Balerinat e “Behia’s Dance” do të prezantohen me shfaqjen premierë “Coppelia” që do të vjen për publikun më 22 qershor, prej orës 18:30 në Teatrin Kombëtar të Kosovës, shkruan KultPlus.
Kjo shfaqje vjen me koreografi të Behie Murtezit e Driton Saqipit, kurse muzikën e kësaj shfaqje e ka punuar Delibes H Syla, kostumografi të A. Fashion, skenografi të L.avdie Murtezit e me udhëheqës artistik Driton Saqipi. / KultPlus.com
“Studimet historike shqiptare sot, sfida dhe probleme” titullohej tryeza e rrumbullakët e organizuar nga komisioni i përhershëm i historisë, pjesë e Akademisë së Shkencave.
Në tryezë morën pjesë kryetari i Akademisë së Shkencave, Skënder Gjinushi, sekretarja shkencore e ASHSH-së, Anila Hoda, kryetari i Seksionit Shkencave Shoqërore dhe Albanologjike, ASHSH, Gëzim Hoxha dhe me pjesëmarrjen e anëtarëve të Institutit të Historisë, komisionit të përhershëm të historisë, profesorë e studiues të Universitetit të Tiranës, si dhe përfaqësues nga Drejtoria Qendrore e Arkivave.
Kryetari i Akademisë së Shkencave, Skënder Gjinushi në fjalën e tij tha se tematika e kësaj tryeze të rrumbullakët trajtohet në një moment kulmor, siç është dorëzimi i veprës madhore të “Historisë së shqiptarëve” në katër vëllime, ku tashmë janë përfunduar dy vëllimet e para.
Gj8inushi vlerësoi edhe punën e historianëve të angazhuar në hartimin e kësaj vepre nën drejtimin e prof. dr. Cekës për periudhën e antikitetit; akad. Pëllumb Xhufit për periudhën e mesjetës, si dhe prof. dr. Milos e prof.dr. Dukës për vijimin e punës me dy vëllimet e tjera.
“Ky takim pune do të shërbejë në hapjen e disa rrugëve për të paraqitur “Historinë e shqiptarëve” në mënyrë të paanshme për ato çështje që ofrojnë debatet më të nxehta”, tha Gjinushi.
Kryetari i Komisionit të përhershëm të historisë, Prof. Paskal Milo u uroi mirëseardhjen të pranishmëve dhe falënderoi Gjinushin për praninë dhe mbështetjen e kësaj veprimtarie, në një kohë kur çështja e historisë së shqiptarëve përbën një shqetësim të vazhdueshëm me problematikat që ka e sfidat që duhet të përballojë.
Prof. Paskal Milo mbajti kumtesën me temën “Studimet historike shqiptare, sfida dhe probleme”, ku u ndal në disa aspekte të rëndësishme të problematikave dhe të sfidave që ka historiografia jo vetëm në Shqipëri, por që janë të reflektuara edhe në përvojën botërore, siç është politizimi i historisë.
“Ky fenomen shfaqet me përdorimin selektiv të botimeve, glorifikimin e disa periudhave, ngjarjeve dhe individëve historikë, dhe në denigrimin e disa të tjerave, në mohimet apo shtrembërimet e tyre, si dhe në keqinterpretimin e kontributeve përmes etiketimeve politike, në hartimin e kurrikulave dhe botimeve të teksteve shkollore, në ngritjen e komisioneve historike, si dhe në imponimin e klisheve në interpretimin e ngjarjeve dhe fakteve historike”, theksoi Milo.
Sipas tij, kjo fushë e shkencës po përballet gjithashtu dhe me krizën e burimeve arkivore, që rrjedh nga kufizimet në shfrytëzimin e arkivave, nga censura dhe mosrespektimi i afateve të deklasifikimit të dokumenteve etj, të cilat rrezikojnë të krijojnë një histori të fragmentarizuar.
Ai u ndal në çështje, si: raporti midis historisë globale dhe historisë kombëtare; roli i teknologjisë dhe i inteligjencës artificiale në historiografi; rivlerësimi i figurave historike në dritën e standardeve të sotme morale; instrumentalizimi i historisë në politikën dhe konfliktet bashkëkohore etj.
Prof. dr. Ferit Duka në kumtesën me temën “Historiografia dje dhe sot: arritje dhe probleme” dha një pasqyrim të gjendjes së historisë së sotme të shkruar në dy periudha, periudha e komunizmit dhe postkomunizmit.
Duka tha se në të dyja periudhat partitë politike shqiptare dhe udhëheqësit e tyre kanë pasur një prirje të qartë për ta përdorur historinë në funksion të nevojës për legjitimitet dhe fuqizim të pozicionit të tyre në shoqëri.
Sipas tij, ky fenomen ka ushqyer edhe historiografinë amatore, e cila, për fat të keq, ka qenë shumë e zëshme në media dhe në veprimtari të tjera me karakter publik.
“Sot kërkohen studime historike cilësore dhe për këtë nevojiten historianë cilësorë, me imunitet të fortë ndaj presioneve manipulative të origjinave të ndryshme. Kjo është një nga sfidat më të mëdha me të cilat po përballet historiografia jonë në ditë e sotme”, shtoi ai.
Tryeza u mbyll me kumtesën “Apatia historike e brezit të ri dhe sfida e rizgjimit të ndërgjegjes kolektive” e prof. dr. Arben Cici.
Në trajtesën e tij, ai u ndal në efektet që kanë rrjetet sociale dhe teknologjia tek brezat e rinj të cilët po distancohen gjithnjë e më tepër nga e kaluara, po e perceptojnë historinë si të largët, të mërzitshme dhe shpeshherë të parëndësishme për të tashmen apo të ardhmen.
Në këtë drejtim, prof. dr. Cici propozoi disa ide për shmangien e këtyre fenomeneve negative si: reformimi i kurrikulës së lëndës së historisë; qasja e re didaktike e mbështetur në mendimin kritik dhe ndërtimin e interesit ndaj historisë; përdorimi i teknologjisë si mjet ndihmës për aplikime të realitetit virtual që simulojnë ngjarje historike, dokumentarë interaktivë e platforma të tjera; aktivizimi përmes projektit dhe kujtesës aktive; angazhimi i të rinjve në projekte kujtese (vizita në kampe përqendrimi, monumente përkujtimore, ekspozita); shembuj dhe përvoja konkrete nga vendet e tjera etj.
Në fund të veprimtarisë, pjesëmarrësit zhvilluan diskutime rreth fenomeneve dhe çështjeve më thelbësore të trajtuara nga kumtuesit.
Adelina Thaqi është artistja kryesore që do të prezantohet me një koncert për Ditën e Çlirimit e që do të mbahet me organizim të Ambasadës së Republikës së Kosovës në Paris, shkruan KultPlus.
Ky koncert do të mbahet nën dirigjimin e Lindita Isufit, e me performancë do të paraqiten edhe Venera Imeri, mezzosoprano, Urim Salihu, bariton, Ylberina Isufi në piano si dhe okteti nga Ferizaj.
Adelina Thaqi ka thënë për KultPlus se ky koncert është një rast i mirë që edhe diaspora shqiptare në Francë të shoh nga afër punën e artistëve nga Kosova, dhe se një prezantim i tillë për të shënuar ditën e çlirimit është një emocion i vecantë për të, dhe për të gjithë artistët që do të jenë pjesë e kësaj skene. / KultPlus.com
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka përkujtuar Nekibe Kelmendin në 14-vjetorin e ndarjes së saj nga jeta, duke e vlerësuar si një figurë të shquar të historisë së re të vendit.
“Nekibe Kelmendi ishte avokate e palodhur për të drejtat e njeriut, aktiviste politike e guximshme dhe bashkëpunëtore e afërt e Presidentit historik, Dr. Ibrahim Rugova. Ajo ishte një zë i fuqishëm për drejtësi në kohët më të errëta për Kosovën”, shkruhet në njoftimin e presidencës në Facebook, transmeton Klankosova.tv.
“Pavarësisht dhembjes personale nga humbja tragjike e bashkëshortit dhe dy djemve të saj, të vrarë nga regjimi gjenocidal serb, ajo qëndroi stoike dhe nuk hoqi dorë nga angazhimi për liri, dinjitet dhe drejtësi.
Znj. Kelmendi dha një kontribut të jashtëzakonshëm në proceset e shtetndërtimit, përfshirë hartimin e Kushtetutës së parë të Republikës së Kosovës dhe shumë procese të tjera shtetformuese.
“Kujtimi për të do të jetojë gjithmonë si frymëzim për të gjithë ata që besojnë në paqe, drejtësi dhe vlerat mbi të cilat është ndërtuar shteti ynë”, shkruhet tutje në njoftim.
Nga Flori Slatina (19 qershor, 2020)
Për përmasat e saj në interpretim, ai aktore e filmit dhe teatrit është shkruar vazhdimisht dhe për këtë është nderuar me titujt më të lartë që jepen në Shqipëri. Por sot, në këtë përvjetor, ia vlen të kujtojmë kujdesin dhe dashurinë që kishte Maria për brezin e ri të aktorëve, bisedat saj të dobishme me artistët e rinj, studentët që e admironin dhe çmonin për talentin dhe interpretimin. Aty nga fundi viteve 70-të, plejada e shquar e Teatrit Kombëtar, ajo plejadë që krijoi teatrin profesionist në vend, pas 30 e ca vjetësh në skenë, suksese të njëpasnjëshme në kryevepra të dramaturgjisë vendase e të huaj, mendoi të jepte një ndihmë për aktorët e rinj të Akademisë së Arteve, diçka nga magjia e tyre. Jo të gjithë ata kishin pasur rast t’i shikonin në skenë këta yje si Sandër Prosi, Mihal Popi, Pjetër Gjoka, Gjon Karma etj. Me interes për lexuesin janë disa pjesë të shkëputura nga bisedat që kjo artiste e madhe ka bërë me studentët e ILA, biseda mbi mjeshtërinë e aktorit.
Të’ jesh aktor, së pari duhet mjeshtëri, por ajo mjeshtëri edhe fitohet nga përvojat e kolegëve. Shkolla nuk është gjitha, arti nuk është thjesht një lexim apo shqiptim teksti. Është më tepër se aq, është emocion, është besim. Nuk është as imitim i mjeshtërve të mëdhenj, është origjinalitet, është vëzhgim, është përvojë që aktori e fiton në jetën e përditshme, me të gjitha mënyrat. “Pyetja e parë që bën çdo aktor i ri, është edhe ajo që ka të bëjë me gjetjen e rrugës së drejtë për tek personazhi. Përgjigjja që do t’i jepte çdo aktor më i vjetër është se në krijimin e figurës në përgjithësi nuk ka receta. Kjo ka të bëjë me individualitetin krijues të çdo aktori”, nënvizon në një nga bisedat e saj aktorja e madhe Logoreci.
Marie Logoreci, fragmente nga biseda me studentët e ILA, 1982
…Studenti që bën vetëm atë që i demonstrohet, apo i thotë pedagogu nuk ka shumë vlera dhe po qe se kështu mësohet nga pedagogu, nuk ka më keq. Studenti duhet të mësohet që të japë vetveten, se si të bëhet objekt dhe subjekt. Ai nuk duhet të marrë diçka kështu ose ashtu se e ka thënë dikush, por pasi ta provojë, ta ndjejë se ashtu është. Edhe Stanislavski thoshte: “Mos më imitoni, mos bëni si e bëj unë, por si e ndjeni ju”. Metoda nuk është diçka abstrakte, teorike, në hava, ajo është përgjithësim i përvojës së shumë aktorëve të mëdhenj, të asaj që ata na kanë lënë, të asaj që ne kemi konstatuar vetë, të asaj që ne kemi parë në interpretimin e L.Kovaçit, M.Popit, P. Gjokës, Gj.Karmës, M.Stefës etj., të brezit më të ri N.Frashërit, P.Mimës, N.Lucës, S.Prosit, I.Shytitë (Këtu mund të mos përmend ndoshta shumë aktorë të mirë, mos ma merrni për keq).
Të gjithë aktorët e teatrit tonë kanë qenë e janë të mirë, ky është mendimi im, me tituj e pa tituj, të përmendur e të papërmendur nga kritika, dhe të tillë unë mund t’ju përmend shumë, të kthjelltën Liza Vorfi, të mrekullueshmin Mihal Stefa etj., etj. Kështu pra për të mos dalë nga tema, përvoja e aktorëve më të vjetër, të atij brezi të shokëve të mi që tashmë kanë dalë në pension dhe të atyre me të cilët ju do të luani do të jenë për ju shkolla praktike, pasurimi i mësimeve që keni marrë.
– A interpretohet pa njohur teorinë?
– Sigurisht. Kështu kemi interpretuar ne aktorët e parë të teatrit shqiptar. Dhe jo vetëm pa teorinë e interpretimit, por në ansamblin tonë, pak ishim me shkollë të mesme, pra nuk kishim as një formim të përgjithshëm. Për disa vjet bëmë një përpjekje të madhe për të plotësuar mangësitë në arsimim, më vonë u organizuan kurset e plota, ku mësuam teorinë me disa nga emrat e mëdhenj të regjisurës ruse. Kështu fillimi ynë ishte interpretim pa njohur Stanislavskin, Brehtin, etj., pa përvojën teorike e praktike, duke përjashtuar ata pak aktorë si Loroja, Gjoni, Pjetri që kishin luajtur në Shkodër.
Pra mund të interpretohet sepse mund të ndjesh dhe të shprehësh, kështu është interpretuar edhe pa u shkruar metodat. Por është teoria ajo që të bën të ndërgjegjshëm, të jep eksperiencën e brezave, të ndihmon të kërkosh e të ecësh përpara. Dhe tani mendoj se ka mjaft për të mësuar nga eksperienca jo vetëm e aktorëve të huaj, por edhe e aktorëve tanë.
– Ku janë vështirësitë në interpretim?
– Interpretimi është etapa përfundimtare e një pune të gjatë për zbërthimin e personazhit. Vështirësitë janë të ndryshme por unë po ndalem në vështirësitë që vijnë si rezultat i tekstit, sepse këto janë të shumta dhe të shpeshta dhe, është kjo që sjell edhe mosmarrëveshjet me autorët e dramave. Autori duke i dhënë rëndësi idesë, konfliktit etj., rëndon në kurriz të karakterit, botës së brendshme të personazhit. Aktori duke zbërthyer këtë personazh arrin t’i gjejë të meta edhe serioze atij. Dhe shpesh është tepër e vështirë t’i mbushësh mendjen autorëve, për fjalët e papërshtatshme, të vështira për t’u interpretuar e të pa motivuara që fusin në tekst. Ato janë fjalë boshe që nuk thonë asgjë, nuk ka art në to, janë më të rëndomta se në jetë dhe aktori kërkon më kot mendimet që duhet të dalin, nëntekstin. Sepse fjalët janë mendimi i shprehur dhe i pa shprehur, ato janë veprimi në dramë.
Problemet që lindin midis aktorit e autorit po edhe regjisorit e autorit bëhen seriozisht e të vështira kur autori është një personalitet në letërsi sidomos në dramaturgji, e, pretendon se e njeh dramën.
– Thuhet se momenti i hyrjes në skenë është i vështirë, kjo vështirësi qëndron vetëm për të rinjtë?
– Hyrja në skenë është momenti i vështirë, jo vetëm për të rinjtë. Çdo aktor nuk u shpëton emocioneve të fillimit. Të parën gjë që dua të theksoj është, ajo që ka ndodhur më parë në dramë të përjetohet para hyrjes në skenë dhe, kur hyn në skenë të mos shkëputet prej ngarkesës emocionale të mëparshme. Këtë proces aktori duhet të realizojë sa hyn në skenë. Kështu ai hyn plot, di se pse ka hyrë, ku është, çfarë do të bëjë e çfarë do të thotë. Shpërqendrimi më i vogël në këtë moment sjell shkëputje, sjell mendime të tjera, sjell frikën nga publiku që herë – herë kthehet në panik, pasiguri në vetvete, kontraktim, gjë që do të sillte pasoja të mëdha në interpretim. Aktorët me përvojë këto momente shpërqendrimi i kanë më të vogla sepse ata e zotërojnë veten në çdo çast dhe mund të arrijnë të përqendrohen menjëherë. Kjo ka të bëjë me përvojën skenike. Ushtrimet e “rrethit” të përqendrimit që ju i mësoni tani teorikisht do t’ju hyjnë në punë gjatë gjithë jetës suaj skenike. Dua të theksoj rëndësinë e madhe që ka momenti i hyrjes në skenë saqë mund të varet fati i mbarëvajtjes së gjithë skenës për aktorin dhe partnerët.
– Çfarë do t’u rekomandonit aktorëve të rinj, teknikën apo ndjenjën?
– Art i vërtetë është ai që nuk mashtron dhe kjo në punën tonë fillon nga leximi i tekstit, puna me rolin, e, deri tek grimi. Disa, më të shumtën të rinjtë, sidomos femrat mendojnë se duke bërë një makiazh të bukur dhe duke u veshur në mënyrë të veçantë do të tërheqin vemendjen e publikut. Nganjëherë të këtij mendimi bëhen edhe regjisorët e operatorët. Por kësaj, si çdo anë e jashtme, nuk i duhet dhënë më tepër rëndësi seç ka, ajo që tërheq vëmendjen është interpretimi brenda karakterit të personazhit, sigurisht edhe elementët e tjerë kanë rëndësinë e tyre kur vihen në funksion të rolit. Po kështu edhe në punën me rolin ose gjatë shfaqjeve. E kam thënë edhe herë tjetër se poqese në një moment gjatë interpretimit kam pasur lotë dhe kjo ka pasur reagim e sukses në publik, një natë tjetër mund të mos kem lotë dhe të kem po atë sukses. Atë moment emocional unë nuk e kërkoj teknikisht në kuptimin e artificeve, sepse dua që të jetë i vërtetë edhe për mua. Por kjo, jo duke iu dhënë krejtësisht ndjenjës. Aktori në skenë, sipas individualitetit të tij e shkollës së interpretimit që ndjek, vendos vetë disa raporte në interpretim, midis të qenit në rol, të qenit kritik dhe spektator i vetvetes njëkohësisht. Ai sigurisht nuk mund t’i jepet krejtësisht ndjenjës në interpretim, sepse duhet të jetë i vetëdijshëm në çdo moment për atë që bën e të mos humbasë për asnjë çast kontrollin e vetvetes. Për mua këto raporte janë në mbi 90 % interpretim dhe pjesa tjetër kritikë e spektator.
– Si veproni që emocioni të jetë i njëjtë në çdo shfaqje pavarësisht nga numri i tyre?
– Sigurisht që emocioni nuk mund të jetë i njëjtë nga një shfaqje në tjetrën, por nganjëherë rrezikon që të mos kesh emocionin e duhur në një fragment të caktuar. Eshtë gabim të mendohet se aktori sa më shumë të imitojë me besnikëri shfaqjet e mëparshme aq më mirë ka luajtur. Interpretimi është një gërshetim i të vetëdijshmes me të pavetëdijshmenë e vetë-dijshmja ka teknikën, e pavetëdijshmja ka akumulimin. Unë kam luajtur Loken shumë herë në teatër dhe një nga skenat e vështira ishte ajo ku Lokja vajton, fshehtas nga të tjerët, para trupit të të birit të vrarë. Kjo skenë në film nuk është. Ishte një skenë shumë emocionale për mua e që shkaktonte emocion edhe tek spektatorët. Fillimisht në interpretimet e para emocioni vjen natyrshëm, lehtësisht pa punë të ndërgjegjëshme vjen si një ndjenjë. Në skenë veç emocionit real përdoret edhe kujtesa emocionale e cila vjen në ndihmë kur emocioni zbehet. Pra në interpretim emocioni është emocion i momentit plus kujtesë emocionale dhe kjo duhet të jetë rrjedhë e shfaqjes, se sjellja me forcë e emocionit shkakton kontraktim, kurse kur aktori do ta shtyjë emocionin që e përfshin, atëherë mund të shpër qendrohet dhe emocioni të zhduket. Emocioni vjen me anën e përqendrimit. Varet shumë edhe nga gjendja shpirtërore personale. Duhet zotësi që emocionin ta përsërisësh. Kujtesa emocionale që është rrënjosur thellë në mendje është shumë e gjerë, jo të gjitha të hyjnë në punë atë moment, por ajo duhet ndjellë. Emocioni vjen duke ndjellë ndjenjën. Unë, siç ju thashë, momentin emocional nuk e kërkoj artificialisht, por e ndihmoj që të vijë në kohën e duhur me anë të kujtesës emocionale.
Aktori jo gjithmonë është në formë për të luajtur një rol, herë nuk është mirë fizikisht, herë është i lodhur, ka një dhimbje dhëmballe apo koke, por herë nuk është mirë psikologjikisht, një zënie, një sëmundje, një vdekje. Por atij i duhet të dalë në skenë dhe të interpretojë… Atëherë aktori kërkon të gjitha mjetet e arsenalit aktoresk t’i vërë në punë për të dalë nga situata.
– Në ç’raporte duhet parë logjika e personazhit dhe logjika e aktorit?
– Logjika e personazhit ka të bëjë me formimin, me botkuptimin e tij, me ngjarjet që i ndodhin, me epokën e vendin, me jetën që bën e klasës që i përket, mjedisin që e rrethon, me vetëdijen e cilësitë e tij. Ai vepron në dramë në përputhje me këto, pra me logjikë e sipas karakterit të tij. Në jetën skenike aktorit mund t’i qëllojë të interpretojë ndonjë personazh të ngjashëm me veten, por në të shumtën e rasteve do të ndodhi e kundërta. Ai nuk mund ti kanalizojë këta brenda karakterit të tij, se pastaj i thonë “të luash veten”. Ai mendon, vepron, e jeton në skenë si personazhi. Aktori duhet të besojë, t’i mbushë mendjen vetes se personazhi është ai, që, ka të drejtë dhe të mbrojë me forcë mendimin e tij. Aktori duhet të pyesë veten se çfarë do të bënte personazhi me atë botëkuptim në ato rrethana në atë periudhë historike! Pra logjika e aktorit udhëhiqet prej logjikës së personazhit.
– Në ç’raport është shkolla me talentin?
– Ashtu siç e kuptoj unë, shkolla, studentit nuk i jep talentin, por ia zgjon e zhvillon atë dhe i heq manierat, e mëson ta kontrollojë talentin, të ndërgjegjësohet për atë që bën, i mëson teknikën profesionale, i jep eksperiencën e brezave.
– Cili mendoni se duhet të jetë raporti regjisor-aktor?
– Aktorë të ndryshëm i japin rëndësi të ndryshme punës së një regjisori në një dramë a film. Unë mendoj se nuk është fjala regjisor që përmban rëndësinë, por se çfarë regjisori është. Për raportin regjisor-aktor, unë besoj nuk do t’ju them ndonjë gjë që nuk e dini, dikur dramat janë vënë në skenë pa regjisorë, më vonë ky doli i nevojshëm. Nganjëherë mendon të bësh diçka dhe del jo ajo që mendon. Këtë e ndjen ndoshta edhe vetë, por nuk e ke aq të qartë sa ç’e ka regjisori. Ai është një lloj dirigjenti që drejton një orkestër me disa solistë. Ai është një mjek që duhet të diagnostikojë. Ai analizon e zbërthen, kontrollon në përgjithësi e në detaje, diskuton e parashtron, tregon çfarë mungon që të realizohet si duhet. Aktori me eksperiencë është si të thuash mjek i vetvetes, atij i duhet pasqyra për t’u parë, e këtë e bëjnë edhe partnerët kur edhe këta janë me eksperiencë. Sigurisht më e mira është kur regjisori dhe aktorët janë me eksperiencë, por ndodh që një ansambël me aktorë me përvojë të drejtohet nga një regjisor pa eksperiencë e nganjëherë këta qëllojnë edhe mendjemëdhenj e fodullë, të cilët nuk dinë se ç’kërkojnë e mbërrijnë deri aty sa t’i monstrojnë aktorit, duke i treguar si duhet interpretuar. Rezultati shihet praktikisht në disa drama e në mjaft filma të dobët.
– A ju pëlqen kinematografia, e ç’vend zë tek ju?
– Unë jam aktore e teatrit dhe si të gjithë aktorët jam aktivizuar edhe në film, bile që në filmin e parë shqiptar me metrazh të shkurtër “Fëmijët e saj” e pastaj tek “Tana”, së bashku me Loro Kovaçin, Tinka Kurtin, Naim Frashërin etj. Filmi për mua është një gjini tjetër me specifikat e veta edhe në interpretimin aktorial. Aty nuk ke një spektator të radhës së fundit si në shfaqje që të sheh e dëgjon, kamera është spektatori yt. Mungon edhe rrjedhshmëria e kronologjizmi, mungon dhe spektatori me reagimin e tij, me pëshpëritjen e heshtjen e tij, me duartrokitjen. Për një aktor të teatrit filmi është i bukur por skena është shtëpia e tij.
1982 /KultPlus.com
Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës (QKRMT) po mban panel diskutimi në shënimin e 19 Qershorit, Ditës Ndërkombëtare për eliminimin e dhunës seksuale në konflikt.
Feride Rushiti, drejtoreshë ekzekutive e QKRMT-së tha se kjo ditë na fton të reflektojmë jo vetëm për të kaluarën. “Fatkeqësisht edhe në 2025 kur po shënohet kjo ditë, dhuna seksuale si armë e luftës po gjen zbatim. Krimi i dhunës seksuale si strategji e luftës duhet të ndërpritet”, tha Rushiti.
Ajo tha se kanë zgjedhur të dëgjojnë histori të të mbijetuarve, sepse, siç tha ajo, koha nuk i shëron plagët e të dhunuarve seksual gjatë luftës.
Festivali “Ekrani i Artit” hap siparin në Shkodër.
Kryetari i Bashkisë së Shkodrës, Benet Beci ndau në rrjete sociale momente nga ceremonia e hapjes, ku ishin të pranishëm personalitete të fushës së artit dhe kulturës.
Edicioni i tetë i festivalit nis me temën poetike “Kartolina nga Tjetërkund” dhe sjell dy ekspozita të rëndësishme që shoqërun premierën në “Kinema Republika”.
Deri më 22 qershor Shkodra do të jetë kryeqendër e artit me këtë festival që përfshin projekte filmike, ekspozita, diskutime dhe prezenca artistike në vende të ndryshme të qytetit.
Festivali i filmit “Ekrani i Artit”, është një nga eventet më të rëndësishme kulturore të Shkodrës.
“Ekrani i Artit” ka lindur si një projekt që synon të promovojë lidhjet midis artit bashkëkohor dhe kinemasë. Edhe në edicionet e mëhershme, “Ekrani i Artit” e ka njohur publikun me autorë, dokumentarë mbi jetën e krijimtarinë e artistëve bashkëkohorë që zgjojnë interesin e njëkohësisht edhe nostalgjinë e publikut për kinemanë si një institucion i rëndësishëm në edukimin e brezave përmes artit e kulturës.
Për herë të 34-t, deputetët do të tentojnë sot në orën 10:00 të konstituojnë Kuvendin e Kosovës.
Deri tash, në vazhdimet e seancës që nuk kanë zgjatur më shumë se 2-3 minuta, nuk ka pasur vota të mjaftueshme për formimin e Komisionit për votim të fshehtë, i cili do të mundësonte votimin e Albulena Haxhiut për kryetare të Kuvendit.
Përpjekja e radhës për konstituimin e Kuvendit dështoi sërish të martën, duke e zgjatur edhe më tej ngërçin institucional në vend.
Kryesuesi Dehari ftoi edhe njëherë subjektet politike parlamentare që nuk i kanë propozuar deputetët për anëtarë të komisionit zgjedhor për zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit, me votim të fshehtë, përkatësisht PDK-në, LDK-në, Listën serbe dhe AAK-NISMA-n, që ta bëjnë këtë.
Serish nuk pati propozime për anëtarë të këtij komisioni.
Për përbërjen e komisionit, me anëtarët e propozuar në vazhdimet e kaluara të seancës, votuan 51 deputetë, një votoi kundër ndërsa abstenime nuk pati.
Ndërkohë çdo përfundim të seancës përfaqësuesit e partive politike po hedhin akuza ndaj njëra-tjetrës për bllokim institucional.
Në Shqipëri, për herë të parë është hapur “Ferma e Fluturave”.
Ajo drejtohet nga Marko Prendi, një 26-vjeçar nga fshati Mjedë në Vaun e Dejës. Brenda kopshtit, rriten 1500 flutura.
Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, këtë fermë e ka quajtur sipërmarrje unike.
“Marko Prendi, djaloshi 26 vjeçar nga fshati Mjedë, në Vaun e Dejës ka ngritur nje sipërmarrje unike, ‘’Fermën e Fluturave’’, e para e këtij lloji në Shqipëri dhe në Ballkan. I diplomuar për Biologji Mjedisi, ai nuk ka vendosur të largohet nga vendi, por ka ditur të kombinojë më së miri profesionin e tij me biznesin që ka hapur, duke rritur 1500 flutura brenda një kopshti përrallor, të cilin synon ta zhvillojë më tej si një destinacion modern për turizëm, edukim dhe kërkim shkencor”, ka shkruar Rama në Facebook./ KultPlus.com
Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro tha sot se, kalaja e Gjirokastrës ka mirëpritur mbi 53 mijë vizitorë, në 5-mujorin e parë të këtij viti.
Kumbaro ndau në rrjetet sociale pamje nga kalaja, teksa e cilësoi atë, kampione të monumenteve të kulturës.
”Pik’ e floririt mbi malin e gjerë Kalaja e Gjirokastrës, kampionia e monumenteve të kulturës për nga numri i vizitorëve, ka mirëpritur 53.455 vizitorë në 5 muajt e parë të vitit një thesar jo vetëm i historisë dhe kulturë, por edhe zhvillimit të qëndrueshëm të turizmit”, shkroi Kumbaro në rrjete sociale./atsh/ KultPlus.com
“Lotët e një gruaje” titullohet libri i shkrimtares Blerina Pëllumbi, me të cilin ka fituar çmimin si “Finalist Autor i vitit 2025”, në konkursin më të madh botëror të librit që u zhvillua nga “Impakt Book Awards” në SHBA.
Ky çmim do t’i dorëzohet Pëllumbit më 4 tetor të këtij viti në një mbrëmje gala, e cila do të mbahet në Hollywood nga drejtuesja e “Impakt Book Awards”, Nim Stant.
Ky është libri i parë i Blerina Pëllumbit dhe është i bazuar në historinë e vërtetë të një gruaje shqiptare.
Kjo vepër gjeti një audiencë të gjerë dhe është përkthyer në dy gjuhë, frëngjisht dhe anglisht duke hyrë në konkursin e letërsisë botërore përmes platformës së fuqishme Amazon.com. Kjo arritje e autores bën krenar çdo shqiptar, sepse Blerina Pëllumbi tashmë do jetë gruaja e parë shqiptare që hyn në historinë hollivudiane me një libër.
Një roman i mbushur plot me dhimbje e lot, por që kur fillon e lexon nuk mundesh të largohesh pa e mbaruar librin. Kjo e fundit është shprehur edhe nga qindra lexues në SHBA, ku libri ka marrë vlerësim “On Top me 5 yje” në Amazon.
Përveç librit “Lotët e një gruaje”, përkthyer në anglisht, frëngjisht dhe shqip Pëllumbi ka botuar edhe pesë libra të tjerë që shfaqin zhanre dhe tema të ndryshme:
“Kristale të thyera” një përmbledhje me poezi që përshkruan në mënyrë të përsosur qëndrueshmërinë dhe ndjeshmërinë njerëzore.
“Përdhunimi i shpirtit” një roman tronditës i bazuar në histori të vërteta, që trajton plagët e thella të shpirtit.
“Njerëz që ngjasojnë me diellin” një tjetër roman që sjell histori të vërteta dhe frymëzime jetësore.
“Psikologji dhe ndjenjë” një përmbledhje prozash që ndërthur elementet e psikologjisë me emocionet njerëzore.
“Sa peshon një zemër”, një novelë, një histori e vërtetë e ndodhur në të vërtetë.
Krijimtaria e Blerina Pëllumbit dallohet për ndjeshmërinë dhe aftësinë e saj për të prekur thellë zemrat e lexuesve. Ajo shkruan në një stil të veçantë dhe të qartë, duke sjellë histori të jetës reale që ngjasojnë me përvojat e shumë njerëzve./ KultPlus.com
Aktori, i cili ndodhet në Itali për të xhiruar një film rreth manjatëve të automjeteve “Maserati” zhvilloi një takim zyrtar me papa Leone XIV – në Vatikan – së bashku me producentin e filmit, Andrea Iervolino, sipas “Guardian”.
Al Pacino është personazhi i parë i famshëm që pati një takim zyrtar me papën e sapozgjedhur.
Aktori, 85 vjeç, u takua të hënën me papa Leone XIV, në Vatikan.
Ai, aktualisht ndodhet në Itali për të xhiruar një film rreth manjatëve të automjeteve “Maserati”.
“Jemi të nderuar të njoftojmë se këtë mëngjes Shenjtëria e tij, papa Leone XIV priti në një takim privat në Selinë e Shenjtë një delegacion nga filmi “Maserati: Vëllezërit”, përfshirë aktorin fitues të çmimit “Oscar”, Al Pacino dhe producentin e filmit Andrea Iervolino”, shkroi Iervolino në një postim ne media sociale.
“Takimi ishte një moment frymëzimi shpirtëror dhe kulturor, i përqendruar rreth vlerave të përbashkëta që qëndrojnë në zemër – si të kishës katolike ashtu edhe të filmit – uniteti familjar, dashuria, dhembshuria dhe rëndësia e kontributit për të mirën e përbashkët”, thuhet në postim.
“Këto vlera, të cilat Papa Leone XIV i ka theksuar vazhdimisht në mesazhet e tij të fundit drejtuar botës, rezonojnë thellë me historinë e vëllezërve Maserati – një familje, trashëgimia e së cilës u ndërtua jo vetëm mbi inovacionin dhe përsosmërinë, por mbi respektin e thellë të ndërsjellë, solidaritetin dhe një vizion të përbashkët”, tha Iervolino.
Në film, Pacino luan rolin e biznesmenit Vincenzo Vaccaro – një investitor i hershëm në kompani.
Gjithashtu në film luajnë aktorë të tjerë të mëdhenj si, Anthony Hopkins, Andy Garcia dhe Jessica Alba.
Pacino u rrit si katolik nga prindërit e tij italianë në Nju Jorkun e viteve 1940./ KultPlus.com
Alfred Brendel, i cili konsiderohet një nga pianistët më të shquar në botë, ka vdekur në moshën 94-vjeçare, sipas BBC.
Pianisti, kompozitori dhe poeti klasik austriak i lindur në Çeki, vdiq dje në paqe në Londër, i rrethuar nga të dashurit e tij.
Shumica e kritikëve e kanë vlerësuar Brendel si një nga interpretuesit më të shquar të veprave të Beethoven.
Muzikanti njihej gjithashtu si një eseist dhe poet me një sens unik humori.
Alfred Brendel lindi më 5 korrik 1931 në Wiesenberg, në Republikën Çeke.
Ndryshe nga shumë muzikantë të suksesshëm, asnjë nga familja e tij nuk ishte muzikant dhe ai nuk kishte ndonjë talent të veçantë për këtë art kur ishte fëmijë.
Ai mori mësime pianoje në Jugosllavinë e atëhershme dhe shkoi të studionte në Konservatorin e Graz, në Austri.
Më vonë në Lucernë, ai ndoqi klasa masteri me Edwin Fischer, muzikanti i cili i mësoi të luante me pasion brenda kufijve të klasicizmit.
Në moshën 16-vjeçare, përveç ndjekjes së klasave të master-it dhe dëgjimit të pianistëve të tjerë, ai eksploroi vetë mundësitë e pianos.
Ai bëri debutimin e tij publik në Graz në vitin 1948, në moshën 17-vjeçare.
Brendel zgjeroi repertorin e tij – duke përfshirë kryesisht muzikën e kompozitorëve të Evropës Qendrore – por qëllimisht shmangu muzikën moderne.
Gjatë karrierës së tij, ai performoi në platforma koncertesh në të gjithë botën, por në vitin 1971 vendosi të jetonte në Londër.
Ai debutoi katër koncerte në piano dedikuar veprave të Beethoven – të fundit me Orkestrën Filarmonike të Vjenës në vitin 1999.
Kjo shfaqje u realizua nën dirigjimin e Simon Rattle, me të cilin Brendel kishte një partneritet të gjatë dhe të jashtëzakonshëm muzikor.
Libri i tij i parë me ese, “Musical Thoughts and Afterthoughts”, botuar në vitin 1976, përmbante aluzione për veprën e tij muzikore, por nuk kufizohej prej saj.
Në vitin 1998, në librin me poezi, “One Finger Too Many”, ai ndau humorin e tij me të gjithë elementët kulturorë.
Ai u vlerësua me çmimin muzikor “Herbert von Karajan” për Arritje Jetësore, në dhjetor të vitit 2008 në Baden-Baden, Gjermaninë jugore.
Në të njëjtin muaj, ai bëri daljen e tij të fundit në platformën e koncerteve në Vjenë, ku ishte solist në Koncertin për Piano nr. 9 të Mozartit.
Performanca e tij votua si një nga 100 momentet më të mëdha kulturore të dekadës nga “Daily Telegraph”.
Menjëherë pas kësaj, ai pësoi një humbje akute të dëgjimit. Gjatë viteve të fundit, ai vazhdoi të jepte leksione dhe mësime master për muzikantët e rinj./ KultPlus.com
Flonja Haxhaj
Mbrëmë, në sallën kryesore të Bibliotekës Kombëtare të Kosovës, në një atmosferë të ngrohtë dhe përplot emocione, ansambli vokal “Zanat” solli një koncert të veçantë me këngë të vjetra shqipe të përpunuara, duke shënuar kështu një moment historik në rrugëtimin e tij artistik, shkruan KultPlus.
Themeluar në vitin 2017, ndonëse ishte pjesëmarrës në shumë koncerte të tjera të përbashkëta, kjo ishte hera e parë që ansambli ndërmori vetë organizimin e një koncerti të plotë.
Ky koncert i veçantë si për grupin, ashtu edhe për publikun , u hap me këngën “Motra ime Doruntine”, një këngë kjo e cila përgatiti publikun për një natë që do të pasonte me këngë që ringjallnin memorjen kulturore kolektive. Pas saj, u interpretua “Po vijnë krushqit fushave”, ndërsa kënga “Kënga juaj shpirtin ma rrëmben”, e shoqëruar nga pianistja Pranvera Hoxha, i dha publikut një atmosferë sa gazmore aq edhe nostalgjike.
Koncerti vijoi me “O moj ti me sytë e zi” dhe “O bilbil”, e cila u shoqërua nga instrumentisi Patris Berisha.
Mbrëmja vazhdoi me disa nga perlat e repertorit shqiptar si “Baresha”, “Perëndeshë e bukurisë më je”, “Kur një ditë të kthehesh ti”, “Kur bie fyelli, çiftelia” dhe “Të fala nga Prishtina” – secila prej tyre e interpretuar me përkushtim të veçantë dhe me një harmoni që dëshmonte punën dhe përkushtimin e pesë anëtareve të këtij ansambli.
Ndërkaq, si një dhuratë për publikun, ‘Zanat’ interpretuan këngën ‘Këngë moj’, një përmbyllje kjo që u pasua me një grumbull duartrokitjesh nga publiku që kishte mbushur çdo cep të sallës, si një dëshmi për lidhjen që ansambli ka krijuar me artdashësit.
Ansambli “Zanat”, përbërë nga Elida Kryeziu, Albana Piperku, Arstina Kadiu -Kelmendi, Diellza Sylejmani, mbrëmë patën edhe një tjetër veçanti me paraqitjen e Elona Sadikut për herë të parë si anëtarja më e re e grupit.
E emocionuar nga përjetimi i saj i parë si pjesë e ansamblit “Zanat”, Elona Sadiku, anëtarja më e re e grupit, tha për KultPlus se ndjehet e lumtur me paraqitjen e saj të parë bashkë me ‘Zanat’, dhe në koncertin e parë të organizuar nga ky ansambël.
“Koncerti shkoi shumë mirë, edhe pse unë kisha shumë emocione, për shkak se ishte hera e parë që unë performoj me ‘Zanat’, aq më tepër kur performoj në një koncert solistik i organizuar për herë të parë nga ky ansambël. Është ndjenjë e veçantë me qenë pjesë e këtyre grave kaq puntore, kaq puntore, muzikante e artiste të shkëlqyera, andaj për mua është nder dhe privilegj të jem pjesë e ansamblit ‘Zanat’. Mund të them që jemi përshtatur mjaft mirë për shkak sepse bashkë me anëtaret e ansamblit jemi pjesë e Filharmonisë së Kosovës dhe kemi një bashkëpunim shumë të mire”, tha Sadiku, duke shtuar mes tjerash se ky koncert ishte rezultat i një pune intezive përgjatë muajit të fundit, për të pasur rezultatin që e arritën në këtë mbrëmje.
Pas koncertit, solistja Elida Kryeziu ndau me KultPlus përjetimet e saj rreth këtij momenti të veçantë, duke theksuar jo vetëm përmbushjen e suksesshme të gjithë planit artistik, por edhe rëndësinë e ruajtjes së këtyre këngëve që ato interpretuan në këtë koncert.
“Koncerti shkoi ashtu siç e kemi paramenduar, gjithçka shkoi sipas planit tonë. Sot po ashtu patëm një paraqitje të re, Elonën e cila është anëtare e re, por është adaptu menjëherë dhe ne jemi adaptuar shumë shpejt me të. Repertuarin zakonisht e zgjedhim vetë, po duke i falënderu edhe kompozitorët tanë, të cilët edhe na ndihmojnë nëpër zgjedhjen e këngëve kur jemi në mëdyshje. Në vitin 2017, kur ne kemi filluar, i kemi nxjerrë disa këngë nga sirtari, këngë që pothuajse janë zhdukur e nuk janë kënduar dhe kemi qenë ne ‘Zanat’ që i kemi marrë edhe i kemi ripërpunuar dhe sot të gjitha këngët kanë filluar të këndohen”, u shpreh Kryeziu për KultPlus.
Pas mbylljes së suksesshme të koncertit, edhe solistja Diellza Sylejmani ndau përshtypjet e saj për KultPlus, duke reflektuar mbi mirëpritjen e publikut dhe rëndësinë e rikthimit të këngëve të vjetra shqiptare në vëmendje.
“Koncerti shkoi shumë mirë, publiku e pëlqeu shumë. Gjithashtu me anëtaren e re, Elonën, normalisht po ndjehemi shumë mirë dhe i ka dhënë një freski shumë të mirë ansamblit. Aranzhues të këngëve kanë qenë Edon Ramadani, Memli Kelmendi, Valton Beqiri edhe Kushtrim Gashi. Unë e pashë që sonte publiku i pëlqeu shumë këngët, për shkak se janë këngë shumë të bukura, të vjetra shqipe, ndoshta që kanë mbetë në harresë në njëfarë mënyre dhe ne po i rikthejmë, e publikut po i pëlqen kjo”, theksoi Sylejmani.
Ndërkaq, ‘Zanat’ paralajmërojnë plane të shumta për të ardhmen, përfshirë koncerte të reja, turne muzikore dhe organizimin e eventeve të tjera kulturore që synojnë promovimin e trashëgimisë muzikore shqiptare./KultPlus.com
Spektakli madhështor i “Miss Shqipëria 2025” dhuroi emocione të veçanta këtë vit, ku ndër më të spikaturat e mbrëmjes ishte padyshim kurorëzimi i më të bukurës shqiptare Valentina Gegprifti, me numër 18.
Në një mbrëmje të paharrueshme të mbajtur në Amfiteatrin e Tiranës spektakli përcolli bukurinë e 25 vajzave nga të gjitha trevat shqiptare.
Spektakli përfundoi me emocione të forta, lot gëzimi, duartrokitje dhe në kurorëzimin e më të bukurës shqiptare Valentina Gegprifti.
Ajo u shqua për prezencën skenike, bukurinë dhe buzëqeshjen magnetike, duke fituar duartrokitje të gjata dhe vlerësim maksimal nga juria dhe publiku.
Juria e këtij edicioni, e përbërë nga emra të njohur të artit dhe medias si Meriadian Ramcaj, Zajmina Vasjari, Ledian Çelo, Kiara Tito, Eraldo Rexho, Helidon Haliti, Anila Basha, Greta Lila dhe Klea Llagonia, dhanë edhe çmimet:
Shoqëruesja e parë – Klea Thaçi, me numrin 17
Shoqëruesja e dytë – Laura Peka, me numrin 11
“Miss Earth” – Kleja Sulejmani, me numrin 3
“Miss Supernational” – Natalia Lalaj, me numër 1
“Miss International –Albania 2025” – Gledia Preja, me numrin 25
“Trupi më i bukur” – Juna Latifi, me numrin 4.
“Miss Buzëqeshja” – Elsina Canaku, me numrin 5.
“Miss Elite” – Dea Hila, me numrin 20, e cila do të përfaqësojë Shqipërinë në arenën ndërkombëtare të bukurisë.
“Miss Miqësia” – Xholin Xhabeu, me numrin 12, e votuar nga vetë 25 finalistet për shpirtin e saj bashkëpunues dhe pozitiv.
“Miss Elegance” – Bleona Beqiraj, me numrin 8.
“Miss Fotozhenia” – Eloisa Llupo, me numrin 2.
“Miss Social-Media” – Dajana Elmasllari, me numrin 23.
“Çmimi i publikut” – Kleja Sulejmani, me numrin 3, e cila u zgjodh përmes votimit online nga publiku duke marrë 22.6 % të votave./ KultPlus.com
Poezi nga William Butler Yeats
Xhan, mos qëndro shumë i dashuruar:
Unë ndejta për kaq shumë i dashuruar,
Dhe me kohën dola nga qarkullimi
Si një këngë e vjetëruar.
Gjatë viteve të rinisë sonë
Siç ajo, edhe unë s’munda ta di
Se ku ndaheshin mendimet tona,
Ishim thjesht një njeri.
Por dëgjo, për një çast ajo ndryshoi—
Dëgjo, mos qëndro shumë i dashuruar,
Se me kohën del nga qarkullimi,
Si një këngë e vjetëruar.
1904
Përktheu: Edon Qesari/ KultPlus.com
Nesër mbahet diskutimi mes përkthyesit Durim Taçi dhe profesor Ag Apollonit, rreth librit “Portokall me kurdisje”, botim Onufri.
Diskutimi mbahet nën moderimin e Eronita Kqikut, duke filluar nga ora 11:00 në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës.
Libri “Portokall me kurdisje” i përket autorit Anthony Burgess./ KultPlus.com
Me rastin e Ditës Ndërkombëtare për Eliminimin e Dhunës Seksuale në Konflikt, paraqitet instalacioni Ende Këtu – një akt publik i kujtesës, rezistencës dhe solidaritetit me të mbijetuarat e dhunës seksuale gjatë luftës.
Ngjarja mbahet nesër (19 qershor) në sheshin Adem Jashari në Prishtinë, duke filluar nga ora 13:30.
Instalacioni organizohet nga Medica Gjakova në bashkëpunim me organizatat partnere të platformës Be My Voice, KRCT, QPDG dhe Medica Kosova.
Përmes këtij instalacioni, i jepet zë heshtjes së imponuar, nderohet forca dhe qëndresa e të mbijetuarëve – ende këtu, ende duke folur, ende duke kërkuar drejtësi./ KultPlus.com
Pas një pune të gjatë hulumtimi, shkrimi dhe përgatitjeje, më 20 Qershor publikohet libri “Historia e Muzikës Rock & Roll në Kosovë – Vitet ‘60”.
Ky libër sjell rrëfime, dokumente dhe kujtime të çmuara nga dekada e parë e Rock ‘n’ Roll-it në Kosovë – një periudhë e pasur me energji krijuese, sfida dhe lëvizje kulturore që lanë gjurmë. Përmes tij hulumtohet origjina dhe rrugëtimi fillestar i kësaj kulture në Kosovë.
Promovimi do të mbahet me 20 Qershor, prej orës 20:00, në Qendrën e Kulturës Alternative Defy Them, Prishtinë./ KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Në supin tim papritur erdhi të ulej një flutur,
Një sup të tillë kjo flutur c’pati që zgjodhi?
Të thuash se ishte një sup i bukur,
Gjepura! Kjo duhej të ndodhte dhe ndodhi!
Shumë gjera s’dime pse ndodhin ne lufte a ne paqe,
Për shembull, s’të zuri mes luftrave plumbi,
Në paqe të vjen një grerëz, me thumb të thumbon në faqe
Dhe ti, qe s’vdiqe nga plumbi, vdes një ditë nga thumbi…. /KultPlus.com
Ka kohë që yjet s’ulen përmbi tokë,
ka kohë që njerëzit s’rrijnë me krye përpjetë
tue pritë me u ra ndër dhambë kafshat’e shkretë –
dhe vjershat janë lirue: pesë groshë një okë…
Me duer ndër xhepa poetët trokë
shetisin rrugve t’errta, krejt të qetë;
askush s’i nget, askush s’po don me i pyetë
ç’ka kanë në zemër e ç’ka kanë në kokë…
Urdhno, zotni, pak dritë n’mos daç errsinë!
Pesë groshë një okë . – Nji andërr e tanë rinije!
Tridhet vjet – e tridhet okë dashnije!
Urdhno, zotni, nji kangë për njerëzinë!
Pesë grosh nji okë – nji jetë e tanë dlirsije!
Tridhet vjet – e tridhet okë marrije!…
Sami Frashëri, (1850-1910) , një nga rilindasit dhe nacionalistët më të flaktë për çështjen shqiptare në shekullin e XIX është një figurë qendrore e kombit shqiptar.
Është një personalitet dhe funksionar i perandorisë osmane, por njëkohësisht përparimtar me ide perëndimore bashkëkohore që mendonte për një Shqipëri të pavarur si komb-shtet.
Në kohën kur ‘’E sëmura e Bosforit’ po bëhej gati të përdorte akoma levat e saj mbi Ballkanin, kur shtetet e Ballkanit mendonin më shumë të zhvasnin sesa të jetonin në paqe, shumë personalitete shqiptare që jetonin jashtë atdheut u vunë në lëvizje.
Samiu ishte një personalitet në fushën e kulturës që përdorte 9 gjuhë të huaja, dije të gjera në shumë fusha të shkencave shoqërore si dhe të natyrës, enciklopedist dhe publicist.
Në lidhjet e shumta dhe letrat epistolare që ka me shumë personalitete të kohës ai ka një letër shumë interesante me një personalitet tjetër të mendimit dhe iluminizmit shqiptar, Jeronin de Radës.
Më poshtë janë shprehur mendimet e Sami Frashërit për situatën e krijuar në ato vite, lufta për bashkimin e shqiptarëve, problemin themelor të gjuhës dhe fesë si dhe problemi i Shqipërisë për ndarjen dhe luftën nga shtetet ballkanike, ndikimin e Turqisë.
Ndë Kostandinupojë më 20 të shkurtitë 1881
Zot i nderçur’ e vëlla i dashurë
Përgjigjemi në dy letra të zotërisë sate, njera shkruarë më 28 të sht Mërtirit (novembre), tjatra më 2 të shkurtit (fevrier) 1881. Edhe të lutemi të na ndjejsh që mënuamë të përgjigjeshimë mbë kohë në të parët.
Kemi kënduarë, që motit, këngëtë që ke mbledhurë e punëratë që ke bërë zotëria Jote në gjuhët tënë e për kombinë tënë edhe i kemi pëlqyerë shumë, sikundrë edhe gramatikënë e zotit të nderçurë djalit zotërisë satë z Giussep Radësë, të cilit i gëzohemi edhe e përqafojmë vëllazërisht.
Të përgjigjemi përpara për punët t’allfabetësë: Allfabeta, që ka bërë shoqëria jonë na duketë se është shum’ e leht e e plotë, edhe gjuha jonë shkruehtë me të fort mirë.
Kjo allfabetë ësht’ edhe e pëlqyerë e e dheksurë prej gjithë shqiptarëvet, e sot është e përhapurë nëpër gjithë Shqipërinë. P’andaj na duketë që s’është nevojë të kërkojmë tjetërë alfabetë.
Për punët të fletësë (a ditaresë) jemi menduarë që kohët, edhe shumë herë kemi kërkuarë pandaljenë (la permission) nga kuvern’ e turkutë, po s’na është dhënë; e turku nukë do xjuarjenë e shqiptarëvet edhe lindjen e Shqipërisë përsëri, po do t’e ketë fjetur’e të verbërë.
Kemi shumë nevojë po do t’e sjellë puna që t’e nxjerëm (le publier) në Shqipëri, nukë me gjuhëra shumë po vetëm në gjuhët shqip të pandemë e të njëjtë, sikundrë duhetë të jetë edhe Shqipëria, se shumë gjuh’ë e shumë djalekta sjellinë, ndarje e mërgimi.
Vërtet sot kemi disa djalekta, po këto nukë janë të huaja njera nga jatera; po ca nga fraset edhe nga fjalët e gjuhësë kanë humburë më ca anë të Shqipëris’e të kolonivet e kanë rojturë më ca anë të tjera, shumë fjalë, pase e mbrujtime të fjeshta e të mira që rojnë në Shqipëri janë humburë nëpër kolonit, shumë të tjera janë humburë në Shqipëri e rojnë nëpër koloni(a kolonjat), kshu edhe në mest të Gegërisë e të Toskërisë edhe të gjithë këtyre fjalëve e fraseve bashkë, edhe gjuha shqip do të bëhetë e begatë (riche), e gjerë e do të shpëtonjë nga të pasurit nevojë më fjalë të huaja, edhe gjithë djalektatë do të gjendenë të gjitha të bashkuara e të përzjera.
Të vimë në punët e ndarjes Shqipërisë më tri degë të bashkuara (a trois etats confederes). Kjo punë as e mirë na duketë, as mund të bënetë kurrë në Shqipëri; se e para nukë duamë të ndahemi, po duamë të bashkohemi satë muntmë më teprë; e dyta, Shqipëria nuk ësht’ ndarë pas fevet, edhe shqiptarët e çdo feje nukë janë të ndarë më vet’he po gjendenë të bashkuarë më çdo anë, përveç në Shqpëri të poshtërme që s’ka katolikë.
Shumë fara e fise janë që pushtojnë muhametanë e të krishterë, edhe një i krishterë është m’i aftrë me një muhamentan që ka në farët të ti, se nga një i krishterë që është nga një farë e tjatërë; edhe me të gjithë të pjekurit të huajët, do-me-thënë të turqet, të krekërvet, të shqehet (des slaves) e të tjerëve, që rahana nat- e ditë të na ndajn’ e të na çajnë, vëllazëria në mest tënë nukë na është prishurë, edhe të gjithë shqiptarëtë duanë të quhenë vëllezërë edhe djemt’ e një mëmëdhethi të dashurë; edhe në ka më nonjë anë ndarje duhet t’e çkulim e t’e hedhimë poshtë, duke lënë fetë për në kish’ë për në xhami, e duke bërë gjithë vëllezërë sikundrë n aka bërë natura e sikundrë kemi qënë të moti.
Pun’ e vëllazërisë shqiptarëvet edhe e bashkimit e e ngjalljes Shqipërisë është pun’ e Lidhjesë (de la Ligue) që e ka zënë punënë shëndoshë edhe po vete gjithënjë mbarë; pun’ e të ngjallurit të gjuhësë shqip edhe të bashkuarit të djalektavet t’asaj e të ndritësuarit të kombit tënë që është një pun’ë e shenjtëruarë t’e mbaronjë pa ndihmën e burave si zotëria Jote e si të tjerë djem e të ndrituarë të mëmëdhethit tënë që janë në kolonjat e Italisë e gjetëk.
Po tani nuk po vemi përpara si duamë se gjendemi në një vënt që s’ka dliri(liberte) e papengim për të këtilla punëra, edhe më teprë sot që mbretëri e turkut ka zën’ e s’zë besë më shqiptarët, po i vështron si armiqt e saj.
Punërat që po bën lidhja e Shqipërisë në Gegëri, që nonjë muaj e tëhu, mbase nuk i kini dëgjuarë, se fletët e Evropesë nukë bëjnë shumë fjalë , duk me qënë që më nj’anë Turqia nukë le të dëgjohenë nëpër botët më nj’anë armiqtë tanë greqt’ e shqehtë, duanë t’i tregojnë të vogëla e të mosgjëjta.
Lidhja e shqiptarëvet që ka kërthizën në Pizdren, në Gegëri, ka kërkuarë shumë herë që nga tre vjet e tëhu, bashkim’i i Shqipërisë më një provincë me otonomi po mbretëria gjer më sot e kish gënjyerë me fjalë, edhe s’ka dashurë të bënjë gjë farë për Shqipërinë.
Këtë herë shqipëtarëtë e kupëtuanë fort mirë që mbretëria nukë do të bënjë gjë kurrë për ta, edhe Lidhje e Pizdrenit pa nevojë të bashkojë Shqipërin’ e t’ë bënjë një me otonomi, e mbase me ç’këputje (indepedance) fare, pas punës, kështu Lidhja mori emërin e kuvernos të përdorme (gouvernement provisoire) edhe përzuri kuvernatorëtë turq nga gjithë vilajet i Kosovësë edhe nga Pizdreni, nga Djakova, nga Tetova, nga Dibra etj.
10000 shqipëtarë të armatosurë kanë zënë Ysqypnë (Shqupnë) edhe udhënë e hekurtë; 10000 të tjerë bëhenë gati për të unjurë në Toskëri.
Për pakë kohë do të dëgjoni një ngritje (revolution) të madhe në Shqipëri. Në u bëftë dot Shqipëria më vet’he, nukë do të kemi nevojë për prensër, as të krishten’ as muhametanë, që të na rjepën e të na pinë gjaknë’ vëndi ynë munt edhe do të kuvernohetë prej një farë dhmokratije prej pleqet, sikundrë kanë qenë prindët tanë që motit, edhe sikundrë jan’ edhe sot malësit’ e Shqipërisë, që janë thuase të dlirë e më vetehë.
Po të mbarohetë kjo punë, atëherë [krijohen mundësi] edhe për fletët edhe për të shkelurit e këngëvet të zotërisë s’ate e të tjera. Të falemi me nder e me shumë dashuri.
Sami Frashëri (marrë nga vepra 2 e Sami Frashërit)
Përgatiti Eugent Kllapi/diasporashqiptare/ KultPlus.com
“Alfabetarja e gjuhës shqipe” u botua me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, në Stamboll më 27 shkurt 1879.
Për ta kuptuar rëndësinë e këtij botimi, duhet të kthehemi pas në kohë e në histori. Kujtojmë se shqipja, me sa dokumentohet deri tani, filloi të shkruhet që nga shekulli XV me alfabetin latin, të plotësuar me pesë shkronja të posaçme. U shkrua dhe me shkronja greke e, pas pushtimit turk, edhe me alfabetin turk-arab. Rruga tjetër që u ndoq, është ajo e krijimit të alfabeteve origjinale me përhapje të kufizuar.
Që në fillimet e lëvizjes për çlirim nga Turqia, çështja e alfabetit doli në plan të parë: pa të nuk mund të flitej për Rilindje të popullit shqiptar. Prandaj me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, më 27 shkurt 1879 u botua në Stamboll “Alfabetarja e gjuhës shqipe“. Ishte një nga veprimtaritë më të rëndësishme të patriotëve shqiptarë të Stambollit, të cilët më 12 tetor 1879 themeluan “Shoqërinë e të Shtypurit të Shkronjave Shqip”, shoqëri kulturore, që kishte për synim të nxiste zhvillimin e kulturës në gjuhën shqipe dhe ta vinte atë në shërbim të çështjes së çlirimit kombëtar nga Turqia. Me alfabetin, plotësonte një nga kërkesat bazë për përhapjen e propagandës atdhetare dhe i hapte rrugën botimeve të para serioze të Rilindjes sonë Kombëtare.
Libri “AΛFABETARE E GLÚHESE ΣQIP” është përgatitur,pra, nga Shemsudin Sami Frashëri, Jani Vreto, Pashko Vasa etj., dhe është botuar në Stamboll më 1879. Një kopje e librit, me kapakë kadife të kuqe të shkruar me shkronja ari, i është dhuruar Sulltan Abdyl Hamitit II, i cili ka ditur të flasë shqip.
“Alfabetarja e gluhësë shqip”, botuar vetëm pak muaj pas miratimit të alfabetit të Stambollit, është një vepër kolektive. Në të janë përfshirë shkrimet e Sami Frashërit: “Gjuha Shqip” dhe “Dheshkronjë”; të Jani Vretos: “Udhë e të shkruarit të gjuhësë Shqip”, “Për Gjithëçishtënë dhe për Zon’e jetësë edhe për Njerinë, botën’ e vogëlë”, “Numerëmësonjë”; të Pashko Vasës: “Shqypnija e Shqyptârt”, të Koto Hoxhit: “Porosit’ e Tovitit mbë të birë”. Siç shihet nga përmbajtja, “Alfabetares së gjuhës shqipe” nuk është thjesht një tekst abetareje. Përveç abetares në të përfshihen edhe lëndë të tjera si: gramatikë, histori, aritmetikë, edukatë shoqërore dhe morale.
Në gjirin e saj, siç u përmend, bashkëpunuan ngushtësisht myslimanë të mëdhenj si vëllezërit Frashëri, katolikë të shquar, si Pashko Vasë Shkodrani e ortodoksë të mësuar e atdhetarë si Jani Vreto: ishte pra model i bashkëpunimit ndërmjet feve në shërbim të Atdheut. Vlerat e kësaj abetareje, që me të drejtë është quajtur “një vepër themelvënëse”, janë të gjera dhe të shumanshme. Kjo vepër përbën një prej gurëve themeltarë në proçesin ripërtëritës dhe ripërcaktues të gjuhësisë shqiptare.
Në “Alfabetare…” trajtohen disa nga problemet më themelore të kohës, në plane të ndryshme: politik, idelogjik, kulturor dhe arsimor që kishte shtruar për zgjidhje Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Ky tekst, si rrallë ndonjë tjetër, shkon në unison me ato ngjarje, duke u bërë jehonë, duke zbatuar pjesë të veçanta të programit për çlirimin kombëtar dhe shoqëror.
Gjithsesi çështja e alfabetit të shqipes do të zgjidhej përfundimisht vetëm me Kongresin e Manastirit, që u mblodh më 14 nëntor 1908, ku u hartua një alfabet i ri me shkronja latine. Është alfabeti që përdorin edhe sot e kësaj dite gjithë ata, të cilët shkruajnë shqip. / KultPlus.com
Vija bregdetare e Durrësit ka qenë ndalesa e radhës për ministren e Turizmit dhe Mjedisit Mirela Kumbaro në vijim të turit të inspektimeve në bregdet, ku prej 15 qershorit ka nisur operacioni “Plazhe të Pastra” përmes të cilit Agjencia Kombëtare e Bregdetit mbështet 8 bashki bregdetare në pastrimin e plazheve.
Kumbaro theksoi se me ndryshimin thelbësor të rregullores së plazheve, ku dyfishohen hapësirat publike, shtohen përgjegjësitë e institucioneve për mbarëvajtjen e sezonit.
E shoqëruar në këtë inspektim nga kryetarja e bashkisë së Durrësit, Emiriana Sako dhe drejtori i policisë së Durrësit, Kumbaro u shpreh se “plazhet publike nuk do t’i kemi në fillim apo në fund të Durrësit, por të ndërprera me qëllim që pushuesit të kenë mundësi t’i akesojnë në segmente të ndryshme, sepse është një vijë shumë e gjatë bregdetare”.
“Nga ana tjetër, bashkëpunimi i Policë së Shtetit me Policinë Bashkiake dhe Agjencinë Kombëtare të Bregdetit duhet të forcohet me qëllim që të mos lejohet zaptimi i plazheve, por edhe për sa i përket pastërtisë, sepse ka të bëjë me krimin mjedisor. Do të përdorim të gjitha masat, që nga sensibilizimi e edukimi, por edhe masat që kanë të bëjnë me tërheqjen e vëmendjes dhe gjobat. Përveç banorëve, probleme ka edhe me bizneset, restorantet që i hedhin mbeturinat në vende të paparashikuara, prandaj policia duhet të jetë e vëmendshëm ndja këtyre gjesteve”, nënvizoi Kumbaro.
Gjithashtu, Kumbaro theksoi me rëndësi vëzhgimin me mjetet e policisë kufitare për incidentet dhe kontrollin e mjeteve të paligjshme të turizmit detar.
Gjatë inspektimit të saj, ministrja Kumbaro u takua edhe me përfaqësuesit e operatorit shtesë të pastrimit nga ana e Agjencisë Kombëtare të Bregdetit, të cilët kanë nisur punën që prej 15 qershorit për pastrimin e plazheve:
“Operacionin plazhe të pastra sivjet e shtrijmë në të gjithë bregdetin, nga Velipoja deri në Ksamil ku Agjencia Kombëtare e Bregdetit me bashkitë përkatëse dyfishojnë forcat, mjetet, koshat dhe kapcaitetet njerëzore. Do të jemi 24 orë në territor, por nuk mund t’ia dalim dot nëse nuk do të kemi bashkëpunimin e bizneseve dhe gjithë qytetarëve. Përveç pastrimit dhe evadimit të koshave, do të ketë dezinfektim dhe larje të vendeve ku grumbullohen mbetjet, të shëtitoreve, rrugëve, hapësirave publike dhe e kemi më të madhe punën sivjet për shkak të shtimit eksponencial të plazheve publike”, u shpreh Kumbaro.
Kryetarja e bashkisë së Durrësit, Emiriana Sako, nga ana tjetër vuri në dukje shtimin e hapësirave.
“Kemi 266 parcela publike plazhesh, të fragmentarizuara nga zona e plazhit në Durrës deri te Përroi i Agait, të cilat pritet të shtohen më shumë pas 30 qershorit, kur përfundon edhe lidhja e kontratave me subjektet private dhe ato parcela për të cilat nuk është aplikuar, automatikisht kalojnë në hapësira publike. Të gjitha janë të pajisur me sinjalistikën e duhur në terren dhe janë të publikuara edhe në faqen zyrtare të bashkisë”, tha Sako./atsh/KultPlus.com