Fragment nga romani  ‘Gjarpri i shtëpisë’ nga  Arif Demolli


Në shtatë vjetorin e vdekjes së shkrimtarit Arif Demolli, Kult Plus ua sjell një fragment nga romani i tij “Gjarpri i shtëpisë’.

Në atë farë fshati ishte një shtëpi… Shtëpia ku isha lindur dhe ku po e kaloja fëmijërinë, bota e tërë që po e njihja në vitet e para të jetës sime. Ajo ishte goxha shtëpi, me një bodrum poshtë dhe me tri dhoma lart (në midis ishte dhoma e zjarrit, kurse në të dy krahët e saj ishin dhoma jonë e fjetjes dhe dhoma e xhaxhait). Para derës së shtëpisë shtrihej një copë oborr, i ngushtë dhe i pjerrët, që merrte fund me dyert e mëdha me deriçkën përngjitur me to. Një herë, derisa dyert ishin të hapura dhe zbrazëtinë e mbushte hija e dendur e arrave të xha Fejzës, nuk e di pse, oborri ynë më qe dukur si një gjuhë e nxjerrë jashtë nga vapa e një qeni gjigant, kurse dyert – si goja e tij. Ndoshta pse ua kisha frikën qenve, ndodhte që ndonjëherë të më bëhej se po mblidhej nën këmbët e mia ajo gjuha e stërmadhe dhe kështu po më fuste në gojën e vet ai farë qeni gjigant i përfytyruar. Skajit të oborrit rridhte vija e hollë e ujit, sikur të donte ta njomte përherë gjuhën e atij qeni dhe kështu ta zbuste egërsinë e tij. Në njërën anë shtriheshin vatha, pojata, çilari dhe oda, kurse në anën tjetër ishin kopshti, lëmi, hambari dhe plemja. Nën të gjitha këto zbriste fort pjerrtas Ara e Bregut, ku kishte rrezik t’i thyeje jo vetëm këmbët, por edhe qafën. Po t’i shikoje nga Shpati (ku dilja shpesh me gjy- shen për t’i kullotur qengjat), krejt këto krijonin një pa- mje laramane: shtëpia ishte e mbuluar me qeramidhe, pojata me dushk, hambari e çilari me kashtë, kurse oda, e ndërtuar vonë, – me tjegulla, të kuqe gjak. Aty i shtrinin kurorat e tyre dy arrat e mëdha, ngriheshin përpjetë disa dardha, sesi i ngatërronin degët disa mollë e disa kumbulla, përpiqej të grabiste sa më shumë tokë një ftua me shumë trungje nga të njëjtat rrënjë, sikur të mos donte të rronte i vetmuar në atë vend, ku çdo pemë e kishte së paku një shoqe të llojit të vet. Nga Shpati shihej gjysma e shtëpive të fshatit. Përpiqesha t’i krahasoja dhe më dilte se shtëpia jonë ishte ndër më të bukurat. IN MEMORIAM 28 – Gjyshe, kush e ka shtëpinë më të bukur? – pyetja. Ajo i numëronte katër-pesë shtëpi dhe ndër to ishte edhe shtëpia jonë. -Ne, pëllumbi i gjyshes, – më shpjegonte ajo, – i kemi pasur të gjitha të mirat: edhe shtëpinë e mirë, edhe në vend të mirë, edhe tokën më pjellore se të askujt… vetëm meshkujt nuk i kemi pasur të hajrit. Prandaj, na ka mbetur vetëm kjo shtëpi si dëshmi e asaj se kush kemi qenë dikur. Po edhe kjo e shkreta i ka hequr një mijë të zeza. Sa e mbaj mend unë – kush mund ta dijë se ç’ka pësuar më përpara? – deri tash e kanë djegur tri herë… – Kush e ka djegur, gjyshe?! – Së pari e kanë djegur zaptijet e turkut, pastaj xhandarët e Serbisë dhe, së fundi, italianët… Doja të pyetja se ç’ishin ata farë zaptijesh, xhandarësh e italianësh, po më vinte keq ta preja në gjysmë rrëfimin e gjyshes. -Dhe secilën herë, – vazhdonte gjyshja, – e kemi ngrehur më të fortë e më të bukur. Së pari ka qenë me kashtë të zakonshme, së dyti me kashtë thekre tërë renda-renda, së treti me shinra… të gjitha të gdhendura me durim për inat të armiqve… dhe tash, si e sheh, e mbuluam me qaramidhe… që ta kenë më vështirë kur ta djegin sërish… Ndonëse nuk më kishte rënë të shihja ndonjë shtëpi duke u djegur, përfytyrimet e mia ishin më se të llahtarshme. – E pse e kanë djegur kështu vazhdimisht shtëpinë tonë? -Pse, a? Sepse të zotët e saj kanë qenë gjithmonë dofarë kryengritësish, kaçakësh, gjakësorësh, vullnetarësh… e ku ta di unë çka jo, të cilët nuk i shtroheshin dot as pushtetit të fshatit, as pushtetit të shtetit. Secili prej tyre ishte më kokëfortë e më i papërkulur se tjetri… Të gjithë njësoj: e mira e tërë botës, e keqja e kokës dhe e shtëpisë së vet… Më tej rrëfimet e gjyshes merrnin ngjyra të tjera emocionale dhe nuk e dije më në i qortonte për së vdekuri e për së gjalli ata burra kryeneçë (babai e xhaxhai domosdo ishin dy prej tyre), apo mburrej me trimëritë e tyre. Dikur ajo kridhej me tërë shpirtin në botën e kujtimeve të saj të pazakonshme dhe tashmë fliste hapur me mburrje e me krenari për vjehrrin, për burrin dhe për djemtë e saj, kurse mua më kapte njëfarë shqetësimi. Në fytyrën e saj të ndezur nga krenaria më dukej se e shihja flakën e shtëpisë dhe zija të dridhesha nga frika se dikush mund të na e digjte sërish shtëpinë dhe të na linte në titërr të lënd- 29 inës. Ajo pothuaj harronte fare se më kishte pranë (lëre më të mundohej të hynte në shpirtin tim të vogël e plot shqetësime), ia ngjallte vetes kujtimet e kohëve të shkuara, prandaj e merrte si krejt të zakonshme djegien e herëpashershme të shtëpisë sonë dhe derisa e shikonte atë sikur mrekullohej dhe u thoshte në vetvete ndezësve të ardhshëm: “Do t’ia merrni të ligat shtëpisë sonë! Muret i ka prej guri, pullazin prej qeramidhesh, digjeni në mundshi!”. Për një çast trimërohesha edhe unë. Besoja se nuk mund ta digjnin po t’i lëshoheshin të gjithë ndezësit e botës, prandaj lirisht mund të bëhesha edhe unë kryengritës, kaçak, gjakësor, vullnetar e çkado që të më tekej. Dhe ia shihja vetes për të madhe pse isha shqetësuar e isha frikësuar kot së koti. Po mua më tepër ma nxitnin kureshtjen ata që fshihnin përbrenda të gjitha ato që i takonin shtëpisë dhe oborrit tonë, sesa t’ia shikoja ashtu për karshi dhe t’i dë- gjoja rrëfimet e gjyshes për kohët e djegësve të pamëshirshëm. Isha në një moshë kur nuk më rrihej në një vend, as nuk mund të kënaqesha dot me një të shikuar. Hyja e dilja prej një dhome në tjetrën nga disa herë në ditë. Zbritja me kënaqësi në bodrum me nënën dhe me gjyshen, kur shkonin ta milnin lopën. U shkoja pas në pojatë. Kisha dëshirë të ndukja edhe unë kashtë a sanë me kërrabë në pleme, t’i shihja zogjtë se si hynin e dilnin nëpër pallzina, t’i kërkoja e t’i gjeja çerdhet e tyre, me të cilat ishte plot kashta e pullazit. Edhe në çilar e në hambar mund të ndiente njeriu një kënaqësi të veçantë, sidomos po ta shikonte botën nëpërmjet pallzinave të tyre. Kështu, secila më dukej më tërheqëse se tjetra, kurse çdo herë që hyja në ndonjërën prej tyre më bëhej se zbuloja diçka të re, apo ato që i kisha parë tash më dukeshin disi më ndryshe. E sidomos bodrumi më tërhiqte me njëfarë fuqie magjike. Ashtu i errët, tërë pleh, ku gati ta zinte frymën duhma e shurrës dhe e bajgave që digjeshin, me vatrën e mbetur shkret (bodrumi kishte qenë dikur dhomë zjarri), me raftet anash saj dhe me dollapët në të gjitha muret, ku tash pulat i bënin furriqet – gjithnjë më dukej plot fshehtësi, plot b 30 rënë. Kishin mbetur vetëm gurët e zhvoshkur, kurse ndërmjet tyre i hapnin gojët vrimat e panumërta, formash dhe madhësish të ndryshme. Ashtu të shplarë edhe nga grimca e fundit e baltës së dikurshme ndërlidhëse, gurët dukej se kacavareshin apo se rrinin pezull fare dhe vetëm pritnin çastin të shembeshin. Hardhucat hynin e dilnin nëpër ato vrima si në shtëpi të vet. – Duhet të mbajmë sa më shumë pula, – thoshte gjyshja, – sepse, si na është bërë ky bodrumi ynë – sikur të mos kishim burrë në shtëpi – do të na mbysin gjarpërinjtë. Pulat, sikur vërtet ta kishin kuptuar këtë mendim dhe këtë frikë të gjyshes, shkonin e shpurthnin tërë ditën e lume pikërisht rrëzë mureve të bodrumit dhe përreth plehut, ku shpesh gjenim vezë gjarpërinjsh. Ato ishin më të mëdha se të vremçave dhe më të vogla se të pulave – ve të tjera nuk më kishte rënë të shihja – më dukeshin të bukura dhe më pëlqente të luaja me to. Prandaj, i kërkoja me ngulm dhe kjo dëshirë do të më mbetej përgjithmonë, derisa të rritesha, sikur nga një sosh të mos më dilte një gjarpër i vogël, i hollë, tërë lara… Ai filloi të zvarrisej tërë qejf, sikur mezi të kishte pritur ta çliroja nga gëzhoja e vezës së tij, duke e nxjerrë ritmikisht thimthin e tij të vocërr. Unë bërtita dhe as dita të ikja nga tmerri, gjarpri ikte lakadredhas, një pulë e vuri re dhe sakaq e goditi në kokë me sqepin e saj të sigurt, vdekjeprurës. Ja, nuk ishte e thënë që të rronte më gjatë, të bënte më tepër se një hap rrugë, as të shihte më shumë se një pleh, një fëmijë të trembur dhe një pulë vrastare, në e pastë parë fare, duke qenë i mrekulluar nga drita që po e shihte për herë të parë dhe nga sendet, të cilave ajo u jep shkëlqim dhe ngjyra. Nga kjo ditë nuk guxova të luaja dhe më me vezë gjarpërinjsh. Edhe murin e çaraveshur zura ta shikoja me frikë gjithnjë më të madhe. Tamam kur në shpirtin tim nisi të lëshonte rrënjë gjithnjë më të thella kjo frikë, në dhomën tonë të fjetjes, në pikë të ditës, e gjetëm një gjarpër të madh. Ishte shtrirë në tërë gjatësinë e shtrati, fare i qetë, thuajse ndodhej në shtrat të vet e jo në shtrat të botës. Nëna këlthiti. Mua, që po i shkoja bisht pas, nuk më doli as zëri nga frika. Gjyshja hyri me nxitim në dhomën tonë. Ajo sikur u qetësua nga ajo që pa në shtrat. 31 – Dil përjashta, – i tha nënës. – Jepi djalit ujë që t’i kalojë frika. Nëna më dha ujë dhe piu edhe vetë. Gjyshja mbeti të merrej vetëm me gjarprin. Nuk ka më trime se gjyshja, mendoja. Pa e prishur fare terezinë – kjo mbresë mund të fitohej nga zëri i saj – zuri t’i fliste gjarprit. Fjalët e saj ishin të qeta, të ëmbla, plot kujdes e perkëdheli. E luste të mos na bënte keq, të largohej nga shtrati ynë dhe të strukej në vrimën e vet. Herë pas here e vidhja me bisht të syrit se ç’bënte gjyshja e si ia dëgjonte fjalët gjarpri – uji vërtet më kishte qetësuar pak – dhe nuk mund t’u besoja as syve, as veshëve të mi. Gjarpri, sikur t’i thoshte gjyshes: “Ndonëse më pëlqen të prehem në këtë shtrat të pastër, që kundërmon erë sane të re, po iki, po ta bëj qejfin, pasi qenke kaq plakë e mirë e trime”, zbriti nga shtrati, e trupoi dhomën dhe u fut pak me përtesë në një vrimë të murit, skaj dyshemesë. – Pse nuk e thirre dikë nga burrat që ta mbyste?! – pothuaj e qortoi nëna. – Si të flemë tash në këtë dhomë, kur e dimë se në atë vrimë është strukur një gjarpër aq i madh?! Gjyshja e shikoi nënën më tepër me keqardhje e me habi, si të ishte e vogël fare, sesa me hidhërim. – Si të mbytet, moj, gjarpri i shtëpisë?! Je në vete ti? Ai është roja jonë… Nëna u skuq dhe e uli kokën. Ishte turp të flitje keq për të, apo të mos e njihje fare gjarprin e shtëpisë. Si të mos kishte ndodhur gjë fare, gjyshja u ul në stolin e saj pranë vatrës, e futi në shokë furkën tërë zbukurime, i dha hov boshtit gati të mbushur plot dhe pastaj filloi t’i fliste nënës, duke i mbajtur sytë në fundin e shtëllungës së leshit, prej nga dilte peri: -Si nuk e ditke, moj, se gjarpri i shtëpisë nuk të kafshon?! Ku më je rritur ti që nuk e paske mësuar?! – E di, e di, – u përgjigj nëna e turpëruar. – Ama sa vlen kjo, kur rrëqethem sapo ta kujtoj gjarprin, e lëre më edhe ta shoh në shtratin tim, ta di se e kam në dhomë, se mund të më futet nën jorgan, në gji të fëmijëve… -Edhe në u futtë, nuk u bën gjë, – fliste gjyshja me siguri të plotë. – E kam gjetur gjarprin unë edhe nën jorgan, edhe në djep të burrit tënd kur IN MEMORIAM 32 ka qenë foshnjë… I kam folur dhe ai më ka dëgjuar, është futur në vrimë të vet… Mbaje mend, se je e re ti, gjarpri është rojë e robëve të shtëpisë. Kur ne flemë, ai kalon mbi trupat tanë që të na mbrojë. Ku ka gjarpër, nuk ka të keqe… – E si na mbron, gjyshe? – pyeta, pasi nuk më bindën fjalët e saj. – Si?! – u zu ngushtë ajo. – Këtë nuk e di as unë… Gjarpri është fshehtësi e madhe… Ai ashtu na duket, por vetëm zoti e di se ç’fshihet nën lëkurën e tij… dhe sa është… sa fuqi ka… Gjarpri mund të jetë edhe njeri… Ta kam treguar atë përrallën për djalin gjarpër që martohet me çikën e mbretit? – Po, gjyshe. – Edhe ata kanë menduar se ajo është martuar me gjarpër, po ç’djalosh i bukur na ka qenë ai! Gishtat e thatë të gjyshes e nduknin dhe e ngjeshnin leshin me shpejtësi të pabesueshme, boshti sillej aq shpejt sa agërshaku gati nuk shihej fare. Gjyshja e ndër- prente pakëz rrëfimin sa për t’i pështyrë gishtat, kurse unë sakaq tretesha në përfytyrime të botës mahnitëse e plot befasi të asaj përrallës për djaloshin 33 Gjyshja vazhdoi të fliste, nëna gjeti një arsye dhe doli përjashta, kurse mua më kujtoheshin përralla e rrëfime të ndryshme për gjarpërinj e për bolla. Ishte rrëqethës sidomos rrëfimi për një bollë të gjatë sa një litar, me flokë të kuqe si një vajzë, e cila i mbyste njerëzit që hynin në livadhin ku rronte ajo. Më bëhej se e ndieja se si ma shtrëngonte trupin ajo bollë gjigante dhe pastaj sesi e fuste kokën e saj nën sqetullën time, që të ma shponte trupin dhe të ma hante zemrën… Dora më shkonte vetvetiu së pari nën sqetull, pastaj mbi zemër… Zemra ishte aty dhe rrahte pak më shpejt se zakonisht, duke treguar kështu jo vetëm se ishte aty, në vendin e vet, shëndoshë e mirë, por edhe shqetësimin tim. Pas kësaj ngjarjeje frika erdhi duke m’u shtuar me hov për çdo ditë e për çdo natë. Ditët i kaloja disi, ama netët donin të më çmendnin fare. Sapo fikej drita, më bëhej se më sulej një gjarpër në fytyrë. Bërtitja. – Ç›ke? – më afrohej nëna. – Po kam frikë, – mezi flitja. – Ih, edhe ti! Duke u rritur, duke u bërë më frikacak! E sheh se nuk ka gjë?! Fli tash! Ja, edhe llambën po ta lë të ndezur. Nëna e ndizte Ilambën, ia ulte fitilin që të mos shpenzonte shumë vajguri dhe shtrihej. – Ke frikë tash? – më pyeste. – Jo, – i thosha, duke ia ngulur sytë dritës së zbehtë të llambës, sikur prej saj të më vinte shpëtimi. Babai kishte filluar të gërhiste kaherë. Edhe nëna flinte. Unë përpiqesha të rrija zgjuar, duke e endur shi- kimin prej dritës së llambës nëpër trarët e tavanit dhe prej trarëve te drita, gjithnjë duke u përpjekur të mos e lëshoja shikimin poshtë te dyshemeja, në fund të murit, ku ishte vrima e atij gjarprit të tmerrshëm. S’e di sa rrija ashtu, po dikur qepallat më rëndoheshin dhe gjumi pa- pritmas më kapte në kurthin e vet. Ëndrrat më shfaqeshin secila më frikësuese se tjetra. Shembje dhe gjarpërinj. Përnjëherësh shembeshin muret e bodrumit, gurët merr- nin rrokullisjen teposhtë Arës së Bregut, kurse gjarpërinjtë dilnin grumbuj-grumbuj prej tyre dhe, duke bërë leqe me trupat e tyre të shkruar e duke i nxjerrë thimthat, vinin drejt meje, donin të më hidheshin sipër bashkë me tavanin, i cili tashmë kishte mbetur pezull pas shembjes së mureve. IN MEMORIAM 34 Këlthitja dhe ia nxirrja vetes gjumin me zërin tim, apo më tundnin e më zgjonin prindërit, nuk e kuptoja dot. Kur i hapja sytë, veten e shihja të ulur në cep të shtratit. Anash më qëndronin prindërit, të cilët nuk mund të ma gjenin çarenë. Llamba vazhdonte ta dridhte atë dritën e vogël e të dobët. Muret ishin të tëra e të bardha, si gjithmonë. Tavani – në vendin e vet, i nxirë dhe i bluar nga krimbat si mos më keq, i bërë blozhdë. – Ç›pate? – më pyetnin. – Ç›të trembi? Në sy ua shihja frikën, shqetësimin, dhembshurinë. I shikoja i hutuar, duke u dridhur, pa mundur të vija në vete, pa arritur të kthehesha plotësisht në botën e qetë të dhomës sonë. – Pse bërtite? – më pyetnin sërish. – Na trego… Ç’po të dëftohet? -Gjarpërinjtë… gjarpërinjtë dhe bodrumi… – mezi përgjigjesha dhe trupin ma përshkonin të rrëqethurat. – Ç›gjarpërinj?! Ç›bodrum?! -Bodrumi po shembet… gjarpërinjtë po dalin prej vrimave të veta… po më sulmojnë… Më shikonin me habi, me frikë, me shqetësim, me dhembshuri. -Ç›gjarpërinj? – babai përpiqej të më largonte nga ankthi i ëndrrave të mia. – E sheh, këtu nuk ka asgjë. Edhe ne jemi me ty. Edhe llambën po ta lëmë të nde- zur… Ndërkaq, bodrumi është i fortë… nuk mund ta rrëzojë as gjylja e topit… – Nesër duhet të shkosh te hoxha, – i pëshpëriste nëna babait. Ai sesi mëdyshej në vetvete e nuk thoshte gjë. Për çdo natë ëndrrat vinin duke m’u bërë më të tmerrshme. Nuk më ndihmonin gjë as prania e prindërve, as llamba e ndezur, as fjalët më të ëmbla të botës… Më sollën hajmali të shumë hoxhallarëve. M’i vunë ato në trup, nën jastëk, ku jo? Ma dhanë ta pija ujin e tyre dhe ujin e shehlereve, të cilat më kishin shkrirë plumb (nëna thoshte se plumbi tregonte shumë gjarpërinj të lidhur lëmsh). Edhe në tyrbe ma shpunë një rrobë trupi. Edhe baba shehu më përbiroi nëpër tespihet e tij të gjata, duke kënduar dua arabisht… Mirëpo, gurët dhe gjarpërinjtë e ëndrrave të mia sikur vetëm merrnin forma të reja nga çdo hajmali dhe nga çdo të yshtur. Gurët rro- kulliseshin gjithnjë 35 më marramendshëm teposhtë Arës së Bregut, gjarpërinjtë lakadredheshin e nxitonin gjithnjë e më shumë drejt meje, tavani më zbriste një pëllëmbë mbi kokë… Dhe do të binte e do të ma zinte frymën sikur të mos bërtitja me sa zë kisha dhe sikur prej zërit tim të mos trembeshin të gjithë, të mos e ndalnin hovin dhe të mos pendoheshin për atë që kishin dashur të bënin: gurët ktheheshin sërish në mure, gjarpërinjtë fshiheshin në biruca, tavani nderej mbi kokat tona dhe qëndronte më se i sigurt mbi të katër muret… Ja, papritur të gjitha shta- ngeshin në vend dhe të mbushej mendja se ashtu të ngrira kishin qenë gjithmonë. Vetëm nëna dhe babai viheshin në lëvizje: kërcenin të trembur nga shtrati, më jepnin të pija një gëllënkë ujë, përpiqeshin të më sillnin në vete më fjalët më të ëmbla. Me të mbaruar të të shirave babai na çoi te dajat. – Po të çoj më herët se viteve të tjera, – i tha babai nënës, – që djali ta ndërrojë pak vendin dhe që gjyshja e tij t’i kërkojë farë ilaçi për ato ëndrrat. Nëna mezi priste të shkonte në gjini. Edhe unë u gëzova shumë. Më kishte marrë malli për gjyshen. Për një çast i harrova edhe gurët e zhvoshkur të bodrumit, edhe gjarpërinjtë, edhe hajmalitë. Fshati i dajave ishte një botë krejt tjetër kundruall Murrizajës. Atje kishte vetëm pyje të mëdha ahu, ku nuk mund të hynte as drita e diellit, lëndina me fier dhe tek-tuk ndonjë arë. Kishte shumë lajthi, kumbulla dhe patate. Lajthi dhe kumbulla kishte edhe te ne, po patate nuk kishte. (Ndonëse e kishim tokën më të mirë në botë, thoshin se nuk i bënte patatet, prandaj nuk mbillte njeri). Unë i doja shumë patatet dhe vazhdimisht e përfytyroja gjyshen duke i nxjerrë nga prushi patatet e pjekura. Ahet i gjetëm ashtu madhështore e të errëta si edhe herat e tjera. Fierin të skuqur dhe aty-këtu të kositur (ua shtronin kafshëve dhe e hidhnin mbi kulme shtëpish). Lajthi dhe kumbulla mund të shihje edhe ndanë rrugës. Gjethet e patateve shiheshin në çdo arë, po ato vetë ishin fshehur thellë në dhe, sikur ta kishin kuptuar se ç’me- raklinj po u urdhëronin në fshat. E merrja me mend se atyre së para u pëlqente t’i hidhje në zjarr, t’i piqje dhe t’i haje pastaj. Edhe shtëpia e dajave ishte po ajo, mbase pak më e rrëzbitur: e zezë futë nga tymi (kishin qorroxhak), por disi e ngrohtë, e dashur. Nuk kishte bodrum dhe ende pa hyrë mirë në të e ndieja veten të sigurt. IN MEMORIAM 36 E vumë re edhe njeriun e parë, gjyshen. Ishte në lëmë. Ashtu e vogël, e hajthme dhe e gërmuçur, hidhte dy-tri tërplote në hava, pastaj e linte tërplotën menjanë që me fshesë ta lante grumbullin e drithit nga kashtëzat dhe nga kallëzat. Ajo punonte me nguti, që ta hidhte drithin para se të binte terri, prandaj as kishte kohë të shikonte anash. – Gjyshe! – e befasova. Ajo e hodhi fshesën, më shtrëngoi fort në parzmën e saj të ligësht, m’i përkëdheli flokët dhe më tha: – Qenke bërë burrë, lum gjyshja për ty! Në mbrëmje u mblodhën të gjithë rreth vatrës, pos dajës, i cili se ku ishte argat. Drita e fitilaçes ishte aq e dobët, sa nuk mund shihje as të haje, lëre më të punoje gjë (gratë domosdo duhej të thurnin diçka, sidomos nëna, që vetëm tash kishte kohë më shumë për çorapët, jelekët e dorezat tona dhe për pështjellakët e vet dhe të gjyshes). Babai u ngrit, e mori fitilaçen nga gozhda dhe pastaj, pak prej së larti e si zot shtëpie e jo si mysafir, i tha nuses së dajës: – Ma sill një gjilpërë! Ajo zuri të sillej si e ndërkryer nëpër mugëtirën e dhomës, duke gjëmuar sikur të kërkohej të bënte një gjë të pamundshme. Dikur mezi ia solli babait gjilpërën. -Merre, – i tha me zë të dridhur, – po mos ia ngrit shumë, se nuk bën, se prishet… – Këtë e di unë, – iu përgjigj prerë dhe me mospërfillje babai dhe ia rriti flakën derisa zuri të nxirrte tym. – Nuk do të fikeni për një natë, xhanëm. Nesër- mbrëma, pasi të kem ikur unë, po deshët mos e ndizni fare. -Të lumtë dora! – e uroi gjyshja me gjysmë zëri, nga frika se po e dëgjonte e reja. – Më verbuan para kohës. I ka bashkuar zoti… Në ato fjalë u hap dera. – Ç›e keni çuar aq shumë fitilin e fitilaçes?! – e dëgjuam më parë zërin e dajës sesa e pamë atë vetë. Kur na pa ne, e uli zërin, u përshëndet me mysafirët, po më dukej se syri i kishte mbetur te drita e fitilaçes. Rrija në një qoshe dhe ç’mendoja. 37 – Eja në prehrin tim të të dhuroj diçka. U ula në prehrin e ngrohtë të gjyshes dhe iu dorëzova dëshirës së saj posi një qengj i perkëdhelur. Ajo se ç’më vuri rreth qafës. E ndjeva vetëm se qe e ftohtë. – Sa i bukur! – tha nëna tërë kënaqësi. E shikova për së kithi: ishte një krahosh fort i bukur, me gjithfarë larash e me plot rrusha tërë lajle. – Ta bajë djali, që të mos i bjerë mësysh, – tha gjyshja. – Ma ka punuar për qejf një arnaute… Dajat i quanin kështu gratë e disa fshatrave fqinjë, të cilat vishnin dimi të leshta, dofarë rrobash të tjera të veçanta dhe punonin me rruaza gjithçka, me të cilat e stolisnin çdo pjesë të veshjes dhe të trupit. – Duart e arta i kanë këto arnautet! – i mburri gjyshja. – Ç’u sheh syri e punon dora. E shihni, e ka punuar gjarprin si të ishte i gjallë, me lara, me sy… – Gjarprin! – këlthita dhe brofa në këmbë i shastisur. Nëna, që ma dinte hallin, më kapi për krahësh. – Rruaza janë ato, rruaza… – më fliste ajo, pa e ditur se si të më sillte në vete. – Ja shikoji, preki! Ma hoqi krahoshin nga qafa dhe ma afroi ta prekja. Po unë u struka në një kënd të dhomës, pa guxuar as ta shikoja atë krahosh në formë gjarpri, i cili më dukej se ende po ma shtrëngonte fytin, kurse nga ftohtësia e tij më ngjethej trupi. Unë mbeta ashtu në kënd, kurse babai e nëna se ç’i shpjegonin diçka gjyshes me zë të ulët që të mos i dëgjoja unë. E qartë: flitnin për mua dhe për frikën time. – Si, more?! – foli gjyshja me zë pak më të lartë sa ta dëgjoja edhe unë. – Deri tash nuk më ka rënë të dëgjoj të jetë frikësuar fëmijë nga rruazat. I ç’brumi na qenka ky nipi im?! Më vinte shumë keq se pse ia kisha lënduar zemrën gjyshes sime të mirë, duke e refuzuar një dhuratë aq të bukur, po ç’të bëja, pasi frika ime, si çdo frikë tjetër, kishte shpërthyer krejt papritur dhe pa dëshirën time? As gjyshja nuk mund të vinte në vete pas kësaj ngjarjeje. Të nesërmen, sigurisht jo pa keqardhje, gjyshja e bëri copë-copë atë krahosh të mrekullueshëm. Rrethin në formë gjarpri e la për tezet e mia të IN MEMORIAM 38 vogla, që ta varnin në qafë pasi të ikja unë, kurse rrushat m’i vuri në jelek dhe në flokë, që të mos i shkonte krejt kot mundi asaj arnautes duarartë dhe që syri i keq të ikte sa më larg prej meje. Ndonëse te dajat e ndieja veten shumë më mirë, ndodhte që ndonjëherë të ëndërroja se si ngjallej ai gjarpri i krahoshit dhe zinte të ma shtrëngonte fytin… Kështu, krejt në ankth, më kaluan edhe vjeshta, dimri, gjysma e pranverës… Atëherë babai u kujtua t’i lyente me baltë faqet e jashtme të mureve të bodrumit dhe të më sillte dy gjarpërinj të mbytur. – Ja, – më tha, – murin e leva që të mos mund të hyjë në të as buburreci, kurse gjarpërinjtë i mbyta që të gjithë. Tash fli i qetë. Gjarpërinjtë me koka të çallamitura i vari në gardh. Po t’i prekje me thupër, trupat e tyre, e sidomos bishtat, lëviznin ende. – Baba, ata lëvizin! – thashë me shqetësim e me frikë, derisa fëmijët e tjerë i preknin për t’u argëtuar. – Do të ringjallen dhe… – Jo, jo, nuk do të ringjallen, – ma priti babai me një ton të zërit që të jepte siguri të plotë. – Sapo të perëndojë dielli, nuk do të lëvizin më. Në mure nuk kishte mbetur plasë as për të hyrë maja e briskut, e lëre më vrima për gjarpërinj. Plehu ishte hedhur i tëri në ara, vendi i tij ishte bërë tepsi. Gjarpërinjtë e mbytur u ngrinë, përgjithmonë, me të perënduar të diellit; kot i preknin me thupër, muskujt e tyre nuk do të lëviznin kurrë më për jetë të jetëve. E mora edhe unë një thupër. E preka të parin: ishte bërë koçan. E preka të dytin: po ashtu. Tash e ndjeva njëfarë sigurie të papandehur, njëfarë çlirimi të atypëratyshëm nga ankthi që më kishte mbajtur në kthetrat e veta aq muaj me radhë. Po nga ëndrrat e mia shembjet dhe gjarprinjtë u larguan shumë më ngadalë, me manovrime të papritura, me tërheqje taktike dhe me sulme të sërishme krejt të befasishme. Ndodhte kështu, sepse ishte e pamundshme që rreth e përreth të mos shihje gjarpërinj për çdo ditë e në çdo gjë. Gjarprin e skalitnin në arka të nuseve, në kërroqe, në dërrasa të 39 tavanit, në bisht të kosës, në kënata, në ibrigë e në kalanica, e qëndisnin në këmisha, e punonin për qafore e për byzylykë, e paraqitnin në qilima e në sixhade… Madje edhe ato vijat zigzag zbukuruese të ço- rapëve dhe të punëdoreve të tjera të kujtonin gjarprin, të thjeshtuar e të shndërruar tashmë në shprehje simbolike. Ndonëse nuk e kuptoja pse ndodhte kështu, gjithnjë e më tepër po bindesha se as plakat, as pleqtë, as burrat, as gratë, as vajzat nuk mund ta merrnin dot me mend pa ato figura të pafund e aq të larmishme të gjarpërinjve. Gjarprin e nderonin të gjithë dhe nuk ishte aspak në rregull t’ia kishe frikën, apo, ruajna zot, ta urreje. Dhe përpiqesha të mësohesha me të. Disa vjet më vonë, pasi kisha dëgjuar aq shumë përralla të reja për gjarprin, kisha parë aq shumë skalitje, qëndisje e endje të tij dhe pasi kisha parë shumë gjarpërinj të gjallë, sërish ma përshkuan trupin të dridhurat, kur në derën e oborrit të një bashkëfshatari, tek i cili babai më kishte dërguar të kërkoja diçka, e vura re se trakulloja vinte disi si gjarpër. Përnjëherësh më sulmuan të gjitha ato kujtime e ëndrra të ankthshme të dikurshme. E përmblodha veten, e ngrita dorën dhe trokita tri herë, me guxim, gjithnjë më fuqishëm se herën e mëparshme. Të trokiturat jehuan të qarta, të sigurta, të fuqi- shme… Ato sikur shprehnin ngadhënjimin tim përfun- dimtar mbi ankthin e frikës nga çfarëdo gjarpri, e jo vetëm prej atyre të shtëpisë, apo prej atyre gjarpërinjve të pajetë, të cilët qëndronin gjithmonë në të njëjtin vend dhe në të njëjtën pozitë nëpër arka, bishta kose, kërroqe, tavane, qilima, këmisha… Kur u rrita edhe ca, më hyri meraku të kisha një brisk. Ëndërroja se si do të punoja një mulli të vogël, me rrotë që do ta sillte uji i Gurrës, me gur të bërë nga një copë gërnaç, me dizhmë, me koshin e drithit, madje edhe me një çakallë sa grima… Doja të gdhendja edhe një shkop të bukur, ta thurja një shportë për gjyshen, t’i punoja disa drugëza ojmesh për Beharen… Xhaxhai vërtet ma plotësoi dëshirën. Brisku që më bleu në Prishtinë m’u duk më i bukur se asnjë brisk që kisha parë ndonjë herë. Nxitova në oborr që ta provoja në prente mirë, në i lakohej maja. Syri ma kapi një copë shkopi lajthie. Pa e kuptuar as vetë se ç’doja të punoja, zura ta skalitja në të figurën e gjarprit. Brisku ishte shumë i mprehtë, maja ishte IN MEMORIAM 40 e fortë dhe shumë e përshtatshme, prandaj as e hetoja se si ia gdhendja kokën, gojën e hapur, syrin, vijat dhe larat e trupit, bishtin e përdredhur, madje edhe thimthin e nxjerrë përjashta, pa më shkuar aspak ndër mend se ç’tmerr më kishin futur në shpirt dikur ato vija, ata sy, ai thimth… / KultPlus.com

Kush ishte mbretëresha Elizabeth II, monarkja më jetëgjatë britanike – Jeta e saj ndër vite

Në kohën e lindjes së saj më 21 prill 1926, princesha e atëhershme Elizabeth ishte e treta në radhën e fronit – vajza e madhe e një djali të dytë, dhe për këtë arsye konsiderohej e pamundur të sundonte. Pas 10 vitesh, ajo u bë trashëgimtarja më e mundshme pasi xhaxhai i saj abdikoi, duke e zhytur vendin në krizë.

Në vitin 1947, ajo u martua me Princin e guximshëm Philip të Greqisë dhe Danimarkës, me çiftin që qëndroi së bashku për 73 vjet. Ndërsa udhëtonte në Kenia në shkurt të vitit 1952, ajo mësoi se babai i saj kishte vdekur dhe kështu filloi mbretërimi i monarkes britanike më jetëgjatë në histori.

Që nga qershori 2022 ajo ishte gjithashtu monarkja e dytë më e gjatë mbretëruese në historinë botërore. Në shtator 2015, Elizabeth tejkaloi rekordin prej 63 vjetësh e 216 ditësh në fron të mbajtur nga mbretëresha Victoria (stër-stër-stërgjyshja e saj) për t’u bërë monarkja britanike më jetëgjatë në histori.

Ndërsa në shkurt 2022, Mbretëresha Elizabeth festoi ‘Jubileun e Platinit’ të saj, duke shënuar shtatë dekada shërbimi ndaj Commonëealth.

Ngjitja në fron

Në verën e vitit 1951, shëndeti i mbretit George VI filloi të përkeqësohej dhe Princesha Elizabeth e përfaqësoi atë në paradën e ngjyrave dhe në funksione të tjera zyrtare. Më 7 tetor ajo dhe bashkëshorti i saj nisën një turne shumë të suksesshëm në Kanada dhe Uashington.

Pas Krishtlindjeve në Angli, ajo dhe Duka u nisën në janar 1952 për një turne në Australi dhe Zelandën e Re, por gjatë rrugës, në Sagana, Kenia, lajmi i vdekjes së Mbretit arriti më 6 shkurt 1952. Elizabeta, tani mbretëreshë, u kthye menjëherë në Angli.

Tre muajt e parë të mbretërimit të saj, një periudhë zie e plotë për të atin, i kaloi në një izolim relativ. Por në verë, pasi u zhvendos nga Clarence House në Buckingham Palace, ajo mori detyrat e zakonshme të një monarku dhe mbajti hapjen e saj të parë zyrtare të Parlamentit më 4 nëntor 1952.

Kurorëzimi i saj u bë në ëestminster Abbey më 2 qershor 1953.

Nga nëntori i 1953, Mbretëresha dhe Duka i Edinburgut ndërmorën një turne gjashtëmujor rreth Komonuelthit, i cili përfshinte vizitën e parë në Australi dhe Zelandën e Re nga një monark britanik në fuqi. Në vitin 1957, ajo dhe Duka vizituan Kanadanë dhe Shtetet e Bashkuara.

Gjatë “Jubileut të saj të Argjendtë” në vitin 1977, ajo drejtoi një darkë zyrtare në Londër ku morën pjesë liderët e 36 anëtarëve të Komonuelthit, udhëtoi në të gjithë Britaninë dhe Irlandën e Veriut dhe bëri turne jashtë shtetit në Paqësorin Jugor dhe Australi, në Kanada dhe Karaibe.

Mbretëresha Elizabeth dhe Princi Filip

Elizabeth dhe Margaret kaluan pjesën më të madhe të Luftës së Dytë Botërore duke jetuar veçmas nga prindërit e tyre në Kalanë Windsor, një kështjellë mesjetare jashtë Londrës. Në vitin 1942, mbreti e bëri Elizabetën një kolone nderi në Gardën e 500 Grenadierëve, një regjiment i ushtrisë mbretërore.

Dy vjet më vonë, ai e emëroi atë anëtare të Këshillit të fshehtë dhe Këshillit të Shtetit, duke e lejuar atë të vepronte në emër të tij kur ai ishte jashtë vendit.

Në vitin 1947, menjëherë pasi familja mbretërore u kthye nga një vizitë zyrtare në Afrikën e Jugut, u njoftua fejesa e Elizabeth me Princin Filip të Greqisë dhe një toger të Marinës Mbretërore. Ajo e njihte kur ishte vetëm 13 vjeç dhe marrëdhënia e tyre u zhvillua përmes vizitave dhe korrespondencës gjatë luftës.

Edhe pse shumë në rrethin mbretëror nuk e konsideronin Filipin për shkak të mungesës së parave dhe gjakut të huaj (gjerman) – madje edhe babai i saj nuk e miratoi – Elizabeta ishte e vendosur dhe shumë e dashuruar. Ajo dhe Filipi u martuan më 20 nëntor 1947 në Westminster Abbey.

Djali i tyre i parë, Charles (Princi i Uellsit) lindi në 1948, ndërsa vajza e tyre, Anne (Princesha Royal) erdhi dy vjet më vonë. Elizabeth dhe Philip ishin të martuar për 73 vjet, derisa Princi Philip vdiq në prill 2021 në moshën 99 vjeçare.

Monarkia moderne e Mbretëreshës Elizabeth

Jashtëzakonisht popullore gjatë pjesës më të madhe të mbretërimit të saj të gjatë, mbretëresha është e njohur për interesimin serioz për qeverinë dhe çështjet politike, përveç detyrave të saj ceremoniale, dhe i njihet merita për modernizimin e shumë aspekteve të monarkisë.

Mbretëresha dukej se ishte gjithnjë e më e vetëdijshme për rolin modern të monarkisë, duke lejuar, për shembull, transmetimin televiziv të jetës familjare të familjes mbretërore në 1970.  Megjithatë, në vitet 1990, familja mbretërore u përball me një sërë sfidash.

Në vitin 1992, një vit që Elizabeth e përshkroi si “annus horribilis” e familjes mbretërore, Princi Charles dhe gruaja e tij, Diana, Princesha e Uellsit, u divorcuan, si dhe Princi Andrew dhe gruaja e tij, Sarah, Dukesha e Jorkut.

Për më tepër, Anne u divorcua dhe një zjarr shkatërroi rezidencën mbretërore të Kalasë Windsor. Gjithashtu, ndërsa vendi luftonte me recesionin, pakënaqësia me stilin e jetës mbretërore u rrit dhe në vitin 1992 Elizabeth, ra dakord të paguante taksa për të ardhurat e saj private.

Ndarja dhe divorci i mëvonshëm (1996) i Charles dhe Princeshës Diana minuan më tej mbështetjen për familjen mbretërore. Kritikat u intensifikuan pas vdekjes së Dianës në 1997, pasi Elizabeth fillimisht refuzoi të lejonte që flamuri kombëtar të ulej në gjysmështizë mbi Pallatin Buckingham.

Disa vite më vonë, në vitin 2005, Mbretëresha gëzoi mbështetjen e publikut kur dha pëlqimin e saj për martesën e Princit Charles me të dashurën e tij prej shumë kohësh Camilla Parker Bowles. Në përputhje me përpjekjet e saj të mëparshme për të modernizuar monarkinë, mbretëresha që atëherë është përpjekur të paraqesë një imazh më pak të ashpër dhe më pak tradicional të monarkisë.

Dalja në pension e Princit Philip dhe vdekja e tij e mëvonshme

Në gusht 2017, Princi Philip u tërhoq zyrtarisht nga jeta publike, duke u shfaqur periodikisht në angazhimet zyrtare. Ndërkohë, Mbretëresha Elizabeth filloi të zvogëlojë detyrat e saj zyrtare , duke i dorëzuar disa detyra Princit Charles dhe anëtarëve të tjerë të lartë të familjes mbretërore.

Djali më i vogël i Charles, Princi Harry, duka i Sussex, dhe gruaja e tij, Meghan Markle, Dukesha e Sussex-it, zgjodhi të tërhiqej nga rolet e tyre mbretërore në mars 2020. Gjatë kësaj kohe, interesi i publikut për Mbretëreshën dhe Familjen Mbretërore u rrit si rezultat i popullaritetit të gjerë të ” The Crown”.

Pasi u përball me disa pengesa fizike në vitet e fundit, Filipi, i cili ishte bashkëshorti i Elizabeth për më shumë se shtatë dekada, vdiq në prill 2021. Në përvjetorin e tyre të 50-të të martesës, në vitin 1997, Elizabeta kishte thënë për Filipin, të cilin do ta “takonte” sërish një vit pas vdekjes së tij.

“Ai ishte thjesht forca ime dhe shtëpia ime gjatë gjithë këtyre viteve”.

Ndërsa pasuria e saj e patreguar e bëri atë një nga gratë më të pasura në botë, Mbretëresha Elizabeth në nivel personal e donte thjeshtësinë. Ajo ishte një kalorëse e mprehtë, ndërsa mbante kuaj garash, shpesh merrte pjesë në gara dhe vizitonte periodikisht fermat e Kentakit në Shtetet e Bashkuara.

Një nga personat më me ndikim në botë nisi rrugëtimin e saj drejt përjetësisë plot ditë në moshën 96-vjeçare dhe me përvoja jetësore që shumëkush do t’i kishte zili. /abcnews.al/ KultPlus.com

”Financial Times”: Udhëtim nëpër Shqipërinë antike

Në bregun e liqenit të Ohrit, në manastirin e lashtë të Shën Naumit, gjeta një mik të ri për të pirë, murgun Dongo, shkruan Stanley Stewart për ”Financial Times”.

”Unë isha duke udhëtuar në Shqipëri me Elvis Nanajn, shoferin tim, dhe kishim kaluar kufirin për në Maqedoninë e Veriut për të kaluar një pasdite atje, duke ndjekur vijën bregdetare në drejtim të lindjes për të vizituar manastirin.

Një rrugë e gjatë plepash të çonte mbi një urë drejt një oborri me kalldrëm, ku disa pallonj bërtisnin dhe frynin bishtin. Brendësia e manastirit në Shën Naum nuk ka ndryshuar për 1 000 vjet. Është i ngushtë, me dyer aq të ulëta sa duhej të përkulesha shumë, dhe një dysheme me gurë të mëdhenj të pabarabartë të lëmuar nga një mijëvjeçar i tërë.

Afresket e shenjtorëve dhe profetëve vërshonin mbi mure dhe ikonat prej bakri shkëlqenin në dritën e qirinjve dhe llambave të vajit. Kur shkrimtarja britanike, Rebecca West e vizitoi në vitin 1937, ajo zbuloi se manastiri vepronte si një strehë edhe për të çmendurit; një murg po u këndonte një arie nga ”Madam Butterfly” dy njerëzve të dëshpëruar për t’i shëruar.

Dongo u ul pak jashtë hyrjes në një kioskë të vogël që shiste kartolina dhe qirinj. Ai dukej si Moisiu në vitet e shkretëtirës, ​​tullac, i shëndoshë, me mjekër të gjatë dhe me një shkëlqim mesianik në sytë e tij. Ne biseduam gjatë. Ai më dha dhurata nga kioska e tij – një unazë çelësash, një medaljon me një ikonë brenda dhe një kartolinë bardhë e zi të manastirit.

Pastaj më shkeli syrin dhe solli një shishe me “rakinë mrekulli” të manastirit. “Është 21 gradëshe”, pëshpëriti ai. “Por, gjithçka është bio, kështu që nuk ka problem”, shtoi ai. Ai mbushi dy gota dhe ngritëm dolli për njëri-tjetrin.

Raki kishte shije pishe dhe kumbulle. Dongo mbushi edhe dy gota të tjera. E pyeta sa kohë kishte qenë këtu, në manastir. ”Shumë gjatë”, qeshi ai. Ai kishte dalë nga kioska e tij e vogël për t’u ulur me mua në një stol prej guri. Na mbushi gotat. E pyeta sa murgj kishte. “Një”, tha ai duke goditur kofshën e tij. “Për gjithçka – kartolina, liturgji, këngë, qirinj, kopsht, pallua, gjithçka”. Na mbushi sërish gotat.

Kalova 10 ditë në Shqipëri, duke bërë turne me Elvisin, duke bredhur nga vendstrehimet malore në lumturinë bregdetare, nga manastiret në kampet e safarit. Vendi është  magjepsës dhe i bukur, dhe njerëzit janë jashtëzakonisht miqësorë. Vendet antike si Butrinti dhe Apolonia kanë disa nga rrënojat më të bukura klasike në Mesdhe. Në brendësi, malet shpalosen në distanca të gjata, me qytetet e lashta osmane që komandonin luginat e tyre. Rrugët janë të mira po ashtu dhe restorantet. Por, udhëtimi këtu ishte si nëpër dekada. Nganjëherë Shqipëria ndihej si Europa e stërgjyshërve tanë – karroca me kuaj, barinj që kullosin tufat, burra që korrin grurin me dorë dhe thithin bykun.

Gjatë viteve 1950-1960, kur Shqipëria ishte lloji i shtetit komunist të izoluar që do ta bënte Korenë e Veriut të dukej përkëdhelëse, një dritare në botën e jashtme erdhi nga filmat e Norman Wisdomit, humoristit anglez, të vetmit filma të huaj që kaluan censurën e rreptë. Ndoshta popullariteti i tij është i kuptueshëm, pasi e tillë ishte bota e Wisdomit, e absurditeteve të çmendura dhe të pakuptimta.

Në vitin 1995, pas rënies së komunizmit, Wisdom u bë njeri i lirë i Tiranës, sepse i bëri shqiptarët të qeshin në një epokë kaq të errët tiranie.

Tirana është një qytet më simpatik se sa thonë njerëzit për të. Ka kafene me tarraca në natyrë, një sallë të bukur koncertesh, një muze të madh arkeologjik dhe disa muze modernë tërheqës që katalogojnë idiotizmin dhe tmerret e periudhës komuniste. Por, isha i lumtur që dola nga qyteti në peizazhe të gjera rurale. Isha nisur drejt liqenit të Ohrit në kërkim të ilirëve. Nuk është dëgjuar shumë për Ilirinë, një qytetërim pararomak në Ballkan, në dy mijëvjeçarët e fundit, dhe kuptimi ynë për ta është disi e mjegullt. Thuhej se kishte varre në Selcë në kodrat mbi liqen.

Në fund të një rruge të bardhë, afër fshatit Selcë e Poshtme, një grua e moshuar me dy pula nën krahë na drejtoi në një si fushë. Eca nëpër lule të egra drejt një shkëmbi të ulët, ku gjeta fasadat klasike të gdhendura në shkëmbin e butë. Dukej një vend i mrekullueshëm për të vdekur, i zhytur këtu mes hardhive dhe ullinjve – një ndjenjë qetësuese e përjetësisë, një sfond majash malesh që lë të nënkuptojnë përjetësinë. U ula në shkallën e një prej varreve të vogla dhe shikoja fluturat. U dëgjua kënga e zogjve, zhurma e këmbanave të deshëve dhe zërat e largët të fëmijëve. Qentë lehnin në oborret e shtëpive.

Isha vetëm me botën antike.

Shekspirit iu desh që ta bënte Ilirinë një metaforë që ndoshta ishte arsyeja pse isha këtu. Emri dukej se mbante njëfarë ndjesie romantike dhe misteri. Kur Viola dhe Sebastiani mbyten në bregun ilirik në fillim të ”Natës së Dymbëdhjetë”, ka kuptimin se ata i kanë shpëtuar botëve të tyre të kufizuara për një tokë të askundit, ku asgjë nuk është siç duket, ku marrëzia bëhet realitet, një version elizabetian i Norman Wisdom. Ishte një ide që dukej se më ndoqi nëpër Shqipëri.

Për pesë shekuj, Shqipëria u sundua nga osmanët, duke u bërë e pavarur në vitin 1912 dhe u pushtua nga ushtritë e gjashtë fuqive të ndryshme pas fillimit të Luftës së Parë Botërore. Pas luftës u tentua të ndërtohej vetëdija kombëtare. U përfol se froni iu ofrua lojtarit anglez të kriketit, CB Fry, por në fund ata morën mbretin Zog.

Zogu ishte tamam njeriu i kohës së tij. Ai mbante llojin e mustaqeve trend për diktatorët e viteve 1930. Ai burgosi kundërshtarët e tij, shpiku përshëndetjen e tij – përshëndetjen zogiste – dhe pinte 200 cigare në ditë. Thuhej se ai ishte objekt i jo më pak se 600  gjakmarrjeve si edhe u mbijetoi më shumë se 55 atentateve, njëra prej tyre në shkallët e Teatrit të Operës së Vjenës pas një shfaqjeje të ”Pagliacci”-t.

Gjithsesi, Zogu shpëtoi. Por, tetë vjet më vonë, ndërsa italianët aneksuan Shqipërinë, ai iku në mërgim duke marrë me vete pjesën më të madhe të arit në kasafortat e Bankës së Tiranës dhe Durrësit. Më pas ai udhëhoqi ekzistencën nomade të një monarku të mërguar, duke përfshirë një qëndrim në ”Ritz” në Londër, në ditët kur mund ta shlyente faturën me një lingotë ari, përpara se të vinte të pushonte përfundimisht në Paris. Ai vdiq në moshën 65-vjeçare.

Zogu i kishte mbajtur të mbyllur kundërshtarët politikë në birucat mesjetare të kalasë së Gjirokastrës. Një qytet i lashtë me korsi dredha-dredha të pjerrëta, shtëpitë e Gjirokastrës janë grumbulluar së bashku, pllakat e tyre prej guri ngjyrë hiri si luspat e bishave të çuditshme që janë ngjitur me kthetra në shpatin për t’u grumbulluar nën muret e kështjellës.

Imazhi i përket shkrimtarit më të madh të Shqipërisë, Ismail Kadaresë, gjirokastrit. Ai e quajti qytetin të çuditshëm dhe ëndërrimtar. Shtëpia e dikurshme e Kadaresë tani është muzeu etnografik i Gjirokastrës. Është një vend qilimash dhe kostumesh, fustanesh prej kadifeje dhe jelekësh. Muzeu mban të gjitha kontradiktat e Shqipërisë.

Por, është vetë shtëpia që zë vendin qendror. Ka një intimitet për shtëpitë e vjetra osmane të Gjirokastrës, të cilat strehonin familje shumë brezash. Modeli është labirint, pothuajse i fshehtë. Në katin e parë banonin bagëtitë, çdo dhomë kishte me divane të ftohta me jastëk dhe një dhomë gjumi e veçantë iu caktohej të sapomartuarve, në një distancë të respektueshme nga të tjerët.

Veçimi i grave ishte në qendër të arkitekturës; Në të gjitha këto shtëpi ka galeri të fshehta ku gratë, të ulura pas punimeve të drurit me grilë, mund të ndiqnin bisedat dhe marrëveshjet pa u parë nga vizitorët. Mbi çatitë e shtëpive të Gjirokastrës është kështjella, një kolos, një strehë kalimi dhe betejash dhe dhoma të harkuara. Një rampë e gjatë të çon poshtë në birucat ku, në një dhomë të errët tetëkëndore, të burgosurit ishin të lidhur me zinxhirë në mur. Të burgosurit ishin aty në fillim të shekullit XIX, në kohën e Ali Pashës sadist me të cilin lord Bajroni pinte çaj. Pashai ishte i fiksuar pas duarve të bardha delikate të poetit dhe e përkëdhelte me ëmbëlsira. Ata ishin aty në kohën e mbretit Zog. Dhe ata ishin ende aty gjatë periudhës komuniste, duke mbajtur kundërshtarët e liderit komunist, Enver Hoxha. Të paktën deri në vitin 1968 kur vendosën të organizojnë një festë folklorike në kështjellë dhe shqetësoheshin se vajtimet e të burgosurve mund të prishnin këngët e paqes.

Enver Hoxha është djali tjetër i famshëm i Gjirokastrës. Lideri komunist i Shqipërisë për gati 40 vjet deri në vdekjen e tij në 1985, ai ende rri pezull mbi Shqipërinë si një re e errët. Në 10 ditë në vend, nuk kam dëgjuar askënd të thotë emrin e tij. Si gjithë të tjerët, edhe Elvisi e quajti atë thjesht si diktator. Kur regjimi i vjetër u shkatërrua përfundimisht në fillim të viteve 1990, shqiptarët u përballën me kapitalizmin. Skemat piramidale dolën duke ofruar shpërblime financiare të pallogaritshme për një popullsi naive që mendonte se kështu duhet të funksiononte kapitalizmi. Njerëzit hipotekuan shtëpitë dhe fermat e tyre për të investuar. Ndërsa skemat e Ponzi-t falimentuan të gjitha, rreth dy të tretat e popullsisë së Shqipërisë humbën kursimet e tyre. Ishte shkas për shpërthimin e një anarkie të dhunshme në vitin 1997, aq të rëndë saqë kishte nevojë për një forcë paqeruajtëse ndërkombëtare për të bashkuar vendin përsëri.

Rreth 60 kilometra në veri është Berati, një tjetër qytet i epokës osmane, por historia e të cilit shtrihet 2 400 vjet më parë, madje edhe përtej ilirëve. Shtëpitë e tij të zbardhura që ngrihen në faqet e pjerrëta të kodrave duket se qëndrojnë mbi supet e njëra-tjetrës, rreshtat e tyre të dritareve të grumbulluara që reflektojnë dritën. Në korsitë dredha-dredha të kalasë, arrita te Kisha e Shën Mërisë, tani një muze i pikturave të Onufrit, një prej piktorëve të mëdhenj të ikonave të shekullit XVI.

Mbi ikonostas, jeta e Krishtit ndriçohet në të kuqen dhe blunë e lavdishme nën qiejt e artë. Ato mund të kenë qenë disa shekuj më të vonë, por këto piktura janë ekuivalenti lindor i Duccio-s dhe Giotto-s, të stilizuara, të ndritshme dhe të përhumbura. Janë të bukura, por në këto hapësira të errëta vëreni se si fokusi i rrëfimit është pa ndryshim tragjik, një lloj entuziazmi i pafund ndaj tradhtisë, kryqëzimit, martirizimit dhe vdekjes.

Në Berat ka një traditë tjetër fetare. Në sheshin me kalldrëm prapa Xhamisë Mbret, gjeta një teqe’ ose vend kulti për një urdhër sufi që erdhi nga Turqia në shekullin XVI. Një formë soditëse dhe shpesh e pavarur e Islamit, bektashizmi lulëzoi në Shqipëri, shumë kohë pasi u ndalua në Turqi si heretik, dhe selia botërore e bektashizmit është tani në Tiranë. Por, teqeja ishte bosh. Ashtu si me shumë vende kulti në Shqipëri, mbi katër dekada ateizmi zyrtar i kishte grabitur asaj shumicën e adhuruesve të tij.

Ishte një ndërtesë modeste, por e shkëlqyer, e përbërë nga një dhomë e vetme katrore. Një kube tetëkëndëshe dukej sikur notonte mbi të. Muret ishin të zbardhura dhe të thjeshta, përveç kornizave të dyerve dhe dritareve dhe dollapëve të vegjël të vendosur në mure, të cilat ishin të lyera me dizajne të ndërlikuara. Dielli zbriste nga një grumbull i lartë dritaresh nëpër dërrasat e lashta të dyshemesë. U ula vetëm për një kohë të gjatë në këtë dhomë qiellore në një nga stolat e ulëta rreth mureve duke shijuar qetësinë meditative. I lodhur nga pritja, kujdestari më la çelësat për t’i mbyllur.

“Lërini nën vazo kur të largoheni. Kaq mjafton”, më tha ai./atsh/KultPlus.com

Ekspozita e Pjerin Kolnikajt në Galerinë e Fakultetit të Arteve të Bukura

 “Skulpturë” titullohet ekspozita vetjake e skulptorit Pjerin Kolnikaj, e cila u çel në Galerinë FAB. Në ceremoninë e inaugurimit ishin të pranishëm miq, kolegë artistë e dashamirës të artit.

“Sa herë e sjell në vëmendje, Pjerin Kolnika më ndërlidhet me disa livadhe të munguara në peizazhin e artit, ku në një formë apo në një tjetër presim të lulëzojnë trajtat parake të pavetëdijes, që në të shumtë kanë diçka nga adoleshenti që rreket të vendosë një rend të ri estetik”, është shprehur Vladimir Myrtezai, i cili e konsideron Kolnikën, një artist të rëndësishëm të pasnëntëdhjetës, në një lidhje organike me misionin e tij si artist dhe si njeri.

Shumë nga punët e Kolnikës janë embrionale, me një trajektore parashikimi të hershëm, si një ëndërr që nuk dorëzohet në një territor të pamundur mundësish kur bëhet fjalë për ta aplikuar në hapësirë.

Veprat e Kolnikajt do të presin artdashësit deri më datën 2 prill 2024./KultPlus.com

Zhan-Zhak Ruso: Fyerjet janë argumentet e përdorura nga ata që janë gabim

Jean-Jacques Rousseau (Zhan-Zhak Ruso) i quajtur “Filozofi i Gjenevës”, ishte dijetar dhe shkrimtar.

Ai lindi më 28 qershor 1712 në Zvicër dhe vdiq më 2 korrik 1778.

Filozofia e tij politike ndikoi në Revolucionin Francez, si dhe në zhvillimin e mendimit politik, sociologjik, dhe arsimor bashkëkohor.

Rousseau ishte gjithashtu kompozitor i suksesshëm; autor i 7 operave, si dhe muzikë zhanresh të tjera; ai dha ndihmesë në muzikë edhe si teoricien.

Gjatë periudhës së Revolucionit Francez, Ruso, me idetë e tij, ishte filozofi më popullor mes anëtarëve të Klubit Jakobin.

Shkrimet e tij autobiografike – përbëjnë fillimin e zhanrit të autobiografisë siç njihet sot.

Rousseau u varros si një hero kombëtar në Panteonin në Paris, në vitin 1794, 16 vjet pas vdekjes.

25 thenie nga Jean-Jacques Rousseau

1. “Personi i parë që rrethoi me gardh një copë tokë, pastaj u tha njerëzve se ishte e tija dhe ata e besuan, u bë themeluesi i vërtetë i shoqërisë civile.

Nga sa shumë krime, luftëra, vrasje, mizori raca njerëzore do të kishte shpëtuar sikur një person të kishte dalë e ta rrëzonte gardhin, dhe t’u thoshte të tjerëve: ‘Mos e besoni këtë mashtrues’.

Ju jeni të humbur nëse harroni se frutat e dheut u përkasin të gjithëve dhe toka asnjërit!” -“Social Contract”, Jean-Jacques Rousseau

2. Të gjitha fatkeqësitë e mia vijnë nga që kam pasur mendim tepër të mirë për miqtë e mi.

3. Edhe pse modestia është e natyrshme për njeriun, ajo nuk është e natyrshme për fëmijët.

Modestia fillon vetëm me njohjen e së keqes.

4. Durimi është i hidhur, por fryti i tij është i ëmbël.

5. Çdo njeri ka të drejtë të rrezikojë jetën e tij në mënyrë që ta mbrojë atë.

Është thënë ndonjëherë se një njeri që hidhet nga dritarja për të shpëtuar nga një zjarr është fajtor për vetëvrasje?

6. Fyerjet janë argumentet e përdorura nga ata që janë gabim.

7. Njerëzit të cilët dinë shumë pak janë zakonisht oratorë të mëdhenj, ndërsa njerëzit të cilët dinë shumë, flasin pak.

8. Mirënjohja është një detyrë që duhet të paguhet, por që askush nuk ka të drejtë ta presë këtë.

9. Gënjeshtra ka një pafundësi kombinimesh, por e vërteta ka vetëm një mënyrë për të qenë.

10. Është një mani e filozofëve të të gjitha moshave për të mohuar atë që ekziston dhe për të shpjeguar atë që nuk ekziston.

11. Ne kemi të lindur të dobët, ne kemi nevojë për forcë: të pafuqishëm, ne kemi nevojë për ndihmë; qesharakë, ne kemi nevojë arsye.

E gjitha që na mungon në lindje, e gjitha që ne kemi nevojë kur vjen puna te pasuria e njeriut, është dhuratë e arsimit.

12. Personi i cili ka jetuar më shumë nuk është ai me më shumë vite, por ai me përvojat më të pasura.

13. Unë i urrej librat; ata vetëm na mësojnë të flasim rreth gjërave për të cilat nuk dimë asgjë.

14. Unë mund të mos jem më i miri, por të paktën jam i ndryshëm.

15. Unë gjithmonë kam thënë dhe menduar se gëzimi i vërtetë nuk mund të përshkruhet.

16. Për të duruar, është gjëja e parë që një fëmijë duhet të mësojë, dhe atë që ai do të ketë më nevojë të dijë.

17. Natyra nuk na mashtron, jemi ne që e mashtrojmë veten.

18. Njeriu ka lindur i lirë, dhe ai është kudo në zinxhirë.

19. Ç’është lumturia? Një llogari bankare të mirë, një kuzhinier të mirë, dhe një tretje të mirë.

20. Është shumë e vështirë për të menduar fisnikërisht kur dikush mendon vetëm për të fituar jetesën.

21. Ne nuk e dimë se çfarë është me të vërtetë fat i mirë apo i keq.

22. Ata që janë më të ngadalshëm në marrjen e një premtimi janë më besnikë në kryerjen e tij.

23. Sado natyral talenti i njeriu mund të jetë, akti i të shkruarit nuk mund të mësohet i gjithi përnjëherë.

24. Unë mbeta për një kohë të gjatë fëmijë, dhe jam ende fëmijë në shumë aspekte.

25. Çfarë diturie mund të gjeni e cila të jetë më e madhe se sa mirësia? / KultPlus.com

Festa e grurit në Apoloni sjell gjithçka si dikur në lëmin e fshatit

Qyteti antik i Apolonisë u kthye këtë fundjavë në epiqendër të festës së grurit, një traditë e bashkisë së Fierit prej disa vitesh.

Në hapësirat e Apolonisë pranë fshatit Pojan, qindra qytetarë, por edhe turistë të huaj u bënë pjesë e kësaj feste bashkë me dhjetëra fermerë, kultivues gruri dhe prodhues buke.

Vajzat e reja të veshura me veshjet tradicionale dhe me kurora gruri në kokë i dhanë më shumë hijeshi kësaj feste. Tingujt e muzikës i shoqëruan të pranishmit teksa këndonin dhe kërcenin vallet popullore të zonës.

I pranishëm ishte edhe kryebashkiaku i Fierit, Armando Subashi i cili premtoi se tradita do të vijojë.

Fëmijët ishin pjesa më e gëzueshme e festës ndërsa prindërit ishin kujdesur t’i vishnin me veshje tradicionale popullore apo edhe me simbolet e ngjyrat e grurit. Aktivitetet për ta ishin të larmishme ndërsa nuk munguan fotot familjare për ta vendosur këtë ditë në albumin e kujtimeve.

Po aq e bukur dhe ndoshta me shumv nostalgji ishte festa e grurit për komunitetin fierak që jeton jashtë vendit. Të ardhur në vendlindje pvr pushime, shumë prej tyre u bashkuan me festimet.

Ky aktivitet unik solli në qendër të vëmendjes produktet e freskëta të zonës, traditat bujqësore dhe vlerat kulinare të trashëguara brez pas brezi.

Gjithashtu kjo festë promovon punën e fermerëve dhe pasurinë e produkteve vendase. Pjesë e festimeve ishin edhe panairet me produkte organike, aktivitetet kulturore dhe artistike, të cilat krijuan një atmosferë festive.

Festa e grurit, me një histori gati 50-vjeçare në Myzeqe i solli të gjitha si dikur bukën dhe grurin e ri, lëmin e fshatit dhe mekanikën, këngët dhe vallet, bibën në saç dhe dhallën e ftohtë.

Një banore nga Pojani shprehet se “për festën e grurit myzeqaret kanë krijuar prej vitesh, një nga recetat kulinare më autentike dhe më me shije: bibën në saç. Biba në saç shoqëron gjithë fushatën e korrjes dhe shirjes së grurit. Kjo recetë e trashëguar nga gjyshet dhe nënat tona gatuhet thuajse në çdo familje myzeqare që korr grurë”.

Një tjetër banor tha se “tashmë në zonën tonë kjo festë është kthyer në traditë dhe çdo vit festohet edhe më bukur. Festa sot në Apoloni i shërben jo vetëm promovimit të produkteve vendase, por edhe promovimit të turizmit”.

Një vend të veçantë në “Festën e grurit” zuri edhe parada e autokombajnave, mjeteve korrëse të grurit, me anë të të cilave fermerët e kësaj zone edhe duan të mbajnë gjallë traditën edhe të shtojnë sipërfaqet e tokave të mbjella me grurë.

“Festa e grurit” është një nga festat më të mëdha që organizon bashkia e Fierit në kuadër të promovimit të traditës myzeqare. E zhvilluar në muajin qershor të çdo viti dhe e shoqëruar me ritualet festive të krijuara gjatë shekujve, kjo festë vendore përbën tashmë një tjetër vlerë të shtuar të turizmit kulturor.

Themeluesi i “Telegram” ua lë pasurinë prej 17 miliardë dollarësh 106 fëmijëve të tij

Themeluesi i platformës më të madhe të mesazheve “Telegram”, Pavel Durov ka njoftuar se dëshiron ta ndajë pasurinë e tij të madhe – e cila vlerësohet në 17,1 miliardë dollarë – në mënyrë të barabartë midis 106 fëmijëve të tij.

Sipërmarrësi 40-vjeçar tha per gazetën franceze “Le Point” – se është babai biologjik i gjashtë fëmijëve dhe se ka dhuruar spermën e tij në mënyrë anonime për lindjen e mbi 100 fëmijëve në 12 vende të ndryshme.

Durov filloi të dhuronte për të ndihmuar një mik, por më pas zgjodhi të mos e zbulonte identitetin e tij në shumicën e rasteve.

“Dua ta bëj të qartë se për mua nuk ka dallim midis fëmijëve të ngjizur natyrshëm dhe atyre të lindur falë donacioneve të mia. Të gjithë janë fëmijët e mi dhe do të kenë të drejta të barabarta”, tha themeluesi i “Telegram”.

Durov tha që asnjë nga fëmijët e tij nuk do të jetë në gjendje të përfitojë nga trashëgimia e tij para 19 qershorit 2055.

“Dua që ata të rriten si njerëz të zakonshëm, të bëjnë rrugën e tyre, të zhvillojnë vetëbesimin, të mësojnë të krijojnë dhe të mos mbështeten te paratë”, tha Durov. /atsh/ KultPlus.com

Grace Paley: Dy tregime

Grace Paley (1922 – 2007), shkrimtare amerikane, mësimdhënëse dhe aktiviste politike.

NË KËTË QYTET, POR NË NJË GJUHË TJETËR, HALLA IME REFUZOI TË MERTOHEJ ME BURRIN TË CILIN TË GJITHË DONIN QË AJO TA MARTONTE

Gjyshja ime u ul në karrige. Ajo tha, Kur shtrihem natën nuk mund të pushoj, eshtrat e mia po e shtyjnë njëri-tjetrin. Kur zgjohem në mëngjes i them vetes, Çka? A kam fjetur? Zoti im, ende jam këtupari. Do të mbes në këtë botë përgjithmonë.

Tezja ime po e ndreqte shtratin. Shiko, gjyshja jote, ajpo nuk djersin. S’është nevoja të lahet asnjë gjë – çorapet, nënkëmishat, çarçafët e saj. Nuk mund të marrësh vesh nga kjo se çfarë jete ka pasur ajo. Nuk ka qenë jetë. Ka qenë torturë.

A nuk na do ajo neve? pyeta unë.

A ju do juve? bëri tezja ime. Çka vlen më shumë? ju fëmijët. Kushëriri juaj në Connecticut.

E pra. A s’e bën kjo të lumtur?

Tezja ime tha, Ah, çfarë ka parë ajo!

Çka? pyeta. Çfarë ka parë?

Do të ta them një ditë. Po një gjë do të ta them qysh tash. Mos e bart flamurin kryesor. Kur të rritesh, do të marrësh pjesë në ndonjë demonstratë, apo grevë, apo diçka tjetër. S’është nevoja ta bësh ti, lëre dikë tjetër ta bartë.

Ngase Russya e kishte bartur flamurin, a është kështu? pyeta.

Ngase ai ishte vetëm çunak, vetëm shtatëmbëdhjetë vjeç. Fikall vetëm, gjyshja jote e mori nga rruga – ishte i vdekur – e solli në shtëpi me qerre.

Çfarë tjetër? pyeta.

Babai im hyri në dhomë. Ai tha, Tekembrmja ajo ka jetuar,

A s’ke jetuar edhe ti, po ashtu?, pyeta tezen time.

Mandej gjyshja ime preku dorën e saj. Sonia. Një arsye pse s’mbyll sy natën është se mendoj për ty. Ti e di këtë. çka do të ndodhë? Ti s’ke jetë.

Gjyshe, pyeta, si do të bëhet me ne?

Tezja ime psherëtiu. Vajzë e vogël. Loçkë, hajde të ecim pak.

Në tryezën e bukës njeri s’foli. Kështu që e pyeta edhe njëherë: Sonia, më thuaj jo ose po. a ke jetë ti?

Ha! bëri ajo. Po deshe ta dish përnjëmend, lexoje Dostojevskin. Pas kësaj të gjithë qeshën me të madhe.

Mamaja ime solli çaj dhe reçel.

Gjyshja ime na e tha të gjithëve në surrat, Pse po qeshni?

Por tezja ime tha, Qesh!

NËNË

Një ditë po dëgjoja radion në valët Am. Dëgjova një këngë: ‘Oh, Po digjem nga malli të shoh time më në hyrje’. Për atë Zot! thashë, e kuptoj këtë këngë. Shpesh jam djegur nga malli të shihja mamanë time në derën e hyrjes. Thënë të vërtetën, ajo qëndronte shumë shpesh në dyer të ndryshme të hyrjes duke m’i ngulur sytë mua. Ajo u ndal një ditë, thjesht ashtu, para derës, me errësirën e hajatit mbrapa saj. Ishte Dita e Vitit të Ri. Ajo tha tritshëm, Nëse ti kthehesh në shtëpi në orën katër të mëngjesit kur je shtatëmbëdhjetë vjeçe, në çfarë kohe do të kthehesh kur të bëhesh njëzet vjeçe? Ma bëri këtë pyetje pa shaka, apo qëllim. Kishte nisur me përgatitjet merakosëse të vdekjes. S’do të ishte e pranishme, mendoi ajo, kur të bëhesha njëzet. Kështu që bëhej kureshtare.

Njëherë tjetër qëndroi në derën e hyrjes së dhomës sime. Sapo e kisha botuar një manifest politik ku sulmoja pozicionin e familjes në Bashkimin Sovjetik. Ajo tha, Shko fli për hatër të zotit, budallaçkë e dreqit, ti dhe idetë e tua komuniste. I kemi parë ata tashmë, babi dhe unë, më 1905. I kemi marrë me mend të gjitha.

Në derën e kuzhinës ajo tha, Kurrë s’e mbaron vaktin tënd. Sorollatesh pa pikë kuptimi. Çka do të bëhet me ty?

Pastaj vdiq.

Natyrisht gjithë pjesën tjetër të jetës sime digjesha nga malli ta shihja, jo vetëm në hyrje, në një numër të madhe vendesh – në dhomën e ngrënies me hallat e mia, në dritare duke parë lart e poshtë bllokut, në kopshtin e fshatit mes zinieve dhe tageteseve, në dhomën e ndejes me tim atë.

Uleshin në karrige të rehatshme të veshura me lëkurë. Dëgjonin Mozartin. Shikonin njëri-tjetrin të habitur. Atyre iu dukej se thjesht kishin hipur në barkë. Thjesht i kishin mësuar fjalët e para në anglisht. Atyre iu dukej se ai thjesht i kishte, në mënyrë krenare, dorëzuar një provim 100 për qind korrekt profesorit amerikan të Anatomisë. Dukej sikur ajo thjesht e kishte lënë dyqanin për kuzhinën. Do të doja ta shihja në hyrjen e dhomës së ndejes.

Ajo u ndal aty për një minutë. Pastaj u ul mbrapa tij. Zotëronin një gramafon të shtrenjtë. Po e dëgjonin Bachun. Ajo i tha atij, Fol me mua një çikëz. S’po flasim edhe aq më.

Jam i lodhur, tha ai. S’e sheh? Kam takuar të paktën tridhjetë veta sot. Të gjithë të sëmurë, të gjithë fol fol fol fol. Dëgjo muzikë, tha ai. Mendoj se një kohë ke pasur ton të mrekullueshëm. Jam i lodhur, tha ai.

Pastaj ajo vdiq.

/Marrë nga Grace Paley, ‘Collected Stories’, Ferrar, Straus and Giroux, 2007

/Gazeta Express

Li Po: Duke kujtuar Trevat e Lindjes

Li Po (19 maj 701 – 30 nëntor 762), poet kinez, konsiderohet ndër poetët më të mëdhenjtë e dinastisë Tang, bashkë me Tu Fu-në dhe Bai Juyi-n, e po ashtu edhe të tërë letërsisë kineze

1.

Kohë e gjatë prej se jam kthyer

te Trevat e mia të Lindjes:

Sa shumë herë

kanë çelur trëndafilat?

Tufat e tyre të bardha a janë

a janë rritur dhe fishkur

dhe hëna e tyre e ndritshme

a perëndon në mesin e të huajve?

2.

Po tash 

do t’i marr valltaret e dukës Hsieh:

Me një këngë të trishtë

do të lëmë turmën

dhe do ta thërrasim 

te Trevat e Lindjes,

të shkërmoqim portën e hyrjes,

të shkapërdajmë retë e bardha!

Trevat e Lindjes, ose Bjeshkët e Lindjes, ndodhen në provincën Chekiang, që në ato kohë quhej Yüeh; ku Duka i madh Hsieh An, 320-82 e.s. kishte jetuar në rininë e tij dhe të cilën e kishte dashur gjithmonë. Hsieh An, me dashurinë për fshatin e tij ashtu si edhe për studimet, por duke i dalë në ndihmë vendit kur ia kishte nevojën, ku ishte përgjegjës për një fitore vendimtare ndaj pushtëuesve barbarë, ishte tipi i favorizuar kinez i heroit. Një tregim karakteristik për të thotë se njëherë ai ishte duke luajtur shah (wei-ch’i, zakonisht i njohur në Perëndim me emrin e tij në japonisht, go) kur lajmi i fitores, e arritur nga vëllai i tij i vogël dhe një nip që komandonte në fushë nën drejtimin e tij, i ishte sjellë atij; ai e shikoi lajmëtarin dhe vazhdoi lojën. I pyetur se çfarë e kishte bërë të përmbahej, ai kishte thënë, ‘Fakti se djemtë e mi e kanë mposhtur armikun’; por iu gëzua asaj fitoreje pasi që mbaroi lojën.

Ka një legjendë, mbase e paregjistruar deri në kohën e poezisë së Li Po-së, që thotë se ky dukë i kisht erekrutuar vajzat e bukura valltare për banketin e tij nga një ‘shpellë trëndafili’, si të ishin njëmend përrallore, afër shtëpisë së tij në Trevat e Lindjes; por duket të jetë më e gjasshme që Li Po, më parë se t’i referohet kësaj legjende, legjenda mund të ketë lindur si një interpretim i kësaj poezie. ‘Trëndafilat’ nuk përmenden kurrë në poezinë kineze të asaj kohe e më herët, me aq sa kam mundur të vërej, madje jo deri te ndikimi i vonshëm perëndimor; por kjo është njëra prej katër herave kur Li Po iu referohet në poezitë e tij: dy prej të tjerave të rritura në një mur jashtë dritares dhe një tjetër e rritur në një shteg shkëmbor; të gjitha këto duken ngushtësisht perëndimore dhe jo-kineze – poezia kineze s’e posedon asnjë prej simboleve të trëndafilit në traditën e saj.  

Origjina e këtij simbolizmi, megjithëse shumë e vjetër në poezinë greke, duket të jetë persiane; emri grek për lulen, nga i cili ky i yni na vjen përmes latinishtes, sigurisht është persian në zanafillp po ashtu si edhe emrat e tjerë në gjuhët e tjera. (Emri kinez duket të jetë huazim, po ashtu, por nga cula gjuhë nuk mund ta di). Andaj duket se kjo poezi e Li Po-së dhe ato të tjerat ku përmenden trëndafilat, janë në mesin e shembujve të rrallë ku mund të themi se ka diçka jo-kineze nga origjina e kësaj familjeje dhe vendit të tij të lindjes, në Perëndimin e Largët.

Poezia ka shkatuar një mori problemesh në veprën e Li Po-së, si ai besimi i një kohe se vendi i tij i prejardhjes ishte Trevat e Lindjes (sado që ai në të vërtetë nuk thotë ‘mia’ në tekstin në origjinal, përveçse tërthorazi). Duka Hsieh, po ashtu, më i përmenduri në veprën e tij, nuk është ai për të cilin folën, por poeti i tij i preferuar dhe njëri prej pionerëve më të mëdhenj të ‘poezisë natyrore’ në Kinë – Duka Hsieh Ling-yün, që ka jetuar në shekujt katër dhe pesë dhe ka qenë një ekscentrik i njohur, po ashtu i asociuar me trevën Yüeh nga Li Po.

/Marrë nga Li Po and Tu Fu, “Poems”, (Selected and translated by Arthur Cooper), Penguin Books Ltd, 2013

/Përkthimi: Gazeta Express

Dita e Liqenit të Ohrit

21 qershori tradicionalisht shënon fillimin e sezonit të plotë turistik në tri bashkitë që rrethohen nga Liqeni i Ohrit – Struga, Ohri dhe Pogradeci.

Për herë të parë Dita e Liqenit të Ohrit është shënuar në vitin 2002, me qëllim kontribuimin në mbrojtjen e pasurisë natyrore dhe kulturore të rajonit, si dhe përafrimin e mëtejshëm të banorëve në të dyja anët e liqenit.

Vendi mikpritës i manifestimit qarkullon nga njëra bashki te tjetra, por mesazhi është gjithmonë i njëjtë: ngritja e vetëdijes të opinioni për bashkëpunim sa më të madh të qytetarëve dhe të pushtetit për mbrojtjen e basenit të liqenit të Ohrit, si pasuri e pazëvendësueshme natyrore.

Kur të më jesh e zemëruar

Poezi nga Lasgush Poradeci

Ti m`u rrëfeve për sëpari shkrepëtimtare në stoli,
Un` ëndërrova se në zemër po më valon një mall i ri.
O, ç’ka që m`u venit qipalla me kaq të ngjethur të pafaj?
Haj!shkretëtirë-e-zemrës`s`ime! Dhe haj! e zeza jetë,haj!

Posi një yll i perënduar më pate humbur gjithë më larg…
Nga malli yt i thura fjalët gjith sërë-sërë-e-varg-e-varg;
E çdo mendim e pata tretur vetëm n`ërgjënd e në flori,
O,vashë-e lotit të zhuritur që vetëtin nër syt` e mi.-

Prej largësisë së pa anë kalon durimi mot-me-mot…
Pas kaqe kohë dhemshurije,ndaj vëndi-i lum as eja sot!
Në gjirin t`ënd të llaftaruar m`a lerë mëndjen t`a humbas,
Të ndjej si zemra më gatohet plot me dëshir` e plot me gas.
Ti buzëqesh-më-zilitare,e më çkëlqe si vetëtim,
E më vështro me sy pëllumbi drejt mun në fund të shpirtit t`im;
Se gazi-i-kthjellt` i lumtërisë, që çel si lulja në mëngjes,
Si lule-e pastër do më mbijë në krahruar mun në mes:
Kur të më jesh e zemëruar, më shpirt të vrarë-e varfnjak,
N`e mbajç në zemër zembëratën, prej helmit t`ënd s`do heq aspak;
S`do psherëti n`e lënc të vdesë,a në `m`a thënc,në mos m`a
thënc:
Mjafton një mvrejtje-e buzës s`ate,që të më bësh të prishem
menc./ KultPlus.com

Shtegu i Ngjyrave, 13 kilometra të paharrueshëm nga Shishtaveci, në Çajë

 Parku Natyror Korab-Koritnik, i shtrirë në një lartësi mbi 1300 metra mbi nivelin e detit, në çdo stinë të vitit vijon të vizitohet nga turistët.

Drejtori i Administratës së Zonave të Mbrojtura Kukës, Lefter Gjana, tha sot për ATSH-në se “gjatë periudhës janar-qershor 2025 ky park është vizituar nga rreth 10 250 vizitorë vendas e të huaj”.

Sipas tij, shtegu më i frekuentuar ka qenë Shtegu i Ngjyrave, që fillon nga Shishtaveci, deri në Çajë dhe është rreth 13 km, si dhe shtegu Brekije-Maja e Gjallicës.

Shtegu i Ngjyrave është pjesë e High Scardus Trail, shteg që kalon përgjatë kufirit të tre shteteve: Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni, me gjatësi 495 km. Scardus është emri latin i shtegut, që do të thotë “shumëngjyrësh”, për faktin që përgjatë shtegut kalohet në kullotat alpine më të mëdha në Evropën juglindore, në të cilat gjatë periudhës së pranverës mund të gjesh lule të shumëllojshme.

Lulja më e veçantë që mund të hasësh gjatë këtij shtegu është Zambaku shqiptar (Lilium albanicium), një bimë endemike, e cila klasifikohet si bimë e llojit të rrezikuar.

Nga qershori, deri në fund të gushtit livadhet alpine janë të mbushura me lule të shumëllojshme, ku turistët fiksojnë në aparatet e tyre fotografikë momente të paharrueshme.

Emanuel Pjetri, guidë turistike në Pukë, tha për ATSH-në se ”muaji qershor ka shënuar një fluks të lartë të të pasionuarve pas ngjitjeve në mal, krahasuar me muajin qershor të vitit të kaluar. Këtë fundjavë shoqërova një grup të pasionuarish pas ngjitjeve në mal prej 65 personash, disa prej të cilëve e kishin për herë të parë ngjitjen në këtë shteg dhe mbetën të mahnitur pas bukurive të kësaj zone”.

Shumica e turistëve që ngjiten në Shtegun e Ngjyrave janë vendas, por edhe nga Kosova dhe vende të ndryshme të botës.

“Për të shkuar në këtë shteg nisja bëhet nga stani i Hoxhës në Novosejë për në majën e Kallabakut, 2174 m ku fillon dhe Shtegu i Ngjyrave, ku sidomos në këtë stinë ofron një pamje shumë mbresëlënëse. Kthimi pastaj bëhet në fshatin Çajë”, tha Pjetri.

Do të vij

Poezi e shkruar nga Drita Çomo

Do të jetë mëngjes dhe unë do të vij patjetër,
Pas avullit të xhamave ti më prit.
Do më ketë rënë pluhur mimozash në flokë,
Dhe pluhur dashurie në shpirt.

Do dalë dielli dhe do të jetë ngrohtë,
Avujt e ëndrrave do shkrijnë ngadalë.
Ne do të presim pranë tyre pa folur,
Gjersa të behen të qarta, të qarta si kristal.

Pastaj s’do ketë më as mëngjes, as botë,
Do jemi vetëm unë dhe ti.
Ti do më prekësh me gishta në flokë,
Në pluhur mimozash dhe dashurish. / KultPlus.com

Botohet libër për Ibrahim Rugovën në Itali

Një botim i ri kushtuar jetës dhe veprës së Presidentit historik të Kosovës, Ibrahim Rugova, është publikuar së fundmi në Itali, duke sjellë para lexuesve italianë figurën e liderit që udhëhoqi popullin e Kosovës drejt pavarësisë përmes rrugës së rezistencës paqësore.

Libri, i shkruar nga ambasadori Vehbi Miftari dhe përkthyer në italisht nga Giovanni Firera, vjen si një vlerësim i thellë për kontributin e Rugovës në ndërtimin e identitetit shtetëror të Kosovës. Ky botim është rezultat i një bashkëpunimi të frytshëm me shtëpinë botuese “Editrice Morrone” dhe intelektualin Carlo Morrone, të cilët ndihmuan në ndërtimin e një “ure kulturore” mes Italisë dhe Kosovës.

Ibrahim Rugova, i lindur në Cerrcë më 1944, ishte një intelektual, shkrimtar dhe kritik letrar që u bë një figurë qendrore në historinë e re të Kosovës. Në vitet ’90, ai udhëhoqi një lëvizje të gjerë popullore për pavarësi nga Jugosllavia, duke mbështetur fuqishëm rezistencën paqësore dhe duke u frymëzuar nga figurat botërore si Mahatma Gandhi dhe Martin Luther King. Megjithë kritikat që mori për qëndrimin e tij të moderuar, Rugova arriti të ndërkombëtarizojë çështjen kosovare dhe të sigurojë mbështetje të gjerë diplomatike për të drejtat e popullit të tij.

“Jam i nderuar që u përzgjodha për përkthimin dhe publikimin e këtij libri në Itali, për njeriun që ndihmoi të ndryshojë fatin e një kombi të lirë”, shkruan përkthyesi Giovanni Firera, duke theksuar rëndësinë e ruajtjes së kujtimit dhe vlerave që përfaqëson figura e Rugovës.

Ky botim vjen si një hap domethënës për promovimin e historisë dhe kulturës së Kosovës në Evropë, duke e prezantuar Ibrahim Rugovën jo vetëm si një udhëheqës politik, por si një simbol të dinjitetit dhe dialogut në përpjekjet për vetëvendosje./KultPlus.com

“Fëmijët tuaj nuk janë fëmijët tuaj”

Nga Khalil Gibran

Fëmijët tuaj nuk janë fëmijët tuaj.
Ata janë bijtë dhe bijat e mallit për jetën për veten e tyre.
Ata vijnë nga ju, por jo nga ju,
Dhe megjithëse janë me ju, nuk ju përkasin.
Ju mund t’u jepni atyre dashurinë tuaj, por jo mendimet tuaja,
Sepse, ata kanë mendimet e tyre.
Ju mund të mbërtheni trupat e tyre, por jo shpirtrat e tyre,
Sepse, shpirti i tyre nga nesër po qëndron në shtëpi, të cilën nuk mund ta vizitoni, as në kujtesat tuaja.
Ju mund të ngjiteni për të qenë si ata, por mos kërkoni që ata të jenë si ju.
Sepse jeta nuk shkon prapa dhe as mbetet pardje.
Ju jeni harqet nga të cilat fëmijët tuaj shkëputen si shigjeta të gjalla. / KultPlus.com

Gjuha shqipe hyn në komunikimet zyrtare të shkollave publike në Nju-Jork

Më 18 qershor 2025, Kancelarja e Arsimit në Nju-Jork, Melissa Avilés-Ramos, njoftoi se gjuha shqipe është shpallur zyrtarisht si një nga gjuhët e përdorura për komunikimet shkollore nga Departamenti i Arsimit të Qytetit.

Ky vendim përfaqëson një fitore të madhe dhe një epokë të re për familjet shqiptare në Shtetet e Bashkuara. Nga rreth 180 gjuhë që fliten në qytetin e Nju-Jorkut, deri më sot vetëm 10 gjuhë kanë qenë të përfshira në komunikimet zyrtare të shkollave publike. Me vendimin e fundit, shtohen edhe tri gjuhë të tjera, njëra prej të cilave është shqipja, duke e çuar numrin total në 13 (përfshirë këtu edhe anglishten).

Kjo do të thotë se çdo dokument, njoftim apo informacion i rëndësishëm që shkolla u dërgon prindërve, do të jetë i disponueshëm edhe në gjuhën shqipe. Ky zhvillim do të lehtësojë ndjeshëm përfshirjen e prindërve shqiptarë në jetën arsimore të fëmijëve të tyre.

Prej vitesh, shumë prindër shqiptarë kanë hasur vështirësi për të ndjekur nga afër jetën shkollore të fëmijëve për shkak të barrierës gjuhësore. Tani, me dokumentet në gjuhën amtare, ata ndihen të përfaqësuar dhe të respektuar. Ata mund të kuptojnë më lehtë çdo informacion, të reagojnë me më shumë vetëbesim dhe të marrin pjesë aktivisht në vendimmarrjet që ndikojnë në edukimin e fëmijëve të tyre.

Ky vendim ndihmon që edhe vetë nxënësit të ndihen të përfshirë dhe të përparojnë më mirë si në aspektin akademik, ashtu edhe në atë emocional. Fakti që shqipja është tashmë pjesë e dokumentacionit zyrtar të një sistemi arsimor si ai i Nju-Jorkut, është një mesazh i fuqishëm që ua shton vetëbesimin dhe krenarinë për prejardhjen, duke konfirmuar se identiteti nuk është pengesë, por pasuri.

Kujtojmë se këto zhvillime vijnë paralelisht me një tjetër ngjarje të rëndësishme të publikuar rreth dy muaj më parë: hapjen e klasës së parë dygjuhëshe shqip-anglisht në një shkollë publike të Nju-Jorkut. Ky model dygjuhësh u jep fëmijëve shqiptarë mundësinë të mësojnë paralelisht në të dyja gjuhët, duke ruajtur trashëgiminë kulturore dhe duke ndërtuar njohuri të thella akademike në të dy sistemet gjuhësore.

Me këto hapa të rëndësishëm, komuniteti shqiptar është më afër një arsimimi gjithëpërfshirës, ku fëmijët dhe të rinjtë mësojnë të jenë qytetarë të botës, pa harruar rrënjët e tyre. Për më tepër, këto janë një vlerësim për të gjithë komunitetin shqiptar, zëri dhe forca e të cilit po bëhen gjithnjë e më të dukshme në një prej qyteteve më të mëdha në botë. Janë pikërisht këto arritje që dëshmojnë se gjuha shqipe dhe ruajtja e identitetit nuk janë nostalgji, por strategji për të ardhmen.

Ky sukses i rëndësishëm nuk do të ishte i mundur pa angazhimin e vazhdueshëm dhe punën e palodhur të anëtarëve të Këshillit Koordinues të Diasporës (KKD): Mark Gjonaj (kryetar), Drita Gjongecaj dhe Emina Cunmulaj. Përmes lobimit strategjik, bashkëpunimit me Departamentin e Arsimit të Nju-Jorkut dhe organizimeve komunitare, ata kanë bërë të mundur që zëri i komunitetit shqiptar të dëgjohet dhe të pranohet në mënyrë institucionale.

Përpjekjet e tyre të përbashkëta kanë kontribuar drejtpërdrejt në pranimin e shqipes si gjuhë zyrtare për komunikimet shkollore dhe në hapjen e klasës së parë dygjuhëshe shqip-anglisht – hapa historikë që do të kenë ndikim pozitiv për brezat e ardhshëm të shqiptarëve në diasporë./Illyria.com/KultPlus.com

‘Jo domosdoshmërisht duhet të qëndrosh, në vende ku thahen lulet e tua’

Nga Manuela Toto

Jo domosdoshmërisht
duhet të japësh shpjegime,
për ata që nuk e kanë kuptuar atë, që krijon, o thua.
Mund të reagosh dhe të heshtësh për arsyet e tua.
Jo domosdoshmërisht
duhet të qëndrosh, në vende
ku thahen lulet e tua.
Nuk egziston vetëm një kopsht i vetëm,
dhe ti, për këtë duhet t’ja lejosh vetes privilegjin e Diellit më të mirë.
Nuk të duhet të jesh
i,e kënaqur në shoqërisë e kujtdo për domozdoshmëri.
Vetmia nuk është një dënim,
nëse e zgjedh për t’u gëzuar në paqen tënde.
Jo domosdoshmërisht
duhet të mbledhësh ç’do provokim, sepse jo ç’do gjë meriton vëmendjen dhe kohën tënde.
Jo domosdoshmërisht
duhet t’u mbash besimin premtimeve të vjetra, që të kanë lënë në pritje.
Premtimet, duhet të ushqehen çdo ditë,
dhe universi bekon atë që njeh fundin, duke i hapur portën.
Jo domosdoshmërisht
duhet të jesh shtëpi e qëndrueshme e fortë,
e ç’do emocioni.
Duhet lejuar dhe të kalojë tej e matanë, si të jesh prej ajri.
Jo domosdoshmërisht
duhet të konfirmosh pritshmëritë e të tjerëve.
Mund të mbetesh gjithashtu i(e)paparashikueshëm;
është për ty liri,
dhe mirënjohje e vetvetes.

Përktheu: Herman Çuka / KultPlus.com

Dashuria e parë

Poezi nga Giuseppe Ungaretti

Natë qytetëse ish ajo,
E mekët, e trëndafilta drit’ e squfurt,
Prej së cilës një siluetë u luhat
M’e qartë përvijohej e saja trajtë.

Natë mbytëse ish
Kur befas çataj bojërozë pashë
Në një sqetull kinse të paqtë.

Ç’prej asaj nate rishtare e fatkeqe
e në thellësitë e gjakut tim të tëhuajtur
Rob tyrin fshehtësirat më bënë. / KultPlus.com

“Festa e liqenit”, Beci: Tri ditë festë në Shirokë

Për tri ditë me radhë “Festa e liqenit”, që organizohet në Shirokë, do të jetë kryefjala e aktiviteteve që po organizohen në Shkodër këtë fundjavë.

Kryetari i bashkisë së Shkodrës, Benet Beci e ka vlerësuar “Festën e liqenit”, si një ftesë treditore për festë në Shirokë, që ka nisur dje dhe do të vazhdojë deri në 21 qershor.

“Atmosferë magjike në brigjet e liqenit, ku ka nisur festa mbrëmë me performancën e veçantë të Cirkut Kombëtar që entuziazmoi të vegjël e të rritur”, tha Beci, në një postim në rrjetet sociale, ndërsa shtoi se sot në Shirokë është nata e ahengut shkodran.

Ky aktivitet kthen vëmendjen nga zona e Shirokës dhe Liqeni i Shkodrës, më i madhi në Ballkan, që për Shkodrën është një potencial turistik dhe çdo vit e më tepër po merr vëmendjen jo vetëm të investimeve të bashkisë Shkodër dhe Qeverisë shqiptare, por edhe për turistët e shumtë që e vizitojnë këtë atraksion turistik.

“Festa e liqenit”, është një nga një ngjarje unike që sjell gjallëri, kulturë dhe argëtim në brigjet e liqenit të Shkodrës, ndërsa do të organizohen panaire, sporte të ndryshme ujore, ekspozita dhe koncerte./atsh/KultPlus.com

20 qershor 1944, Gjergj Kokoshi ngarkohet zyrtarisht për të drejtuar arsimin në vend

Më 20 qershor 1944, Gjergj Kokoshi ngarkohet zyrtarisht për të drejtuar arsimin në vend.

Gjergj Kokoshi u lind në Shkodër më 1904, studimet i kreu në Itali dhe Francë për filozofi, më pas mori titullin doktor në Paris për letërsi. Në vitin 1930 ai u kthye për tu bërë pjesë e trupës akademike në gjimnazin shtetëror në Shkodër dhe në Tiranë.

Në vitin 1944 emërohet Ministër i Arsimit në qeverinë provizore të drejtuar nga Enver Hoxha, ku organizoi kongresin e arsimtarëve antifashistë dhe hartoi platformën për një arsim cilësor. Kokoshi pa kaluar shumë kohë jep dorëheqjen më 13 janar 1945.

Më pas ai dënohet me 30 vite burg dhe dërgohet në Burgun e Sigurisë së Lartë në Burrel aty ku edhe vdiq në vitin 1960.

Gjergj Kokoshi nuk u martua asnjëherë dhe nuk la pasardhës. / KultPlus.com

“Sot një këngë do këndoj, veç për ty, o gjyshja ime”

“Unë mund të them pa asnjë lëkundje se Vaçe Zela, si artiste e madhe, hapi një epokë të re në të kënduarin e këngës shqiptare dhe u bë nismëtare e një kulture moderne në këtë fushë”, thoshte Dritëro Agolli për Vaçe Zelën, artisten ikonë të skenës shqiptare, përcjell KultPlus.

Vaçe Zela e filloi karrierën e saj në moshë të re dhe në vitin 1962 ishte e para që fitoi Festivalin e Këngës. Me këngën Fëmija i parë, ajo dëshmoi se një idhull i muzikës po lindte atë mbrëmje të 26 dhjetorit të vitit 1962. Repertori i saj është shumë i pasur; numërohen me dhjetëra këngë popullore, të lehta, kantata, balada, etj. Ajo ka një kontribut të rëndësishëm edhe në muzikën e filmit, ku ka interpretuar shumë këngë si pjesë e muzikës së filmave.

Fituese 12 herë e festivalit, Vaçja fitoi famë gjatë epokës komuniste dhe iu dha titulli ‘Artist i Merituar’ në vitin 1973 dhe ‘Artist i Popullit’ në vitin 1977. Vaçe Zela është larguar përfundimisht prej skenës në vitin 1992.

Për nder të këngëtares, viti 2009 u shpall nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve si “Viti Vaçe Zela”. Së fundi, edhe një rrugë në Tiranë mban emrin e saj.

KultPlus, sot ju sjell në vëmendje një ndër këngët më të njohura të Vaçes, këngën dedikuar gjyshes, si njeriu më i dashur për fëmijët.

Kënga “Gjyshes” nga Vaçe Zela.

Sot një këngë do këndoj,
Veç për ty , o gjyshja ime.
E di mirë dhe s’e harroj
të shkaktova shumë trazime

Këngën time ta kushtoj
e të falur të dërgoj
për shumë faje e gabime ,
net pa gjumë edhe mundime.

Ti u zbardhe, gjyshja ime.
E çdo vit një rrudhë shton
sa kokëçarje shqetësime
sjellja ime të shkakton.

Por ti je gjithnjë e mirë
edhe fajin shpejt ma fal
T’ jem e urtë unë kam dëshirë,
por se vrullin dot s’e ndal.

Kur fëmijë kam qenë një herë
e pranë zjarrit me ty rrija.
Më tregoje ti atëherë
shumë gjëra që unë s’i dija.

Unë dëgjoja gjithë çudi ,
plot kureshtje, kënaqësi.
Dhe sa shumë nga ti mësoja.
Me sa vrull të përqafoja.

Shkuan vitet e tani
s’jam e vogël si atëherë.
Por gjyshe unë përsëri
ta prish qejfin nganjëherë.

Por se prapë edhe sot
për çdo gjë ti më del zot.
E shikimi yt i dlirë
më jep forcë të jem e mirë./ KultPlus.com

“Pikë Uji” premierë në dritën e projektorit – një histori e dhimbshme e turpit dhe drejtësisë së munguar

Era Berisha

“Pikë Uji” është një dramë sociale e realizuar me mjeshtëri nga regjisori shqiptar Robert Budina, që u dha mbrëmë premierë në Cineplexx në Prishtinë. Filmi sjell në qendër të tij historinë e Aidës, një gruaje të suksesshme në karrierë dhe nënë e përkushtuar, e cila përballet me një krizë të thellë kur i biri adoleshent akuzohet për një krim të rëndë. Ajo gjendet e përballur me një dilemë morale të madhe: a duhet të përdorë lidhjet e saj për ta shpëtuar të birin, apo të lejojë drejtësinë të ndjekë rrugën e saj? Filmi nuk është vetëm një histori personale, por një pasqyrë shqetësuese e shoqërisë shqiptare dhe ballkanike, ku fuqia, korrupsioni, privilegji dhe heshtja shpesh zëvendësojnë të vërtetën dhe drejtësinë.

Shqipëria e përzgjodhi “Pikë Uji”-n si përfaqësuesin e saj zyrtar në garën për Filmin më të Mirë Ndërkombëtar në Academy Awards 2025 (Oscars). Zgjedhja e tij si përfaqësuesi zyrtar i Shqipërisë në Oscars 2025 për kategorinë ‘Filmi më i mirë ndërkombëtar’, është më shumë se një nder – është një akt afirmimi për një kinematografi që po gjen zërin e saj, edhe në temat më të ndjeshme dhe më të errëta.

Në qendër të filmit është Aida, e interpretuar në mënyrë të jashtëzakonshme nga aktorja Gresa Pallaska. Roli i saj është i ngarkuar emocionalisht dhe i ndërlikuar: një grua e vendosur, e aftë dhe e zonja, që gradualisht rrëzohet nga pesha e ngjarjeve dhe nga përplasja mes dashurisë për fëmijën dhe parimeve të saj morale. Përmes saj, regjisori Budina sjell një narrativë të ndërtuar me kujdes, ku çdo zgjedhje që Aida bën ka pasoja – jo vetëm për të, por për një shoqëri të tërë që vazhdon të heshtë përballë padrejtësisë. Filmi eksploron tema si abuzimi me pushtetin, seksizmi institucional, dhe përçarja e një sistemi të kalbur që shpesh favorizon ata që kanë lidhje.

“Pikë Uji” është një vepër kinematografike që nuk ofron zgjidhje të thjeshta apo përfundime të mbyllura. Është një film që provokon, që të detyron të mendosh për vendin tënd, për sistemin ku jeton, dhe për çmimin që prindërit janë të gatshëm të paguajnë për të mbrojtur fëmijët e tyre. Me një mjeshtëri të hollë regjisoriale, një aktore protagoniste që mbart peshën e një shoqërie të tërë mbi supe, dhe një skenar që shkon thellë në psikologjinë individuale dhe kolektive, ky film përfaqëson një nga arritjet më të mëdha të kinemasë shqiptare të viteve të fundit. Ai është një thirrje për të mos heshtur më përballë padrejtësisë – një pikë uji që çan heshtjen.

Ky film nuk është thjesht një dramë sociale. Është një reflektim artistik, politik dhe psikologjik mbi shoqërinë ballkanike të sotme – mbi mënyrën se si lidhjet e gjakut, frika, turpi dhe korrupsioni bashkëveprojnë për të mbuluar krimet më të rënda. Një vepër që përdor gjuhën e kinemasë për të ndërtuar një poezi të zymtë, ku çdo imazh, objekt dhe heshtje ka një domethënie më të thellë.

Bashkëproducenti i filmit, Luan Kryeziu, bëri hapjen e kësaj premiere, duke sqaruar mungesën e aktorëve në rolet kryesore dhe duke falënderuar të pranishmit për pjesëmarrjen e tyre.

“Përshëndetje për të gjithë ju që jeni të pranishëm këtu sonte. Ju kërkoj ndjesë për mungesën e aktores Gresa Pallaska dhe Adem Karagës, të cilët janë duke u trajtuar në spital dhe, për fat të keq, nuk kanë mundur të jenë të pranishëm. Po ashtu, dua të falënderoj secilin prej jush për pjesëmarrjen dhe mbështetjen tuaj. E di që e doni filmin dhe artin, dhe në veçanti dua të falënderoj Kryeministrin e Kosovës për praninë e tij sonte këtu me ne. Dua ta përmbyll këtë fjalim me një fjali që e kam dëgjuar diku dhe që më ka mbetur në mendje: “Filmi është si ato xixat e vogla në errësirë që nuk ndriçojnë shumë, por gjithmonë të tregojnë rrugën. E nganjëherë, ato mund të ndizen aq shumë flakë, sa të djegin tërë malin ose të ndriçojnë tërë ambientin.” Kjo do të thotë se filmi gjithmonë ka vlerë. Dhe ju që keni durim dhe na përkrahni – ju faleminderit nga zemra.”

Filmi hapet me një skenë që është, në vetvete, një parathënie simbolike: një telefon celular bie në ujë. Ky akt i parë është më shumë se një moment aksidental – është një metaforë e qartë për zhdukjen e provave, për fundosjen e së vërtetës, për heshtjen që zë vendin e drejtësisë. Ky telefon do të kthehet më vonë si pjesë e një enigme tragjike: një provë vendimtare e mbytur, e paqasshme, e harruar nga sistemi që duhet të zbulojë të vërtetën.

Uji në film është gjithmonë i pranishëm – si element, si atmosferë dhe si simbol. Jo rastësisht, një prej vendeve ku zhvillohen ngjarjet është liqeni i Ohrit, i cili në mitologjinë vendase thuhet se “nuk mban trup të vdekur brenda”. Në film, kjo legjendë është transformuar në një deklaratë të hidhur metaforike: “asgjë nuk qëndron dot e fshehur përgjithmonë – edhe kur përpiqesh ta fundosësh”.

Në qendër të rrëfimit është Aida, e interpretuar me një intensitet emocional dhe tronditës nga Gresa Pallaska. Aida është një profesioniste e suksesshme, e zonja, një nënë e përkushtuar – por njëkohësisht një grua e vetmuar përballë sistemit dhe realitetit që kërcënon ta përpijë. Kur i biri i saj, Marku, akuzohet për përdhunimin e një vajze të re – dhe më vonë implikohet në vdekjen tragjike të saj – Aida gjendet përballë një dileme që shkund çdo prind: ta shpëtojë me çdo kusht djalin, apo ta lejojë drejtësinë të ndjekë rrugën e saj? Rrëfimi është i ndërtuar me shumë kujdes dhe pa shabllone melodramatike. Budina nuk kërkon të japë fajtorë të thjeshtë apo të pastrojë ndërgjegjen e askujt. Aida nuk është heroinë, por as e keqe – ajo është një pasqyrë e konfliktit të brendshëm që jeton çdo njeri në një sistem ku rregullat vlejnë vetëm për të dobëtit.

Arben Bajraktaraj në rolin e bashkëshortit të Aidës sjell një performancë të matur dhe emocionalisht të ngjeshur. Ai portretizon një burrë që, përkundër përpjekjes për të ruajtur qetësinë, ndjen peshën e fajit dhe pamundësisë për ta ndihmuar familjen në një moment kaq të errët. Në skenat me Gresa Pallaskën, ndjenja e tensionit midis tyre është e dukshme – Bajraktaraj i jep rolit një përzierje të frikës, dëshpërimit dhe heshtjes që flet më shumë se fjalët. Prania e tij krijon një ndjesi se nën sipërfaqe fshihet një histori më e thellë e fajit dhe e tradhtisë, duke forcuar atmosferën e errët dhe psikologjike të filmit.

Astrit Kabashi, në rolin e avokatit të familjes, e portretizon një figurë të dyfishtë – mbrojtës ligjor dhe njëkohësisht një individ që luan me kufijtë e moralit. Me një qasje të qetë por vendimtare, Kabashi jep një interpretim që rrëfen jo vetëm përkushtimin për çështjen, por edhe ambiguitetin e një sistemi të korruptuar ku ligji dhe drejtësia shpesh ndahen. Ai arrin ta mbajë shikuesin në një gjendje dyshimi: a është avokati një ndihmës i sinqertë, apo pjesë e mekanizmave që e çojnë Aiden drejt një rruge pa dalje? Loja e tij aktoriale është e përmbajtur, por e ngarkuar emocionalisht, duke krijuar një tension konstant në çdo paraqitje.

Një nga aspektet më origjinale dhe të sofistikuara të filmit është përdorimi i peshqve si metaforë për shoqërinë dhe pushtetin. Një nga skenat e personazheve në pushtet është filmuar përmes një akuariumi të vendosur para kamerës, duke bërë që peshqit të notojnë “sipër” tyre. Kjo krijon një efekt vizual të jashtëzakonshëm: njerëzit që flasin për drejtësi, para dhe manipulim, duken si në një botë të zymtë ujore, të shkujdesur, të huaj, sikur janë vetë peshq të mëdhenj në një sistem që ha më të vegjlit. Kjo simbolikë thellohet në mënyrë të shkëlqyer edhe përmes skenave të shumta në restorante, ku bisedat për drejtësinë dhe ndikimin bëhen ndërsa hahet peshk. Kamera ndalet mbi pjatat ku shpinat e peshqve zhbëhen ngadalë – një koment vizual mbi mënyrën sesi njerëzit në pushtet konsumojnë gjithçka rreth tyre, pa pendesë, pa ndjeshmëri – përfshirë edhe të vërtetën.

Filmi eksploron në mënyrë të drejtpërdrejtë raportin e kalbur midis pushtetit politik dhe sistemit të drejtësisë. Kryetari i Bashkisë – një figurë që ka gjithçka: kontroll, para dhe ndikim – është një nga motorët kryesorë të deformimit të drejtësisë. I biri i tij është përfshirë në përdhunim – por në vend që të përballet me pasojat, ai zhduk çdo pengesë që mund të rrezikojë imazhin dhe pozitën e tij.

Në një nga skenat më të ftohta dhe më ironike të filmit, kamera fokusohet mbi një frazë të njohur në murin e sallës së gjyqit: “Të gjithë janë të barabartë para ligjit.” Por ajo që shohim në ekran e rrëzon plotësisht këtë thënie. Ligji në film nuk është më një sistem i drejtësisë, por një mekanizëm që kontrollohet nga ata që kanë para dhe lidhje. Filmi nuk ka nevojë të bërtasë këtë mesazh. Ai e jep me qetësi, me kthjelltësi, dhe pikërisht për këtë është tronditës. Heshtja është më e fortë se britma.

Në pjesën e fundit të “Pikë Uji”, pas gjithë tensionit, hetimeve dhe ngarkesës emocionale, shohim që Marku lirohet. Procesi nuk vazhdon më. Prokurori i parë largohet, dhe një i ri, i kontrolluar nga kryebashkiaku, merr frenat. Të gjitha akuzat ndalen, gjithçka “qetësohet”, dhe pamjet filmike kthehen në ton të ftohtë dhe të heshtur. Shikuesi kupton se drejtësia nuk u arrit – ajo u ndal, u ble, u mbyt në ujë – si provat në fillim të filmit. Në këtë pikë, vjen një nga simbolet e filmit: Aida, në heshtje, i vendos sërish unazat në gishtërinjtë e saj. Në një nga skenat e para të filmit, unazat shfaqen për herë të parë: tre unaza të vendosura mbi tre mbajtëse si “kulla” në dhomën e Aidës. Por në një skenë afër fundit – pasi gjithçka është “mbyllur”, sistemi ka rikthyer heshtjen, dhe faji është larë me para – Aida i vendos sërish unazat. Skena nuk ka zëra të mëdhenj, as përballje të hapura. Aida nuk proteston. Ajo nuk gëzon, por as nuk qan. Ajo pranon, në heshtje, që sistemi ka fituar. Dhe për të mbijetuar, ajo duhet të rikthehet te rolet e saj, te “forma” e saj e jashtme.

Në fund, gjithçka duket se është kthyer në vend. Procesi ndalet, drejtësia hesht, pushteti fiton. “Pikë Uji” nuk mbyllet me ndriçim, por me një kthim në rutinë që fsheh thellësinë e dëshpërimit njerëzor dhe kolektiv. Një film që të ndjek jo sepse bërtet, por sepse të përshkon me heshtje – si një pikë uji që s’duket, por shpon gjithçka.

Në skenën e fundit të “Pikë Uji”, jemi sërish në tryezë – ashtu si shumë herë gjatë filmit, ku bisedat më të rënda zhvillohen nën aromën e peshkut dhe tingujt e lugëve në pjata. Por këtë herë, atmosfera është ndryshe: qetësi, harmoni e shtirur, një lloj lehtësimi i rremë. Të gjithë janë “mirë”. Nuk flitet për vajzën që humbi jetën. Nuk përmendet më drejtësia. Gjithçka ka kaluar – jo sepse është zgjidhur, por sepse është mbytur. Kjo darkë përfaqëson fitoren e hipokrizisë sociale, rikthimin e skemës së përditshme që mbulon të gjitha tragjeditë me napën e bardhë të një tavoline familjare. Budina nuk na jep mbyllje me konflikt, as me ndëshkim – na jep normalitetin si ndëshkim për ndërgjegjen.

Premiera kombëtare e filmit u mbajt më 12 shtator 2024 në Kinema Millennium në Tiranë, ku pati një pritje shumë të ngrohtë nga publiku dhe kritika. Më pas, dje u shfaq në Cineplexx Prishtina, ku gjithashtu u prit me interes të madh. Reagimet e para vlerësuan guximin e trajtimit tematik, regjinë e kontrolluar të Budinës dhe performancën e shkëlqyer të Gresa Pallaskës. Në një vend si Kosova, ku temat e drejtësisë, sistemit patriarkal dhe mosndëshkueshmërisë janë ende thellësisht të ndjeshme, “Pikë Uji” erdhi si një thirrje për reflektim dhe debat.

Pas suksesit në Shqipëri dhe Kosovë, “Pikë Uji” nisi udhëtimin e tij ndërkombëtar me pjesëmarrjen në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Varshavë më 13 tetor 2024, ku u përfshi në garën kryesore. Filmi më pas u shfaq edhe në festivale të tjerë evropianë, si Sofia Film Festival dhe Festivalin e Filmit në Cottbus, Gjermani, ku konkurroi për çmimin e publikut dhe çmimin e madh të jurisë. Pritja ndërkombëtare ishte mjaft pozitive, dhe kritikët e quajtën filmin “një pasqyrim i kthjellët i një realiteti të heshtur”. Revista Variety e cilësoi si “një fabul moderne për korruptimin e ndërgjegjes njerëzore”, ndërsa Cineuropa vlerësoi “forcën psikologjike dhe ndërtimin e qëndrueshëm dramatik”.

“Pikë Uji” është një bashkëprodhim ndërkombëtar që bashkon Shqipërinë (EraFilm), Kosovën (Iliria Film), Italinë (Redibis Film) dhe Rumaninë (Avanpost Production). Filmi është realizuar me mbështetjen e institucioneve të rëndësishme si Creative Europe MEDIA, Qendra Kinematografike e Kosovës, MIBAC Italia dhe SEE Cinema Network. Kjo përfshirje ndërkombëtare i ka dhënë filmit një nivel të lartë teknik dhe estetik. Kinematografia është e kujdesshme, me një qasje të ftohtë dhe reale që përcjell tensionin psikologjik dhe izolimin emocional të protagonistes. Tingujt, heshtjet dhe muzika përdoren me elegancë për të krijuar një atmosferë të ngarkuar dhe të pasigurt, që e mban spektatorin gjithnjë në vigjilencë./ KultPlus.com

S’kam fuqi më as të trishtohem

Poezi nga Fatos Arapi

S’kam fuqi më as të trishtohem
Jemi anije pa spirancë
Mes erërave të egra të kundërta.
Peshqit Ilafazanë shurdhojnë qiellin
Më jepni ju një copë ironie,
Se nuk e gjej dot në veten time,-
Një copëz ironie
Sa gjysmëz e krahut të zogut,-
Të mbrohem nga shirat e verdhë
Të predikimeve të apostujve të lajthitur.

Të gjithë na kanë faj dhe askush:
Deshëm të krijohemi në asgjësimin tonë
Tani gjithë dritaret e shpirtit
Janë hapur, bymyer e kalbur
Nga shirat e lotëve,-
Dhe s’mbyllen më dot.
Mund të hyjë kush të dojë./KultPlus.com

Poezia e Eqrem Çabej për djalin e tij të vdekur

ARTANIT 

Ti vazë e derdhur mjeshtërishte dore
Ti formë e hequr baltëje bujare:
Te mes’ i ditës sate re në fare
E shove gjurmën vet’ e vet’ u bore.
Të mblonte ditën ujët tat rrafshore
E derdhej natën detesh harrimtare.
Po ky i jetës qark t’u err: krenare
Ti theve shtatin në thermi mizore.
Kush pati et iu bëre ujë e krua
Kush pati gaz i dhe të bardhë verë
E vaj të butë plagash kush i pat.
Tani na re si ra një yll q’ u shua.
Krip-artat vasha derdhin vaj të gjerë
Me sy të lagur përmbi kurmit tat.

Mbi ty ku dergje te banesa jote
Të motit gjurmë ndjekin varg e varg.
Fryn er’ e malit, ndihet vera larg
E vesa shtrohet si një shtrojë e lote.
Mbi ty kalojnë muaj edhe mote
Me dit të rënda e me net të shkreta.
Mimoza frorit, pika shiu të qeta,
Nata e vitit pa një krismë gote.
Ti rri si rri një shenjt edhe një mbret.
Nuk ngrin prej dimri as nuk pret prëndverë;
Nuk pyet për shokë që ke tash përherë,
Për ç’le këndej, për vjet që po kalojnë,
Për sytë e errur, gjeth të mbulojnë,
Për qelq që pive, gjëmën që të gjet.

Fryn er’ e malit, bie bora larg
Fryn er’ e malit, hëna ndrit nga larg

15 dhjetor 1970…/KultPlus.com

‘Paraja njerin’ e mundon, e bije ndë balt’ e rrëzon’

Poezi nga Hasan Zyko Kamberi

Për para njeriu hyn ndë rrusht
për para rrihetë me grusht
për para hapte edhe pusht
ja di kimenë parasë…

Për para njeriu çan denë,
për para ngre muhabenë,
për para e humb xhenenë,
ja di kimenë parasë…

Paraja të bën të rrihesh,
paraja të bën të fshihesh,
paraja t’ep sedrë e ngrihesh,
ja di kimenë parasë…

Paraja njerin’ e mundon,
e bije ndë balt’ e rrëzon,
e bën qeraxhi, e dërgon,
ja di kimenë parasë…

Po s’ka gjë të gjallë
që të mos ia ketë mallë,
turli ensaf’ e bakallë,
ja di kimenë parasë.

(Poezia nuk është në versionin e saj të plotë) / KultPlus.com

Presidentja Osmani nderon dëshmorët në Ditën e Çlirimit të Istogut

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka kujtuar me nderim dhe mirënjohje të thellë dëshmorët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës me rastin e Ditës së Çlirimit të Istogut.

Në një postim të publikuar, Osmani ka theksuar rëndësinë e sakrificës së bijve dhe bijave më të denjë të kombit, të cilët dhanë jetën për lirinë që sot e gëzojnë qytetarët e vendit. Ajo ka vizituar memorialin në Vrellë të Istogut, duke e cilësuar atë si vend kujtese dhe themel të shtetit të Kosovës.

“Ky memorial në Vrellë të Istogut është vend kujtese, por edhe themel i shtetit tonë dhe simbol i sakrificës që nuk harrohet kurrë”, ka shkruar Osmani./KultPlus.com

Histori e rrëfyer përmes monedhave, ekspozitë fotografike në parkun arkeologjik të Apolonisë

Parku Arkeologjik i Apolonisë, Muzeu i Bankës së Shqipërisë dhe Qendra Muzeore Durrës prezantuan ekspozitën fotografike mbi aspektet më të spikatura të zhvillimeve arkeologjike, tregtare dhe ekonomike të dy qyteteve antike, Apoloni dhe Dyrrah.

Kjo ekspozitë e hapur në mjediset e Parkut Arkeologjik të Apolonisë vjen si një histori e rrëfyer përmes monedhave, që nga antikiteti deri në ditët e sotme.

“Monedha në këtë qytet është e lidhur me financimin e veprimeve ushtarake, me luftën. Stateri pritej për të paguar mercenarët dhe për të financuar veprimet ushtarake. Më pas, drahmja u pre për tregtinë, sepse u zhvilluan edhe qytete të tjera ilire, tregje rajonale, dhe për këtë arsye priten më shumë monedha, u zhvillua më shumë tregtia dhe pati më shumë qarkullim monetar”, u shpreh Alba Selita, eksperte e numizmatikës.

Prerja e monedhave daton që në shekujt VII–VI para erës sonë, në Dyrrah dhe Apoloni, duke dëshmuar për një zhvillim të fortë ekonomik të këtyre vendeve në atë periudhë.

“Ishte një monedhë shumë e fortë dhe mendoj që vazhdon të mbetet e tillë. Edhe në periudhën kur i gjithë territori i Ilirisë kthehet në një domein të Perandorisë Romake, qyteti i Apolonisë mbetet i lirë dhe i pavarur, ndryshe nga qytetet e tjera që kthehen në koloni, dhe vazhdojnë akoma të përdorin monedhën e tyre brenda territorit me shkëmbimet që kishin, pavarësisht se monedha kryesore në atë kohë ishte ajo romake”, tha për mediet Ornela Dyrmishi, drejtore e Parkut Arkeologjik, Apoloni.

Çelja e një ekspozite të tillë në Parkun Arkeologjik të Apolonisë ka për synim tërheqjen e vizitorëve dhe njohjen e të huajve me zhvillimin në kohën ilire, monedhat e të cilëve janë gjetur edhe në vende të tjera, si në Maqedoninë e Lashtë, Itali, Greqi, Azi të Vogël dhe Egjipt, si rezultat i shkëmbimeve tregtare. /atsh/ KultPlus.com

Meliza Krasniqi emërohet ushtruese e detyrës së drejtoreshës në Institutin Albanologjik

Në mbledhjen e mbajtur më 20 qershor 2025, pas propozimit të Këshillit Shkencor, Këshilli Drejtues ka caktuar bashkëpunëtoren e lartë shkencore (prof. asoc. dr.), znj. Meliza Krasniqi, u.d. të drejtoreshës së Institutit Albanologjik.

Meliza Krasniqi (1979) është studiuese e letërsisë, përkthyese; ka doktoruar në letërsi. Është bashkëpunëtore e lartë shkencore në Institutin Albanologjik të Prishtinës. Ka botuar librat studimorë “Shkreli prozator” (2015), “Vepra e Musinesë” (2019), “kritika dhe letërsia” (2021) dhe “Shkrimtaret shqiptare 1954–1990” (2024), i cili u shpërblye me Çmimin “Ibrahim Rugova” për veprën më të mirë në kritikë letrare dhe eseistikë, dhënë nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit. Ka përkthyer nga anglishtja disa nga veprat më të rëndësishme të teorisë letrare, si “Aspekte të romanit” të E.M. Forster (2017), “Hyrje në poetikë” të Tzvetan Todorov (2018), “Narratologjia” e Mieke Bal (2021) dhe “Arti i fiksionit” i David Lodge, përkthimi i të cilit u shpërblye me Çmimin Kombëtar “Pjetër Bogdani” për përkthimin më të mirë të vitit 2022. Në vitin 2024 botoi librin për fëmijë “Më quajnë Nexhmije Pagarusha”.

Instituti Albanologjik-Prishtinë ka falënderuar u.d. drejtorin e deritashëm, bashkëpunëtorin e lartë shkencor (prof. asoc. dr.), z. Naim Berisha, për kontributin e dhënë në mbarëvajtjen e punëve në institucionin tonë kërkimor-shkencor./ KultPlus.com