Shërbimi Apple TV e ka prezantuar trilerin për “See”, serinë e cila do të duhej të ishte në dispozicion nga 1 nëntori, kur fillon shërbimi Apple TV.
Autor i serialit “See” është Steven Knight, i cili e krijoi serialin e popullarizuar “Peaky Blinders”, ndërsa regjinë e ka bërë Francis Lawrence, me regji të të cilit është xhiruar filmi “The Hunger Games”.
Në rolet kryesore do ta shohim Jason Momoan, i cili do ta luajë Baba Vossin, luftëtarin dhe prijësin fisnor në të ardhmen e largët. Ai është babai i binjakëve të cilët, në botën ku njerëzit e kanë humbur shikimin, e kanë shqisën e shikimit. Për këtë arsye Baba Voss duhet ta mbrojë fisin e tij nga mbretëresha, e cila beson se kjo është magji dhe dëshiron t’i shkatërrojë ata.
Përveç kësaj serie, në shërbimin televiziv të Apple nga 1 nëntori do të shfaqen serialet: “The Morning Show”, “For All Mankind”, “Dickinson”, “The Elephant Queen”, “Helpters”, “Snoopy in Space” dhe “Ghostwriter”.
Shërbimi Apple TV, i cili do të jetë në dispozicion në afro 100 vende të botës, do të kushtojë 4,99 dollarë në muaj. /KultPlus.com
Drama “Gishti” e shkruar nga dramaturgia dhe skenaristja kosovare, Doruntina Basha, pas sukseseve te shumta ne rajon dhe Evropë, do të ketë edhe premierën amerikane.
Më 19 shtator “Gishti” do të jepet premierë
për publikun amerikan në Venus Theater në Laurel (MA), nën regjinë e regjisores
Deborah Randall, me aktoret: Amy Rhodes në rolin e Zojës dhe Cat Gilbert në
rolin e Shkurtës. Shfaqja do të jepet nga 19 shtatori – 13 tetor në sallën e
Venus Theater.
Kjo premierë vjen pas publikimit të dramës
në gjuhën angleze nga shtëpia botuese Leartes Press, në serinë Egret Acting
Editions, në SHBA.
Kujtojmë që “Gishti” ka fituar tre çmime, është përkthyer në 7 gjuhë dhe ka pasur deri më tani 7 premiera në rajon dhe Evropë, më saktë në: Beograd, Shkup, Sarajevë, Vjenë, Prishtinë, Tiranë dhe Torino./KultPlus.com
Zemra s’është telall që bërtet rrugicave As këmbanë kishe që fton meshave Qenia e saj struket thellë në perëndim Lindja nuk i dha uratën, Qelbet kënetë dhimbjesh e harrese Zoti në krahëror njeriu e strehoj, Simfoninë më të bukur i dha për zë Por prap, asfiksohet në tym vuajtjesh Lumturia veç për një tingull më lartë rrit rrahjet Prania e saj mbetet hije që shet buzëqeshjet Tani kur bota vdes urie! Zemra, rrah çdo emocion me çekan Udhëkryq që vdekja sajoj për njerëzit Atë nëna ndoshta nuk e lindi Se fëmijun nuk e bekon me dhimbje E thyer kthehet sërish, me pendimin sipër Të mëkon duke të quajtur, ZEMËR!
Këtë letrë, që është, ndofta, e fundit, desha të ta shkruaj me dorë, po nuk mund. Sot nuk e kam dorën të sigurtë, më dridhet. Ti s’je këtu. Ke shkuar me Pandin në Rrushkull për të parë Poliksenin dhe Atalantën. Të nxita më shumë unë. Nga brenga, nga malli. Jam vetëm në shtëpi. Doruntina ka shkuar të lozë me vajzat e Bajramit.
Mendjen e kam të turbullt nga pagjumësia, nga ëndrrat e këqia. Sikur më ndiqnin gjermanët, që të më varnin. Iknja me vrap, hynja në gropa e puse, dilnja prapë. Ata më ndiqnin. Ment më kapnin. Iknja përsëri. Në një çast u gjende edhe ti pranë meje. Dhe iknim. Pastaj u ndamë. Fundja u gjenda i ndjekur nga njerëzit tanë. Prapë gropa, puse, gremina. Sikur isha në Berat, nën Kala. Në një sterrë të Kalasë, pranë Kishës. Më tej, në Fier. Kisha shpëtuar nga ndjekjet dhe kërkonja ndonjë shtëpi për t’u fshehur.
Isha i zbathur, i zveshur. Dikush më thirri: “Qëndro, Dhimitri! Të zumë”. Më rrethuan, më zunë dhe po më shpinin të më vrisnin. Unë qeshnja. Kisha qef të më vrisnin… Dhe ja, u gjenda në burg. Shumë njerëz. Midis tyre Sofo Çomorra, që ka vdekur. Më shikonte me dhembje. “Si u bë kështu, o Pasko? Ç’ke bërë?” -“S’di”. -“Shiko këtu”. Dhe më dha ca shkresa të shkruara bukur: një akt akuzë dhe ca lidhje të tjera. Më quanin bejtexhi. Më thoshin se kisha bërë një vjershë për glyrën me rima italiane. Pashë Andrean. I ardhi keq. U vendos të më vrasin.
Prapë u gëzova. -“Fundja, do vdes, thashë. Do të shpëtoj. Do çlodhem. Jeta ime ka qenë shumë e turbullt, e ngatërruar, e mirë dhe e keqe. Sa mirë që mbaroi”. Kur u ngrita, ti po bëheshe gati për në Rrushkull. Kokën e kisha, dhe e kam, të rëndë. Ti shkove më 7 e gjysmë. Pas 5 minutash ardhi Ilua i Sterjos e më solli lajmin: vdiq Thanas Cikuli… Sipas mendjes sime, shpëtoi. E kam zili.
Vdekja është prehje e madhe, shkëputje nga dhembjet. Vërtet, edhe nga gazet, por në një kohë, kur njeriu është shumë i sëmurë, i mërzitur, vdekja është shpëtim: nga dhembjet fizike e shpirtërore. Që të dyja janë të rënda. Ti e di sa dhembje të tilla kam pasur në kohën e fundit. Njëra, që ti ma di, është se si pasojë e tyre nuk jam i zoti të punoj, të krioj, të paguaj bukën që më jep shteti për vete e për fëmijët. Unë s’kam qënë e s’dua të jem kurrë parazit. Po ç’të bëj, grua? S’mund. Kokën e kam të turbullt…
Letrën e nisa për tjetër gjë: të të përsërit porositë e mija të fundit. Më fal se të mërzit. Unë t’i kam thënë kaq herë. Të kam helmuar jetën, sepse edhe mua ma kanë helmuar të tjerët. Dhe s’kam qënë i zoti ta mbaj helmin për vete, siç më takon. Ky qoftë i fundit që po të sjell.
Ne u bashkuam, rrojtmë, dhe bëmë fëmijë në vjete stuhie: burg, urbanizëm, hotel. Po atëhere kisha shëndet dhe i kapërxeva të gjitha. Tani, ti e di… I di ditët e netet e mija. Sëmundjet dhe brengat më brehnë, më hëngërn. Unë e shoh tani vdekjen si një lirim nga dhembjet. Nuk e dua, po nuk e largoj dot. E shoh se afrohet, më çik.
Më vjen keq se do t’i le fëmijët të vegjël, pa krah, mbase në vobekësi të madhe, në pamundësi për t’u arritur synimeve. Pensioni im nuk do të mjaftojë. S’kam “vjete shërbimi”. Domosdo, 22 vjet jashtë. Edhe atje kam punuar sa jam shuar, por këta vjete pune nuk peshojnë për efekt pensioni. Fati im i keq, fati i tyre i keq. Ndofta, pas vdekjes, kur të pushojnë pasionet dhe urrejtjet, shteti ynë mund t’ju ndihmojë për hir të punës sime së kaluar: në gazetari dhe letërsi, që në moshë të njomë, dhe sidomos në fushën ekonomike.
Një pjesë të shkrimeve të mija – shqip dhe rumanisht – janë aty, në Bibliotekën Kombëtare. Disa njerëz i dinë përpjekjet e mija kundër kapitalit italian, kundër grabitjeve gjermane. Kam punuar pa interes vetiak, bile kundër interesit vetiak. Nuk kam ndjekur kurrë pasurimin tim, sepse ky pasurim mund të bëhej vetëm me dy mjete: me vjedhje (ka njëmijë e një mënyra vjedhjeje dhe unë s’kam përdorur asnjërën) dhe me trathëti, duke u shërbyer të huajve për të grabitur vendin dhe duke marrë para për këtë shërbim.
Zgjodha rrugën e kundërt: luftën kundër atyre që donin të grabisnin, atyre që grabisnin. Nuk i ndala dot të tëra, jo se s’desha, jo se kisha interes, po se s’munda. Kaq munda, kaq bëra. Kundër grabitjeve italiane, kundër grabitjeve gjermane, kundër grabitjeve jugosllave. Nuk zgjodha kurrë udhën e rehatit vetiak, udhën e “urtë e butë e lugën plot”. Kam punuar shumë, kam dashur shumë, kam gabuar shumë.
Tani jeta shkoi, nuk kthehet dot, nuk ndreqet dot. Të kam treguar se gjermanët do të më varnin përpara bashkisë, kur muarr vesh se kisha sabotuar nxjerrjen e monedhës së re që donin të bënin. Më shpëtoi fati. Nuk do të skuqem kurrë nga turpi as me veprimin tim në ditët e para të çlirimit. Punova si i marrë, luftova kundër grabitjeve jugosllave. Aq më fort nuk mund të skuqem nga turpi për veprimtarinë time praktike – në fushën ekonomike – në Rumani. Edhe atje kundër gjermanëve. Unë kam pasur gjithnjë, si bir i një populli të vogël, një urrejtje të madhe kundër idesë së zezë “popuj mbi popuj” ose “të mëdhenj mbi të vegjël”, por “popuj përkrah popujsh”.
Ky parim ka ushqyer në mënyrë të vetëdijshme dhe të pavetëdijshme, automatikisht, veprimtarinë time. Kam qënë kundër rusëve sepse ata mbajnë nënvete dhe shkombëtarizojnë popuj të tjerë; kundër gjermanëve sepse kanë shfrytëzuar dhe zhdukur popuj të tjerë, kundër anglezëve për të njëjtën arësye. Biri i një populli të vogël nuk mund të bënte ndryshe. Në Rumani kam luftuar, aq sa mund të luftojë një njeri i vogël, kundër shfrytëzimit të kapitalit vëndas dhe të huaj. Këtë qëndrim kam pasur edhe kur isha drejtor banke.
Një nga pasojat e para ka qënë një “skedë e zezë” në aparatin gjerman të Vjenës, më 1940-41. Për këtë “skedë të zezë” ardhi e më foli dikush në bankë: “Ç’po bën kështu? Nuk e di ç‘të pret? Pse kundërshton që vëndin e kapitalit çifut ta zerë kapitali mik gjerman?” Unë di një gjë: kapitali s’mund të jetë kurrë mik, po vetëm kapital. Ay ushqehet me fitime, mbahet me fitime, rron për fitime. Dhe fitimet s’kanë kurrë të mbaruar. Njëja kërkon të bëhet dy, dyja katër, katra tetë, mija dhjetë mijë, milioni qindmilion e kështu me radhë. Në dëm të njerëzve, të popujve. Si ish drejtor tri bankash (gjithnjë i varfër) di se fitimi i vjetër nuk ngopet me fitim të ri, siç nuk ngopet deti me ujë.
Do të më njohë dhe do të më kuptojë dikush, të paktën pas vdekjes? Nuk di. Desha të më kuptonte dhe njihte jo për nder e lavdi, po që fëmijët e mij – të cilëve u le trashëgim punën dhe ëndrat e mija të mos vuajnë për bukë sa janë të vegjël, të ndjekin studimet dhe të gjejnë udhën e tyre në jetë.
Jam i sigurtë se po të vlerësohej në këtë drejtim puna dhe përpjekjet e mija në të kaluarën, fëmijët nuk do të vuanin.
Nisa të të shkruaj një letrë të shkurtër lamtumire, dhe u nxeva – ndonse më buçasin veshët e më dhemb koka prapa dhe shiko se ku arrita.
Dëgjo!
Shenjat nuk i kam të mira. Tensioni ngrihet e ulet, zemra ngec. Nisem për në zyrë a për shëtitje dhe më priten këmbët, më mbahet fryma. Ndalem e helmohem me ilaçe. Netet i kam skëterrë, siç e di vetë. Këto të gjitha thonë se nuk e kam të gjatë. Pra, mos u hidhëro se po të porosit edhe një herë.
Kur të vdes mos bëni lajmërime nga ato që ngjiten nëpër muret.
Vdekja është një ngjarje që i takon atij që vdes dhe shtëpisë së tij. Pse ta dijë bota? S’dua!
Nuk do të lajmëroni, para varrimit, asnjeri, me përjashtim të pesë a gjashtë njerëzve më të afërmë për të bërë formalitet e varrimit dhe varrimin. Kaq!
S’kam qef të mërzit njeri. Sikush ka hallet e veta.
Dikur kisha dashur të varrosesha në Pogradec, pranë babajt e nënës ose lart në gështenjat, në Shën e Djelë. Tani e kam ndryshuar mendjen. Varrimi është një ngatërresë. Varrosmëni këtu, në Tiranë. Gjithë Shqipëri është! Nuk dua asnjë shkrim mbi varr. Vetëm një kryq, si babaj, gjyshi, stërgjyshi.
Fëmijët i porosit ta duan vendin dhe gjuhën tonë gjer në vuajtje.
Të mos u shqasë zemra kundër Shqipërisë as kur do të vuajnë pa faj. Atdheu është atdhe, bile atëhere kur të vret. Këtu kanë lindur, këtu të rrojnë me mish e shpirt, qoftë edhe me dhembje. Atalanta dhe Pandeli kanë prirje për letërsi. Le të mbarojnë studimet në ndonjë degë praktike – ajo fizikë; ay, mjekësi ose ndonjë fakultet tjetër, fjala vjen, për arësimtar – dhe le të merren edhe me letërsi. Por jo si profesjon kryesor. Profesionismi në letërsi, në vëndin tonë, është, hë për hë, një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur, them, për atë që s’di marifete dhe hipokrizira. Tereni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjerprinjtë.
Të vrasin shokët, se ju bën hije. Dhe kur nuk u bën hije do të thotë se nuk je i zoti për letërsi. Dorëshkrimet ja u le atyre të dyve, sidomos Pandeliut. Të mos i prekë askush! Ay do të rritet, do të lexojë shënimet e parealizuara, do t’i përpunojë. Për këtë duhet të grumbullojë më parë shumë kulturë. Talenti, prirja nuk vlejnë asgjë pa punë, pa kulturë.
Askush të mos më prekë dorëshkrimet para se të më rritet djali! I vini në arkë, i mbyllni!
Polikseni dhe Atalantë! Pandeli dhe Doruntinë! Të doni njëri tjetrin, të ndihmoni njëri tjetrin, të duroni njëri tjetrin! Mos vini re vogëlsirat, mos u grindni për vogëlsira, për asgjë. Hithni tutje inatin, se ay është burim i shumë të këqijave. Përpiqi të mos ju rritet mëndja. Inati dhe mendjemadhësia na kanë bërë dëme të mëdha. Na prishnë. Zemra juaj të mos njohë urrejtjen, grindjen, mërinë. Urtësi, butësi, zemërgjërësi! Hapni sytë për çdo hap që bëni në jetë.
Jeta mund të prishet nga një hap i gabuar, vetëm nga një hap. Pastaj vinë greminat. Kur t’ju vijë koha, martohuni. Të dëgjoni zërin e zemrës, po edhe të arësyes. Shpesh, zemra të shpje në udhë të gabuar, në qoftë se nuk e drejton arësyeja. Mos i kërkoni shumë jetës, sepse jeta është koprace në mirësi. Mos ëndëroni ato që nuk realizohen dot. Mos u matni me hijen e mëngjezit, që sjell mëndjemadhësinë. Do t’i kërkoni jetës aq sa mund t’ju japë.
Ta doni dhe nderoni mamanë, se ka qënë trime në jetë, ka vojtur shumë. Të dy kemi vojtur. Embëlsojani pak pleqërinë pas kaq tufanesh. Ajo ka grumbulluar shumë përvoje nga jeta e hidhur, dhe kjo përvoje mund të jetë e dobishme për ju, që të mos vuani.
Doruntina është më e vogla. Ajo ka nevojë për mjaft vjet ndihme dhe drejtimi. Mos i kurseni ndihmën tuaj, që të mund të prehem i qetë në dhe.
Mos më qani! Mbahuni! Unë e rrojta jetën, mbarova qerthullin tim. Nuk dua t’ju shohin të tjerët kur qani. Më dëgjoni? Lotët janë të kotë. Kush vdes nuk ngjallet. Unë asqë dua të ngjallem, asqë dua ta filloj jetën përsëri. Mjaft! Këtë porosi mos e shkelni.
Efterpi, më fal për këtë mërzitje të fundit! Mbahu dhe jepu zemër fëmijëve. Bëj siç të porosita. Mos ndrysho asgjë. Nuk dua njerëz në varrimin tim. Më të shumtit vinë për sehir, për formë. Unë i kam urryer ngahera varrimet e bujëshme, me kallaballëk. Edhe disa fjalë: kuptohet se nuk do të lajmërosh as njerëzit e tu, këtu ose në Korçë, me përjashtim të Foqit dhe Nestit.
Të përqafoj, të lutem të më falësh dhe lamtumirë. Yti Dhimitraq. /KultPlus.com
“Një grua e re venedikase” e Albert Dyrer për të treguar virtuozitetin e penelit të mjeshtrit gjerman të pikturës
Sophia Sartor, është një portret i gjeniut gjerman të penelit, Albert Durer. Mjeshtri ka jetësuar një grua të re venedikase të vitit 1505. Kjo pikturë e vogël, 325 X 245 mm, është realizuar me bojëra vaji në dru dhe ndërthur elemente si të traditave të Veriut ashtu edhe ato të Rilindjes italiane, në efekt mahnitës. Shkathtësia dhe virtuoziteti shprehës estetik u Durer, për të kapur dhe portretizuar karakterin shqisor të tematikës së tablosë është aq e madhe në këtë pikturë sa shumë kanë dyshuar se ai kishte një lidhje emocionale me personazhin.
Elementet e traditës veriore përfshijnë detajin e shpejtë, realist, kokën dhe shpatullat, në kumtin tërësorë, bustin. Janë këto elementë që paraqesin tre të katërtat e punës së mjeshtrit, shprehjen neutrale dhe sfondin e zi. Ju mund t’i shihni këto në shumë portrete të tjerë të pikturës së kësaj tradite. Kujtojmë saora, portretin e një njeriu nga, Jan van Eyck (1433), gjithashtu portretin e një Zonje (1460) realizuar nga Rogier van der Weyden dhe Hans Memling’s Tommaso di Folco Portinari (1470) janë shembuj të mirë. Kjo punë u realizua në vizitën e dytë që Albert Durer realizoi në Venecia, ku ai kishte shkuar të përvetësonte mjeshtërit italianë dhe kishte mësuar perspektivën e pikës së vetme matematikore. Asokohe ai ishte miqësuar me Giovanni Bellini, kështu që kjo mundësi i dha atij shansin të kishte atë mentorin më të mirë të mundshëm. Stili venecian u karakterizua nga theksi në përdorimin e dritës (kur JMW Turner arriti në Venecia ai tha “dritë më në fund”), ngjyrat e gjalla të bojës, me të cilat ata kishin furnizimin më të mirë në botë dhe interesin e tyre për teksturën dhe modelet. Ju mund t’i shihni të gjitha këto në Portretin e një gruaje të re venedikase. Megjithëse shumë mendojnë se piktura është e papërfunduar, veçanërisht në zonën e mëngës së majtë, harkut dhe mbase në pjesën e gjoksit.
Drita shpërndahet dhe vjen nga e majta siç është e përhapur nga artisti me dorën e djathtë. Tonet e lehta të lëkurës, janë përshtatur nga flokët e saj xhenxhefil, dhe kontrasti me perlën dhe gjerdanin e zi. Ka shumë teksturë në tablo, veshje, lëkurë, buzë, flokë ari, sytë dhe vetullat. Këto janë dhënë me një qartësi të butë për të formuar një tërësi kohezive. E vetmja notë diskordante është e zeza e errët e harkut të dorës së djathtë, në veshjen e saj, e cila ka shënuar “kiaroskuro” dhe është elementi më i fortë në të gjithë portretin. Ndoshta një kundërvënie e qëllimshme ndaj ngjyrave dhe teksteve më të buta diku tjetër. Duke zgjedhur një sfond të zi të thjeshtë, gjermani, Albert Durer mbështetet në temën, për të krijuar iluzionin e hapësirës. Aai e bën këtë me një modelim kaq realist saqë ajo duket e dallueshme. Perspektiva është ajo që pikturën e quajnë të afërt dhe shumë imponuese, duke i dhënë vajzës prezencë ndikuese. Virtuoziteti i Durer e bën atë të bukur, por megjithatë shikoni më nga afër dhe ajo është larg idealit klasik, me një mjekër të fortë dhe një hundë të madhe. Ata sytë i japin asaj një atmosferë të mprehtë, aq të fortë sa që thuajse mund ta shihni në shpirtin e saj. Teknikat dhe elementet kohezive që Albert Durer bashkoi në këtë portret, kanë krijuar një imazh shumë të veçantë që i mundëson shikuesit të lidhet dhe të bashkohet me temën. Do të ishte shumë e vështirë që një pikturë si kjo të jetë aq thellësisht tërheqëse. Se ajo ka frymëzuar një karakter modern të lojërave video. Saktësisht është një personazh në video lojën Assassin’s Creed. /Albert Vataj /KultPlus.com
Rrahman Dedaj është një nga penat shqiptare që do të mbahet mend gjatë. Në strukturën e letrave shqiptare në Kosovë, emri i tij është i pranishëm në tërë aspektin global të fushës letrare. Që nga skicimet e deri tek rrëfimet me vlera, që nga artikujt e deri tek drejtimi i revistave. Kështu emri i tij shfaqet edhe në drejtimin e revistës “Jeta e Re”, Rrahman Dedaj në vitin 1973, ishte përpos emrave si Esad Mekuli, Rexhep Qosja, Hasan Mekuli, Ali Jasiqi etj. Por ai është mbi të gjitha poeti që ndikoi bashkë me një grup tjetër poetësh në modernizimin e letërsisë shqipe pas luftës. Bashkë me poetët e tjerë, si Ali Podrimja, Din Mehmeti, ai solli risi të reja. Por a ishte vetëm poet Rrahman Dedaj?
Dedaj jo vetëm poet
Shkrimtarin dhe poetin e shquar shqiptar, Rrahman Dedaj, jemi mësuar t’a quajmë poet. Poetin më në zë të Kosovës. Jemi mësuar t’a vlerësojmë për poezinë e tij. Kanë shkruar dhe e kanë cilësuar sit ë tillë mjaft studiues, kolegë e kritikë. Por, atij në fakt nuk i është dhënë kurrë e drejta, kurrë nuk i është thënë se vepra e tij për fëmijë e rendit në majat e letërsisë shqipe të të gjitha kohërave, pse jo edhe në piedestalin e letërsisë kontemporane për fëmijë në Botë. Pse e themi këtë me bindjen tonë duke lexuar dhe analizuar krijimtarinë e tij në përgjithësi e sidomos në këtë aspekt. Në analizën tonë do të argumentojmë me fakte dhe me detaje.
Në një nga njoftimet tejet dashamirëse të stacionit televiziv RTK veç lajmit tejet pozitiv “U promovua kompleti i veprave letrare të Rrahman Dedajt” thuhet: “Rrahman Dedaj, e ka filluar, vazhduar dhe përfunduar krijimtarinë e tij poetike, duke shkruar vargje moderne për traditën, kulturën, për thesaret shpirtërore e morale të Kosovës dhe të gjitha trojeve shqiptare.” Edhe kur u promovua vepra e tij letrare thuajse ishte e njëjta rrjedhë. Në promovimin e kompletit të veprave letrare të Rrahman Dedajt, të botuara nga Shtëpia Botuese “Faik Konica” dhe e përkrahur financiarisht nga Ministria e Kulturës, thuhej se pena e tij ishte edhe rrëfimtare e ndjeshme. Kështu mjaftojnë vetëm pak fakte të ndalim hovin tonë për ta kanalizuar krijimtarinë e tij thjesht si të ‘poetit Dedaj’. Vërtet ai ishte dhe mbetet një poet i veçantë, por ai ndërtoi mjaft bukur dhe këndshëm edhe në prozë.
Shkrimtari Rrahman Dedaj krijimtarinë letrare e filloi herët, në kohën kur në Kosovë ishin të paktë njerëzit që merreshin me të. Të gjitha veprat me poezi për të rritur dhe për fëmijë, janë përfshirë në botimin e tplotë të veprës letrare në katër vëllime. Rexhep Qosja: përvojat që përmbanin historia dhe metodologjia kombëtare, krijimtaria gojore e popullit, përmblidhen në poezinë e Dedajt
Duke shtuar më tej lexohet: “Akademik Rexhep Qosja, tha se përvojat që përmbanin historia dhe metodologjia kombëtare, krijimtaria gojore e popullit, përmblidhen në poezinë e Dedajt, me një thellësi kuptimore dhe me një figurshmëri, pothuajse të paprovuar më parë në poezinë shqipe.” (po aty). Dhe më tej ndriçohet duke cituar, Qosen, që shprehet: “Rrahman Dedaj është poeti, i cili me thellësi dhe figurshmëri të veçantë e ka kënduar fatin e Kosovës, të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen e saj. E ka filluar, vazhduar dhe përfunduar krijimtarinë e tij poetike duke shkruar vargje moderne për traditën, kulturën, për thesaret shpirtërore e morale të Kosovës dhe më në fund të gjitha trojeve shqiptare” (Qosja, po aty).
Në tërë këtë kuptohet qartë e harruara ose e anashkaluara e arritjeve dhe vlerave të Dedajt në fushën e krijimtarisë prozaike për fëmijë. Po të marrim si shkas vetëm njërin nga tregimet e tij për fëmijë, pikërisht tregimin “Si lindi tregimi” shohim qartë se shkrimtari Rrahman Dedaj, nuk është vetëm poeti që këndon bukur dhe rrjedhshëm, por edhe shkrimtari që vë këngën e tij të mrekullueshme të fjalës shqipe në gjuhën e moshave të ‘urritura’ për stilin e tij. Ja se si shkruan ai në këtë tregim: “Na ishte njëherë një përrallë, e në përrallë një princeshë e vogël. Princesha kishte në kokë një kurorë të argjendë e në gisht një unazë të artë. Thesari i saj më i madh ishte fjala. Fjala e saj ishte e ëmbël. Në këtë përrallë dëshiruan të hynin të gjithë fëmijët e botës. Prandaj s’ka pasur fëmijë që nuk e dinte përmendësh. Secili prej tyre dëshironte të ketë kurorë të argjendë mbi kokë, unazë të artë në gisht dhe të qeshte ëmbël. Por, një ditë ngjau diçka e papritur. Fëmijët më nuk deshën të mendonin për përrallën. E harruan shumë shpejt. Kush ishte fajtor për këtë? A thua, fëmijët i hidhëroi princesha e bukur, apo këta ia kishin zili?! Jo as njëra as tjetra. Por ngjau diçka fare e çuditshme. Në përrallë hynë njerëzit e këqinj-kusarët. Ata deshën t’ian marrin princeshës kurorën e argjendë dhe unazën e artë. Atëherë princesha iku prej përrrallës. Në përrallë mbetën vetëm kusarët…”
Vlerat e Dedajt
Duke vazhduar sërrish me vlerësimin ndaj veprës së Rrahman Dedajt, paharruar idetë e reja që përshkojnë poezinë e Dedajt, duhet shtuar dhe vlerësuar se ai e ka sjellë Evropën në poezinë tonë shqipe. Akademiku Sabri Hamiti, shprehet se poezia e Rrahman Dedajt, e shkruar për një gjysmë shekulli, ‘nuk ka ndërrime të mëdha.”. Hamiti shton më tej se “Ajo plotësohet e zgjerohet nëpërmjet varianteve për të dëshmuar një origjinalitet.” Ky identitet poetik përbëhet nga shprehja spontane, ndjeshmëria e figura e parë elementare. Nënvizojmë që poezia e Dedajt nga fillimi deri në fund e ruan karakterin e vet themelor, flet qetë duke figuruar, thotë më thellë duke sugjeruar, kërkon afri e dashuri, e cila kalon nga niveli i mallit në nivelin e mallëngjimit.
Por edhe pse nuk është lënë pa u përmendur edhe krijimtaria për fëmijë e shkrimtarit Dedaj, pjesëmarrësit janë mjaftuar të shprehen, se “Rrahman Dedaj është një nga shkrimtarët serioz të brezit të dytë të shkrimtarëve tanë për fëmijë, brez që bëri përpjekje që krijimtarinë tonë letrare për fëmijë ta barazojnë me atë të letërsive më të zhvilluara moderne për fëmijë.” Dhe këtë nuk mund t’a themi thjesht si një përpjekje të Dedajt. Vepra e tij është arritje dhe vlerë. Ajo flet qartë. Tregimi i cituar në vazhdim përshkon pa dorashka këto vlera, këto arritje në zbukurimin e tij filozofik. Ai është mjeshtër në gatimin e filozofisë që flet bukur edhe për këtë moshë: “Kështu këtë përrallë e harruan fëmijët, por tregimi për princeshën nuk mori fund.
Ajo doli në breg të detit dhe takoi peshkatarët. Ata ishin njerëz të mirë. Ia dhanë një barkë me margaritarë dhe i thanë të jetëojë në mesin e tyre dhe bashkë të shëtisnin në det.
“Ju jeni shumë të mirë. Puna juaj është e ëmbël, rrjetat tuaja janë të dashura, por mua më duhet të shkoj dhe të hyj në përrallën e bukur, që e duan fëmijët”, tha princesha.
Atëherë e mori barkën me margaritarë dhe u nis nëpër detin e kaltër. Peshkatarët e përshëndetën prej bregut të detit me shamia të blerta dhe i uruan lundrim të këndshëm.
Ajo largohej e prej së largu i shkëlqente kurora e argjendtë dhe unaza e artë. Rrezet që binin mbi të, shndërroheshin në ylbera.
Para se të arrinte në bregun tjetër, princesha dëgjoi një këngë. Ajo ishte kënga e tre vocërrakëve të mirë dhe, të armatosur me harqe dhe me shigjeta. Kishin dalë për t’i vrarë kusarët dhe për të shpëtuar princeshën. Kur barka iu afrua bregut të detit dhe zbriti princesha e vogël, vovërrakët i këndonin dhe i buzëqeshnin. Ajo zu të shpërndajë margaritarë dhe t’u flasë me ëmbëlsi:
“Do t’i thërrasim gjithë vocërrakët e botës!”
“Të gjithë do të flasim ëmbël!”, thanë fëmijët.
“Dhe do të këndojnë si ju”, shtoi princesha.
“Kjo do të ishte më mirë se në përrrallë. Ky do të sihte tregimi më i bukur që është shkruar deri më tash”, buzëqeshën fëmijët.
“Në tregimin tonë s’kanë për të hyrë më kusarët, as njerëzit e këqij”, – shtuan fëmijët.
Dhe kështu në vend të përrallës, lindi tregimi i bukur për tre fëmijët e mirë dhe për princeshën me kurorë të argjendtë dhe me unazë të artë. (Dedaj).
Kështu duke u ndikuar dhe mahnitur fuqimisht me leximin e Rrahman Dedajt në këtë fushë, natyrshëm fjala është për vendin e merituar të krijimtarisë së tij. Pra, vepra e tij, më saktë letërsia për fëmijë nuk duhet të jetë shkak për “etërit e letërsisë sonë didaktike”. Ne jetojmë me letërsinë e tij për fëmijë dhe më tej…Jo më kot e kam përfshirë edhe në Antologjinë e vetme poetike në Gjuhën Angleze, “Eagles Voices”, që ndodhet edhe në British Library, këtë figurë të nderuar të krijimtarisë shqiptare.
Figura dhe jeta e krijuesit
Rrahman Dedaj lindi më 1939 në fshatin Penduhe, afër Podujeves, Kosovë. Shkollën fillore e kreu ne Podujeve, shkollën normale dhe fakultetin filozofik ne Prishtine. Me letërsi filloi te merret qysh ne bankat e shkollës. Ka botuar keto vepra: “Zogu dhe Kulla”, “Me sy kenge”, “Simfonia e fjales”, “Balada fshehur”, “Etje”, “Fatkeqesia e urtise”, “Kryqezim hijesh”, (poezi per te rritur). Pastaj përmbledhje të tregimeve “Fshehtësia” dhe “Medaljoni” si dhe përmbledhjen e vjershave për fëmijë “Dy liqej”. Ai është edhe autor i disa tregimeve për fëmijë. Me tregimi për fëmijë “Si lindi tregimi” ai ka kristalizuar edhe një të pathënë për krijimtarinë e tij, duke e rradhitur atë mes emrave të shquar, jo vetëm nëmesin e poetëve shqiptarë, pore dhe në mesin e një mjeshtri të letërsisë për fëmijë. Është parathënë në një nga studimet e Nehas Sopajt se “është vështirë të emërtohen të gjithë, por më të njohur janë M. Kuteli, R. Hoxha, O. Grillo, A. Islami, Rr. Dedaj, I. Kadriu etj, të cilët e kanë pasur horizontin e letërsisë shqipe me përrallat e ritreguara dhe fëmijët i lexojnë me kurreshtje” (Sopaj, 2007:70). (Lexo: Letërsia për fëmijë, Nehas Sopaj, 2007, botim i Fakultetit Filologjik të Universitetit të Shkupit) /KultPlus.com
Është një nga vendet historike në Stamboll që mirëpresin numrin më të madh të vizitorëve vendas dhe të huaj.
Bazilika Sterna (Cisterna) gjendet në Gadishullin Historik të Stambollit, ku janë edhe Xhamia Sulltan Ahmet dhe Aja Sofia. Monumenti është ndërtuar në vitin 542 nga perandori bizantin Justiniani i I-rë.
Ky rezervuar ujor ka një sipërfaqe prej 9,800 metrash katrorë dhe ka kapacitet për të grumbulluar 100 mijë ton ujë. Në periudhën bizantine plotësonte nevojat për ujë të pallatit të madh ku jetonte perandori si dhe të zonës përreth. Pas pushtimit të Kostandinopojës në vitin 1453, ngeli në përdorim edhe për një kohë, ndërsa u bë e mundur që ajo të furnizonte edhe kopshtet e Pallatit Topkapi ku qëndronin sulltanët.
Ky monument ka 336 shtylla mermeri të larta nga nëntë metra, me një distancë prej 4,8 metrash ndërmjet secilës shtyllë. Shumica e shtyllave janë në formë cilindri ndërsa disa prej tyre kanë formë kubike.
Meqenëse osmanët preferonin të përdorin ujëra të rrjedhshëm në vend të ujit të amullt, rezervuari pas një kohe filloi të mos përdorej më. Ajo u riaktualizua në vitet 1540 nga Petrus Gyllius, i cili erdhi në Stamboll për të hulumtuar mbetjet bizantine. Gjatë periudhës osmane u rinovua dy herë, ndërsa në vitin 1987 u hap për turistët nga Bashkia Metropolitane e Stambollit. /KultPlus.com
Shkrimtar për fëmijë? Jo, do të ishte shumë e thjeshtë për ta klasifikuar në këtë mënyrë, megjithëse disa nga librat e tij lexohen nga miliona fëmijë në mbarë botën. Shkrimtar me humor? Edhe ky përkufizim nuk përputhet plotësisht me Roald Dahl të aftë, në librat e tij, të një tundjeje kaq cinike ose tjetërsuese sa ta lërë të befasohet. Ndoshta “mjeshtër i të paparashikuarit” është përkufizimi që i përshtatet më së miri. Pak i njohur mes atyre që konsumojnë vetëm letërsi të lartë, ata që iu afruan menjëherë e bënë atë një autor të kultit.
Roald Dahl, i lindur nga prindër norvegjezë më 13 shtator 1916 në qytetin Llandaff, Uells, pas një fëmijërie dhe adoleshencë të shënuar nga vdekja e babait dhe motrës së vogël Astrid, e konsumuar nga ashpërsia dhe dhuna e sistemeve arsimore të Kolegjet angleze, ai arriti të gjejë forcën për të ecur përpara më vete, por ai gjithashtu ishte në gjendje të përpunonte tragjeditë dhe dhimbjet e botës në një skenar të lehtë, por kaustik.
Para se të bëhej shkrimtar me kohë të plotë, Roald Dahl iu desh të përshtatet me punët më të çuditshme. Sapo mbaroi shkollën e mesme ai madje u transferua në Afrikë në një kompani nafte. Por Lufta e Dytë Botërore afrohet dhe nuk kursen, në tërbimin e saj shkatërrues, madje as shkrimtarin fatkeq. Ai merr pjesë si një aeroplan pilot dhe shpëton mrekullisht nga një aksident i tmerrshëm. Ai lufton gjithashtu në Greqi, Palestinë dhe Siri, deri sa pasojat e aksidentit ta ndalojnë atë të vazhdojë të fluturojë.
Pas largimit, Roald Dahl u transferua në Shtetet e Bashkuara dhe zbuloi profesionin e tij si shkrimtar. Historia e parë e botuar është një histori për fëmijë. Kjo është një periudhë e frytshme e jetës së tij, e kalitur me dhjetëra anekdota për zakonet e tij të çuditshme. Një stinginess patologjike në radhë të parë, por edhe zakoni i të shkruarit të mbyllur në një dhomë në fund të kopshtit të tij, të mbështjellë me një qese të ndyrë të fjetur dhe të zhytur në një kolltuk jo të ngjarë që i përkiste nënës së tij. Thuhet se në këtë dhomë askush nuk mund ta rindërtojë ose pastrojë, me pasojat që mund të imagjinohen. Në tryezë, një top argjendi i bërë me petë nga shufrat e çokollatës që hëngri si djalë. Por përtej anekdotave, librat e shkruara prej tij mbeten.
Në vitin 1953 u martua me një aktore të famshme, Patricia Neal, nga e cila pati pesë fëmijë. Jeta e tij familjare, megjithatë, është e mërzitur nga një seri tragjedish të tmerrshme familjare: në fillim fëmija i porsalindur pëson një frakturë shumë të rëndë të kafkës, atëherë vajza shtatë vjeçare vdes nga ndërlikimet e fruthit, dhe më në fund gruaja e tij Patricia kufizohet në një karrige me rrota nga një hemorragji cerebrale. Në vitin 1990, njerka Lorina vdiq nga një tumor i trurit disa muaj para tij.
Pas kthimit në Britaninë e Madhe, Dahl fitoi gjithnjë e më shumë popullaritet si shkrimtar për fëmijë dhe, në vitet ’80, falë edhe inkurajimit të gruas së tij të dytë Felicity, ai shkroi ato që mund të konsiderohen kryeveprat e tij: GGG, Le Streghe, Matilde. Tregime të tjera janë: Djaloshi, Sporcelli, Fabrika e ocolateokollatave, The Big Crystal Lift.
Ai ishte gjithashtu një skenarist i filmave bazuar në tregimet e tij. Kështu “Willy Wonka dhe fabrika e çokollatave”, me regji nga Mel Stuart në 1971 (në mesin e aktorëve të përfshirë: Gene Wilder, Jack Albertson, Ursula Reit, Peter Ostrum dhe Roy Kinnear), është një histori kurioze ku pronari i një fabrika e çokollatës shpall një konkurs: pesë fëmijët fitues mund të hyjnë në fabrikën misterioze dhe të zbulojnë sekretet e saj.
Roald Dahl ka shkruar edhe libra për të rritur, histori, tema kryesore e të cilave është vuajtja që vjen nga egërsia, shtypja dhe sikleti.
Në pension në një shtëpi të madhe të vendit, shkrimtari i çuditshëm vdiq nga leukemia në 23 nëntor 1990. /KultPlus.com
Sapo mora kumtin e papritur: ka ndërruar jetë Wilfried Fiedler! Ende nuk i di rrethanat, supozoj se do të ketë ndodhur në Berlin, ku ishte kthyer të jetonte qysh prej këtij viti albanologu i racës, një nga të mëdhenjtë e historisë së kësaj shkence. Jo më larg se në qershor të këtij viti, derisa po bënim përurimin e veprës së tij të madhe Vergleichende Grammatik der Balkansprachen (Gramatikë e krahasuar e gjuhëve të Ballkanit) në mjediset e institutit ballkanistik të Akademisë Austriake të Shkencave të botuar nga Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, ende i gjallë dhe me mendje shumë të kthjellët po më fliste për vazhdimin e punës së madhe për këtë gramatikë, e që ishte vëllimi II për sistemin emëror. Në planet e tij dhe në parashikimet tona në Akademi vepra do të kryhej në dy vitet në vijim dhe do të botohej sërish tek ASHAK-u, ku kishte qenë shumë i kënaqur me botimet e mëparme. Ne sapo bëheshim gati ta ftonim si të veçantë në Konferencën ndërkombëtare për studimet albanistike në Itali, që do të mbahet në tetor, dhe të përfitonim nga ai rast për të parë realizimet e deritashme të kësaj pune. E kam njohur qysh nga vitit 1972 dhe gjatë tërë kësaj kohe kemi pasur kënaqësinë të bashkëpunonim. Më kujtohen diskutimet e gjata në Prishtinë lidhur me gramatikën e gjuhës shqipe, që vazhdonin çdo verë vite me radhë, diskutimet për aspektet më të ndryshme të albanologjisë në gjithë këto gati 5 dekada.
Me rezultatet e punës së tij shumë të frytshme, me intensitetin dhe qëndrueshmërinë e preokupimeve albanistike, me përqendrimet në studimin e strukturës së shqipes së sotme, me ndihmesat për njohjen e kulturës dhe të letërsisë shqiptare në botën gjermane, me fjalorët shqip-gjermanisht e gjermanisht-shqip, me Gramatikën e madhe dhe risimtare në shumë aspekte, me mësimdhënien e frytshme të shqipes për gjermanët, profesor dr. Wilfried Fiedler hyn në radhën e të mëdhenjve të albanologjisë gjermanishtfolëse, siç janë J. G. von Hahn, G. Meyer, N. Jokl, M. Lambertz, etj.
I lindur më 1933 në Oberfrohna të rrethit Chemnitz (Kemnic), pas mbarimit të studimeve për sllavistikë në Universitetin e Berlinit, Wilfried Fiedler nisi të punonte si asistent shkencor në Akademinë e Shkencave të Berlinit. Mësoi shqip pasi ishte ftuar të bashkëpunonte për studimin e këngëve çame, për të mos u ndarë më asnjëherë nga albanologjia. Nga 1959 mësimdhënës i gjuhës shqipe në Universitetin Humboldt të Berlinit ndërsa nga 1968 në Institutin Qendror për Gjuhësi të Akademisë së Shkencave të Republikës Demokratike Gjermane, ku bashkë me Oda Buchcholz udhëhiqnin grupin për studimet ballkanistike. Pas rënies së Murit të Berlinit nisi mësimdhënien bashkë me Martin Camajn në Universitetin e Mynihut, ku qëndroi si profesor titullar deri sa u pensionua më 1998. Pas pensionimit ai u ftua si profesor të mbante mësime të shqipes në Institutin e Studimeve të Europës Juglindore në Universitetin Friedrich Schiller të Jenës. Më 1991 profesor dr. Wilfried Fiedler u zgjodh anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, ndërsa më 2006 anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Në botën shqiptare W. Fiedler është i pranishëm qysh nga viti 1955 në Shqipëri, pastaj kryesisht si pjesëmarrës në veprimtari shkencore herë pas here në Tiranë, ndërsa me rregull në Prishtinë qysh nga vitet ’70, pjesëmarrës shumë aktiv i Seminarit Ndërkombëtar të Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës Shqiptare dhe i të gjitha veprimtarive albanologjike aty. AShAK është botuesi i tri veprave madhore të W. Fiedler-it gjermanisht (Das albanische Verbalsystem in der Sprache des Gjon Buzuku (1555), 2004, ff. 812 dhe Die Pluralbildung im Albanischen, 2007, ff. 510 dhe Grammatik der Balkansprachen, 2018, ff. 826 ff).
Përveç studimeve të veçanta të botuara nëpër organet shkencore, puna që e bëri shumë të njohur studiuesin Fiedler është vepra e përbashkët me Oda Buchholz-in Albanische Grammatik, Berlin, 1987, në të cilën sistemi gramatikor i shqipes së sotme vështrohet në tërë gjerësinë e tij: në fonologji, në strukturën morfologjike dhe në fushën sintaksore. Pjesën për morfologjinë në këtë gramatikë, pra edhe atë për foljet, e karakterizon tendenca për të qenë shteruese sa u përket formave. Në anën tjetër, bie në sy qëndrimi risimtar në raport me gramatologjinë për shqipen në shumë aspekte të shqyrtimit të çështjeve morfologjike, sidomos në sistemin e foljeve. Në fushën e sintaksës kjo Gramatikë është gjithsesi e para për shumë aspekte të vështrimit. Kjo gramatikë sot konsiderohet ndër veprat bazë të gramatologjisë shqiptare në përgjithësi.
Libri i W. Fiedler-it Das albanische Verbalsystem in der Sprache des Gjon Buzuku (1555) – Sistemi foljor i shqipes në gjuhën e Gjon Buzukut (1555) është monografi gjithëpërfshirëse. Si në asnjë të ngjashëm në tërë albanologjinë, në të janë shqyrtuar në mënyrë të detajuar të gjitha aspektet e sistemit foljor të gjuhës shqipe te libri i parë i botuar “Meshari “(1555). Monografia e Wilfried Fiedler për foljet në veprën e Buzukut (1555) pasqyron shkallën më të lartë të njohjeve për këto çështje në fushën e albanologjisë. Me këtë vepër begatohet ndjeshëm buzukologjia dhe studimi i sistemit foljor të shqipes në tërësi.
Më 2006 patëm nderin të bashkëpunonim me profesor Fiedler-in rreth botimit të veprës më frymëgjatë të jetës së tij – Die Pluralbildung im Albanischen, që paraqet versionin e ripunuar të disertacionit të tij të doktoratës, e që në fakt është përshkrimi dhe studimi më i plotë i shumësit në gjuhën shqipe dhe ndër më të rëndësishmit për studimet gramatikore në tërësi. Ky studim i gjerë, sistematik e i gjithanshëm, për botimin në ASHAK, u shoqërua me mbi 70 harta dialektologjike për tërë hapësirën shqipfolëse në Ballkan.
Studimet e profesor Fiedler-it për aspektet tipologjike të shqipes duan vlerësuar sidomos, sepse ato lidhen drejtpërsëdrejti me fushën tjetër të rëndësishme për hulumtimet e tij, e që është ballkanistika.
Përmes diskutimeve të prajshme ai krijon premisën se shqipja është gjuha ‘vendimtare’ ballkanike, sepse në shqipen tiparet shenjuese karakteristike shfaqen më së qarti. Brenda tipareve të atilla karakteristike për Ballkanin tiparet shënjuese në shqipen duhet të jenë më të shpeshtë dhe/ ose do të shfaqin shkallë më të lartë morfologjizimi sesa përkatëset në gjuhët fqinje. Vëllimi I që kemi në dorë i veprës “Gramatikë e krahasuar e gjuhëve të Ballkanit” zhvillon tezën e Fiedlerit sipas vështrimeve në sistemin foljor. Një vëllim II do të merret me shfaqjet në sistemin emëror, për të vijuar më tej në konceptimin e tërësishëm, që përfshin dhe çështjet e fonetikës e të fonologjisë e të fjalëformimit, të cilat këtu janë lënë anash. Me shqyrtimet e gjithanshme në bazë të materialeve nga të gjitha gjuhët e Ballkanit, nga dialektet më të ndryshme, me begatinë e madhe, kjo vepër do të jetë për shumë kohë ndër më të rëndësishmet për ballkanistikën.
Profesor Fiedler ka në dorëshkrim dhe një Hyrje në studimet albanologjike, që mund të gjendet në internet dhe që pret ndonjë botim klasik. Me studimet e tij frymëgjatë, me gjerësinë e jashtëzakonshme të njohjeve gjuhësore – nga gjuhët gjermanike tek sllavet e baltiket, tek romanet e greqishtja e hungarishtja, me thellimin në hulumtimin e fenomeneve, me këmbënguljen e pashembullt në respektimin e realieve gjuhësore dhe të detajit në përgjithësi, ai ia ka dalë të na japë një sërë studimesh të dorës së parë, qëndrueshmëria e të cilave nuk zbehet. Do vënë në pah qysh tash se në tërë këtë gamë të gjerë interesash e njohjesh, studimet për gjuhën shqipe zënë gjithsesi kryet e vendit në interesimet e thelluara të profesor Fiedler-it. Duke e parë gjuhën shqipe në një kuadër më të gjerë, në një anë hapësinor ballkanik, në anën tjetër tipologjik, ai na ka sjellë dhe vijon të na i begatojë dijet dhe horizontet me njohje optimalisht të verifikuara deri në detajet më të vogla dhe gjerësisht të vendosura në një tablo më të gjerë të studimeve për gjuhët moderne të Europës. Profesor Fiedler, vetë studiues i thelluar, shquhet dhe me tiparin fisnik të bashkëpunuesit të zellshëm me të tjerët në këtë punë: hulumtimet e tij për botën shqiptare kanë nisur me një bashkëpunim të veçantë me studiuesit e folklorit muzikor Doris dhe Erich Stockmann në fushën e muzikës popullore çame, për të vijuar me O. Buchcholz në studimet në fushën e gramatikës së shqipes, në përkthimet e letërsisë shqipe në gjuhën gjermane, në Wörterbuch Albanisch-Deutsch, G. Uhlisch; Albanische Grammatik, me dr. A. Klosin në Wörterbuch Deutsch-Albanisch, me profesor N. Boretzkyn, dhe sidomos në fushën e mësimdhënies së shqipes i njohur ndër shumicën e albanologëve të sotëm gjermanë.
Profesor Fiedler njihet po ashtu si përkthyes i letërsisë shqipe në gjuhën gjermane sidomos me Gjeneralin e ushtrisë së vdekur dhe me Novelat e I. Kadaresë, me Palimpsestin e M. Camajt, Tregimet shqiptare dhe Antologjinë e poezisë shqipe të Kosovës, ashtu si me përkthime gjermanisht nga gjuhë të tjera sllave, baltike e hungareze.
Vdekja e dijetarit të madh të albanologjisë-ballkanologjisë profesor dr. Wilfried Fiedler është një humbje e madhe për studimet në këto fusha, për ndërmjetësimet dhe bashkëpunimin midis kulturave të popujve tanë, për albanologjinë në përgjithësi dhe për shkencën gjermane. Për ne është një humbje e pakompensueshme e një miku të madh të gjuhës, të kulturës dhe të popullit shqiptar. Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës humbi një nga autorët e saj më të çmuar.
U prehtë në paqe! Dritë pastë shpirti i tij! /KultPlus.com
Joni Kraja prezantoi ekspozitën e tij “Brutal Elegance”, e cila përbëhet prej tablosh në akrilik dhe dy skulptura të realizuara me materiale te ricikluara, prej cikleve më të fundit të autorit.
Jon Kraja sjell kërkimin e tij personal të bukurisë tek një botë konsumiste dhe e mbindotur. Nëse në tablotë e tij ai e gjen të bukurën tek hedhja e shpejtë e ngjyrave dhe e rastësishmja që krijohet në përplasjen mes tyre, tek skulpturat ai kërkon ndjeshmërinë e formave që vijnë si rezultat i deformimit të shisheve plastike gjatë procesit të transformimit të tyre prej atij vetë.
Autori, shprehet se ”ky proces transformim i kujton atij finesën e drapërive të mjeshtrave të vjetër të skulpturës. Në të dy rastet, si tek tablotë si tek skulpturat kemi kërkesën për ekuilibër mes aktit të shpejtë e brutal të krijimit dhe evidentimit të delikates dhe detajit që ruhen me kujdes për të arritur në plotësimin e veprës”. /ATSH /KultPlus.com
Edhe pse në vende të ndryshme ka data të ndryshme, 13 shtatori është Dita Ndërkombëtare e çokollatës, prandaj në këtë ditë le të zbulojmë më tepër për një nga shoqërueset më besnike dhe më të dashura të ditëve tona, cila është historia e saj?
Dita Botërore e çokollatës, festohet më 7 korrik.
Çokollata është një produkt ushqimor industrial që ka për bazë kakaon. Përdoret për ushqim në formë të pastër dhe si gjysmë produkt në industri e kuzhinë. Fjala çokollate rrjedh nga pija e parë me përmbajtje të saj Xocóatl (Xócoc: ëmbël; atl: ujë; d.m.th “ujë i ëmbël”), e cila prodhohej nga Astekët. Kjo pije ka qenë ujë i përzier me kakao, vanile dhe beber Cajen.
Bima Theobroma Cacao (emri shkencor i kakaos) u klasifikua nga Lineu, duke patur parasysh emrin dhe përdorimin e tij në qytetërimet që e përdornin në atë kohë.
Historia e kakaos dhe çokollatës
Bima e kakaos ka origjinë antike dhe sipas disa studimeve botanike mendohet të ketë qenë e pranishme mbi 6000 vjet më parë në lumenjtë Amazona dhe Orinoko. Bujqit e parë që filluan ta kultivonin bimën e kakos ishin majatë, rreth vitit 1000 p.e.s. Tokat që shtrihen mes gadishullit Jukatan, Ciapasit dhe bregut paqësor të Guatemalës ishin të parët që panë fillimin e historisë së kakaos dhe bashkë me të, të çokollatës.
Më vonë majatë dhe astekët filluan kultivimin e kakaos dhe më vonë të prodhonin çokollatë.
Përveç përdorimit liturgjik e ceremonial, në Amerikë çokollata përdorej si pije e quajtur ksokoatl, shpesh e aromatizuar me vanilje, spec djegës e piper. Kjo pije përftohej e ftohtë ose e nxehtë duke i shtuar ujë ose përbërës të tjerë, si mielli e mineralet. Një tjetër mënyrë prëgatitjeje ishte duke i shtuar çokollatës miell misri dhe mjaltë.
Karakteristika e saj parësore ishte shkuma, e cila në Antikitet përftohej duke e kaluar disa herë nga një enë në tjetrën. Pas pushtimit spanjoll filloi të përdorej “dybeku” (molinilo), i cili lëvizej poshtë e lart dhe kështu arrihej më shpejt shkuma aq e dëshiruar.
Nuk mund të mos vihet re koincidenca e mënyrës së pregatitjes të pijes së kakaos me traditën afrikane të pregatitjes së çajit (tre cikle të njëpasnjëshëm pregatitje, çdonjëri prej të cilëve përftohet nga zierja e gjetheve të çajit, përzierja e përsëritur deri në arritjen e shkumës). Ksokoatl-i kishte si efekt lehtësimin e ndjesisë së lodhjes, gjë që lidhej me teobrominën që përmbante. Ai ishte një artikull luksi në gjithë Amerikën qëndrore pre-kolumbiane; farat e kakaos përdoreshin si monedhë dhe si njësi matëse: në thesarin e perandorit Motekuhzoma (më i njohur si Montezuma), gjendeshin thuajse një miliard të tilla. Thuhet se ksokoatl-i kishte një shije të shkëlqyer.
Hoze de Akosta, një misionar jezuit spanjoll që jetoi në Peru dhe më pas në Meksikë në fundin e shek.XVI, shkruante: Jo e shijshme për ata që nuk e njohin, më një shkumë në sipërfaqe që nuk ka aspak shije të mirë. Gjithsesi, është një pije shumë e vlerësuar nga indianët, të cilët e përdorin për të nderuar fisnikët që përshkojnë vendin e tyre. Spanjollët, si burrat dhe gratë, të cilët janë mësuar me vendin, janë shumë xhelozë për këtë çokollatë. Thonë se përgatisin shumë lloje, të ngrohta, të ftohta, të vakta dhe se i fusin shumë ereza; bëjnë me të dhe një brume që sipas tyre është i mirë për stomakun.
Vetëm në vitin 1502 kakao u njoh nga qytetërimi evropian: Kristofor Kolombi gjatë udhëtimit të tij të katërt e të fundit në Amerikë, zbarkoi në Honduras ku pati rastin të provonte një pije me bazë kakaoje; në kthim morri me vete disa fara kakaoje për t’ia treguar Ferdinandit dhe Izabelës së Spanjës, por nuk i dha asnjë rëndësi zbulimit. Vetëm me Hernando de Soto u arrit futja e kakaos në Evropë në mënyrë të përhapur, ishte viti 1519.
Ai arriti në Amerikë nga Spanja. Perandori Montezuma e priti krahëhapur dhe i ofroi një plantacion të tërë me kakao.
Ngarkesa e parë e dokumentuar e çokollatës drejt Evropës me qëllim tregtar udhëtoi mbi një anije nga Verakruzi në Sevilje në 1585. Çokollata shërbehej gjithmonë si pije, por evropianët dhe sidomos urdhërat murgjërore spanjolle, të cilat kishin një përvojë të gjatë me mishelat, i shtuan vaniljen dhe sheqerin për t’i hequr shijen e hidhur dhe ia hoqën piperin dhe specin djegës.
Gjatë gjithë viteve 500, çokollata mbeti një ekskluzivitet i Spanjës, e cila ia zgjeroi kultivimin. Vetëm në vitet 600, nëpërmjet Toskanës, kakao arriti në Itali me anë të tregtarit fiorentinas Antonio Carletti dhe në 1615 në gjithë Evropën. Gjurmët e lidhjes së vjetër të Firences me çokollatën gjenden në disa libra të Biblotekës Kombëtare Qëndrore të Firences, ku gjenden dëshmi të shumta të shkruara duke filluar nga viti 1600 me një debat mbi çokollatën dhe konsumin e saj. Gjithmonë në Firence, nga viti 1680 gjenden gjurmë të shkruara mbi temën e çokollatës. Në 1680 botohet “Ndryshimet mes ushqimit dhe çokollatës…” të cilin e ndjekin në 1728: “Mendime rreth përdorimit të çokollatës”, “Letër ku ekzaminohen arsyetimet e autorit të mendimeve të para, rreth përdorimit të çokollatës”, “
Në shek. XVII u kthye në një luks mes fisnikëve të Evropës dhe hollandezët, lundrues e zotët, ia morën Spanjës kontrollin botëror. Në Venecian e viteve 700 lindnin dyqanet e para të kafesë, paraardhësit e bareve të sotëm; ato ishin sigurisht dhe dyqane çokollate dhe ishin në garë për të ndryshuar recetat ekzistuese duke shpikur të reja. Në vitin 1790 “Gazeta Veneciane” dokumentoi përhapjen e produktit. Deri në fund të shek. XVIII çokollata konsiderohej si shëruese ndaj çdo gjëje dhe mendohej me veti mrekullibërese. Brazili, Martinika dhe Filipinet e rritën kultivimin e kakaos; në të njëjtën kohë shumë qytete evropiane u shquan për përpunimin e çokollatës; një shembull ishte Torino i cili kishte një prodhim prej 350 kg në ditë, pjesa me e madhe eksportohej në Austri, Svicër, Gjermani dhe Francë, ku pak nga pak pregatitja e pijeve të çokollatës u kthye në një pasion.
Në fund të shek. XVIII çokollata e parë e ngurtë siç e hamë sot, u shpik në Torino nga Doret-i. Në 1802 Bozzelli shpiku një makineri për ta rafinuar brumin e kakaos e për ta përzier me sheqer e vanilje. Duhet të vinte viti 1820 që sistemi të vihej në punë dhe kubi i parë i çokollatës u prodhua në Angli.
Në vitin 1826 Pierre Paul Caffarel filloi prodhimin e çokollatës në sasi të mëdha falë një makinerie të re, e cila mund të prodhonte mbi 300 kg çokollatë në ditë. Në 1828 hollandezi Conrad J. van Houten, e shpejtoi metodën e nxjerrjes së yndyrës nga farat e kakaos, duke i transformua në kakao pluhur dhe gjalp kakaoje. Zhvilloi gjithashtu të ashtuquajturin “proces hollandez”, i cili konsiston në trajtimin e kakaos me alkale për t’i hequr shijen e hidhur. Këto trajtime bënë të mundur prodhimin e çokollatës si ajo e sotmja.
Çokollata e parë me përmasa më të mëdha se ajo e Doretit u prodhua në 1847 nga Joseph Fry. Në 1852-shin në Torino Michele Prochet filloi të përziente kakaon me lajthi të shtypura e të pjekura, duke krijuar brumin Gianduia. Daniel Peter, një fabrikant zviceran qirinjsh, u bashkua me të vjehrrin për të prodhuar çokollatë. Në 1867 filluan të fusnin edhe qumështin si përbërës dhe nxorrën në treg çokollatën me qumësht në vitin 1875. Për të larguar ujin nga qumështi në mënyrë që çokollata të ruhej me gjatë, u ndihmua nga një fqinj, fabrikant ushqimesh për femijë, me emrin Henri Nestlè. Rudolph Lindt shpiku procesin e quajtur “conching”, i cili konsiston në mbajtjen për një kohë të gjatë të çokollatës së shkrirë për ta bërë mishelën homogjene.
Në 1946 Pietro Ferrero shpiku një krem me çokollatë dhe lajthi me qëllim për t’i shitur disa kile pastiçierëve: produkti pati një sukses shumë më të madh nga ç’pritej dhe disa vjet më vonë, në vitin 1964, lindi çokokremi, i cili u bë i famshëm në të gjithë botën. /KultPlus.com
Sulmi terrorist i kryer nga Al Kaeda kundër kullave binjake të Qendrës Tregtare Botërore në Nju Jork, më 11 shtator të vitit 2001, ndryshoi përgjithnjë jo vetëm qiellin e një nga qyteteve më dinamikë në botë, por të gjithë kombin amerikan si dhe vendet e tjera aleate.
Në 18 vitet e fundit, vendi ku ishin kullat binjake ka ndryshuar vazhdimisht, duke u kthyer në një memorial për 2977 personave me kombësi jo vetëm amerikane, por nga e gjithë bota të cilët humbën jetën nga sulmet.
Ky sulm bëri që të krijohet Departamenti i Sigurisë Kombëtare, Akti Patriotik dhe zyra për Përforcimin e Doganës dhe Emigrimit. /tch/KultPlus.com
“Ji i sjellshëm, sepse çdokush që takon, është duke kaluar nëpër një betejë”, ka thënë Platoni.
Ndonjëherë është e vështirë të kuptojmë, nëse dikush po sillet mirë me ty sepse është i mirë, apo sepse po kërkon diçka në këmbim. Platoni na sugjeron që gjithsesi të jemi të mirë dhe të sillemi mirë, pavarësisht se qëllimet e personave të tjerë mund të mos jenë aq të mira.
2. Mendohu përpara se të flasësh
“Njerëzit e mençur flasin sepse kanë diçka për të thënë. Budallenjtë, sepse duan të thonë diçka”, është shprehur filozofi në fjalë.
Në ditët e sotme, kur kemi kaq shumë mundësi ku të shprehemi, është paksa e vështirë të ulemi dhe të mos i shprehim mendimet tona. Platoni na kujton se ne duhet të flasim, vetëm kur është e nevojshme.
3. Sfidoji të tjerët
“Ti mund të zbulosh më shumë gjatë një ore lojë me dikë, se sa gjatë një bisede”, është shprehur Platoni.
Ai na mëson se nëse në një situatë ne shtojmë sfidat, atëherë mund të kuptojmë më mirë karakterin e vërtetë të njerëzve. Vetëm në një lojë me të tjerët, ne mund të shohim se si janë ata në të vërtetë, por gjithmonë duhet të luajmë në mënyrë të ndershme, sipas Platonit.
4. Thjesht filloje diçka
“Fillimi është pjesa më e rëndësishme e një pune”, ka thënë Platoni.
Shpesh njerëzit humbasin mundësinë për t’i bërë mirë botës, për t’i bërë mirë vetes, sepse humbasin mundësi nga çdo anë për shkak se nuk nisin të bëjnë diçka për t’i shfrytëzuar ato mundësi. Platoni na sugjeron të qëndrojmë mbi frikën që na ndalon të ecim përpara. Edhe nëse dështojmë, të paktën e dimë se e kemi provuar një herë dhe kemi mësuar diçka. Duke mos filluar, ne nuk mësojmë asgjë dhe mbetemi të penduar se pse nuk e provuam diçka.
5. Bëj gjëra të mira
“Veprimet e mira na japin fuqi dhe frymëzojnë veprime të mira tek të tjerët”, është shprehur filozofi.
Nuk është e vështirë ta bësh botën një vend më të mirë. Ne thjesht duhet të përpiqemi për ta trajtuar më mirë njëri-tjetrin. Të bësh vepra të mira për të tjerët jo vetëm që të bën të ndihesh mirë, por edhe i inkurajon të tjerët të veprojnë në të njëjtën mënyrë. Nëse e bëjmë vetëm një herë këtë gjë, nuk është e mjaftueshme. Duhet të bëjmë vazhdimit mirë./bota.al/ KultPlus.com
Përveç ditarit të Ana Frank në lidhje me luftën naziste, po botohet edhe një ditar tjetër, ai i Renia-së Spiegel.
Ditari sekret që ishte ruajtur në një kasafortë banke në New York, dhe tani pas 70-të vitesh po botohet.
Renia vdiç në moshën 18 vjeçare nga nazistet gjerman, historia e saj ishte shumë e dhimbshme dhe vazhdon të jetë edhe sot e kësaj dite për motrën dhe nënën e saj, ku me shumë vështirësi vendosën ta botonin atë bashkë me Penguin Books, ku e cilësuan si një testament i jashtëzakonshëm për të dy tmerret e luftës, ku edhe kanë filluar të bëhen krahasime me ditarin e Anne Frank për qartësinë dhe shkrimin e saj të shkathët.
Familja jetonte në Przemysl, Poloni, që ishte nën pushtimin Sovjetik derisa nazistët pushtuan Bashkimin Sovjetik në 1941.
Ditari i quajtur “Jeta e një vajze të re në hijen e Holokaustit“ përmban gjithësej 700 faqe, ku përveç përshkrimeve të luftës e ditëve të zymta, ajo kishte edhe rrëfime për dashurinë e saj ndaj një djali të quajtur Zygmunt Schwarzer, ku edhe kishin qenë bashkë kur sulmet naziste kishin filluar dhe në ato momente kur nazistët e zbuluan Renian duke u fshehur në një papafingo.
Schwarzer kishte mbijetuar dhe kishte ditarin që Renia ia kishte lënë atij, kështu në vitin 1950 arriti të kthejë ditarin tek motra e Renias, Elizabeth dhe nëna e saj Roza, të cilat po jetonin në New York.
Elizabeth nuk ka mundur ta bindte veten për ta lexuar, kështu që vendosi ta depozitonte atë në një kasafortë bankare. Deri sa vajza e saj Alexandra Bellak shtyu që ditari të përkthehej në anglisht, në mënyrë që njerëzit nga e gjithë bota ta lexonin atë.
“Unë isha kurioze për të kaluarën time, trashëgiminë time, nëna ime kurrë nuk e ka lexuar atë ashtu siç duhet ngase ishte shumë e dhimbshme për të, ku edhe sot e kësaj dite nëna ime 87 vjeçare nuk e ka marr kurajon për ta lexuar të gjithë ditari, ajo ka lexuar vetëm fragmentet që u shtypën në Smithsonian. Nga ky ditar kam kuptuar thellësinë dhe pjekurinë e tezës sime, shkrimin dhe poezinë e shkëlqyeshme të saj dhe për këtë arsyeje e kam parë të arsyeshme t’a sjellim në jetë”, tha Alexandra për CNN /21media/ KultPlus.com
Qyteti i Arnisës u zbulua nga babai i arkeologjisë shqiptare, Hasan Ceka. Ndërkohë që këto ditë priten rezultatet e zbulimeve më të fundit nga një ekip arkeologësh shqiptaro-gjermanë, arkeologu Neritan Ceka rrëfen për objektet e dala në dritë dhe çfarë ka ndodhur gjatë 70 vjetëve me zbulimet e qytetit antik në Babunjë të Lushnjës.
Arnisa, një qytet i lashtë ilir, i zhdukur dhe që figuronte vetëm në hartat e Ptolemeut, ishte lënë gati në harresë, plot 70 vjet pas zbulimit të gjurmëve të para të saj nga Hasan Ceka.
Zbulimet e bëra në këtë qytet datojnë disa shtresime historike me zanafillë 2600-vjeçare. Muri mbrojtës është ndërtuar gjatë shekullit IV p.e.s., kohë kjo e lulëzimit të kulturave ilire dhe helene.
Ekipi i arkeologëve këto ditë ka nxjerr në dritë rrënojat e qytetit antik të Arnisës. Kjo është një ekspeditë kërkimi dhe shpëtimi./literalmedia/ KultPlus.com
Aktorja gjithnjë e më e zënë, Kristen Stewart, do ta marrë edhe një çmim për aktrimin e saj.
Organizatorët e Festivalit të ardhshëm të Filmit në Cyrih ditë më parë njoftuan se këtë vit çmimin “Golden Eye” do ta marrë Stewart, e cila në festival mbërrin me regjisorin Benedict Andrews për premierën zvicerane të filmit biografik “Seberg” në të cilin ajo e pati mundësinë ta luante aktoren legjendare Jean Seberg. Filmi e pati premierën botërore në Festivalin e Filmit në Venecie.
“Edhe pse ka mundur të vazhdonte të luante në filma blockbuster pas sagës Twilight, Stewart ka zgjedhur filma artistikë indie nga autorë si Walter Salles, Olivier Assayas dhe Ang Lee. Ajo ka arritur ta gjejë një ekuilibër midis mainstreamit dhe artit në një mënyrë të përshtatshme, ndërsa mishërimi i saj i patrembur i Jean Seberg edhe një herë ka konfirmuar se ajo është një nga aktoret më të gjithanshme të kësaj gjenerate”, thanë drejtorët e festivalit Nadja Schildknecht dhe Karl Spoerri. Fituesit e mëparshëm të çmimit “Golden Eye” përfshijnë Jake Gyllenhaal dhe Andrew Garfield.
Stewartin audienca botërore e njohu në vitin 2002 së bashku me Jodie Foster në trilerin “Panic Room”, ndërsa me sagën “Twilight” ajo fitoi famë mbarëbotërore në vitin 2008, shkruan KOHA Ditore. Në vitin 2015, ajo u bë aktorja e parë amerikane që e fitoi çmimin “Cesar” si aktorja më e mirë mbështetëse në dramën Clouds of Sils Maria, në të cilën ajo luajti së bashku me Juliette Binoche. Këtë vit, përveç filmit të lartpërmendur Seberg, Stewartin do ta shohim edhe në filmin e Sony, Charlie’s Angels, me regji të Elizabeth Banks, ku luan pranë Naomi Scott dhe Ella Balinska.
Festivali i 15-të i Filmit në Cyrih do të mbahet nga 26 shtatori deri më 6 tetor, ndërsa kryetar i jurisë është Oliver Stone./koha.net/ KultPlus.com
Duke iu referuar gjendjes fillestare të natyrës, një të kaluare hipotetike përpara qytetërimit, filozofi Thomas Hobbes nuk shihte asnjë arsye për të qenë nostalgjikë.
Ndërkohë që Rousseau thoshte se “njeriu lind i lirë, dhe më pas është kudo në zinxhirë”, Hobbes besonte se e gjejmë veten duke jetuar një jetë të egër dhe të pamundur, pa edukim dhe mbrojtje nga shteti.
Natyra njerëzore është e keqe: ne i zëmë pusi dhe e shohim si pré njëri-tjetrin, në mënyrat më të këqia të mundshme.
Nuk është për t’u habitur pra, që shteti do të imponohet mbi lirinë tonë, në një mënyrë pothuaj të dhunshme.
E megjithatë Hobbes pretendonte se këta zinxhirë janë absolutisht të rëndësishëm për të na mbrojtur ne njerëzve nga njëri-tjetri.
Hobsi e përgjithësoi sistemin e vet në tri shkrime të titulluara: Për trupin, Për njeriun dhe Për qytetarin.
Ashtu si bota materiale lëviz sipas një mekanizmi të ndërlikuar ingranazhesh, si ajo e një ore të ndërlikuar, edhe njeriu është rrënjësisht ashtu si një makinë.
Mjeku Uiliam Harvei, mik i vjetër i Hobsit, e kishte treguar në mënyrë të shkëlqyer këtë nëpërmjet qarkullimit të gjakut. Prandaj, sipas Hobsit, pulsionet psikologjike dhe gjendjet si kënaqësia dhe dhimbja, dashuria dhe urrejtja, dëshira dhe frika, mund të çojnë te pulsioni fizik i dorës së parë, që është ruajtja e vetes. Një pulsion i tillë i bindet domosdoshmërisë, megjithëse këtu nuk bëhet fjalë për një vullnet të lirë./bota.al/ KultPlus.com
Ato ishin shembulli i një kulture nga një vend i vogël ku sapo kishte filluar bashkëjetesa mes orientit dhe oksidentit.
Secila nga gjashtë princeshat ishte e veshur me talentin dhe kulturën e dijes së saj duke marrë nën patronazh të vetin edhe nga një copë organizimi shoqëror e deri tek arti ushtarak, transmeton KultPlus.
Princesha Nafija – u martua me Ceno beg Kryeziun nga Gjakova. Ata lindën një djalë me emrin Esat, ose siç njihej si Princ Tati. Ceno beu u vra më 1927-të në Pragë ku shërbente si Ambasador. Pas vdekjes së tij, Princesha së bashku me të birin jetuan në Pallatin Mbretëror pranë Mbretit Zog, dhe gjatë mërgimit pa u ndarë nga familja, Princesha ndëroi jetë në Kajro.
Princesha Senija – u martua me Princ Mehmed Abid të Turqisë, i biri i Sulltan Abdylhamid II-të. Martesa pas një kohe nuk rrezulltoi e lumtur ndaj dhe u divorcuan duke mos patur fëmijë. Princesha më pas qëndroi tërë jetën e saj pranë të vëllait (Ahmet Zogut) dhe motrave të veta,përderisa vitet e fundit të jetës i kaloi në Kanë të Francës ku dhe ndëroi jetë pikërisht një javë pasi i kishte vdekur e motra Myzejemja.
Pricesha Adilja – U martua me Emin bej Agolli-Doshishti dhe patën 3 djem dhe dy vajza. Ajo iu përkushtua familjes ku të gjithë së bashku jetuan në Angli dhe më pas vitet e fundit të jetës së saj i jetoi në Paris pranë të birit të vet i cili ishte ende i pamartuar Salihu.
Pricesha Myzejme – Nuk u martua kurrë. Gjithë jetën ia kushtoi humanizmit dhe artit duke kaluar tërë jetën pranë familjes Mbretërore. Vitet e fundit të jetës së saj edhe ajo i kaloi në qytetin Kanë të Francës së bashku me motrat e saja Sanijen dhe Maxhiden.
Pricesha Ruhija – Nuk u marrtua kurrë. Ajo qëndroi gjithmonë pranë vëllait dhe ishte e apasionuar pas artit Ushtarak të cilin e njihte mirrë..Në mërgim ajo u përball me luftën kundër kancerit dhe ndëroi jetë në qytetin Kajro të Egjyptit. Mbreti Faruk i Egjyptit me preardhje shqiptare, për nder të Princeshësh Ruhije, organizoi një ceremoni mortore mbertërore zyrtare.
Princesha Maxhidja – E lidhte i njëjti fat me motrat e saj. Edhe ajo nuk u martua kurrë edhe ajo ishte njohëse e mirë e doktrinës ushtarake dhe e apasionuar pas artit kombëtar. Jetoi pranë familjes mbretërore deri më vitin 1961 dhe më pas kaloi tek motrat e saj në Kanë të Francës ku dhe mbylli jetën.Fatet njerëzore janë përcjellëse të jetës ato mund të të ngazëllojnë dhe mund të të trishtojnë.Vetëm fati s’është në duart e qënies njerëzore por ajo paracaktohet nga vetë Zoti i Madhërishëm. /syri.info/ KultPlus.com
Gjurmët, rock grupi kosovar që ishte i pranishëm në skenën e muzikës shqiptare gjatë periudhës 1980-1986 kanë realizuar shumë këngë që edhe sot këndohen nga rock grupet tjera e vazhdojnë të dëgjohen akoma nga adhuruesit e këtij zhanri. ‘
’Mendoja çdo gjë merr fund pa ty’’, është një ndër këngët më të njohura të grupit. Kjo, një këngë që përçon një emocion të jashtëzakonshëm dhe është himn i plot gjeneratave dhe realiteteve të ndryshme prej njëra tjetrës në Kosovë, shkruan KultPlus.
Në vitin 2002, Gjurmët publikuan projektin Gjurmët LP, një përmbledhje e këngëve të tyre me incizim të lartë dhe shkrime retrospektive të Kelmendit për kohën e funksionimit të grupit.
Më poshtë keni tekstin e plotë të këngës:
Vallë është e mundur më kalon pranë dhe një copë akull më bën një puthje ta kujtoj Ishe ti ajo
Duket me bëhet nuk di çfarë kam sot..
Ledhatimet a thua ishin dhe ajo ëndërr
Një sheti s’me bie n’mend sa je larg nga unë sa afër ishim të premtoja mrekulli i marri, thosha çdo gjë merr fund pa ty
Një grimcë, ti një grimcë unë kështu fati e do këtë punë Një grimcë, ti një grimcë unë kështu fati e do këtë punë
Kthehem rrotull nganjëherë ç’kanë këta njerëz ç’shikojn n’qiell
Ledhatimet a thua ishin dhe ajo ëndërr
Një sheti smë bie n’mend sa je larg nga unë sa afër ishim të premtoja mrekulli i marri, thosha çdo gjë merr fund pa ty
Një grimcë, ti një grimcë unë kështu fati e do këtë punë Një grimcë, ti një grimcë unë kështu fati e do këtë punë Kthehem rrotull nganjëherë ç’kanë këta njerëz ç’shikojnë n’qiell
Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Kujtim Gashi, në bazë të dispozitave ligjore në fushën e të Drejtës së Autorit dhe Strategjisë Kombëtare për Forcimin e Sistemit të së Drejtës së Autorit ka marrë vendim për emërimin e anëtarëve të Task Forcës kundër piraterisë në fushën e të drejtës së autorit.
Task Forca do të ketë në përbërje Drejtorin i Zyrës për të Drejtat e Autorit dhe të Drejtat e Përafërta nga MKRS -Kryesues; Kryeinspektorin e Inspektoratit të Tregut – MTI -Zëvendëskryesues; Përfaqësuesin e Prokurorisë së Shtetit; Drejtorin e Zyrës për Pronësi Industriale – MTI; Udhëheqësin e Sektorit të Pronësisë Intelektuale nga Dogana e Kosovës; Shefin e sektorit për Hetimin e Krimeve Ekonomike nga Policia e Kosovës; Shefin e Sektorit për Hetimin e Krimeve Kibernetike po ashtu nga Policia e Kosovës; dhe Kryeshefin e Agjencisë për Administrimin e Pasurisë së Sekuestruar ose Konfiskuar nga Ministria e Drejtësisë.
Sipas
vendimit të nxjerrë Task Forca do të ketë në përgjegjësinë e saj Zbatimin e
Strategjisë Kombëtare për Forcimin e Sistemit të së Drejtës së Autorit;
Koordinimin e veprimeve të institucioneve në luftën kundër falsifikimit
dhe piraterisë me qëllim të ndërmarrjes së veprimeve konkrete nga ana
e institucioneve dhe organeve kompetente që janë pjesë e Task Forcës dhe
institucioneve tjera që ndërlidhen me luftën kundër falsifikimit dhe
piraterisë në fushën e të drejtës së autorit; dhe Sensibilizimin e
institucioneve të zbatimit të ligjit, dhe publikut në luftën kundër falsifikimit
dhe piratërisë në fushën e të drejtës së autorit;
Me
këtë hap, ka vlerësuar ministri Gashi, po ndërmerren veprimet konkrete në
luftën kundër falsifikimit në njërën anë dhe kjo do të thotë mbrojtje e
krijimtarisë dhe autorëve, duke dëshmuar kështu vendosmërinë e institucioneve
për zbatim ligjit në kuadër të shtetit të së drejtës.
“Jam i bindur që vendimi i marrë sot do të jap frytet e veta. Task Forca do të jetë një mekanizëm dhe trupë e cila do të angazhohet në luftën kundër falsifikimit dhe piraterisë dhe shpresoj se kjo gjë do të shihet në terren,. Besoj se krijuesit e autorët do të ndjehen më të sigurt për punën e tyre dhe do të nxiten që t’i sjellin vendit tonë krijimtari e vepra me të cilët do të krenohemi”, tha ndër të tjera ministri. /KultPlus.com
Muslim Mulliqi (1934 – 13 janar 1998) ishte piktor impresionist dhe ekspresionist i Kosovës.
Mulliqi lindi më 1934 në Gjakovë. Akademinë e Arteve Figurative e kreu në Beograd te profesori Zora Petroviq.
Studimet pasuniversitare i kreu te i njëjti profesor, në vitin 1961. Ka qenë anëtar i SHAFK që nga themelimi. Është njëri ndër themeluesit dhe dekan i parë i Akademisë së Arteve në Prishtinë, ndërsa anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës ishte prej vitit 1980.
Mulliqi ekspozoi në Kosovë, në hapësirat e Jugosllavisë, në Romë e Tiranë.
Një kohë punon në Sekretariatin për Arsim e Kulturë dhe shumë shpejt merr bursën njëmujore për Paris, ku njihet me lëvizjet e atëhershme në qarqet e artistëve të mëdhenj, në qytetin që asokohe çmohej si qendër botërore e arteve pamore. Në vitin 1963 fillon punë në Shkollën e Lartë Pedagogjike ku tashmë ishte hapur Dega e Pikturës, të cilën ai menjëherë e merr në drejtim.
Me emrin e tij sot Galeria e Arteve e Kosovës organizon njërin nga manifestimet më prestigjioze të arteve pamore te ne.
Ishte vetëm dhjetë vjeç kur e kishte përjetuar tmerrin e luftës, dhe Kristian Gashi kishte fjetur nëpër bodrume e kisha, përderisa Bibaj, fshati i tij i lindjes për çdo ditë boshatisej.
Tashmë super i famshëm, i cili me një pankartë me një mesazh
shumë prekës dhe mirënjohës pushtoi pothuajse ballinat më prestigjioze të botës.
“Duke i’u falënderuar juve, ne po luajmë kundër jush. Anglia
jonë e dashur”, ishte përmbajtja e slloganit të Kristian Gashit, i cili u vu në
fokus të medieve botërore.
Ai tregon për KultPlus se gjithmonë e kishte pas një ëndërr,
mënyrën se si të falënderonte miqtë e shqiptarëve që i shpëtuan nga serbët.
“Qysh herët e kam menduar se si mund ti falënderoj miqtë tanë:
Bill Clinton, Madeleine Albright, Tony Blair dhe gjeneralin Wesley Clark. Por
kam dashur që falënderimi të shkojë edhe për qytetarët e këtyre vendeve”, ka thënë
Gashi, i cili me këtë falënderim goditi, pikërisht në ndeshjen Kosovë-Angli.
Kristian Gashi si refugjat në Stankovec
Edhe pse vetëm 10 vjet, Kristianin periudha e luftës e
kishte rritur para kohe. Mban mend se shumë herë ka pas nevojë që të shpërthente
në vaj, por duke pas afër vetës fëmijët e axhës, të gjithë më të vegjël se ai,
ai kishte marë mbi supe rolin që të kujdesej edhe për emocionet e tyre. “Më
vinte të shpërtheja në lot, po kisha frikë se mund ti frikësoja fëmijët e axhës
që ishin më të vegjël se unë”, ka treguar Gashi, i cili tash është 30 vjeç dhe
jeton në Austri.
Gashi kishte përjetuar Stankovecin, pastaj kishte shkuar
refugjat në Kroaci, por kujton gjyshin e tij që nuk e kishte lëshuar shtëpinë,
dhe sipas tij, serbët e kishin maltretuar disa herë.
Tashti, 20 vjet distancë nga lufta, Kristiani nuk e kishte menduar se pikërisht nëpërmjet lojës së kombëtares së Kosovës, do të bënte këtë falënderim, që e kishte pas peng për kaq shumë vite./KultPlus.com
Aplikacioni ‘Shnet’ ka hyrë në listën e ngushtë për Çmimin Evropian të të Rinjve (European Youth Award) si zgjidhje inovative në kategorinë për “Nxitje në Kujdesin Shëndetësor”.
European Youth Award është garë evropiane që motivon të rinjtë të prodhojnë projekte digjitale që kanë ndikim në shoqëri dhe që adresojnë qëllimet e përcaktuara nga Këshilli i Evropës 2020 si dhe Qëllimet e Zhvillimit të Qëndrueshëm të Kombeve të Bashkuara (SDGs).
“Shnet”-i është aplikacioni i
parë në Kosovë dhe në gjuhën shqipe ku mund të gjeni informata rreth edukatës
seksuale dhe shëndetit reproduktiv. Aplikacioni “Shnet” është produkt
i punëtorisë UPSHIFT në kuadër të UNICEF Innovations Lab Kosovo, në partneritet
me UN Women.
“Shnet”-i shërben si mjet mësimor
për të informuar rininë e Kosovës mbi edukimin seksual, shëndetin riprodhues
dhe informacione të tjera relevante në lidhje me tema të ngjashme. Përmes këtij
aplikacioni, përdoruesit kanë mundësi të rrisin më tej njohuritë e tyre në
lidhje me edukatën seksuale dhe çështje tëtjera që lidhen me këtë temë.
“Shnet” edhe më parë kishte marrë
vlerësim ndërkombëtar. Më 8 mars të këtij viti, në videon zyrtare të UNICEF-it
për Ditën Ndërkombëtare të Gruas, drejtoresha gjenerale e UNICEF-it, Henrietta
H. Fore, e kishte përmendur “Shnet”-in dhe ideatoren e tij, Eurisa
Rukovcin, si një nga katër shembujt e suksesshëm në të gjithë globin në
përpjekjen e grave për ndryshime pozitive në shoqëritë e tyre respektive.
Aplikacioni ‘Shnet’ ka hyrë në listën e
ngushtë për Çmimin Evropian të të Rinjve (European Youth Award) si zgjidhje
inovative në kategorinë për “Nxitje në Kujdesin Shëndetësor”.
European
Youth Award është garë evropiane që motivon të rinjtë të prodhojnë projekte
digjitale që kanë ndikim në shoqëri dhe që adresojnë qëllimet e përcaktuara nga
Këshilli i Evropës 2020 si dhe Qëllimet e Zhvillimit të Qëndrueshëm të Kombeve
të Bashkuara (SDGs).
“Shnet”-i është aplikacioni i
parë në Kosovë dhe në gjuhën shqipe ku mund të gjeni informata rreth edukatës
seksuale dhe shëndetit reproduktiv. Aplikacioni “Shnet” është produkt
i punëtorisë UPSHIFT në kuadër të UNICEF Innovations Lab Kosovo, në partneritet
me UN Women.
“Shnet”-i shërben si mjet mësimor
për të informuar rininë e Kosovës mbi edukimin seksual, shëndetin riprodhues
dhe informacione të tjera relevante në lidhje me tema të ngjashme. Përmes këtij
aplikacioni, përdoruesit kanë mundësi të rrisin më tej njohuritë e tyre në
lidhje me edukatën seksuale dhe çështje tëtjera që lidhen me këtë temë.
“Shnet” edhe më parë kishte marrë
vlerësim ndërkombëtar. Më 8 mars të këtij viti, në videon zyrtare të UNICEF-it
për Ditën Ndërkombëtare të Gruas, drejtoresha gjenerale e UNICEF-it, Henrietta
H. Fore, e kishte përmendur “Shnet”-in dhe ideatoren e tij, Eurisa
Rukovcin, si një nga katër shembujt e suksesshëm në të gjithë globin në
përpjekjen e grave për ndryshime pozitive në shoqëritë e tyre respektive.
Duke parë rëndësinë globale të European
Youth Award, vetë arritja në finale e “Shnet”-it, ndonëse konkurrenca
ishte shumë e fortë nga e gjithë Evropa, paraqet një sukses dhe lajm pozitiv
për Kosovën. Vendimi final do të merret në muajin nëntor dhe një fitore
eventuale e “Shnet”-it do të paraqiste një sukses për imazhin e
Kosovës dhe të të rinjve të saj në botë.
Duke parë rëndësinë globale të European Youth Award, vetë arritja në finale e “Shnet”-it, ndonëse konkurrenca ishte shumë e fortë nga e gjithë Evropa, paraqet një sukses dhe lajm pozitiv për Kosovën. Vendimi final do të merret në muajin nëntor dhe një fitore eventuale e “Shnet”-it do të paraqiste një sukses për imazhin e Kosovës dhe të të rinjve të saj në botë. /KultPlus.com
Ka mbërritur trileri final i vazhdimit të adaptimit filmik të horror-librit “The Shining” nga Stephen King, i cili bën fjalë për Dan Torrencein e rritur apo Doctor Sleep.
Disa vjet pas ngjarjeve në vazhdimin e parë të filmit horror, Dan Torrence i rritur njoftohet me vajzën me aftësi të ngjashme si ato që i ka edhe ai. Kështu që ai përpiqet ta mbrojë atë nga kulti The True Knot, i cili i rrëmben fëmijët me fuqi për të mbetur të pavdekshëm.
Horrori me titullin “Doctor Sleep” u bë me regji të Mike Flanagen sipas librit të King nga viti 2013.
Torrencein e rritur, njeriun në të dyzetat e tij me fuqi psikike, i cili lufton me alkoolizmin, në film e luan Ewan McGregor.
Ngjarja e filmit fillon kur ai zhvendoset në New Hampshire dhe gjen punë në një shtëpi pleqsh. Atje ai takohet me Abra Stone, aftësitë rrezatuese të të cilës janë më të fortat që ai i ka parë ndonjëherë. Në përpjekje për t’i qetësuar demonët e tij, Torrence përpiqet ta shpëtojë Abran nga një fis i udhëhequr nga Rose the Hat.
Pjesa tjetër e ekipit të aktorëve përbëhet nga Billy Freman, Crow Daddy, Dr. John, Snakebite Andi dhe shumë të tjerë.
“Doctor Sleep” do të shfaqet në kinema më 8 nëntor të këtij viti. /KultPlus.com
