Muaj: Mars 2019

Gratë shkrimtare kanë lënë gjurmë në historinë e letërsisë botërore. Këto janë 10 prej tyre të cilat duhet t’i lexoni patjetër.

Jane Austen

Austen (1775-1817) ka qenë shkrimtare britanike, e njohur për romanin “Sense and Sensibility”, “Pride and Prejudice” dhe “Emma”. Ajo ishte një femër mendjëhapur dhe jo e mbyllur në petkun e konzervatizmit. Nga frika e dënimit, romanet e saja u botuan në mënyrë anonime. Ajo nuk u martua kurrë sepse sipas saj, gjithçka mund të përballohet në jetë, por martesa pa dashuri nuk funksionon. Romani “Pride and Prejudice” u cilësua si romani më i bukur i shkruar ndonjëherë.

George Sand

Nëse një grua me paraqitjen e saj dinte të shkaktonte një skandal, atëherë ajo ishte George Sand (1804-1876). Romani i saj i parë ishte “Indiana” që u botua në moshën 28 vjeçare të saj. Ajo shkroi afro 80 vepra letrare gjatë tërë jetës së saj. Ajo njihej edhe si një femër luftarake që synonte emancipimin e grave dhe konsiderohej si një nga shkrimtaret më me ndikim të asaj kohe.

Motrat Bronte

Patrick dhe Maria Bronte, qytetarë të klasës së ulët, ndoshta kurrë nuke kishin ëndërruar se tri vajzat e tyre do të bëheshin figurat më eminente të asaj epoke. Pavarsisht arsimit të dobët nga ana financiare, motrat treguan interes të madh për shkrim qysh në fëmijëri. Vdekja e nënës dhe motrës më të madhe iu la trauma në jetën e tyre, gjë që ndikoi shumë në frymëzimin e shkrimit.

Ashtu si gjithë femrat në atë kohë, motrat Charlotte, Emily dhe Anna botuan përmbledhjen e tyre të parë me pseudonime meshkujsh. Si romane më klasike të letërsisë botërore kosiderohen “Jane Eyre”(Charlotte), “Wuthering Heights” (Emily), “Agnes Grey” (Anna). Talenti i tyre i pazakontë dhe fati tragjik i motrave Bronte, nuk ka pushuar asnjëherë të magjeps dashamirët e fjalës së shkruar.

Simone de Beauvoir

Ka lindur në vitin 1908 në Paris. Pas përfundimit të Univerzitetit, ai u takua me shoqen e saj të jetës e që më vonë themeluan dhe redaktuan revistën “Modern Times”. Njihet si romanciere, eseiste dhe feministe. “Gjinia tjetër” është pjesa letrare më me ndikim feminist të shek. 20-të. Romani më i njohur i tij është “Mandarin”, “Një keqkuptim në Moskë”, roman që iu botua pas vdekjes së tij.

Virginia Woolf

U lind në një familje të shquar angleze. Romani i saj i parë i botuar ishte “Journey”, që u prit me komente shumë pozitive. Së bashku me burrin e saj themeloi shtëpinë botuese, ku edhe doli romani i saj i famshëm “Mrs. Dalloway”. Kjo shkrimtare vendoset në mesin e shkrimtareve më të rëndësishme të shek.20-të si dhe një ndër krijueset kryesore të modernizmit. Ajo ka shkruar gjithsej 9 romane, e cila njihet si figurë e shquar feministe që luftoi për të drejtat e grave.

Isidora Sekulic

Ka lindur në vitin 1877, me një fëmijëri të kaluar në Zemun. Ajo iu përkushtua tërë jetës me shkrimet e saja dhe letërsisë. Ajo shkroi romane, tregime, itinerare dhe ese, por ishte e përfshirë edhe në përkthime. Kjo u propozua si anëtare e akademisë shkencore serbe. Megjithëse ajo kishte të gjitha kualifikimet e nevojshme, anëtaret tjerë e bojkotuan sepse nuk dëshironin të kenë një femër në Akademi. Sot, ajo konsiderohet si një nga emrat më të rëndësishme të kulturës serbe.

Selma Lagerlof

Njihet si shkrimtare suedeze e cila ishte e gjymtuar në ije, dhe kështu kaloi një fëmijëri të qetë e rrethuar pranë librave. U arsimua mirë ku edhe shkroi romanin “Mrekullitë e Antikrishtit”, që i solli çmime të shumta. Ajo shkroi novela dhe tregime të shkurtra, por u dallua edhe për librat e saj për fëmijë.

Agatha Christie

Ka lindur në Angli më 1890. Është rritur në një familje ku ka frymuar dëshira për shkrim dhe lexim. Romani i saj i parë “The Mysterious Affair at Styles”, u botua më 1920. Agatha fitoi pothuajse mënjëherë popullaritet dhe gjatë tërë jetës së saj ka shkruar pothuajse 80 romane që janë përhapur në tërë botën. Si autore e famshme e zhanrit detektiv, sot njihet si “Mbretëresha e Krimit”, e cilësuar me shumë çmime.

Pearl Buck

Ishte e para amerikane që fitoi çmimin Nobel në letërsi. Romani i saj i parë “East Wind:West Wind” u bë një bestseller. Edhe me romanin e saj të dytë “Toka e mirë” fitoi çmimin Pulitzer. Kjo shkrimtare njihej edhe si aktiviste e madhe për të drejtat e njeriut, si të drejtat e grave, të refugjatëve, përhapja e kulturës aziatike.

Ursula le Guin

Ka lindur më 1929 në Kaliforni. Ursula që herët ka filluar të mirret me shkrime. Për një periudhë të shkurtë kohore ajo shkroi 5 romane por asnjëri nuk iu botua. Njohja e saj në qarqet letrare u bë përmes romanit “The left hand of darkness”, ku edhe kishte marrë çmime prestigjioze. Romanet tjera të saj janë “Planet of Exile”,”The Telling”, “The Lathe of Heaven” etj. Ajo njihej edhe për aktivitetin e saj në barazinë gjinore, racore, por edhe në mbrojtjen e mjedisit, kulturës dhe shoqërisë. /barazia.com/ KultPlus.com

Oriana Fallaci

Këtë natë kuptova që ti ishe: një grimcë jete e ardhur nga asgjëja. Po qëndroja me sy hapur në errësirë e papritmas në këtë terr, u ndez një dritë qartësie: ti ishe. Ekzistoje. Qe sikur të ndieja një plumb në gjoks. Më ndaloi zemra. Kur rinisi të rrihte me goditje të shurdhëta e të hutuara, kuptova se po rrokullisesha në një pus ku gjithçka ishte e paqartë e terrorizuese. Tani jam këtu, e mbyllur me çelës brenda një frike që më lag fytyrën, flokët, mendimet. E në të humbas. Përpiqu të kuptosh: nuk është frika nga të tjerët. Nuk pyes për të tjerët. Nuk është frika ndaj Zotit. Unë nuk besoj në Zot. Nuk është frikë ndaj dhimbjes. Nuk i trembem dhimbjes. Është frika për ty, ndaj rastësisë që të shkuli nga asgjëja për të të ngjitur në kërthizën time. Nuk kam qenë kurrë gati për të të pritur, edhe pse të kam kërkuar shumë. Kam shtruar gjithmonë pyetjen mizore: Po sikur të mos i pëlqejë të lindë? Po sikur një ditë ti të më qortoje duke britur: “Kush të tha të më sillje në botë, pse më solle, pse?”

Jeta është një mundim i tillë, mor bir. Është një luftë që përsëritet çdo ditë, e momentet e gëzueshme të saj janë aq të shkurtra e paguajnë një çmim mizor. Si mund ta di se nuk do ishte e drejtë të të hidhja tej, si mund të kuptoj se nuk do t’i rikthehesh heshtjes? Nuk mundesh të më flasësh. Grimca jote e jetës është veçse një nyje celulash të sapokrijuara. Ndoshta nuk është as jetë, veç mundësi jete. E megjithatë do jepja gjithçka që ti të më ndihmoje me një shenjë, me një sinjal. Nëna ime thotë se unë ia dhashë dikur e prandaj më solli në botë. Nëna ime, ta dish, nuk më donte. U nisa gabimisht, në një moment zbavitjeje të dikujt. E që të mos lindja çdo natë shkrinte në ujë një ilaç. Më pas e pinte duke qarë. E pi deri në natën kur unë lëviza, brenda kërthizës së saj, e godas më shkelm për t’i thënë mos më hidh tej. Ajo ishte duke vendosur gotën në buzë. E largon menjëherë duke e derdhur në tokë. Disa muaj më pas unë rrotullohesha fitimtare në diell e se qe mirë apo keq nuk e di. Kur jam e lumtur, mendoj se qe një e mirë, kur jam e palumtur, them se qe një e keqe. Edhe kur jam e palumtur, mendoj se do më vinte keq të mos lindesha, pasi asgjëja është më e keqja e asgjësë. Unë, po ta përsëris, nuk i trembem dhimbjes. Ajo lind me ne, rritet me ne e me të mësohemi si me faktin se kemi dy krahë e dy këmbë. Unë në fund të fundit nuk i trembem as vdekjes, pasi një që vdes, do të thotë se ka lindur, se ka dalë nga asgjëja. Unë i trembem asgjësë, mosqenies, detyrimit për të thënë se nuk isha, rastësisht, o gabimisht, apo thjesht për zbavitjen e tjetrit.

Shumë gra pyesin: Pse të sjell në botë një fëmijë? Për të pasur uri, për të pasur ftohtë, për t’u tradhtuar, fyer, për të vdekur i vrarë në luftë apo nga sëmundja? E mohojnë shpresën që uria e tij të ngopet, që i ftohti i tij të ngrohet, që besnikëria e respekti të jenë miq, që të jetojë gjatë duke tentuar të eliminojë sëmundjet e luftën. Ndoshta ato kanë të drejtë.

Po asgjëja duhet preferuar ndaj vuajtjes? Unë madje dhe në intervalet kur qaj për falimentimet e mia, deluzionet e mia, hallet e mia, konkludoj se të vuash është më mirë se asgjëja. E po ta shtoj këtë jetë me dilemën lind o nuk lind, përfundoj duke eksklamuar se lindja është më mirë se moslindja. Si thua, është e drejtë të shtrosh një arsyetim të tillë edhe për ty? Nuk është si të të sjellësh në botë për veten time e mjafton? Nuk më intereson të sjell në botë për vetveten e mjaft. Madje, nuk kam aspak nevojë për ty.

Do të jesh burrë o grua?

Do të doja të ishe grua. Do të doja që ti të provoje një ditë atë që po provoj unë: nuk jam aspak dakord me nënën time që thotë se të lindësh grua është një fatkeqësi. Nëna ime, kur ishte e hidhëruar, pëshpëriste: Ah sikur të kisha lindur burrë! E di: është një botë e fabrikuar për burrat e për burrat, diktatura e tyre është kaq antike që shkon deri te mënyra e shprehjes. Thuhet burrë për të thënë burrë e grua, thuhet fëmijë për të thënë djalë o vajzë, thuhet bir për të thënë bir o bijë, thuhet vrasës për të treguar një burrë o një grua. Në legjendat që meshkujt kanë krijuar për të shpjeguar jetën, krijesa e parë nuk është një grua, por një burrë i quajtur Adam. Eva vjen më pas për ta argëtuar e për të krijuar telashe. Në pikturat që zbukurojnë kishat e tyre, Zoti është një plak me mjekër: kurrë një plakushe me flokë të bardhë. E të gjithë heronjtë e tyre janë meshkuj: nga ai Prometeu që zbuloi zjarrin, tek Ikari që tentoi të fluturonte e deri tek Jezusi që e shpallin si biri i Shpirtit të Shenjtë – pothuajse sikur gruaja nga e cila lindi të ishte një inkubatriçe apo një dado. E megjithatë, pikërisht për këtë të jesh grua është kaq tërheqëse. Është një aventurë që kërkon kaq kurajo, një sfidë që nuk të mërzit kurrë. Do të kishe kaq gjëra për të bërë po të lindje grua. E për ta nisur do të të duhej të luftoje për të bindur se Zoti, po të ekzistonte, mund të ishte dhe një plakë me flokë të bardhë apo një vajzë e bukur. Më pas do të të duhej të shpjegoje se mëkati nuk lindi në ditën kur Eva këputi mollën: në këtë ditë lindi një virtyt i mrekullueshëm i quajtur mosbindja. Në fund do të të duhet të luftosh për të demonstruar se brenda trupit tënd të lëmuar e me forma, ndodhet një inteligjencë që ulëret për t’u dëgjuar. Të jesh nënë nuk është një zanat. Nuk është as një detyrë. Është vetëm një e drejtë midis shumë të drejtash. Do të lodhesh shumë duke ulëritur. E shpesh, pothuajse gjithmonë do të humbësh. Por nuk duhet të skurajohesh. Të luftosh është shumë bukur se sa të fitosh, të udhëtosh është shumë më argëtuese se sa të mbërrish: kur ke arritur o ke fituar , të kesh është një boshllëk i madh. E për të kapërcyer këtë boshllëk duhet të rifillosh udhëtimin, të krijosh zbulime të reja. Po shpresoj që ti të jesh një grua, pavarësisht se unë të quaj bir. E shpresoj që ti të mos thuash kurrë atë që thotë nëna ime. Unë nuk e kam thënë kurrë.

Po dhe po të lindje burrë, unë do të isha e kënaqur njëlloj. E ndoshta më shumë, sepse do të të kursehen kaq shumë injorime, shumë shërbime, shumë abuzime. Po të lindje burrë për shembull, nuk do kishe frikë se mos të përdhunonin në errësirën e një rruge. Nuk do të nevojitej një fytyrë e bukur për t’u pranuar me vështrimin e parë, as një trup i bukur për të fshehur inteligjencën. Nuk do t’u nënshtrohesh paragjykimeve dashakeqëse kur të flesh me kë të të pëlqejë, nuk do të dëgjosh të të thuhet se mëkati lindi kur këpute një mollë. Mund të luftosh më rehatisht për të bindur se Zoti dhe po të ekzistonte mund të ishte një plakushe me flokë të bardha ose një vajzë e bukur. Mund të mos bindesh pa u tallur, të dashurosh pa u zgjuar natën me ndjenjën se po rrokullisesh në një pus, të mbrohesh pa u insultuar. Natyrisht do të të takojnë skllavëri të tjera, padrejtësi të tjera: as dhe për një burrë jeta nuk është as e lehtë, ta dish. Derisa të kesh muskuj të fortë do të të kërkojnë të mbash sa më shumë pesha, do të imponojnë përgjegjësi arbitrare. Derisa të kesh mjekër, do të qeshin po të qash, madje dhe kur të kesh nevojë për ngrohtësi. Derisa të kesh një bisht para, do të të urdhërojnë të vrasësh ose të vritesh në luftë, do të kërkojnë pjesëmarrjen tënde për të vendosur tiraninë e krijuar në shpella. E megjithatë apo pikërisht për këtë, të jesh një burrë është gjithashtu një aventurë e mrekullueshme: një detyrë që nuk do të zhgënjejë kurrë. Të paktën shpresoj, pasi po të lindësh burrë, do të jesh një burrë siç unë e kam ëndërruar gjithmonë: i ëmbël me të dobëtit, i egër me prepotentët, zemërgjerë me këdo që të do të mirën, i pamëshirshëm me atë që të urdhëron. E në fund, armik i cilitdo që tregon se Jezusi është biri i Babait të Shpirtit të Shenjtë, e jo i gruas që e lindi. Biri im, po përpiqem të të shpjegoj se të jesh burrë nuk do të thotë të kesh një bisht para, do të thotë të jesh një person. E mbi të gjitha mua më intereson të jesh një person.

Është një fjalë e mrekullueshme fjala person, pasi nuk vë limite midis burrit e gruas, nuk vë barrikada midis kush ka bisht e kush jo. Nga ana tjetër filli që ndan kush ka bisht e kush jo është një fill aq i hollë, që praktikisht shprehet me aftësinë e pjekurisë o jo të një krijese në kërthizë. Zemra e truri nuk kanë seks. As sjellja. Po të jesh një person me zemër e tru, mbaj mend se unë nuk do të jem nga ata që do të urdhërojnë të sillesh në këtë mënyrë a në tjetrën, femër a mashkull qofsh. Do të të kërkoj vetëm të shfrytëzosh mirë mrekullinë e ardhjes në jetë, të mos i dorëzohesh kurrë frikës. Është një shtazë përherë në pritë, frika. Na kafshon të gjithëve, çdo ditë e janë pak ata që nuk lejojnë të kafshohen nga ajo. Në emër të kujdesit, të komoditetit e të herë dhe të urtësisë. Frikësohen kur kërcënohen nga rreziku e sapo ai largohet, njerëzit bëhen arrogantë. Nuk duhet të shmangësh kurrë rrezikun, edhe kur frika të frenon. Të vish në jetë është vetë një rrezik i pendimit se pse ke ardhur. Në vend të frikës unë ndiej një lloj melankolie, një lloj pakënaqësie që zbeh edhe humorizmin tim. Më vjen keq të vdes, po. E nuk harroj kurrë atë çka më thënë Ana Magnani vite më parë: “Oriana ime, nuk është e drejtë të vdesësh, meqenëse kemi lindur”.

Nuk është hera e parë për shkrimtarin, të kandidohet për çmimin “Nobel”.

Ismail Kadare ka dy mundësi këtë vit, për të marrë një “Nobel”. Akademia Suedeze nuk ndau çmimet për letërsinë, për shak se u përfshi në një skandal seksual. Tashmë me një profil të njohur për lexuesit nga e gjithë bota, Kadareja renditet si autori që nuk i shpëton sërish një çmimi si “Nobel”.

Akademia ka shpjeguar se do të ketë dy çmime për letërsinë. Kandidatët për vitin 2018 dhe vitin 2019, do të shpallen gjatë vjeshtës, ndërkohë Akademia e Shkencave të Shqipërisë ka propozuar kandidaturën e shkrimtarit dhe akademikut Ismail Kadare.

“Kurrë nuk është vonë që, sipas së drejtës cesariane, merita e shpërblyer të shkojë tek i merituari,”– është saktësuar nga Akademia e Shkencave, teksa u rikonfirmua propozimi për shkrimtarin shqiptar, i cili, tashmë i përket letërsisë mbarëbotërore, si zëri më unik dhe origjinal në letërsinë bashkohore shqipe./konica.al / KultPlus.com

Fëmijë të disa shkollave fillore të Prishtinës të enjten janë mbledhur në bibliotekën kombëtare të Kosovës, “Pjetër Bogdani”, për të qenë pjesë e ceremonisë së organizuar për ata.

Karvani i shkrimtarëve për fëmijë “Agim Deva” ka nisur rrugëtimin për këtë vit si zakonisht më 7 mars, në Ditën e Mësuesit. Edicioni i 20-të këtë vit do t’i kushtohet dhjetëvjetorit të vdekjes së shkrimtarit, pedagogut, studiuesit të letërsisë dhe themeluesit të Karvanit, Agim Deva. Fëmijë të shkollave fillore të Prishtinës kanë recituar disa nga poezitë e Devës në këtë ngjarje.

Koordinatori i Karvanit, Xhevat Syla, ka thënë se merita për themelimin e Karvanit i takon Agim Devës. Ka sqaruar se para 20 vjetësh Deva, i cili vdiq më 2009, e kishte ideuar Karvanin si një ngjarje e cila do të forconte zemrat e fëmijëve pas luftës nëpër rajone të ndryshme të vendit.

“Ideja u përkrah nga shkrimtarët për fëmijë. Përkrahja institucionale dhe gatishmëria e shkrimtarëve bënë që të kemi 1500 takime letrare me fëmijë të shkollave fillore në Kosovë, Preshevë, Ulqin, Tuz, Kukës e vende të tjera”, ka thënë Syla. Sipas tij, fryma tolerante e Devës bëri që Karvani të mbushë 20 vjet. Ka shpjeguar se këtë vit Karvani synon të jetë i pranishëm në mjedise më të thella të vendit, ku nuk ka qenë më parë. / KultPlus.com

Fjolla Besimi / Facebook

Nuk pe du lulen tande sot, po du qe kur t’eci rruges tem’ mos me m’thane: ta hanksha ‘lulen’.

Nuk po pe du urimin tand sot, kur un i qes hapat rruges me urimin qe frustrimi yt ska me m’bo pishman qe jam dale prej shpise.

E ti, qe i qet referatet ka 20 rreshta sot tu e uru ‘diten e nanes’, je po aj qe e njek ni grue dej n’shpi 20 minuta tu ja thane fjalet ma t’poshtra qe asaj si heken prej mendje ma shume se 20 dite, e t’ishe ule nja 20 minuta me mendu’ ato 20 minutat e tu e kane ba dikan qe zemra mi dale pi venit dej ka mbrri n’shtepi.

E ti,
mos ma jep lulen n’shesh,
ne t’njejtin shesh ku ti tenton me m’preke,
ne t’njejtin shesh kur ti rri si qen i jarguem tu prite kush kalon me e shfry epshin prej idioti.

Spo du lule 1 dite, 
kur marr therra 364 dite.

BURRAT NUK KJAJNË!

Nanë! 
Sot, në këtë ditë ftohtë dhjetori, tuj udhetue me autobus, perballë meje, pashë pamjen ma të bukur që syni mund të sodisin. Nji fëmije të vogël qi puthte t’amën pa pushim. E për dreq nja dy pika lot me ranë njashtu pa i miratue, aq sa më erdh marre prej njerëzve që m’i kishin ngul sytë e më shihnin me habi. “Burri nuk kjanë- më erdhen në mend fjalët e tua , qi mi thoje fëmi , kur qaja se nji teke e jemja nuk u plotësonte. Sot mbas shumë vitesh më kaloi feminia nëpër mend, e mu kujtu sesa rrallë të kisha puth unë ty nanë, po sa shumë të kisha dasht. Po njashtu si fmi i llastuem, kurrë s’dita me ta tregue at dreq dashnie. Mu kujtonte fort mirë kur nji çokollate në doren teme, ishte gjithmonë nji kafshatë bukë ma pak për tjerët e për ty . Po ti kurrë s’u ankove, po ashtu tuj fsheh brengat nën shami, ndoshta shpesh ke fjet pa u ngi me bukë. Nëpër mend më kaluan kujtimet, e kur i vuna në peshore ,më dolën qe ty nanë ma shumë te kam pa tuj kjajt sesa tuj kesh. Erdh’ nji ditë kur u bana burrë, e mu desht me e provu emigrimin. Si gjylpanë më thernin në zemër, lotët e tu kur më përcolle n’derë, e sa u merzite ti nanë edhe pse unë kurrë nuk pata kanë djali “ideal” për ty. Kam ec kambë atë natë, maleve të Greqise e kurrë nuk të thashë sa e veshtirë u ba ajo rrugë për mue . Jo prej lodhjes, po se në çdo përfytyrim më dilte fytyra jote, më dilnin lotët e tua që kur i kujtoja , mu bajshin kurth në kambë e me ec nuk më lenin. Dy vjet në vend të huaj , a e di sa më ke mungu nanë? Po asnjiherë nuk e dhashë veten kur folnim bashkë në telefon, se ti përherë me thojshe – ” Burrat nuk kjajnë,,. Eh, më pyet nji herë kur telefonin e mbyllja, e u shtrija ne atë krevat të dalun fare, sesa herë e kam la jastekun me lot. Isha i ri fort, e larg teje s’dukej ndryshe veç si i tretun. E di nanë, asht marre me kjajt , po unë nuk u bana ndojherë “burrë” Mu ka thye zemra shpesh , po ti kurrë nuk e more vesh se ti e din , jam tip i mbyllun , po edhe s’kam dasht me ti shtue mërzite. E prapë sot kur jeten teme e vej në peshore , mërzitem ma fort, se e di se s’të kam dashtë aq sa duhet , ose të kam dasht po nuk kam ditë me ta thanë. E sot unë s’muj me e u gezue e me u defrye se ndihem në faj kur e gjej veten të lumtun, tu e dit sa ke vujt. Por, du ta dish, andrra jeme ma e bukur je ti, je dita jeme me diell gjithmonë, je gezimi ma i madh edhe pse keto i patëm me pikatore në këtë jetë. Du ta dish nanë, edhe pse s’ta them, unë sa herë vij në shpi , kur shoh ftyrën tande , çdo të keqe harroj. Nji përqafim i joti ,jetën ma shton. Të du nanë, të kam dasht gjithmonë edhe pse kurrë s’ta thashë sa duhet. Djali yt asht krenar për ty!

Liridon Mulaj