Galeria e Arteve Pamore “Nikolet Vasia” në Durrës është drejt fazës përfundimtare të rikonstruksionit tërësor të saj.
Kryetarja e bashkisë së këtij qyteti, Emiriana Sako përmes një galerie fotosh të shpërndarë në rrjetet sociale, thekson se ky investim ka përmirësuar cilësinë e kësaj galerie si nga ana teknike e funksionale ashtu edhe nga ana estetike e vizuale.
Sako thotë se “kjo galeri do të hapë dyert për eventet e shumta artistike që zhvillohen aty”.
Galeria e arteve pamore në Durrës që nga viti 2011 mban emrin e piktorit Nikolet Vasia, duke përjetësuar kështu një nga artistët me emër të Durrësit.
Nikolet Vasia la pas një sërë veprash kryesisht në pikturë, një cikël me disa mijëra skica të objekteve arkeologjike të Durrësit, si dhe disa punime mozaikësh në Durrës dhe në Krujë./atsh/KultPlus.com
Jashar Rexhepagiqi lindi në Plavë më 16 janar 1929. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa gjimnazin në Beran dhe në Pejë. Grupin e lëndëve pedagogjike e studioi në Fakultetin Filozofik të Zagrebit, ku diplomoi në vitin 1953.
Gradën doktor shkence e mori në vitin 1965 në Fakultetin Filozofik të Zagrebit, ku mbrojti me sukses tezën “Zhvillimi i shkollave dhe i arsimit të shqiptarëve në territorin e Jugosllavisë së sotme deri në vitin 1918”.
Ushtroi detyra të ndryshme në shkolla dhe në arsim: profesor i Shkollës Normale dhe Gjimnazit në Prizren, profesor e drejtor i Shkollës Normale të Prishtinës, këshilltar pedagogjik për shkolla të mesme i Pleqësisë së Arsimit të KAKM, ligjërues dhe profesor i Shkollës së Lartë Pedagogjike të Prishtinës, kurse nga viti 1962 punoi në Fakultetin Filozofik të Prishtinës.
Në këtë institucion, profesor i rregullt, veproi deri më 1990, kur u pensionua.
Që nga themelimi i Shoqatës së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, gjegjësisht të ASHAK është anëtar i rregullt i këtij institucioni të lartë shkencor të Kosovës. Pos detyrës së sekretarit të Seksionit të Shkencave Shoqërore, dy herë qe sekretar i Përgjithshëm i Akademisë dhe në dy mandate nënkryetar i ASHAK. Rexhepagiqi ka marrë pjesë në kongrese, në simpoziume, në tryeza të rrumbullakta dhe në tubime të tjera shkencore e profesionale të pedagogëve në vend dhe jashtë. Në konferenca ndërkombëtare shkencore ka mbajtur referate ose kumtesa: në Pragë, Moskë, Jenë, Ankara, Mahaçkalla, Tiranë, Teheran (dy herë), Prishtinë, Sarajevë, Novi-Sad. Ka bashkëpunon në afro njëzet revista e fletore pedagogjike e të tjera. Ai ka qenë redaktor i Buletinit të Fakultetit Filozofik të Prishitnës, redaktor i revistës shkencor Studime të Seksionit të Shkencave Shoqërore të ASHAK dhe redaktor i Vjetarit të ASHAK, anëtar i Këshillit redaktues të bibliotekës “Pedagogë bashkëkohor”, anëtar i Këshillit redaktues të Enciklopedisë pedagogjike I, II, kryetar i Këshillit botues të revistës shkencore Përparimi e të tjera.
Ai u morr me historinë e përgjithshme të pedagogjisë, me historinë nacionale të pedagogjisë, veçanërisht me historinë e shkollave e të arsimit në Kosovë, pastaj me pedagogjinë teorike e komparative, me didaktikën, me pedagogjinë shkollore e familjare dhe me metodologjinë e gjurmimeve pedagogjike dhe albanistike. Është përqendruar në gjurmime iranologjike në këto treva të Ballkanit. Është marrë edhe me poezi (5 libra të poezisë) dhe me kritikën shkencore e letrare. Është autor i mbi njëzet librave dhe i më se 360 punimeve shkencore e profesionale. Gjatë hulumtimit botoi disa vepra monografike, një numër të konsiderueshëm të studimeve, disa tekste shkollore, shqyrtime të shumta, artikuj, ese kritikë dhe kontribute të tjera. Është bashkautor i një varg projektesh shkencore dhe udhëheqës i disa prej tyre. Laureat për punën shkencore, pedagogjike e shoqërore, pos të tjerash, i Shpërblimit të Dhjetorit të KSA të Kosovës për punë shkencore dhe për rezultate në pedagogji (1972). Është bartës i Urdhrit të Punës me Kurorë të Artë (1980) dhe i Urdhrit të Republikës me Kurorë të Argjendtë (1988).
Ajo çka, në vend që të më mundonte, më mahniste gjithmonë, sa herë që takoja Lasgush Poradecin, ishte ndjesia e së pamundurës.
Ishte e pamundur të merreshe vesh me të si me të tjerët. Porsa hyje tek ai, madje porsa trokisje në portë, aty për aty gjithçka tjetërsohej.
Tjetër logjikë në të biseduar, tjetër kod, të tjera fjalë, të mbështjella me kuptim tjetër. Diçka mungonte përherë, e diçka qe e tepërt. Ai vetë ishte aty, i vëmendshëm për gjithçka, e megjithatë, ti e ndjeje se sa ç’ishte , aq edhe mungonte.
Më e habitshmja ishte se ty të pëlqente kjo, se nuk doje aspak që të prishej kjo magji, ashtu si nuk doje që fjalëve që thuheshin t’u ikte dysia, velloja me të cilën sapo ishte mbështjellë dhe t’u ktheheshin kuptimet e tyre të mirëfillta, që ngjanin tani të zbehta.
Një njeriu meskin do t’i dukej i krisur, një tjetër mund të mendonte se atë mjegullirë ia krijonte pleqëria. Por s’ishte as e para, as e dyta.
Lasgushi ishte aty, disa qindra hapa larg, megjithatë, përse nuk nisesha me ngut, me panik, për të mos humbur kohë? Përse nuk kam shkuar më shpesh, thosha me vete. Dhe prapë shkoja rrallë. S’kisha kurrfarë droje se do ta shqetësoj. Ai më priste përherë me kënaqësi, madje më çonte fjalë t’i shkoja. Ishte një pengesë e tjeterfartë. Pengesa që shkakton ëndrra. Askush nuk ngutet të shkojë drejt saj. Sepse, në fund të fundit, vonesa dhe ngadalësia bëjnë pjesë në mekanikën e saj.
Të shkoje tek ai, ishte më shumë se të dilje jashtë shtetit. Të dukej se dilje jashtë kohës, jashtë sistemit të zakonshëm të të menduarit. Edhe një hap dhe kishe ndjesinë se do të kapërceje kufijtë e jetës për të shkelur në shkretinë danteske.
Prej vitesh, qysh pas mbarimit te Luftës së Dytë Botërore, ai kishte qenë përherë i tillë: i gjallë dhe i vdekur njëkohësisht. Shumë gjimnazistë, që e bënin në mësim, e kujtonin të vdekur. Të tjerë ua shpjegonin se nuk ishte ashtu, se ishte gjallë, por as të parët, as të dytët nuk habiteshin nga kjo. Ishte një gjendje e dyzuar që i shkonte atij dhe shumë njerëz qenë mësuar me të, si me dikë që e kundrojnë përherë nën syprinën e ujit. Ishte nga të rrallët njerëz dhe, ndoshta , i vetmi shkrimtar i madh që arriti për një kohë aq të gjatë , duke qenë i gjallë, të përjetojë vdekjen e tij.
Pamja e tij e jepte shpeshherë në mënyrë të saktë këtë dyzim, sidomos kur vishte kostumin e zi dhe vinte borsalinë të zezë. Në një rast të tillë të dukej e natyrshme ta pyesje nëse dilte apo shkonte drejt arkivolit. Më e çuditshmja ishte se ky fat i tij nuk zgjonte keqardhje. Ndjenja e keqardhjes, e mëshirës së mundshme, e pikëllimit që ai qe harruar pa të drejtë, thërrmohej si një enë kristali sapo ndeshej me të.
Kur ai hynte në kafenetë e Pogradecit, shkrimtarët që vinin për verim kishin ndjesinë se po strukeshin nga një stuhi e padukshme. Ai ishte i paparashikueshëm, gërryes si acid, i rrezikshëm, i beftë. E qeshura e tij ishte si e tejtejshme, pa gëzim, mërzitja e tij e papikëllueshme. Kështu e kishte edhe zemërimin, luksoz, të ftohtë, kurse përbuzjen, rrezatuese që larg, si të stolisur me argjend.
Por gjëja më e jashtëzakonshme ishte e folura e tij. Gjë më të pangjashme me bisedën e përditshme, nuk mund të përfytyroje dot. Ndonëse ishte e qartë, pa stërhollim, fare e rrokshme, madje për gjëra të ditës, ajo e kishte kryekëput të ndryshme gjithçka: ndërtimin e saj, logjikën, ritmin, kthimet prapa. Ishte e papërftueshme, të mendoje që ai ose ti, në fillim të bisedës, të thoshit diçka për kohën, shëndetin, ose shprehjen ç’të reja kemi? Ai mund të shikonte ftohtë, të mos përgjigjej dhe të harronte që ti ishe aty. Çdo takim me të ishte përherë befasues, jashtë çdo skeme dhe parashikimi…
…Mekanizmi i kohës së tij ecte herë përpara, herë mbrapsht e herë në vend. Edhe oraret ashtu i kishte: çohej nga gjumi në orën 11. Hante mëngjes. Flinte përsëri në 12. Hante drekën në 5 mbasdite. Flinte në 6. Çohej në 8 dhe punonte gjer më 3 pas mesnate. Pamja e tij, po aq sa e folura, i shpëtonte çdo cilësimi. Ai ishte aristokrati dhe fshatari njëkohësisht, vjenezi i përkorë dhe ballkanasi me shkop shtogu, bjondi dhe bruni, i ashpri dhe fini. Ai herë të kujtonte aktorin gjermano-shqiptar të viteve ’30, Aleksandër Moisiun, herë grekët e lashtë të mbështjellë me zhgun jashtëkohor, e herë Papa Gjon Pali II.
Gjatë udhëtimeve në shumë vende të botës më ka qëlluar rasti të njihem me njerëz të pazakonshëm, nobelistë, filozofë, aktorë, politikanë, shkrimtar të mëdhenj, por gjer më sot Lasgush Poradeci ka mbetur për mua njeriu më i jashtëzakonshëm , më i ndërlikuar e më i pakuptueshëm që kam njohur. Kam biseduar për të me njerëz që i kishte edhe më të afërt: të shoqen, vajzat, gruan që ka qenë pasioni i tij i fundit, por askush nuk ka kuptuar diçka më shumë prej tij.
Me sa duket, kodin zbërthyes ai e mori me vete në varr. Duke e parë, dhe sidomos duke e dëgjuar, gjithmonë mendoja se si ishte e mundur që njeriu ballkanas, njeriu shqiptar, të arrinte një ndërlikim të tillë, përkryerje, mëvetësi dhe mister.
Poezi nga William Butler Yeats Përktheu: Orjela Stafasani
Zemrën askujt mos ia fal krejt se grave pasionante dashnia u duket e lehtë, e padenjë për kujdes, kur për të siguri kanë dhe ato s’andrrojn’, n’mend s’e mbajn’ se prej puthjes n’puthje atë e kap nji dobësi; çdo gja e bukur asht veç nji knaqësi andrruese, e kandshme, që kalon përherë. Oh, zemrën kurrë mos e jep përnjiherë se, pavarsisht çka buza e ambël nxjerr, zemrat si zaret n’lojë i kanë hedhë. Dhe si mundet vallë n’lojë me fitu’ ndonja që shurdh, memec e qorr dashnia e ka ba? Kush e ka provu’ e di cili asht çmimi dhe mundi sepse e fali gjithë zemrën dhe humbi. / KultPlus.com
Një nga periudhat më të bukura në jetën e shkrimtarit Ismail Kadare ka qenë dhe koha e studimeve në Moskë. Në këtë kohë ai ka bërë vargje të ndjera për dashurinë. Në librin “Ftesë në studio”, ai tregon për herë të parë detaje mbi njohjet me vajzat ruse, duke treguar dhe disa copëza letrash që ua pat çuar vajzave me të cilat ishte shoqëruar. Shqiponline po boton disa pjesë nga këto letra, që vetë shkrimtari i ka bërë publike në këtë libër.
Një prej tyre ishte Ljuba, një mikeshë që në kohën që ka shkruar letrën kishte vetëm dy javë që e kishte njohur. Ja çfarë i shkruan ai asaj, duke pasur në mëndje letrën që Pushkini ia kishte dërguar Anne Kern:
“Ljuba ime e shtrenjtë. Një javë më parë kur me ndihmën e Zotit të shtiva në dorë, (pa guxuar ta shkruaj krejt fjalën e ndyrë ruse, shënova vetëm shkronjën e parë j…. me tri pika), ishte vërtet një gjë e mrekullueshme, një cudnoje mgnovjenje, siç e shkruan Pushkini i madh.
Veç në mos më ke ngjitur triperin (në gjuhën tonë ai emërtohet me një fjalë me tingëllim madhështor skullamendo, e huajtur nga italishtja dhe që të kujton termat e muzikës, andando moderator, apo jo?), pra veç në mos ma ke ngjitur triperin, ndonëse një shkrimtar, Heminguej më duket ka thënë se kur e marr prej teje edhe triperi më duket i mrekullueshëm.
Kështu, pra, as ai s’ma zbeh dot dashurinë për ty, veç në mos e ke marrë prej ndonjë çifuti uzbek, se pavarësisht nga simpatia që kam për çifutet, kam dëgjuar se çifutet e Uzbekistanit e kanë triperin më të keq se sifilizin”. Ja përgjigja që i kthen Ljuba: “Që kishte në natyrën tënde diçka anormale, madje prej krimineli këtë e pikasi qysh në fillim nëna ime kur erdhe për të pirë çaj tek ne. Por ajo, fisnike siç është, nuk më tha asgjë për të mos më dëshpëruar. Veç kur i tregova letrën tënde të ndyrë më tha se ti ishe më i keq se ce kishte menduar.
Një përbindësh i vërtetë, pjellë tipike e një bote që shtypi ynë i shkretë sovjetik e quan me të drejtë të zvetënuar, por që ne mezi i besojmë. Të pije çaj me ty ishte njësoj si të pije çaj me djallin. Edhe këto janë fjalë të nënës sime, e cila njësoj si unë e ndjen veten të fyer si njeri, si grua. Ti iu duke asaj dhe tani më dukesh edhe mua si mishërimi i së keqes….
Do të mjaftonte urrejtja jote ndaj poezisë (Pushkinit) e sidomos ndaj muzikës veneriane për të kuptuar se cpërbindësh je. I poshtër gjer në fund duke e parë se me prindët e mi nuk do të ecte, ti u përpoqe të bësh për vete gjyshen, e cila ishte e vetmja që pasi dëgjoi poshtërsitë e tua, tha “Zoti e ndjeftë”.
Më vjen shumë turp që jam shoqëruar me ty. Duke të urryer shumë shumë. Ljuba” Të njëjtin zemërim shpreh edhe Llora në një tjetër letër. Vetë shkrimtari e shpjegon kështu këtë kohë në libër “Nga vinte kjo ndjenjë shkatërrimi, që kishte kohë që më kishte kapur? I prishja të gjitha lidhjet, i zëvendësoja me të përkohshme, të cilat ngutesha ti prishja gjithashtu. Ishte padyshim një sëmundje që zotëronte rreth e rrotull, por që mua më kishte zënë rëndshëm”.
Tek romani “Muzgu” Kadare e shpjegon këtë krizë. Por pavarësisht zemërimit të Ljubës, Kadare është ndër të parët shkrimtarë që ka folur hapur për këtë anë kaq njerëzore në jetën e një shkrimtari, duke treguar kohët e bukura të jetës studentore në Moskë, të vajzave që takoi dhe që e bënë të shkruante poezitë më të bukura mbi dashurinë./ KultPlus.com
Presidenti Bajram Begaj, vlerësoi sot veprën e shkrimtarit Ismail Kadare si një dëshmi për lashtësinë e shqiptarëve dhe identitetin evropian.
Në një mesazh në 89-vjetorin e lindjes së shkrimtarit Iamail Kadare, i cili u nda nga jeta vitin e kaluar, Presidenti Begaj u shpreh se “Kadare do të jetojë për t’i treguar botës mbi Shqipërinë dhe shqiptarët, dramën historike, krenarinë dhe vitalitetin e kombit tonë”.
“Sot, në datëlindjen e parë të Ismail Kadaresë pas ndarjes së tij nga jeta, ne ndihemi krenarë që gjeniu shqiptar i letrave ka zënë një vend të nderuar në panteonin e letërsisë dhe kulturës botërore. Me prozën dhe poezinë e vet, ai i prezantoi botës autenticitetin dhe lashtësinë e ekzistencës sonë kombëtare”, theksoi Begaj.
Presidenti Begaj u shpreh se “Kadare dëshmoi në çdo faqe të veprave të tij forcën titanike, sakrificat dhe përkushtimin e popullit tonë për të qenë pjesë e kulturës evropiane dhe botës progresiste. Për aq kohë sa lexuesit në mbarë botën do të vijojnë të lexojnë librat e tij, Kadare do të jetojë për t’i treguar botës mbi Shqipërinë dhe shqiptarët, dramën historike, krenarinë dhe vitalitetin e kombit tonë”.
Kadare lindi më 28 janar 1936 në lagjen Palorto të Gjirokastrës. Vokacioni i tij për letërsinë zuri fill në moshë të hershme. Shkrimtari i madh Kadare është vlerësuar me një sërë çmimesh ndërkombëtare (“Man Booker Prize”, “Princi i Asturias” etj), si i përzgjedhur në radhët e shkrimtarëve botërisht të njohur, sikurse Gabriel Garcia Marquez, Günter Grass dhe Milan Kundera. Deri tani, veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të botës.
Kadare është dekoruar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë me Urdhrin “Nderi i Kombit”, nga shteti francez me urdhrat “Kryqi i Legjionit të Nderit” e “Oficer i Legjionit të Nderit” dhe nga mbreti i Spanjës me çmimin “Princi i Asturias”.
Shkrimtari Isamil Kadare u nda nga jeta në moshën 88-vjeçare më 1 korrik 2024./atsh/KultPlus.com
28 janari njihet si Dita e Mbrojtjes së të Dhënave Personale. Ishte Këshilli i Evropës që fillimisht e shpalli këtë datë në vitin 2007, si Dita Evropiane e Mbrojtjes së të Dhënave dhe dy vjet më pas edhe Dhoma e Përfaqësuesve të SHBA e votoi në unanimitet, duke e quajtur Dita Kombëtare e Privatësisë.
Nevoja për të mbrojtur të dhënat personale është një shqetësim në rritje në shoqëritë informative bashkëkohore, të cilat karakterizohen me zhvillime teknologjike. Përderisa individët duhet të mbrohen nga mbledhja e padëshiruar, përdorimi dhe transferimi i të dhënave të tyre nga palët e treta, kjo nuk duhet të pengojë në rrjedhën e lirë të informatave që është e nevojshme për të nxitur debatin lidhur me çështjet me interes të përgjithshëm në shoqëritë demokratike.
Nenet 8 dhe 10 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut mbështesin të drejtën për respektimin e të drejtës për jetën private dhe të drejtën për lirinë e shprehjes dhe kërkojnë një drejtpeshim të duhur mes tyre në raste konflikti. Para 40 vitesh, Konventa 108 e Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Individëve lidhur me procesimin automatik të të dhënave personale ka qenë traktati i parë ndërkombëtar që ka përcaktuar standardet në këtë fushë, duke formësuar kështu mbrojtjen e privatësisë dhe të dhënave në Evropë dhe më tej.
Në vitin 2018, është miratuar një protokoll amandamentues për të modernizuar Konventën (i njohur si Konventa 108+) në mënyrë që të trajtojë sfidat, të cilat rezultojnë nga përdorimi i informatave të reja dhe teknologjitë komunikuese si dhe për të fuqizuar zbatimin e vet efektiv.
Në nivel të BE-së, Rregullorja e vitit 2016 për Mbrojtjen e Përgjithshme të të Dhënave (RMPD) (në origjinal: GDPR, Regulation (EU) 2016/679) parasheh një kornizë konkrete dhe ligjore për mbrojtjen e të dhënave dhe konsiderohet si një rregullore më gjithëpërfshirëse dhe e avancuar në mbarë botën.
Zyra e Komisionerit për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale, në kuadër të aktiviteteve për Javën e Mbrojtjes së të Dhënave Personale dhe në funksion të interesit publik, ka përgatitur një video ndërgjegjësuese, me qëllim rritjen e njohurive të qytetarëve për ushtrimin e kësaj të drejte./atsh/ KultPlus.com
Më 28 janar të vitit 1936, 89 vite më parë, lindi poeti dhe shkrimtari i shquar shqiptar, Ismail Kadare. Ai ka vdekur me 1 korrik të vitit 2024.
Kadare lindi në Gjirokastër, ku përfundoi edhe arsimin e mesëm. Kadare është një nga shkrimtarët më gjenialë bashkëkohorë, disa herë i nominuar për çmimin “Nobel” në letërsi. Ai shquhet për novela, romane, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe sprova.
Në vitin 1958 mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në Universitetin e Tiranës, për të vazhduar më pas në Moskë me studime për dy vjet në Institutin e Letërsisë Botërore “Maksim Gorki” (1958-1960). Kadare ishte një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë shqipe dhe gjithashtu një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë botërore bashkëkohore.
Me veprën e tij, që ka shënuar një numër rekord të përkthimeve (në mbi 45 gjuhë të huaja) ai e ka bërë të njohur Shqipërinë në botë, me historinë dhe me kulturën e saj shekullore. Rrugën e krijimtarisë letrare e nisi si poet që në vitet e gjimnazit Frymëzimet djaloshare, 1954, “Ëndërrimet”, (1957), por u bë i njohur sidomos me vëllimin Shekulli im (1961), që u pasua nga vëllimet e tjera poetike, si: Përse mendohen këto male (1964), Motive me diell (1968) dhe Koha (1976). Vepra poetike e Ismail Kadaresë shquhet për idetë e thella dhe për figuracionin e pasur e origjinal; rol me rëndësi për pasurimin e poezisë shqiptare.
Në fushën e prozës, Ismail Kadare ka lëvruar tregimin, novelën dhe romanin. Vepra e parë e rëndësishme e Ismail Kadaresë në prozë është romani “Qyteti pa reklama”, që nuk u lejua të botohej i plotë deri në vitin 2003. Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e gjëra historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike. Ideja e romanit Gjenerali i ushtrisë së vdekur (1964) është shpirti liridashës i popullit shqiptar. Temën e shpirtit të pamposhtur të shqiptarëve nëpër shekuj autori e trajtoi edhe në romanin Kështjella (1975). Në romanin Kronikë në gur (1970) Kadare kritikoi psikologjinë provinciale dhe traditat prapanike, transmeton kp.
Probleme të rëndësishme të historisë janë trajtuar edhe në përmbledhjet me tregime e novela Emblema e dikurshme (1977), Ura me tri harqe (1978) dhe Gjakftohtësia (1980). E veçanta e talentit të Ismail Kadaresë shfaqet sidomos në trajtimin, nga një këndvështrim i ri, i temës historike dhe në tingëllimin e mprehtë aktual që është i aftë t’i japë asaj. Një nga krijimet më të shquara të Ismail Kadaresë dhe të të gjithë letërsisë së re shqiptare është romani Pallati i ëndrrave (1981). Shumica e veprave të Ismail Kadaresë janë përkthyer e botuar në mbi 45 gjuhë të botës dhe janë pritur shumë mirë nga publiku lexues. Ai është shkrimtari shqiptar më i njohur në botë.
Në vjeshtën e viti 1990 Ismail Kadare vendosi të largohet nga Shqipëria dhe të qëndrojë në Paris. Shkrimtari në atë kohë e përligji këtë largim me “mungesën e ndryshimeve demokratike”. Autoritetet e kohës e dënuan largimin e Ismail Kadaresë, por krijimtaria e tij nuk u ndalua. Në vitin 1990 e më pas vepra e tij bëhet shprehja më e fuqishme e vlerave gjuhësore dhe artistike të shqipes letrare. Letërsia e Ismail Kadaresë pas vitit 1990 bart të njëjtat tipare thelbësore të asaj të mëparshme: frymën etnografike dhe shpërfaqjen e identitetit shqiptar.
Ismail Kadare ishte laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. Që nga v. 1994 I.K. është anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Francës dhe anëtar i jashtëm i ASHAK.
Ka qenë delegat në Kongresin e Drejtshkrimit (1972). Në vitin 2005 fitoi çmimin “The Booker Prize Man”. Ismail Kadare është dekoruar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë me Urdhrin “Nderi i Kombit” dhe nga shteti francez me urdhrat “Kryqi i Legjionit të Nderit” e “Oficer i Legjionit të Nderit”. Ismail Kadare më 23.06.2012 u nderua me Çmimin e madh spanjoll, “Princi i Asturias për Letërsi”, një nga çmimet me prestigjioze letrare në botë. Ai doli fitues mes 31 kandidateve nga 25 vende të ndryshme të botës ku dallohet emri i Milan Kunderas apo italiani Antonio Cabucchi. Ismail Kadare shkroi edhe veprën e njohur “Gënjeshtër nga dashuria e Galdimi ndaj Arife-s” 2013./ KultPlus.com
Këngëtari i njohur Paul McCartney ka paralajmëruar se ndryshimet e mundshme në ligjin për të drejtat e autorit mund të ndikojnë në “shfrytëzimin” e artistëve dhe të dëmtojnë krijimtarinë.
The Guardian ka shkruar se ish-anëtari i grupit “The Beatles” ka thënë se qeveria duhet ta mbrojë punën e krijuesve, duke i kërkuar që të sigurohet që artistët të kenë kontroll mbi materialet e tyre të mbrojtura me të drejtat e autorit.
McCartney e ka shprehur shqetësimin se përdorimi i materialeve të mbrojtura për të trajnuar modelet e inteligjencës artificiale (AI) mund të çojë në humbjen e motivimit për tekstshkruesit dhe artistët, dhe për pasojë të sjellë “humbje të kreativitetit”.
Ai ka shpjeguar situatën për BBC-në.
“Djemtë dhe vajzat e reja krijojnë këngë të bukura, por ata nuk e zotërojnë atë. Dhe kushdo mund t’i kopjojë dhe të përfitojë prej tyre. E vërteta është, paratë po shkojnë diku … Dikush po paguhet, pra pse të mos jetë ai që u ul dhe e shkroi këngën ‘Yesterday’’”, ka thënë McCartney.
Ky debat ka lindur pasi janë shfaqur pasiguri rreth përdorimit të materialeve të mbrojtura për të trajnuar modelet e AI-së. Ka pasur padi nga individë dhe kompani në industrinë krijuese që pretendojnë se përdorimi i paautorizuar i materialeve të tyre është shkelje e të drejtave të autorit.
Ndërkohë, disa organizata botuese dhe media kanë nënshkruar marrëveshje licencimi me kompanitë e AI-së për të lejuar përdorimin e materialeve të tyre për trajnim të modeleve.
McCartney ka paralajmëruar se AI-ja mund të “marrë kontrollin” në botën e artit, dhe ka firmosur një peticion bashkë me aktorë të njohur si Julianne Moore, Stephen Fry dhe Hugh Bonneville, ku shprehen se përdorimi i paautorizuar i veprave krijuese për trajnim të AI-së është një kërcënim i padrejtë për mbijetesën e artistëve dhe nuk duhet të lejohet.
Në një fushatë të ngjashme, autorja Kate Mosse ka mbështetur një kërkesë për ndryshime në ligj për të dhënë mundësinë që krijuesit të negociojnë një pagesë të drejtë kur i licencojnë materialet e tyre.
Qeveria britanike ka njoftuar se do të mbajë një konsultim publik për të shqyrtuar çështjet kryesore të debatit deri më 25 shkurt, duke përfshirë mënyrat për të përmirësuar marrëdhëniet mes industrisë krijuese dhe AI-së, si dhe mënyrat për të siguruar që krijuesit të mund të licencojnë materialet dhe të paguhen drejt.
McCartney i bëri thirrje qeverisë që t’i rishikojë këto plane. “Ne jemi njerëzit, ju jeni qeveria. Duhet të na mbroni ne, kjo është puna juaj”, ka thënë ai.
Në një notë pozitive, McCartney dhe Ringo Starr përdorën teknologjinë AI për të krijuar këngën “Now And Then” në muajin nëntor të vitit 2023, duke ndarë vokalet e anëtarit të njohur të grupit të tyre, John Lennon nga një demo e incizuar në vitin 1977.
Sekretarja e Kulturës, Lisa Nandy, ka thënë se qeveria beson se artistët, tekstshkruesit dhe krijuesit e tjerë duhet të kenë mundësinë të kontrollojnë përdorimin e materialeve të tyre nga kompanitë e AI-së dhe të mund të negocionin marrëveshje licencimi dhe pagesa të drejta./alsatm/ KultPlus.com
Juria, e përbërë nga Marina Grzinic (Ljubljanë), Zef Paci (Tiranë) dhe Stamatis Schizakis (Athinë), pas një procesi të shqyrtimit të thellë dhe detajuar, kanë përzgjedhur veprën nga Klodiana Millona dhe Endi Tupjatë titulluar “Kisha pambuk të bardhë në oborr, e ushqeva, e vadita” (2023), fituese të çmimit për Ekspozitën e 17 Ndërkombëtare të Fotografisë dhe Imazhit Lëvizës, Gjon Mili.
Raporti i Jurisë:
Të enjten, me 23 janar në prani të shumë dashamirësve të artit, artistëve pjesëmarrës e jurisë, Galeria Kombëtare e Kosovës hapi Ekspozitën e 17 Ndërkombëtare të Fotografisë dhe Imazhit Lëvizës, Gjon Mili të titulluar Ajo që ia thotë këngës…, kuruar nga Valentine Umansky (Tate Modern, Londër), me thirrje të hapur për artistët nga rajoni dhe zgjeron mediumin e fotografisë drejt imazhit lëvizës, ndër të tjera. Juria, e përbërë nga Marina Grzinic (Ljubljanë), Zef Paci (Tiranë) dhe Stamatis Schizakis (Athinë), pas një procesi të shqyrtimi të thellë dhe detajuar, ka kënaqësinë të shpallë çmimin për Ekspozitën e 17 Ndërkombëtare të Fotografisë dhe Imazhit Lëvizës, Gjon Mili (Galeria Kombëtare e Kosovës, 23 janar – 30 mars 2025, Prishtinë). Çmimi i ndahet veprës që është pjesë e ekspozitës “Ajo që ia thotë këngës…”, kuruar nga Valentine Umansky (Tate Modern, Londër), me thirrje të hapur për artistët nga rajoni dhe zgjeron mediumin e fotografisë drejt imazhit lëvizës, ndër të tjera.
Çmimi i ndahet veprës Kisha pambuk të bardhë në oborr, e ushqeva, e vadita (2023) nga Klodiana Millona dhe Endi Tupja. Kjo vepër sintetizon elementet më kritike të temës së ekspozitës, duke zgjeruar dhe forcuar idenë e fuqisë dhe dukshmërisë. Vepra mishëron tensionet midis përkatësisë dhe mos përkatësisë, midis gjuhës dhe etnicitetit – çështje thellësisht karakteristike për rajonin e Ballkanit. Juria u prek nga mënyra se si vepra i trajton këto tema në një mënyrë të angazhuar dhe të ndjeshme. Duke kombinuar elemente dokumentare me performancën evokuese të subjekteve të saj, vepra tejkalon kufijtë tradicional, duke ofruar një narrativë të fuqishme të qëndresës dhe identitetit. Kërkimi i kujdesshëm dhe ekzekutimi kreativ i punës theksojnë një perspektivë të fuqishme feministe, duke ndërthurur historitë personale krahas një komentimi më të gjerë socio-politik. Procesi i përzgjedhjes filloi me vlerësimin e portfoliove dhe përshkrimeve të dorëzuara përmes thirrjes së hapur. Më pas, juria pati mundësinë të përjetojë veprat në Galerinë Kombëtare të Kosovës. Ky proces ishte veçanërisht sfidues për shkak të cilësisë së jashtëzakonshme të veprave të menduara, të bukura dhe unike që janë të paraqitura në ekspozitë.
Princesha e Uellsit përqafoi të mbijetuarit e Holokaustit ndërsa mori pjesë në përkujtimet zyrtare për të shënuar Ditën e Përkujtimit të Holokaustit.
Kate iu bashkua bashkëshortit të saj William, Princit të Uellsit, i cili e përshkroi pjesëmarrjen e tyre si “aq të rëndësishme dhe “një nder të madh”, në Guildhall në qendër të Londrës në 80-vjetorin e çlirimit të Auschwitzit, shkruan BBC, transmeton Klankosova.tv.
Bashkë, ata u takua me shumë nga 50 të mbijetuarit e Holokaustit- duke përfshirë Yvonne Bernstein, 87 vjeçe dhe Steven Frank, 89 vjeç.
“Është e mrekullueshme të jem këtu sot me burrin tim”, tha Kate përpara se dyshja të takonte të mbijetuarit dhe familjet e tyre.
Në një fjalim të shkurtër, William tha: “Guximi i tyre, duke ndarë me ne momentet më të tmerrshme të jetës së tyre, është jashtëzakonisht i fuqishëm dhe sigurojnë që ne të mos harrojmë kurrë. Unë i siguroj se nuk do ta bëjmë kurrë”.
Befasuese është poezia e rrymës ekspresioniste “Rrenë asht molla e Adamit” nga Dije Demir Frangu, e cila shquhet për qasjen ironike dhe vizionin modern mbi temën unive-rsale të dashurisë, zhgënjimit dhe ndarjes, e trajtuar si rrallë poezi nëpërmjet simboli-kës së “Mollës së Adamit”. Pavarësisht se poetja përdor simbolikën e mollës së famë-shme Biblike, ajo i tejkalon kornizat e trajtimit tradicional duke ndërtuar një realitet poetik të veçantë, plot me figura të fuqishme dhe tonalitete të përziera. Në këtë poezi , simboli biblik i mëkatit dekonstruktohet dhe rindërtohet si metaforë që reflekton zhgënjimin e marrëdhënieve njerëzore dhe boshësinë emocionale në modernitet.
I-Menjëherë lind pyetja: Pse poetja e çmitizon mitin e mollës së Adamit kur synimi i saj kryesor në poezi është tjetërsimi i dashurisë në kohët moderne, ndërkohë që miti biblik i mollës shfaq mëkatin fillestar të njerëzimit: shkeljen e porosisë së Zotit për mos ta kafshuar mollën. Në përgjigje të kësaj pyetje të natyrëshme shprehemi se:
Poetja çmitizon mitin e mollës së Adamit për të ndërtuar një paralele krahasimi apo qasjeje midis mëkatit të parë njerëzor dhe shpërdorimit të dashurisë në kohët modern . Në mitin biblik, kafshimi i mollës simbolizon tundimin dhe mëkatin e parë, shkeljen e porosisë hyjnore dhe fillimin e ekzistencës së ndërlikuar për njerëzimin. Poetja, megjithatë, e sheh këtë mit si një “rrenë” (gënjeshtër), duke nënkuptuar se akti i kafshimit të mollës nuk është thjeshtë mëkat, ai është simbol i një ndjenje zhgënjimi dhe tradhtie në kohët moderne.
Në këtë aspekt, lidhja mes mollës së kafshuar dhe dashurisë së tradhtuar qëndron në idenë e shkeljes së besimit të ndërsjelltë: te kafshimi i mollës tradhëtohet Zoti (shkelet porosia e prerë e Zotit për mbajtjen e së cilës Adami dhe Eva i premtuan besnikëri) , në poezinë e Dije Demir Frangut, ajo është simbol i shkeljes (tradhëtisë) së ligjësive të dashurisë, ku ndjenjat shkatërrohen e shpërdorohen, si në vargun:”Ti qenie kravatlidhur, flokëkrehur / I ke shqyer t’gjitha buzëqeshjet si letrat e dashurisë.”
Pra poetja përdor këtë mit të lashtë për të treguar se, njësoj si mëkati fillestar, dashuria ( e parë) moderne është kthyer në një akt tradhtie dhe shpërdorimi. Kjo lexohet qartazi në vargun:”Molla e Evës para këmbëve më bie, rrotullohet / rrenë është se e kafshoi Adami,” i cili sugjeron se në rrënjët e historisë njerëzore ekziston një mëkat, një tradhëti , që në modernitet shfaqet edhe në marrëdhëniet emocionale, ku dashuria është kthyer në një koncept të përdorur dhe të lënë pas, “si na dashninë sot.” Pra, në përgjigje të pyetjes së mundëshme shpjegojmë se qasja mes mollës dhe dashurisë së tradhtuar qëndron te përvoja e një tradhtie të hershme dhe universale, që tani shfaqet në forma të reja në marrëdhëniet njerëzore. Poetja përdor çmitizimin për të reflektuar mbi një plagë emocionale të përhershme.
II-Në qoftë se do kërkojmë disa veçori të kësaj poezie, unë do tju shfaq disa, parë në këndvështrimin tim personal:
1.Poezia nis me çmitizimin e mitit të mollës së mëkatit, duke e trajtuar atë si një “rrenë”, një mashtrim, por qëpas asaj poetja fsheh mrekullisht brishtësinë e ndjenjave njerëzore. Në thelb Frangu nuk përforcon narrativën biblike, por e përmbys atë katërcipërisht, madje këtë përmbysje e realizon përmes ironisë:
“Rrenë është se e kafshoi Adami
atë ditë ai kishte dhembje dhëmbësh
tutje do ta ketë hedhur
si na dashninë sot.”
Të ironizosh mitin biblik të kafshimit të mollës së ndaluar në kopështin parajsor me argumentimin se kafshuesi (Adami) i kishte dhëmbët të sëmurë, është më shumë se një ironi që të krijon buzëqeshje. Në këtë kontekst, molla nuk është më simbol i mëkatit, por shndrohet në një simbol zhgënjimi të hidhur, që reflekton marrëdhënien e brishtë emocionale mes njerëzve, si të përkohëshme dhe kalimtare.
2.Çmitizimi i mitit të mollës në poezinë e Frangut është qasje që e zhvendos kuptimin nga simbolika e mëkatit Biblik në një kritikë të marrëdhënieve njerëzore. Poetja e “shpë-rbën” mitin duke e zhvlerësuar momentin biblik të fajësisë dhe duke e ridimensionuar mollën si objekt që bart zhgënjim dhe manipulim. Te vargu:“Molla e Evës para këmbëve më bie, rrotullohet.” rrotullimi i mollës nënkupton zhvendosjen e kuptimit nga një simbol hyjnor në një objekt të kotë e të rrëndomtë, përmes imazhit të së cilës ajo sugjeron se dashuria dhe marrëdhëniet njerëzore kanë të njëjtin fat si miti i mollës, pra shndrimin në iluzione të zbrazëta. E parë te kjo poezi, molla nuk është simbol i mëkatit biblik, por një metaforë për zhgënjimin dhe pavlefshmërinë e marrëdhënieve moderne shfaqur te vargjet e mësipërme ku, poetja përdor ironinë, madje “tregon”se ai mëkat nuk ishte asgjë më shumë se një akt i zakonshëm kafshimi molle, pa ndonjë domethënie hyjnore, madje ai kafshim as që u dha, për arsyen vulgare se kafshuesi, Adami, i kishte dhëmbët të sëmurë. Kështu në vend të pasojave biblike që molla mbart në mit, ajo shndrohet në një frut të rrëndomtë, një iluzion që i ngjan zhgënjimit të dashurisë së përditshme. Është kjo një qasje e veçantë që reflekton në thelbin e poezisë: çmitizimi dhe zhvlerësimi i dashurisë. Marrëdhënia midis partnerëve shfaqet si diçka e zbrazët, pa emocion dhe pa qëllim. Ajo dashuri, që në poezitë e poetëve romantikë shfaqet si ideal , tani paraqitet si një ndjenjë e ftohtë, mekanike dhe e pashpirt:
“Ti qenia kravatëlidhur, flokëkrehur
I ke shqye t’ gjitha buzëqeshjet si letrat e dashnisë.”
Përmes këtij imazhi, nëpërmjet metaforës “I ke shqye t’ gjitha buzëqeshjet si letrat e dashnisë.” poetja tregon shkallën dhe brutalitetin (shqyer) e zhvlerësimit të diçkaje emocionale si buzëqeshjet. Dashuria nuk është më një emocion që lartëson shpirtin, por një akt që përfundon në fragmentim dhe asgjësim, si një letër e shqyer.
Çmitizimi shfaqet gjithashtu përmes metaforave dhe ironisë që përshkojnë poezinë, duke e bërë të dukshme distancën midis realitetit dhe miteve apo ëndrrave romantike. Kjo distancë pasqyrohet në ndjenjën e izolimit që subjekti lirik përjeton:
“Provoj të flas, të të lus por të gjitha kordat e zërit
si kokrra breshëri më bien në dysheme.”
Pra, në çdo anë që ta shohësh çmitizimi i mitit të mollës i shërben poetes për të theksu-ar zhvlerësimin e dashurisë në kohët e sotme modern, kur ajo, ashtu si molla e Adamit, shfaqet si mashtrim, një iluzion që ka mbetur thjeshtë si një relikt i idealizmit të së shkuarës. Ky çmitizim jo vetëm që zbërthen simbolikën biblike, por ofron një pasqyrë të qartë të natyrës së marrëdhënieve në realitetin bashkëkohor.
3. Përmes figurave poetike, poezia shpreh një ndjenjë të thellë vetmie dhe boshllëku emocional. Subjekti lirik përpiqet të komunikojë, por përballet me një mur të ftohtë indiference:
“Provoj të flas, të të lus por të gjitha kordat e zërit
si kokrra breshëri më bien në dysheme.”
Pra moskomunikimi, izolimi është një ndjenjë e brendëshme e heroinës, pasi “kordat e zërit …bien në dysheme”, ku pamundësia për të shprehur ndjenjat, tashmë të tradhëtu-ara thekson ndarjen dhe vetminë, duke krijuar një atmosferë të rënduar.
4. Kujtesa në poezi shfaqet si një mbeturinë që duhet të fshihet me fshesë ndërkohë që, ndarja ndodh pa zhurmë, pa një ofshamë apo reflektim emocional nga ana tjetër:
“E nis e fshijë kujtesën me fshesën e troshave
derisa ti ikë pa ofshamë dhe i pasy.”
ku me troshat, mbeturinat e kujtesës, nënkuptojnë fragmentet e dashurisë që i vijnë në kujtesë si një ngarkesë e pavlerë, jo vetëm e dhimbëshme. Pra nga miti biblik autorja ofrohet në aktualitetin modern të sotëm.
5.Vizualiteti i poezisë krijon një peizazh të ndezur ngjyrash, ku çdo imazh është i mbushur me kuptim simbolik. Për shembull, “flokët e shtrigave” dhe “akullnajat e vetmi-së” simbolizojnë një botë të ftohtë e të pandjeshme, thua se janë elemente të një bote akullnajore:
“E fjalët si flokë shtrigash në fund t’pusit kanë ra
rrëshqas akullnajës së vetmisë si mes thikash.”
Këto figura përçojnë një ndjenjë vetmie dhe dhimbje emocionale.
6. Poezia mjeshtërisht kombinon një tonalitet elegjiak me një dozë ironie të hollë. Ndërkohë që subjekti lirik përjeton humbjen e dashurisë, ironia ndihmon në zbërthimin e solemnitetit të kësaj humbjeje:
“Një kollë e keqe s’paku të dëgjohej
në këtë mort të dashnisë
t’mos mbetem kafshata e vetme e vetmisë.”
Kjo përzierje tonalitetesh e dallon poezinë nga trajtimet tradicionale të dashurisë, dhe e paraqet atë si një realitet të thjeshtë, të ngarkuar me absurditete dhe zhgënjime.
III-Poezia “Rrenë asht molla e Adamit” dallon nga shumë poezi me të njëjtën temë përmes qasjes së saj të veçantë ironike, figurave të fuqishme poetike dhe tonalitetit të përzier. Disa nga veçoritë kryesore të saj, të shoqëruara me pasazhe specifike janë:
1.Poezia trajton mitin e mollës së Adamit dhe Evës me një qasje të veçantë, të pa hasur gjer më sot në letërsi: tepër ironike, duke e shndruar aktin biblik si një absurditet të përditshëm. Në vend që molla e Adamit të shfaqet si simbol i mëkatit, ajo shfaqet si një “rrenë,” një simbol i mashtrimit dhe zhgënjimit në marrëdhëniet njerëzore, madje ironikisht te vargu:” atë ditë ai kishte dhembje dhëmbësh”
Kjo ironi nxjerr në pah brishtësinë dhe pavlefshmërinë e premtimeve në dashuri, duke i kundërshtuar idealizimet romantike, klasike e tradicionale.
2.Molla, që simbolizon një ngarje të madhe në Bibël, këtu shfaqet si metaforë mashtri -mi. Ajo rrotullohet, duke lënë pas një ndjenjë boshësie:
“Molla e Evës para këmbëve më bie, rrotullohet
rrenë është se e kafshoi Adami.”
Ky përdorim metaforik i mollës shpreh humbjen, braktisjen, tradhëtinë duke e barazuar dashurinë me një send të hedhur tutje si molla (e pakafshuar). Pra në thelb, molla nuk është kafshuar sepse Adamit i dhimbnin dhëmbët atë ditë, e megjithatë kafshimi i saj ( i pa dhënë) quhet mëkati i parë. Sdi pse më kujtohen rastet kur djemtë i braktisin vajzat kinse i “kanë kafshuar” djem të tjerë. Ndoshta këtë ka patur ndërmend poetja sepse tashmë molla quhet e Evës dhe jo e Adamit.
3.Subjekti lirik përjeton një vetmi të thellë, duke u përpjekur të komunikojë në marrë -dhënie tashmë të prishur. Pamundësia e fjalës dhe indiferenca e tjetrit e forcojnë ndjenjën e vetmisë:
“Provoj të flas, të të lus por të gjitha kordat e zëritsi kokrra breshëri më bien në dysheme
e nis e fshijë kujtesën me fshesën e troshave
derisa ti ikë pa ofshamë dhe i pasy.”
Kjo përshfaqje e kujtesës si “trosha” dhe heshtjes së thellë përçon mungesën e kuptimit dhe të lidhjes mes dy njerëzve në dashuri, por shfaq dhe një imazh të dhimbshëm të vajzës që përpiqet të flasë, të shfaqë pafajësinë e saj, ta bindë partnerin në qëndresën, në ndershmërinë e saj, por kordat e zërrit janë jashtë funksionimit të tyre, qoftë dhe mekanikisht e jo më shpirtërisht. Tradhëtia në dashuri është akullnaja që ngrin çdo gjë njerëzore.
4.Poezia mund të quhet dhe poezia e imazheve pasi poetja përdor një peizazh të mbushur me imazhe të fuqishme që krijojnë një atmosferë tronditëse dhe të ngarkuar emocionalisht. Psh:
“E fjalët si flokë shtrigash në fund t’pusit kanë ra
rrëshqas akullnajës së vetmisë si mes thikash.”
Shikoni pak, imazhet e flokëve, sit ë shtrigave dhe akullnajës së vetmisë pasqyrojnë me një bukuri të dhimblshme brishtësinë emocionale dhe ndjenjën e një bote të ftohtë e të largët, sa dhe të rrezikëshme. Një vajzë e tradhëtuar në dashuri është lehtësisht e goditëshme në një shoqëri ku ndjenjat njerëzore janë akullsuar.
5. Për shkak të kësaj mënyre trajtimi, poezia kombinon një ndjesi elegjiake, (që qaset me traditën) për dashurinë e humbur me një dozë ironie. Realisht në letërsinë shqipe kjo përzierje është e rrallë dhe nuk gjenden shpesh poezi që të idealizojnë dhimbjen në këtë mënyrë:
“Një kollë e keqe s’paku të dëgjohej
në këtë mort të dashnisë
t’mos mbetem kafshata e vetme e vetmisë.
Në shoqërimin e metaforës tronditëse “mort të dashnisë” ironia e kontrastit midis pritshmërisë(subjekti dëshiron të dëgjojë një kollë të keqe) dhe realitetit (një heshtje e ftohtë) në këtë varg tregon një dëshirë për ndonjë shenjë, qoftë edhe më të voglën, për të thyer boshllëkun, duke mos e trajtuar vetminë si tragjedi epike.Në thelb poezia dallon për trajtimin e zhgënjimit përmes një qasjeje të re. Ironia, dekonstruktimi i mitit dhe imazhet e fuqishme metaforike në ndërveprim krijojnë një portret të ndjeshëm e të ndërlikuar të dashurisë së humbur. Duke kombinuar elegjinë me ironinë, ajo kapërcen idealizimin tradicionale dhe i qaset jetës reale në të gjitha absurditetet dhe zhgënjimet e saj.
IV- Mesazhi i poezisë së Frangut qëndron në një kritikë të thellë ndaj shpërdorimit dhe deformimit të ndjenjave njerëzore të dashurisë dhe vlerave morale, si në nivel personal ashtu edhe shoqëror. Për tja arritur artistikisht kësaj ideje, poezia çmitizon mitin biblik të mollës së mëkatit dhe ndërton një metaforë universale që reflekton zhgënjimin në raportet njerëzore të kohëve moderne. Poetja tregon se dashuria, që dikur mund të ishte simbol i pastërtisë dhe përkushtimit, është reduktuar në një gënjeshtër të rëndomtë. E parë në këtë aspekt mesazhi i poezisë mund të përmblidhet në këto pika:
1.Dashuria, dikur-themeli i marrëdhënieve të qëndrueshme, tani është shndruar në një ndjenjë të shpërdoruar, siç sugjerohet në vargjet: “Tutje do ta ketë hedhur / si na dashninë sot.” duke reflektuar mbi një shoqëri që ka humbur aftësinë për të ruajtur thelbin e ndjenjave.
2.Poetja, nëpërmjet çmitizimit të mollës së ndaluar, paralelizon shkeljen e normave (urdhërave të Zotit)në Eden me shkeljet e moralit në shoqërinë moderne. ”rrenë është se e kafshoi Adami/atë ditë ai kishte dhembje dhëmbësh /tutje do ta ketë hedhur /si na dashninë sot”
3. Janë të shumta poezitë që shfaqin se në botën moderne, dashuria është bërë një ndjenjë sipërfaqësore, e përkohëshme që ikën duke lënë pas vetminë e boshësinë: “Në këtë mort të dashnisë / t’mos mbetem kafshata e vetme e vetmisë.” Duhet të ndjejmë se përmes simbolikës së mollës dhe zhdukjes së kujtimeve të dashurisë, poetja shpreh një zhgënjim me mënyrën se si vlerat e dikurshme janë zbehur dhe shkatërruar në botën moderne të mashtrimeve dhe hipokrizisë.
Si përfundim mund të themi se poezia: “Rrenë asht molla e Adamit” e Dije Demir Frangut sjell një qasje të re dhe të guximshme në poezinë shqipe, duke çmitizuar një mit të përbotshëm për të reflektuar mbi shpërdorimin e ndjenjave dhe deformimin e dashurisë në kohët moderne. Me një përdorim fin të ironisë, metaforave të pasura dhe vizion të veçantë poetik, autorja ndërton një poezi që jo vetëm analizon marrëdhëniet njerëzore, por edhe sfidon perceptimet tona mbi to. Përmes një gjuhe të fuqishme dhe figuracionit të pasur, poetja na çon drejt një introspeksioni mbi moralin, vetminë dhe mënyrën si është reduktuar dashuria në gënjeshtër të heshtur e të braktisur. Mesazhi i saj mbetet universal dhe sfidues, duke na ftuar të rishikojmë marrëdhëniet tona me dashurinë dhe vlerat njerëzore.
Sarandëm ,më Janar 2025
Dije Demir Frangu
Rrenë asht molla e Adamit
si një zonjë e trathtuar në të zeza, ikën nata
i tmerron dritaret tue i pështye zi, zi në ikje
unë e ti karrige druri, rrimë çele guri gojën
ti qenia kravatëlidhur, flokëkrehur
I ke shqye t’ gjitha buzëqeshjet si letrat e dashnisë
provoj të flas, të të lus por të gjitha kordat e zërit
si kokrra breshëri më bien në dysheme
e nis e fshijë kujtesën me fshesën e troshave
derisa ti ikë pa ofshamë dhe i pasy
një kollë e keqe s’paku të dëgjohej
në këtë mort të dashnisë
t’mos mbetem kafshata e vetme e vetmisë
këtë natë që as shi s’bie as era s’troket dyerve t’mbyllura
e fjalët si flokë shtrigash në fund t’pusit kanë ra
Instituti i Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë, ka njoftuar se gjatë javës së kaluar, një pjesë e ekipit të IKKL-së vizitoi Shqipërinë, mblodhi materiale të rëndësishme dhe zhvilloi një seri takimesh për të ndërtuar ura të reja bashkëpunimi e për të forcuar lidhjet ekzistuese me figura dhe institucione kyçe.
“Në Kukës, z. Izet Ademaj, ish-polic kufitar dhe aktualisht drejtues i një organizate që mbështet të mbijetuarit e minave tokësore, dhuroi albumin ‘Ditët Kukësiane të Dramës Kosovare’ dhe librat e Jonuz Kolës nga Shoqata AlbAid. Gjithashtu, z. Sokol Kolgjini kontribuoi duke dhuruar librat e Sulejman Didës, të nënshkruara nga SHBA, të cilat pasurojnë më tej arkivin e IKKL-së me materiale të vlefshme”, njofton Instituti i Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë.
Në Tiranë, ekipi i IKKL-së zhvilloi takime në Bibliotekën Kombëtare, ku u pritën nga Zv. Drejtoresha znj. Majlinda Toçi dhe në Arkivin e Ministrisë së Punëve të Jashtme, ku patëm kënaqësinë të takonin znj. Mira Hoxha. Të dy institucionet shprehën gatishmërinë për të kontribuar me materiale relevante për arkivin e IKKL-së. Gjithashtu, gazetarët e njohur z. Mero Baze dhe z. Rexhep Shahu, kontribuan duke dhuruar materiale të rëndësishme për arkivat tona, ndërsa z. Armand Mero, gazetar i Zërit të Amerikës, ndau këndvështrimin e tij profesional dhe përvojën e tij mediatike, duke ofruar një pasqyrë unike për ekipin tonë.
“Në Durrës, gjatë takimit me z. Kudusi Lama, u zhvillua një shkëmbim konstruktiv i mendimeve, duke thelluar më tej bashkëpunimet tona edhe në këtë qytet të rëndësishëm. Angazhimi ynë për të ruajtur kujtesën historike dhe për të ndërtuar bashkëpunime të qëndrueshme me individë dhe institucione që ndajnë të njëjtat vlera dhe qëllime mbetet i palëkundur”, njofton Instituti i Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë.
Po shkrihet bora, Dimri po shkon; Bylbyl i vorfën, Pse po gjimon?
Pushoi murrlani Me duhi t’vet; Bylbyl i vorfën, Çou, mos rri shkret.
Gjith’ fushët e malet Blerimi i mbëloi; Livadhi e pema Gjithkah lulzoi.
Ndër pyje e ograja, N’ma t’mirin vend, Me rreze dielli Po e gëzon gjithkend.
E tuj gjimue Shkon rreth e rreth Nji prrue që veret Rrjedh nëpër gjeth.
A çilë kafazi, Bylbyl flutro; Ndër pyje e ograja, Bylbyl, shpejto.
Kurrkush ma hovin Atje s’ta pret; Me zeher hajen Kurrkush s’ta qet.
Kafaz ke qiellin, Epshin pengim; E gjith’ ku t’rreshket Shkon fluturim.
Nëpër lamie, Ke me gjrtë mel; Për gjith’ prendverën Njajo buk’ t’del.
E kur t’zit edi Ndër prroje pi; Te njato prroje Që ti vetë di.
Tash pa frikë çerdhen E mban n’ndo’j lis; Nuk je si ‘i nieri Që nuk ka fis.
E kur t’vij’ zhegu, Kur dielli shkon, Ti ke me këndue Si ke zakon.
Rreth e rreth gjindja Me t’ndie rri; Prej asi vendit Ndahen me zi.
A çilë kafazi, Bylbyl, fluturo; Ndër pyje e ograja, Bylbyl, shpejto.
Ndër drandofille, Ndër zambakë nga; Ku qeshte kopshti, Idhnim mos mba.
Po shkrihet bora, Dimni po shkon; Bylbyl i vorfen, Pse po gjimon?
II
Por vaj! Se ‘i dimën tjetrë Paske, o bylbyl i shkreti; Pa da ty zemra t’treti Mbas vajit që t’rrethon.
Me lulzim t’vet prendvera Ty s’ta përtrin gazmendin: Jo kurrë s’e njifke shendin, Bylbyl, që po vajton.
A thue po kjan, se çerdhen Ta ka shkatrrue skyfteri? A thue po kjan, o i mjeri, Se me rrnue gjallë s’ke mel?
Ndrrojn’ edhe stinët e motit, E për çdo herë ndron era. Mbas dimrit vjen prendvera, Mbas borës blerimi del.
Veç ti me idhnime t’tuja N’zemër gjithmonë po pihe, E ditë e natë po shkrihe Mbas vajit që t’mundon.
Kur a tuj ardhun drita Ndihet tuj këndue shpendi, E n’këngë i duket shendi, Që zemrën ia gazmon.
Gjetiu ndër pem, ndër lule Shkon e fluturon bylbyli; N’at erë që jep zymbyli Vjollca e zambaku nget.
Por ty, n’kafaz t’shtrëngueshëm, Ty t’paska ndry mizori, E kurrnjiherë nuk t’nxori Me t’lëshue ku zemra t’thrret.
Ti kurr, nji kangë s’ia këndove Diellit kur nadje çohet; Zemra me vaj t’coptohet E me pajtue nuk don.
Ndoshta kujdesi i t’tujve Gjith’ ket hidhnim ta qiti, E shendin ta shutiti E vshtira që i mundon.
T’burguem i bani gjindja Veç përse donë me ndie Njat za që lëshojnë me hije Që t’knaq e që t’ban rob.
Çdo krajl i madh ndër shpija Ty t’mba m’u thanë i veti; Vetë bukuria, o i shkreti, Kena për ju nji kob.
Përse tu ndeja e t’mëdhajve Nji shpend i vogël s’ndalet; Shpendit i kande malet, Çerdhen e t’parve do.
Me at zanin tand t’përmallshëm Ndoshta ti ankon këto t’vështira; Derisa t’kthejn’ e mira, Bylbyl, papra gjimo.
III
Por njaj vaj që je tuj lëshue, Bylbyl, zemrën ma copton; Ditë e natë rri tuj prigjue, Vaj për mue! Kush mund t’ngushëllon?
Gjama jote a porsi ankimi I nji fëmijës që vetun mbet; Gjama jote a si shungllimi I nji t’zezës që gja s’ pre.
Porsi dnesë me futë në krye Nana e shkretë që mbet pa djelm; Njashtu tine rri tuj shfrye Njat idhnim që t’u ba helm.
Puna jote, o i mjeri, m’mbyti E kurrkund nuk m’len pushim, Shkoi nji muej, po shkon i dyti T’zezat t’tua s’kanë mbarim.
Tash ndër arë lulzoi qershia E me borë dimni po shkon: Kurr s’mbarojn’ t’zezat e mia, Gjama jote kurr s’mbaron.
Si t’burguemit n’ishull t’detit, Ku tallazi i thekshëm vrret, O t’vijë t’ftoftit, o t’vijë t’nxetit, Vaji zemrën ia pëlset;
E papra n’ankime t’veta Vajton fisin që larg la; E tu fëmija i shkon si zgjeta Mendja e shkretë se mbet pa ta;
Njashtu ti rri tuj vajtue N’njat kafaz që shungullon; Fisin tand rri tuj mendue T’zinë atdhe që s’e harron.
Për fat tand, për zogj që kishe Ndoshta zemra, i mjeri, t’dhemb; Me e pat dit’ të mjerët ku rrishe Kërkue t’kishin gemb mbi gemb.
Me e pasë ndie njat za që lëshoshe, Me e pasë ndie njat vajin tand, Kishin ardhë kudo që t’shkoshe, T’kishin lypun kand e kand.
Njat vaj tandin tuj kujtue Pa mbyllë syt’ kan’ shkue sa net; Pveshtin hanën tuj gjimue, Pvetshin hyjt për prind të vet.
Por aj kob që hana e diti E njaj vaj që ylli pau, T’shkretve n’vesh kurr nuk iu mbrriti, E kurr zemra nuk ju ndau.
Me ditë hyjt me bisedue, Me pasë sy që me derdhë lot, Vajin tand ju kishin prue T’kishin kja për jet’e mot.
Nëpër fush’ e nëpër shpija, Me kujdes që s’nep afat, Rreth e rreth t’kishin ardhun fëmija, Kjamun t’kishte i ngriti fat…
IV
Por ça ka toka, bylbyl, ndrron moti; Ankimi e vaji nuk asht i zoti Përgjithmonë zemrën me na coptue; Fillo me gëzue.
Mbas boret t’dimnit çilet prendvera; Nji ditë nuk gjindet që s’po ndrron era; Sendet që patmë nuk janë tuj mbarue; Fillo me gëzue.
Tuj dnes’ i vorfni se e mbluene t’kqijat, Me ankime t’veta mbush rrugët e shpijat; Lehtsim por s’mbramit gjen tuj punue; Fillo me gëzue.
Kjajnë fëmijn e dekun prindt e shkretnuem Me ‘j vaj që duket se s’ka t’pajtuem! Por zemrën moti jua ndrron tuj shkue: Fillo me gëzue.
Ndër ishujt t’detit kjan i burguemi Për fmij, për grue që s’shef i shuemi, Por prap durimi ka me ja prue, Fillo me gëzue.
Shpend tjerë burgosi sa herë mizori, E rishtas jashtë dikur i nxori; Ndër fushë e male janë tuj fluturue; Fillo me gëzue.
Flutrojnë ndër male, flutrojnë ndër lule, Flutrojnë ku çerdhen motit e ngule, E kangët e parshme nisin me këndue: Fillo me gëzue.
Ndër zogj që kishe ndonjëherë do t’hasin, Ndër pemë, ndër lule bashkë me ta ngasin; Për ty t’vorfnuemit rrijnë tuj shpnesue: Fillo me gëzue.
Bylbyl, ky shekull or e ças ndrrohet: Bijnë poshtë të naltit, i vogli çohet; Edhe natyra po don m’u ndrrue: Fillo me gëzue.
Porsi motmoti ndrrojmë dhe na vetë, Herë-herë gazmohna, herë rrijmë të shkretë, Por vaji e ankimi kanë për t’u shue; Fillo me gëzue.
Mbas vajit t’tashëm ka me t’ardhë shendi, Ka me ta shëndodhun zemrën gazmendi, Për mall, si motit, zanë ke me e lëshue: Fillo me gëzue.
Kur t’shkojsh ndër fush, kur t’shkojsh ndër male, Afër shpisë seme hovin tand ndale; Mahnit’ at zanin tand tuj prigjue Kam për t’u gëzue.
Forma e përkyer, gjatësie e vargut nis me katër-gjashtë rrokësh në pjesën e parë, tetë në të dytën, nëntë në të tretën, dhejtë dymbëdhjetë dhe gjashtë rroksh në të katërtën. Rrima abcb në pjesën e parë, abbc në të dytën, abab në të tretën, aabb në të katërtën. A ka bylbyl të këndojë më larmishëm e më gjatë pa iu dridhur zëri një herë të vetme? Vargje shekspiriane: Me ditë hyjt me bisedue, Me pasë sy që me derdhë lot, Vajin tand ju kishin prue T’kishin kja për jet’e mot. për Bylbylin, presje mbas çdo shkrimi të fjalës si një përulje të thellë për të. Dymbëdhjetë herë, aq sa muaj ka viti, grishje “Fillo me gëzue”, e mbas tyre një mbyllje e papritur “Kam për t’u gëzue” që na bën ta nisim recitimin (leximi është i pakët) nga e para e nëse gjendet bylbyl të na shoqërojë të shohim kush i vajton më bukur fitores së jetës ndaj vdekjes, gazmendit ndaj idhnimit, lirisë ndaj burgut. Me e pasë ndie njat za që lëshoshe, Me e pasë ndie njat vajin tand, Kishin ardhë kudo që t’shkoshe, T’kishin lypun kand e kand.
Në stendën e Shqipërisë në panairin Ndërkombëtar të Turizmit, “Fitur 2025’ në Madrid, Spanjë, këndi VR është më i frekuentuari.
Drejtoresha e Agjencisë Kombëtare të Turizmit, Zana Çela, e cila ndodhet në Madrid në kuadër të këtij panairi, në një video të publikuar në rrjetet sociale tha se “kjo është hera e parë që vizitorët ndëkombëtarë po shijojnë destinacionet turistike shqiptare në mënyrën më reale të mundshme me VR stereoscopic 3D”.
“Në stendën tonë ka një kënd që është më i vizituari, pasi stafi jep informacione vizitorëve të shumtë, më pas ata kalojën në këndin VR, ku shikojnë të gjithë informacionin për Shqipërinë turistike. Ndalen në vijën brgedetare në plazhet më të bukura, në Shqipërinë malore, të agrobiznesit dhe shikojnë një Shqipëri në të gjitha senset e saj dhe e gjithë kjo e bërë me nje teknologji të lartë, me një sistem me 8 kamera, të cilat xhirojnë me 360 gradë për të na dhënë të gjithë buku me syzet VR bukruitë e natyrës dhe trashëgimsië kulturore që Shqipëria prezanton në panairin ndërkombëtar të “Fitur 2025”, tha Çela.
Nën sloganin “Albania, all senses”, Shqipëria është kthyer në stacionin më tërheqës për vizitorët në Panairin Ndërkombëtar “Fitur” 2025 që hapi dyert të mërkurën në Madrid.
Panairi “Fitur 2025” është pika globale e takimit për profesionistët e turizmit dhe panairi kryesor për tregjet hyrëse dhe dalëse në vendet iberike.
Stenda e Shqipërisë po kthehet në një qendër aktivitetetesh, pjesë e axhendës së organizuar nga Ministria e Turizmit dhe Mjedisit, e konceptuar si një miks përvojash që prezantojnë Shqipërinë si destinacionin më emocionues në Europë, që nga përjetimet përmes eksplorimit virtual të vendit, “Albanian Nights” të frymëzuara nga trashëgimia e pasur e traditave të kulturës dhe jetës së komuniteteve, deri tek përvojat e degustimit të ofruara nga Shoqata Shqiptare e Agroturizmit./ atsh/ KultPlus.com
Në Kroaci, në Malin e Zi dhe në Shqipëri, trashëgimia e pushtimit venecian jeton në një seri karnavalesh spektakolare, që këto ditë kanë një aromë lokale, shkruan Camilla Bell-Davies për ”The Guardian”.
Udhërrëfyesja ime, Jovana Markic ngre një gotë verë nga një tavolinë rruge në qytetin e vjetër të Kotorrit dhe ngre një dolli: “Abrum!”
Tavolina është e pavëzhguar nga askush dhe nuk lidhet me ndonjë restorant të caktuar, por njerëzit me kënaqësi po ndihmojnë veten për të pirë verë dhe për të ngrënë ushqim. Jovana thotë se kjo është normale.
Është një gjest i mirëpritur për vizitorët që vijnë në Kotorr, në bregdetin adriatik të Malit të Zi, për karnavalin e Mardi Gras (3-25 shkurt të këtij viti).
”Abrum” do të thotë mirëseardhje në dialektin vendas dhe vjen nga ”ombra”, dialekti venecian për një gotë të vogël me verë.
Ndërsa pimë verë, argëtues dhe muzikantë të veshur me kostume vërshojnë nëpër rrugët e ngushta dhe mblidhen në sheshet me kalldrëm dhe jashtë kishave baroke. Ajo të kujton Italinë, por ajri ka aromë shege dhe kafeje turke.
Jovana tregon një luan guri mbi portat e qytetit, simboli i Venecias. Luani mban një libër të hapur, që do të thotë se Kotorri ishte gjysmë autonom nën venecianët, nga 1420 deri në 1797, së bashku me pjesë të bregdetit të Kroacisë, Shqipërisë dhe Malit të Zi.
Gjatë ditës parada është një përzierje ngjyrash dhe tingujsh, por gjatë natës kokat e kafshëve marrin një aspekt të botës tjetër.
Këtë vit, në vend që t’i bashkohem karnavalit të mbipopulluar dhe të kushtueshëm të Venecias, kam ardhur të shoh se si ka jetuar trashëgimia e saj në këto poste dikur të fortifikuara ballkanike.
Karnavalet më të famshme janë këtu në Kotorr dhe në Rijeka të Kroacisë, por ka shumë të tjera përgjatë bregut të Adriatikut. Ato përfshijnë një karnaval të ringjallur në Shkodër, qyteti shqiptar që prodhon mijëra maska për Venecian.
Ambienti është më i ashpër se Venecia. Kotorri ndodhet në një lagunë blu të rrethuar nga malet. Panorama shihet më së miri nga një teleferik që nis pak jashtë qytetit dhe ngjitet në majën më të lartë të Lovçen. Eksploruesit venecianë u ndeshën për herë të parë me dramën e Kotorrit nga deti, kur lundruan në gjirin e Bokës në vitin 1420. Ata u kthyen për të ndërtuar porte, qytete tregtare të rrethuara me mure, katedrale dhe fortesa.
Ata hodhën gjithashtu një ”Mardi Gras” të frymëzuar nga Venecia për të shënuar fundin e dimrit. Edhe sot e kësaj dite, banorët e Kotorrit mbajnë maska në stilin satirik italian të komedisë. Nëse një politikan ka zemëruar njerëzit atë vit, ata do ta dinë që kur të vijë koha e karnavalit do të përcjellin mesazhet e tyre.
“Fatkeqësisht, shumica e politikanëve tanë duket se nuk e kuptojnë kritikën e fshehtë”, thotë Jovana.
Në vitin 2022, një kukull e kryeministrit të atëhershëm Dritan Abazoviç u dogj ceremonialisht në fund të paradës për të shuar shenjat e këqija.
Abazoviç postoi një imazh të kukullës së tij në rrjetet sociale së bashku me një falënderim të sinqertë.
Është e gjitha shumë italiane derisa muzika popullore shqiptare të nisë dhe t’i bëjë të gjithë të kërcejnë.
Maska të stilit venecian mund të blihen në disa dyqane kostumesh nëpër qytet, duke përfshirë një pranë Hotel Boutique Historik Cattaro. Topi dhe parada kryesore (23-25 shkurt) nis me një festë me ushqime deti dhe verëra malazeze dhe kulmon me një paradë dhe zjarr kaleidoskopik.
Për të mbushur stomakun përpara festimeve të mbrëmjes, shkoni në Restaurant Galion ose Konoba Galerija, i njohur për ushqimet e detit të përzier me një salcë me vaj ulliri, verë, hudhër dhe erëza të buta.
Përgjatë bregdetit në Kroaci, karnavali i Rijekës zhvillohet nga 17 janari deri më 5 mars.
Këtu, frika e vazhdueshme e venecianëve nga infiltrimi i armikut nga perandoria austro-hungareze dhe otomane, i shtyu autoritetet e qytetit të ndalonin maskat në karnaval, pasi nuk e dinit se kush ishte pas tyre.
Tani, çdo vit, kryetari i bashkisë së Rijekës ia dorëzon çelësin e qytetit mjeshtrit të ceremonive të karnavalit, i cili bëhet kryetari simbolik i festave. Zgjidhet një mbretëreshë e karnavalit. Parada zhvillohet të dielën e fundit para së ashtuquajturës ”e mërkura e hirit”.
Maskat e Rijekës ndryshojnë shumë nga stili italian: në vend të puplave dhe temave, ka koka të çuditshme kafshësh me brirë dhe gjuhë të kuqe.
Shumë janë fermerë që vijnë nga fshatra që mbajnë vaj ulliri, djathëra, verëra dhe mish të pjekur, të cilat vizitorët mund t’i provojnë në tezga.
Ditën parada është një trazirë ngjyrash dhe tingujsh, por natën kokat e kafshëve marrin një aspekt të botës tjetër.
Ndihet më afër ritit pagan të dëbimit të dimrit.
Karnavali që ngjan më shumë me një ballo mesjetare me maska veneciane zhvillohet në Shkodër (20-22 mars). Megjithëse Shkodra kaloi nga kontrolli venecian në Perandorinë Osmane në fund të shekullit XV, ajo u bë një qendër e prodhimit të maskave të karnavalit në vitet 1990, kur Venecia filloi t’i kontraktonte ato për shkak të rritjes së kërkesës.
Një nga këta furnizues është artizani shqiptar Edmond Angoni, i cili ngriti Fabrikën e Maskave të Artit në Venecia në vitin 1996 dhe tani prodhon më shumë se 20 000 maska të punuara me dorë në vit.
Kur e vizitoj para karnavalit, dalloj të gjitha figurat e komedisë italiane, të varura në sallon.
Artizanët më tregojnë edhe mënyrën e punimit të tyre.
Maskat dërgohen në Venecia, Rio de Zhaneiro dhe madje edhe në Hollivud dhe disa mbeten në Shkodër, ku një karnaval ka nisur fuqishëm që nga vitet 1990.
Ai u shartua me një traditë vendase (që ishte e ndaluar në kohën e komunizmit) ku figurat e njohura si ”surretënit” shkonin derë më derë duke kërcyer dhe duke kënduar dhe shpërbleheshin.
Në ditët e sotme, karnavali i Shkodrës organizohet nga Kisha Katolike.
Të ftuarit parakalojnë nëpër pazarin me kalldrëm me fustane mesjetare dhe një ballo zhvillohet në Hotel Tradita.
Është e gjitha shumë italiane derisa muzika popullore shqiptare të nisë dhe t’i bëjë të gjithë të kërcejnë.
Rakitë e frutave do t’ju bëjnë të lëkundeni në një ritëm të madh ballkanik, ndërsa kamerierët ju shërbejnë me raki dhe pjata me mish.
Shkodra është e bekuar me një liqen të bukur dhe para se të fillojnë festimet, shkoj në bar-restorantin e Hotel Balani, buzë liqenit, dhe shikoj peshkatarët që kapin krapin e Shkodrës.
Legjenda thotë se krapi është i vetmi peshk që shqiptarëve u pëlqente të hanin gjatë pushtimit venecian, sepse vendasit u tmerruan nga zakoni venecian për të pompuar ujërat e zeza në det.
Tava e krapit është një pjatë kyçe në kohën e karnavalit./ atsh/ KultPlus.com
Sot ka vdekur inxhinieri i parë shqiptar dhe akademiku Minir Dushi.
Lajmin për vdekjen e akademik Dushit e ka bërë Komuna e Mitrovicës përmes një telegram ngushëllimi, ku edhe është cilësuar një figurë e shquar në fushën e mineraleve.
Në këtë telegram ngushëllimi u tha se Dushi ishte themelues i shkollës së lartë teknike në Mitrovicës dhe drejtor në Trepçë.
“Me pikëllim të thellë morëm lajmin për ndarjen nga jeta të akademikut Minir Dushi, inxhinierit të parë shqiptar dhe një figure të shquar në fushën e mineraleve. Dushi ishte një personalitet i njohur dhe i nderuar, themelues i shkollës së lartë teknike në Mitrovicë, drejtor në Trepçë dhe inxhinieri i parë shqiptar, i cili la një trashëgimi të vyer në zhvillimin e industrisë dhe shkencës”, thuhet në njoftim.
Komuna e Mitrovicës nesër do të mbajë homazhe në Qendrën e Kulturës “Rexhep Mitrovica”.
“Në këto momente të dhimbshme, ne shprehim ngushëllimet tona më të sinqerta për familjen, miqtë dhe të gjithë ata që e njohën dhe punuan me të. Kontributi i tij do të mbetet i paharruar dhe frymëzues për brezat që do të vijnë. Komuna e Mitrovicës, nesër do të mbajë homazhe në Qendrën e Kulturës ‘Rexhep Mitrovica’, nga ora 12:00 deri 14:00, për nder të jetës dhe veprës së tij. Pusho në paqe, akademik Minir Dushi”, ka shkruar Komuna e Mitrovicës./ KultPlus.com
Filharmonia e Kosovës ka njoftuar se koncerti i radhës i Orkestrës së Filharmonisë do të mbahet me yllin italian të flautit Andrea Griminelli, shkruan KultPlus.
Nën drejtimin e mjeshtrit Dario Salvi, Griminelli do të luajë Koncertin për flaut nr. 1 të Mozartit dhe, më pas, së bashku me flautisten e mirënjohur kosovare Venera Mehmetagaj – Kajtazi, do të interpretojnë kohën e tretë të Koncertit për dy flaute nga Cimarosa.
Në këtë mbrëmje, në shënim të 255-vjetorit të lindjes së Beethoven-it, Orkestra do të interpretojë Simfoninë e 8-të të gjeniut klasik, ndërsa gjithashtu do të interpretohet edhe premiera e veprës ‘Rush Hour 2’ nga kompozitori kosovar Lum Halabaku.
Me këtë koncert, i cili mbahet më 31 janar 2025 do të nisë cikli i koncerteve drejt shënimit të 25-vjetorit të themelimit të Filharmonisë së Kosovës./ KultPlus.com
Maskat veneciane që prodhohen në Shqipëri janë bërë pjesë e artikullit të “The Guardian”.
Kryeministri Edi Rama ndau në rrjetet sociale artikullin e botuar në “The Guardian”, ku pasqyrohet prodhimi i maskave veneciane në Shkodër.
“Maskat veneciane që prodhohen në Shqipëri janë bërë pjesë e artikullit të ‘’The Guardian’’, ku përmendet Shkodra si qyteti që jo vetëm e ka mirëpritur traditën e Karnavaleve çdo 20-22 mars, por dhe është kthyer në furnizues kryesor prej vitit 1996, me më shumë se 20 000 maska në vit të punuara më dorë”, shkruan Rama.
Maskat veneciane prodhohen në një atelie në Shkodër, ku artistët pikturojnë dhe dekorojnë me dorë dhjetëra mijëra maska veneciane, që pjesëmarrësit e festivaleve duan t’i mbajnë gjatë gjithë sezonit të karnavaleve në mbarë botën.
Atelieja përbëhet edhe nga një sallë ekspozite, ku vizitorët mund të admirojnë modelet e luksit të dekoruara me flori apo argjend, të zbukuruara me pendë, kristale Swarovski, perla. Ekspozita konsiderohet një atraksion shtesë për turistët e huaj që vijnë të vizitojnë Shkodrën, “Venecian e Shqipërisë”, e famshme për liqenin dhe kalanë e saj./atsh/KultPlus.com
Po, përtej njerëzve të kërkoj. Nuk të kërkoj në emrin tënd, po ta thërrasin, as në imazhin tënd, po ta pikturojnë. Më larg, më tutje, përtej të kërkoj.
Përtej vetes tënde të kërkoj. Nuk të kërkoj në pasqyrën tënde, as në shkrimin tënd dhe madje as në shpirtin tënd. Më tutje, më larg, përtej të kërkoj.
Më tutje, më larg përtej vetes time të kërkoj. Ti nuk je veçse ajo çka ndiej. Nuk je veçse ajo çka rreh bashkë me gjakun në venat e mia. Nuk je brenda meje.
Dhe për të të gjetur duhet të mos jetoj më brenda teje, brenda vetes time dhe brenda njerëzve. Duhet të jetoj përtej gjithçkaje, në bregun tjetër të gjithçkasë, për të të gjetur ty njëlloj sikur të vdisja./ KultPlus.com
Ishte koha kur Shtëpia e Bardhë qortohej nga intelektualët publikë dhe nga populli amerikan për ndërhyrje në punët e shteteve të tjera. Presidenti Klinton kishte disponimin e mirë për të na ndihmuar, prandaj kishte vendosur të intervenonte ushtarakisht. Por befas u ndodh mes një sulmi të brendshëm. Për shkak të këtij intervenimi, ai kritikohej ashpër dhe, kështu, e kuptoi se po e humbte besimin te qytetarët e tij. Pra, atij i duhej një figurë e madhe morale për ta justifikuar veprimin e tij, një figurë kundër së cilës nuk mund të dilnin intelektualët dhe populli amerikan. Kjo figurë morale ishte Eli Vizel (Elie Wiesel), i mbijetuar i Holokaustit dhe fitues i çmimit Nobel për paqe. Vetë Bill Klinton, vite më vonë, ka thënë: “Ka qenë një forcë e vetme që e ka ndryshuar rrjedhën e politikës amerikane. Ajo forcë quhet Eli Vizel”.
Eli Vizel, një engjëll amerikan për Kosovën, kur Amerika ende dyshonte në ‘intervenimin humanitar’ të NATOS-së, shkoi në Shtëpinë e Bardhë dhe mbajti një fjalim për domosdoshmërinë e atij intervenimi për ta shpëtuar Kosovën nga spastrimi dhe gjenocidi. Pastaj, me kërkesë të presidentit amerikan, ai erdhi në kampet e shpërnguljes në Maqedoni dhe Shqipëri, për t’i vizituar kosovarët, dhe përgatiti një raport mbi vuajtjet tona. Këtë raport ia dërgoi Shtëpisë së Bardhë. Pak ditë më pas, ndodhi çlirimi i Kosovës.
Më poshtë keni një fragment nga romani dokumentar “Një fije shprese, një fije shkrepëse”, ku, në bazë të dokumenteve të shumta nga arkiva të ndryshme, përfshirë edhe “arkivin e ngrirë të Shtëpisë së Bardhë”, Ag Apolloni ka ndërtuar figurën e shkrimtarit dhe humanistit Eli Vizel në raport me Kosovën. Ky fragment publikohet me rastin e 7-vjetorit të vdekjes së Eli Vizelit, i cili vdiq më 2 korrik 2016. Romani tashmë gjendet edhe në gjuhën angleze.
“Një fije shprese, një fije shkrepëse”
Në anën tjetër të Atlantikut, Eli Vizel shikon TV dhe mendon. Kishte disa ditë që e shmangte darkën. Nuk shkojnë bashkë darka dhe lajmet, thoshte. Si mund të hash rehat duke shikuar në televizor kolona njerëzish të uritur të dëbuar nga shtëpitë e tyre? I kujtohet koha kur bota nuk bëri zë. “Babës tim i shkonin lotët çurg. Ishte hera e parë që e shihja të qante. Kurrë s’e kisha menduar se do të vinte ajo ditë, ndërsa nëna ime ecte pa thënë as edhe një fjalë të vetme, e zhytur thellë në mendime, me fytyrën e ngrirë si një maskë. I hodha një shikim motrës sime, të voglës Cipora, me ato flokët e verdha të krehura me kujdes dhe me atë pallton e saj të kuqe të hedhur krahëve: një vogëlushe shtatëvjeçare. Në shpinë mbante një çantë tepër të rëndë për të. Nofullat i shtrëngonte fort: e dinte shumë mirë që s’ia vlente të ankohej. Aty-këtu policët ishin lëshuar me shkopinjtë e tyre duke goditur majtas e djathtas dhe duke na shtyrë: Nxitoni! Luani këmbët!”
Njëra duhej shmangur: o darka, o lajmet. Mund t’i shmangte lajmet dhe të hante darkë i qetë, por çfarë do t’i thoshte babës së ndjerë kur të takoheshin një ditë? Që kishte mbyllur sytë dhe veshët dhe s’kishte hapur gojën, si atëherë kur baba në agoni e thërriste emrin e tij?
Në televizor sheh një luginë plot me njerëz dhe një fëmijë që mban lart një karton me fjalën Help, pastaj dhjetëra duar të ngritura në pritje të një buke, të cilën nuk shihej kush po e mbante matanë telave. Bie në kujtime: “në vagonin ku kishte rënë copa e bukës, nisi një përleshje. Burrat po grindeshin duke shtyrë, kacafytur, gërvishtur dhe sakatuar njëri-tjetrin. Bisha grabitqare që kacafyteshin dhe sytë u xixëllonin nga urrejtja kafshërore. Ata sikur u pushtuan papritur e pa kujtuar nga një gjallëri e jashtëzakonshme, e cila ua mprehu sakaq thonjtë dhe dhëmbët”. Pastaj i kujtohet sesi në vagonin ku ndodhej ai, biri e kishte mbytur babën për t’ia marrë bukën. Në ekran duken burra, gra, fëmijë të mbështjellë me batanije. “Mbi batanijet tona po grumbullohej një shtresë e trashë bore. Na dhanë bukë, racionin e zakonshëm. I kollofitëm sa hap e mbyll sytë. Dikujt i shkrepi një ide se si ta shuante etjen, duke ngrënë borë. Shumë shpejt të gjithë filluan ta imitonin. Meqë nuk na lejohej të përkuleshim, nxorëm lugët tona dhe hëngrëm borën, që kish rënë mbi supet e fqinjëve. Një copë buke e shoqëruar me një lugë bore. Ushtarëve SS, që s’na i ndanin sytë, u pëlqeu shfaqja që po jepnim”.
Mbaron darka, e cila për të kishte mbaruar sapo kishin filluar lajmet. Mbarojnë lajmet, por ai e di se tragjedia zgjat më shumë se edicioni i lajmeve, më shumë se një rrotullim i diellit. Gruaja dhe djali janë të merakosur teksa e shohin ashtu, se e dinë ç’kujtime i ngjallin ato pamje.
Kështu, ai përditë i sheh lajmet me shqetësim dhe gëzohet kur kupton që NATO, më në fund, intervenon. Ka reagime nga qytetarët dhe nga disa intelektualë, se Amerika s’duhet të përzihet në punët e të tjerëve, mjafton t’i rregullojë të vetat që i ka lëmsh. I sheh i mbijetuari i Holokaustit këta intelektualë dhe qytetarë, dhe s’mund t’u besojë syve, as veshëve. I kujtohet Ruzvelti kur, për të mos u përzier në punë të huaja, e ktheu mbrapsht anijen me një mijë hebrenj, të cilët mezi kishin arritur pranë bregut të atij që e konsideronin shpëtimtar, i cili në moment të fundit ua ktheu shpinën. “Nuk e kuptoj. Ruzvelti ishte njeri i mirë, njeri me zemër. Ai i kuptonte ata që kishin nevojë. Pse nuk i la këta refugjatë të zbarkonin? Një mijë njerëz – në Amerikë, në këtë vend të madh, me demokracinë më të madhe, më bujare nga të gjitha kombet në historinë moderne. Çfarë ndodhi? Nuk e kuptoj. Pse kjo indiferencë, në shkallën më të lartë, ndaj vuajtjes së viktimave?”
Cingërrr!, bën telefoni. E thërret Shtëpia e Bardhë, për ta pyetur nëse mund të shkonte të fliste kundër rreziqeve të indiferencës.
Pas pak, ai e gjen veten në dhomën e punës duke shkruar: “Ç’është indiferenca? Etimologjikisht, kjo fjalë do të thotë ‘no difference’. Një gjendje e çuditshme dhe e panatyrshme që e zhbën kufirin mes dritës dhe errësirës, mes mugëtirës dhe zbardhjes, mes krimit dhe ndëshkimit, mes egërsisë dhe dhembshurisë, mes të mirës dhe të keqes”. E shikon orën, pastaj shkruan, fshin dhe shton: “Por gjatë këtij shekulli kanë ndodhur edhe gjëra të mira, si humbja e nazizmit, rënia e komunizmit, rilindja e Izraelit në tokën stërgjyshore…”
Nëpër mendje i kalojnë: varrosja e orës në kopsht, deportimi me tren, ndarja nga nëna dhe motra, fëmija i varur në litar, i vdekuri i ngrirë pranë violinës, kalimi në Buhenvald, vendosja e numrave, kokat e rruara, vrasja e babës…, mandej fotografitë me rreshtat e njerëzve duke hyrë në dhomat e gazit, oxhaqet e furrave të kampit dhe… ftesa e presidentit Klinton për të mbajtur ligjëratë në Shtëpinë e Bardhë, ku para pak ditësh ishte marrë vendimi për të intervenuar ushtarakisht diku në Ballkan, për ta shpëtuar Kosovën nga spastrimi etnik dhe gjenocidi. Kur ky ishte fëmijë në kampin e përqendrimit në Buhenvald, Kosova ishte pjesë e Shqipërisë dhe kishte strehuar dhe mbrojtur plot familje hebreje. Ato, familjet shqiptare, e kishin thënë fjalën e vet, kur bota heshtte. Ai e dinte këtë, prandaj ndihej i lumtur që presidenti i tanishëm nuk po ua kthente shpinën viktimave.
Dora e tij vazhdon të shkruajë: “…dhe pastaj, natyrisht, vendimi i përbashkët i Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s për të ndërhyrë në Kosovë dhe për t’i shpëtuar ato viktima, ata refugjatë, ata që u rrënuan nga një njeri për të cilin besoj se për shkak të krimeve të tij, duhet të akuzohet për krime kundër njerëzimit. Këtë herë, bota nuk heshti”.
I kujtohen dita e lirisë, valët e jetës, pastaj zgjimi në mesnatë dhe kthimi në vendlindje për ta kërkuar orën e varrosur. Sheh veten duke shkuar në kopsht para mëngjesit dhe duke gërmuar. Ora është aty ku e ka lënë, por në shtëpinë e tij nuk janë më as baba, as nëna, as motra. Ai e rivarros orën, sepse ajo orë e vjetër mat një kohë tjetër.
Ai palos letrën dhe shpalos mendjen: “Ky intervenim a do të thotë që kemi mësuar nga e kaluara? A do të thotë që shoqëria ka ndryshuar? Që njeriu është bërë më pak indiferent dhe më shumë njerëzor? A kemi mësuar vërtet nga përvojat tona? A jemi më pak të pandjeshëm ndaj vuajtjeve të viktimave të spastrimit etnik dhe formave të tjera të padrejtësive në vendet afër dhe larg? A është kjo ndërhyrje e arsyeshme në Kosovë, e udhëhequr nga ju, zoti President, një paralajmërim i qëndrueshëm se kurrë më nuk do të lejohet dëbimi, terrorizimi i fëmijëve dhe prindërve të tyre kudo në botë? A do t’i dekurajojë kjo diktatorët e tjerë në vendet e tjera që bëjnë të njëjtën gjë?”
Në East Room, në Shtëpinë e Bardhë, mes presidentit Klinton dhe Zonjës së Parë, Hillari, para një publiku të zgjedhur, shkrimtari hebre e mbyll fjalimin me fjalët: “Dhe kështu, mendoj edhe një herë për djaloshin hebre nga Malet e Karpateve. Ai e ka shoqëruar plakun, që jam unë, gjatë gjithë këtyre viteve të kërkimit dhe të luftës. Dhe së bashku ne të dy ecim drejt mijëvjeçarit të ri, me frikë të thellë dhe shpresa të jashtëzakonshme”.
Zëri i tij i butë, si i një rabini që lexon Talmudin, ka hyrë nëpër veshë dhe ka depërtuar në zemra.
Heshtje.
Pastaj duartrokitje.
Teksa dalin nga East Room, Presidenti pret që Shkrimtari ta kapë prapë për krahu, si disa vite më parë, kur në një takim, i emocionuar nga ajo që kishte parë në Bosnje, i kishte thënë: Bëj diçka, zoti President!
Tani Presidenti po e shihte të njëjtin njeri që i dridhej zëri duke folur për atë që po ndodhte në Kosovë. Duke e parë se sa shumë i kishte përjetuar lajmet e mbrëmjes, me pamjet përplot masakra e refugjatë shqiptarë, Presidenti i afrohet dhe i thotë me zë të ulët:
– Pse nuk shkon atje?
Shkrimtari ngre kokën, shikon fytyrën e përzemërt të Presidentit dhe e kupton që e ka seriozisht.
– Sikur të mund të bëja diçka, do të shkoja,- ia kthen.
– Sigurisht që mundesh,- i jep zemër Presidenti.
Kur e sheh veten në avion, mbi retë e bardha që i japin ndjesinë e parajsës dhe paqes, laureati i Nobelit për paqe e kupton se nuk po udhëton vetëm nëpër hapësirë, por edhe nëpër kohë. Nuk po udhëton thjesht nga Amerika në Ballkan, por nga Lufta e Dytë Botërore në Luftën e Kosovës.
Kur zbret nga qielli dhe futet mes refugjatëve shqiptarë, e kupton se ky është udhëtimi më i gjatë në jetën e tij, nëpër një rrugë që zgjati pesëdhjetë e katër vjet, nga dita kur doli nga kampi i shfarosjes deri tash kur po shkonte drejt kampeve të shpërnguljes.
Për shkak të ngjashmërisë së persekutimit, Presidenti e kishte angazhuar atë të shkonte në kampet e shqiptarëve, për të bërë një raport në lidhje me gjendjen e refugjatëve. Shkoni, shihni, dëgjoni dhe flisni me ta!, i kujtohen të mbijetuarit të Buhenvaldit fjalët e Presidentit, derisa ecën mes fëmijëve në kampin e Çegranit, në Ditën e Fëmijëve. Ky është një nga kampet më të mëdhenj në Maqedoni, me mbi pesëdhjetë mijë refugjatë, rreth dyzet për qind e të cilëve janë fëmijë.
– Qindra fëmijë morën pjesë në këtë ngjarje të organizuar nga UNICEF-i dhe organizata të tjera në kampin e Çegranit. Ky ishte një rast që fëmijët shqiptarë të argëtoheshin sadopak. Aktivitetet e tyre përfshijnë ngjyrosjen e fytyrës dhe këndimin e këngëve tradicionale shqiptare. Emisari amerikan, i mbijetuar i Holokaustit, thotë se është prekur shumë nga ajo që ka parë në kamp,- raporton gazetarja e Associated Press.
Duket Shkrimtari duke ecur mes fëmijëve, dy prej të cilëve ua ka hedhur duart mbi supe. Ecën dhe flet:
– Jam këtu për t’i parë fëmijët, këta ma copëtojnë zemrën.
Gazetarja e pyet:
– A keni folur me njerëzit derisa jeni endur nëpër kamp?
Ai përgjigjet:
– Ende s’kam folur me të rriturit. Tash për tash po flas me këta fëmijë. I dua fëmijët. Po e shoh pafajësinë e këtyre fëmijëve të sulmuar, të izoluar dhe të keqtrajtuar…
Në kuadrin tjetër duket një fëmijë që këndon Oj Kosovë, o djep lirie… dhe një tjetër që reciton një vjershë për Adem Jasharin, ndërsa Shkrimtari i shikon me dashamirësi dhe mban veshin te përkthyesja.
Në kuadrin e radhës, ai flet për udhëheqësin serb:
– Millosheviqi është një njeri që dëshiron të sundojë, të sundojë patjetër, qoftë edhe mbi një varrezë. Ai është i çmendur.
Dhe kështu ai vazhdon të endet përditë nëpër kampe, në Maqedoni dhe Shqipëri. Njëri nga shoqëruesit, duke i parë fëmijët, i thotë:
– Këta duken mjaft të lumtur, shihi si qeshin! Nuk duket se janë të traumatizuar.
– Fëmijët e jetojnë të tashmen më shumë se ne. Ata qeshin sot, i përshtaten frymës së festës, por nesër do t’u kujtohet çfarë kanë parë, si i kanë dëbuar dhe kjo do të lërë pasoja. Ata kanë nevojë për terapistë, dhe ne duhet t’ua sigurojmë, sepse trauma godet pas festës.
– Pse po ua bën Millosheviqi këtë?
– Sepse dëshiron të hyjë në histori.
– Do t’ia arrijë?
– Po, ai do të hyjë në histori për turpin e tij.
Një gazetar i New Yorker raporton për vizitën e humanistit hebre nëpër kampet e refugjatëve shqiptarë. Ai thotë se zyrtarët e administratës kanë thënë se vizita ka për qëllim ta përqendrojë vëmendjen në argumentin moral të fushatës së bombardimeve të NATO-s kundër Jugosllavisë. Nga katër rrjetet kryesore televizive amerikane, vetëm CNN e mbulon vizitën e emisarit amerikan, dhe zyrtarët atje thonë se zbehja e interesit për historinë e Kosovës po i ndërlikon përpjekjet e tyre për ta ndërtuar një konsensus të fortë publik mbi veprimet ushtarake. Njerëzit e kanë të paqartë pse ne po bëjmë atë që po bëjmë, thotë një zëdhënës i Ambasadës së Shteteve të Bashkuara. I pyetur nga reporteri se pse e kishin zgjedhur pikërisht laureatin e paqes për ta dërguar mes refugjatëve të luftës, ai i përgjigjet: Na duhej një person si ai për ta mbajtur në vijë filozofinë morale.
– Kam mësuar diçka nga përvojat e mia si bashkëkohës i kaq shumë ngjarjeve,- i thotë Shkrimtari reporterit amerikan.- Kur e keqja e tregon fytyrën e saj, ju s’duhet të prisni, s’duhet ta lejoni të forcohet. Duhet të ndërhyni.
Duke ecur nëpër kamp, atij i kujtohen kampet naziste, pastaj i kujtohen njerëzit e ngrirë në borë dhe, ndonëse ka tri orë që rri në diellin përcëllues, shpreh një kërkesë të befasishme dhe urgjente për refugjatët kosovarë:
– Ne nuk duhet të lejojmë që dimri t’i gjejë këtu.
Dhe, sapo e thotë këtë, shpejton hapin për të mbledhur histori, për t’i dokumentuar krimet dhe për ta përshpejtuar fundin e luftës. Ecën nga njëri kamp te tjetri, dëgjon histori dhe bën pyetje. Kur e sheh një burrë duke i vënë në gjumë fëmijët, e pyet:
– A u tregon përralla fëmijëve?
– Po.
– Për çka flasin ato përralla?
– Për shtëpinë.
Më tutje e ndal një vajzë gjashtëmbëdhjetë vjeçe.
– Si e ke emrin?
– Bahrije.
– Çka mendon kur zgjohesh në mëngjes?
– Mendoj se do të kthehem në shtëpi.
Shkon më tutje dhe e ndal një refugjat tjetër.
– Si të quajnë?
– Besim.
– Çka mendon për atë që po bëjnë serbët?
– Mendoj si mund ta bëjë këtë dikush që ka zemër.
Ndërsa, gazetari që e përcjell, e pyet Shkrimtarin:
– Çfarë mendoni për intervenimin amerikan?
Shkrimtari sheh kampin me refugjatë, pastaj kafshon buzën nga dhembshuria për ta dhe rrudh sytë nga rrezet e forta:
– Për amerikanët, Kosova është një luftë morale. Ne s’përfitojmë asgjë nga Kosova, por, nëse s’do të intervenonim, do të humbnim shumë moralisht.
Si i dërguar special i presidentit amerikan, duke bashkëndier me refugjatët si të ishte ndonjë shenjtor me rroba moderne, ai endet nga njëri kamp në tjetrin, në Maqedoni e Shqipëri, ku janë dëbuar shqiptarët e Kosovës, për t’u dhënë zemër, për t’u dhënë shpresë. Nga këto kampe ai ndërton pamjen e fytyrës njerëzore të luftës.
– Veç unë dhe djali kemi mbetë…, – i thotë një nënë një ditë, dhe ende pa e mbaruar fjalinë, fjalët i bëhen lot. Ndërsa Shkrimtari sheh djalin e saj të vogël, i hedh krahun, e mbështet për gjoksi dhe me dorën tjetër ia përkëdhel kokën. Pastaj i afrohet një plaku me plis dhe e pyet nëse i ka shpëtuar familja. Plaku s’do të flasë, por kur merr vesh se është amerikan, thotë:
– Niqin’ e tetëdhetë burra u vranë, veç dy kanë pshtue. Unë jam njani prej tyne…
Shkrimtari i vë dorën në sup, për t’i thënë që megjithatë, në atë fatkeqësi, paska qenë me fat, por plaku pasi gëlltitet një herë, shton:
– …djali jem shkoi me t’shumtit.
Plakut i rrjedhin lotët. Shkrimtari kafshon buzën, por s’mund t’i fshehë skuqjen e syve dhe një lëng të kthjellët që ia mjegullon shikimin. Ia shtrëngon dorën plakut. Nga këndvështrimi mjekësor, ai e di që nëse tjetrit i dhemb, mjeku s’duhet ta bëjë edhe veten që t’i dhembë, sepse kështu s’do të përfitonte asnjëri. Por, nga kënd-vështrimi moral, human, ai e di që pacienti dhe mjeku duhet ta ndajnë dhimbjen së bashku, që ta përballojnë më lehtë. Çka domethënë të mos ndjesh? Të jesh i vdekur. Nëse nuk e ndiej dhimbjen tuaj, s’e ndiej as timen, mendon dhe vazhdon endjen nga njëri shator në tjetrin.
– Nuk e di se kush je, por mbasi je amerikan, je njeri i mirë,- i thotë një burrë.
Shkrimtari qesh me përzemërsi, pastaj ua shtrëngon duart pleqve, ua hedh dorën në sup burrave, u buzëqesh grave, ua përkëdhel kokat fëmijëve, ndërsa kur në mbrëmje, i vetëm në dhomë, fik llambën dhe ndez kujtesën, askush s’mund ta dijë se si ndihet një i mbijetuar i kampeve naziste pas bredhjes gjithë ditën nëpër kampe. Nuk dihet nëse më shumë e mundon pamja e trishtuar e fëmijës që pa sot, apo fëmija i trishtuar që ishte ai vetë dikur; fati i tanishëm i familjeve shqiptare, apo fati i dikurshëm i familjeve hebreje. Apo ndoshta dy fëmijët e trishtuar, dy kombet e persekutuara, dy luftërat e çmendura, dy llojet e kampeve, shkrihen brenda në mendjen e tij dhe bëhen një.
Të nesërmen, ulur para një shatori e sheh një burrë të moshës së mesme duke pirë duhan i zhytur në mendime.
– Çka po mendon?, e pyet.
– S’ka randësi çka mendoj unë, po çka mendon Amerika.
– Kur mendon se do të kthehesh në shtëpi?
– Krejt kjo mvaret prej Zotit…dhe Klintonit.
Shkrimtari buzëqesh dhe ia rreh shpatullat.
– Dy djemtë m’i kanë marrë prej dore, s’di ku i kanë çue…, – thotë një nënë që s’mund t’i ndalë lotët.
Shkrimtari ulet dhe e dëgjon historinë e saj. Para se t’ia përkthejnë, ai e kupton duke i lexuar shenjat e dhimbjes: rrjedhjen e lotëve dhe dridhjen e zërit. Ai e di se pamja e fundit mbetet e përjetshme, dhe e merr me mend se sa e vështirë do të jetë për këtë grua të jetojë gjithë jetën me një kujtim të tillë.
Një tjetër grua, kur merr vesh se ky është amerikan, i afrohet dhe e pyet:
– Çka po ndodh me ne? Çka kemi bâ? Çka kemi bâ që ta meritojmë këtë?
Shkrimtari e sheh me dhembshuri dhe i thotë:
– E di që jeni të pafajshëm dhe nuk e di pse duhet të vuani. Unë, mjerisht, nuk mund ta zë vendin tuaj, por dua të jem i pranishëm në vuajtjen tuaj.
Një shoqërues e pyet Shkrimtarin:
– Çfarë mesazhi doni të jepni me mbledhjen e këtyre historive?
– Dua që këtyre njerëzve t’u jap shpresë, t’u them që viktimat kurrë s’janë vetëm.
– Por ju keni qenë.
– Hm.
– E keni menduar pse po ndodh ky spastrim etnik, kjo luftë?
– Krejt kjo po ndodh se Millosheviqi do Serbi të Madhe, ai dëshiron të bëjë histori.
– Tash që po bombardohet, s’ka si të mos tërhiqet nga kjo ide.
– Edhe nëse dorëzohet, ai prapë duhet të dënohet. Ai njeri është kriminel.
– E quajnë Kasap i Ballkanit…
– Jo, ai nuk është kasap, ashtu siç nuk ishte as Ajkmani Kasap i Aushvicit.
– Pardon?
– Millosheviqi dhe Ajkmani, edhe pse s’duhen krahasuar tragjeditë, janë përgjegjës, jo kasapë. Kasapi pret dhe s’i jep llogari kujt, kurse këta s’mund t’i shmangen llogaridhënies. Ne s’duam, s’mund e s’duhet t’i lëmë.
Dhe ecën hebreu nga kampi në kamp, si prifti i madh i Shilohut që dukej se nga dhembshuria, do t’i merrte të gjithë fëmijët e t’i rriste në Tabernakull. Vetëm imagjinojeni me kostume antike dhe, natyrisht me mjekër, dhe krahasojeni pastaj me pikturën e Jan Viktorsit! Është e njëjta pamje, e njëjta dashuri, vetëm kostumet kanë ndryshuar. “Unë i dua fëmijët, më copëtohet zemra për ta”, thotë duke shkuar nga shatori në shator, nga kampi në kamp, për t’i parë, për t’i dëgjuar, për t’i prekur dhe për të folur me ta. Kështu, ai duket sikur ka ardhur këtu, në tokë, me një mision mesianik, për t’i mbledhur dhimbjet tona dhe për t’i marrë me vete e për t’i çuar në Shtëpinë e Bardhë, së cilës i raporton: “Në këtë botë të tmerrshme të refugjatëve të Kosovës, të rriturit qanin. Fëmijët nuk qanin. Ata këndonin. Ata luanin. Ata qeshnin. E unë nuk e di se çfarë na lëndon më shumë: e qeshura e fëmijëve, apo lotët e prindërve të tyre. Sa u përket torturuesve të tyre, ti s’mund ta kuptosh: si munden qeniet njerëzore t’u shkaktojnë aq shumë vuajtje qenieve të tjera njerëzore?” Dhe i tronditur pyet: “amos vallë ky është leksioni i shekullit tonë që po mbaron: se është njerëzore të jesh jonjerëzor?” Në fund, pyet veten: “a ishte misioni im i suksesshëm? Mendoj se ishte domethënës”. Dhe e mbyll me fjalën shpresë: “a ka shpresë për refugjatët kosovarë? Ka një ndjenjë të shpresës. Ajo vjen nga Amerika dhe aleatët e saj. Fitorja jonë mbi krimet e Millosheviqit u jep atyre shpresë”.
Kështu shkroi shkrimtari hebre Eli Vizel një natë qershori, nga Shkupi. Kështu i raportoi Shtëpisë së Bardhë. Pas pak ditësh trupat tokësore të NATO-s hynë në Kosovë.
Një vjet më vonë, te “Letër mikut kosovar”, ai e kujton vizitën e tij kështu: “Ju kam vizituar në kampin tuaj të refugjatëve. Kam takuar shumë prej shokëve dhe miqve tuaj, në Shqipëri dhe Maqedoni. Me zemër të thyer i kam dëgjuar tregimet e tyre të poshtërimit dhe agonisë: e quaja të patolerueshme egërsinë shtazarake të serbëve. Shpesh viktimat e fillonin tregimin me zë të qetë, por nuk arrinin ta përfundonin: shpërthenin në ngashërime. Në thellësi të shpirtit tim, në heshtje, lotët e mi përziheshin me të tyret”./KultPlus.com
Anneliese Marie Frank lindi më 12 qershor të vitit 1929 në Frankfurt am Main.
Ishte një vajzë gjermane-hebreje, që ishte fshehur me familjen e saj në Amsterdam, në kohën nacionaliste, por që nuk arriti t’i shpëtonte vdekjes para mbarimit të luftës. Anne Frank u bë e njohur me ditarin e mbajtur gjatë periudhës së fshehjes, ditar ky që u publikua pas vdekjes së saj, shkruan KultPlus.
Në vijim, KultPlus sjell disa nga thëniet më të njohura të saj, të cilat janë shkëputur nga ditari i saj.
“Askush nuk është varfëruar nga bamirësia”.
“Është e mrekullueshme se si askush nuk duhet të ndryshojë gjë tek vetja për të nisur përmirësimin e botës”.
“Unë i mbaj për vete idealet, sepse pavarësisht gjithçkaje, vazhdoj të besoj se njerëzit janë të mirë në zemër”.
“Mendo për gjithë gjërat e bukura të mbetura rreth teje dhe ji i/e lumtur”.
“Kushdo që është i/e lumtur, do t’i bëjë edhe të tjerët të lumtur gjithashtu”.
“Prindërit japin vetëm këshilla të mira dhe përpiqen t’i fusin fëmijët në rrugën e drejtë, por ajo që u krijon atyre personalitetin, qëndron në duart e tyre”.
“Unë nuk mendoj për gjërat e trishta, por për gjithë gjërat e bukura që kanë mbetur ende”.
“Përtacia mund të duket tërheqëse, por puna jep kënaqësi”.
“Të gjithë jetojmë me objektivin për të qenë të lumtur; jetët tona janë të ndryshme dhe njëkohësisht, kaq të njëjta”.
“Kush do ta besonte se gjithë këto vuajtje i kaloi një vajzë e vogël?”
“Kushdo që nuk e di, duhet ta mësojë dhe ta fitojë me eksperiencë përfundimin se ‘një ndërgjegje e qetë e bën dikë të fortë’”.
“Unë thjesht nuk mund t’i ngre shpresat e mia mbi konfuzionin, mjerimin dhe vdekjen. Mendoj se paqja dhe qetësia do të kthehen sërish”.
“Ne nuk na lejojnë të kemi opinionin tonë. Njerëzit të thonë ta mbash gojën të mbyllur, por kjo gjë nuk të ndalon për të pasur një opinion tëndin. Edhe nëse njerëzit janë shumë të rinj, ata nuk duhet të ndalohen për të thënë atë që mendojnë”.
“Çdokush ka brenda vetes diçka të mirë. Gjëja e mirë është se ti nuk e di se sa i madh mund të jesh, sa shumë mund të duash, çfarë mund të arrish dhe cili është potenciali yt”.
“Çfarë është bërë nuk mund të zhbëhet më, por mund të parandalohet që të ndodhë sërish”. / KultPlus.com
