Nga Besnik Paci.
“Lahuta e Malcis”, Fishta-Abat Doçi dhe origjina e tyre Mirdita-Autoktone-Ilire, dhanë kushtrimin për Lirinë e Kombit nga pushtimi 500 vjeçarë otoman dhe pavarsuan gjuhen shqipe, nga alfabeti, turko-sllav.
Kryevepren shqiptare “Lahuta e Malcis” Fishta e filloj, duke u frymzuar nga origjina e tij Mirdita Krenare dhe me nxitjen e Abatit te Mirditës Preng Doçit..!
Ndjenja e origjines, do t’a qonte, poetin e madh Atë Gjegj Fishtën, vazhdimisht te vendlindja e te pareve te tij, te Mirdita e papërkulur, ku filloj bashkpunimin, me Abatin e Mirditës, bashkpunim që qoj në themelimin e shoqërisë të parë, te alfabetit shqip “Bashkimi” nga Abat Preng Doçi i Mirditës si dhe fillimet letrare të Fishtës, ku mbas disa viteve do finalizonte Kryevepren e Tij “Lahuta e Malcis”
FORUMI SHQIPTAR, i dt. 17.04.2006 , shkruan si më poshte vijon, mbi lidhjet e At Gjergj Fishtes me Mirditen dhe Abat Preng(Prend) Doçin..!
Mjaft deshmi shkrimore kane pohuar origjinen e Fishtes nga Mirdita, deshmi që të qojne tek “kulla” e te pareve te tij, të familjes Paci, ne Domgjon te Fanit te Mirdites. Familja e tij ishte shperngulur ne Zadrime ashtu si mjaft familje mirditase asokohe. Femijeria e poetit qe fshihte brenda gjeniun e ardhshem u perkund duke u mekuar me folklorin karakteristik te Mirdites. Si te mos mrekullohej shpirti i tij nga ajo materie e çuditshme qe rreshqiste mbi telat e lahutes e te çiftelise, here ne trajten e lirikes elegjiake, here ne formen e satires origjinale? Por nuk do te ishin vetem origjina, femijeria apo folklori qe do t’a shpinte poetin e madh vazhdimisht te vendlindja e te pareve te tij, te Mirdita krenare.
Thuajse menjehere pas perfundimit te arsimit te larte, aty nga viti 1893, Gjergj Fishta do te caktohej famullitar ne Gomsiqe, të Mirditës, ku do t’u printe punimeve per ndertimin e nje pjese te kishes. Aty fillojne lidhja, miqesia, bashkepunimi me Abatin e Mirdites Preng Doçi, i cili qe nder te paret qe parandjeu tek Fishta poetin e madh te kombit. Dihet nxitja qe ai i beri Fishtes te vazhdonte te shkruarit e Lahutes, duke kenduar si nje rapsod homerian i maleve shqiptare.
Lidhjet e mirditorëve me Poetin e Madh bëhen më të qarta, jo vetem nga origjina e Fishtes, nga Mirdita, por duke analizuar dy të dhëna të pavlerësuara sa duhet deri sot. E para ka të bëjë me shoqërinë “Bashkimi” e themeluesin të saj Abati i Mirditës Preng Doçi dhe, e dyta, me botimet e para të Gjergj Fishtës, që sipas gjasave, vijnë si rrjedhojë e aktivizimit të Gjergj Fishtës në shoqërinë “Bashkimi”.
Sherbimi i parë i Fishtës në Mirditë, forcoj bashkpunimin e tij me Abat Doçin, i cili nxiti Fishtën, për shkrimin e “Lahutes te Malcis” dhe lidhja e tyre u kthye, në Levizje e Rilindjes Kombëtare.. KUSHTRIM… për ngritjen e Shqiptarve, kunder poshtimit 500 vjeçar, Otoman dhe hapin e parë kjo levizje e mori, me krijimin e shoqërisë “Bashkimi” për pavarsinë e gjuhës shqipe nga alfabeti Turko-Sllav.
Shoqeria Kulturore “Bashkimi” me kryetarë Abat Doçin, u themelu ne vitin 1899, me perkrahjen e Austriakeve dhe Hungarezve, me të cilet mbante lidhje Abat Doçi, dhe ne grupin themelues të Shoqërise, ”Bashkimi” në krah të Abat Doçit, ishte Fishta, me klerike misionarë e intelektualë atdhetarë të tjerë, të cilë themelun shkronjat e para shqipe, ABC-nê. që flasim sot, ku ALFABETI I SHOQERISË “BASHKIMI” U MIRATU SI ALFABET I GJUHËS KOMBËTARE, NË KONGRESIN E MANASTIRIT(1908), ku vetë Fishta ishte Kryetarë Vendimarrës i Alfabetit Shqip, në Kongresin e Manastirit dhe përfaqsonte, Abat Doçin dhe Shoqerinë “ Bashkimi”.
(si më poshtë vijon)
Vlersimi i Studiuesit Gjerman, MAKSIMILIAM LAMBERTZ, për Fishtën..!
Viti 1899 shënon themelimin e shoqërisë “Bashkimi” nga abat Doçi i Mirditës si dhe fillimet letrare të Fishtës, duke paralajmëruar Poetin Kombëtar të shqiptarëve, që, sipas studiuesit gjerman MAKSIMILIAN LAMBERTZ: -“Gjuha Shqipe e ka si “nji fat të madh e të jashtëzakonshëm, çka nuk e patën popujt e tjerë, veçse mbas qindra vjetsh të një jete letrare”. Prandaj kanë të drejtë mirditorët që e duan Poetin e tyre Kombëtar, por jo vetëm ata.
“Shqipnia pat nji fat t’ madh e
t’jashtzakonshem, shka nuk e paten popujt e tjer, veçse mbas qindra vjetsh të nji jete letrare, pat të madhin, të naltuemin përmbi t’gjith, atë, qi u pshtet në popull t’vetin e n’ gjuhen e tij e qi me vjersha t’veta ndezi flak zemrat n’popull, pat zhenin poetike t’At Gjergj Fishtes”. (MAKSIMILIAM LAMBERTZ)
Gjithë Shoqeritë Atdhetare të asaj kohe ne Diasporë, do shkruanin, për themelimin e Shoqërisë “Bashkimi”, dhe Abat Preng Doçin, nder to “Kalendari i Maleve” i Faik Konices..!
Për të parën, pra, për themelimin e shoqërisë “Bashkimi”, “Kalendari i Maleve” i vitit 1900 i FAIK KONICËS, shkruante:
“Ma e madhia ndodhinë për kombin shqiptar më 1899, asht krijimi i shoqnisë “Bashkimi” ne Shkoder, per përparimin e gjuhës kombetare. Kjo shoqni zgjodhi për Kryetar Imzot Preng Doçin, Abatin e Mirditës. I shkëlqyeshmi Abat i Mirdites ka me vedi besimin edhe uzdajen e gjith shqyptarve, te shka do fes qi ne qofshim.”
GJERGJ FISHTA “ shkruante për Abatin e Mirdites Preng Doçin: “….Mundet më u thanë për siguri se nuk asht kund nji skaj Shqipnjiet, ku burrat e mendshem e të kalemit mos të kenë ndie e përmend ket emën. Kudo ndrit duka e tij, a nder Pari Kishe, a ndër Kren të vendit, ase ndër njerëz të diplomacisë, gjithkund i la nder vetit e nam kombit të vet.
ISMAIL QEMALI: do shkruante, “Ne e bëmë si e bëmë Shqipërinë, por Abat Preng Doçi prej Mirdite, do e bënte edhe pa ne edhe më mirë”.
Vlersime të tilla , nuk kanë nevojë për koment kur është fjala për rolin e Mirditës dhe të njerëzve të saj të shquar si Prend Doçi e Gjergj Fishta, në historinë e Shqipërisë.
Si ka ndikuar shoqëria “Bashkimi” në fillimet letrare të një poeti e shkrimtari si Fishta?
Gjergj Fishta ka qenë njëri ndër themeluesit e shoqërisë “Bashkimi”, ku bënin pjesë personalitete të letrave shqipe, si: Ndre Mjeda, Luigj Gurakuqi, Ndoc Nikaj, Mati Logoreci etj.
Aso kohe Atë Gjergj Fishta, ishte famullitar në Gomsiqe të Mirdites, që i përkiste Abacisë së Doçit. Në Mirditë filloj bashkpunimi i ngushtë i Fishtës me Abat Doçin, për Lirinë e Kombit, bashkpunim, qe qoj ne krijimin e shoqerise të parë të shkrinjave shqip, me emrin “Bashkimi” ne vitin 1899.
Ajo që duam të theksojmë këtu, është që fakti i shkrimit të parë i Fishtës, më saktë, dy shkrimet e para të botuara të tij, datojnë në nëntor të vitit 1899, disa muaj pas themelimit të shoqërisë “Bashkimi” (janar-qershor 1899). Shkrimi i pari është një poezi satirike që titullohet “Zoti Anselmo Lorecchio në Vienë” dhe, i dyti, një ese e shkurtër që titullohet “Një hije e zezë” (N’I HIE’ E’ ZEZE). Të dy shkrimet botohen në revistën “Albania” të Faik Konicës kur Fishta ishte 28 vjeç. Botohen me alfabetin e revistës dhe i pari mban pseudonimin e Popullit, ndërsa i dyti është pa emrin e autorit dhe pa ndonjë pseudonim të tij.
Ja si e percjellin studiuesit koheqendrimin e Fishtes ne Gomsiqe te Mirdites dhe lidhjet e tij me vendorigjinen Mirditen Krenare..!
KARL GURAKUQI shkruan se “Fishta ne Gomsiqe te Mirdites ne perpjekje te perditshme me popullin e maleve, gurre e paster gjuhe dhe jete shqiptare, nxori ato visare te çmueshme frazeologjike, gojedhenash, dokesh, kanuni, mendesie dhe natyre arbnore, qe me aq mjeshteri e natyrsi dijti t’i gershetonte nder veprat e ndryshme te veta e sidomos ne kryevepren “Lahuta e Malesise”.
NAMIK RESULI shton se “koheqendrimi i Fishtes ne Mirdite, ne nje nga krahinat me konservatore te Shqiperise, ku tabiatet dhe doket ishin njesh, qe nje faktor percaktues ne formimin e poetit te ardhshem, ngaqe tashme ai qe ne lidhje te drejteperdrejte me kulturen e Malesise, e vetmja ndoshta Mirdita, qe kishte mbetur e pacenuar dhe rrezatonte karakteristikat me thelbesore te malesoreve shqiptare ne gjendjen e tyre natyrore… vlera qe pati qendrimi i Fishtes ne Mirdite shihet qarte ne kryevepren e tij “Lahuta e Malesise” .
ENGJELL SEDAJ pohon se “qendrimi ne keto krahina te veriut, ne fillim si famullitar i ri ne Gomsiqe, do te jete nje faktor vendimtar ne pergatitjen e poetit te ardhshem, ne njohjen me te drejteperdrejte te kenges popullore, te lahutarit shqiptar”.
Me pseudonimin PAL DUKAGJINI, AT DANIEL GJECAJ (Theth, 14 tetor 1913 – Romë, 30 gusht 2002) qe frat françeskan, studjues, publicist dhe shkrimtar shqiptar. shkruan se
“kontakti i perditshem i Fishtes me mirditasit, e shtyni famullitarin ta kundronte shqiptarin ma per se afermi… ai si psikolog i vertete depertoi ne shpirtin fisnik te fshatarit. Aty, syni i tij i mprehte pau e lexoi, me nje pelhure te endun ne vege ilirase, se bujaria, ndera, besnikeria, trimnia, urtia, zotnimi i vetes, squetsia e deri krenaria e fisit, ashtu porsi drejtesia kanunore, ndonjehere e vrazhde kryqezoheshin e laracoheshin me vuajtje, vorfni e pashkollim…
Miku i ngushte i Pader Gjergj Fishtes , Kleriku Italian, Filozof, Shkrimtare ,Albanolog, FULVIO CORDIGNANO, shkruante te “Hylli i Drites” per Pader Gjergjin…, qe nder bajraktë e malsisë, fis te vetin paraqet Mirditën e fortë e krenare…, marre nga origjinali i Hyllit te Drites, si me poshte vijon..!!
PER MA TEPER AT FISHTA ASHT SHPREHJA ME E GJALLE E MA FUQISHMJA, PER GJITH NI ATO VENDE, QË NJË FAT I MJERUESHËM BJEN ME VEDI: GJITHDUER VUATJESH E PËSIMESH , MBI POPULLIN E TIJ, AI QE NDËR BAJRAKTË TË MALSISË E FIS VETIN PARAQET MIRDITËN E FORTE E KRENARE…!!!
Ne takimin e parrë që kishte me Fishten ne Romë…, Kleriku Atdhetarë Monsinjor ZEF OROSHI, shkruan: Kur i tregova se isha nga Mirdita: ”Edhe unë nga Mirdita jam, tha Fishta, e trojet e të parēve, nuk i kam shitē as si kam falë”.
Si me poshtë vijon eshtë pjese nga shkrimi :
Dy shkrimet e Fishtes, para 1889_es.
“ shkrim te dt.23.08.2015 nga Urim Gjata, me nje grup studiuesish, të cilet hulumtojnë ofigjinen dhe lidhjet e Fishtes, me Mirditen dhe Abat Preng Doçin.
Disa studiues po grumbullojnë të dhëna për prejardhjen e të parëve të Gjergj Fishtës. Ata faktojnë se trungu është në Domgjon të Mirditës, fisi Paci.
Në raste të tilla mua më vjen nëpër mend një aforizëm i Niçes. Ai ka thënë diku se një popull nuk vlerësohet nga numri i njerëzve të shquar që ka nxjerrë nga gjiri i tij, por nga qëndrimi që ai popull mban ndaj figurave të veta të shquara.
Qëndrimi që kanë mbajtur mirditorët ndaj Fishtës është si për njeriun e tyre: e duan Poetin Kombëtar dhe veprën e tij. Shumëkush ka ditur vargje të tëra përmendësh nga “Lahuta e Malcis” dhe i ka përcjellë ata gojë më gojë edhe atëherë kur vepra e Fishtës ishte e ndaluar dhe bënte fajësi të dënueshme për agjitacion e propagandë për këdo që e lexonte qoftë edhe për kënaqësi vetjake.
Lidhjet e mirditorëve me Poetin e Madh bëhen më të qarta duke analizuar dy të dhëna të pavlerësuara sa duhet deri sot. E para ka të bëjë me shoqërinë “Bashkimi” e themeluesin e saj Abat Doçin dhe, e dyta, me botimet e para të Gjergj Fishtës, që sipas gjasave, vijnë si rrjedhojë e aktivizimit të Gjergj Fishtës në shoqërinë “Bashkimi”.
Për të parën, pra, për themelimin e shoqërisë “Bashkimi”, “Kalendari i Maleve” i vitit 1900 i Faik Konicës shkruante:
“Ma e madhia ndodhinë për kombin shqiptar më 1899, asht krijimi i shoqnisë “Bashkimi” ne Shkoder, per përparimin e gjuhës kombetare. Kjo shoqni zgjodhi për kryetar Imzot Prenn Doçin, Abatin e Mirditës. I shkëlqyeshmi Abat i Mirdites ka me vedi besimin edhe uzdajen e gjith shqyptarve, te shka do fes qi ne qofshim.”
