Më 14 shtator 1949, vdiq Pandeli Evangjeli, kryeministër, politikan dhe një nga veprimtarët më të mëdhenj të Rilindjes Kombëtare në diasporën shqiptare të Rumanisë.
Pjesëmarrës në Konferencën e Paqes në Paris si përfaqësues i shqiptarëve të Rumanisë, si edhe një nga mbështetësit e mëdhenj të Ismail Qemalit. Pas Kongresit të Lushnjës dhe me zgjedhjet e para të mbajtura, zgjidhet deputet i Këshillit Kombëtar.
Disa nga postet e rëndësishme që mbajti gjatë jetës politike janë: Dy herë kryeministër nga tetor 1921 deri më dhjetor 1921 si dhe nga 1930-1935, gjithashtu kryetar i Asamblesë Kushtetuese, kryetar i Senatit e ministër i Jashtëm.
Evangjeli ka ndihmuar në hapjen e mësonjëtores shqipe të Korçës, në botimin e librave të Naim dhe të Sami Frashërit, të abetareve të ndryshme të gjuhës shqipe, si edhe të veprave të tjera të patriotëve të Rilindjes Kombëtare.
Ai ishte i pari i krishterë ortodoks që u bë kreu i ekzekutivit shqiptar dhe si i tillë me qeverinë e tij të parë pas njohjes së pavarësisë dhe sovranitetit të shtetit shqiptar nga Konferenca e Ambasadorëve në Paris, mori masa për dëbimin e mitropolitit grek të Korçës, duke i dhënë fund në këtë mënyrë arsimit grek në Korçë.
Festivali Ndërkombëtar i Filmit për të Drejtat e Njeriut, rikthehet në edicionin e 19-të, organizuar nga Akademia e Filmit dhe Multimedias Marubi.
Tema këtë vit është “Vepro gjelbër tani dhe në të ardhmen”, me një vëmendje të veçantë kushtuar mjedisit dhe pasojave nga dora e njeriut.
Drejtori i festivalit, Kujtim Çashku, shpjegoi se, “tematika e tillë “Vepro gjelbërt tani, dhe për të ardhmen” do të thotë që akuza e madhe që ngrihet është akuza ndaj mënyrës sesi është shfrytëzuar planeti nga burimet natyrore me motivin e zgjerimit të territoreve dhe në të njëjtën kohë të një shfrytëzimi barbarë të natyrës”.
Në Festival janë dorëzuar rreth 3500 aplikime, nga të cilët janë përzgjedhur vetëm 41 filma, që do të shfaqen në Kinemanë e Akademisë së Filmit dhe Multimedias Marubi, çdo ditë duke filluar nga ora 17:00, për rreth 5 orë.
Luftërat dhe konfliktet aktuale në botë, nga Ukraina në Gaza vijnë në krijimet për publikun shqiptar për 5 ditë radhazi
Çashku tha se, “filmat marrin spunto nga ngjarjet e 11 shtatorit, më pas trajton gjithçka çfarë ndodhi me Irakun, vjen me aktualutetin e luftës në Ukrainë dhe ngren një dilemë të madhe nëse diplomacia luan një rol dhe është në gjendje të ndërpresë diplomacia luftërat apo duhet patjetër luftërat për të zgjidhur”.
Sipas tij, përballë nesh, festivali shtron një sërë pyetjesh dhe ngre një sërë dilemash, që shpesh gjejnë paralele me shoqërinë shqiptare, e cila për Çashkun është ende e papërgatitur.
“Luftërat duhet ti kuptojmë që shpesh herë krijojnë edhe patologjitë kolektive. Që shfrytëzohet emri i patriotizmit, nacionalizmit, emri i diktatorit që i imponon këto luftëra për ti krijuar, dhe shpesh herë pse jo shërbejnë edhe për motivime të caktuara ekonomike, përfitime të caktuara. Sepse shpesh herë politikat, indoktrinimet, ideologjitë i ngrën fenomenet e heronjve thjesht duke i motivuar ato për vrasjet që kryejnë. Edhe filmi mund ta bëjë këtë gjë, ta vërë njeriun në pozicion reflektimi për të parë në çfarë pozizioni e vendos veten. Mendoj se jemi larg kulturës qytetare të reflektimit”, theksoi ai.
Çashku shprehu besimin se filmi nuk është vetëm një formë argëtimi, por edhe një mënyrë për të treguar të vërtetat. “Festivali i Filmit të të Drejtave të Njeriut ka si qëllim dhe mision të vetin, t’i sjellim spektatorit tonë sa më shumë të vërteta, që vijnë përmes artit të filmit”, nënvizoi ai./atsh/KultPlus.com
Michel de Montaigne ndër më të rëndësishmit filozofë të Rilindjes franceze. Veprimtaria e tij krijuese është e spikatur dhe me shumë ndikim. Sipas tij, as arsyeja, as sensibiliteti, as gjuha, nuk e ngrejnë njeriun mbi kafshët por fakti se ai është «kafshë e pakufizuar». Kafshët e tjera janë të kufizuara nga nevojat e tyre instinktive, kështu që realizmi i tyre reduktohet në atë nga i cili nuk munden dhe nuk dëshirojnë të dalin. Njeriu, ndërkaq, nuk ka kufij dhe ligje të obliguara, kështu që vazhdimisht kërkon dhe hulumton, dhe ky jostabilitet i përhershëm është natyra e vërtetë e njeriut. Megjithëkëtë, njeriu është më rezistues se çdo kafshë tjetër dhe shpirti i tij i brishtë dhe i dobët mund të befasojë me fuqinë dhe energjinë e çuditshme, dhe së këtejmi ai është qenia më interesante midis të gjitha krijesave që duhet gjithnjë të studiohet sërish.
***
Nga aspekti i gnoseologjisë subjektivist dhe skeptik metodik për të cilin «të filozofosh do të thotë të dyshosh», Montaigne në kohën e lirë mediton për mundësitë e veta gnoseologjike dhe studion vetveten «më shumë se çdo objekt tjetër». Ai nuk dëshiron të përcaktohet lidhur me çështjet fundamentale metafizike, sepse kjo është vetëm «punë e turbullt që shkakton grindje». Njeriu, vërtet, duhet të jetë kureshtar, të studiojë dhe të njohë çdo gjë, por me qëllim që të arrijë paditurinë filozofike, e cila është qëllim i fundit i përpjekjeve të vërteta intelektuale. Vetëm duke mësuar, njeriu mëson se nuk di atë që mendon se di, kështu që pendimi është triumf i vullnetit dhe i inteligjencës, ai është paqe e pushtuar në luftën dhe depërtimin e vazhdueshëm.
***
Kënaqësia, thoshte Montaigne, është e mundur vetëm kur dikush arrin qetësinë e mendimit. Ajo, çfarë e prish këtë qetësi, është joshja për të shkuar tej eksperiencave të zakonshme dhe për të depërtuar në natyrën e brendshme të gjërave. Dhe skena më e trishtueshme e të gjitha këtyre është ta shikosh njeriun duke formuluar përgjigjet përfundimtare të pyetjeve, që janë aq larg dhe të ndryshme nga e vërteta. Dhe së fundi, marrëzia e joshjes për të gjetur të vërtetën e përkryer dhe të përhershme përfundon në fanatizëm dhe dogmatizëm.
Eyquem Michel de Montaigne (28 shkurt 1533 – 13 shtator 1592) e dinte se frika ishte burimi i fanatizmit. Gjatë jetës së tij ai kishte parë shumë luftëra dhe persekutime mizore fetare. Ai shkruante “se në fqinjësinë e tij trazirat kishin zgjatur kaq shumë”, sa ai dyshonte nëse njerëzit do të bashkoheshin ndonjëherë në jetën shoqërore. “Unë kam parë, – shkruante Montaigne, – sjellje dhe qëndrime kaq të ashpra, çnjerëzore dhe tradhtare, sa nuk mund të mendoj për to pa ndier tmerr”. Për këtë ai fajësonte forcën e fanatizmit. Ai do të ndiente se humbja e qetësisë mendore do të reflektohej në një kaos social. Ai, sinqerisht, besonte se teoritë e skepticizmit krijues do të parandalonin mizori të tilla. Sipas teorive të skepticizmit të vërtetë, energjitë njerëzore duhej të drejtoheshin drejt përdorimit të subjekteve dhe ideve. Në vend që të luftonin me enigmat për të zbuluar universin dhe fatin e tyre, Montaigne do t’i këshillonte njerëzit ta fillonin filozofinë e jetës duke hedhur dritë së pari mbi problemet e tyre.
Një bazë e mirë për të filluar, thoshte Montaigne, do të ishte eksperienca personale: “Sepse çdo njeri mbart në vetvete të gjitha vetitë dhe kushtet njerëzore”. Për këtë arsye ai mendonte se çfarëdo, që të ishte e dobishme për të, do të ishte e dobishme për cilindo tjetër. Brenda shpirtit të vërtetë të Rilindjes, në kundërshtim me paqartësinë e zhargonëve teknikë, Montaigne shikonte një formë të qartë dhe të hapur të shprehjes së veprimeve më origjinale dhe normale të njerëzve. Më tej ai shkruan: “pazhi im (djalë që bën shërbimet në hotel ose i shërben një njeriu të vetëm), bën dashuri dhe e di shumë mirë se ç’po bën. Por lexoji atij Leo Hebraeusin ose Ficinon, ku ata flasin për veprimet dhe mendimet e dashurisë dhe ai nuk mund të gjejë as kreun dhe as fundin e saj”. Montaigne shprehte pakënaqësinë duke thënë se “unë nuk mund të kuptoj shumë nga ditët e jetës sime, kur i shikoj ato nën teoritë e Aristotelit. Ato janë të fshehura nën mbulesa të tilla, sa mund t’iu shërbejnë vetëm të shkolluarve”. Ato, çfarë mendonte Montaigne, ishte që “bëj ç’është e mundur për ta bërë artin origjinal, ashtu siç ata përpiqen ta bëjnë natyrën artificiale”. Sipas Montaignet, arti i jetës është të njohësh çfarë nënkupton të qenurit njeri, thoshte ai, sepse “nuk ka asgjë më fisnike, sesa të krijosh njeriun e drejtë dhe të mirë. Nga të gjitha sëmunjdjet, njerëzore, më e keqja është të përbuzësh qenien tënde”. Asgjë nuk e shëmton natyrën njerëzore më shumë sesa përpjekja për të vlerësuar veten më tepër nga ç’është. Sa herë, që kjo ka ndodhur, vazhdon ai, “unë gjithmonë kam vënë re një përputhje ndërmjet ideve mbitokësore dhe sjelljeve nëntokësore”. Kurdoherë, që njeriu i pushtuar nga momente marrëzie nuk do të donte që të ishte më njeri, në vend që të zgjidhte të qenurit engjëll, do të zgjidhte të qenurit bishë.
Për Montaignen skepticizmi ndaj sjelljeve njerëzare nuk luante as rol pesimist as rregullues. Përkundrozi, ai shikonte te skepticizmi një mbështetje pozitive ndaj të gjitha aspekteve të jetës njerëzore. Megjithëse, pa kufizime serioze në fuqinë e arsyetimt teknik, ai i thurte lavde gjykimit të bërë nga kapacitetet njerëzorë. Ai mendonte se, të jesh një qenie njerëzore, në kuptimin më të thellë, do të thotë të kesh një barrë eksperience të ndërgjegjshme, eksperiecë kjo që e ndërgjegjëson një njeri për të peshuar alternativat dhe kontrolluar sjelljet nëpërmjet gjykimit. Gjykimi, ndryshe nga qrsyeja, lejon një shprehje të plotë të dëshirave të njeriut: si dashurinë, emocionet, por përsëri është shumë larg nga dëshira për të bërë shpirtin “të ndërgjegjshëm për ngjarjet e momentit dhe të rastit”, derisa “shqetësimi është jeta e [shpirtit] dhe lezetj.i saj”. Montaigne thoshte se, “rasti ndikon më tepër mbi mua”, sesa normat e doktrinës, dhe për të ishte një shenjë e gjykimit të mirë, në qoftë se e pranoje jetën, ashtu siç vinte. Ai më tej mendonte se “lartësia e mendimit njerëzor dukej,: po ta merrje të sotmen ashtu siç ishte dhe të shikoje me besim në atë çka mbetej”.
Montaigne e bëri të tijin shpirtin e skepticizmit klasik, duke përdorur formulën: “Unë ndaloj analizoj dhe marr si udhërrëfyese rrugët dhe eksperiencën e gjykimit botëror”. Gjykimi i jep njeriut informacion të mjaftueshëm për veten, për të siguruar mbijetesën fizike dhe kënaqësitë e vërteta. Rrugët e tij kanë gjithashtu vlerë, por pothuajse të pavarura nga të vërtetat ose të drejtat e tyre objektive. Kështu besimi dhe ligjet janë faktorë pozitivë për botën, por t’i mohosh apo t’i kundërshtosh ato, do të thotë që njerëzimin ta çosh drejt një humnere. Gjykimi praktik kërkon që kushtet formale dhe organizmi i një vendi të pranohen nga shtetasit e tij. Më tej, gjykimi mund të bëjë dallimin ndërmjet kufizimeve të gabuara në jetën e dikujt. Për këto arsye, fryma skepticiste nuk e udhëhoqi Montaignen drejt qëndrimeve revolucionare apo anarkike. Kështu ai u bë një konservator, i cili besonte se për aq kohë sa nuk ekziston e vërteta absolute dhe nuk ka limite drejt të cilave shoqëria duhet të lëvizë, as ndryshimet sociale s’kanë pse të jenë të menjëhershme. Ajo, që kërkohej më tej nga njeriu, ishte besnikëria. Gjithashtu në çështjet e besimit, njeriu me gjykim të mirë do të respektonte forcën e traditës, duke parë në stabilitetin e komuniteteve fetare kushtet për kërkime të vazhdueshme, të cilat në anarki do të ishin të pamundura.
Montaigne u përpoq që t’i kujtonte brezit të tij, se mençuria shtrihet në pranimin e jetës ashtu siç është dhe në të kuptuarit e vështirësive për të njohur gjithçka. Ai donte, veçanërisht, që të drejtonte vëmendjen e njerëzve drejt pasurisë së jetës njerëzore, që vetëm respekti ndaj kapaciteteve njerëzore mund ta bënte të mundur. Po të niseshe nga kjo, Montaigne dilte si përfaqësuesi kryesor i Rilindjes bashkëkohore. Megjithatë, jo shumë vonë, Dekarti i pa edhe njëherë detyrat e filozofisë, në mënyrë të tillë, që të viheshin në shërbim dhe të qartësonin dyshimet njerëzore, por për qëllime që ishin shumë larg nga ato të Montaignet. Përveç kësaj, interesimi i Montenjt për problemet njerëzore në vend të atyre kozmike, bëri që shumë mendimtarë të tjerë të Rilindjes, të interesohishin rreth botës fizike. Në të vërtetë një nga aspektet më domethënëse të Rilindjes ishte kalimi i menjëhershëm në metodat e shkencës moderne.
***
Eyquem Michel de Montaigne (28 shkurt 1533 – 13 shtator 1592) ishte një nga shkrimtarët më me ndikim të Rilindjes franceze, i njohur për popullarizimin në ese si një zhanër letrar. Ai u bë i njohur për aftësinë e tij të lehtë të bashkojë zërat serioze intelektuale me anekdota rastësor dhe autobiografi – dhe Essais vëllim masiv i tij (i përkthyer fjalë për fjalë si “Përpjekjet”) përmban, për këtë ditë, disa nga esetë më me ndikim të shkruar ndonjëherë. Montaigne kishte një ndikim të drejtpërdrejtë për shkrimtarët botëror, duke përfshirë Descartes René, Blaise Pascal, Jean-Jacques Rousseau, Ralph Waldo Emerson, Friedrich Nietzsche, Stefan Cvajg, Eric Hoffer, Isaac Asimov, dhe ndoshta William Shakespeare.
Në kohën e tij, Montaigne është admiruar më shumë si një burrë shteti se sa si një autor. Tendenca në esetë e tij për të dal nga tema në anekdota u pa si e dëmshme për stilin e duhur dhe jo si një risi, dhe deklarata e tij se, “unë jam unë vetë çështjen e librit tim”, shihej nga bashkëkohësit e tij si vetë-tolerues . Në këtë kohë, megjithatë, Montaigne do të njihet si personifikuar, ndoshta më mirë se çdo autor tjetër të kohës së tij, frymën e dyshimit lirisht zbavitëse të cilat filluan të dalin në atë kohë. Ai është më i shkëlqyeshëm e i njohur për komentin e tij skeptik, “SAIS Que-je?” (Çfarë mund ta di ?). Mrekullueshëm moderne edhe për lexuesit sot, Montaigne përpjekjet për të shqyrtuar botës përmes lentes ishte e vetmja gjë që ai mund të varet nga gjykimin i tij, e bën atë më të kapshëm për lexuesit modern se çdo autor tjetër i Rilindjes. Shumë e jo moderne shkrimtar fikshon kanë gjetur frymëzim në Montaigne dhe shkrues të të gjitha llojeve vazhdojnë të lexojnë atë për bilancin e tij mjeshtëror të diturisë intelektuale dhe histori personale-thoshte.
Jetëshkrimi
Si bir i një aristokrati dhe tregtari të shquar, Montaigne e kishte të siguruar perspektivën e karrierës së shkëlqyeshme politike, kështu që pas kryerjes së studimeve të drejtësisë u bë këshilltar i parlamentit, ndërsa më vonë edhe prefekt i Bordosë. Mirëpo, titujt, nderimet shoqërore dhe sukseset ishin plotësisht të huaja për natyrën e tij individualiste dhe të lirë, prandaj pas vdekjes së babait urren në mënyrë superiore ambiciet politike dhe aristokratike të prindërve dhe u tërhoq në bibliotekën e pallatit të tij. Këtu jetonte larg zhurmës së jetës publike dhe si shpirt i pavarur shkruante vetëm për një rreth të ngushtë të miqve të tij. Ishte skeptik i madh dhe përqeshte të gjitha autoritetet dhe të gjitha «të vërtetat» e kohës së tij, sepse «nuk ka të vërtetë që nuk është demantuar, siç nuk ka as marrëzi, e cila nuk është shënuar diku si e vërtetë».
I siguruar materialisht nga pasuria e babait për gjithë jetën, Montaigne tallej në mënyrë cinike me gjithë botën e qytetërimit dhe të kulturës, me rektorët e universiteteve dhe me nëpunësit e amshtë, me artet, me shkencat, me qeveritë, me doket dhe me religjionet, dhe si aristokrat i pasur udhëtonte nëpër Gjermani, Zvicër dhe Itali.
Filozofia e Michel de Montaigne nuk u shkrua sistematikisht dhe nuk u ndërtua në themelet e disa analizave mendjemprehta dhe të studiuara dhe kështu nuk ka objektin e vet të hulumtimit në kuadrin e disiplinave filozofike tradicionale. Ai nuk shkroi latinisht siç shkruanin të gjithë filozofët e kohës së tij dhe nuk u mor me dinstinkcione minucioze të nocioneve në traktatet dhe studimet, por në gjuhën e vet amnore, franceze, në formën e re të shprehjes letrare, në ese, jepte vetëm vrojtime të rastit dhe refleksione të shkurtra mbi botën që e rrethon. Mirëpo, këto observacione megjithëkëtë tregojnë gjithë thellësinë mendore të personalitetit të tij të lirë, jodogmatik dhe të papenguar.
***
Dyshimi i Montaigne lind më shumë nga urrejtja ndaj epokës së tij në të cilën masakrat politike dhe fetare ishin dukuri të përditshme (Frideli pikërisht këtë periudhë e quan natë shekullore e Bartolomeut) sesa nga konsekuencat e kulluara teorike gnoseologjike dhe etike të Pironit. Andaj, për shembull, kur konsideron se kanibalët janë «të pastër dhe të sinqertë», dhe se te këta madje edhe nuk ka fjalë që kanë kuptimin e gënjeshtrës, të pabesisë, të hipokrizisë, të shpifjes dhe të faljes dhe kur mendon se kjo forcë morale e tyre buron nga fakti se në ta «nuk ka dituri, nuk ka art, nuk ka nëpunës, nuk ka të varfër, nuk ka kontrata dhe nuk ka trashëgim», atëherë ky mendimtar tipik, renesansian, i lirë, para së gjithash, ka parasysh gjithë mjerimin, poshtërsinë, karrierizmin dhe paskrupulozitetin, kur krijon esetë e veta sarkastike dhe të shkëlqyeshme, komparacionet e tij spirituoze dhe aforizmat e guximshme dhe sarkastike. Pikërisht për këtë arsye,
Montaigne thekson se dinte që ligjet e kohës së tij respektoheshin vetëm për shkak se ishin imponuar me forcë, domethë në se ishin ligje dhe kurrsesi për shkak se ishin të drejta. «Sepse shpesh i hartojnë budallenjtë, kurse më shpesh njerëzit të cilët urrejnë drejtësinë dhe të cilët nuk kuptojnë dhe nuk durojnë drejtësinë dhe të drejtën, dhe gjithmonë dhe pikërisht gjithmonë vetëm njerëzit, domethënë krijesat e zbrazëta dhe të dobëta».
Montaigne ndërkaq lidhur me ndryshimin e shoqërisë ishte megjithatë tejet i matur dhe paqëdashës, madje edhe i disponuar në mënyrë konservative dhe nga pallati i tij luksoz prapëseprapë mendoi se është më mirë t’i përshtatej ekzistueses dhe «t’u nënshtrohej ligjeve të natyrës, shoqërisë dhe të tokës». Si aristokrat ngapak i penduar dhe bonvivan, kundërshtar i të gjitha «revolucioneve të rrugës» dhe ithtar i turpëruar i «çlirimit të brendshëm nga presioni i forcës sunduese». Njëkohësisht ndërkaq, kishte plot dyshim ndaj lëvizjeve dhe teorive politike. Me fjalë të tjera, secili politikan sillet ashtu thuajse mendon «sesi bota pikërisht e ka pritur atë që të fillojë të jetojë nën udhëheqjen e tij».
Sipas tij, të gjitha religjionet dhe koncepcionet politike-reformiste bazohen në ambiciet oratorike. Kështu tezat filozofike skeptike individuale të Montaigne në planin shoqëror shndërrohen në një fatalizëm specifik (shoqëria globalisht nuk mund të ndryshojë) dhe në ironi të ashpër lidhur me të gjithë apostujt dhe predikuesit e transformimeve të mëdha, por edhe në besimin e mundësisë së ndryshimit të vazhdueshëm të individit.
Veprat kryesore:
Essais (bot. I 1580, bot. II në tre libra 1588. U përkthyen disa herë, kurse për të parën herë me titull «Montenjevi ogledi» në Shkup 1922); Journal de voyage en Italie pas la Suisse et l’Ale-magne (posth. 1774). / Nga Albert Vataj / KultPlus.com
Roald Dahl, autori i klasikëve për fëmijë si: “James dhe Giant Peach” dhe “Charlie and the Chocolate Factory”, besonte në histori që magjepsin lexuesit e vegjël, duke bërë ata të duan librat për një jetë të tërë, shkruan CNN, transmeton KultPlus.
Ai i vendosi ato mendime në një letër të dërguar më shumë se 30 vjet më parë për një student i cili i kishte shkruar atij me një dëshirë të papritur.
Sipas Hansons Auctioneers, letra e autorit, e shkruar një vit para vdekjes së tij në 1990, u shit në ankand të martën për 2200 paund, pak më shumë se 3,000 dollarë në Mbretërinë e Bashkuar.
“Asnjëherë mos i strehoni fëmijët nga bota,” shkroi Dahl. ‘Përmbajtja’ e çdo libri për fëmijë nuk ka asnjë rëndësi tjetër përveç se entuziazmon fëmijën dhe kështu e mëson ose josh atë që të ‘pëlqejë’ librat dhe të bëhet një lexues i aftë.
“Fëmija që lexon libër do të tejkalojë gjithmonë fëmijën që nuk lexon libër në jetën e mëvonshme,” vazhdoi letra. “Ka shumë pak mesazhe në këto libra të mi. Ata janë thjesht për ta kthyer fëmijën në një lexues të librave.”
Letra mban datën 2 gusht 1989. Dahl vdiq në nëntor të vitit pasues në moshën 74 vjeç.
Christine Ëotton, e cila tani është bibliotekare dhe kujdestare shtëpie në Devon, Angli, tha në një njoftim për shtyp nga shtëpia e ankandit se gjeti adresën e Dahl në pjesën e pasme të një libri të vjetër të bibliotekës dhe ishte befasuar kur nxori një përgjigje kaq pasionante nga ai.
Ëotton tha se po shkruante një disertacion mbi punën e Dahl për diplomën e saj të letërsisë në Portsmouth Polytechnic në atë kohë.
“I bëra pyetje që më intriguan në lidhje me stilin dhe qëndrimin e tij ndaj letërsisë për fëmijë, duke mos ëndërruar kurrë për një përgjigje,” tha ajo.
“Kështu që, u habita kur mora një përgjigje bisedore të dyanshme, të shkruar me dorë … plus një disertacion tjetër që ai më dha hua, me sa duket i shkruar në kopshtin e tij të famshëm, duke diskutuar rëndësinë e leximit për fëmijët dhe referimin e librit të tij të sapo botuar”, i tha Ëotton shtëpisë së ankandit.
Dahl është i njohur më së shumti për librat e tij të shumtë për fëmijë, të cilët përfshijnë gjithashtu: “Matilda”, “Fantastic Mr. Fox”, “The BFG” dhe “Shtrigat”. Por ai ishte gjithashtu një mjeshtër i tregimit makabër të shkurtër. Ai shkroi një autobiografi të fëmijërisë së tij dhe ditëve të fluturimit, dhe madje ndihmoi në shpikjen e një pajisje mjekësore për fëmijët me lëndime të trurit.
Letra është shitur një blerësi në Mbretërinë e Bashkuar. / KultPlus.com
Leximi nuk duhet reshtur kurrë, sepse ai ka rëndësi të dorës së parë, për ta mbajtur sadopak gjallë aftësinë e formimit të gjykimit dhe mendimeve vetjake. Mënyra se si lexohet, mirë a keq, nuk mund varet vetëm prej nesh, porse arsyeja përse lexohet duhet me qenë vetëm e vetëm në shërbim të interesit tonë. Mund të lexohet thjesht për të vrarë kohën, sikurse mund te lexohet i yshtur prej një nevoje të thellë të brendshme, në një rast të këtillë, ka për të mbërritë më së mbrami ai çasti i pangishëm kur leximi do të ta bëj natën ditë. Lexonjësit e Biblës, ata që përpiqen me gjetë biblën e vetvetes, ndoshta e trupëzojnë këtë nevojë të brendshme shumë më mirë se lexuesit e Shekspirit, porse në të dyja rastet, prapëseprap, grishja është po ajo. Një nga shërbimet e të lexuarit, është të na përgatisë për ndryshimin tonë, dhe ndryshimi më i fundmë, ajme, është universal.
Mua leximi më shëmbëllen me një ritual vetmitar, më shumë se me një mision edukues. Mënyra se si lexojmë sot, kur jemi vetëm me veten tonë, përbën deri diku një vazhdimësi të leximit në të shkuarën, sidoqë sot leximi interpretohet nëpër akademi. Lexuesi im ideal (sikurse heroi im i përjetshëm) është Dr. Samuel Johnson-i, i cili ishte i vetëdijshëm për të dyja, fuqinë dhe pamundësinë e të lexuarit pareshtur. Sikurse çdo aktivitet tjetër i mendjes, ai duhet të përmbush parimin e parë të Johnson-it, leximin e asaj “çka na përshtatet më së miri, çka na sjell dobi.” Sër Francis Bacon, përhapësi i disa prej ideve që Johnson-i vuri në jetë, pat dhënë një këshillë shumë të vyer “Lexo duke ruajtur gjykimin, pa t’u bërë trutë dhallë, duke mos besuar gjithçka mendjen pa e vrarë, jo për të rrahur ujë në havan me fjalë që s’kanë mbarim, por duke i dhënë peshë mendimit, duke u thelluar në gjykim.” Unë do të vija përkrah Bacon-it dhe Johnsonit, një tjetër mendimtar të urtë, Emersonin, të ashprin armik të historisë dhe historicizmave të çdo lloji, i cili pat theksuar se librat më të mirë “na trondisin me bindjen e thellë, se ajo nevojë e brendshme që shkruan, po ajo lexon.”
Lejomëni atëherë të bëj njësh thëniet e Bacon-it, Johnson-it, edhe Emerson-it, për të përftuar një formulë të vetme se si të lexojmë: lexo çka më së miri të përshtatet, çka të sjell dobi, libra që i japin peshë mendimit duke të thelluar në gjykim, libra që të trondisin ngase keni të njëjtën natyrë, të pacënuar nga e tirani e kohës. Pikë për pikë, kjo do të thotë, në fillim gjejeni ju Shekspirin, mandej lëreni t’ju gjej. Nëse leximi i Mbreti Lir,ju rrëmben të tërin, atëherë mendoni e gjykoni për natyrën e njëjtë që personazhi ndan me ju; afrinë me veten tënde. Vetëmse këtë s’e shoh asfare si idealizëm por si pragmatizëm. Ta gjykosh këtë tragjedi si akuzë kundër sistemit patriarkal do të thotë të heqësh dorë nga interesat e tua më vetjake, sidomos kur kemi të bëjmë me lexuese, çka është më ironike se sa duket. Shakespeare, më shumë se sa Sophocles, përbën një autoritet të padiskutueshëm dhe të pashmangshëm për sa i përket konfliktit ndërmjet brezave, dhe më shumë se kushdo tjetër, në lidhje me ndryshimet ndërmjet grave dhe burrave. Jini të hapur kundrejt një leximi të shumëanshëm të Mbreti Lir, dhe kësisoj do të kuptoni shumë më mirë origjinën e asaj çka ju e quani patriarkat.
Në fund të fundit – ne lexojmë – sikurse Bacon-i, Johnson-i, dhe Emerson-i do të ishin të një mendjeje – për të forcuar unin tonë, për të mësuar interesat e tij të qenësishme. Leximi na trand së brendshmi duke na dhënë ndiesi të atilla kënaqësie të cilat shpjegojnë deri diku se përse vlerat estetike janë nënvlerësuar nga moralistët socialë, qysh prej Platonit deri tek kampi i sotshëm i puritanëve. Kënaqësitë leximore janë në të vërtetë egoiste më shumë se sociale. Nuk është se përmirësohet drejtpërdrejt jeta e ndokujt nëse leximi është më i mirë e më i thellë. Mbetem mosbesues ndaj shpresës tradicionale sociale se kujdesi ndaj të tjerëve mund të nxitet prej gjallërimit të imagjinatës vetjake, sikurse jam i tejnginjur me argumentat e gjertanishme që përqasin ëndjet e leximit vetmitar me të mirën publike.
Ajo çka është e trishtueshme sa i përket leximit në mënyrë profesionale është fakti se rrallë ndodh të ndiesh sërish atë mrekullim të dikurshëm që të ngjallte leximi në rini, atëkohë kur librat mbartnin “mrekullimin hazlitian”. Mënyra se si lexojmë sot, varet deri diku apo plotësisht nga largësia, qoftë kjo e brendshme apo e jashtme, që ne vendosim në lidhje me universitetet, vendet ku leximi rrallë mësohet si kënaqësi, në kuptimin më të thellë të estetikës së kënaqësisë. Hapja e vetvetes kundrejt një përballjeje të drejtpërdrejtë me Shekspirin në kulmin e fuqisë së tij krijuese, sikurse është Mbreti Lir, asnjëherë nuk është e lehtë, në të ri sikurse në pleqëri, dhe prapëseprapë të mos e lexosh në plotninë e vet Mbretit Lir (çka do të thotë pa kurrfarë manteli ideologjik) do të thotë të mashtrosh botërisht vetveten edhe në gjykim edhe estetikisht.
Një fëmijëri ku pjesën më të madhe të kohës e zë televizori domosdo shpie tek një adoleshencë ku kohën e gllabëron kompjuteri, dhe kësisoj në dyert e univesitetit kemi një student që s’ka gjasa ta mirëpresë idenë se nevojitet durim në këtë rrugëtim që s’njeh fund deri në cakun e mbramë: urtinë që është gjithçka. Shmangia e këtij rrugëtimi e bjerr aftësinë e leximit, sikurse vetë unin bashkë me të. Keqardhja në këso rastesh s’ka kurrfarë vlere ashtu si zotimet e programet e paskëtajshme të leximit. Gjithçka ende mund të ndryshohet, mund të bëhet prej një lloj elite, gjë në në fakt është e papranueshme, për shumë arsye, të mira e të këqija bashkë. Kjo ngase edhe sot ka akoma lexues vetmitarë, të rinj e të vjetër, kudo, madje edhe në universitete. Nëse kritika shërben për ndofarë gjëje ende në kohën tonë, shërben sepse i drejtohet këtij lexuesi, lexuesi që lexon për vetveten, dhe jo për interesa që me gjasë e tejkalojnë vetveten.
Vlera në letërsi sikurse në jetë, më së shumti ka të bëjë me të veçantën fshehatare, atë që kalon cakun e të zakonshmes, të tepërtën prej së cilës merr jetë kuptimi. Nuk është rastësi që historiografët – kritikët që besojnë se njerëzit janë produkt i historisë shoqërore – i shohin personazhet letrarë thjesht si gjurmë të lëna në letër, dhe kaq. Hamleti as që përbën një të vërtetë historike nëse mendimet që kemi nuk na përkasin ne. Kjo na sjell tek parimi i parë, që mund të përmirësojë mënyrën se si lexojmë sot, parim që ja detyroj Dr. Johnson-it: “Çliroje mendjen prej klisheve” Fjalori të dëften që klisheja është ligjërim i stërfyrë me banalitete të rëndomta, fjalor i stërçuditshëm si ai i një sekti a kulti shtriganësh.
Meqënese universitetet kanë fuqizuar kulte të tilla si “gjinia dhe seksualiteti” dhe “multikulutarizmi,” qortimi i Johnson-it kësisoj shndërrohet në “çliroje mendjen nga kilshetë akademike.” Një kulturë universitare që vlerëson më shumë të brendshmet e femrave të periudhës viktoriane se sa vlerëson Çarls Dikensin dhe Robert Browning-un i ngjan një dalldie si ato që përshkruan Nathaniel West-i, gjë që tashmë është kthyer në as më shumë dhe as më pak se në standart. Produkt anësor i një “kulture poetike” të këtillë është fakti se nuk arrin të nxjerrë as edhe një Nathaniel West, dhe as nuk e degdis qoftë edhe ky fakt një kulturë akdemikë të allasojtë në zgripin e parodisë? Poemat e një mjedisi të kësoshëm akademik janë zëvendësuar nga të brendshmet e kulturës sonë. Materialistët tanë riosh na dëftejnë se i kanë kthyer trupin historiografisë, dhe shpallin se punojnë në emër të Parimit të Realitetit. Jeta e mendjes duhet të mposhtë vdekjen e trupit, por prapësperapë kjo as që ka nevojë për bujën zulmëmadhe të një sekti akademik.
Parimi i çlirimit të mendjes prej klisheve na shpie tek parimi i dytë i ringjalljes së leximit: Mos u orvat të bësh më të mirë fqinjin apo lagjen me atë që lexon apo si e lexon. Vetëpërmirësimi është një projekt aq madhor sa të mjafton vetja, mendja dhe shpirti yt: për to s’ka kurrfarë etike leximi. Mendja duhet mbajtur e përqendruar në shtëpinë tënde derisa padituria e saj e mirëfilltë të jetë zbuar me gjithsej; angazhimi i parakohshëm është magjepsës në vetvete, por merr shumë kohë, kohë e cila për leximin nuk do të jetë e mjaftueshme kurrë. Shkrimi për historinë, qoftë ajo e tashme apo e shkuar, është një lloj idhujtarie, adhurim i vazhdueshëm për çka ndodh në kohë. Lexo atëherë i udhëhequr prej dritës së brendshme që kremtonte Xhon Miltoni dhe që Emersoni e kishte parim të leximit, parim që fare mire mund të jeti parimi ynë i tretë: Studiuesi është një qiri që ndizet gjithmonë prej dashurisë dhe gjakimeve të njerëzimit. Wallace Stevens-i, ndoshta duke e harruar autorin e tij, krijoi variante të mahnitshme të kësaj metafore, por fjalët burimore Emersoniane përbën një shprehje më të qartë të parimit të tretë të leximit. Nuk ka vend për drojen se liria e përmirësimit tënd si lexues përbën egoizëm, sepse nëse arrin të bëhesh lexues i mirëfilltë, atëherë fryti i mundimeve të tua do të shndërroj në një mendjendriçues për të tjerët.
U jam rikthyer shumë herë letrave që kam marrë prej njerëzish të panjohur tetë a nëntë vitet e fundit, dhe më ka ndodhur shpesh të prekem aq shumë prej tyre sa të mos mundem t’u kthej përgjigje. Pathosi që i përshkon, për mendimin tim, përbën më së shumti një nevojë të thellë për studimin letrar profesionist, detyrim që universitet nuk begenisin ta përmbushin. Emersoni ka shkruar se shoqëria nuk bën dot pa njerëz të kultivuar dhe shtoi në mënyrë profetike se: “vatra e shkrimtarit nuk është shkolla, por njerëzimi.” Ai e kishte fjalën për shkrimtarë të fuqishëm, burra dhe gra që merrnin përsipër të ishin përfaqësues, përfaqësues të vetvetes, dhe jo kushtetutave, me të vetmen politikë atë që buron prej shpirtit njerëzor.
Funksioni më i lënë pas dore i edukimit universitar është nyjëtuar përjetësisht në thirrjen e Emersonit drejtuar “Studiuesit amerikan”, ku ai shpall se detyrat e studiuesit: “Mund të përmblidhen të gjitha tek vetëbesimi.” Unë marr nga Emersoni edhe parimin e katërt të leximit: Që te lexosh mirë duhet të kesh shpirt krijues. “Leximin krijues” në kuptimin Emersonian e kam quajtur një herë “keqlexim,” fjalë që i bindi kundërshtarët e mi se vuaja nga disleksia kronike. Humbëtira apo zbrazëti që ata shohin pas leximit të një poeme është pasojë e mospasjes së një shpirti të tillë krijues. Vetëbesimi nuk është dhunti, por Rilindja e Dytë e mendjes, e cila nuk mund të ndodhë pa vite të tëra leximi të pareshtur. Estetika nuk ka standarte absolute. Nëse ndokush mëton se fuqia shekspiriane është produkt i kolonializmit ateherë kush po e vriska mendjen të argumentoj të kundërtën? Pas katër shekujsh Shekspiri është më i fuqishëm se kurrë; dramat e tij do të luhen në hapësira jashtëtokësore, në të tjera botë, nëse këto botë do të arrihen. Ai nuk përbën përbetim për kulturën Perëndimore; por mishëron të gjitha parimet e leximit dhe është pika ime e referimit në këtë libër.
Borgesi ia mvishte këtë universalizëm mungesës së mirëfilltë të egoizmit të tij, cilësi që përbën një metaforë të shumëfishtë për dallimin mes Shakespear-it dhe të tjerëve, metaforë e fuqisë së tij njohëse si e tillë. Ne lexojmë, më shpesh e më shumë se sa ne mendojmë se lexojmë, në kërkim të një mendjeje më origjinale se e jona.
Ideologjia, sidomos në variantet me të cekëta të saj, është rrënuese sa i përket aftësisë së të kuptuarit dhe vlerësimit të ironisë, ngase unë sugjeroj që ringjallja e ironisë të jetë parimi ynë i pestë i ripërtëritjes së leximit.
Mendoni ironinë e pafundme të Hamlet-it, i cili kur thotë diçka nënkupton kryekrejet diç tjetër, më së shumti krejt të kundërt me atë që thotë. Por, ky parim, sikur ma vret shpirtin, prejse s’ka gjasa t’i mësosh dikujt të jetë ironik sikurse të bëhet lexues vetmitar. Prapëseprapë, humbja e ironisë shënon vdekjen e leximit, të asaj çka përbën qytetërim në mendjet tona.
U qasa çap pas çapi fare lehtë Ngadalë e mata udhën ca nga ca Yjet mbi Krye flakëruan hatâ Nën këmbë kisha Detin vetë S’dija se ç’ndillte tjetri hap Mos vallë i fundmi asisoj – Cakun e preka prapëseprap Disa e quajnë “Përvojë”
Të ecurit e burrave është e ndryshme nga e grave, me përjashtim të rastit kur janë në kuadrate të disiplinuara marshimi, pasi ne të gjithë përpiqemi të ecim ndryshe nga të tjerët. Dickinson-i, mjeshtrja e Sublimes në zgrip, zor se mund të kuptohet nëse nuk ndiejmë shqisën e ironisë së saj. Ajo ecën përgjatë të vetmes udhë të mundshme, “çap pas çapi” por çapitja e saj e dalëngadaltë pranëvihet në mënyre ironike me nje titanizëm ku ajo ndien “Yjet mbi Krye,” ndërkohë që ka detin nën këmbë. Duke mos e ditur nëse hapi tjetër i saj do të jetë “i fundmi asisoj” kjo i jep asaj atë mbërritje në atë cak të mbramë që ajo nuk do t’i vër emër, porse vetëm thotë që “disa” e quajnë Përvojë.
Ajo e kishte lexuar esenë e Emersonit “Përvoja”, një punë e shkëlqyer në gjurmët e esesë “Mbi përvojën” shkruar prej mjeshtrit të saj Montaigne, dhe ironia e saj është një përgjigje e përkorë ndaj fjalëve hyrëse të Emersonit “Ku ta gjejmë vetveten? Një përgjigje kundrejt një numri pyetjesh që nuk njohin cak, sepse besohet se ato nuk ekzistojnë.” Caku për Dickinson-in është të mosditurit nëse tjetri hap është i fundmi asisoj. “Nëse ndokush prej nesh do ta dinte se si do ta kishim të shkuarën dhe cili është fati ynë i ardhshëm, atëherë kjo do të ishte kulmi i dijes!” Rugëtimi i mëpasshëm i Emersonit ndryshon nga ritmi i shtruar i Dkinsonit, sikurse e thotë ajo, “çap pas çapi”. “Gjithçka rrjedh dhe shndrit,”në mbretërinë e përvojës së Emersonit, dhe ironija e tij gjeniale është krejt ndryshe nga ironia e saj e nëndheshme. E megjithatë, asnjëri sosh nuk është ideolog dhe të dy mbijetojnë në kohë sajë fuqisë që mbartin ironitë e tyre të kundërta.
Në fund të shtegut të ironisë së humbur është caku i mbramë, përtej të cilit vlera e letërsisë do të jetë e paripërtërishme. Ironia është thjesht një metaforë, dhe rrallë ndodh që ironia e një epoke letrare të jetë si ajo e një epoke tjetër, sidoqoftë, pa rilindjen e kuptimit të ironisë humbet shumë më shumë se ajo që ne e quajmë shkrim letrar. Tomas Mani, ndër më ironikët e shkrimtarëve të këtij shekulli, duket se është bër fir tashmë. Botohen biografi të reja të tij, dhe shkrimet për to mbështeten pothuajse gjithmonë vetëm në homoseksualitetin e tij, a thua se kësisoj do mbahet gjallë interesi ynë si lexues për to, vetëm nëse vërtetohet së ishte homoseksual, dhe kjo t’i sigurojë një vend në bibliotekat tona. Nuk ndodh ndryshe as kur bëhet fjalë për Shekspirin, më së shumti përmendet biseksualiteti i tij i dallueshëm, dhe kësisoj huqet e puritanëve të kohës sonë nuk kanë të sosur. Ironitë shekspiriane, sikurse dihet, jamë më të shumëkuptimshmet dhe dialektiket në tërë letërsinë perëndimore, dhe prapëseprap ato nuk ndërmjetësojnë gjithmonë pasionet e personazheve të tij për ne, kaq e gjerë dhe e fuqishme është furtuna e tyre emocionale. Kjo është arsyeja pse Shakespeare e tejkalon epokën tonë, edhe pse ironitë e tij shpërfillen për t’u marrë me vogëlsira.
Nga ana tjetër, në çdo emocion që ngjall Tomas Mani, rrëfimor apo dramatik, ai ndërmjetësohet prej një estetike të ironisë; dhe ajo nuk mund t’u mësohet si e tillë e shembullzuar tek librat Vdekje në Venecie ose Pështjellim dhe pikëllim i kahershëm pasi për shumë prej studentëve, qoftë edhe për më të talentuarit, është pothuajse e pamundur. Kur autorët rrënohen prej historisë, ne me të drejtë i shohim veprat e tyre si trakate periudhash historike, por kur ato nuk mbijetojnë për shkak të idelogjisë historike që i përshkon, mendoj se kemi të bëjmë me një dukuri tjetër.
Ironia kërkon një vëmendje të caktuar, sikurse aftësinë për të ngjallur ide kundërthënëse, edhe kur ato ndeshen me njëra-tjetrën. Po ti heqim ironinë leximit, i kemi hequr të befasishmen, gjithë të papriturën që na grish. Rrokni çfarëdo lloj libri që t’u zërë dora, një nga ata me vlera që gjykohen e peshohen, dhe keni për të parë se ka shumë gjasa që ironia do të jetë ajo që i jep vlerë e peshë, paçka se shumë prej mësuesve tuaj nuk e dinë se çfarë është apo se ku duhet kërkuar ajo. Ironia ta qëron mendjen prej klisheve ideologjike dhe të ndih të bësh dritë si qiriri i studiuesit.
Tani po kaptoj të shtatëdhjetat, dhe në këtë moshë njeriu nuk para ka qejf të lexojë letërsi të dobët sikurse të shohë ditë të zeza, përderisa ditët i kemi të numëruara. Nuk e di nëse vdekjen ia kemi borxh Zotit a natyrës, por natyra do të bëjë të vetën, dhe ne pa më të voglin dyshim mediokritetit nuk i kemi kurrfarë borxhi, pavarësisht se çfarë turme nënkupton apo përfaqëson ai. Ngase lexuesi im ideal, për një gjysmë shekullia, ka qenë Dr. Samuel Johnson-i, po sjell fragmentin tim të parapëlqyer shkëputur nga parathënia e tij për Shakespeare-in:
Kjo pra është fuqia e Shakespeare-it, drama e tij është pasqyrë e jetës; kushdo që kuturis në mbretërinë e imagjinatës për të rendur pas shajnive që të tjerë shkrimtarë para tij krijuan, mund të gjej tek ai ilaçin shërues për dallditë e tij delirante ngase lexon aty ndenjat njerëzore në gjuhë njerëzore, prej skenash me anë të cilave një eremit mund të shkoqisë punët e botës dhe një pendestar shtigjet e pasioneve të saj.”
Që të lexosh ndjenjat njerëzore në gjuhën me të cilën shprehen, duhet të dish të kuptosh gjuhën njerëzore, në plotninë e saj. Kështu ti i tejkalon ideologjitë, pavarësisht nga bindjet vetjake që mund të kesh, dhe Shakespeare shfaqet para teje, sipas aftësisë që zotëron për ta zbuluar atë. Kjo do të thotë se Shakespeare të lexon më katërcipërisht se sa mund ta lexosh ti atë, edhe kur ta kesh qëruar mendjen nga klishetë. Asnjë shkrimtar para tij apo prej Shakespeare-it e më pas ka arritur të zotëroj si ai aftësinë e krijimit të thellësisë dhe larmisë së dritëhijeve të personazheve, pikëvështrime që tejkalojnë çdo lloj kontekstualizmi që u paracaktohet dramave. Johnson-i, duke e pikasur fort mirë këtë, na nxit ta lexojmë Shakespear-in që të na çlirojë nga “dalldisjet delirante. “Lejomëni ta shtjelloj më tej këshillën e Johnson-it i cili na nxit gjithashtu që të pranojmë djajtë që dëbon leximi i thellë i Shekspirit. Njëri sosh është Vdekja e Autorit; një tjetër është pohimi që vetvetja është trillim; dhe tjetri në radhë është ai sipas të cilit personazhet letrarë e dramatikë janë thjesht shenja të shumta të lëna në letër. Djalli i katërt dhe më I kobshmi është mendimi se gjuha është ajo që përcakton mendimin tonë.
Sërish, dashuria ime për Johnson-in, dhe për leximin, më shtyn të shmang polemikat, e në vend të tyre të lartësoj shumë prej lexuesve vetmitarë që takoj vazhdimisht, qoftë në auditore apo në letrat që më dërgojnë. Ne lexojmë Shekspirin, Danten, Chaucer-in, Servantesin, Dikensin, Prustin, dhe të gjithë të ngjashmit e tyre sepse ata i zgjerojnë përmasat e kuptimit të jetës. Praktikisht, ata përbëjnë Bekim, në kuptimin e vet më hyjnor me “më shumë jetë në një kohë që s’ka kufij.” Ne lexojmë pafundësisht për shumë arsye, disa prej tyre të ditura: ngase s’mund ti njohim plotësisht njerëzit, t’i njohim aq sa të mos ketë më nevojë: ngase kemi nevojë të njohim më mirë veten; ngase kemi nevojë për dijen jo vetëm në lidhje me veten dhe të tjerët, por edhe se si janë punët e kësaj bote.
Prapseprapë, motivi më i fuqishëm dhe themelor për një lexim të thellë të veprave tradicionale klasike jo pak të nëpërkëmbura, është gjurmimi i ëndjes së mundimshme. Afërmendsh që nuk jam nxitës i leximeve erotike, por ëndja e mundishme mua më duket përkufizimi më i mirë i Madhështores në letërsi, edhe pse kjo ëndje e epërme mbetet kërkimi i pareshtur i lexuesit. Eziston pra, Madhështimi i lexuesit, dhe duket të jetë i vetmi tejkalim i kufijve normal të ekzistencës që mund të arrijmë ndonjëherë, me përjashtim të rastit më skajshëm që ne e quajmë “të rënit në dashuri.” Ju bëj thirrje të lexoni çka i përshtatet shpirtit tuaj, çka i jep peshë mendimit dhe gjykimit. Lexoni thellësisht, jo për të besuar, as për të pranuar, as për të kundërshtuar, porse për të mësuar të njësoheni me atë natyrë si e juaja që edhe shkruan edhe lexon. /Gazeta “ExLibris” /KultPlus.com
Scorpions, që në shqip do të thotë “Akrepa”, është nje grup muzikor hard rock dhe metal i rëndë nga Hanoveri i Gjermanisë, që u formua në vitin 1965. Scorpions është një prej grupeve gjermane rok më të njohura në skenen ndërkombëtare.
Këta të fundit arritën famë të madhe me këngët e tyre të mirëpritura nga publiku, ata gjatë viteve të ’80-ta kanë shitur mbi 70 milionë disqe në mbarë botën, përcjell KultPlus.
“Wind of Change” është një nga këngët e tyre më të njohura e cila mori famë të madhe dhe tërhoqi një dashuri të madhe nga publiku.
“Era e ndryshimeve” (Wind of Change) u publikua gjatë vitit 1990. Teksti i kësaj këngë u kompozua nga Klaus Meine, vokalist, kompozitor dhe instrumentist gjerman, kur Scorpions si grup vizituan Bashkimin Sovjetik, në kohën kur armiqësia midis blloqeve komuniste dhe atyre kapitaliste u qetësua, duke publikuar njëkohësisht shpalljen e reformave socio-ekonomike në shkallë të gjerë në Bashkimin Sovjetik.
Me shitjet e vlerësuara prej 14 milionë kopjesh të shitura në të gjithë botën, “Wind of Change” është një nga këngët më të shitura të të gjitha kohërave. “Winf of Change” hapet me një hyrje të pastër të kitarës të luajtur nga Matthias Jabs, e cila melodi përcjellet nga një fishkëllimë e lehtë e Klaus Meine.
Teksti i këngës feston glasnostin (që në rusisht do të thotë “hapje dhe transparencë”) në Bashkimin Sovjetik, fundin e Luftës së Ftohtë, dhe flasin për shpresën në një kohë kur kushtet e tensionuara ishin krijuar për shkak të rënies së qeverive të drejtuara nga komunistët midis kombeve të Bllokut Lindor duke filluar në 1989.
Linjat e hapjes i referohen monumenteve të qytetit të Moskës:
“I follow the Moskva Down to Gorky Park Listening to the wind of change.”
“Është një histori që shtrihet në të gjitha zhanret muzikore, në kufijtë dhe periudhat e historisë, kështu që ishte e rëndësishme për mua që ju të dëgjoni muzikën, thekset dhe zërat, dhe të gjykoni vetë se kush mund të gënjejë dhe kush po thotë e vërteta, ”shpjegoi Keefe.
Moskva është emri i lumit që kalon nëpër Moskë (si qyteti ashtu edhe lumi emërtohen në mënyrë identike në Rusisht), kurse Gorky Park është një park urban në Moskë i emëruar pas shkrimtarit Maxim Gorky. Kënga gjithashtu përmban një referencë për balalaika, (një instrument rus me një trup karakteristik trekëndësh prej druri, të zbrazët, qafë të mprehtë dhe tre tela, disi si një kitarë). Balalaika përmendet në rreshtat e mëposhtëm: “Let your balalaika sing, What my guitar wants to say.” / KultPlus.com
“Përderisa ne të gjithë kemi ardhur nga një grua, emrin tonë e kemi marrur nga një grua, dhe lodrat tona nga një grua, e pyes veten se pse ne marrim nga një grua, pse ne e dhunojmë një grua – a i urrejmë ne gratë tona?
Mendoj që është koha të vdesim për gratë tona, të jemi të vërtetë ndaj grave tona, të tentojmë ti shërojmë gratë tona, sepse nëse nuk e bëjmë do të kemi pastaj një racë fëmijësh që do ti urrejnë zonjat, të cilat i bëjnë fëmijët.
Dhe përderisa burri nuk mund të bëjë fëmijë, ai nuk e ka asnjë të drejtë ti tregojë gruas se ku dhe kur duhet ta bëjë atë.”
Serenatat, të lindura në zemër të Korçës mbi një shekull më parë, kanë mbushur rrugët me këngë dashurie dhe traditë.
Qyteti i Korçës do të presë më 27-28 shtator Festivalin e Serenatave, ku interpretimet e disa prej artistëve më të mirë në rajon do të sjellin këto melodi të përjetshme.
Kryeministri Edi Rama ndau në rrjetet sociale klipin promovues të festivalit duke ftuar qytetarët ta ndjekin këtu.
“Një ftesë për Festivalin e Serenatave, melodive të dashurisë, jetës e traditës që vendin e origjinës e kanë në Korçë, por shpirtin e rrënjët në çdonjërin prej nesh, më 27-28 shtator”, shkruan Rama.
Serenatat janë këngë që lindën si dedikime dashurie rrugicave të qytetit të Korçës e që luheshin me kitarë e mandolinë poshtë dritareve të vajzave, ndaj të cilave shprehnin dashurinë.
Djali im i vogël më pyet: Do doja të studioja matematikë? Përse do doja (të pyes ) unë. Që dy cope bukë janë më shumë se një, Do ta shënosh sidoqoftë. Djali im i vogël më pyet: do doja të studioja anglisht? Për ç’motiv, do doja (të pyes ) unë. Kjo mbretëri po perëndon. Dhe ti vetëm fërkon barkun me ( pëllëmbën e dorës) dhe ofshan, Po do ta kuptosh tashmë Djali im i vogël pyet: do doja të studioja histori? Pse, do doja (të pyes) unë. (Mëso ta mbash kokën fort mbi tokë), ( Atëherë ) mbase do qëndrosh. Po, studio matematikë, i them, Studio anglisht, po, studio histori./ KultPlus.com
Mbrëmë në Amfiteatrin e Bibliotekës Universitare, hapi dyert festivali i muzikës kamertale, ‘KamerFest’, i cili këtë vit shënon edicionin e tij të 23-të, shkruan KultPlus.
Në qendër të natës hapëse ishte violinisti i njohur nga Franca, Vadim Tchijik, i cili solli një frymë të jashtëzakonshme me interpretimin e veprave të mëdha muzikore. Tchijk u shoqërua nga artistë vendorë dhe krijoi një atmosferë magjike duke interpretuar kryeveprat e kompozitorëve të njohur si Ludëig van Beethoven, Pablo de Sarasate dhe Johann Sebastian Bach.
Nata filloi me interpretimin e sonatës nr. 5 të Beethovenit, ku Tchijik, shoqëruar nga pianistja e talentuar Nita Grupi, sollën një performancë të mbushur me ndjenjë dhe mjeshtëri të rrallë. Ky fillim i mrekullueshëm e përgatiti publikun për pjesët e tjera të programit.
Pas kësaj, Tchijik u bashkua me orkestrën harkore në një interpretim të fuqishëm të ‘Carmen Phantasy’ nga Sarasate.
Në fund të natës, skenës iu bashkua edhe violinistja Sihana Badivuku, e cila, së bashku me Tchijik, interpretoi veprat nga Johann Sebastian Bach, të përshtatura për dy violina. Ky duet i mahnitshëm, i cili përmbylli natën, ishte një pasqyrim i shkëlqyer i harmonisë dhe virtuozitetit të dy artistëve, duke e bërë përfundimin e festivalit të paharrueshëm për publikun e pranishëm.
Pasi dhuroi emocione të pafund të publikun e Kosovës, për KultPlus foli violinisti Vadim Tchijik i cili u shpreh se ka qenë një eksperiencë e veçantë për të dhe artistët që luajtën bashkë.
“Nuk kishim shumë kohë për ta punuar këtë program të vështirë por mendoj se ia dolëm mirë, bëmë prova dhe shpresoj se kanë mësuar diçka prej meje. Mendoj se ka qenë përvojë interesante bashkëpunimi me ta dhe ka qenë i frytshëm për të gjithë. Mendoj se publiku ishte shumë i mirë, i ngrohtë dhe mikpritës për mua, sidomos për muzikantët e rinj. Edhe organizimi ka qenë shumë i mirë. Me Sihanën kemi ndjekur të njëjtën shkollë gjatë studimeve për shumë kohë në Rusi për shumë vite dhe pak kohë më pas. Kemi të njëjtën qasje në muzikë dhe ka qenë kënaqësi gjithë ky koncert që e kemi interpretuar nga Bach”, theksoi Tchijik
Pas koncertit, për KultPlus foli edhe pianistja Nita Grupi e cila u shpreh se është privilegj për të, të luajë me një artist të përmasave të tilla.
“Ka qenë privilegj i madh të luaj me një artist të këtij niveli. Ne para dy dite, më 10 shtator e kishim recitalin në Shkup, në ‘Skupi Kamer Fest’ ku luajtëm ‘Sonatën nr.5’ të Beethovenit për violinë dhe piano. Domethënë të njëjtin program. Ishte një eksperiencë shumë e mirë pasi që ai erdhi të hënën, e bëmë një provë, kishim atje një koncert njëorësh pastaj erdhëm në Prishtinë ku u ambientuam edhe me sallën”, u shpreh Grupi duke shtuar se ka qenë po ashtu edhe përgjegjësi që të luajë këtë vepër dhe me artistin Tchijk.
Ndërkaq Rron Bakalli, i cili ishte pjesë e orkestrës harkore, tha se ishte kënaqësi që performoi me artistë të tillë dhe në një koncert të tillë.
“Gjithçka ka shkuar shumë mirë, ka qenë kënaqësi të punojmë me artistë të tillë, sidomos kur organizohet nga një festival i tillë, ‘KamerFest’, që është festivali më i vjetër dhe më i madh. Këto vepra janë shumë të vështira teknikisht për instrumentistë, ne për tri-katër prova u munduam të sjellim maksimumin tonë, besoj se ia arritën dhe publiku besoj se është ndarë i kënaqur”, tha mes tjerash Bakalli.
Ndërkaq, publiku do të ketë mundësi të dëgjoë përformanca të mahnitshme deri më datë 26 tetor përgjatë festivalit ‘KamerFest’./KultPlus.com
Shkrimtar për fëmijë? Jo, do të ishte shumë e thjeshtë për ta klasifikuar në këtë mënyrë, megjithëse disa nga librat e tij lexohen nga miliona fëmijë në mbarë botën. Shkrimtar me humor? Edhe ky përkufizim nuk përputhet plotësisht me Roald Dahl të aftë, në librat e tij, të një tundjeje kaq cinike ose tjetërsuese sa ta lërë të befasohet. Ndoshta “mjeshtër i të paparashikuarit” është përkufizimi që i përshtatet më së miri. Pak i njohur mes atyre që konsumojnë vetëm letërsi të lartë, ata që iu afruan menjëherë e bënë atë një autor të kultit.
Roald Dahl, i lindur nga prindër norvegjezë më 13 shtator 1916 në qytetin Llandaff, Uells, pas një fëmijërie dhe adoleshencë të shënuar nga vdekja e babait dhe motrës së vogël Astrid, e konsumuar nga ashpërsia dhe dhuna e sistemeve arsimore të Kolegjet angleze, ai arriti të gjejë forcën për të ecur përpara më vete, por ai gjithashtu ishte në gjendje të përpunonte tragjeditë dhe dhimbjet e botës në një skenar të lehtë, por kaustik.
Para se të bëhej shkrimtar me kohë të plotë, Roald Dahl iu desh të përshtatet me punët më të çuditshme. Sapo mbaroi shkollën e mesme ai madje u transferua në Afrikë në një kompani nafte. Por Lufta e Dytë Botërore afrohet dhe nuk kursen, në tërbimin e saj shkatërrues, madje as shkrimtarin fatkeq. Ai merr pjesë si një aeroplan pilot dhe shpëton mrekullisht nga një aksident i tmerrshëm. Ai lufton gjithashtu në Greqi, Palestinë dhe Siri, deri sa pasojat e aksidentit ta ndalojnë atë të vazhdojë të fluturojë.
Pas largimit, Roald Dahl u transferua në Shtetet e Bashkuara dhe zbuloi profesionin e tij si shkrimtar. Historia e parë e botuar është një histori për fëmijë. Kjo është një periudhë e frytshme e jetës së tij, e kalitur me dhjetëra anekdota për zakonet e tij të çuditshme. Një stinginess patologjike në radhë të parë, por edhe zakoni i të shkruarit të mbyllur në një dhomë në fund të kopshtit të tij, të mbështjellë me një qese të ndyrë të fjetur dhe të zhytur në një kolltuk jo të ngjarë që i përkiste nënës së tij. Thuhet se në këtë dhomë askush nuk mund ta rindërtojë ose pastrojë, me pasojat që mund të imagjinohen. Në tryezë, një top argjendi i bërë me petë nga shufrat e çokollatës që hëngri si djalë. Por përtej anekdotave, librat e shkruara prej tij mbeten.
Në vitin 1953 u martua me një aktore të famshme, Patricia Neal, nga e cila pati pesë fëmijë. Jeta e tij familjare, megjithatë, është e mërzitur nga një seri tragjedish të tmerrshme familjare: në fillim fëmija i porsalindur pëson një frakturë shumë të rëndë të kafkës, atëherë vajza shtatë vjeçare vdes nga ndërlikimet e fruthit, dhe më në fund gruaja e tij Patricia kufizohet në një karrige me rrota nga një hemorragji cerebrale. Në vitin 1990, njerka Lorina vdiq nga një tumor i trurit disa muaj para tij.
Pas kthimit në Britaninë e Madhe, Dahl fitoi gjithnjë e më shumë popullaritet si shkrimtar për fëmijë dhe, në vitet ’80, falë edhe inkurajimit të gruas së tij të dytë Felicity, ai shkroi ato që mund të konsiderohen kryeveprat e tij: GGG, Le Streghe, Matilde. Tregime të tjera janë: Djaloshi, Sporcelli, Fabrika e ocolateokollatave, The Big Crystal Lift.
Ai ishte gjithashtu një skenarist i filmave bazuar në tregimet e tij. Kështu “Willy Wonka dhe fabrika e çokollatave”, me regji nga Mel Stuart në 1971 (në mesin e aktorëve të përfshirë: Gene Wilder, Jack Albertson, Ursula Reit, Peter Ostrum dhe Roy Kinnear), është një histori kurioze ku pronari i një fabrika e çokollatës shpall një konkurs: pesë fëmijët fitues mund të hyjnë në fabrikën misterioze dhe të zbulojnë sekretet e saj.
Roald Dahl ka shkruar edhe libra për të rritur, histori, tema kryesore e të cilave është vuajtja që vjen nga egërsia, shtypja dhe sikleti.
Në pension në një shtëpi të madhe të vendit, shkrimtari i çuditshëm vdiq nga leukemia në 23 nëntor 1990. /KultPlus.com
Në vetëm tre vite studime ky program aplikohet në një gamë të gjerë fushash, përfshirë mjediset spitalore, programet atletike, punësim në qendra të shëndetit fizik si dhe fitnese. Si pjesë integrale e kujdesit shëndetësor, nutricionistët luajnë një rol thelbësor në përmirësimin e cilësisë së jetës përmes këshillimit ushqimor.
Për të kuptuar rëndësinë e programit Nutricion & Fitnes, është e rëndësishme të dini arsyet pse ky drejtim është kaq i vlefshëm dhe mundësitë që ju ofron pas përfundimit të studimeve.
5 arsye kryesore pse duhet të zgjidhni të studioni Nutricion & Fitnes, dhe pse ky profesion po bëhet një nga më të kërkuarit në tregun e punës:
➡Rritja e sëmundjeve kronike të lidhura me dietën
Me shtimin e sëmundjeve si diabeti dhe sëmundjet e zemrës, nutricionistët do të kenë një rol kyç në edukimin dhe mbështetjen e individëve për të menaxhuar këto sëmundje përmes ushqimit të shëndetshëm.
➡Kujdesi shëndetësor parandalues
Ndërgjegjësimi për rëndësinë e parandalimit të sëmundjeve përmes mënyrave të jetesës së shëndetshme po rritet gjithnjë e më shumë. Nutricionistët do të jenë në qendër të kësaj prirjeje, duke udhëzuar njerëzit drejt një diete të balancuar për të shmangur sëmundjet e ardhshme.
➡ Personalizimi i dietave për të moshuarit
Me plakjen e popullsisë globale, nutricionistët do të jenë të nevojshëm për të zhvilluar dieta të personalizuara që përmirësojnë cilësinë e jetës për personat në moshë të shtyrë, duke u fokusuar në nevojat specifike të kësaj grupmoshe.
➡Menaxhimi i alergjive ushqimore dhe intolerancave
Numri i njerëzve që përballen me alergji ushqimore dhe intoleranca është në rritje. Nutricionistët do të ofrojnë mbështetje për të përcaktuar dietat më të përshtatshme, duke ndihmuar në shmangien e problemeve shëndetësore.
➡ Luftimi kundër kequshqyerjes
Përveç sëmundjeve të shkaktuara nga ushqimi i tepruar, kequshqyerja mbetet një sfidë serioze, veçanërisht në vendet në zhvillim. Roli i nutricionistëve është vendimtar për të zhvilluar strategji efektive dhe për të ndihmuar në përmirësimin e ushqimit për komunitetet në nevojë.
TI JE UNIK! Fillo udhëtimin tënd drejt një karriere të suksesshme në fushën e shëndetit dhe mirëqenies.
Krijo suksesin tënd, me edukim amerikan. Fuqizohu nga Arizona State University, Universiteti më i madh publik në SHBA. Studio në UNI duke aplikuar këtu!/KultPlus.com
Ka vdekur kompozitori, studiuesi, pedagogu e drejtuesi i departamentit KMDP pranë Fakultetit të Muzikës, Prof. Asoc. Dr. Edmond Buharaja.
Ai ishte një studiues dhe kompozitor i përmasave botërore. Krijimtaria dhe puna e tij kolosale studimore me botime tepër të vlerëta do të mbeten trashëgimi dhe thesar për sot dhe brezat që do të vijnë. Simfonia Alpine me Interlud, u vlerësua me çmime dhe mirënjohje nga disa prej figurave më të shquara të artit ndërkombëtar.
Po ashtu, përveç studimeve të tjera, botimi i Analiza Schenkeriane dedikuar interpretimit organik të strukturave muzikore, u vleresua nga tre prej studiuesëve më të njohur si E. Pozzi, W. Drabkin dhe S. Pasticci, me urimet e vlerësimet më të mira për Të.
Njëkohësisht, kontributi i tij në të gjitha trevat Shqiptare, përkatësisht në Universitetin e Arteve Tiranë, Akademinë e Shkencave në Shqipëri, Institutin Albanologjik Prishtinë, Universitetin e Pejës, etj., do të mbetet një vlerë e shtuar dhe do të nderohet dhe kujtohet me shumë respekt.
Universiteti i Arteve përcolli një mesazh ngushëllimi për ndarjen nga jeta të Buharajës, teksa në mesazhin e tyre theksojnë se ai do të mbahet mend edhe si njeriu i mirë, i drejtë, i thjeshtë dhe i kudondodhur, si mbështetje për këdo që i ka besuar aspektit njerëzor duke gjetur tek Prof. Edi besimin, fjalën e këshillën e mençur e të urtë të mikut, profesorit dhe njeriut me virtytet më sublime të karakterit njerëzor.
“Për Prof. Edin duhet të flitet gjatë por sot jemi të pafuqishëm, ndaj mund te themi vetëm: Prehu në paqe miku kolegu dhe Profesori ynë i nderuar Edmond Buharaja”, lexohet në postimin në rrjetet sociale në faqen e Universitetit të Arteve./TopChannel/KultPlus.com
“This is not a love song” ishte shkas që ekipi i po këtij filmi të vinte nga Kroacia në Prishtinë dhe për të marr pjesë në garën kryesore të PriFest, e që këtë vit po e shënon edicionin e 16-të.
Filmi po garon në këtë kategori me një kastë minimaliste në film, por që ka mbërthyer audiencën për afro 70 minuta para ekranit të madh, ku patën rastin të shohin uljet dhe ngritjet e një çifti, të cilët me lojën e tyre artistike krijuan ndjesinë që të gjithë ishim përreth tyre, mu afër tavolinës, shtratit, korridoreve dhe skenave të tjera poashtu minimaliste në film.
Filmi ishte xhiruar përgjatë kohës së Covidit, dhe në konferencën për shtyp që është mbajtë gjatë ditës së sotme, ekipi realizues i filmit ka potencuar se ky film o do të bëhej në atë kohë, o kurrë.
Andaj edhe e realizuan filmin “This is not a love song” me skenar të Navio Marasovic, Janko Popovic Volaric e Lana Baric, me regji të Nevio Marasovic, kurse në krejt filmin kanë luajtur vetëm dy aktorët, në të njëjtën kohë edhe skenaristë: Lana Baric e Janko Popovic Volaric.
Boshti i këtij filmi ishte marrëdhënia e një çifti kineastësh, të cilët ishin ndarë më herët, po për zhvillimin e një skenari, po për marrëdhënien e tyre kishte bashkuar këtë çift, të cilët shpërfaqnin krizat, dashurinë, mallin, xhelozinë, tentativën për marrjen e meritave, vuajtjet për fëmiun e abortuar, dilemat se nëse do të duhej të rrinin bashkë, tradhtinë dhe shumë elemente të tjera që mund ti kenë edhe çiftet në jetën reale.
Sara dhe Niko sollën krejt këtë dramë të marrëdhënies në çift, që nga ekrani erdhi më shumë se sa natyrshëm.
Duke qenë se ky film është realizuar nga një ekip i vogël, të tre në konferencën e sotme për shtyp kanë shpjeguar se edhe përgjatë shkrimit të skenarit, ata kanë realizuara herë pas here edhe prova, dhe ndoshta sipas tyre, pikërisht kjo metodë e punës ka bërë që të ju ofrojë audiencës atë afrinë me krejt rrëfimin e filmit.
Janë vetëm tre persona rreth bërjes së filmit, por që të tre kanë marrë përgjegjësi shtesë deri te realizimi, dhe aktori Janko Popovic, që për këtë film ka pas edhe rolin e producentit ka thënë se është hera e fundit që ka bërë punën e producentit, pasi që, sipas tij, nuk është punë për të, edhe pse, ai e përshkruan si një përvojë të jashtëzakonshme.
“This is not a love song” premierën botërore e ka pas në Festivalin e Pulës dhe pjesëmarrjen në PriFest po e konsiderojnë shumë të kënaqshme, edhe pse, Lena Baric ka thënë se tashmë është në një pjekuri kinematografike, dhe se në këtë pikë, ajo shijon momentet duke parë reagimin e njerëzve me mënyrën se si e kanë realizuar filmin. / KultPlus.com
Edhe pse në vende të ndryshme ka data të ndryshme, 13 shtatori është Dita Ndërkombëtare e çokollatës, prandaj në këtë ditë le të zbulojmë më tepër për një nga shoqërueset më besnike dhe më të dashura të ditëve tona, cila është historia e saj?
Dita Botërore e çokollatës, festohet më 7 korrik.
Çokollata është një produkt ushqimor industrial që ka për bazë kakaon. Përdoret për ushqim në formë të pastër dhe si gjysmë produkt në industri e kuzhinë. Fjala çokollate rrjedh nga pija e parë me përmbajtje të saj Xocóatl (Xócoc: ëmbël; atl: ujë; d.m.th “ujë i ëmbël”), e cila prodhohej nga Astekët. Kjo pije ka qenë ujë i përzier me kakao, vanile dhe beber Cajen.
Bima Theobroma Cacao (emri shkencor i kakaos) u klasifikua nga Lineu, duke patur parasysh emrin dhe përdorimin e tij në qytetërimet që e përdornin në atë kohë.
Historia e kakaos dhe çokollatës
Bima e kakaos ka origjinë antike dhe sipas disa studimeve botanike mendohet të ketë qenë e pranishme mbi 6000 vjet më parë në lumenjtë Amazona dhe Orinoko. Bujqit e parë që filluan ta kultivonin bimën e kakos ishin majatë, rreth vitit 1000 p.e.s. Tokat që shtrihen mes gadishullit Jukatan, Ciapasit dhe bregut paqësor të Guatemalës ishin të parët që panë fillimin e historisë së kakaos dhe bashkë me të, të çokollatës.
Më vonë majatë dhe astekët filluan kultivimin e kakaos dhe më vonë të prodhonin çokollatë.
Përveç përdorimit liturgjik e ceremonial, në Amerikë çokollata përdorej si pije e quajtur ksokoatl, shpesh e aromatizuar me vanilje, spec djegës e piper. Kjo pije përftohej e ftohtë ose e nxehtë duke i shtuar ujë ose përbërës të tjerë, si mielli e mineralet. Një tjetër mënyrë prëgatitjeje ishte duke i shtuar çokollatës miell misri dhe mjaltë.
Karakteristika e saj parësore ishte shkuma, e cila në Antikitet përftohej duke e kaluar disa herë nga një enë në tjetrën. Pas pushtimit spanjoll filloi të përdorej “dybeku” (molinilo), i cili lëvizej poshtë e lart dhe kështu arrihej më shpejt shkuma aq e dëshiruar.
Nuk mund të mos vihet re koincidenca e mënyrës së pregatitjes të pijes së kakaos me traditën afrikane të pregatitjes së çajit (tre cikle të njëpasnjëshëm pregatitje, çdonjëri prej të cilëve përftohet nga zierja e gjetheve të çajit, përzierja e përsëritur deri në arritjen e shkumës). Ksokoatl-i kishte si efekt lehtësimin e ndjesisë së lodhjes, gjë që lidhej me teobrominën që përmbante. Ai ishte një artikull luksi në gjithë Amerikën qëndrore pre-kolumbiane; farat e kakaos përdoreshin si monedhë dhe si njësi matëse: në thesarin e perandorit Motekuhzoma (më i njohur si Montezuma), gjendeshin thuajse një miliard të tilla. Thuhet se ksokoatl-i kishte një shije të shkëlqyer.
Hoze de Akosta, një misionar jezuit spanjoll që jetoi në Peru dhe më pas në Meksikë në fundin e shek.XVI, shkruante: Jo e shijshme për ata që nuk e njohin, më një shkumë në sipërfaqe që nuk ka aspak shije të mirë. Gjithsesi, është një pije shumë e vlerësuar nga indianët, të cilët e përdorin për të nderuar fisnikët që përshkojnë vendin e tyre. Spanjollët, si burrat dhe gratë, të cilët janë mësuar me vendin, janë shumë xhelozë për këtë çokollatë. Thonë se përgatisin shumë lloje, të ngrohta, të ftohta, të vakta dhe se i fusin shumë ereza; bëjnë me të dhe një brume që sipas tyre është i mirë për stomakun.
Vetëm në vitin 1502 kakao u njoh nga qytetërimi evropian: Kristofor Kolombi gjatë udhëtimit të tij të katërt e të fundit në Amerikë, zbarkoi në Honduras ku pati rastin të provonte një pije me bazë kakaoje; në kthim morri me vete disa fara kakaoje për t’ia treguar Ferdinandit dhe Izabelës së Spanjës, por nuk i dha asnjë rëndësi zbulimit. Vetëm me Hernando de Soto u arrit futja e kakaos në Evropë në mënyrë të përhapur, ishte viti 1519.
Ai arriti në Amerikë nga Spanja. Perandori Montezuma e priti krahëhapur dhe i ofroi një plantacion të tërë me kakao.
Ngarkesa e parë e dokumentuar e çokollatës drejt Evropës me qëllim tregtar udhëtoi mbi një anije nga Verakruzi në Sevilje në 1585. Çokollata shërbehej gjithmonë si pije, por evropianët dhe sidomos urdhërat murgjërore spanjolle, të cilat kishin një përvojë të gjatë me mishelat, i shtuan vaniljen dhe sheqerin për t’i hequr shijen e hidhur dhe ia hoqën piperin dhe specin djegës.
Gjatë gjithë viteve 500, çokollata mbeti një ekskluzivitet i Spanjës, e cila ia zgjeroi kultivimin. Vetëm në vitet 600, nëpërmjet Toskanës, kakao arriti në Itali me anë të tregtarit fiorentinas Antonio Carletti dhe në 1615 në gjithë Evropën. Gjurmët e lidhjes së vjetër të Firences me çokollatën gjenden në disa libra të Biblotekës Kombëtare Qëndrore të Firences, ku gjenden dëshmi të shumta të shkruara duke filluar nga viti 1600 me një debat mbi çokollatën dhe konsumin e saj. Gjithmonë në Firence, nga viti 1680 gjenden gjurmë të shkruara mbi temën e çokollatës. Në 1680 botohet “Ndryshimet mes ushqimit dhe çokollatës…” të cilin e ndjekin në 1728: “Mendime rreth përdorimit të çokollatës”, “Letër ku ekzaminohen arsyetimet e autorit të mendimeve të para, rreth përdorimit të çokollatës”, “
Në shek. XVII u kthye në një luks mes fisnikëve të Evropës dhe hollandezët, lundrues e zotët, ia morën Spanjës kontrollin botëror. Në Venecian e viteve 700 lindnin dyqanet e para të kafesë, paraardhësit e bareve të sotëm; ato ishin sigurisht dhe dyqane çokollate dhe ishin në garë për të ndryshuar recetat ekzistuese duke shpikur të reja. Në vitin 1790 “Gazeta Veneciane” dokumentoi përhapjen e produktit. Deri në fund të shek. XVIII çokollata konsiderohej si shëruese ndaj çdo gjëje dhe mendohej me veti mrekullibërese. Brazili, Martinika dhe Filipinet e rritën kultivimin e kakaos; në të njëjtën kohë shumë qytete evropiane u shquan për përpunimin e çokollatës; një shembull ishte Torino i cili kishte një prodhim prej 350 kg në ditë, pjesa me e madhe eksportohej në Austri, Svicër, Gjermani dhe Francë, ku pak nga pak pregatitja e pijeve të çokollatës u kthye në një pasion.
Në fund të shek. XVIII çokollata e parë e ngurtë siç e hamë sot, u shpik në Torino nga Doret-i. Në 1802 Bozzelli shpiku një makineri për ta rafinuar brumin e kakaos e për ta përzier me sheqer e vanilje. Duhet të vinte viti 1820 që sistemi të vihej në punë dhe kubi i parë i çokollatës u prodhua në Angli.
Në vitin 1826 Pierre Paul Caffarel filloi prodhimin e çokollatës në sasi të mëdha falë një makinerie të re, e cila mund të prodhonte mbi 300 kg çokollatë në ditë. Në 1828 hollandezi Conrad J. van Houten, e shpejtoi metodën e nxjerrjes së yndyrës nga farat e kakaos, duke i transformua në kakao pluhur dhe gjalp kakaoje. Zhvilloi gjithashtu të ashtuquajturin “proces hollandez”, i cili konsiston në trajtimin e kakaos me alkale për t’i hequr shijen e hidhur. Këto trajtime bënë të mundur prodhimin e çokollatës si ajo e sotmja.
Çokollata e parë me përmasa më të mëdha se ajo e Doretit u prodhua në 1847 nga Joseph Fry. Në 1852-shin në Torino Michele Prochet filloi të përziente kakaon me lajthi të shtypura e të pjekura, duke krijuar brumin Gianduia. Daniel Peter, një fabrikant zviceran qirinjsh, u bashkua me të vjehrrin për të prodhuar çokollatë. Në 1867 filluan të fusnin edhe qumështin si përbërës dhe nxorrën në treg çokollatën me qumësht në vitin 1875. Për të larguar ujin nga qumështi në mënyrë që çokollata të ruhej me gjatë, u ndihmua nga një fqinj, fabrikant ushqimesh për femijë, me emrin Henri Nestlè. Rudolph Lindt shpiku procesin e quajtur “conching”, i cili konsiston në mbajtjen për një kohë të gjatë të çokollatës së shkrirë për ta bërë mishelën homogjene.
Në 1946 Pietro Ferrero shpiku një krem me çokollatë dhe lajthi me qëllim për t’i shitur disa kile pastiçierëve: produkti pati një sukses shumë më të madh nga ç’pritej dhe disa vjet më vonë, në vitin 1964, lindi çokokremi, i cili u bë i famshëm në të gjithë botën. / KultPlus.com
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka pritur sot në takim ambasadorin e Republikës Franceze në Kosovë, Olivier Guérot.
Në njoftimin e presidencës thuhet se në takim u diskutua për zhvillimet e fundit në fushën e sigurisë në vend.
“Në takim u diskutua për zhvillimet e fundit në fushën e sigurisë në vend për bashkëpunimin bilateral në fusha të ndryshme të interesit të përbashkët në mes të Kosovës dhe Francës, si dhe prezencën e Kosovës në mekanizma ndërkombëtarë”, thuhet në njoftim./KultPlus.com
Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” dhe libraria “Ulqini”, të shtunën, më 14 shtator, do të organizojë takim letrat me poetin she studiuesin e letërsisë, Sali Bashota.
Takimi do të organizohet në nder të qëndrimit të poetit Bashota në qytetin e Ulqinit, në kuadër të Rezidencës Letrare “Një azil letrar në Ulqin”.
Ky projekt është mbështetur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve të Republikës së Kosovës. Takimi do të mbahet duke filluar nga ora 20:00, në librarinë “Ulqini”./KultPlus.com
Festivali Ndërkombëtar i të Drejtave të Njeriut në Tiranë, vjen së shpejti me një program prej 41 filmash të përzgjedhur nga vende të ndryshme të botës.
Ceremonia hapëse do të kryhet më 16 shtator, në Marubi Film & Multimedia Academy në Kinostudio, një prej lokacioneve ku do të shfaqet një pjesë e filmave. Pjesa tjetër do të shfaqen në kinemanë e COD-it, në kryeministri si dhe në kinemanë “Maks Velo” në Laprakë.
Çdo ditë, nga 16-21 shtator 2024, filmat do të projektohen në prani të regjisorëve, aktivistëve të të drejtave të njeriut, kineastëve etj, duke u pasuar nga një seancë pyetje-përgjigjesh mes tyre e publikut.
Motoja e edicionit të 19-të të këtij festivali është “Vepro gjelbër për tani dhe për të ardhmen”.
Filmat e përzgjedhur trajtojnë tema të ndjeshme për kohët të cilat jetojmë. Aktivitetet e këtij festivali do të jenë të lira për audiencën ndërsa filmat do të shfaqen të subtitruar në dy gjuhë, shqip dhe anglisht./atsh/KultPlus.com
Odhise Paskali lindi në në fshatin Kozhan, Përmet më 22 Dhjetor 1903. “Artisti i Popullit”, Odhise Paskali mund të cilësohet pa mëdyshje si themeluesi i skulpturës shqiptare dhe një nga personalitetet më të rëndësishme të artit shqiptar.
Ai u rrit dhe u edukua në një mjedis arsimdashës. Familja u vendos në Koblarë dhe Paskali i ri, mori mësimet e para nga i ati, që ishte prift dhe mësues në atë fshat. Shkollën fillore e përfundoi në Përmet, por edhe qyteti i Përmetit ishte i vogël për të.
Pas shumë vështirësive ekonomike dhe pengesave të tjera, me ndihmën e një miku arbëresh, në vitin 1916, u nis në Itali. Pasi kreu liceun, në vitin 1920, filloi studimet në Fakultetin e Letërsisë dhe Filozofisë në Universitetin e Torinos dhe më pas, në vitin 1927, mbrojti diplomën në fushën e historisë së artit me historianin e njohur A. Venturi. Gjatë viteve që ishte në Torino, krahas studimeve në universitet, Odhise Paskali gjendej çdo ditë në studion e artistit italian Rubino, ku mësoi mjeshtërinë e skulpturës, që e tërhiqte veças. U bë i njohur që me krijimet e para, kur ishte ende student. “I Urituri” është vepra e parë në skulpturë e Odise Paskalit dhe një nga kryeveprat e skulpturës shqiptare. U realizua në 1924 në Torino. Deri në 1939 vepra gjendej në Pallatin Mbretëror. Më pas u mor nga Italianët si plaçkë lufte dhe ende gjendet atje.
Për këtë vepër me vlerë vet Odise Paskali tregonte:“Jam frymëzuar nga plaku, që pashë të vdiste nga uria, në ullishtat e Vlorës, në vitet kur shqiptarët iknin nga Pogradeci, Përmeti e qytetet e tjera dhe gjenin strehim në Vlorë, nga ku kishin shpresë të kalonin në Itali. Po punoja këtë portret, që është me madhësi reale, kur nga porta që ishte gjysmë e hapur mu afrua një vajzë 5-vjeçare. Ajo u afrua te puna që po punoja dhe më pyeti:
-Ç’ka ky plak që është kështu?
-Është i uritur, i thashë, nuk ka të hajë.
Nuk tha asnjë fjalë dhe doli. Pas pak u kthye me një copë bukë në dorë dhe tha:
-Jepja ta hajë, dhe doli.
Ngela i emocionuar me copën e bukës në dorë, por me kënaqësinë se ishte një ogur i mirë për rrugën e artit që kisha zgjedhur”
Odhise Paskali qysh herët shkroi artikuj, poezi dhe tregime; përktheu novela dhe ese për artin dhe artistët. Në vitin 1929, nxori numrin e parë të revistës “Studenti Shqiptar”, të cilën e drejtoi derisa u mbyll, pas shtatë numrash. Krahas krijimeve letrare, aty botoi foto nga punimet e tij në skulpturë, si dhe nga tablotë e kolegëve artistë si: Abdurrahim Buza, Vangjush Mio, Kristaq Sotiri, etj. Në vitin 1935, nga biblioteka e njohur Argys në Tiranë u botua një libër me tri novela të përkthyera nga Odhise Paskali. Për disa vite, artisti i ri u end midis letërsisë dhe artit, ende pa e përcaktuar drejtimin e ardhshëm të krijimtarisë së tij. Viti 1928 shënon kthesën dhe përkushtimin e plotë ndaj skulpturës. Bashkia e Korçës e porositi për një monument kushtuar luftëtarëve të lirisë. Skulptura “I urituri” e kish bërë të njohur si një talent që rrezatonte dritë për artin kombëtar, ndërsa pas realizimit të monumentit “Luftëtari Kombëtar” në qytetin e Korçës (1932), Odhise Paskali do të bëhet skulptori më i njohur në Shqipëri. Në të njëjtën ditë, u përurua edhe statuja tjetër e tij “Flamurtari” në qytetin e Vlorës. Më pas u ngritën edhe tri vepra të tjera në bronz po nga Paskali: “Mihal Grameno” (Korçë, 1932), “Çerçiz Topulli” (Gjirokastër, 1934) dhe “Skënderbeu” (Kukës, 1939). Me statujat e Odhise Paskalit, disa nga qendrat në qytetet kryesore shqiptare morën një pamje të re, duke fituar edhe një identitet të tyre. Pas vitit 1927, Odhise Paskali angazhohet plotësisht në jetën artistike shqiptare dhe për disa vite do të jetë në krye të shumë veprimtarive të rëndësishme kombëtare. Në vitin 1931, bashkë me akuarelistin Qenan Mesareja, themeloi shoqërinë “Miqtë e Artit”, ku u mblodhën artistë të të gjitha fushave që jetonin në Tiranë. Po atë vit, Odhise Paskali organizoi Ekspozitën e Parë Kombëtare të Artit në Shqipëri, që u hap në Tiranë, në maj të vitit 1931. Ekspozita ndikoi edhe për themelimin e Shkollës së Vizatimit. Odhise Paskali, që në fillim, ishte një ndër mësimdhënësit kryesorë, ndërsa më vonë u caktua drejtor i saj dhe luajti rol të rëndësishëm në konsolidimin e shkollës, si dhe në zbulimin dhe përgatitjen e artistëve të rinj. Pas vitit 1944, ndaj Odhise Paskalit në fillim u mbajt një qëndrim i rezervuar. Nuk u ftua të merrte pjesë në Ekspozitën Kombëtare të Pasçlirimit, në prill të 1945-ës, meqenëse kishte realizuar më parë statujën e mbretit Zog, si dhe buste të figurave të tjera të mbretërisë. Por, duhet thënë se punimet kryesore te tij, vlerat e statujave në bronz, të ngritura në sheshet e qyteteve, e ruajtën të pacenueshme figurën e Odhise Paskalit dhe ndikuan që ai të rikthehet përsëri në art.Rifilloi krijimtarinë në skulpturë me bustet e heronjve “Misto Mame” (1948), “Vojo Kushi” (1949), që u vlerësuan midis punimeve më të bukura të atyre viteve. Më pas, realizoi disa monumente si “Partizani Çlirimtar” dhe “Ndihmë Shokut” (Përmet, 1964), “Partizani Fitimtar” (Mathausen, Austri, 1968), “Skënderbeu” (Bashkautor Janaq Paço, Andrea Mano, Tiranë, 1968), bustet “Dy Heroinat” (Gjirokastër, 1974) “Vëllezërit Frashëri (bashkautor Thoma Thomai, Tiranë, 1978), “Idriz Seferi”, (Prishtinë, 1980), etj. Në vitin 1965 realizoi variantin më të arrirë të bustit të Enver Hoxhës, që u riprodhua në qindra e mijëra kopje. Ajo u çmua si vepra që pasqyroi dhe i shëmbëllente më mirë figurës së udhëheqësit komunist të Shqipërisë. Për Odhise Paskalin u ngrit studioja e parë, më e madhe në Tiranë, për skulpturë dhe, gjatë gjithë kohës, ai ka qenë një nga artistët më të vlerësuar në Shqipëri. Studioja e tij u kthye në një shkollë për artistët e rinj, si dhe për studiuesit dhe historianët e artit, pasi Odhise Paskali ka qenë gjithashtu edhe një njohës i mirë dhe studiues i zhvillimeve artistike botërore. Punoi pak vite si drejtor i Galerisë Kombëtare të Arteve dhe në pjesën më të madhe të kohës ka qenë në krijimtari të lirë. Gjithnjë i angazhuar në realizimin e statujave dhe monumenteve. Vazhdoi të shkruante artikuj dhe ese për artin. Duhet thënë se edhe pse Odhisea jetoi në Përmet vetëm 14 vjet dhe shumicën e jetës 82-vjeçare e kaloi në Itali dhe në Tiranë, ai ishte i lidhur me vendlindjen. Përveç ecejakeve të herëpashershme pranë familjes në periudha të ndryshme para djegies së shtëpisë së tij në korrik të vitit 1943 nga fashistët, ai krijoi në vendlindje një sërë veprash, midis të cilave skulpturën e “Partizantit Çlirimtar”, punën e grupit skulpturor “Shokët” në varrezat e dëshmorëve të Përmetit; bustin e Naimit; të Nonda Bulkës dhe të Fanjo Çiçakos në qytet; bustet e vëllezërve Frashëri në sheshin para Shtëpisë Muze në Frashër, bustin e dr. Refat Frashërit etj. Kompleksin e varrezave të dëshmorëve të Përmetit, ai e plotësoi me tri figura për të përjetësuar edhe tre kushërinjtë e tij të parë (Harallamb Papa, Gaqi Vinjau e Foti Adhami). Në shtëpinë e piktorit të merituar Aristotel Papa, që është ndarë nga jeta, ndodhet edhe një bust i vëllait të tij, dëshmorit Harallamb Papa, punuar e dhuruar nga Odhisea vite më parë. Odhisea, duke iu kushtuar kryekëput krijimtarisë së tij, nuk ishte i prerë për çështje administrative. Kur u emërua drejtor i Galerisë së Arteve aty nga vitet ‘60, ai nuk kishte dëshirë as t’i vinin telefon në zyrë, pasi zilja e tij e shqetësonte dhe nuk e linte të punonte. Përveç punimeve konkrete, ai mbante shpesh shënime në formë ditari, qoftë për meditime mbi artin qoftë edhe kujtime historike, gjë që bëri të mundur, që një vit pas vdekjes së tij më 1986, të botohej libri “Gjurmë Jete”, një material në fakt i shkurtuar e i cunguar.
Odhise Paskali , modest, përsëriste shpesh:
“- Unë nuk jam skulptor në kuptimin profesional të fjalës; as jam poet në kuptimin tradicional; dhe as filozof në kuptimin shkencor të fjalës. Jam njeri. Çdo gjë njerëzore më ka tërhequr.
– Linda, jetova dhe do të vdes i varfë!”
Ka qenë anëtar i Akademisë së Shkencave, i pari për shumë vite nga fusha e arteve dhe ndër të parët artistë që mori titullin e lartë “Skulptor i Popullit”. Krijimtaria e Odhise Paskalit, ndonëse përshkohet e gjitha nga e njëjta frymë romantike, nga studiuesit ndahet në dy periudha. Në periudhën e parë, para vitit 1945 (ku veç statujave që përmendëm më lart, bëjnë pjesë edhe disa buste dhe figurina në bronz) veçohet për vlera më të spikatura artistike. Statujat dallohen për siluetat e bukura, modelim harmonik sipas konceptimit skulpturor të antikitetit klasik. Në bustet e asaj periudhe gjen trajtim më të thelluar të psikologjisë së personazheve, më shumë interpretim artistik nga autori. Me ato vlera të çmuara, Odhise Paskali përcaktohet si themelues i skulpturës realiste shqiptare. Edhe për periudhën e dytë, pas vitit 1945, ai vlerësohet midis skulptorëve më të shquar të vendit. Në disa nga krijimet e kësaj faze, vërehet pasurim i shprehjes artistike, ndërkohë që në disa të tjera gjen edhe skema pompoze të realizmit socialist, skema që kushtuan edhe skulpturën e atyre viteve, sidomos ato monumentale, ku mund të përfshijmë edhe disa punime të Odhise Paskalit. Në krijimtarinë e pasur të këtij mjeshtri, monumenti “Luftëtari Kombëtar” i Korçës, është vlerësuar si një ndër statujat më të bukura të së gjithë skulpturës shqiptare. Në zhdërvjelltësinë e figurës së luftëtarit, ndihet më shumë jetë dhe madhështi, ndërsa ritmi që krijohet nga palat e gjera të gunës, flokët e hedhura dhe lëvizja e kokës, në kontrast me lartësinë e figurës, i japin më shumë jetë dhe dinamizëm. E realizuar në përputhje me përfytyrimin popullor për luftëtarët e lirisë, ky monument, si dhe sheshi ku është vendosur, është kthyer prej vitesh në një simbol të përpjekjeve për liri. Në vitin 1986, statujën e zhvendosën në një shesh tjetër të Korçës, për të ngritur në vendin e saj monumentin e Enver Hoxhës. Por, pas vitit 1990, “Luftëtari Kombëtar” u vendos po atje ku ishte, në krye të bulevardit, ku qëndron edhe sot.
Veprat e tjera të Odhise Paskalit ndodhen në Galerinë Kombëtare të Arteve, në Muzeun Historik Kombëtar, si dhe në disa muze dhe institucione qendrore të vendit. Pas vdekjes, studioja e tij u kthye në studio-muze, ku ishin vendosur vepra origjinale, si dhe variante dhe replika në gips të disa monumenteve, statujave dhe busteve, origjinalet e të cilave ndodheshin në ambiente të tjera, në rrugë e sheshe të Tiranës dhe qyteteve të tjerë. Në studion-muze ruhej edhe arkivi i pasur i OP me shënime, dokumente dhe materiale të tjera me interes për historinë e zhvillimeve artistike në Shqipëri. Nga trazirat pas vitit 1990, studioja u dëmtua bashkë me pjesën më të madhe të veprave. Një pjesë e arkivit tani ruhet nga fondacioni “Paskali”, që u krijua nga vajza e skulptorit, studiuesja e spikatur e artit, Floriana Paskali. Pas titujve Skulptor i Popullit dhe Akademik, Odhise Paskali është vlerësuar edhe me titullin Nderi i Kombit. Emrin e tij e mban sot një shkollë arti në Pejë dhe sheshi i qytetit në Përmet. Ai ndërroi jetë në Tiranë, më 13 Shtator 1985 i nderuar dhe i përcjellë me një ceremoni madhështore nga mijëra bashkatdhetarë, adhurues të veprës së tij të pavdekshme. Skulptori i Popullit Odise Paskali është i njohur për rreth 600 vepra në skulpturë, por mbi të gjitha në krijimtarinë e vet të larmishme janë të njohura veprat:
“Monumenti i Pavarësisë, Vlora”
“Gjergj Kastrioti”, dhuruar më 1968-n qytetit arbëresh Hora e Arbëreshëve, Siçili
“I urituri”,
“KETI”,
“Malësori”,
“Luftëtari Kombëtar”, Korçë;
“Themistokli Gërmenji”, në Korçë;
“Ushtari i panjohur”,
“Partizani fitimtar” (Mathauzen, Austri) 1968;
“Naum Veqilharxhi”, bust në bronc , në Korçë;
“Monumenti i Skënderbeut në Tiranë” me bashkautorë, 1968;
“Gjergj Kastrioti (Skënderbeu)”
“Isa Boletini”
“Fan Noli”
“Onufri”
“Jeronim De Rada”
“Pashko Vasa”
“Zef Skiroi”
“Çerçiz Topulli”
“Naim Frashëri”
“Vojo Kushi”
“Migjeni”
“Enver Hoxha”
“Idriz Seferi”
“Ahmet Zogu”
e shumë vepra të tjera.
Për të gjithë ata që e kanë vlerësuar, vepra e tij mbetet një shkollë e vërtetë arti.
Këto mund te nxirrja përmbledhtas nga interneti dhe botimet për skulptorin e madh nga Admirine Peçi, Shaban Cakelli, Dashnor Kaloçi, Stilian Adhami etj. /Albert Vataj / KultPlus.com
Letër e Lasgush Poradecit për Dhimitër Paskon – Mitrush Kutelin (Graz, 22 shkurt 1930)
“Sot më zotëron shpirtin letra jote e dytë. Në atë letër ti më lajmëron, i dashur Dhimitraq, se ke në mënt të vish kësaj vere në Poradec: Pra zemra ime u shërua. Pas dhjetë vjetësh humbje, do kem gazin e bukur të të shoh prapë, të shihemi prapë…
I shtrentë Dhimitraq, mirë, shumë mirë do bësh, do këputnja një copë qiell, do sbrisnja disa yj të ndritur e të lehtë mi baltën që na rëndon kaq brutalërisht në shpirt, sikur ta vinje në vepërim atë mëndje, atë qëllim aq të shenjtëruar…
Eja, pra, dhe mos u vono aspak! Llazari të pret me krahët hapur. Kur të piqemi, kur të të puth në ballë, jo vetëm njerëzia do çuditen, jo vetëm gurët do dridhen, po dhe Zoti vetë më të madh të Tija, do t’a bëjë buzën në gas… Do t’a bëjë buzën në gas, sepse me pjekjen t’onë do ndjejë dhe Ay, një Tepër-Lumtëri, me gjith që vetëm për një moment, se Drita që Ay pati ndezur për ndritjen, shpëtimin, lumtërimin e së KEQES njerëzí nuk e ka shterur mburimin fare…
Eja pra i dhemshur shok sa më shpejt Atje ku e ka urdhëruar Zoti që të piqemi bashkë. Eja t’a vrasim DJALLIN e Shqipërisë, e shqipëtarëve. Do më gjesh atje, që në ditën e parë, buzë liqerit t’onë të adhuruar. Do më gjesh, ashtu siç e di, ashtu sikundër të isha vetja jote vetë: shpirt i vetëm i etuar për Dritë dhe përparim, dyke patur rreth e përqark skëterrën, prapanikërinë, trurin e çuknavitur të një vëndi, të një populli të mjerë po të dashur, i cili po bën MËKATËN, sepse NUK DI Ç’BËN… Eja t’i themi atë që kemi për t’i thënë…”
(Lasgush Poradeci, Vepra IV. Korrespondencë Lasgush Poradeci – Mitrush Kuteli. Përgatitur për shtyp nga vajzat e Poetit, Kostandina Gusho dhe Maria Gusho. Shtëpia Botuese albPAPER, Tiranë, 2010, f. 27-28/ Letër e përzgjedhur nga Prof. K. Jorgo)/ KultPlus.com
Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore Vlorë njoftoi se kanë rinisur gërmimet në Finiq.
Në javën e dytë të muajit shtator, projekti shqiptaro – italian (Instituti i Arkeologjisë së Tiranës dhe Universiteti i Bolonjës, Itali), për të 25-tin vit radhazi, rinisin gërmimet arkeologjike në Parkun Arkeologjik të Finiqit.
Gërmimet këtë vit janë përqëndruar në dy sektorë, në sektorin e agorasë, ku gërmimet kanë për qëllim zbulimin e godinave dhe rrugëve kryesore të kësaj zone, si dhe në sektorin mbi shkallaren e teatrit antik, ku mendohet se ndodhen rrënojat e një monumenti me karakter fetar.
Si përherë, gërmimet do të shoqërohen me masa paraprake konservimi, në bashkëpunim edhe me DRTK Vlorë.
Qyteti Antik i Finiqit ndodhet 10 km në jugperëndim të Delvinës, mbi një kodër përbri fshatit Finiq. Qyteti Antik i Finiqit ndryshe Foinika, është një qytet i lashtë ilir dhe kryeqyteti i kaonëve. Është gjithashtu vendi ku u hartua marrëveshja e Finiqit, me të cilën u përfundua Lufta e Parë Maqedone./atsh/KultPlus.com
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka shpërndarë një video në rrjete sociale, ku shihet duke e pranuar çmimin e forumit M100 Sanssouci Colloquium, i cili mbahet një herë në vit që nga viti 2005 në qytetin e Potsdam-it.
Osmani është shprehur se ky është një çmim për popullin e Kosovës që ka luftuar e sakrifikuar.
“Një çmim për vet popullin e Kosovës që ka luftuar e sakrifikuar dhe që vazhdon me vendosmëri të palëkundur ta mbrojë lirinë dhe demokracinë. Faleminderit M100 për këtë nder”, ka shkruar Osmani./KultPlus.com
