Në një fshat piktoresk në veri të Kosovës, Marko Gjuriqi piu nga një shishe birre e Gazimestanit dhe buzëqeshi para kamerave. Në një vizitë në këtë zonë disa javë më parë, Gjuriqi u arrestua nga forcat speciale, u fut në një furgon policie dhe u deportua shpejt-e-shpejt. Kësaj radhe, njeriu kyç i Serbisë për çështjen e Kosovës u lejua të qëndrojë, ndonëse me një helikopter mbi kokë për të mbajtur rojë.
Gjuriq ishte në Kosovë, të cilën Serbia ende e konsideron provincë të veten, për një vizitë në një mikro-birrari që prodhon birrë me emrin që nderon betejën mesjetare që është kyçe për lidhjen emocionale të Serbisë me Kosovën. Ai vizitoi edhe një vend-pushimi, në ndërtim e sipër për t’u kujdesur për pelegrinët serbë në manastirin e shekullit të 14-të të Banjskës.
“Është detyrë imja të jem këtu dhe të qëndroj me krenari me popullin tonë”, tha Gjuriqi para ekipeve të mbledhura televizive. “Ftoj të gjithë qytetarët serbë të vijnë këtu pa paragjykim, dhe të përjetojnë vendet e shenjta këtu në Kosovë e Metohi”, tha ai, duke përdorur emrin serb për provincën, raporton “The Guardian”.
Pothuajse dy dekada pasi forcat serbe u tërhoqën nga Kosova më 1999 pas një fushate bombarduese ajrore të NATO-s kundër Sllobodan Millosheviiqit, dhe një dekadë pasi Kosova shpalli pavarësinë, çështja më e ndjeshme e vendit është fati i banorëve të mbetur serbë, si dhe statusi politik i zonave ku jetojnë. Masat ndëshkimore nga guerilët shqiptarë të Kosovës pas goditjes së Millosheviqit ndaj popullatës shqiptare në të ’90-at, e përcjellë nga pavarësia, çuan në një largim të qëndrueshëm të serbëve, dhe tani ata përbëjnë rreth 5% të popullatës 1.8 milionëshe të Kosovës, transmeton Koha.net.
Në bazë të një marrëveshjeje të nënshkruar në Bruksel më 2013, qeveria e Kosovës është pritur të themelojë të ashtuquajturin Asociacion të komunave serbe, që do t’i sillte zonat me shumicë serbe në sistemin e saj dhe do t’u jepte edhe zë kolektiv. Beogradi dhe Prishtina ende janë duke u marrë me formatin final, derisa i afrohen një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse për normalizim të raporteve dhe potencialisht të hyjnë të dyja në BE.
Avni Arifi, shef i stafit të kryeministrit të Kosovës, ka thënë se garancitë kulturore dhe përfaqësimi politik për serbët veçse janë mishëruar në Kushtetutën e Kosovës, dhe ka akuzuar Beogradin se po dëshiron të krijojë një kalë Troje, të ngjashëm me Republikën Serbe, entiteti vazhdimisht e më i pavarur serb në brenda Bosnjës. “Ata po kërkojnë t’u japim më shumë, por falja është krejt çka mund t’u japim sepse gjithçka tjetër është e zënë”, tha Arifi.
Presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, javën e kaluar tha se Kosova ka bërë “asgjë” për të zbatuar premtimet e saja. Vuçiqi ka qenë duke punuar në qarkun diplomatik, duke kërkuar mbështetje për koncesione në Serbi (detajet ende nuk dihen), si dhe të përgatis opinionin publik në vend për kompromise potencialisht të dhimbshme.
Një nga sugjerimet e Beogradit, që vazhdimisht po përmendet në media, është ndarja përgjatë lumit Ibër, që veriu i Kosovës t’i shkojë Serbisë mundësisht si pjesë e një këmbimi që përfshin rajonet me shumicë shqiptare në jug të Serbisë. “Të gjithë serbët do të thonë se kjo është një prej zgjidhjeve”, tha Vuçiq, ndërsa nuk pranoi të komentonte nëse kjo është një prej qëllimeve specifike në negociata, transmeton Koha.net.
Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, ka hedhur poshtë këtë opsion. “Nuk do të ketë ndarje të Kosovës. Nuk do të ketë shkëmbim territoresh”, tha ai. Edhe diplomatët perëndimorë kundërshtojnë ashpër këtë ide, së paku pjesërisht për shkak të precedentit që mund të vë për kufij tjerë të kontestuar në Ballkan.
Veç kësaj, shumë serbë jetojnë në enklava në jug të lumit, siç është Graçanica, pak kilometra larg Prishtinës. Një fotografi e madhe e Vuçiqit dominon sheshin kryesor, ku valojnë flamujt serbë. Aty pranohen dinarët serbë, sikurse edhe eurot, valuta zyrtare. Manastiri ortodoks i Graçanicës, i ndërtuar më 1321, është i mbushur me freska të skenave biblike, e më e dukshmja është një e Gjykimit të Fundit bashkë me mëkatarët duke u djegur. Janë manastiret mesjetare të Kosovës që ngjallin emocione për shumë serbë, që e shohin atë si zemër të kombit dhe fesë së tyre.
Këtu, forca policore ofron një fije të hollë shprese për ata që dëshirojnë të shohin një Kosovë të integruar e multi-etnike. Nga policët e stacionuar në Graçanicë, 41 janë serbë dhe 12 janë shqiptarë. Svetlana Kapetanoviq, një police serbe 43 vjeçare që flet shqipen rrjedhshëm, thotë se viteve të fundit incidentet e motivuara etnikisht kanë qenë shumë të rralla, ndërsa pjesa më e madhe e punëve të Policisë ka të bëjë me luftimin e krimit të vogël. Policët të gjithë veshin uniformat me flamurin e Kosovës, në kundërshtim me gjithë flamujt serbë nëpër qytet.
Kapetanoviq tha se vendosi të mësonte shqipen pas një incidenti në fillim të karrierës së saj si police më 2003, kur u thirr me një grup policësh shqiptarë në një incident të dhunshëm shtëpiak ku ishte përfshirë një grua e re shqiptare.
“Isha e vetmja police femër, dhe vajza po me jepte shikime, sikur dëshironte të komunikonte diçka me mua pa ua thënë burrave. E shihja se kërkonte ndihmë nga unë dhe unë doja të flisja me të por s’dija të flisja shqip dhe as ajo s’dinte të fliste serbisht. Dyshova se aty mund të ketë pasur përdhunim, dhe e raportova tek komandanti im. Më vonë, doli se kisha pasur të drejtë. Atëherë e kuptova se më duhet të mësoj shqipen”, ka thënë Kapetanoviq, transmeton Koha.net.
Si person që e flet rrjedhshëm gjuhën shqipe, Kapetanoviq është serbe e rrallë. Ndërsa ende është një gjeneratë shqiptarësh të Kosovës që e kujtojnë serbishten, në mesin e të rinjve kjo gjuhë është e rrallë. Fëmijët në shkolla serbe, që ende zhvillojnë mësimin me kurrikula të shtetit serb, nuk mësojnë shqip, e edhe e kundërta.
“Fatkeqësisht ende kemi një situatë ku serbët dhe shqiptarët jetojnë jetë të ndara”, ka thënë Dalibor Jevtiq, zëvendëskryeministri serb i Kosovës, që flet shqip. Ndërsa i shmanget çështjes së qëndrimeve të tija për sa i përket statusit të Kosovës, Jevtiq thotë se të gjitha palët duhet të kenë një qasje konstruktive në lidhje me gjuhën. Ndonëse partia e tij, Lista Serbe, ka lidhje të forta me Beogradin, ai thotë se nuk i takon Serbisë t’u tregojë serbëve të Kosovës se si të jetojnë.
“Nëntëdhjetë për qind e serbëve në Serbinë qendrore nuk kanë qenë kurrë në Kosovë. Nuk i kuptojnë jetët tona dhe unë s’i marr shumë seriozisht kur më tregojnë si të jetoj jetën time me fqinjët e mi”, tha ai.
Megjithëse shumica e serbëve të Kosovës janë ende të shqetësuar me idenë e pavarësisë, shumë prej tyre tani e shohin papunësinë dhe diskriminimin ekonomik si kërcënime më të mëdha sesa tensionet etnike. Ka edhe ndasi përbrenda komunitetit, që ilustrohet më së miri me vrasjen e Oliver Ivanoviqit në janar, një politikan serb i Kosovës që kundërshtonte Listën Serbe, që dominon skenën serbe politike. Ivanoviq u qëllua për vdekje në Mitrovicë, qytet ky i ndarë mes palëve serbe dhe shqiptare nga Ibri. Askush nuk është arrestuar për vrasjen.
“Nuk është e sigurt të flasësh lirshëm në këtë qytet, por të themi se nuk ishin shqiptarët ata që e vranë atë”, ka thënë Marko Jakshiq, bashkëpunëtor politik i Ivanoviqit, gjatë një interviste në veri të Mitrovicës, transmeton Koha.net.
Disa serbë të Kosovës thonë se Beogradi dhe Prishtina janë barabar të frustruara në shfrytëzimin e situatës së tyre për të fituar pikë. Vizitat e profileve të larta në Kosovë nga Gjuriqi dhe të tjerët shpesh shihen si të dedikuara për opinionin publik në Serbi sesa për të bërë përmirësime materiale për ta. “Për Beogradin, Kosova është një çip pokeri për t’u luajtur në rrugën e Serbisë drejt integrimit në BE”, thotë Jakshiq. “Vuçiqi është i gatshëm të luajë atë, dhe Gjuriqi është i dedikuar të veprojë si qetësues që i lehtëson gjërat për ne”.
