Pas muajsh spekulimesh dhe diskutimesh të nxehta në rrjet, drejtuesit e Amazon dhe MGM kanë ngushtuar listën për aktorin që do të marrë rolin ikonik të James Bond. Sipas burimeve të Variety dhe DailyMail, në garë kanë mbetur vetëm tre emra: Jacob Elordi, Tom Holland dhe Harris Dickinson.
Të tre aktorët janë të rinj, të talentuar dhe me eksperiencë në projekte të mëdha, ndërsa përzgjedhja fokusohet në aktorë britanikë nën moshën 30 vjeçare. Megjithatë, edhe pse australian, Elordi vazhdon të konsiderohet një kandidat i fortë për rolin e agjentit sekret 007.
Filmi i ri do të drejtohet nga regjisori i njohur Denis Villeneuve (Dune, Blade Runner 2049), i cili e ka cilësuar këtë projekt si një nder dhe përgjegjësi të madhe. “Kam dashur gjithmonë Bond-in që në fëmijëri, është një ikonë që meriton një kapitull të ri spektakolar,” është shprehur ai.
Pas largimit të Daniel Craig, producentët e rinj Amy Pascal dhe David Heyman po përpiqen të sjellin një qasje të freskët, ndërkohë që Amazon ka marrë kontrollin krijues të ekskluzivitetit. Xhirimet mund të zhvendosen nga Londra në Liverpool për shkak të kufizimeve të reja në kryeqytet, ndërsa premiera pritet në fund të vitit 2026 ose në fillim të 2027-ës.
Ndërkohë, fansat janë të ndarë, sidomos pas lançimit të lojës së re zyrtare “007: First Light”, ku zëri i James Bond-it i përket aktorit Patrick Gibson. Kjo ka ngjallur spekulime se ai mund të jetë zgjedhja për film, por sipas burimeve nga studioja, loja dhe filmi nuk janë të lidhura drejtpërdrejt.
Një gjë është e sigurt: kapitulli i ardhshëm i agjentit më të famshëm në histori është më afër se kurrë dhe pritshmëritë janë të larta!/ KultPlus.com
Një ndër dëshmitë më të hershme letrare të Europës për figurën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, vjen për herë të parë në gjuhën shqipe, duke hedhur dritë mbi një kapitull të panjohur të pranisë së heroit tonë kombëtar në letërsinë evropiane të shekujve të kaluar.
Bëhet fjalë për romanin kalorësiak “Skënderbeu i Madh”, të shkruar nga autorja franceze Anne de La Roche Guilhem në shekullin XVII, tashmë i përkthyer në shqip nga prof. Ardian Ndreca. Kjo vepër, e ruajtur deri më sot në arkiva dhe biblioteka të huaja, risillet në qendër të vëmendjes si një dëshmi e hershme e figurisë mitike të Skënderbeut në imagjinatën letrare të kohës.
Promovimi i këtij botimi të rëndësishëm u zhvillua në bibliotekën “Zoja e Shkodrës”, në një aktivitet të organizuar nga famullia e Arqipeshkvisë Metropolitane. Ngjarja mblodhi studiues, lexues dhe përfaqësues të institucioneve kulturore, duke rikthyer në fokus vlerat e trashëgimisë historike nëpërmjet letërsisë së angazhuar ndërkulturore.
Ky botim është më shumë se një akt përkthimi, është një rivalorizim kulturor që forcon ndërveprimin mes kujtesës historike kombëtare dhe traditës letrare europiane. “Skënderbeu i Madh” i Anne de La Roche Guilhem jo vetëm pasuron fondin e letërsisë për Skënderbeun, por dëshmon se figura e tij ka frymëzuar mendje dhe zemra përtej kufijve të Shqipërisë, në një kohë kur Europa përballonte sfida të mëdha historike.
“Ajo që kuptojmë nëpërmjet romanit është fakti se historia e Shqipërisë, edhe në shek. XVII ka pas një lloj protagonizmi në gjirin e shoqërisë europiane, edhe pse kishim 200 vite që kishim rënë në robërinë osmane, vazhdonim të ishim pjesë e Europës dhe të frymëzonim shtresat e larta të shoqërisë europiane.”– tha përkthyesi i romanit, Ardian Ndreca./ KultPlus.com
Motër e vëlla i sigurojnë Kosovës medalje në garat e Matematikës
Një sukses i jashtëzakonshëm vjen nga Spanja, ku dy të rinj nga Podujeva, motër e vëlla, kanë ngritur lart flamurin e Kosovës në arenën ndërkombëtare të Matematikës, shkruan albinfo.ch.
Hana dhe Muhamed Kurtolli kanë arritur të fitojnë medalje në garat prestigjioze të Matematikës që po mbahen në Barcelonë, duke përfaqësuar Kosovën mes mbi 40 shteteve pjesëmarrëse nga e gjithë bota.
Muhamed Kurtolli ka siguruar medalje në këtë kompeticion ndërkombëtar, duke treguar aftësi të larta në zgjidhjen e problemeve matematikore. Por surpriza më e madhe ka ardhur nga motra e tij, Hana Kurtolli, e cila ka arritur të dalë e para në mesin e të gjithë garuesve nga vendet pjesëmarrëse.
Ky rezultat jo vetëm që përfaqëson një sukses personal për Hanën dhe Muhamedin, por gjithashtu është një dëshmi e potencialit të madh që ka rinia kosovare në fushat shkencore dhe akademike.
Fitorja e tyre në Barcelonë është një frymëzim për të gjithë nxënësit dhe të rinjtë në Kosovë, duke dëshmuar se përkushtimi dhe pasioni për dijen mund të tejkalojnë çdo kufi./Albinfo.ch / KultPlus.com
Ajo është krenare që është në gjendje të bëjë krenarë një, dy ose edhe tre kombe: “Shqipërinë, Zvicrën dhe Kosovën”, shkruan gazeta zvicerane.
Goli “shpëtimtar” që shënoi për Natin zviceran, ka bërë që Riola Xhemaili të kthehet edhe njëherë në piedestalin e futbollisteve më të vlerësuara të Zvicrës. Dhe, jo vetëm në Zvicër. Siç shkruan 20 minuten, “Shpëtimtarja e ekipit kombëtar tani është një heroinë kombëtare në Kosovë dhe Shqipëri”.
Riola Xhemailit i është dashur të luftonte për një kohë të gjatë. Tani ajo është në qendër të një momenti historik futbollistik, transmeton albinfo.ch. Heroina e ekipit kombëtar dëshiron të arrijë në gjysmëfinalet e Kampionatit Evropian.
Falë golit të Riola Xhemaili, kombëtarja zvicerane është në çerekfinalet historike të Kampionatit Evropian, në Zvicër. 22-vjeçarja shënoi në minutën e 92-të të enjten për të barazuar kundër Finlandës në një barazim 1-1. Kombëtarja do të përballet me Spanjën në çerekfinale të premten (ora 21:00).
Disa ditë pasi u kualifikua për Kampionatin Evropian, ajo thotë: “Është ende një ndjesi e mrekullueshme, një ndjesi e papërshkrueshme, veçanërisht në një ndeshje si kjo, në kohën shtesë”. Riola flet gjithashtu për Kosovën dhe Shqipërinë. A është ajo tani një heroinë kombëtare në të dy vendet si Xherdan Shaqiri?, pyet gazeta.
Për sqarim: Si Shaqiri ashtu edhe Granit Xhaka kanë qenë dhe vazhdojnë të festohen si heronj në Kosovë.
Riola Xhemaili thotë: “Videot u bënë virale në Kosovë dhe në Shqipëri. Kam shumë familjarë atje. Kjo më bën edhe më krenare që kam bërë shumë njerëz të lumtur”. Ajo është krenare që është në gjendje të bëjë krenarë një, dy ose edhe tre kombe: “Shqipërinë, Zvicrën dhe Kosovën”. Dhe vazhdon: “U rrita me shumë disiplinë dhe saktësi. Me të gjitha vlerat zvicerane që mëson në shkollë dhe në punë”.
Xhemaili thotë se është rritur shqip në shtëpi, ka folur shqip me prindërit e saj dhe ka bërë pushime në Kosovë, transmeton albinfo.ch. Ajo ka edhe këtë anë të vetes, këtë temperament, të cilin e sjell në fushë. “Por edhe kjo është një gjë e mirë. Të thuash se çfarë është zvicerane dhe çfarë është shqiptare nuk është aq e rëndësishme. Prindërit më mësuan vlerat e rëndësishme”.
Riola Xhemaili: “Në fillim, kishte edhe urrejtje nga Zvicra”
Pra, emri i heroinës së ekipit kombëtar është në buzët e të gjithëve. Gazeta 20 Minuten e ka ndjekur ekskluzivisht talentin e madh të futbollit gjatë muajve të fundit. Xhemaili ka dhënë në këtë kuadër një pasqyrë të jetës së saj, ka folur edhe për kohët e vështira me ekipin kombëtar dhe për urrejtjen që ajo përjetoi vazhdimisht në mediat sociale.
“Thashë në një video se isha zvicerane. Sepse jam zvicerane – dhe kështu ndihem. Pastaj mora shumë mesazhe urrejtjeje. Mori edhe familja ime”, thotë Xhemaili në raportin video të 20-minuten. “Ata thoshin se prindërit e mi nuk më kishin mësuar asnjë vlerë, as se çfarë të vlerësoja në lidhje me Kosovën. Por kjo nuk është aspak e vërtetë. Si shqiptar apo zviceran, duhet të kesh të njëjtat vlera”.
Dhe ajo vazhdon: “Njerëzit thoshin se emri im nuk është ai i një zviceraneje. Por unë nuk mund ta ndryshoj këtë. E tëra çfarë mund të jap është maksimumi për këtë vend”. Ajo, thotë Xhemaili, duhet të bëjë më shumë se kushdo tjetër sepse ka një emër tjetër. “Së pari duhet ta dëshmosh veten në mënyrë që njerëzit të të pranojnë. Kjo është në të vërtetë e trishtueshme”.
“Je zvicerane dhe jam krenare për këtë”
Por tani ata që e urrenin, kanë heshtur. Pas golit të saj, lojtarja e re zvicerane brohoritet. Nga tifozët në stadium, në stërvitjet publike dhe gjithashtu në rrjetet sociale, pe¨rcjell albinfo.ch. Ka mijëra komente nën postimet në profilin e saj në Instagram që e lavdërojnë.
“Çfarë momenti! Nuk do ta harroj kurrë,” thuhet në njërin nga komentet. Një përdorues tjetër komenton: “Një komb i tërë thotë FALEMINDERIT.” Dhjetëra herë. Xhemaili quhet thjesht një “legjendë”. Dhe ajo merr lëvdata edhe në videon e TikTok të reportazhit, në të cilën Xhemaili përmend citimet e lartpërmendura: “Ti je zvicerane dhe unë jam krenare për këtë”./ KultPlus.com
Switzerland’s Riola Xhemaili, 2nd left, celebrates with teammates after scoring the 1:1 goal during the UEFA Women’s EURO 2025 Group A soccer match between Finland and Switzerland at the Stade de Geneve stadium in Geneva, Switzerland, on Thursday, July 10, 2025. (KEYSTONE/Jean-Christophe Bott)
Promovim i librit ” Memorie lufte” Koncert recital i Gjejlan Tacit “Zëri i rrënjëve” Shfaqja “Streha e nemun” e Ilir Bokshit Grupi “Jericho” Etno neja
Agron Gërguri
Lufta është sëmundje dhe se pasojat e kësaj sëmundjeje mund të shërohen edhe përmes artit të poezisë tha midis tjerash Halil Matoshi për librin hulumtues “Memorie lufte” e autores Blerina Gaxha – Rugova e cilësuar si stidiuese e ftoht pa patos emocional duke përfillur maksimen se “memoria letrare i plakë shekujt si një proces i riprodhimit të kujtesës për mos me e lënë të vërteten me vdekë. Në librin e studimit të dhembjes ku kurohet trauma e luftës Blerina ka trajtuar mbi 40 autorë kosovar kryesisht poet. Në këtë kontekst të trajtimit të pasojave të luftës Fadil Hysaj shtroj se mos jemi vonuar me trajtimin e rrënjëve identitare qofshin edhe të dhimshme rrjedhimisht kësaj mos jemi vonuar në riparimin e asaj që është identitet i ynë. Sigurisht se trajtimit objektiv historik të luftës i duhet një distancë kohore porse kjo distancë do duhej të shkurtohet kur flasim për kurimin e traumave të luftës të cilat nganjëherë eklipsohen nga narrativa e heroizmit ndërsa zëri i viktimave nuk dëgjohet. Autorja në libër ka trajtuar disa autorë që përmbajtshëm tematizojnl traumat e luftës. Letërsia në këtë rast përveçse një akt i rezistencës bëhet edhe proces i kurimit të pasojave të luftës. Skender Boshtrakaj akcentoi çështjen e ndjeshme të grave të dhunuara në luftë dhe procesin e vështirë të gjetjes dhe rehabilimit të pasojave duke nxjerr një rrëfim prekës të një puntoreje sociale e cila tinëz opinionit kishte mbushur notesin me emra e rrëfime grash të dhunuara që mbaheshin larg opinionit.
Nga debati për dhimbjen dolëm tek pasqyrimi i asaj dhimbje përmes poezisë dhe këngës në koncertin “Zëri i rrënjëve” i Gjejlan Tacit e cila rrugëtimi saj identitar si një jehonë e mallit për rrënjët u tha me këngë. Familja e saj kishte ikur në Turqi pasta nga atje në Belgjikë me baule plotë rrëfime të cilat aq ndjeshëm i tregoj përmes këngës Gjejlane Taci. Secila këngë sikur nxirrej nga thellësi të shpirtit, si ndjesi të ndrydhura që dolnin përmes zërit të saj plotë ndjenja që prodhonin vibrime emocionesh përshpirtëruese te spektatorët. Nuk mundesh me u largu askund pa u takuar me vehten me botën shpirtnore aty ku rrinë e vërteta shpesh e ndrydhur dhe e frikuar si një ëndërrë që është e jona por dikush tjetër e tregon shumë para nesh. Programi i këngëtares Gjejlane Taci ishte në fonin e debatit për librin e Bletina Gaxha Rugova me fuqinë që zien brenda e do të shprehet për të treguar rrënjët e dhembjes aty ku dashuria e gjenë vehten dhe bëhet identitet. Këtë bukuri komunikimi e solli në Etno Fest artistja Gjejlane Taci duke e fuqizuar ndjenjën e përkatësisë deri në lot që e këthjellin kujtesen dhe ne themi po e gjeta kuptimin se çka është identiteti. Transmetimun e fuqishëm të ndjenjave të estetizuara në art e ndihmuan me instrumentimin e tyre Adorel Haxhijaj, Astrit Stafaj dhe Xhemil Gjini.
Shfaqja e Ilir Bokshit “Streha e nemun” tragjikomedi bazuar në veprën “Liza në Maj” nga Zsolt Pozgaj
Kryepersonazhi Liza(Albulena Kryeziu Bokshi) në kërkim të kuptimit të jetës: Pjepëri në supë, peshku, pija, rubineti i prishur, tjetërsimi dhe sistem i prishur i vlerave që pret riparim njohje e rinjohje pikësëpari të vetevetes, një grua e cila kërkon një burrë të munguar ideal i cili nuk ekziston andaj asaj të gjithë mëtonjësit “aksidentalisht” i vdesin apo ajo i vret në përpjekje për ta vrarë pakënaqësinë me jetën. Kur trupi mbetet e vetmja shprehje e dashurisë atëherë ajo është në dhimbjet e saj të vdekjes. Liza është një produkt i jetës me një ritëm të pabërballueshëm që prodhon stres andaj në ato kushte nuk mbinë dashuria. Dhe ate e lë edhe vetja … Këtë rrëfim skenik Ilir Bokshi kishte zbërthyer me elemente të humor të zi dhe ironisë së fatit edhe psr secila skenë përfundonte në vrasje sado në dukje aksidentale situatat ishin të besueshme ngase zbërtheheshin domethënëshëm përmes lojës së aktorëve me mizanskenë të organizuar mirë dhe veprime miniaturiale që fuqizonin reagimin e publikut. Loja e aktorëve dhe regjisura zbërthyese deri në detaje miniaturale e karakterizonin rrëfimin skenik plotë ritëm dhe dinamikë për të nxjerr fuqishëm mesazhin se të vërtetën martesore apo martesen ideale e gjenë vetëm në vdekje….Në këtë shfaqje luajnë aktorët: Albulena Kryeziu Bokshi, Ledion Zoi dhe Adrian Morina. Pas ilaritetit që provokoj shfaqja spektatorët u mblodhën tek “qilimi fluturues i gjyshes” në koncertin e grupit “Jericho” që ishin nikoqir të mbrëmjes duke kënaqur mysafirët me këngë rok me bazë etnike duke krijuar atmosferë festive, hare dhe vallëzim.
Etno fest po përmbushë përmbajtësisht pritshmërit e audiencës me programe të koncipuara të cilat plotësojnë njëra tjetren në rrëfimin për identitetin dhe poashtu japin kontribut të jashtëzakonshëm në krijimin e një sistemi vlerash pa të cilin nuk ka as identitet të konsoliduar/ KultPlus.com
Në Natën e tretë të Etno Fest 2025 u prezantuan: Vjosa Robelli Mripa, këngëtare “Sarakassi dancer” grup i vallëzimit nga Keni “Melodia e vjetër” i Nezafete Shalës
Agron Gërguri
Natën e tretë të Etno Fest 2025 e nisi këngëtarja Vjosa Robelli – Mripa me këngë të njohura të përpunuara në jazz. Shumë këngë të mia janë investim në identitet dhe vijnë nga trashëgima e pasur e identitetit tonë kulturor tha në nisje të koncertit të saj këngëtarja Vjosa Robelli. Këngët e përpunura në jazz preknin thellësin e vlerave të etnosit dhe përpikshmërisht intehrohesjin në ambientet dhe frymen e Etno Fest-it i cili po bëhet vendakim jo vetëm i artistëve dhe traditës por tashmë edhe me artistë e arye të kombeve tjera Këngëtarja me një.zë.të ëmbël të cilën e përcillte trio e instrumentistëve:Nikos Ziarkas (gitarë), Theodoros Ziarkas (kontrabas), Gizem Altınordu (perkusion) përveç tjerash solli një rrëfim për vitet e 90 – ta kur pësuan shumë fëmijë me një kënga dedikuar atyre që shkaktojë emocione të fuqishme. Vjosa këndoj për Nënën si mbretëreshë e jetës, vajzërinë e dashurinë duke përmbushë kënaqësin e spektatorëve të cilët disa nga këngët i kënduan bashkë me Vjosën.
Spektakël i vallëzimit dhe akrobacioneve mahnitëse të grupit ” Sarkassi dancer” nga Kenia
Në skenën e re të Etno Festit në platon e së cilës dominon piktura “Qilimi fluturues i gjyshes” u paraqiten dance grupi “Sarakassi Dancer” nga Kenia të cilët me vallëzim e akribacione mahnitëse rrëfyen për jetën, dashurinë, vdekjen, lirinë, gëzimin, pikëllimin të gjitha me një ritëm.të “çmendur” si shprehje fundamentale e mundësive fizike, duke krijuar figura të kuptueshme që prodhonin emocione dhe krahasueshëm shtrohej pyetja njerëzit gjithëandej kanë kaluar nëpër shumë ravgime e krajata për ta dëshmuar identitetin dhe se ky pikëtakim sonte në etno fest ishte madhështor. Përveçse një spektakël i lëvizjes harmonisë ritmit dhe shprehjes plotë ndjenja përmes vallëzimit dhe akrobaconeve në fund vallëzuan bashkë me grupin të gjithë spektatorët që ishinë sonte në Etno Fest, edicioni i 25 -të. Një pamje madhështore që krijoj emocione gëzimi e hareje e cila e përligjte thënien ” ate që s’ta them dot me fjalë ta tregoj me vallëzim”.
Për të vazhduar etno nejen me grupin e Nezafete Shalës “Melodia e vjetër” të cilët e kapen emocionin aty ku e la danc grupi nga Keni, vallëzimi e kënga vazhduan duke u bërë një me dëshirat e shumë spektatorëve të etnofestit i cili sivjet po prek dimensione të reja të vlerave të etnosit si urë komunikimi midis popujve në shërbim të identitetit njerëzor ku dashuria dhe respekti për tjetrin bëhen mënyrë e komunikimit. Konstatojmë se në natën e tretë të Etno Festit përmes muzikës, vallëzimit dhe zërit dhe gjuhës së trupit dhe melodisë u prekën rrënjët e identitetit njerëzor./ KultPlus.com
Tre shekuj pas shfaqjes së tyre të parë, klubet tradicionale elitare për burra në Londër, që vazhdojnë të frekuentohen nga anëtarë të familjes mbretërore dhe figura të fuqishme politike apo ekonomike, jo vetëm që kanë mbijetuar, por edhe janë përshtatur me kohën.
Ndërsa debatet vazhdojnë për lejimin e grave në klubin e famshëm “The Garrick”, një libër i ri hedh dritë mbi këtë fenomen unikisht britanik dhe historinë e tij të gjatë.
Për më shumë se 300 vjet,Londra ka qenë epiqendra botërore e klubeve private për anëtarë të përzgjedhur. Askund tjetër në botë nuk kanë ekzistuar kaq shumë hapësira të mbyllura e ekskluzive, që shpesh funksionojnë larg syve të publikut. Sot, me 133 klube në funksion, kryeqyteti britanik lë pas me shumë diferencë edhe rivalin më të afërt, New York-un, ku ndodhen vetëm 53 klube të tilla.
Shumë prej klubeve historike vetëm për burra në Londër kanë ecur me kohën dhe tashmë pranojnë edhe gra si anëtare.Por ndoshta më i njohuri në botën tradicionale të “klubeve të zotërinjve”, The Garrick Club, i themeluar në vitin 1831, u bë pjesë e lajmeve vitin e kaluar kur vendosi më në fund të heqë rregullin që lejonte vetëm burra.
Megjithatë, që atëherë vetëm një numër shumë i vogël grash është pranuar si anëtare, dhe muajin e kaluar, gazetarja e njohur britanike Julie Etchingham tërhoqi kandidaturën e saj. Sipas raportimeve, disa kandidate potenciale ndihen të pazgjedhura përballë një procesi të gjatë verifikimidhe një klime të ftohtë e mospranuese nga shumë prej anëtarëve ekzistues.
Ndërkohë, klubi Savilevotoi më herët këtë vit për të vazhduar përjashtimin e grave, duke treguar se qëndrimet konservatore ende qëndrojnë të ngulitura thellë në disa prej këtyre institucioneve.
Një libër i ri me titull “Londra e Klubeve: Një Udhërrëfyes për Kuriozët”, nga Dr. Seth Alexander Thévoz, ofron një vështrim të detajuar klub pas klubi mbi këtë botë të mbyllur e plot tradita. Libri shpalos veçoritë e secilit klub, rregullat, zakonet, historitë e pazakonta, madje edhe ndonjë recetë nga kuzhina e tyre.
Sipas autorit, klubet kanë qenë të detyruara të ndryshojnë për të mbijetuar, dhe ata që vazhdojnë të funksionojnë sot, zakonisht i shërbejnë një grupi të veçantë dhe të përzgjedhur anëtarësh.
Dr. Thévoz beson se, ndonëse koncepti i klubeve është i rrënjosur në psikologjinë njerëzore anembanë botës, në Britaninë e Madhe ai ka një jehonë të veçantë kulturore. Në një intervistë ai shprehet: “Britanikët gjithmonë e kanë pëlqyer sigurinë dhe përkatësinë që sjell anëtarësia në një klub. Ata janë thellësisht të lidhur me kulturën e shoqërimeve vullnetare, që nga fëmijët që i bashkohen skautëve apo guidave, e deri te të rriturit që angazhohen në shoqëri amatore teatrale.”/ KultPlus.com
Fortesa Trekëndore, një nga strukturat më madhështore dhe domethënëse të trashëgimisë historike të Butrintit, po përballet me nevojën urgjente për ndërhyrje konservuese. E pozicionuar në bregun jugor të Kanalit të Vivarit, kjo kala e veçantë jo vetëm që përfaqëson trashëgiminë veneciane në rajon, por është edhe një pikë strategjike e sistemit fortifikues të Butrintit, që lidh pjesën fushore me atë detare përmes kanalit.
E ndërtuar në formën e një trekëndëshi, prej të cilës merr edhe emrin, fortesa përfshin tre kulla rrethore, ndër të cilat ajo në këndin jugperëndimor është ruajtur në lartësinë e saj të plotë. Struktura përfshin elementë arkitektonikë të ndërtuar në faza të ndryshme, përfshirë mure të fuqishme, frëngji me mbulesë pllakash dhe një kullë dykatëshe, duke dëshmuar mjeshtërinë ndërtimore të periudhave pas-klasike.
Për të arritur te Fortesa Trekëndore, vizitorët dhe stafi i parkut udhëtojnë me lundër përmes Kanalit të Vivarit, duke e bërë atë një përvojë të veçantë dhe autentike. Lundra mbetet mjeti i vetëm i aksesit, duke shtuar magjinë e këtij vendi historik.
Sipas Planit të Menaxhimit të Integruar të Butrintit, Fortesa Trekëndore është përfshirë në ndërhyrjet e rekomanduara për konservim, për të siguruar ruajtjen afatgjatë të saj dhe rritjen e potencialit për aktivitete kulturore dhe komunitare, që mund të zhvillohen në oborrin e brendshëm të saj të gjerë.
Kalaja përfaqëson një dëshmi të gjallë të ndikimit venecian dhe të rolit të Butrintit si një pikë strategjike ushtarake dhe tregtare në shekuj. Si pjesë e Parkut Kombëtar të Butrintit, ajo është jo vetëm një objekt historik, por edhe një pasuri e çmuar që duhet mbrojtur me përkushtim.
Autoritetet bëjnë thirrje për rëndësinë e ruajtjes së saj, jo vetëm si pjesë e trashëgimisë kombëtare shqiptare, por edhe si një atraksion i rëndësishëm për turizmin kulturor në jug të vendit./ KultPlus.com
Ne nje kohe kur informacioni i pasakte shpesh ngjall pasiguri, eshte e rendesishme qe studentet dhe prinderit te kene fakte te qarta perpara se te marrin vendime te rendesishme per te ardhmen akademike . Nje nga pyetjet me te shpeshta qe na behet eshte: “A eshte UNI i akredituar?” Jo vetem qe UNI eshte i akredituar, por eshtee edhe i pari institucione private ne Kosove qe ka marre akreditimin institucional per periudhen maksimale prej 5 vitesh, ashtu siç parashikohet nga rregulloret e Agjencise se Kosoves per Akreditim.
Ky akreditim nuk eshte thjeshte simbolik. Ai bazohet ne nje proces te nderlikuar dhe plotesisht te pavarur, i cili udhehiqet nga eksperte nderkombetare me eksperience te gjere ne vleresimin e arsimit te larte. Keta eksperte analizojne me kujdes nje sere fushash, duke filluar nga misioni dhe vizioni i institucionit, perberja dhe kualifikimi i stafit akademik, struktura e menaxhimit dhe proceset e brendshme, e deri te infrastruktura fizike dhe dixhitale qe u ofrohet studenteve. Me rendesi te vecante eshte fakti se vleresimi nuk fokusohet vetem ne dokumente, por ne meryren se si institucionet krijojne nje pervoje arsimore dhe domethenese per studentin. Qellimi i ketij procesi eshte te siguroje qe studenti te marre jo vetem njohuri teorike, por edhe aftesite praktike, mendimin kritik, dhe kompetencat e nevojshme per te pasur sukses ne jete dhe karriere.
Per me teper, akreditimi institucional i UNI-te forcohet edhe me shume nga partneriteti strategjik me Arizona State University (ASU), nje nga universitetet publike me te medha dhe me me reputacion ne SHBA. Ky bashkepunim transformon pervojen studentore ne UNI, duke i mundesuar studenteve te ndjekin nje edukim me standarde amerikane, pa u larguar nga Kosova. Nepermjet planprogrameve te harmonizuara, qasjes ne teknologjine dhe metodologjine e ASU, si dhe me trajnime te stafit nga ekspertet amerikan, studentet perjetojne nje arsim bashkekohor, interaktiv dhe te orientuar drejt zhvillimit te aftesive praktike. Per me teper, studentet kane mundesi reale te vazhdojne studimet ne SHBA dhe te marrin nje diplome amerikane nga Arizona State University, duke u bere konkurues global ne tregun e punes.
UNI – Universum International College është i menaxhuar dhe fuqizuar nga Arizona State University (ASU) – Universiteti Nr.1 në SHBA për inovacion dhe një nga më të mëdhenjtë në botë!
💡 Krijo suksesin tënd me edukim amerikan – në Kosovë! 📝 Apliko tani dhe fillo rrugën drejt një karriere të sigurt dhe ndërkombëtare!
E fshehur në qytetin e qetë Spilimbergo, në rajonin verilindor të Friuli-Venezia Giulia, ndodhet një nga institucionet më të veçanta të artit në botë, “Scuola dei Mosaicisti del Friuli”, shkolla e vetme në botë e përkushtuar plotësisht artit të mozaikut. Për më shumë se një shekull, kjo shkollë ka ruajtur e zhvilluar një traditë që shkon pas në kohë deri te Mesopotamia, Roma e Lashtë, Bizanti dhe bota islame, duke edukuar breza të krijuesve të mozaikëve me mjeshtëri të rrallë.
Sot, ajo është institucioni i vetëm akademik në botë që i është kushtuar plotësisht artit të mozaikut. Studentë të të gjitha moshave, nga maturantë e deri te artistë në mes të karrierës, vijnë nga e gjithë bota për t’u regjistruar në programin e saj intensiv trevjeçar. Gjatë kësaj kohe, ata mësojnë teknikat historike të mozaikut, nga modelet e ndërlikuara greko-romake deri te kompozimet ndriçuese byzantine, përpara se të eksperimentojnë me dizajne më bashkëkohore dhe të lira në formë.
Në vitet e fundit, shkolla është shndërruar edhe në një destinacion më vete, duke tërhequr udhëtarë të apasionuar pas dizajnit që ngelen të mahnitur nga bota unike e mozaikëve. Të interesuarit mund të vizitojnë ambientet e saj përmes tureve publike apo private. Rreth 40,000 vizitorë e bëjnë këtë çdo vit, duke e kthyer Scuola Mosaicisti në një nga vendet më të vizituara në rajonin e Friulit.
Ndërsa rreth 40 studentë pranohen çdo vit në programin trevjeçar, jo më shumë se 15 prej tyre e përfundojnë të gjithë kurrikulën, duke fituar titullin maestri mosaicisti (mjeshtër mozaiku). Nga këta, vetëm një grup i përzgjedhur prej gjashtë vetash vazhdojnë një vit të katërt një lloj masteri për të përmirësuar edhe më tej aftësitë e tyre dhe për të thelluar mjeshtërinë në këtë art të veçantë.
Në të vërtetë, krijimi i mozaikut është një mjeshtëri jashtëzakonisht precize. Ai kërkon që artisti të vendosë me kujdes qindra, e madje mijëra, copëza të vogla të quajtura tesserae (që mund të jenë të vogla deri në 0.5 cm), për të formuar modele të ndërlikuara dhe skena me pamje të gjallë. Të punuara nga mermeri, xhami, smalto (pllaka xhami të errëta dhe të padepërtueshme) dhe madje edhe nga guaskat, këto inkrustime të vogla kërkojnë mjeshtëri të hollë dhe një ndjeshmëri intuitive ndaj ritmit dhe vendosjes.
Siç vuri në dukje edhe Brovedani, kjo është gjithashtu një punë thellësisht bashkëpunuese. Mozaikistët zakonisht punojnë individualisht në pjesë të veçanta të një kompozimi të madh, por efekti i vërtetë i punës së tyre shfaqet vetëm kur shihet në tërësi. “Është një zanat që, në një mënyrë, të kërkon të ‘zhdukësh’ veten,” tha Cristina de Leoni, mësuese në vitin e tretë. “Një pllakatë e vetme nuk thotë shumë, por së bashku me të tjerat, ajo krijon një vepër arti. Nuk ka vend për ego në krijimin e mozaikut.”
Duke hedhur një vështrim mbi historinë e pasur të këtij arti që daton që nga Mesopotamia në mijëvjeçarin e 3-të p.e.s. dhe shtrihet përtej kombeve e kulturave, nga grekët te majat, nga Perandoria Bizantine te bota islame, bëhet e qartë ajo që tha Cristina de Leoni. Në artin e mozaikut nuk ka Giotto apo Raphael, as Mona Lisa të vetme. Ky formë shprehjeje ka qenë gjithnjë e mbështetur mbi mjeshtëri anonime, duke ecur në një vijë të hollë mes artit dhe artizanatit.
Kjo është edhe më e vërtetë në Friuli-Venezia Giulia, ku mozaikistët nuk pushuan kurrë së zhvilluari mjeshtërinë, edhe pse ajo doli nga vëmendja që nga periudha e Rilindjes. Me bollëkun e gurëve nga Tagliamento (lumit kryesor të Friulit) dhe lidhjet e ngushta kulturore me Venecian, një qytet që për shekuj me radhë ka qenë në epiqendër të artit dhe mjeshtërisë europiane, rajoni u bë në mënyrë të heshtur një bastion i traditës së mozaikut, me artistë të kërkuar në mbarë kontinentet.
Në shekullin XIX, artisti friulan Gian Domenico Facchina ndihmoi në futjen e mozaikut në epokën moderne, duke shpikur metodën rovescio su carta (mozaiku me kthim mbi letër), që lejonte montimin e paneleve jashtë vendit të instalimit, një revolucion për përmasën dhe shpejtësinë e realizimit. Foaerja e Opéra Garnier në Paris ishte vendi i parë ku kjo teknikë u shfaq për publikun.
Që prej atëherë, mozaikistët friulanë, shumica e të cilëve janë formuar në Spilimbergo, kanë lënë gjurmë në mbarë botën: nga kompleksi sportiv ikonik Foro Italico në Romë, te stacioni i metrosë në Qendrën Botërore të Tregtisë në New York, nga kupola e Kishës së Varrit të Shenjtë në Jeruzalem, deri te galeritë e Tokios. Këto vepra janë dëshmi e një tradite që vazhdon të evoluojë, pllakatë pas pllakatë.
“Dyshimi që mbart mozaiku e bën atë pafundësisht magjepsës,” thotë Purnima Allinger, një studente e vitit të tretë që la pas një karrierë në marketing në Berlin për t’iu përkushtuar mozaikut. “Është një zanat i saktë dhe meditativ, por njëkohësisht shprehës dhe emocional si arti. Gjithmonë kalon nga njëra gjendje në tjetrën – dhe kjo të mban tërësisht të përfshirë.”
Amos Carcano, një maestro mosaicista nga Zvicra, e konfirmon këtë ndjesi. “Punon me duar, por njëkohësisht je gjithmonë në proces shpikjeje, luan me teksturën, ngjyrat dhe modelet. Mozaiku bashkëkohor i shtyn këto kufij edhe më tej. Është traditë, por njëkohësisht e hapur dhe e lirë.”
Aktualisht, Carcano është një nga 10 ish-studentët që po punojnë në një nga veprat më ambicioze të shkollës deri më sot: një dysheme mozaiku prej 1,265 metrash katrorë në oborr, që paraqet florën dhe faunën karakteristike të Friulit, një projekt që pritet të zgjasë më shumë se një vit.
Nuk janë vetëm maestri-t që krijojnë për shkollën. Të gjithë ata mozaikë që pashë gjatë vizitës sime? Janë vepra të studentëve të mëparshëm dhe atyre aktualë. “Ne e mendojmë shkollën si një bottega – një punishte,” thotë Danila Venuto, pedagoge e historisë së mozaikut. “Dhe në një punishte, mëson duke punuar. Është krejtësisht e natyrshme që studentët të vihen në punë sapo fillojnë të mësojnë ABC-në e mozaikut. Ky është një zanat që mësohet dhe mbahet gjallë vetëm përmes praktikës.”
Dhe gjithnjë e më shumë, mozaiku mund të mësohet edhe nga vizitorët. Shkolla ofron corsi brevi, kurse të shkurtra që variojnë nga intensive katërditore deri në programe njëjavore, për t’u dhënë udhëtarëve një hyrje praktike në artin e mozaikut.
“Njerëzit nga Spilimbergo, dhe nga i gjithë Friuli, janë shumë krenarë për këtë traditë shekullore,” thotë Danila Venuto. “Bërja e mozaikut është pjesë e ADN-së sonë kulturore, një trashëgimi e vërtetë friuliane.”/ KultPlus.com
Kate Middleton, Princesha e Uellsit, bëri dy paraqitje të njëpasnjëshme dhe tërheqëse në Wimbledon 2025, duke treguar edhe një herë përkushtimin e saj si patrone e All England Lawn Tennis and Croquet Club. Pjesëmarrja e saj më 12 korrik Një ditë para finales së meshkujve, më 12 korrik, Middleton mori pjesë në Finalen e Femrave e veshur me “Wimbledon whites” ,një fustan të bardhë elegant me mëngë të shkurtra nga marka Self-Portrait, me fund të palosur midi dhe korse me rrip në bel. Si pjesë e rolit të saj zyrtar, ajo mbante gjithashtu edhe simbolin e famshëm të Wimbledon , një gjilpërë me ngjyrë vjollcë dhe jeshile. Gjatë finales, Princesha e Uellsit pati nderin të dorëzonte trofetë për fituesen Iga Swiatek dhe nënkampionen Amanda Anisimova. Pas një humbjeje të rëndë pa fituar asnjë set, Anisimova shpërtheu në lot në fund të ndeshjes. Më vonë, ajo tregoi për gazetarët se Middleton e kishte inkurajuar duke i thënë: “Mbaje kokën lart”. “Ajo më tha disa fjalë që më emocionuan edhe më shumë,” shtoi tenistja amerikane. Rikthimi familjar më 13 korrik Të nesërmen, më 13 korrik, Kate Middleton u rikthye në tribunën mbretërore për Finalen e Meshkujve, këtë herë e shoqëruar nga Princi William dhe dy fëmijët e tyre, Princi George dhe Princesha Charlotte. Ajo veshi një fustan të kaltër mbretëror me mëngë me detaje në formë fjongosh, duke mbajtur me vete një kapelë kashte të gjerë me fjongo të zezë dhe taka ngjyrë kafe. Vathët e vegjël rrethorë dhe një varëse e artë me medalion rrumbullak plotësonin pamjen e saj elegante, ndërsa flokët i kishte të lëshuara me onde natyrale dhe ndarje anësore. Familja mbretërore u koordinua në mënyrë perfekte: William me një xhaketë blu të errët dhe pantallona krem, Charlotte me një fustan të bardhë me rruffle në supe dhe George me një kostum blu të errët. Një kthim me emocione të veçanta Middleton ka munguar vetëm një herë në Wimbledon që nga martesa e saj në vitin 2011 – në vitin 2013, kur ishte shtatzënë me Princin George. Vitin e kaluar, në 2024, ajo kishte bërë një paraqitje shumë të ndjerë në turne, vetëm katër muaj pas shpalljes publike të diagnozës së saj me kancer. “Ajo ka kaluar diçka shumë të vështirë dhe është e rëndësishme të ketë momente për të cilat mund të gëzohet, ky ishte një prej tyre,” tha një burim për revistën People. Përmes stilit, forcës dhe ndjeshmërisë së saj, Kate Middleton vazhdon të jetë një figurë frymëzuese në jetën publike britanike dhe Wimbledon mbetet një nga skenat ku ajo shfaqet më e afërt me publikun./ KultPlus.com
Po afrohet momenti i shpalljes zyrtare të nominimeve për Çmimet Emmy, edicioni i 77-të. Ceremonia e zbulimit të emrave do të mbahet të martën, në orën 11:30 paradite me orën lokale të SHBA-ve (ET), dhe do të transmetohet drejtpërdrejt në kanalet zyrtare të Akademisë së Televizionit, si dhe në platformat e mediave kryesore.
Kjo ngjarje shënon një nga kulmet e sezonit televiziv në SHBA, duke nderuar arritjet më të spikatura në seriale dramatike, komedi, miniseriale dhe programe të ndryshme televizive nga viti i kaluar. Pas rifillimit të plotë të prodhimeve, pas grevës së skenaristëve dhe aktorëve më 2023, gara e këtij viti pritet të jetë më e fuqishme dhe më e larmishme se kurrë më parë. Ndër pretendentët më të përfolur për nominimet në kategoritë kryesore janë tituj të njohur si “Succession”, “The Bear”, “The Crown”, “Shōgun” dhe “The Last of Us”. Në kategorinë e komedisë, vëmendje të veçantë pritet të marrë sezoni i fundit i “Abbott Elementary”, si dhe prodhime të reja premtuese si “Palm Royale” dhe “Hacks”. Nominimet do të pasohet nga ceremonia zyrtare e ndarjes së çmimeve, e planifikuar të mbahet më 14 shtator 2025, në Los Angeles, në një event glamuroz që do të mbledhë yjet më të mëdhenj të televizionit dhe do të përmbyllë sezonin televiziv me një festë të madhe artistike./ KultPlus.com
Liza Laska, e lindur më 6 shkurt të vitit 1926 në Vlorë të Shqipërisë, ishte aktore shqiptare që mbajti titullin “Artiste e merituar”.
Veçantia e punës së Liza Laskës nuk qëndron vetëm te rolet e pavdekura që krijoi por edhe te krijimi i ndjeshmërisë kolektive dhe formimi i figurës së vetes si një figurë kombëtare.
Liza kujtohet si një ndër figurat më të çmuara dhe më mbresëlënëse në fushën e filmit dhe kinemasë. Ajo ka qenë një aktore që ka përcjellë thellësisht emocionin njerëzor, pa e tepruar, pa e zbukuruar. Figura e saj artistike është ndërtuar mbi ndershmëri, përkushtim dhe thjeshtësi, virtyte që e kanë bërë të dashur për publikun shqiptar. Ajo përfaqëson brezin e aktoreve që punuan me pasion të madh për artin dhe për edukimin estetik të shoqërisë përmes ekranit dhe skenës.
Në një kohë kur figura femërore në kinemanë shqiptare shpesh përkufizohej nga modele të ngurta ideologjike, Laska arriti të sjellë në jetë një tjetër dimension të gruas shqiptare: atë të gruas që bart peshën e jetës me dinjitet, që nuk dorëzohet, të nënës që përkund dhimbjen me forcë të brendshme.
Roli i saj në ekran nuk ishte vetëm interpretim, ishte një akt përfaqësimi i mijëra grave të zakonshme shqiptare, që jetonin mes sakrificës dhe shpresës. Me një prani të përmbajtur por të fuqishme, Liza Laska nuk luante personazhin, ajo bëhej personazhi.
Ajo nuk i dha zë vetëm një brezi grash, por krijoi një urë ndjeshmërie mes ekranit dhe jetës reale. Roli i saj femëror ishte gjithmonë i rrënjosur në njerëzoren: ndjeshmëria nuk i binte në sentimentalizëm, forca nuk i shndërrohej në ashpërsi. Ishte një ekuilibër i rrallë që e dallonte mes të tjerave.
Puna e Liza Laskës në ekran është dëshmi e asaj që arti i mirë nuk ka nevojë për zhurmë, mjafton të jetë i vërtetë.
Liza tashmë ka lënë një trashëgimi të pasur të saj, me gjurmë në zhvillimin kultural artistik kinematografik shqiptar:
Mohamed Azizi, një shitës librash 72-vjeçar nga Rabati i Marokut, dhe një nga shitësit e librave më të fotografuar në botë.
Në një vend ku 26% e popullsisë ende nuk di shkrim e lexim, përkushtimi i Azizit për të shitur libra është një akt dashurie, për qytetin e tij, për letërsinë, për fuqinë e dijes dhe formimin e vetes edhe në një moshë aq të shtyer.
Jetim që në moshën gjashtëvjeçare, Aziz ka pasur një fëmijëri të vështirë. Ai nuk mundi të përfundonte shkollën e mesme sepse tekstet ishin shumë të shtrenjta. Por në moshën 15-vjeçare, ai nisi rrugëtimin si shitës librash, duke filluar me vetëm nëntë libra dhe një qilim të thjeshtë nën një pemë në vitin 1963.
Sot, libraria e tij është e mbushur me mijëra libra dhe ai kalon ditët i zhytur në tregime. Lexon nga gjashtë deri në tetë orë në ditë, duke ndalur vetëm për të ngrënë, për t’u falur, për të pirë duhan dhe për të ndihmuar klientët. Kur nuk është në dyqan, ai endet rrugëve duke kërkuar libra të rinj për koleksionin e tij.
Për Azizin, librat janë hakmarrja e tij ndaj varfërisë dhe vështirësive të fëmijërisë. Ai thotë me krenari: “Kam lexuar mbi 4,000 libra në arabisht, frëngjisht, anglisht dhe spanjisht, pra kam jetuar më shumë se 4,000 jetë. Të gjithë duhet të kenë këtë mundësi! Mjafton të kem dy jastëkë dhe një libër për ta shijuar ditën.”
Ideja e Mohamed Aziz mbi librat, shenjon edhe idenë kyçe të vetë letërsisë, atë që jeta imiton artin, idenë e të jetuarit më shumë se një jetë, më shumë se një realitet.
Pas më shumë se 43 vitesh në të njëjtin vend, ai mbetet shitësi i librave më jetëgjatë i Rabatit duke e pasuruar edhe vendin me një bazë kulturalisht të fortë të letërsisë.
Kur u pyet pse i lë librat pa mbikëqyrje jashtë, ai thjesht u përgjigj: “Ata që nuk dinë të lexojnë, nuk vjedhin libra, dhe ata që dinë nuk janë hajdutë.”/ KultPlus.com
Vajzat dhe djemtë e Orkestrës Simfonike të Forcave të Armatosura, dhuruan emocione dhe spektakël me performancën e tyre në kalanë e Porto Palermos, duke e bërë eksperiencën e pushuesve vendas, por edhe turistëve të huaj më të paharrueshme.
Kryeministri Edi Rama tha në një postim në rrjetet sociale, që “Porto Palermo, pikëtakimi më i veçantë i pasurisë natyrore me trashëgiminë kulturore që zbukurohet edhe më shumë nga tingujt e spektaklit të dhuruar nga Orkestra Simfonike e Forcave të Armatosura”.
Në kuadër të sezonit turistik, Porto Palermo ishte ndalesa e radhës e formacionit të OSFA-së, shkruan atsh.Ky aktivitet përfaqëson një angazhim konkret të Forcave të Armatosura në mbështetje të jetës komunitare dhe nxitjes së turizmit kulturor në qytetet shqiptare.
Përmes këtij formacioni, Forcat e Armatosura kontribuojnë në gjallërimin e jetës sociale dhe kulturore, duke sjellë një produkt artistik të aksesueshëm për publikun vendas dhe vizitorët.
Këtë vit, manifestimi shtetëror “Vera e Ohrit”, i financuar nga institucionet publike të vendit, po zhvillohet pa asnjë përfaqësim të kulturës shqiptare në programin zyrtar. Në një shtet ku shqiptarët përbëjnë një pjesë të rëndësishme të popullsisë dhe të jetës kulturore, përjashtimi i plotë i çdo elementi shqiptar nga një festival kombëtar është i papranueshëm dhe shqetësues.
Programi zyrtar i “Verës së Ohrit” përfshin koncerte, shfaqje teatrore dhe mbrëmje të veçanta kushtuar kulturave evropiane, por asnjë ngjarje muzikore, teatrale apo ekspozitë nuk përfaqëson trashëgiminë e pasur kulturore shqiptare. Kjo heshtje kulturore është në vetvete një mesazh përjashtues dhe dëshmi se qasja ndaj kulturës shqiptare në institucionet shtetërore nuk është përfaqësuese, por margjinalizuese.
Ironikisht, festivali u hap në prani të Presidentit të Republikës së Shqipërisë, z. Bajram Begaj, por as kjo nuk mjaftoi që organizatorët të reflektojnë mbi përfshirjen e gjuhës dhe kulturës shqipe në program. Jo vetëm që nuk ka asnjë përfaqësim të artistëve shqiptarë, por mungon plotësisht çdo pikë që do pasqyronte identitetin, traditën apo krijimtarinë bashkëkohore shqiptare në Maqedoninë e Veriut.
Kultura shqiptare është dhe duhet të jetë pjesë e natyrshme e çdo ngjarjeje kulturore të nivelit kombëtar. Mungesa e saj në një manifestim të tillë nuk është çështje organizative, por tregues i një politike përjashtuese që po zë rrënjë në sistemin institucional të kulturës./ KultPlus.com
Andon Zako Çajupi, (27 mars 1866 – 11 korrik 1930), ishte poet i shquar, veprimtar patriot dhe demokrat revolucionar shqiptar. Andon Zako Çajupi lindi në Sheper të Zagorisë. Jetoi dhe vdiq ne Egjipt. Mbiemri i tij i mesem i vërtetë ishte ÇAKO mirepo per arsye te panjohura me kohe i mbeti ZAKO.
Në Nivan kreu mësimet gjysmë të mesme, të cilat i plotësoi në një lice francez në Egjipt, ku jetonte i ati. Më 1887, pasi bëri një vizitë në Sheper, që ishte e fundit për të, Çajupi shkoi në Zvicër, atje kreu studimet e larta dhe mori titullin e doktorit të drejtësisë.
Nga fundi i shek. XIX mori pjesë gjallërisht në lëvizjen patriotike shqiptare dhe mbajti krahun e saj më të përparuar. Në rrethet e gjera atdhetare u bë i njohur me një artikull që shkroi në kuadrin e diskutimit rreth çështjes së alfabetit në të cilin doli kundër adoptimit të alfabetit grek për gjuhën shqipe. Më 1919 u zgjodh kryetar i shoqërisë “Vëllazëria” me qendër në Kajro.
Qe frymëzuesi dhe njëri nga hartuesit e memorandumit që shqiptarët e Egjiptit i dërguan Konferencës së Paqes më 1919 në mbrojtje të tërësisë territoriale të Shqipërisë. Më 1920 themeloi “Shoqërinë e Miqve”, e cila në vitin 1928 e ngriti zërin kundër shpalljes së monarkisë nga Ahmet Zogu.
Vepra letrare e Çajupit njihet si ndër të parat vepra satirike me botimin e “Baba Musa Lakuriq”. Më 1902 botoi librin “Baba Tomorri”, një nga veprat më të shquara të letërsisë së Rilindjes Kombëtare. Me këtë përmbledhje që dallohet nga fryma luftarake patriotike, demokratike dhe fryma popullore në brendi dhe në formë, Çajupi solli një ndihmesë të çmuar në pasurimin e letërsisë kombëtare. Në pjesën e parë dhe të dytë të librit janë vendosur me radhë vjershat patriotike dhe ato me temë dashurie; vjershat me karakter shoqëror dhe fabulat e shqipëruara janë përfshirë në pjesën e tretë të librit, që përmbyllet me komedinë e njohur “Përrallë nga e kaluara”.
Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij: Përralle nga e kaluara, Pas vdekjes dhe “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr”, me të cilat solli një ndihmesë me vlerë në zhvillimin e këtij lloji në letërsinë tonë./ KultPlus.com
Shkruan: Vera Pelaj ( Ky shkrim që është realizuar më herët, botohet me shkas, për shënimin e 90-të vjetorit të lindjes së shkrimtarit Agim Gjakova)
Fotografia: Sevdail Sulejmani
Kush (cili) është Agim Gjakova?
U lind më 1935. Bir i dy mësuesve gjakovarë, i Demushit, oficer demokrat në ushtrinë e Fan Nolit si kryeministër, drejtor didaktik arsimor i tri nënprefekturave, Gjakovës, Malësisë dhe Podrimjes, kryetar i Këshillit Nacional Çlirimtar, i burgosur nga Italia fashiste, i torturuar dhe pas demonstratës që u bë në Gjakovë për lirimin e tij, gjatë së cilës u vra Shani Nushi, u plagosën të tjerë, u rrahën e gjakosën njerëzit, u lirua nga burgu që të vdiste në shtëpi në vitin 1943. E ëma Emine Gjakova – Shehdula e rriti në frymën atdhetare, kur spikati edhe axha i tij Haki Taha që vrau Milladin Popoviqin.
Agim Gjakova mbaroi shkollën Normale në Gjakovë dhe shkoi student në Beograd në fakultetin filozofik. Fryma atdhetare nuk e la të qetë edhe atje dhe bashkë me shokët formoi shoqatën e studentëve shqiptarë në Beograd, “Përpjekja”, në gojën e ujkut, në kohën kur sundonte Rankoviqi dhe torturoheshin e vriteshin shqiptarët e Kosovës në reprezaljen e ashtuquajtur aksioni për mbledhjen e armëve.
U burgos tri herë. Me gjithë torturat ku ia thyen edhe dhëmbët, nuk pranoi asgjë]. I thanë “Ti je i ndërgjegjshëm politikisht dhe me ty nuk bën fajde dajaku. Duhet të ta shkatërrojmë sistemin nervor që të dorëzohesh. Kishte metoda edhe për këtë. Por Agim Gjakova nuk firmosi asnjë shkresë.
Megjithëkëtë Agim Gjakova u tha se nuk ishte dhe nuk do të jetë për Jugosllavinë, se Jugosllavia nuk u ka bërë strehë të barabartë shqiptarëve dhe për trajtimi e familjes së tij dhe vetë atë pa bursë… Po theksoj, se studenti Agim Gjakova pothuajse nuk dinte ç’ishte të hante mëngjes se nuk kishte. Paguante vetëm drekën dhe konviktin dhe darkën herë me bukë e herë pa bukë.
Pasi ia hoqën shtetësinë me arsyetimin se kishte lindur jashtë Jugosllavisë, herën e tretë e arrestuan dhe e dërguan në kampin e përqendrimit dhe i thanë se “Nuk del më kurrë i lirë në tokën e Jugosllavisë”. Morën përgjigjen se “nuk më ka marrë malli për tokën e Jugosllavisë, por për Kosovën time.” Dhe me 27 maj të vitit 1960 vetë zyrtarët e UDB-së e nxorën fishek në kufirin shqiptar si person të padëshirueshëm për Jugosllavinë. Ky ishte shkau.
Po si e priti atdheu si të riatdhesuar? Duke dashur t’i bëjnë luftë nervash e lanë për tre muaj e gjysmë pa punë dhe pa pagë. Familjes (nëna dhe një teze që u dëbuan bashkë me të) i dhanë një ndihmë tre mijë lekë për gjithë atë kohë, që ishte sa gjysma e rrogës mesatare në Shqipëri në atë kohë. Qëlloi që në tre katër ditë në javë të hante bukë me dhallë në gjendje shëndetësore të pasburgurt. Por stoicizmi i Agim Gjakovës, në përballje me buzëqeshje dhe humor, aq karakteristike për të gjatë gjithë jetës edhe sot e kësaj dite, e përballoi edhe atë sfidë. Kërkoi të vazhdonte studimet. Më në fund pas dy vjetësh i dhanë mundësinë të vazhdonte studimet për gjuhën angleze dhe shqipe në Tiranë.
Kam në kompjuter dosjen e Sigurimit të Shtetit për Agim Gjakovën. Drejtoresha e Autoritetit të trajtimit të dosjeve të Sigurimit të Shtetit i tha kur po ia dorëzonin se “Juve do të jua japim dosjen të plotë, pasi nuk keni pisllëqe vetë, por të tjerët kanë për ju. Dhe bashkë me dy të tjerët ju keni qenë, siç themi, gjak e lak me Sigurimin.”
Dhe çfarë dosje se! Për pothuajse mbi njëzet e sa vjet u mbikëqyr, u vëzhgua, u përgjua, u hetua në Shkodër, Kukës, Berat, Lushnjë e Fier, Mirditë, Durrës, Kavajë etj. për ndonjë lidhje të këtij agjenti të rrezikshëm. Një dosje prej njëmijenjëqindenjëzetetetë faqe.
Në dosje figurojnë njëqind e katër emra: drejtorë të Sigurimit të Shtetit, drejtorë drejtorish, oficerë dhe operative, dy ministra, dy zëvendësministra, të cilët janë marrë drejtpërdrejtë apo tërthorazi me Agim Gjakovën, si armik i rrezikshëm kundër partisë e pushtetit, si agjent i mundshëm i UDB-së.
E çka s’ka në këtë dosje! Në një anë Agim Gjakova e në anën tjetër një ushtri e tërë. Sfida e buzëqeshjes, nëse për miq e shokë tejet e përzemërt, për këtë ushtri edhe sfiduese dhe ironike. E pyetëm Agim Gjakovën se si kanë qenë mbikëqyrja, vëzhgimi, përgjimi. “Ishin të egra, banale, vulgare, me presion psikologjik.” Dhe siç thonë u mbush kupa. Në vitet shtatëdhjetë i shkroi letër ministrit të brendshëm ku trajtoi çështje kombëtare, të marrëdhënieve me Kosovën dhe me vëllezërit kosovarë. Kur e lexon atë letër njeriu i bën pyetje vetes: Çfarë guximi vetëvrasës është ky?
Po citoj pak nga shënimi i ministrit të brendshëm, Kadri Hazbiu, që ia dërgon drejtorit të Sigurimit të Shtetit, Rexhep Kolli: “E studiova me vëmendje letrën që më dërgon sh. Agim Gjakova. Mendoj se shqetësimi i tij… është legjitim. Por më duket se ky ka një sërë pakjartësish… Po ashtu tregohet i ngutur e jo me respekt ndaj shokëve që e kanë këshilluar e skjaruar – siç thotë ai vetë. Me sa duket nuk kupton mirë se këto çështje i trajton – si gjithnjë partia dhe organet përkatëse të pushtetit në një gamë të gjerë…”
Po çfarë shkruan, ndër të tjera, në atë letër, Agim Gjakova:
Se politika e Shqipërisë nuk ka qenë në mbrojtje të Kosovës në vitet 1944. Vetëm tani kur ndryshuan rrethanat filloi Shqipëria të interesohet për Kosovën … Shoku Enver nuk është interesuar aq sa duhet për popullin e Kosovës deri tani … në rast të krijimit të situatës së përleshjeve në Jugosllavi nuk besojmë se Shqipëria do të na vijë në ndihmë… sikur mungon vullneti, kjo u pa më katërdhjetekatrën – si mund të pretendohet të krijohet afiniteti, afërsia shpirtërore me kosovarë, kur nuk është krijuar me ne që ndodhemi këtu – se kosovarët në Shqipëri nuk trajtohen mirë e tjerë e tjerë…
Natyrisht se Agimi nuk i kuptonte këto, as ministrin as Enverin, por lëshon batutën ironike se “Nuk mund të lejoj që fjalët e shokut Enver të kthehen në demagogji”. O tempora o mores!
Agim Gjakova nuk kupton kur shtron pyetjen se ç’duhet bërë për Kosovën. Kjo i vë në siklet se si t’i përgjigjen. Dhe në bisedë me drejtorin e Sigurimit të Shtetit, zëvendësministër i brendshëm, Rexhep Kolli nuk merr asnjë përgjigje, por rrotullime fjalësh. Dhe Agim Gjakova, megjithëse e dinte, me buzëqeshjen e tij kupton se Enver Hoxha u ka dhënë urdhër që vetëm të bëhet ndonjë farë propagande për Kosovën dhe asgjë më shumë.
Agim Gjakova nuk kupton kur ua përplasë në fytyrë qëndrimet partiake e shtetërore se “Kosova nuk është pjesë e atdheut, kosovarët janë të gjithë nacionalistë borgjezë” etj.
Dhe i mëshon pohimit: “E them haptazi se ka pasur individë që kanë thartuar fytyrat kur më kanë parë me shokët kosovarë. Unë kam guximin ta them, ashtu siç e kam thënë edhe më parë, të gjitha pakënaqësitë apo padrejtësitë e shkaktuara nga qëndrimi i personave të ndryshëm ndaj meje”. E thërrasin dhe ministri i thoë se “je shprehur pa respekt për oficerët e sigurimit”, dhe ky u përgjigjet “ jo për të gjithë, jua jap emrat”.
Ku e ka marrë gjithë këtë guxim që të provokojë deri në sferat më të larta të diktaturës!
E pyesim: Si ke guxuar ta provokosh një shtet diktatorial me aq e aq krime? “Platforma e mbrojtjes sime ka qenë ”qëndroj dhe nisem nga pozicioni që Shqipëria të zhvillohet, të ecë përpara, duke theksuar si vërejtjet e mangësitë, si shtrembërimet e tendencat negative, si edhe provokimet, për të cilat kisha përgatitur edhe kundërpërgjigje në rast se do të më akuzonin, të paktën mos të më zinin në fjalë, pasi dihej se e kishin dorën e gjatë shtatë pash për të bërë ç’iu tekej e ç’të donin”.
Po bërtas edhe një herë: O tempora, mores! Siç thonë në Shqipëri të gjithë këta po bënin një vërë në ujë. E kishin nga ethet për karrierë, për përfitime partiake dhe nga urrejtja, që, siç janë shprehur në ministrinë e brendshme, “po na duket toka rëndë kah po shkel ai në Tiranë!”.
Sfida ironike bëhet edhe më e mprehtë e Agim Gjakovës. Më lejoni të tregoj vetëm një rast: Në hotel “Dajti” në Tiranë, që ishte vetëm për të huajt, ku nuk guxonin kurrsesi të hynin vendësit, Agim Gjakova nuk ka pyetur për Sigurimin. Ka takuar vëllezërit e tij. Një rast tek po priste pranë sportelit që të zbriste në holl nga dhoma një shok i tij i ardhur nga Kosova, i afrohet një operativ i Sigurimit dhe zhvillohet kjo bisedë:
– Kosovar je ti? – Po. – Ke ardhur nga Çerma? (Vend ku ndodhej kampi i kosovarëve) – Po. (Agim Gjakova nuk ka qenë atje). – Sa ke në Çermë? – Gjashtë muaj. – E paske mësuar mirë gjuhën shqipe. – Po. Unë jam gjeni dhe e mësoj një gjuhë të huaj shumë mirë për gjashtë muaj.
Pas raportimit të këtij e thërrasin dhe i thonë: “Pse tallesh me oficerët e Sigurimit?” “Nuk tallem unë, por ata me vetveten.”
Hiç më mirë edhe ministrin e dytë, Hekuran Isai, dhe drejtorin e dytë të Sigurimit të Shtetit, Zylyftar Ramizi, një kriminel sadist.
Agim Gjakova kërkon të shkojë në Gjermani për temën e një romani me subjekt nga jeta e shqiptarëve të Kosovës. Dhe ku se? Kërkon nga regjimi i një shteti që e kishte mbyllur vendin në karantinë. Por natyrisht shënohet: “Kjo kërkesë mund të jetë një tentativë për të matur pulsin e organeve tona ndaj tij… shpreson se duke shkuar jashtë shtetit edhe mund të mos kthehet më këtu.”
E pyesim Agim për këtë nëse vërtetë besonte se do ta linin. Si zakonisht buzëqesh dhe përgjigjet: “Ata nuk i linin as anëtarët e partisë, madje edhe me përgjegjësi, pa le mua! Por edhe sikur të më lëshonin nuk e kisha ndërmend të largohesha nga Shqipëria.” Dhe këtë provokim e bën edhe në Byronë Politike, letër drejtuar Ramiz Alisë, e cila është në dosjet e Komitetit Qendror të PPSH-së. Dhe i vjen përgjigja që aparati i Byrosë Politike i kishte dërguar kërkesën Ministrisë së Brendshme, e cila. nëpërmjet të Zylyftar Ramizin, i thuhet Agimit se “nuk kemi siguri për të”, pra insinuata se Agimi do ta tradhtojë Shqipërinë, kurse ia interpretojnë se mund ta eliminojë UDB-ja. Kjo e dyta përgjigje ironike. Pra, dhe dyshohet si agjent i saj edhe paskan frikë se ajo ta eliminojë.
Por sfida e Agim Gjakovës, një sfidë që mund të karakterizohet përsëri guxim vetëvrasës, sido që të jetë kuptohet edhe nga Sigurimi. Po citoj drejtorin e Sigurimit: “Kuptohet se qëllimi i tij ishte për të matur pulsin, për të mësuar nëse qëndrimi i shokëve të Degës së Veçantë ishte si individë, apo qëndrim i instancave më të larta.”
Renditen pseudonimet e dyzetekatër spiunëve, të ashtuquajtur bashkëpunëtorë. Disa prej tyre Agim Gjakova i njihte dhe nëpërmjet tyre bënte edhe lojë me Sigurimit. se ata kishin frikë nga ndonjë farë organizimi jashtë partisë dhe jashtë strukturave shtetërore dhe Agim Gjakova i sfidon me atë guximin vetëvrasës, duke iu thënë se “dëgjojeni shefin ju” për veten, se duhet kështu e ashtu e të tjera që t’ua çonin fjalët e tij Sigurimit, por në disa raste shënimi është se Agim Gjakova e ka kuptuar spiunin.
Por hiç më lehtë nuk e ka pasur edhe në botën letrare: me refuzime për botim, me akuza deri në të përbindshmet që mund ta çonin në pushkatim ose burgim dhjetëvjeçar. Dhe përsëri buzëqeshja sfiduese, hera herë ironike. Në plenumin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë në vitin 1967 Agim Gjakova diskutoi për trajtimin në letërsi me subjekt nga jeta e shqiptarëve të Kosovës, për të cilën jetë ju e dini se si ka qenë. Iu ndërpre fjala, sepse Agim Gjakova shtroi para të pranishmëve tezën se “atdheu është më i madh se shteti”. U prit me kënaqësi e miratim të heshtur në sall se – kush guxonte ndryshe – por u sulmua nga elita partiake se “shfaqte dyshime” ndaj politikës së partisë dhe se kufijtë e shtetit, pra edhe të atdheut, i paskësh përcaktuar saktë Stalini.
Në një mbledhje në Lidhjen e Shkrimtarëve ku duhej të kritikohej Agim Gjakova për veprën “Në kërkim të së vërtetës”, ku u tha, ndër të tjera,“Ti do ta gjesh të vërtetën? Të vërtetën e ka gjetur Partia”, etj. njëri prej kolegëve e krahasoi veprën e tij me mullarë të kashtës që i merr era dhe Agimi iu përgjigj: “Ata nuk janë mullarë kashte të Myzeqesë, por të Kosovës.” Kjo vepër u akuzua në plenumin e Lidhjes së Shkrimtarëve si ahistorike dhe që nxin realitetin.
Në këtë vazhdë për përmbledhjen me poezi “Rrënjët përtërihen” së cilës iu ndalua botimi, me porosi të Plenumit të Komitetit të Partisë së Punës të Shqipërisë, me porosi të Sektorit ideologjik të Byrosë Politike të KQ të PPSH, u organizua një takim i ngushtë prej tetë vetash, ku u akuzua se është kundër ideologjisë së Partisë, politikës së Partisë, ndërtimit të socializmit, si edhe për hermetizëm e luftënxitës, se paska dashur që Shqipërinë ta shtinte në sherr me Jugosllavinë, siç iu tha, dhe Agim Gjakova u përgjigj: Çudi se si qenkam kaq i fortë që të shti në sherr dy shtete!
E ç’të ju them, e ç’të ju them! Të përballësh me një ushtri të tërë… Ç’i thuhet kësaj!?
Agim Gjakovës i pëlqen të pijë kafe të fortë, na ka ndaluar që në tavolinë të bëjmë biseda serioze, se thotë se i kanë ardhur në maje të hundës, pasi për tridhjetë vjet çdo muaj ka dëgjuar shtatë tetë mbledhje gjoja serioze, për të mos përmendur aksion e të tjera edhe ditën e diele.
Është një hazerxhevap i madh, nuk di të shajë, nuk merr nëpër gojë askënd, bën humor mirëdashës me shokët e shoqet, tregon anekdota që i di me thes e të tjera. Nuk i dhimbsen paret që shpenzon me shoqërinë.
Unë nuk mund t’ia shpërblej kurrë ndihmën që më ka dhënë, vetëm se kur shkoj në katund në shtëpinë time, më porositë që t’i sjell bukë kallamoqe të gatuar mirë. Ky është shpërblimi që ia bëj. E them me mburrje që kam nderin dhe kënaqësinë që të jem në shoqëri me të. / KultPlus.com
Piktura, bashkë me muzikën dhe artet përgjithësisht, është një nga mrekullitë më të mëdha të shpirtit njerëzor. Sa i përket pikturës secili dëshiron ta kuptojë atë, jo vetëm për të vënë në spikamë qëndrimin e tij ndaj së bukurës dhe estetikës, por shpesh edhe për të dëshmuar shijen e vet fine ndaj pikturës. Se kjo i bënë ata të duken më të avancuar kulturalisht dhe më të edukuar në sytë e të tjerëve. Secili njeri flet për të, e interpreton në mënyrën e vet, duke gjetur diç esenciale, shpirtërore në të. Por, në këtë rast, unë dua të kaloj përtej një identifikimi, vlerësimi dhe shijimi të një vepre apo të disa veprave të vetme arti që do të mund të më pëlqenin dhe që mund ta bëjë çdo kush. Fare lehtë do të zgjidhja një a dy piktura të njohura dhe do të thosha: ja kjo është shija ime… Dhe, ato do të mund të ishin vepra të shtrenjta të pikturës botërore, apo vepra të mëdha të piktorëve tanë… Përtej kësaj, kam pritur shumë gjatë për një rast që të shpreh respektin e merituar për një plejadë të tërë piktorësh tanë, në Kosovë, të mjeshtërve dhe emrave të shquar të një plejade të tërë artistësh figurativë të këtij trualli që lanë gjurmët e tyre në artin tonë figurativ
Në vitet e nëntëdhjeta të shekullit të kaluar, në kuadër të rezistencës së gjerë shoqërore në Kosovë, ishte edhe ai që quhej “art i rezistencës” që përfshinte angazhimin e pothuajse të gjithë artistëve dhe piktorëve të Kosovës, të njohur e më pak të njohur, që përmes artit të tyre figurativ u bënë pjesë e këtij manifestimi të hapur estetik të protestës si formë e kundërshtimit dhe refuzimit të realitetit që i ishte imponuar Kosovës. Si dukej dhe si qe e mundur përthyerja e një arti të tillë në atë atmosferë ngulfatëse për artet dhe për tërë jetën kulturore në Kosovë? Dhe, cili ishte efekti?
Arti qe kultivoi kjo plejadë ekspozuese e artistëve tanë ishte i kuptueshëm, i shprehur kryesisht përmes tablove realiste ku dominonte ngjyra e zezë, pa avangardizmin abstrakt që nganjëherë rezulton me shpërthime të rastësishme. Ishte art me preokupim dhe tematikë të njohur për ne, artikulim i identitetit tonë në këto hapësira, i këndimit artistik shpirtëror të njeriut tonë në ecjen e tij nëpër histori dhe aktualitet. Kishim të bënim me personalitete te ndryshme artistike, qasjesh e stilesh, por me një vijëzim të identitetit tonë etnik, historik, kulturor. Por që tani reflektohej si revolt. Si tek veprat e Rexhep Ferrit të torzove domethënëse, Muslim Mulliqit, të Engjëll Berishës, tek Gjelosh Gjoka, Shyqri Nimani, Zake Prelvukuaj, Nebih Muriqi, me imazhet e lashtësisë shqiptare-pellazgiane në ciklin e tij “Pellazget”, tek Hysni Krasniqi, Mustafa Ferizi, Hajrush Fazliu, Esat Valla, Eshref Qahili, Gani Gashi, Mehmet Behluli, e të tjerë. Atëbotë disa prej piktorëve të shquar ishin “strehuar” nën ciklin e “Dardanëve” ku bëhej trajtimi i identitetit historik, kulturor, mitologjik, gjenetik i qenies sonë, që ishte në atë kohë një angazhim plotësisht patriotik i artistit tonë mes dyzimesh që cytnin dellin dhe talentin artistik krijues dhe dëshirës për të kontribuar si ndërgjegje dhe zë patriotik. Dhe, këtë e shprehnin jo në institucionet e tyre të zakonshme por nëpër kafe-galeri, në holle dhe hapësira të hapura korridoresh…
Gjatë luftës shumë prej këtyre piktorëve iu shkatërruan veprat jetësore. Punime të tëra të famshme u dogjën, u grisën, u demoluan, apo u hodhën nëpër koshë mbeturinash. Shqiptari nuk duhej të ishte piktor! (Por, jo vetëm piktorët humbën veprat e tyre – më kujtohet skulptori nga Drenica, Aziz Islami, i cili arriti në Prishtinë kur nisi lufta në Drenicë dhe pikëllimi i tij më i madh ishte se si skulpturat me portretet e personaliteteve të njohura kombëtare, që kishte bërë ai vetë, kishin mbetur tani të hedhura dhe të rrëzuara nëpër arat dhe përrenjtë e vendlindjes së tij, pasi ishin shkatërruar nga pushtuesi!)…
Kam menduar që ky të jetë një dorështrëngim për piktorët kosovarë të paraluftës, ndërkohë që korifenjtë e mëdhenj të pikturës shqiptare janë në që ty anët e kombit, sidomos në Shqipëri. Mirënjohja për ta ka të bëjë me vlera të vërteta arti. Emrat e tyre janë të shumtë dhe ata paraqesin një dëshmi të pasurisë së qytetërimit shqiptar.
Në një aspekt më të gjerë, ndërkaq, piktura shqiptare në përgjithësi ka pasur një traditë dhe vlerë të paçmuar. E kam fjalën si për emrat e lashtësisë së pikturës shqiptare, si Onufri i Korçës, Viktor Karpaçi i shkollës veneciane, etj. E deri në piktorët modernë. Por ajo që më ka intriguar gjithmonë në këtë aspekt është ajo se si piktorë të njohur të huaj, që nga Renesanca, kanë pasur shqiptarët si objekt të pashmangshëm të brushës së tyre? Si ndodhi që piktorë si francezi L. Zherom, që pikturonte “arnautët” me fustanellë, Hobhaus i pasionuar me peizazhet shqiptare dhe Thomas Filips, që bëri portretin e Bajronit në kostum shqiptar, të bënin disa prej portreteve më të mira të shqiptarëve që stolisin muzetë europiane? Apo, se si bën që gruaja shqiptare ishte objekt i pothuajse çdo portretuesi europian që nga shekulli shtatëmbëdhjetë e deri tek ai nëntëmbëdhjetë? Që të gjithë këta piktorë i referohen bukurisë së gruas shqiptare, portretet e së cilës dekoronin salonet dhe shtëpitë aristokrate anembanë Europës.
Sa mirë do të ishte që të mblidhen të gjitha këto “Monaliza” shqiptare në një botim të vetëm reprezentativ dhe të ruhej në çdo shtëpi të shqiptarit…
U botua vëllimi “Krijimtaria e Shtjefën Gjeçovit – 150 vjetori i lindjes”, që përfaqëson një kontribut të rëndësishëm shkencor e kulturor në nderim të figurës së jashtëzakonshme të Shtjefën Gjeçovit, në 150-vjetorin e lindjes së tij. Ky botim përmbledh kumtesat e mbajtura në Konferencën Shkencore Ndërkombëtare, organizuar më 14 tetor 2024 nga Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, e cila kishte për qëllim të ndriçonte dhe rishikonte me qasje bashkëkohore veprimtarinë shumëdimensionale të këtij kolosi të kulturës shqiptare.
Në konferencë morën pjesë emra të njohur të botës akademike shqiptare akademikë, profesorëdhe studiues të njohur nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia e Veriut dhe diaspora, përfshirë: Sabri Hamiti, Mehmet Kraja, Gëzim Hoxha, Shaban Sinani, Vitor Demaj, Neritan Ceka, Nysret Krasniqi, Mark Marku, Kujtim Shala, Persida Asllani, Dhurata Shehri, Muhamet Hamiti, Gëzim Gurga, Agron M. Camaj, Arsim Bajrami, Arbnora Dushi, Edmond Malaj, Evalda Paci, Zana Hoxha, Kujtim Mani, Femi Cakolli, Tomi Treska dhe Lush Culaj. Këta studiues sollën qasje të ndryshme, duke trajtuar trashëgiminë krijuese, shkencore dhe kombëtare të Gjeçovit në një gamë të gjerë fushash.
Në 23 kumtesat e përfshira në këtë vëllim, gjejmë analiza të thelluara mbi:
Veprën fetare të Gjeçovit, kontributin e tij letrar dhe gjuhësor, punën e tij në etnografi dhe folkloristikë, përkushtimin në fushën e arkeologjisë dhe historisë, kontributin kombëtar dhe shpirtin atdhetar, ku vepra e tij shihet në funksion të ruajtjes së vetëdijes kombëtare në një kohë të rrezikshme për identitetin shqiptar.
Ky botim sjell edhe risi kërkimore, pasi përfshin hulumtime mbi dorëshkrime e dokumente, që hedhin dritë mbi dimensione të reja të figurës dhe veprimtarisë së Gjeçovit. Studiuesit zbulojnë aspekte të paeksploruara të jetës së tij intelektuale dhe ndikimin e gjerë që ai pati në formësimin e mendimit kulturor shqiptar.
Ky vëllim përbën një kontribut të çmuar për albanologjinë, duke dëshmuar rëndësinë që ka Gjeçovi në themelimin e një identiteti kulturor, juridik dhe gjuhësor kombëtar. Ai është një dëshmi se trashëgimia e tij mbetet e gjallë dhe thellësisht e rëndësishme për kuptimin e vetvetes si komb./ KultPlus.com
“Ndryshim jete” për disa, e “urrejtshme” për të tjerët, romani erotik All Fours i Miranda July, që trajton përvojën femërore në mes të jetës, është bërë një fenomen dhe ka dominuar diskutimet kulturore.
Çdo vit sjell me vete libra që bëjnë bujë: ato që kryesojnë listat “për t’u lexuar”, që përhapen rrallë pa u parë në rrjete sociale, dhe që përmenden në pafund lista të librave më të mirë. Por rrallë ndodh që një roman jo vetëm të kapërcejë botën letrare për të pushtuar diskutimin më të gjerë kulturor, por edhe të vazhdojë të bëjë jehonë një vit pas botimit.
Ky është rasti i All Fours të Miranda July, një libër i çuditshëm, erotik dhe befasues për një grua që e kthen përmbys jetën e saj në të dyzetat e mesme. Që në pranverën e kaluar, kur u botua, ai u kthye shpejt në një sensacion që u përhap nga goja në gojë, dhe zhurma vetëm sa është shtuar. July ka qenë në kopertina fundjave dhe ka dhënë intervista në programe të rëndësishme televizive. Revista TIME e përfshiu atë në listën e 100 njerëzve më me ndikim të vitit 2025. Ndërkohë, libri është përzgjedhur për një serial televiziv dhe është nominuar për disa çmime, përfshirë National Book Awards dhe Women’s Prize for Fiction.
Megjithatë, ndoshta ndikimi më i madh i romanit ka qenë bisedat që ka nxitur. Gratë, veçanërisht, ia kanë dhënë me pasion librin motrave, mikeshave, nënave, madje edhe të panjohurave, duke i nxitur ta lexojnë. Shumë e kanë quajtur “libër që ta ndryshon jetën”. Disa e kanë urryer. Por askush nuk e lexon pa pasur diçka për të thënë.
Në roman, rrëfimtarja e pa emëruar, një artiste 45-vjeçare, gjysmë e famshme (ashtu si vetë Miranda July), nënë dhe e martuar, nis një udhëtim me makinë nga Los Anxhelosi drejt Nju Jorkut, si një dhuratë për veten pasi një kompani uiski i paguan 20,000 dollarë për të përdorur një frazë të saj në një reklamë. Ajo shpreson që ky udhëtim ta shndërrojë në “atë lloj gruaje të qetë dhe të ekuilibruar që gjithmonë kisha dashur të isha”. Por ajo nuk arrin kurrë në Manhattan. Madje, mezi del nga Los Anxhelosi, duke ndaluar për karburant në një qytet të quajtur Monrovia. Atje, një takim me një djalë më të ri, Davey, e shtyn që të rezervojë një dhomë në një motel për një natë, ku përfundon duke qëndruar për tri javë rresht (dhe shpenzon gjithë shumën që fitoi duke e transformuar dhomën në stilin e një hoteli parizian).
Udhëtimi i saj fizik zëvendësohet nga një udhëtim emocional. Një dëshirë e fuqishme për Davey-n nxit jo vetëm një rizgjim seksual, por edhe një rishikim të plotë të jetës së saj në mesin e rrugëtimit. Në shtëpi, mjeku i saj i thotë se ndodhet në periudhën e perimenopauzës, faza tranzitore para menopauzës, ku ndryshimet hormonale mund të sjellin një sërë simptomash fizike dhe emocionale. Kur mëson se, sipas biologjisë, dëshira e saj seksuale është gati “të bjerë nga një shkëmb”, ajo vendos t’i ndjekë me forcë dëshirat e saj, duke kuptuar se duhet të zgjedhë mes “një jete me mall për më shumë” ose “një jete që është vazhdimisht befasuese”.
Përveç dëshirës, rrëfimtarja dhe vetë libri, trajton tema si plakja, ambicia, krijimtaria, vdekshmëria, nëna dhe martesa, duke vënë në pikëpyetje rrugën e zakonshme që pritet të ndjekin gratë në gjysmën e dytë të jetës së tyre. Nëse duket si temë serioze, e tillë është, por është edhe plot humor.
Me publikimin e saj, All Fours mori kryesisht vlerësime entuziaste. The New York Times e quajti atë “romani i parë i madh për perimenopauzën”. New York Magazine e përshkroi si “një histori jashtëzakonisht e zjarrtë për ndjekjen e lirisë seksuale dhe krijuese”. Ndërkohë, The Washington Post në recensionin mbi libtin u tregua profetik, duke shkruar: “diçka tek All Fours – seksualiteti i guximshëm që bart, humori i çuditshëm, kërkimi i sinqertë për ndryshim, mund të ngjallë, kush e di, një brez të tërë grash.”
Sa i përket motivimit të saj për të shkruar këtë libër, Miranda July foli për mungesën e artit që i kushtohet kësaj faze të jetës.
“Nëse burrat do të kalonin një ndryshim kaq të madh, do të konsiderohej monumental! Do të kishte rite, festa, të drejta dhe madje edhe fe”, tha ajo për The Guardian.
All Fours ka qenë një sukses i padiskutueshëm. Në faqen Substack të Miranda July, është krijuar një komunitet grash që jo vetëm shprehin dashurinë për librin, por tregojnë se si ai u ka ndryshuar jetën. Ato flasin për ndjesinë se janë parë, kuptuar dhe çliruar pas leximit; se libri i ka bërë të ndihen më pak të vetmuara, më pak të çmendura, më të guximshme. Për disa, ai ka qenë shtysa për të mbyllur marrëdhënie, për të lënë punë apo për t’u përballur me njerëz të afërt.
Grupet janë shpërbërë në nën-grupe që kanë organizuar takime në jetën reale. Në Paris, Los Anxhelos, Londër, Teksas, Seattle dhe më shumë, gra janë mbledhur për të zhvilluar biseda të frymëzuara nga libri./ KultPlus.com
Turneu “Radical Optimism” i Dua Lipës shënon një moment kyç në karrierën e saj si yll i muzikës pop, duke dëshmuar aftësinë e saj për t’u lidhur me audiencën në shkallë globale. I nisur në fund të vitit 2024, ky turne ambicioz tashmë ka thyer rekorde, duke përfituar mbi 112 milionë dollarënga44 shfaqjet e para, dhe pritet të vazhdojë me sukses në muajt në vijim teksa zhvendoset drejt Amerikës së Veriut dhe Amerikës Latine.
Turneu “Radical Optimism” është më shumë se një seri koncertesh, është një dëshmi e rritjes së saj si artiste globale dhe një arritje e jashtëzakonshme financiare.
Turneu nisi më 5 nëntor 2024, me 11 koncerte në Azi, duke shënuar kthimin e parë të Lipës në këtë rajon që nga viti 2018. Rritja e përmasave të skenave është domethënëse: në Singapor, ajo kaloi nga 5,000 spektatorë në Star Theater në dy net të shitura në Indoor Stadium me kapacitet prej 18,800 vetash. Në Tokio, nga 2,700 vende në Zepp Tokyo, u zhvendos në Saitama Super Arena me 38,300 vende, duke fituar 21 milionë dollarë nga 166,000 bileta.
Nga 17 marsi deri më 4 prill 2025, Lipa mbajti 10 koncertenëAustrali dhe Zelandën e Re, duke siguruar 17.2 milionë dollarë nga 139,000 bileta.
Pjesa europiane e turneut përbën suksesin më të madh deri më tani, dhe dy netët në Wembley Stadium i sollën asaj 19.1 milionë dollarë, duke u kurorëzuar kështu, si shfaqja më fitimprurëse në karrierën e saj.
Turneu paraqet gjithashtu një evolucion në performancat live të Dua Lipës. Nga sallat e vogla ku filloi karrierën e saj, ajo tani dominon stadiume të mëdha me shfaqje energjike, koreografi të sofistikuara dhe skena vizualisht tërheqëse. Çdo koncert është konceptuar si një përjetim i plotë tematik me mesazhin qendror të optimizmit dhe shpresës.
Para pjesës tjetër të turneut, Dua Lipa, do të performojë edhe në Kosovë, në natën e parë të festivalit Sunny Hill, më 1 gusht 2025. Para publikut vendas, kjo do të jetë një ndër paraqitjet dhe performancat më të veçanta të verës.
Turnetë globale sjellin sfida, nga koordinimi logjistik deri te përshtatja me normat kulturore lokale, por Lipa ka treguar se është një artiste që kupton kompleksitetin e tregut dhe kërkesën për përvojë të thellë artistike.
“Radical Optimism” është më shumë se një turne, është një lëvizje artistike dhe ekonomike që ripozicionon Dua Lipën në majat e industrisë botërore të muzikës. / KultPlus.com
