Shkruan: Liridona Rrahmani
Vepra e atyre që guxojnë të dashurojnë
Në veprën e Mira Meksit ndeshemi me shtjellimin, zgjerimin dhe thellimin e jo pak tematikave dhe ideve, ajo i paraqet në trajtë shkëndijimesh, përvojash, përjetimesh, ndjesish apo reflektimesh në lidhje me jetën, vdekjen, kohën, hapësirën, psikikën njerëzore, identitetin, kujtesën, harresën, traditën, erosin, dashurinë, lirinë, shkrimësinë, të vërtetën, realen, irrealen etj.
Meksi tregimet e saj i ka shfaqur si një udhëtim nëpër një mori kohësh e vendesh të njohura dhe të panjohura, reale dhe irreale, psikike dhe fizike. Vepra përmbledh tregime dhe novela pjesa më e madhe e të cilave botohet për herë të parë, ndërsa pjesa tjetër është botuar nëpër organe të ndryshme letrare.
Njëra ndër temat më të pranishme ,pothujse në të gjitha tregimet është dashuria si fenomen i reales njerëzore, të cilën autorja e ka skapitur në mënyrë origjinale, mirëpo duke e paraqitur në rrjedhim të situatave të ndryshme.
Dashuria si fenomeni më i plotë njerëzor është shfaqur në titull të veprës “ Flutura mes gjinjve”, dhe është titulli hyrës i tregimit. Titulli i veprës ,si asocion në kuptimin e tatuazhit të fluturës japoneze mes ginjëve të një gruaje të bukur, që fsheh mistere erotike. Meksi misterin e fluturës e fsheh tek Viola, kurse origjinën japoneze tek Jorikua dhe të dyja së bashku përbëjnë simbolin e dashurisë së përjetshme, të dyja kishin mes gjinjëve tatuazhin e përgjakur dhe të përjetshëm të profilit të fluturës.
Në këtë tregim përveq temës së dashurisë, temë tjetër përmbajtësore është misteri dhe fshehtësia e trinomit: Viola,personazhi femër ose personazhi rrëfyes i ngjarjes dhe Jorikua, që nuk është personazh konkret, mirëpo përmes figurës së saj Viola, personazhi kryesor, kthehet në retrospektivë duke rrëfyer ngjarjet e njëjta të jetës së saj, në ato të Jorikuas.
Personazhi femër është rrëfimtarja, përmes të cilës autorja bart idetë e ndërtimit dhe krijimit të tregimit. Lidhja e personazhit femër dhe Violës ishte miqësi, dhe elementi që i bashkonte të dyja ishte qyteti i Parisit, mirëpo ngjarja zhvillohet në Tiranë.
Jorikua si e kaluara e humbur e Violës, bëhet shkaku kryesor i krijimit të lidhjes personazhit femër- Viola; momentet e vajtimit të Violës shfrytëzohen nga e shoqja për arritjen e synimit, synim, që përbënte tërheqjen fizike, emocionale dhe seksuale.
Pasqyra e Jorikuas shfaq dashurinë njerëzore dhe misionin e tyre: Jorikua kërkon sublimimin e poezisë dhe përfundon tragjikisht, blaton jetën dhe dashurinë trupore përmbushjes të misionit të saj përkatës, përmes vetvrasjes. Vetëvrasja për të ishte e vullnetshme.
Realiteti paralel apo bota paralele është e pranishme në tregimet e Mira Meksit, është dashuria, rastësia, aksidenti dhe befasia, kjo botë paralele ralizohet në tregimet “ Dashuri e fajshme”, “ Dashnorët e Venedikut”, “ Befasi”, “ Verë në Firencë” etj.
“Dashuri e fajshme” zhvillon një dashuri të lindur në rrethana rastësore, dashuri e papërshtatshme, dashuri, të cilën Meksi e paraqet përmes një vajze 20 vjeqare dhe profesorit 50 vjeqarë. Rastësisa që bashkoi këta dy personazhe është letërsia, vajza pasionante e letersisë kurse profesori studiues i saj.
Tradhëtia me intrigë pëson lëshim të përgjithshëm nga viktima (bashkëshortja), lëshim, që nënkupton heqje dorë nga ajo, dhe kapja e dorës së të dashurës, rrethanat e vazhduara atë lëshim e krijojnë kapje të dorës së lëshuar, bashkëshortja nuk është e paraqitur sikur personazh.
Dashuria e humbur dhe tradhëtia janë dy faktorët kryesorë, që i shtynë viktimat në krimin hyjnorë, pra vetvrasjen; krim, që ndëshohet me jetën në ferr. Autorja në çastin e vetvrasjes e paraqet si aksident të befasishëm, që nënkupton plumbin e befasishëm të revolës që kalon përmbi kokën e viktimës, dhe shkakton vetvrasjen e munguar-aksidentin. Këtë dukuri Meksi e rrëfen përmes të kaluarës së profesorit. Tregimi përfundon me ndarjen e heshtur të një dashurie të fajshme, pa ndonjë arsyie konkrete.
Dashnorët e Venedikut ka të njëjtën tematik sikurse tregimi“Dashuri e fajshme”; dy të dashuruar, që gjejnë shpëtim në dashurinë e tyre, mirëpo elemeti i shpëtimit tek personazhi mashkull, është paraqitur ndryshe nga ana ndijeore, sepse Alfred de Musset arrinë të lirohet prej djajëve të errësirës së shpirtit të tij, kurse profesori i letërsisë rikrijon jetën e tij të vetmuar në jetë të plotësuar.
Meksi i karakterizon dy personazhet e saj në këtë tregim me të njejtin profesion dhe pasion, që është shkrimi mirëpo i dallon nga karakteri, të menduarit, paraqitjes, veprimeve, çasjes së shkruarit. Aurore Dupin, e njohur me pseodonimin mashkullor letrar Georges Sand, si shkrimtare kërkon të shijoj kënaqësinë e dashurisë mbrenda paqës, kurse Alfred de Musset, si shkrimtar që kërkon të mbaj zemrën e varur nga shqetësimi, apo të shtrënguar nga tmerri.
Hapat e tyre të lumturisë në Parisë, kishin filluar të bjernin shkallëve të ngatërresave dhe palumturisë, të cilat u shfaqën në udhëtimin e tyre në qytetin e Italisë. Sëmundja e papritur e Sand-it, neveria dhe kthimi i krizave të çmendurisë së Musset, shërimi i të dashurës dhe përpjekja e saj, për ta shpëtuar Musset-in, dhe në fund pësimi, pra vdekja e tij.
Legjendën e portave të Venecias, autorja e shfaq përmes personazhit kryesor, në të cilën shpalos misterin e legjendës e cila zbulohet nga Sand-I, misteri i mundësisë për ta hapur zemrën. Këtu portat personifikojnë rastësinë e personazhit për gjendjen e saj, ishte nisur për te gjetur ilaqin për të dashurinë dhe përfundon rastësisht para portave, dhe elementi befasues për ndryshimin që realizohet në qenien e saj. Hapja e portave simbolizon hapjen e jetës së realitetit, dhe mundësinë e krijimit të jetës së re.
Për Mira Meksin tregimi është hapësira e kultivimit poetik të elementit fantastik, nëpërmjet të cilit zhvillon imagjinatën e lexuesit përtej botës reale, dhe krijon nje pikëtakimi fantastik të tregimeve si “ Dashnorët e Venedikut”- të fshehtat e tri portave magjike në Venecia, “Kukullat Binjake”- paraqitja e së vdekurës në jetë të kujtimeve, dhe novelës “ Drakula në labirintin e tij”-paraqitja mistike e labirintit, pamjet mistike, historitë e vdekura, dhe personazhet fantazmë të tij.
Autorja në novelën “ Drakula në labirintin e tij,” përshkruan të vërtetën e mizorisë, luftës, dashurisë dhe vdekjen e Kontit Drakula, që e sjell përmes një shkrimtareje dhe djalit të saj, të cilët vizituan ambientin e labirintit. Përsosmëria misterioze e labirintit pasqyrohet nëpërmjet hapësirës së tij të pabesë, mënyrat e fshehura, errësirës së pafund, shkrimeve, vizatimeve, statujave humanoide, kafshëve , simbole guri, objekteve të ngarkuara me energji të lashtë, të cilat krijonin energji negative dhe shprehnin dhimbjen, gjakun, torturat, barbarit, mizorinë, që është përjetuar në labirint.
Viktimë e mizorisë është princi Vlas III Drakula, mizori e krijuar nga mbreti Matthia Covin I. Tradhëtia e mbretit të Hungarisë së Mesjetës përbënte, mbylljen e njeriut të vet në labirint, njerun që mbronte mbretërinë dhe luftonte kundër perandorisë osmane, mbyllje me kohëzgjatje 10 vjeqare e shoqëruar me tortura fizike, emocionale dhe psikologjike.Përmes kësaj novele, Meksi e konkretizon besimin si akt të mosdorëzimit dhe imagjinimit, të ekzistimit të gjërave që ndodhen brenda kaosit dhe ndoshta nuk ekzistojnë.
Kujtesa tek Mira Meksi shfaqet si frymëqëruese, vetëm ajo mund të kthehet në proces katarsik. Për këtë arsyie, të tërë personazhet e Mira Meksit ngarendin vazhdimisht me këmbgulje të kujtojmë.
Kujtesa dhe ndërkujtesa e njeriut paraqitet në novelën “ Kukullat binjake”, si kujtesë e kujtimeve të reja dhe ndërkujtesë e kujtimeve të vjetra. Kujtimet e vjetra që me kohë zëvendësohen, mirëpo Meksi këtë faktë e shfaq ndryshe, ajo e ruan rëndësinë e kujtimeve të vjetra duke i paraqitur si kujtime të pazëvendësueshme.
Vajza 9 vjeqare është kujtesa, kurse dy kukullat e saj Majli dhe Mejli ndërkujtesa, të dy kukullat harrohen për një moment të caktuar kohor nga pronarja, mirëpo varreza janë shenjat e rikujtimit të tyre nga pronarja, kryesisht varri i saj është shenja.
Këtu personazhi i Meksit është e vdekur, një shpirtë i valvitur. Autorja sjell shpirtin e një vajze të ndjeshme me të gjitha karakteristikat fëmijërore, duke filluar prej paraqitjes, përshkrimit, veprimeve, të menduarit etj.
Për lexuesin është interesante sesi autorja e shfaq këtë vajzë, në fillim të tekstit ajo jeton, në fund kuptohet që është e vdekur. Kjo mënyrë e të shkruarit nxit lexuesin për të lexuar dhe e befason, kur sjell elemente të papritura.
Politika e Shqipërisë në këtë vepër shfaqet në dy pjesë përmes dy tregimeve, së pari tregimi “Flutura mes dy gjinjëve”, në të cilën shfaqet koha e Shqipërisë, ku mbizotëronte tradhëtia ndaj atdheut, vrasjet e krerëve të vendit të planifikuara mizorisht, burgime të pafajshme, librat e ndaluar të autorëve, së dyti tregimi “Dashuri e fajshme”, ku shfaqet Shqipëria e viteve 90-ta dhe vendi i intelektualeve në politik ishte i skaduar, kohë në të cilën shpresa për demokraci dhe mirëqenie ishte shkatërruar. Tregimi “Prifti i mallkuar dhe gjuha shqipe” përmbën një tematik të rrjedhimit politik, ku paraqiten intersat e dy fuqive, fuqive osmane dhe naziste për shkatërrimin e gjuhës shqipe.
Titulli është paralajmërim për lexuesin, që ka të bëjë me një prift shqiptar të mallkuar, mirëpo jo të mallkuar në kontekstin e mëkatëve, por të mallkuar nga puna dhe mbrojtja e gjuhës shqipe. Mallkimi i tij përfshinte torturat,ndjekjet, burgimet që përjetoi nga perandoria osmane fillimisht, pastaj nga nazistët gjerman.
Vlerat jetësore të gjuhës shqipe shquanin shkakun e luftës së priftit me perandorinë osmane, rimohuesit e atdheut shqiptar dhe në fund nazistët gjerman. Lidhja mes priftit shqiptar dhe nazistëve gjerman ishte fshehtësia e gjuhës shqipe, të shenjtë, fshehtësi që zbuloi prifti shqiptar. Fshehtësi e zbuluar në librat e shenjët të Sibilave, që i paraqiste nazistët si shkatërrues të njerëzimit.
Meksi në këtë tregim ngritë vlerën e gjuhës shqipe, sepse sjell në pah origjinën e saj të ilirishtes, që e solli si të vërtetuar në tekstin alkimik, si një gjuhë, që rrjedhte prej dialektit të ilirishtes ishte e njëllojt.
Prostitucion në tematikën e Meksit “ Flokëkuqja e Parisit” është krahasuar përmes dy kohëve të tij, kohës së fillimit të botës, ku bota prostitucionale shquhet si modesti në veti, aty ku prostitutat krahasoheshin me Afërditën. Kurse, koha e komunizmit e shquante këtë profesion të pandërgjegjshëm, kohë në të cilën bëhej dhunshëm trafikimi i vajzave të reja dhe të mitura për prostitucion, punë që ushtrohej edhe si mjet për të shpëtuar nga varfëria, vrasja dhe tortura.
“Flokëkuqja e Parisit” është tregimi që ngërthen në vete jetën e një femre që ushtron punën si prostitut, dhe nga vet titulli kuptojmë që kemi të bëjmë me një femër, ngjyra kuqe përcakton dashurinë, mirëpo në këtë tekst nuk ka asnjë shenjë dashurie, vetëm dashuria është rrjedhimësi e punës prostitucionale, dhe misterit, që përmbante dama flokëkuqe e moshës 50-të vjeqare.
Flokëkuqja si personazh përmbanë karakter misterioz, prostitut profesionale, përveq moshës të vjetër që kishte, njëkohësisht dhe veprimeve të saj e përcaktonin profesionalitetin e saj, me lëvizje të prera dhe inponuese saqë të gjithë humbnin para saj kur bisedonin me të, kishte një elegancë të sodisur me fshehtësi, një tërheqje fshehurazi, një kod të pazbulueshëm. Përmes këtij tregimi, Meksi paraqet dukurinë e prostitucionit, si punë, e cila ushtrohet nga gjinia femërore me dëshirë, punë që ngel në shpirtin e tyre dhe ndalohej në momentin, kur vdisnin.
Mira Meksi përbënë një risi në tregimin shqip, qoftë përmes elementeve të larmishëm të ndërteksteve, të pranishëm deri tek titujt, siç shfaqet rasti i Pierre Menard-i, dyti autor i Kishotit dhe i “Buzëqeshja e fundit e Beatriçes”, të përvetësuar nga Borgesti apo rasti “Dashnorët e Venedikut”, i përvetësuar nga Charles Maurras.
Shkrimi i Mira Meksit është një nga shembujt letrar, të tejkalimit të rrëfimit tradicional dhe të krijimit të një tregimi të ri në letërsinë shqipe ku gërshetohen elemente të esesë, realizmit magjik dhe tregimit neofantastik.
