Mendoj për ty dhe ndiej aromën e nënës nëna ime, më e bukura në gjithësi.
Ti je rrotullame në këtë park lojrash brenda meje rri pezull përreth, fustani dhe flokët e tu valëviten çaste jetime që nisin sa gjej fytyrën tënde e deri kur e humbas.
Për ç’arsye përse të kujtoj si plagë në zemër për ç’arsye ta dëgjoj zërin kur ti je kaq larg dhe nuk kam ç’t’i bëj flakës që ngrihet?
Përgjunjem dhe të shoh duart dua të të prek duart por s’mundem ti je pas qelqi E shtrenjta ime, jam spektator i shtangur i dramës që vetë luaj në muzgun tim.
Në 81-vjetorin e Konferencës së Bujanit, presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, vizitoi kullën në të cilën u mbajt kjo ngjarje historike, përcjell KultPlus.
Nëpëmjet një postimi në Facebook, presidentja Osmani u shpre se 81 vite më parë delegatët e mbledhur në Malësinë e Gjakovës kërkuan me ngulm të drejtën e popullit të Kosovës për vetëvendosje.
Në vijim KultPlus ua sjell postimin e plotë të presidentes Osmani:
Dje, gjatë një vizite në Kullën e Konferencës së Bujanit, aty ku pikërisht 81 vite më parë delegatët e mbledhur në Malësinë e Gjakovës kërkuan me ngulm të drejtën e popullit të Kosovës për vetëvendosje. Aty pranë ndodhet edhe Kulla e Mic Sokolit, dhe të dyja së bashku janë simbole të gjurmëve historike të qëndresës së pathyeshme të popullit shqiptar./KultPlus.com
George Washington ka qenë presidenti i parë i Shteteve të Bashkuara të Amerikës – lider dhe strateg, i vetmi njeri i zgjedhur unanimisht nga Kolegji Elektoral duke shërbyer dy mandate si president.
Si president i parë, Washington e ka ditur se të gjitha metodat e tij, vendimet dhe lëvizjet do të krijojnë precedent për çdo gjë që do të pasonte, prandaj ai kishte qenë shumë i kujdesshëm dhe i përgjegjshëm me zgjedhjet e tij.
Ai kishte krijuar autoritet duke qëndruar i sinqertë dhe duke mos abuzuar me fuqinë që kishte.
Washington madje kishte refuzuar të shërbente një mandat të tretë dhe kishte vendosur që vitet e fundit t’i jetonte si fermer i thjeshtë, duke vendosur prapë një shembull të mirë.
Ai kishte qenë një njeri me ndjenjë të thellë të detyrës, një hero ushtarak dhe një patriot.
Marrë parasysh atë dhe të bëmat e tij, më poshtë jua sjellim disa prej thënieve të tij që jua përmirësojnë integritetin personal.
– “Lumturia njerëzore dhe detyra morale janë të lidhura në mënyrë të pandashme”
– “Këmbëngulësia dhe shpirti kanë bërë mrekulli në të gjitha epokat”
– “Shoqërohuni me njerëz të kualiteti të mirë, nëse e vlerësoni reputacionin tuaj, pasi që më mirë është të jeni vetëm sesa me shoqëri të keqe”
– “Aq më i vështirë konflikti, aq më i madh është triumfi”
– “Meshkujt e vërtetë e urrejnë luftën, por asnjëherë nuk largohen nga ajo”
– “Më parë vdes në këmbë sesa të jetojë në gjunjë”
– “Më mirë është të mos arsyetoheni sesa ta jepni një arsyetim të keq”
– “Përgatitja për luftë është një prej formave më efikase për ta ruajtur paqen”. / KultPlus.com
S’rreshta kurrë së menduari për ty, do doja aq shumë të ta them.
Do doja të shkruaja se më pëlqen të kthehem, Se më mungon dhe të mendoj. Po s’të kërkoj. Madje s’të shkruaj as njatjeta. Nuk di si je. Dhe më mungon ta di.
Ke projekte? Buzëqeshe sot? Ç’ëndërrove? Do dalësh? Ku do t’shkosh? Ke ëndrra? A hëngre?.
Do t’më pëlqente të mund të kërkoja. Po s’kam forcë. Dhe as ti nuk e ke. Dhe at’herë rrimë e presim më kot”.
“Dhe mendojmë. Dhe kujtomë. Kujtohu se të mendoj, se ti nuk e di, por ty të jetoj çdo ditë, që shkruaj për ty.
Dhe kujtohu se të kërkosh e të mendosh, janë dy gjëra të ndryshme.
Ismail Kadare është një nga shkrimtarët më gjenialë bashkëkohorë, disa herë i nominuar për çmimin “Nobel” në letërsi. Ai shquhet për novela, romane, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe sprova.
Kadare ka shënuar një numër rekord të përkthimeve me veprat e tij(në mbi 45 gjuhë të huaja). Më poshtë gjashtë fakte që s’i keni ditur për të:
1. Në moshën12 vjeçare Kadareja është arrestuar nga regjimi i sapo vendosur komunist me akuzën falsifikues monedhash
2. Eksiston një fondacion në Francë me emrin “Mapo”, që jep çmimin “Kadare” për letërsi
3. Ismajl Kadare ka tymosur mariuhanë në Amsterdam, bashkë me gruan e tij Helenën. Këtë e ka bërë të ditur vetë Helena Kadare në librin e saj “Kohë e pamjaftueshme”
4. Më 30 maj 2016, presidenti francez François Hollande i ndau Kadaresë titullin “Komandant i Legjionit të Nderit”, titull që jepet vetëm për figurat e shquara botërore
5. Kadare ka jetuar në një pallat me shkrimtarin Dritëro Agolli në Tiranë, në Pallatin e Shkrimtarëve
6. Në vitin 2010 Ismail Kadare nderohet në Itali me cmimin Lerici Pea . Dhënia e cmimit Lerici Pea 2010 nënkupton rolin e poezisë dhe letërsisë si instrument lirie, duke u bërë mbështetje për të gjithë njerëzit e botës, të cilëve i janë mohuar liritë themelore. /KultPlus.com
Ekspertët e shëndetit thonë se ecja është një mënyrë e lehtë për të përmirësuar shëndetin fizik dhe mendor, për të forcuar gjendjen fizike dhe për të parandaluar sëmundjet. Doktoresha amerikane Sarah Eby thotë se njerëzit duhet të shtojnë edhe aktivitete të tjera në kuadër të ushtrimeve të tyre fizike, duke përfshirë ushtrime si ngritja e peshave, apo joga për një shëndet të mirë.
Ndërsa ecja nuk është ushtrimi i vetëm që njerëzit duhet të bëjnë, sipas mjekëve ajo është një hap i parë i madh drejt një jete më të shëndetshme.
“Nuk keni nevojë për asnjë pajisje dhe nuk keni nevojë për të paguar për një anëtarësim në palestër. Ecni dhe përfitimet janë të mëdha”, thotë Sarah Eby, eksperte e mjekësisë sportive nga organizata jo qeveritare ‘General Mass Brigham’.
Ecja mund të ndihmojë në përmbushjen e rekomandimit të dhënë nga autoritetet e shëndetit publik, që të rriturit të bëjnë të paktën 2 orë e gjysmë aktivitet fizik, me intensitet të moderuar, çdo javë.
Kjo ndihmon në uljen e rrezikut të sëmundjeve të zemrës, tesionit të lartë të gjakut, demencës, depresionit dhe shumë llojeve të kancerit.
Ecja gjithashtu është një ushtrim i lehtë për trupin, ndërsa forcon zemrën dhe mushkëritë.
“Nga pikëpamja e përfitimeve shëndetësore, 150 minuta aktivitet aerobik çdo javë mund të sjellin një sërë përfitimesh shëndetësore, duke përfshirë uljen e rrezikut të vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet, rrezik më të ulët të sëmundjes së arterieve koronare, goditjes në tru, hipertensionit, diabetit, si dhe shumë lloje të kancereve. Ecja ndihmon për uljen e ankthit, depresionit dhe përmirëson gjumin. Mund të zvogëlojë rrezikun e sëmundjes nga Alchajmeri dhe demencat e tjera”, thotë doktoresha Eby.
Megjithatë, ajo shton se ecja nuk është tërësisht e mjaftueshme pasi nuk forcon muskujt.
“Përveç ecjes, ne rekomandojmë dy ditë ushtrime për forcimin e muskujve. Kjo mund të jetë ngritje e peshave apo diçka e ngjashme”, thotë doktoresha Eby.
Kjo është veçanërisht e rëndësishme për shëndetin e kockave të grave në moshë.
Ekspertët rekomandojnë shtimin e aktiviteteve të tilla të paktën dy herë në javë duke shkuar në palestër, si dhe bërja e ushtrimeve që përmirësojnë fleksibilitetin si joga.
Një çështje që përmendet shpesh është nëse është e mjaftueshme bërja e 10 mijë hapave në ditë?
Pothuajse të gjithë kanë dëgjuar për këtë synim, i cili filloi në kuadër të një fushate marketingu të viteve 1960, në Japoni. Ekspertët, megjithatë, theksojnë se ky është vetëm një udhëzim.
“Ne të gjithë kemi dëgjuar për bërjen e 10,000 hapave në ditë. Kjo u nxit nga një fushatë reklamuese në vitet 1960 që mbijetoi në mendjen e njerëzve pavarësisht se nuk është vërtet e bazuar në ndonjë zbulim shkencor”, shpjegon doktoresha Eby.
Vendosja e një objektivi kohor mund të jetë gjithashtu e dobishme. Doktoresha Eby sugjeron 150 minuta në javë, të ndara në 30 minuta ecje në ditë.
“Në këtë mënyrë, kjo është një shëtitje e shpejtë 30 minutëshe, pesë ditë në javë dhe me këtë keni treguar kujdes ndaj vetës”.
Gjatë motit të keq, njerëzit mund të ecin në ambiente të mbyllura si qendrat tregtare apo duke përdorur pajisjet për ecje dhe vrapim në palestër.
Me kalimin e kohes dhe përgatitjen fizike, mund të shpejtohet ritmi i të ecurit, ose duke ecur në rrugë të përpjeta.
Ecja me miqtë, ose me kafshët shtëpiake, si qentë, është një mënyrë tjetër motivimi për të ecur.
Një tjetër mundësi është t’i bashkohesh një klubi. Grupe të tilla gjenden gjithandej Shteteve të Bashkuara që synojnë të ndihmojnë njerëzit të arrijnë qëllimet e tyre të ecjes./VOA/ KultPlus.com
Nga ikonat si Adele dhe Rihanna deri te artistët e rinj si Angelina Mango, gjithnjë e më shumë yje të muzikës po i thonë “stop” koncerteve dhe albumeve. Arsyeja? Një lodhje psiko-fizike që po bëhet gjithnjë e më e zakonshme në botën e spektaklit.
Adele: “E kam serbatorin të zbrazur”
Adele, një nga këngëtaret më të dashura të botës (me mbi 170 milionë disqe të shitura), e ka pranuar hapur: “Nuk këndoj më as në shtëpi kur jam vetëm, dhe kjo është shumë e çuditshme.” Kjo deklaratë shënon pranimin e një burnout-i – një stresi të pakontrollueshëm. Pas disa viteve koncertesh në Las Vegas, ajo ka vendosur të marrë një pauzë të pakufizuar nga muzika.
Ky është çmimi i famës. As stadiumet e mbushura e as disqet e platinit nuk mund të shërojnë ndikimin që fama ka mbi shëndetin mendor. Historia tragjike e Elvis Presley, mbretit të rock and roll-it, e tregon më së miri. Ai luftoi me fobi dhe varësi nga ilaçet deri në fundin e jetës, duke u shuar në moshën 42-vjeçare.
Rihanna: Të zgjedhësh familjen mbi famën
Ndryshe nga Elvis, Rihanna ka zgjedhur të fokusohet tek roli i saj si nënë, duke e lënë muzikën në pritje. Ajo është një shembull se si një yll mund të ndalojë pa pasoja, duke vënë prioritetet personale mbi kërkesat e industrisë.
Thom Yorke dhe Peter Gabriel: Pauza pa presion
Lideri i grupit Radiohead, Thom Yorke, ka preferuar të ndjekë projekte alternative si The Smile, duke i lënë Radiohead-in në pauzë që nga viti 2016. Për të, pritshmëritë e të tjerëve nuk kanë rëndësi: “Nuk më intereson çfarë mendojnë të tjerët. Bëj atë që dua.” Po ashtu, Peter Gabriel, pas 21 vitesh heshtje, u rikthye me një album dhe një tur energjik, duke treguar se pushimi mund të jetë çelësi për të rifituar gëzimin krijues.
Edhe të rinjtë ndalen
Fenomeni nuk është i kufizuar te artistët me përvojë. Sangiovanni, vetëm 21 vjeç, pas Sanremos, deklaroi se nuk kishte më energjinë për të vazhduar: “Besoj te muzika ime, por nuk kam forcat për ta çuar përpara.” Angelina Mango, pas disa anulimeve për shkak të problemeve me zërin, u shpreh: “Dua të kujdesem për veten duke vënë shëndetin tim në plan të parë.”
Presioni i shekullit të ri
Në epokën e rrjeteve sociale, të qenit popstar ka sfida të reja. Britney Spears u bë simbol i presionit nervor kur në 2007 u qeth zero dhe sulmoi makinën e një paparaci. Sot, artistët ndihen të detyruar të shndërrojnë çdo moment të jetës së tyre në përmbajtje për rrjetet sociale, duke u përballur me pritshmëri të vazhdueshme nga fansat.
Kjo trysni ka çuar yje si Ariana Grande, Selena Gomez dhe Justin Bieber të shpallin publikisht nevojën për pauza. Deklaratat e tyre shpesh përforcojnë lidhjen me fansat, duke e bërë pranimin e dobësisë një akt që i humanizon dhe i bën më të dashur.
Një nostalgji për thjeshtësinë
Në kontrast, kujtojmë David Bowie-n, i cili në vitin 1973 u zhduk nga sytë e botës për një udhëtim sekret me Trans-Siberian Express. Pa Instagram, pa njoftime, ai shijoi një realitet të ndryshëm, duke u bërë një njeri mes njerëzve të zakonshëm.
Pauzat nuk janë shenjë dobësie, por një strategji për të mbijetuar në një industri që kërkon gjithçka. / bota.al/ KultPlus.com
Muharrem Qena është një nga artistët e njohur shqiptar. Ai lindi në Mitrovicë, në vitin 1930. Me talentin dhe punën e tij të madhe arriti të bëhet njëri prej themeluesve të skenës teatrore dhe të këngës argëtuese shqipe, shkruan KultPlus.
Krijimtaria e Qenës është mjaft e dendur, ai shkroi këngë, kompozoi, aktroi dhe ishte regjisor i shquar i më se 200 shfaqjeve teatrale.
Me shumë çmime të fituara gjatë karrierës së tij, Qena radhitet ndër krijuesit e mirënjohur kosovarë. Edhe në këngë ishte shumë produktiv.
Ai krijoi dhe këndoi një sërë këngësh argëtuese nën frymën bashkëkohore, të cilat frymëzuan shumë breza pasardhës.
Disa nga këngët e tij shumë të dëgjuara janë: “A thua”, “Mallëngjimi”, “Oj hanë”, “Kaçurrelja”, “Lamtumirë” e të tjera..
Sot, KultPlus ua risjell tekstin dhe videon e këngës ‘Mallëngjimi’:
O vendi im! Të thërras unë me mall,
Këtu jetë më nep vetëm kjo kangë, se anë e kand, kudo që kërkoj pa si ty të dashtun nuk gjej
Ku janë ato fusha, ku ato kaçuba Vajza të bukura, si n’vendin tim kund nuk ka (2x)
I huaj jam! Dashuni nuk kam Për mue nuk lind dielli më
O vendi im! Përbuzje ku s’ka, si të lashë e dola në mërgim
O Sharr o baba im, Gërmi pushimi im, Adriatiku im, Tash vetëm po ju kujtoj (2x)./KultPlus.com
Koncerti vjetor i Vitit të Ri 2025 në Vjenë – një nga ngjarjet më të mëdha të muzikës klasike të vitit – u zhvillua sot, më 1 janar 2025, nën drejtimin e maestros, Riccardo Muti në “Sallën e Artë – Musikverein”, në Vjenë.
Koncerti i Vitit të Ri 2025 – i mbajtur çdo vit që nga viti 1941 – u transmetua në mbi 90 vende dhe u ndoq nga miliona shikues televiziv në mbarë botën.
Edicioni i 67-të i koncertit u drejtua nga Riccardo Muti. Koncerti i këtij viti shënoi 200-vjetorin e lindjes së kompozitorit austriak, “Mbretit të Valsit”, Johann Strauss Jr.
Ndër veprat e interpretuara ishin, “Fidele Brüder” e Joseph Hellmesberger Jr. nga opereta e tij “Das Veilchenmädel” dhe “Ferdinandus Waltz” nga Constanze Geiger.
Muti, 83 vjeç, drejtoi “Demolirer-Polka” op. 269 - një polka e shkruar nga Johann Strauss II në 1862 dhe “Valsi i Lagunës”.
“I uroj gjithë botës tre gjëra: paqe, vëllazëri dhe dashuri në të gjithë botën”, tha Muti përpara se të drejtonte “Blue Danube” e kompozuar nga Johann Strauss II në 1866.
Kjo ishte hera e shtatë – dhe e fundit që Muti drejton Koncertin e Vitit të Ri.
Më 1 janar 2026, drejtori muzikor i Operas Metropolitane të Nju Jorkut, 49-vjeçari Yannick Nézet-Séguin, do të marrë drejtimin e podiumit të koncertit.
Riccardo Muti ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në historinë e Filarmonisë së Vjenës për më shumë se 50 vjet.
Bashkëpunimi artistik me Maestro Muti filloi në vitin 1971.
Që atëherë, ai ka drejtuar mbi 500 koncerte, duke përfshirë gjashtë koncerte të Vitit të Ri, koncerte të Filarmonisë, koncerte përkujtimore, koncerte vjetore orkestrale në Festivalin e Salzburgut, shfaqje me të ftuar dhe turne, dhe prodhime të shumta operistike.
Ai është anëtar nderi i Filarmonisë së Vjenës që nga viti 2011.
“Marshi Radetzky”, Op 228 – një marsh i kompozuar nga Johann Strauss – u shfaq për herë të parë në koncertin e Vitit të Ri të Filarmonisë së Vjenës, më 1 janar 1946./ KultPlus.com
Viti 2024 shënoi një rekord vizitorësh në sitet e trashëgimisë kulturore duke arritur në 1,3 milionë vizitorë, ose 30% më shumë se në vitin 2023.
Kryeministri Edi Rama ndau në rrjetet sociale një historik të ngjarjeve më të rëndësishme kulturore të vitit 2024, ku u regjistruan mbi 2300 evente kulturore, ose mbi 25% më shumë se në vitin 2023.
Një format i rëndësishëm janë në këtë drejtim edhe Javët Kulturore Ndërkombëtare, ku gjatë vitit 2024 kishte 21 shtete pjesëmarrëse. Në kuadër të tyre u organizuan 250 aktivitete me pjesëmarrjen e 360 artistëve.
Shqipëria u përfaqësua po ashtu në Bienalen Ndërkombëtare të Artit në Venecia me “Love as a glass of Water”, ku pavijoni shqiptar u përfaqësua nga artistja Iva Lulashi.
Po ashtu gjatë vitit që lamë pas u finalizuan një sërë investimesh të rëndësishme.
Falë mbështetjes së EU4Culture u rihapën Teatri i restauruar i Kukullave, Muzeu Etnografik i Krujës dhe Muzeu Etnografik i Kavajës.
Po ashtu vijuan punimet për infrastrukturën kulturore në Muzeun Kombëtar të Arteve të Bukura dhe Qendrën Kombëtare të Kulturës për Fëmijë.
Në kuadër të rijetësimit të trashëgimisë kulturore u realizua po ashtu projekti Art në Hapësirat Publike, në kuadër të të cilit u realizuan disa vepra si: “Terminal for Tirana”, kuruar nga Tirana Art Lab, artiste Karolina Halatek; “Çelësi Shqiptar”, realizuar nga Alfred Mirash Milot; “Foleza”, realizuar nga Vasil Dhiamandi dhe Krisiko Studio.
Një sërë aktivitetesh u organizuan po ashtu edhe për festimin e 80-vjetorit të Çlirimit të Atdheut.
Viti 2024 u përmbyll me një tjetër lajm të mirë, regjistrimin e K’cimit të Tropojës në UNESCO, si pjesë e listës përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njerëzimit./ KultPlus.com
Elton Syla, i lindur në mars të vitit 2010, është një violinist i ri dhe premtues nga Kosova, i njohur për talentin dhe përkushtimin e tij ndaj muzikës klasike. Që nga mosha e hershme, ai ka treguar një pasion të lindur për muzikën dhe një aftësi të rrallë për të kuptuar dhe interpretuar muzikën.
Rritur në një familje ku vlerësohet arti dhe muzika, Eltoni u njoh me botën muzikore që në fëmijëri. Në moshën trevjeçare, ai tregoi një interesim të veçantë për kontrabasin, frymëzuar nga daja i tij, kontrabasisti i njohur kosovar Fraim Gashi. Megjithatë, rrugëtimi i tij në muzikë filloi me violinën, kur në moshën shtatëvjeçare u regjistrua në shkollën e muzikës “Prenk Jakova” në Prishtinë, për shkak të mungesës së degës së kontrabasit.
Nën drejtimin e mësuesve të tij, Festim Fanaj dhe Ferdi Fanaj, Eltoni filloi të zhvillonte aftësi të shkëlqyera teknike dhe interpretative. Që në fillimet e tij, ai shfaqi talent të jashtëzakonshëm, duke shkëlqyer në koncertet e shumta të organizuara brenda dhe jashtë shkollës.
Në janar të vitit 2023, Eltoni iu bashkua Orkestrës së Fëmijëve të Prishtinës “Amadeus”, ku menjëherë u emërua koncert mjeshtër, një rol që vazhdon ta mbajë me sukses edhe sot. Në gala koncertin e kësaj orkestre, në dhjetor 2024, Eltoni ishte solist në interpretimin e veprës së njohur “Schindler’s List”, ku performoi me mjeshtëri së bashku me Princ Fanajn dhe nën përcjelljen e orkestrës. Kjo performancë, e ngarkuar me kërkesa interpretative dhe emocionale, u mirëprit me duartrokitje të zjarrta nga publiku.
Eltoni është gjithashtu një pjesë aktive e orkestrës së shkollës “Prenk Jakova”, ku edhe ndjek klasën e VIII-të për violinë. Ai luan një rol kyç tek violinat e para dhe së shpejti do të jetë solist në koncertet e kësaj orkestre.
Në korrik të vitit 2024, Eltoni arriti një sukses të rëndësishëm të rrugëtimit të tij muzikor, duke fituar vendin e parë në Garat e Talentëve në Gjirokastër, një arritje që dëshmon nivelin e lartë të aftësive të tij muzikore dhe interpretative.
Eltoni vazhdon edukimin e tij muzikor nën udhëheqjen e profesor Ferdi Fanajt dhe zhvillon rregullisht aftësitë e tij duke qenë edhe pjesë e koncerteve kamertale brenda dhe jashtë shkollës Prenk Jakova.
Elton Syla synon të vazhdojë rrugëtimin e tij drejt përsosmërisë në violinë, duke u bërë një violinist profesionist që ndriçon skenat kombëtare dhe ndërkombëtare. Ai dëshiron të frymëzojë të rinjtë për të ndjekur ëndrrat e tyre dhe të shërbejë si një shembull për të rinjët
Eltoni është nxënës i shkëlqyeshëm i klasës së IX-të të shkollës fillore Mehmet Gjevori në Prishtinë, shkollë e cila e përkrah jashtëzakonisht shumë në rrugëtimin e tij si violinist.
Me një talent të lindur dhe përkushtim të palëkundur, Elton Syla është një emër që premton shumë në botën e muzikës klasike./ KultPlus.com
S’ka randësi kurgja, As buz’t e kuqe, as fustani qi djeg sytë, As hija e dritës qi m’ka përshku ftyrën, As zani i tjerëve, as hijet e tyne. Ka veç një vend, Ku shkëlqimi m’ka pre, Ku sy t’heshun e t’thellë Kanë pa sherr. Janë kanë aty tanë kohën, pa e ditë as vetë. Qorrazi, i kam pa, po s’i kam shkelë. Nata m’kujton, pa randësinë e buzës së kuqe. E njerëz qi shohin përtej nesh, E na vonë e kuptojmë Nurin qi na humbet./ KultPlus.com
Milano ka marrë një vendim të rëndësishëm në hyrje të vitit të ri 2025. Milano ka ndaluar në ambiente të jashtme dhe publike, pirjen e duhanit.
Ndalimi në mbarë qytetin hyn në fuqi duke filluar nga 1 janari në ndalimin më të rreptë deri më tani për pirjen e duhanit në kryeqytetin italian të modës.
Duhanpirësit në kryeqytetin financiar dhe të modës të Italisë, Milano, rrezikojnë të gjobiten për ndezjen e cigareve në rrugët e qytetit ose në zonat publike, pasi ndalimi më i rreptë i vendit hyri në nga 1 janari 2025.
Ata që kundërshtojnë ndalimin e ri mund të paguajnë një gjobë prej 40 deri në 240 euro.
Rregullorja e Milanos për cilësinë e ajrit, e cila u miratua nga asambleja e qytetit në vitin 2020, kërkon një ndalim gjithnjë e më të rreptë të duhanit.
Nga viti 2021 ndalohet pirja e duhanit në parqe dhe kënde lojërash, si dhe në stacionet e autobusëve dhe në ambiente sportive.
Ndalimi i fundit i pirjes së duhanit, i cili ka hyrë në fuqi më 1 janar, vlen për “të gjitha hapësirat publike, duke përfshirë rrugët”, me përjashtim të “vendeve të izoluara ku është e mundur të mbahet një distancë prej të paktën 10 metrash nga njerëzit e tjerë”, thuhet në rregulloren e re.
Zyrtarët lokalë thonë se masa ka për qëllim reduktimin e grimcave në ajër për të “përmirësuar cilësinë e ajrit të qytetit dhe mbrojtjen e shëndetit të qytetarëve, duke përfshirë mbrojtjen nga pirja pasive e duhanit në vendet publike, të cilat vizitohen edhe nga fëmijët”./ KultPlus.com
Atmosfera festive dhe spektakli i fishekzjarrëve në qiellin e Tiranës gjatë natës së ndërrimit të viteve kanë tërhequr vëmendjen e mediave ndërkombëtare, duke shndërruar kryeqytetin shqiptar në një pikë referimi globale për festimet e fundvitit.
Agjencia ndërkombëtare e lajmeve Reuters ka përzgjedhur një fotografi të shkrepur gjatë kësaj nate si një nga imazhet më përfaqësuese, duke ilustruar bukurinë dhe emocionet që përfshinë qytetin. Kjo përzgjedhje e vendos Tiranën në fokusin e botës, duke promovuar një imazh pozitiv dhe dinamik të kryeqytetit shqiptar.
Ndërkohë, gazeta prestigjioze Bild e ka përdorur po të njëjtën fotografi për të ilustruar mënyrën unike se si qytete të ndryshme të botës mirëpritën Vitin e Ri. Postimi i tyre në Instagram ka gjeneruar mbi 80,000 pëlqime, një sukses që reflekton interesin dhe vlerësimin e audiencës globale për momentet e festës në Tiranë./ KultPlus.com
Agjencia ndërkombëtare e lajmeve “Reuters” i ka kushtuar një reportazh vendimit të paralajmëruar nga kryeministri Edi Rama për mbylljen e TikTok në Shqipëri, si masë kundër nxitjes së dhunës mes të rinjve, pas vrasjes tragjike të nxënësit 14-vjeçar pranë shkollës “Fan Noli” në Tiranë.
Vendimi që pritet të miratohet e hyjë në fuqi në vijim mbështetet kryesisht nga prindërit, që e shohin këtë aplikacion si nxitës të konflikteve mes të rinjve kryesisht. Por përfaqësues të opozitës, grupe të drejtash dhe pronarë biznesesh thonë se kërcënon tregtinë dhe lirinë e shprehjes përpara zgjedhjeve të majit.
Çdo mbrëmje, Ergys Katiaj ngarkon një video në TikTok duke u kujtuar klientëve se dyqani i tij në Tiranë shpërndan patate të skuqura, cigare dhe alkool gjatë natës. Telefoni i tij gumëzhin nga porositë që i shtojnë rreth 1000 euro fitimit të tij mujor.
Por Katiajt së shpejti do t’i duhet të gjejë një mënyrë të re për të tërhequr biznesin. Qeveria e Shqipërisë ka vendosur një ndalim 1-vjeçar të aplikacionit të mediave sociale pasi thotë se ka për qëllim reduktimin e dhunës tek të rinjtë, por që grupet e të drejtave dhe pronarët e bizneseve shprehen se kjo kërcënon tregun dhe lirinë e fjalës përpara zgjedhjeve të majit.
“Do të ketë një ndikim të madh në biznesin tim, sepse shumica e shitjeve janë përmes dërgesës falë marketingut falas të TikTok,” tha Katiaj teksa bënte dërgesat nëpër periferi të kryeqytetit.
Kryeministri Edi Rama shpalli ndalimin më 21 dhjetor pasi një djalë 14-vjeçar u godit me thikë në nëntor nga një nxënës tjetër, një krim për të cilin mediat vendase raportojnë se ndodhi pasi djemtë u përplasën në internet. TikTok pritet të mbyllet në javët e ardhshme.
Masa vjen pas bllokimeve ose ndalimeve të pjesshme në të paktën 20 vende për shkak të shqetësimeve për video të papërshtatshme ose shqetësime sigurie të lidhura me kompaninë ByteDance me bazë në Kinë, dhe afërsinë e saj me qeverinë kineze.
Në Shqipëri, Rama tha se vendimi erdhi pas diskutimeve me prindërit dhe mësuesit, por kundërshtarët e tij shqetësohen se kjo është pjesë e goditjes së kryeministrit ndaj disidencës politike pas një viti trazirash popullore.
“Kjo krijon një precedent të rrezikshëm që në çdo moment qeveritë mund të mbyllin platforma të ndryshme,” tha Orkidea Xhaferaj, nga SCiDEV me qendër në Tiranë.
TikTok tha se po kërkonte “sqarime urgjente” nga qeveria shqiptare sepse “raportet e shumta kanë konfirmuar se videot që çuan në atë incident po postoheshin në një platformë tjetër, jo në TikTok”.
Shqipëria pati protesta të rregullta të dhunshme vitin e kaluar kundër burgosjes së kundërshtarëve politikë. Demonstruesit hodhën bomba me benzinë ndaj ndërtesave qeveritare teksa policia u përgjigj me gaz lotsjellës dhe ujë me presion.
Drejtuesit e dy partive më të mëdha opozitare, Sali Berisha i Partisë Demokratike dhe Ilir Meta i Partisë së Lirisë, akuzohen për akte korrupsioni. Ata mohojnë akuzat, të cilat thonë se janë të motivuara politikisht.
Arlind Qori, kreu i partisë politike “Bashkë” të formuar në vitin 2022, tha se ndalimi i TikTok shkurton një mjet të fuqishëm komunikimi të opozitës.
“Ai dëshiron të na mbyllë gojën,” thotë Qori nga zyra e tij ku mbështetësit e partisë u strehuan nga i ftohti dhe diskutuan planet e tyre të fushatës.
Rama këmbëngul se masa ka për qëllim mbrojtjen e të rinjve. Në një rrugicë në qendër të Tiranës, një foto e nxënësit të vrarë është varur në një shtyllë elektrike të rrethuar me lule të thara dhe mesazhe nga miqtë.
Ai u godit me thikë atje dhe shkoi drejt shkollës së tij i gjakosur para se të vinte një ambulancë.
“Brenda TikTok-ut të Kinës nuk sheh huliganizëm, perversitet, dhunë, bullizëm, krim”, tha Rama kur shpalli vendimin e tij muajin e kaluar. “Ndërsa në TikTok-un jashtë Kinës vetëm llum dhe të poshtër. Pse na duhet kjo?” /lapsi.al/ KultPlus.com
Dhe ja, një ditë prej ditësh gjendesh në trafik te fundi i dhomës sate të akullt. Skajet e jetës po të zhvishen ndërsa aktorët që luajnë veten tënde bëjnë prova fragmentesh që s’mund të të shfaqin si të dashuruar. Përfytyro autostradën mosmirënjohëse me sinjalet e saj dhe daljet për kthim pas të cilat hapen drejt asaj çfarë mund të kish qenë jotja dhe nuk është. Ti prite. Ti prite. U shndërrove në pijen e gatitur me merak, si çdo herë pas orës 6. Nëse lëvizja merr trajtë, është ura ajo që e bart. Trupi rend dhe asgjë s’është si era. Përfytyro me këtë rast, ndaj një mëngjesi kur edhe vendimarrja ngjan e pashpresë—përfytyro sikur hap derën e veturës dhe largohesh.
A e dini se J.R.R. Tolkien nuk i konsideronte “Kryezoti i unazave” dhe “Hobit” si veprat e tij të shkëlqyera, pasi për të ato ishin thjesht histori argëtuese?
Ishte pa dyshim shkrimtari i parë i fantazisë, që shkroi histori siç i shohim edhe në ditët e sotme. J.R.R Tolkien ishte nga të paktët autorë, që transformoi botën duke pasur një ndikim të madh tek shkrimtarët e letërsisë imagjinare, duke bashkëlidhur krijimtarinë e vet me botën reale dhe duke u dhënë shpresë njerëzve në kohë lufte.
John Ronald Reuel Tolkien lindi në 3 janar 1892 në Bloemfontein, Afrika e Jugut. Emri Tolkien besohet të jetë me origjinë gjermane, që nënkuptonte marrëzisht i guximshëm, ose tmerrësisht i zgjuar. Kur ishte 4 vjeç, i vdiq i ati nga ethet reumatike dhe ai shkoi të jetojë me nënën në Birmingham të Anglisë, së bashku me vëllanë e vogël, Hilari. Nuk kaloi shumë dhe, në vitin 1904, nëna e tij u diagnostikua me diabet dhe vdiq në nëntor të po atij viti. Djemtë u dërguan në shkolla me konvikt dhe Atë Morgen, një prift katolik, i mori nën kujdestari.
Kur John Ronald ishte 16-vjeç, ra në dashuri me Edith Bratt, një tjetër jetime, por Atë Morgen nuk e aprovoi, kështu që iu desh të priste deri në moshën 21-vjeç për t’i propozuar. Ndërkohë, ai ndoqi shkollën e “King Edward” në Birmingham dhe Kolegjin Exeter, Oxford në vitet 1915-1919. Gjatë qëndrimit në kolegj, u martua me Edith Bratt më 22 mars 1916.
Kur ishte 28 vjeç, u shkëput përkohësish nga mësimdhënia dhe mori pjesë në Betejën e Sommes, një nga pesë betejat më të mëdha dhe më të përgjakshme në historinë e njerëzimit, si dhe në konflikte të tjera gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në Betejën e Sommes luftuan mbi 3 milionë ushtarë, si rrjedhojë më shumë se 1 milionë u plagosën ose u vranë. Pas luftës iu rikthye mësimdhënies, duke e kaluar pjesën më të madhe të jetës duke dhënë anglisht dhe letërsi angleze, në Universitetet e Leeds, i specializuar në anglishten e vjetër dhe të mesme. Për t’u argëtuar, ai shkroi libra të zymtë dhe të pikëlluar, të cilët përfundimisht u bënë “Silmarillion”. “Hobit” mendohej të ishte një libër zbavitës për fëmijët e tij, ndaj kur e botoi, botuesi i kërkoi një vazhdim.
Të paktë janë ata shkrimtarë të aftë, që mund ta lidhin krijimtarinë e tyre me jetën reale. “Hobit” u bë i njohur në mbarë botën dhe u përkthye në më shumë se 50 gjuhë të ndryshme, duke u shitur më shumë se 100 milionë kopje në të gjithë botën dhe është libri i gjashtë më i shitur në historinë njerëzore, ndërsa “Kryezoti i unazave” zë vendin e 3-të.
Tolkien e kishte shkruar “Hobit” si histori zbavitëse për fëmijë për një aventurier të vogël që shkoi dhe vodhi arin e një dragoi, duke hasur në rreziqe të shumta gjatë rrugës. Ishte menduar që t’i bënte fëmijët për të qeshur dhe ngazëllyer. Për herë të parë libri u botua gjatë mesit të Luftës së Dytë Botërore dhe pati një domethënie të veçantë për familjet që kishin anëtarë të dashur të familjes në luftë. Në njëfarë mënyre u dha shpresë, se të gjithë do të ishin mirë dhe të dashurit e tyre do të ktheheshin të sigurt dhe të shëndoshë.
Po ashtu “Hobit” frymëzoi edhe luftëtarët, pasi ata panë se si personazhet kishin kapërcyer pengesat sfiduese, i zemëroi teksa panë se si Bilbo dhe xhuxhët luftuan dragoin dhe bëri që ta mirëpritsnin veprën. Një tjetër arsye që bëri që ata të lidheshin aq mirë me librin, ishte fakti që luftëtarët po përballeshin me vështirësi njëlloj si personazhet, prej nga u frymëzuan nga shpresa që karakterizonte personazhet për ta transferuar atë në jetën reale.
“Hobit” dhe “Kryzoti i unazave” jo vetëm që frymëzuan luftëtarët, por edhe lexuesit anembanë. Këto libra janë padyshim mirëfilli fantazi, gjithsesi kjo nuk ua zbeh aspak efektin që përhapin tek lexuesi. Personazhet e librit lidhen me botën reale në kaq shumë mënyra: ata duhet të vazhdojnë dhe luftojnë përmes sfidave, dhe ata kanë sukses në shumë prej këtyre sfidave. Por më e rëndësishme është që personazhet e ndryshojnë tërësisht linjën e tregimit në një mënyrë që librat e tjerë nuk e bënë. Personazhet mësojnë mësime dhe ndërsa vazhdoni të lexoni, personazhet mësojnë më shumë rreth historisë së Tokës së Mesme.
Ky koncept mahniti lexuesit, sepse nuk ishte përdorur kurrë. Disa nga këta lexues vazhduan të krijojnë muzikë, lojëra dhe libra të tjerë bazuar në këto histori. “Kryezoti i unazave” ishte një gur i fortë për lojëra si “Dungeon” dhe “Dragon”, i cili përfshinte shumë nga lojërta fantastike që u shfaqën në Tokën e Mesme. Muzikanti i parë që solli në jetë këngë nga librat ishte Donald Swann, i cili mori gjashtë poezi për t’i shndërruar në tekste këngësh, me lejen dhe miratimin e J.R.R Tolkien etj.
Librat e J.R.R Tolkien ishin disa nga historitë më me ndikim të shkruara ndonjëherë për shkrimtarët letërsisë triller në të gjithë botën. Personazhet e librave në vend që të mbeteshin në vendnumëro, u rritën dhe ndryshuan me kalimin e kohës, të njëjtën gjë bëri edhe bota e tyre. Autori i dha një histori “Kryezotit të unazave” dhe “Hobit” me betejat e ndërmarra, dimrat e vështirë apo një vit veçanërisht prodhimtar në krijimin e birrës. Kjo tregimtari e bëri historinë që po ndodhte të dukej shumë më e vërtetë.
Bota në librat “Hobit” dhe “Kryezoti i unazave” është një botë plotësisht e sajuar, me gjuhën e vet karakteristke. Autoei shpiku dialekte të shumta që për këto libra, njëherazi edhe për argëtim, veçanti që e tërheq lexuesin dhe u krijon mundësinë ta gjejnë më lehtë lidhjen midis tyre dhe librit. Tolkien nuk i populloi librat e tij me aventura çudibërëse dhe të çuditshme si shumë shkrimtarë të letërsisë fantastike në atë periudhë, ai u dha personazheve një qëllim dhe qëllim të vërtetë.
Në ditët e sotme, shkrimtarë nga e gjithë bota marrin parasysh gjithçka që i bëri të veçantë tregimet e J.R.R. Tolkien, qoftë ajo gjuhësore, historia apo komplotet e personazheve, për t’i përfshirë ato në shkrimet e tyre.
J.R.R. Tolkien ishte një pionier i botës së fantazisë dhe frymëzoi njerëz në të gjithë botën që të ndjekin dhe të arrijnë ëndrrat e tyre. J.R.R Tolkien është krijues i modelit të ndryshimeve, sepse formësoi librat që lexojmë sot me kaq endje.
Që nga vdekja e tij më 2 shtator 1973 në moshën 81-vjeç, ndikimi i John Ronald Reuel Tolkien, i njohur si J.R.R. Tolkien vijon të rritet. Filolog, profesor dhe shkrimtar, Tolkien ia kushtoi pjesën më të madhe të jetës së tij “legendarium”-it, fjalës që ai i referohej krijimtarisë vendosur në Tokën e Mesme dhe zonave përreth. Tolkien kaloi më shumë se 50-vjet duke shkruar poemat dhe trillimet e legendariumit të tij; rezultati është një krijimtaria e gjerë dhe jashtëzakonisht mbresëlënëse. / KultPlus.com
Depërtimi i thellë në detajet e roleve debutuese si dhe integrimi e mishërimi emocional në karakteret komplekse që shpesh karakterizohen me konflikte të brendshme dhe të jashtme e kanë shëndrruar Marigona Qerkezin në një prej sopranove më të shquara shqiptare, karriera e së cilës po zhvillohet mbi skenat e teatrove më prestigjioze ndërkombëtare. Sa herë që përmendet emri i saj një ndjesi e veçantë krenarie përshkon trupin që përmban të njëjtin dell, gjak e zemër. Si një yll i rrallë i botës operistike, në esencë përbën një pasuri kombëtare me vlerë të paçmuar, që dinjitetshëm prezanton vendin e saj edhe para botës.
Padyshim çdo sukses i sopranos shënon sukses edhe të kombit të saj, emrin e të cilit kujdeset që ta prezantojë edhe para vendeve që refuzojnë ta njohin Kosovën si vend dhe shtetësi. Mbi të gjitha ajo shihet edhe si një frymëzim për të gjithë të rinjt që synojnë të ndjekin ëndërrën e tyre, drejt majave evropiane dhe botërore.
Arti dhe zëri i saj i fuqishëm janë aspekte të identitetit të saj që e kanë bërë atë të admirueshme te publiku, përderisa eleganca, finesa dhe përgjegjësia skenike janë aksesorët më të mirë që i m’vishen në çdo paraqitje. Pamja e saj prej një dive bjonde me sy të kaltër magjepsës që pasqyrojnë qetësi e thellësi, dhe prezenca e fuqishme skenike, e kompleton gjithë përgatitjen e saj profesionale dhe artistike të ndërtuar me përkushtim që nga mosha gjashtë vjeçare. Ky lloj arti shumëdimensional ka bërë që asaj t’i besohen role kryesore dhe me peshtë nga repertori botëror.
Ajo ka lindur në Zagreb të Kroacisë, ku edhe është regjistruar në shkollën e muzikës për të vijuar mësimet për instrumentin e flaut-it. Si soliste për herë të parë është prezantuar në moshën 6-vjeçare në Lubjanë. Kurse në moshën 22 vjeçare ajo ka debutuar si profesioniste në skenën operistike, në Shtëpinë e Operës Mbretërore në Oman (Royal Opera House Muscat) me rolin e Mbretëreshës së Natës në “Flautin Magjik” të Mozartit. Që nga ajo kohë sopranoja e cila është e diplomuar për flaut, solo-këndim dhe menaxhim biznesi ka pasur një karrierë shumë të suksesshme.
“Që në moshën gjashtë vjeçare unë kam filluar të këndoj për publikun në skenë, isha atë kohë në Ljubljanë, në Slloveni, dhe më vonë me kalimin e kohës fillova ta realizoj ëndrrën dhe dashurinë time për muzikën – këndimin i cili u bë edhe profesioni im”, ka thënë sopranoja Qerkezi.
Prania e saj në koncerte si dhe shfaqje operistike qysh nga fëmijëria e hershme kanë qenë ngjarje inspiruese për të në atë kohë, duke e bërë të afrohet edhe më shumë me botën e mrekullueshme të muzikës klasike, ngase ajo si rrallë kush tjetër ka pasur fatin të rritet me zërin kristal të nënës së saj, të mezzosopranos Merita Juniku, e cila deri në ditët e sotme për të ka qenë inspirimi dhe mbështetja më e madhe.
“E kam pedagoge vokale dhe është çdoherë pranë meje duke transmetuar përvojën e saj si mezzosopranoja e parë kosovare me karrierë ndërkombëtare. Jam tejet me fat që e kam krahun tim të djathtë”, ka thënë Qerkezi duke potencuar se performancat e tanishme në skena prestigjioze në produksione me artistë të jashtëzakonshëm janë inspirim për rrugëtimin e saj të ardhshëm, për të cilin është e përkushtuar çdoherë e më shumë.
Sopranoja Qerkezi është produkt i një disipline të hekurt, me përqëndrim dhe studim maksimal edhe ndaj detajeve që i sigurojnë një qasje më të lehtë në karakterin e rolit interpretues. Harmonizimi i teknikës vokale dhe interpretimit emocional është një aspekt i veçantë dhe vendimtar që përcakton kualitetin e interpretimit në shfaqje, të cilën gjë e ka perfeksionuar aq shumë sa që sopranoja flokëartë të magjeps duke i kombinuar në muzikë abstrakten me konkreten.
“Natyrisht teknika dhe puna është baza e parë para se të vazhdohet drejt rrugës për të pasur sukses sidomos në këtë profesion. Sa i përketë qasjes personale, rolet të cilat i interpretoj janë role kryesore të gjata me peshë, vështirësi dhe përgjegjesi të madhe dhe krahas kësaj, përveç afinititeve vokale-interpretative, kërkojnë edhe përgatitjen adekuate të cilën e vazhdoj qysh prej vite e vite, pra një kontinuitet i pandalshëm i plot këtyre elementeve”.
Ajo ka performuar në teatrot “La Fenice” të Venecies, “Gran Teatre del Liceu” të Barcelonës, “Teatro Regio di Para”, “Teatro Carlo Felice di Genova”, “Opera Royal de Walloie Lege” dhe shtëpinë e Operës në Dubai, ku ka interpretuar role të rëndësishme si Lucia (Lucia di Lammer-moor), Gilda (Rigoletto), Donna Anna (Don Giovanni) Norma (Norma), Leonora (Il Trovatore), Mimì(La Bohème), Abigaille (Nabucco) etj.
Sopranoja Qerkezi thotë se për secilin rol të ri që i ofrohet për interpretim, qysh nga leximi i draftit të parë ushqehet një lidhje dhe mishërim emocional me karakterin e veprës, e cila pastaj reflekton edhe te publiku në sallat e shumta interpretuese anekënd globit.
Pjesëmarrja në festivalet prestigjioze si “Rossini Opera Festival”, “Festival Verdi”, “Savonlinna Opera Festival”, “St Galler Festspiele” si dhe skenat operistike në Itali, Belgjikë, Zvicër, Amerikë, Japoni, Spanjë, Finlandë, Brazil, Emirate të Bashkuara, Kroaci, Holandë, Gjermani, Angli, Francë në të cilat është shpërblyer me plot çmime dhe vlerësime padyshim se kanë kontribuar, përmbushur dhe pasuruar atë që ajo sot përfaqëson.
Me një mirënjohje të thellë për rrugëtimin e deritanishëm sopranoja Qerkezi thotë se ka ende shumë role për të prezantuar. Sopranoja aktualisht po punon në projekte të reja që synojnë të sjellin muzikën operistike më pranë publikut shqiptar dhe ndërkombëtar.
“Ka shumë role të cilat dëshiroj ti realizoj në të ardhmen, por nga rolet të cilat i kam ëndërruar në të kaluarën dhe tani më i kam bërë realitet duke i interpretuar, është e vështirë t’i veçoj vetëm disa sepse çdonjëri prej tyre e ka vendin e vet dhe me ka sjellur emocione të fuqishme”.
Ajo është fituese e çmimeve të shumta duke përfshirë çmimin e parë në konkursin operistik “Leyla Gencer” dhe çmimin special në konkursin ndërkombëtar të operës në Portofino. Gjithashtu ajo është nominuar nga The International Opera Awards si “Yll në rritje” dhe u përzgjodh në “Top Rising Stars” nga Operawire” në vitin 2023.
Marigona Qerkezi vazhdon të jetë një frymëzim për brezat e rinj edhe përmes primatit të ambasadores së artit shqiptar në skenën ndërkombëtare. Një një urim për festën e Vitit të Ri 2025, ajo i fton të gjithë të rinjtë të mos heqin dorë asnjëherë nga ëndërrat e tyre.
“Mendoj dhe besoj thellësisht që ëndrra dhe karriera kërkojnë punë të madhe, përkushtim dhe disiplinë për të pasur sukses. Kjo është ajo që do ju thoja të gjithë atyre talenteve që deshirojnë të ndjekin rrugën e tyre në botën e muzikës, duke mos hequr asnjëherë dorë nga ëndërrat e tyre”, ka përfunduar sopranoja Qerkezi./ KultPlus.com
Ishte 22 nëntori i këtij viti dhe acari kishte shungulluar rijetësimin e përhershëm në Prishtinë. Rrebeshi i shiut më shoqëroi gjatë gjithë rrugës për të takuar një nga personat më të veçantë në jetën time. E gjeta të ulur në karrigen e Galerisë së KultPlus, të përqendruar kryekëput në telefonin e tij që e përdorte disi me vështirësi. Nuk e shqetësova menjëherë pasi që doja të ngrohesha pak nga ai i ftohti që më kishte hyrë gjerë në palcë të shpirtit. Kaluan disa minuta dhe vendosa që t’i afrohem e t’i prezantohem se kush jam. U përshëndetëm me një shtrëngim duarsh, të tilla ato që kishin përjetuar çmos. I dallova që në prekjen e parë – ishin duar të skalitura prej rrufeve të jetës.
Figura e poetit Sadik Bejko mu qartësua para syve, ndërsa sytë e tij disi mbanin një portret prej fëmije, mbushur plot shpresë. Po ta shihje nga jashtë, dukej si një njeri i zakonshëm, por shpirti i tij atë ditë më foli shumë. U hap si pena ngjyrë zezë mbi fleta të bardha. Ashtu ish edhe jeta e tij; bardhezi.
Në një intervistë për KultPlus, një nga poetët më të shquar të Shqipërisë, Sadik Bejko, ka rrëfyer shumë. Poezia për të është frymë dhe ai ka vazhduar të frymojë edhe atëherë kur të shkruaje poezi nën një regjim komunist ishte pak a shumë sikurse të mbinin lule të egra në një fushë betoni. Kundërshtimi i tij i qetë kishte lulëzuar në një mënyrë të atillë që i falte jetë vargjeve të lira. Heshtja e tij i përkiste një ritmi lirik që bazohej komplet mbi një natyrë meditative. Shtypja u bë metaforë, mbikëqyrja një nëntekst. Pëlhura e frikës e kishte kapur atë për krahësh. Ai u internua nga regjimi komunist për vargjet e guximshme që pëshpëritnin për shpirtin njerëzor. Sikurse shumë shkrimtarë, edhe ai u dënua për nxitje dhe përhapjen e kulturës borgjeze në Festivalin e Njëmbëdhjetë të Këngës më 1972.
Parimet shtetërore të cenonin derisa të zhvishnin edhe ashtin. Ishte një realitet i ashpër për shumëkënd, që ndaloi kreativitetin e shumicës. Duhej t’i përuleshe me fytyrë në tokë atij autoriteti. Është një luftë për të ruajtur shpirtin njerëzor kur ideologji specifike kërkojnë fshirjen e individualitetit. Por qëndrueshmëria e pastër i bënte ballë censurës. Poezia e Bejkos ka bartur peshën e shtypjes, duke e lejuar atë që të fluturojë deri në qiellin e pakufishëm, një qiell që në realitet, ai e shihte rrallë.
Që në atë kohë ishte shpallur në kundërshtim me disa nga parimet shtetërore. Tekstet e tij nxitën dyshime të forta në autoritetin e lartë të asaj kohe, por teksti i këngës “Një kujtim nga deti” me interpretim nga Lefter Agora, i solli edhe dënimin me punë të rënda në minierë për gjashtë vite me radhë të jetës së tij. Brenda asaj miniere, çdo natë, poeti Bejko përdorte dorën për të shkruar poezi dhe çdo ditë përdorte po atë dorë për të rrënuar thellë brenda minierës.
Por, e vërteta nuk mund të heshtë kurrë. Shpirti i tij luftarak ishte ai që nuk e pranoi dorëzimin, ndonëse prangat e jetës donin ta shtypnin fortë. Fjalët e tij u bënë si dallga uji në shkretëtirë dhe u dorgjën në vargje. Rebelimi i tij shfaqej në gjakosjet e duarve që preknin gurë të palëkundur. Është vështirë të ëndërrosh kur tunelet e atij vendi kishin hapësirë vetëm sa për të futur trupin apo kur errësira bëhet pjesë e pandashme e përditshmërisë. Ishte një dënim i dhënë kundër guximit për të ëndërruar. Megjithatë, gjatë disa netëve, poeti Bejko i gdhendte vargjet në kujtesë e herë të tjera shkruante rreshta që zgjonin zjarre poetike. Ai gërvishte nga çasti në çast copëza shprese.
Ishte vetëm 31 vjeç kur pluhuri i qymyrit iu ngjitë në lëkurë, por, ai qymyr, ajo aromë që iu bë pjesë e pandashme e jetës, nuk ia errësoi dritën e imagjinatës së tij. Dinjiteti i tij nuk iu përkul hijes së jetës. Ai udhëtoi përtej mureve mbytëse edhe kur trupi i tij i mavijosur donte pushim. Sikurse në poezitë e tij, ai thurte histori lirie, dashurie, që i jepnin forcë zemrës së tij që nuk rreshti dot së shkruari. Edhe pse ky kapitull e qëndisi poetin Bejko ndryshe, me ndihmën e disa miqve dhe shkrimtarit Ismail Kadare, arriti që të dilte nga aty dhe t’i rikthehej përsëri arsimit dhe pasionit, e që sipas vetë poetit Bejko, nëse atëherë shteti donte të bënte një spastrim, as Zoti nuk do të mundte ta shpëtonte dot, e jo më Kadareja.
Përderisa kujton fëmijërinë e tij që e konsideron si të mirë, poeti Bejko na tregoi se si nisi të shkruante poezi si fëmijë në shkollën tetë vjeçare.
“Poezitë i kam shkruar sipas motiveve të këngës popullore në fillim fare. Pastaj, duke u rritur, në shkollën e mesme pedagogjike në Elbasan, kishim një rreth letrar. Në atë rreth letrar gjithmonë më inkurajonte mësuesi i letërsisë. Ne na bënte anëtar të bibliotekës. Ne i shkruanim me dorë, profesori i zgjidhte dhe ishte një gazetë e shkollës në të cilën publikoheshin poezitë tona. Aty, fillova të ndërgjegjësohesha që isha i aftë të shkruaja poezi. Kisha filluar të lexoja autorë/poetë të rëndësishëm në bibliotekë dhe mund të them se isha nxënësi më i mirë në klasë për letërsi. Letërsia në një farë mënyre u bë pasion pastaj. E kam vështirë ta kujtoj poezinë e parë sepse as nuk jam ulur ta shkruaj. E kam shkruar në kujtimet e mia. Ishte një këngë popullore e thjeshtë dhe nuk e regjistrova askund. Atëherë si fëmijë mendoja se poezitë nuk mund të shkruheshin dhe besoja se ato ekzistojnë si këngë në ajër. Këngët këndohen në mjedis dhe unë nuk guxoja të mendoja se poezia ime do të bëhej këngë. Ishte diçka fëmijërore”, thotë ai, i cili tutje tregon se disa nga poezitë më të mira pati filluar t’i shkruante nga viti i fundit i shkollës së mesme, të cilat më vonë edhe i regjistroi diku. Pastaj, në Shkollën e Lartë, nisi t’i botonte poezitë nëpër gazeta.
Poezia e tij e parë e botuar gjeti dritën në janarin e vitit 1965 në gazetën Drita. Në atë vit, nisi t’i botonte disa cikle me poezi dhe kështu pastaj i filloi dëshira për të qenë në një radhë me poetët e tjerë të moshës.
Tekste të këngëve të Fest 11-të, Tiranë, 1972
Por, që kjo dashuri që i lindi qysh fëmijë t’i shndërrohej gjatë jetës në diçka ndëshkuese, nuk e kishte menduar aspak. Poeti Bejko më pas kujton pjesëmarrjen e tij si redaktor për poezinë/këngën në Radio Televizionin e Shqipërisë. Këngët e shkruara nga ai në Festivalin e Njëmbëdhjetë lidheshin ngushtë me pasionin e tij.
“Atëherë doli nevoja për një redaktor të poezisë sepse mendonin që do të duhej të forcoheshin poezitë që bëheshin këngë për festival. Prodhoheshin gjatë gjithë dymbëdhjetë muajve poezi, dhe unë i redaktoja, shkruaja. Por, më tepër dhe bëhesha miq me shumë nga ta në Tiranë dhe i ftoja që të merrnin pjesë me tekstet e tyre, e disa të tjerë afroheshin vetë. Unë kisha qenë edhe në edicionet paraprake të festivalit, mirëpo tek i njëmbëdhjeti më kujtohet se kisha tre tekste”, thotë ai.
Teksti i parë ishte me Françesk Radin, një tekst që fliste për trishtimin e luftës që bëhej në Vietnam. Ajo ishte luftë e dëmshme për shumëkënd. Konsiderohej se ishte këngë lirike që fliste për një grup djemsh që kanë dalë nga liqeni i Tiranës e po këndojnë kur nga radioja dëgjojnë bombat duke rënë. Pra, ishte një poezi e lehtë por si një lloj proteste e fshehur në të njëjtën kohë.
Kënga e dytë ishte një poezi e vetë poetit Bejko të cilën e kishte pëlqyer shumë kompozitori i shquar Kujtim Laro. Ata punonim bashkë dhe poezitë i lexonin bashkë dhe poezia e Bejkos doli në këngë dhe titulli iu vendos me emrin “Një degë e blertë”.
Pastaj, kënga e tretë ishte një kujtim nga deti dhe në poezi/këngë kujtohej mrekullia e detit, bukuria e vajzave. Prapë, ishte një këngë lirike por muzika e lehtë të tilla i donte poezitë. Atë e këndoi një këngëtar nga Saranda, Lefter Agora.
Sipas poetit Bejko, ishte fat i madh që të tri këto këngë të futen në Festivalin e Njëmbëdhjetë.
“Nga të gjitha këto, preferoja këngën ‘Një degë e blertë’. Ajo lindi nga një histori e imja sepse ishte shkruar si poezi për të fejuarën time e cila pastaj u bë gruaja ime që është sot. Ishte një kënaqësi e madhe sepse atë ditë, ajo ishte në sallë dhe e ka ndjekë drejtpërdrejt poezinë dedikuar asaj. Çdo njeri që punon në një zyrë, kërkon që të jetë i suksesshëm si punonjës, pra të fitojë dashurinë e shefave por edhe audiencës. Nuk kisha ndërmend t’i vihesha kundër regjimit. Çdo njeri që punon në një zyrë, nuk ka ndërmend ta rrëzojë Qeverinë. Neve na thanë atëherë që “Ju e sfiduat shtetin”, mirëpo ne nuk ishim të atillë. Doja thjeshtë të fejohesha, të isha njeri i mirë, doja që miqtë e mi t’i pëlqenin këngët që shkruaja. Isha i ri dhe mendoja që të kaloja një jetë të mirë. Ajo që erdhi pastaj qe një fatkeqësi. Mund të thuhet se ka qenë si një rrufe në qiell të kthjellët sepse s’kisha bërë gjë, dhe nuk kisha në mend të bëja diçka kundër regjimit të asaj kohe”, thotë ai.
Atë vit, poeti Bejko kishte tri ngjarje të rëndësishme. E para ishte fejesa me gruan, e dyta qe festivali i njëmbëdhjetë ku pati sukses me tri këngë si dhe e treta ishte krijimi i librit “Rrënjët”, i cili u prit shumë mirë. Ai është një libër që edhe sot mbahet ndër librat themelorë të krijimtarisë së tij.
“Këto ngjarje për një njeri të thjeshtë që ka punuar një punë të thjeshtë, nuk mund të ketë asnjë mision kundër shtetit. Por, neve kështu na gjykuan. Dhe, na gjykuan pa të drejtë. Thanë për arsye se në atë kohë, këngët që nuk ishin politike, këngët që nuk bënin propagandën e shtetit, quheshin këngë sfiduese për shtetin. Edhe në atë kohë, dhe tani, nuk e mendoj që ishte e drejtë. Gjithë shkrimtarët e mëdhenj kanë shkruar poezi lirike për natyrën, për detin, bukurinë, dashurinë. Këto janë motive të përjetshme. Por, ndryshe i gjykuan. Gjykimi ishte shumë i rëndë. Normalisht ka pasur të tjerë që kanë pësuar më shumë e më keq nga unë. Sherif Merdani, këngëtari që këndonte këngët që ia jepnin, u burgos pa të drejtë. Atëherë shteti të drejtonte se çfarë të këndosh, ku ta këndosh dhe kur ta këndosh, dhe Sherifi këtë punë bënte. Një regjisor tjetër që ishte personalitet i lartë, kishte bërë disa nga spektaklet më të bukura në Tiranë. Punoi shumë por e hoqën nga puna dhe e burgosën. Pas burgut, u bë bojaxhi dhe lyente mure deri në 91-shin. Gruaja e tij po ashtu nuk performoi më në skenë. Pati piktorë që vranë vetën, pra ishte një periudhë ku shumë personalitete”, rrëfen ai.
Dhe, në atë kohë gjithçka u përmbys. Ai u dënua gjashtë vite në minierë, një periudhë e rëndë për të. U internua nga regjimi komunist për vargjet e guximshme lirike që nuk përkonin asnjëherë me partinë, ndërsa shumë poetë të tjerë e bënin dhe kjo ishte një rrugë shpëtimi për ta. Ai beson se e njëjta gjë do të ndodhte edhe nëse ai do i thurte lavde partisë, pasi që, nëse shteti të piketonte, atëherë nuk mund të kishe asnjë shpëtim.
“Të gjithë shkrimtarët në një sistem të dhunës siç ishte ai, duhet të dinë të përshtaten me sistemin. Në këto punë që bënim, ne secili do të duhej patjetër që t’i thurnim diçka regjimit. Tani në mendjen time, mendoj se nuk kam ditur të jem shumë diplomat, i lakueshëm pas kohës. Unë nuk jam nga ata që mburrem se nuk e doja komunizmin, jo. Mendoj se duhej ta gëzoja jetën time dhe ashtu kanë bërë shumë të tjerë të cilët e kanë kapërcyer gardhin. Nga ana tjetër, ajo koha etiketonte disa njerëz dhe i dënonte. Edhe sikur të bëja këngët më të bukura për partinë, nëse ata prapë do më etiketonin, ata prapë do të më dënonin. Atëherë vetëm një teatër ekzistonte dhe të gjitha këngët kontrolloheshin para se të këndoheshin. “Ky nuk është i yni, këtë gjë duhet ta sakrifikojmë”, thoshin ata. Sakrifica, dënimet, dhuna, bëheshin për të ngjallë terror, dhe për t’i vënë në rresht të tjerët që të kishin frikë të punonin. Pra, mendoj se nuk kam bërë mirë që nuk kam shkruar për partinë, por nga ana tjetër, edhe sikur ta bëja, mund të dilje i kryqëzuar. Dhe unë nuk e dija pse u dënova. Ata thjeshtë më shënjestruan”, tregon Bejko.
Plotë gjashtë vite të jetës, poeti Bejko i kaloi poshtë tokës. Dhe ai nuk ishte aspak i përgatitur për aso punë, ngaqë nuk ishte njeri që kishte bërë ndonjëherë punë të rënda fizike. Ishte jashtëzakonisht e vështirë për të, një goditje që e rëndoi shumë fizikisht dhe emocionalisht, e që si e thotë edhe ai vetë; ia mori nderin.
“Mora vesh që regjimi kishte një problem me mua, kishte një armiqësi me mua. Shteti nuk më donte dhe kjo ishte një gjë shumë e keqe për mua. Atëherë nuk ekzistonte mundësia që të largoheshe dhe s’kishte çfarë të bëje. Goditja është poshtërim. Kur një njeri ka një punë të mrekullueshme, dhe të të heqin nga aty për të bërë një punë ndëshkuese, është diçka që të poshtëron, të merr nderin, të nëpërkëmb. Kur dilja ndonjëherë jashtë, ishte një autobus urban i qytetit dhe dalloja që njerëzit nuk uleshin në karrige afër meje, sikurse kisha ndonjë sëmundje të rëndë. Unë s’i vë faj njerëzve por atëherë ashtu ishte. Kishin frikë nga unë. Pra, kur vajta në një qytet, isha si një dele e zezë. Ishte një dënim moral, por ishte edhe dënim fizik”, thotë ai, i cili tutje tregon se minierat e qymyrgurit atëherë ishin të atij lloji që duheshe të punoje me duar e me këmbë shtrirë, sikurse ata skllevërit që portretizohen nëpër filma.
Atij i merrej fryma nga ajo aromë që i hynte gjithkund nga poshtë e lartë. Duhej të lahej fortë, me sapun, dhe ai kujton se atëherë bënte ftohtë e binte shpesh borë, dhe nuk kishte asnjë mundësi që ai ti terte flokët e lagura. Por, disi e përballonte këtë gjendje të rëndë morale dhe fizike.
Libri i parë me poezi, “Rrënjët”, 1972.
Në ndërkohë, ai na rrëfen se para dënimit, kishte shumë njerëz që e dashuronin poezinë e tij dhe ai më së miri u identifikua me librin “Rrënjët”. Shteti i atëhershëm kishte mundësinë që të të quante edhe njeriun e tij po donte. Dhe, kishte atë fuqi që ta merrte çdokënd nën pronën e vetë.
“Shteti e qonte librin në çdo bibliotekë, edhe tek fshati më i largët. E qonte në biblioteka të reparteve ushtarake dhe papritur libri kishte një tirazh me pesë mijë kopje. Sot, mezi bëhen pesëqind kopje për një libër. Njerëzit e kishin lexuar dhe e kishin pëlqyer poezinë time. Nuk ishte poezi politike, por e lehtë, meditative, lirike. Ishte poezi e qetë dhe kjo lloj poezie iu hyri në zemër njerëzve. Pati njerëz që thoshin pastaj “shikojeni autorin e librit “Rrënjët”. Nuk është ndonjë mrekulli, por në atë klimë që doli libri, si në një kundërshtim me poezitë e forta, u mbajt si libër i mirë”, thotë Bejko.
Ndëshkimet për shkrimtarë të ndryshëm kanë qenë të njëpasnjëshme që kanë rezultuar deri në vetëvrasje por edhe vrasje nga shteti. Ka të tjerë që kanë bërë burgje. Shkrimtari Bejko, pothuajse, e konsideron veten me fat që është gjallë, por, prapë ai dënim e rëndoi shumë rëndë.
“Unë nuk jam prej guri, jam njeri dhe kam pasur momentet e mia të ligështimit. Ka pasur momente që kam humb ekuilibrin tim. Por, pata miq që më ndihmuan të dalë nga miniera. Kur shteti të piketonte, nuk të lëshonte. Kishte dënime të shumta, nga një shkallë në tjetrën. Puna ime ishte pa afat. Vajtja ime atje ishte me shumë rrezik. Këto ishin shkalla e parë për tu futur në burg dhe kjo të linte në një ankth dhe një pikëpyetje për fatin e familjes tënde. Njeriu ndonjëherë duhet të presë që të ndryshojë fati, pastaj fati ndryshoi. Unë në atë kohë, gjithçka mund të bëja, por nëse shteti nuk hiqte dorë nga ty, ti s’mund të shpëtoje dot”, thotë ai.
Telegrami i dërguar me rastin e lindjes së djalit
Në ndërkohë, po bëhesha gati ta pyesja se si e murr lajmin për lindjen e djalit, dhe në atë çast poetit Bejko i cingëroi telefoni. Po e thërriste djali i tij, për të parë se çfarë po bënte babai. Ndala regjistrimin e zërit dhe po mendoja për çudirat që ndodhin në jetë, të cilat dinë të vijnë në momentet më të rralla, e krijojnë kujtime të paharrueshme. E tillë qe kjo që u krijua atë natë. Poeti Bejko mbylli telefonin dhe dukej se u kuptuam me sy se kjo që ndodhi nuk duhej kaluar pa u diskutuar.
Vazhduam tutje diskutimin në të cilin ishim thelluar shumë. Poeti Bejko fliste me duar, rrëfente me sy. Dukej se kujtimet i vinin valë-valë dhe e rrethonin qenien e tij para meje. Shpesh, ia shihja sytë e përlotur por që asnjëherë nuk e lëshuan folenë e tyre. Zëri i tij i thellë vazhdoi tregimin tutje.
Ishte 15 shkurt, data në të cilën kishte lindur djali i parë i poetit Bejko dhe lajmin ai e mori nëpërmjet një telegrami, një moment për të cilin ai pati kushtuar edhe një poezi. Është evidente që poezia e tij buron nga brendësia dhe çasti.
“Ishte muaji i parë në minierë dhe isha akoma i paskalitur për punën aty. Më dhembnin shumë krahët sepse përpara kisha vënë në punë muskujt për lapsin, tani vëra në punë muskujt për minierë. Flisja gjithmonë me gruan e cila ishte në një hotel. Atëherë duhej të bëhej një lajmthirrje që të tregonim se do të bisedonim në telefon. Nëna e saj i rrinte pranë gruas sime. Mund ta kisha marr që në fillim, e të kisha ikur bashkë me të, por ajo kishte një rrezik, pasi që në muajin e fundit të shtatzënisë nuk duhej të lëvizte. Andaj, duhej të rrinte në Tiranë derisa të lindte. Atëherë vajti nëna e saj me të dhe qëndruan në hotel. Mbaj mend se ishte muaji shkurt dhe kishin filluar të dalin lulet e bajames në luginën në Tepelenë dhe kam shkruar një poezi që tregonte për mallin tim për të. Por, i ynë është gëzimi dhe gëzimin duhet ta pranojmë, por edhe hallet, vuajtjet, të këqijat janë të tonat. Njeriu duhet që t’i pranojë të mirat e kësaj bote por duhet t’i pranojë edhe të këqijat. E gjitha varet sesa të fortë jemi dhe sa fuqi kemi brenda për t’i kaluar ato. Kështu që e prisja djalin me këto lloj mendimesh dhe atë ditë më 15 shkurt kur më lindi djali, binte një shi si sonte këtu. E zymtë ishte dita. Vajta në postë për të bërë një telefonatë dhe mora një telegram ku mora vesh se më lindi djali. U habita. Kishte rënë errësira por isha shumë i lumtur. Nuk mund të flisja dot në telefon atë natë por kisha tre shokë në dhomë dhe rrugës u futa në një market dhe bleva dy shishe me pije, bleva çokollata e biskota. Kërceja nëpër pellgje me ujëra si i dehur dhe nuk i kontrolloja ndjenjat. Isha në eufori”, rrëfen Bejko.
Nga ana tjetër, zorshëm mori lejen për të parë djalin, të cilin e ka mbajtur gjatë gjithë udhës në tren për në Gjirokastër pas lindjes. I lodhur nga puna në minierë dhe krahët e tij të rraskapitur në atë moment ishin zhdukur nga dëshira për ta mbajtur sa më afër djalin e tij.
“Problemi ishte se mua më quanin të dënuar rëndë, sikurse kisha bërë ndonjë gjë të madhe. Dhe shefat e mi më shkonin me sy të keq. Kur kërkova leje për të parë djalin, nuk ma dhanë. Më thanë që duhej të shkoja të merrja leje në degën e policisë dhe i thashë që nuk jam njeri i dënuar nga policia e as nga gjyqi. Iu luta atyre dhe i thashë që jam në dorën e tyre dhe nëse nuk më leni atëherë do iki nga puna. Më së fundi, më dhanë leje pas shumë kërkesave. Ishte një gjë atëherë që gruan pas lindjes, nuk e nxirrnin dot pas shtatë ditëve. Atë ditë që vajta, e morëm bashkë gruan me nënën e saj. Shkuam në një hotel dhe aty kishte pak ngrohje, ishte mirë. Të nesërmen u nisëm sepse nuk kishte rrugëdalje tjetër. Unë nuk kisha para të merrja një taksi. Atëherë një taksi kushtonte sa një pagë mujore. Asnjëherë s’kam qenë njeri parali. E vendosëm të iknim nga Tirana në Ballsh. Aty doli për të na marr një mik dhe ai kishte makinat e tipit që kishin vetëm tre vende. Ishte vjehrra që hyri përpara, ishte gruaja që e zinte makina dhe e zëri gjumi menjëherë prapa. Pastaj, udhës për në Gjirokastër, gruaja ime ishte e lodhur shumë dhe unë mbaja djalin në gjoks me dy duar. Atëherë nuk kishim ndonjë shportë për ta mbajtur. Kështu shkuam deri në qytetin e Gjirokastër pas gjashtë orëve. Sigurisht, ishim të gëzuar por edhe shumë të lodhur. Doja ta bëja të lumtur gruan time por nuk e bëra dot. Ky është një peng i imi”, tregon ai.
Familja e Sadik Bejkos
Gjithashtu, ajo se çka u bë një frymëzim i tij i përhershëm për të qenë krijues i poezisë, ka qenë shtytja e shkrimtarit Sterjo Spasse, i cili para se të hynte poeti Bejko në minierë, i kishte thënë që duhet të vazhdonte të shkruante gjatë tërë jetës. I kishte thënë që poezinë duhej ta kapi edhe kur ai mendon se ai ka rënë shumë poshtë.
“Unë e kisha mik dhe ai ishte një njeri që më donte shumë. Ishim lidhur shumë pasi që djali i tij më kishte mua shok klase në Shkollën e Lartë. Aty u bëmë miq. Ai më tha: “Shiko, ti pësove fatkeqësi por jeta është e bukur prapë. Poezia ekziston prapë. Mirësia ekziston prapë. Mos e errëso veten. Mos i shiko të këqijat e kësaj bote por shiko poezinë, bukurinë e mirësinë. Duhet të kapesh nga e mira, se po u kape nga e keqja, keq të shkon.” Kjo për mua ishte shumë frymëzuese pasi që ka shumë njerëz të cilëve iu errësohet jeta dhe shohin vetëm anën e zezë”, thotë Bejko.
Brenda punës në minierë, poeti Bejko ka potencuar se e ka parë vdekjen me sy në çdo moment. Sipas tij, minierat janë vende të këqija. Ai kujton rastet kur edhe ka qenë i bllokuar komplet. Mban mend që hapësira ka qenë afro një metër dhe lartësia afro gjysmë-metri.
“Njëri sup takonte tavanin dhe tjetri sup takonte dyshemenë. Mezi ecën. Në moment bllokohesh aty dhe nëse aty nuk e ke mendje, mund të ndodhë asfiksimi, e edhe vdekja. Pra, duhet të marrësh frymë, të qetësohesh, pastaj mundësisht, me pak ndihmë nga ndonjë shok, të dalësh nga ajo situatë. Janë disa situata të tilla në minierë. Unë kam parë punëtorë me eksperiencë që fillonin të ulërinin keq, me një zë jonjerëzor. Ishte një zë i egër prej bishe dhe gati sa s’qanin burrat. Duhej t’i flisje shumë atyre pasi që na trishtonin edhe ne të tjerëve. Pra, miniera është një vend i vështirësive që ta merr frymën. Mund të të bjerrë një bllok guri e të të zinte. Kjo më ka ndodhur dhe mua disa herë. Pranë meje, kam parë njeri që ka lënë krahun aty. Kam parë tjetrin që i ka rënë blloku në mes të trupit dhe nuk është bërë më njeri. Kam pasur fat që unë kam shpëtuar. Ata të gjithë kanë qenë më të shkathët se unë, kishin shumë reflekse por unë isha një gjë e ngathët në atë punë. Fati më ka ruajtur mua”, thotë ai.
Frida Bejko dhe Sadik Bejko, kur ai punonte në minierë si minator
Në ndërkohë, bashkëshortes së poetit Bejko i thanë se duhej të ndahej nga ai. Por, ajo nuk hoqi dorë dhe u “dënua” gjithashtu për shkak se zgjodhi të jetë në një rrugëtim me të. Megjithatë, poeti Bejko nuk ndalej së reshturi për të treguar admirimin, guximin, forcën dhe dashurinë që ajo kishte për të, dhe anasjelltas.
“Gruas time i kanë thënë zyrtarisht që të ndahej prej meje. Ka vajtur të kërkuar punë por i thanë që për të punuar duhet ta lësh burrin. Në Tiranë i thanë lëre burrin dhe rri në Tiranë pasi që ajo nuk ishte e dënuar. Vajti pastaj në Gjirokastër tek qyteti i saj, nëna e saj ishte mësuese dhe babai i saj i ndjerë kishte qenë luftëtar partizan dhe ishte i njohur aty. Ata ishin qytetarë të atij qyteti dhe në këto qytetet e vogla, familjet njihen me njëra-tjetrën dhe aty kërkoi punë. I kërkonin që të më linte mua por ajo nuk më la. Ka kërkuar punë prapë dhe iu thoshte atyre se nuk mund ta linin një nënë me fëmijë, pa bukë. Atëherë e quan të punonte në një ndërmarrje si normiste ku gratë bënin triko, bluza. Atje ajo maste punën sa punonte dhe merrte rrogën por ishte me zbritje shumë ajo rrogë sepse i thoshin që ajo s’kishte arsim profesional, ndonëse ajo kishte arsim të lartë, por jo adekuat për atë vend. Atë punë e bëri për trembëdhjetë vite dhe pastaj me ndërhyrje të miqve, mezi filloi punën në bibliotekën e qytetit të Gjirokastrës. Unë jam i lumtur për këtë sepse e di që në atë kohën e Enver Hoxhës, shumë ushtarakë, gjeneralë, shkrimtarë, kanë prishur familjet e veta. Edhe fëmijët t’i mohonin. Por, për fatin tim të mirë, gruaja ime qëlloi tjetër”, tregon Bejko.
Gazeta “Drita” nëntor 1972, 5 poezi për dashurinë, kur duhet të shkruaje për partinë
Për të shpëtuar nga miniera, poetit Bejko i thanë të trokasë në derën e Kadaresë. Ai trokiti në kohën kur Kadare ishte drejt kulmit të suksesit dhe ai nëpërmjet miqve të tij i ndihmoi poetit Bejko që të dilte nga aty. Por, ata veçse njiheshin, ngaqë poezinë e parë të poetit Bejko, e ka botuar Kadareja në gazetën Drita. Kadare ishte redaktori kryesor i gazetës dhe sa herë që poeti Bejko ka vajtur atje, ai ia ka botuar poezitë.
“Ai më ka nxitur për të shkruar poezi gjithmonë. Janë të shkruara lajmet se pse Sadik Bejko nuk po e bën dot një libër. Kisha vështirësi për të botuar libër. Kisha atë marrinë time për të mos shkruar poezi politike. Duhej të bëja poezi politike që të më botohej libri por unë gjeta një rast shumë të mirë tjetër për të botuar librin tim. Në vitet 71’- 73’ ishte periudha e liberalizmit dhe u hoqën kërkesat e rënda politike. Libri im doli në këtë situatë dhe e kam botuar prapë librin me redaktim dhe me heqjen e dy-tri poezive. Dhe është e rrallë që librat e asaj kohe të ribotoheshin prapë në këtë kohë. Qe e tillë sepse e botuan në një moment që nuk pagova harraq. Kadareja sigurisht ka qenë njeriu që më ka ndihmuar për këtë punë. Nga të gjithë redaksitë e Tiranës të asaj kohe, u bë një spastrim, disa nuk u kthyen më kurrë. Dhe në atë periudhë nuk na shpëtonte dot Zoti, e jo më Kadareja. Dhe, tani pas gjashtë vitesh, unë prapë s’doja të shkoja tek ai por miqtë e mi insistuan që unë të shkoja. Më quan tek dera e tij dhe ata i trokitën në derë, më thanë t’i kërkoja ndihmë se ndryshe do mbetesha në minierë. Ata ikën dhe doli Kadareja e më ftoi brenda. Më pyeti për shëndetin e për punët. Ai bëri dy-tri telefonata të rëndësishme me drejtuesit e Kuvendit Popullor. Njëri nga ta ishte miku i Kadaresë. Mua në ndërkohë më kishin hequr të drejtën e profesorit në arsim dhe Kadareja ndërhyri prapë dhe më qoi në arsim. Ajo ishte kohë peripecish. Ishte e vështirë shumë”, thotë Bejko.
Sipas tij, dalja nga miniera u bë nëpërmjet një lutjeje të thjeshtë. Poetit Bejko i thanë që të largohet nga ai vend, mirëpo pikëpyetjet e shumta iu futën në kokë, dhe ato ishin të mëdha.
“Pyesja veten cila është e ardhmja ime. Menjëherë vajta në zyrën e Kuadrit, aty ku janë të gjitha dokumentet. I them atij punonjësit se u lirova nga miniera. Doja ta kisha dosjen time e Kuadrit me notat e mia të Shkollës së Lartë dhe gjithë punët që kisha bërë deri në atë kohë. Më thanë mua se s’kisha kuadër, s’kisha dosje. Më thanë shko nga këtu. Nuk dija ku të shkoja. Kisha humbur shumë. Ikja nga miniera por ishte një pikëpyetje tjetër se ku do shkoja pastaj”, tregon tutje ai, i cili më pastaj dalëngadalë iu rikthye jetës, dhe u fut në arsim me pak vonesë.
Sadik Bejko në periudhën e minierës
Libri për poetin Bejko mbetet një arratisje nga dënimet që ai i përjetoi, përfshirë këtu edhe vitet 1967-69 kur ka qenë ushtar në brigadë pune. Ushtarët e brigadës së punës, ishin bij të atyre familjeve që quheshin armik i popullit. Ushtari i brigadës së punës nuk mbante pushkë, por kazmë e lopatë e punonte në fermë, si bujk. Më 1967 nga drejtor shkolle e poet, e çuan ushtar bujk në afërsi të qytetit Burrel.
Për atë periudhë ai pati botuar një cikël me poezi për kohën që ka kaluar aty, dhe pastaj u pat shpërblyer edhe me një çmim kombëtar.
“Edhe ushtria ime ka qenë një gjë tronditëse për mua. Kam vajtur tek ata të cilëve iu kishin pushkatuar baballarët dhe ishin të njohur si armiq të popullit. Unë vajta të punoja me ta. Isha drejtor shkolle në Berat, kisha mik Kadarenë dhe rrinim çdo pasdite bashkë. U habita që vajta atje por unë kam pasur një lloj force. Aty ku isha bëra disa poezi por ato nuk ishin më të fortat, ishin ushtarake, për miqësinë në minierë, për ndarjen nga gruaja e familja, për ndarjen nga vendlindja. Ishin poezi njerëzore dhe ishin rreth shtatë poezi të tilla. Ishte bërë një konkurs aty pasi që ishte 25 vjetori i krijimit të Ushtrisë. Konkursi kërkonte një cikël poezish dhe aplikova aty me shkrim dore, në një zarf me një pullë. Më thërret komisari i gjithë fermës së Veriut në Burrel, i cili qe i vetmi që kishte televizor në gjithë vendin. Ai ishte i mirë dhe bënte punën e vetë. Unë isha një ushtar i thjeshtë atëherë por fitova çmimin kombëtar. Megjithatë, në vështirësi u bë ajo punë. Gjeta forcën në vështirësi për të bërë poezi”, rrëfen Bejko.
Dhe tashmë që i kemi ardhur fundit të kësaj interviste, poeti Bejko ka shpalosur se momentalisht e ka një libër në “thes”, por për të cilin akoma nuk dëshiron të tregojë shumë.
“Libri është si ai fëmija në bark, që kur të lind, do i vendoset emri. Do të shkojë të trokasë nëpër dyert e shtëpive botuese në Tiranë dhe kush të ma hap, do e them merre”, më përgjigjet Bejko me një ton humori, që në disa momente gjatë kësaj interviste, e shfaqte krejt natyrshëm.
Tashmë kur ne e realizuam këtë intervistë, ai ka qenë i pranishëm në Kosovë dhe me mua ka ndarë një paralele mes vuajtjeve të Shqipërisë, Kosovës dhe konceptit të lirisë.
“Vuajtjet tona kanë qenë të karakterit shoqëror të një pushteti distopik të dhunshëm, të mbrapshtë që i merrte frymën një populli dhe i hiqte lirinë, të ardhmen dhe të drejtën për të jetuar si njeri. E varfëronte, e terrorizonte dhe ndëshkonte njerëz pa faj, një nga ta jam unë. Kosova ishte tjetër. Kishte mungesë të lirisë dhe ishte e pushtuar nga regjimi serb. Dërgonte policinë me dhunë, vriste njerëz. Bënte gjyqe politike, bënte spastrime të njerëzve. Ishte regjim represiv. Kosova e ka pasur jashtëzakonisht më të rëndë nga ne. Ne e pësonim nga i yni dhe Kosova e ka pësuar nga tjetër njeri”, thotë ai.
Sipas tij, vuajtjet e Kosovës nuk mund të krahasohen me ato të Shqipërisë, dhe ai e konsideronte fat të madh që në këtë moshë ka ardhur në Kosovë, ngaqë si i ri e ëndërronte të vinte mirëpo rrethanat nuk ia mundësuan.
Krejt në fund të intervistës, biseduam më gjerë rreth letërsisë në Kosovë. Poetit Bejko i pëlqen shumë Ali Podrimja, të cilin edhe e ka pasur mik të mirë. Ai po ashtu ka përmendur edhe shkrimtarët e tjerë si: Azem Shkreli, Eqrem Basha, Sali Bashota, Ibrahim Kadriu e Mehmet Kraja. Ndërsa, e përfunduam bisedën mbi madhështinë që qëndron prapa poezive të Martin Camajt./ KultPlus.com
Ilire Vinca, një nga aktoret më të njohura dhe të respektuara të skenës shqiptare, vazhdon të frymëzojë audiencën me rolet e saj të thella dhe përkushtimin ndaj artit. Me një karrierë të gjatë e të pasur, ajo ka ndërtuar një emër të spikatur si në teatër, ashtu edhe në kinematografi, duke kombinuar mjeshtërinë artistike me ndjeshmërinë njerëzore. Në një intervistë të për KultPlus, Vinca ndau kujtime nga fillimet e saj artistike, përvojat që e kanë formësuar, dhe vizionin për artin e brezave të rinj.
Lidhja e saj me artin filloi që në moshë të re, e frymëzuar nga një mjedis familjar i pasur me kulturë dhe krijimtari. Babai i saj, një studiues dhe poet, i dha një bazë të fortë për zhvillimin e dashurisë ndaj artit. Megjithatë, rruga drejt aktrimit nuk ishte e lehtë. Përpara se të vendoste përfundimisht të ndiqte këtë profesion, ajo ndodhej në një dilemë mes mjekësisë dhe artit. Zgjedhja për aktrimin u bë një pikë kthese që do të formësonte karrierën e saj dhe do ta bënte një zë të rëndësishëm në artin shqiptar.
Për Ilire Vincën, arti është shumë më tepër se një profesion – është një mision për të ndihmuar dhe për të frymëzuar shpirtin e njerëzve. Ajo e përshkruan aktrimin si një formë të “mjekësisë shpirtërore,” që krijon lidhje të fuqishme emocionale mes aktorit dhe publikut. Ky përkushtim i saj e ka bërë të spikatur jo vetëm në interpretimin e roleve komplekse, por edhe në adresimin e temave shoqërore që prekin thellësisht komunitetin shqiptar.
Përvoja e saj e pasur në teatër dhe kinematografi i ka dhënë dy dimensione të ndryshme të artit. Në teatër, energjia e drejtpërdrejtë dhe reagimi i menjëhershëm i publikut krijojnë një përvojë unike, ndërsa filmi i ofron mundësinë për të eksploruar intimitetin emocional të një roli. Kombinimi i këtyre dy botëve i ka mundësuar Vincës të zhvillojë një qasje artistike të gjithanshme, që reflekton fuqishëm në interpretimet e saj.
Gjatë një interviste të ndjerë e të përfshirë në emocione të përziera, Vinca flet edhe për rolin e saj në shfaqjen “Babai dhe Babai” si një prej përvojave më të veçanta dhe domethënëse të karrierës së saj. Për të, ky rol përfaqëson jo vetëm një sfidë artistike, por edhe një barrë emocionale që kërkon përkushtim të plotë dhe ndjeshmëri të thellë. Vinca thekson se kjo shfaqje, e cila trajton temat e humbjes dhe shpresës, ka arritur të krijojë një lidhje të fuqishme me publikun dhe ka përmbushur jo vetëm karrierën e saj si aktore, por edhe atë si individ.
Përveç suksesit të saj artistik, Ilire Vinca kontribuon gjithashtu në edukimin e brezave të rinj si profesoreshë në Universitetin e Prishtinës. Ajo ndjen një përgjegjësi të madhe për të transmetuar përvojën dhe pasionin e saj tek aktorët e rinj, duke e parë këtë si një mënyrë për të siguruar një të ardhme të ndritur për artin në Kosovë. Përmes punës së saj, ajo vazhdon të jetë një shembull frymëzues për artistët e rinj dhe një ambasadore e denjë e kulturës shqiptare në arenën ndërkombëtare.
Në vijim gjeni intervistën e plotë të Ilire Vincës, dhënë për KultPlus:
KultPlus: Le të flasim fillimisht nga zanafilla, si filloi lidhja juaj me aktrimin
Ilire Vinca: Ndoshta për ata që pak e kanë përcjellur punën time nga fillimi, zanafilla që më ka lidhur me artin ka qenë familja, sepse babai im i ndjerë ka qenë studiues dhe poet, kështu që pak a shumë konktakti im i parë ka qenë në familje, kur unë nuk e kam pasë vetëdijen se çka do të bëhem më vonë, megjithatë dashuria dhe dëshira për artin ka lindur aty, si edukatë, si fill, prej familjes, nga babai specifikisht. Kurse nëna ka qenë më racionale sa i përket çështjes sNë profesionit, ajo ka dashur që unë të jem mjeke, e unë i zgjodha të dy profesionet në të njëjtën kohë. Fati im ka qenë fati i kohës që është hapur dega e arteve dramatike këtu dhe si gjeneratë e parë kam konkuruar, po ashtu jam pranuar edhe në mjekësi dhe i kam ndjekur të dy studimet paralelisht deri në kohën kur në vitin 1990, sistemi, politika dhe u ndaluan shkollat shqipe e ne u detyruam që të kalonim në sistemin paralel, e atëherë teknikisht për mua ishte e vështirë që t’i përcjelli të dyja drejtimet dhe erdha në një moment vendimtar që më duhej të përcaktohesha duke e njohur peshën e njërit profesion dhe tjetrit, mu duk që ishte momenti që të përcaktohem në vetëm një profesion dhe me u marr profesionalisht si duhet. Në vitin e tretë të studimeve, vendosa të merrem përfundimisht me aktrim.
KultPlus: Pa dyshim se duhet të ketë qenë një arsye shumë e fortë që ju bëri që të merreni me aktrim, kur e kujtoni tani çka mendoni që ju bëri që të fokusoheni në këtë fushë?
Ilire Vinca: E kam kuptuar që ‘diagnoza’ shoqërore dhe çdo rrethanë që e jetojmë, zanafillën e ka te njeriu, dhe duke e kuptuar forcën e fjalës kam menduar që do të jem një ‘mjeke’ e përsosur e shpirtit të njerëzve që do të më shohin në skenë. Duke e njohur njëriun për së afërmi e duke i portretizuar e luajtur jetëte njerëzve e kam menduar që kjo është një forcë shumë e madhe, një luks ta them për një profesion, që ta ushtroj. Për mua, duke e kuptuar rëndësinë e artit, sa është i domosdoshëm për një shoqëri por edhe duke e parë për së afërmi që më pëlqente dhe mund ta bëjë këtë punë, në atë moment kjo ka qenë kthesa vendimtare. Nuk jam bërë asnjëherë pishman sepse arti është jo pak i domosdoshëm dhe arti ekziston pikërisht për shkak të domosdoshmërisë kur në kohë krizash e në kohë kur shoqërisë i duhet shumë.
KultPlus: A keni pasë ndonjë artist që ka qenë si inspirim për ju që të merreni me këtë profesion?
Ilire Vinca: Nuk kam qenë asnjëherë një person që kam krijuar idhuj dhe nuk kam idhuj në jetën time, mirëpo jam e fokusuar më shumë tek ndjesia që arti të krijon dhe emocionalisht mendoj që kjo është një pasuri shumë e madhe kur ti përballesh me një vepër artistike dhe që të fut në rrugën e reflektimit, të zbulimit, të kërkimit që është një proces shumë i bukur, sepse ti e rizbulon veten përmes çdo personazhi dhe e sheh botën në një prizëm komplet tjetër. Këto janë ato të vërtetat universale, prandaj edhe dramaturgjia dhe arti i mbijetojnë çdo kohe, sepse këto të vërteta universale në çdo kohë ekzistojnë, nuk zbehen dhe vazhdojnë të jenë të njëjta, kështu që idhuj nuk kam pasur, por më tepër aspekti se si e kam përjetuar unë dikë që ka bërë një rol bukur, ose një shfaqje ose një këngë, apo cilido art që ka ndikuar emocionalisht, ai moment ka ndikuar që të plotësojnë karakterin tim në aktrim.
KultPlus: Ju padyshim që keni pasur role të ndryshme edhe në filma edhe në teatër, si e përjetoni eksperiencën, si në teatër si në film, a ka diçka që i bën të dallueshme në rolet e tua?
Ilire Vinca: Teatri dhe filmi kanë një dallim për shkak të mënyrës së punës, filmi krijon një lloj intimiteti tjetër, ti e ke partner kamerën, e prapa kamerës janë njerëzit që do ta shohin atë film dhe kur e sheh filmin, je ti në të njëjtën anë ku është edhe publiku dhe ti arrin me e pa edhe me e ndi reagimin e njerëzve duke qenë në një sallë me ta. Ndërkohë teatri është diçka që ndodhë aty për aty dhe ti je në anën tjetër, publikun e ke përballë mirëpo energjinë edhe reagimet tyre i ndjen hap pas hapi bashkë, për aq kohë sa zgjat jeta e një storie, ngjarje apo jeta e një personazhi. Të dyja janë shumë të bukura, e kanë përjetimin e veçantë. Edhe teknikisht si aktrim ndryshon pak, mirëpo emocionalisht nuk ndryshon shumë. Secila e ka të veçantën e vetë, nuk krahasohen se cila është më e mirë, janë të ndryshme dhe në atë ndryshueshmëri e kanë të dyja atë natyrën e vetë të kënaqësisë.
KultPlis: Të flasim pak për rolet, a hyni në atë rol me natyrshmërinë tuaj, apo i përshtateni standardeve që u kërkohet?
Ilire Vinca: E para, kontakti i parë me tekstin apo me idenë, kur më ftojnë që të marr një rol, për mua gjithmonë është prioritet nëse mua më pëlqen ai tekst dhe nëse ka brum të mjaftueshëm që unë ta plotësoj, e dyta, kjo vjen në kontakt me regjisorin, i cili e jep botën e tij dhe idenë e tij se çka dëshiron ai që të mbërrijë me këtë shfaqje, në çfarë mënyre e zhanri dëshiron që ai të punojë, cilit lloj të teatrit i përket e shumë të tjera. Më pas fillon puna, unë gjithmonë mundohem që ai lexim i parë i imi me qenë një përshtypje që e shkruaj gjithmonë sepse është shumë e rëndësishme ky kontakti i parë me veprën dhe personazhin, çka ti zbulon për herë të parë dhe ajo përshtypje e parë është mirë që të ruhet sepse atë do ta marrë edhe shikuesi. Për mua çka është më e rëndësishme është përzgjedhja, kam dëshirë që vepra të më pëlqejë dhe të kem një synim se pse duhet ta punoj. Janë disa pyetje që quhen pyetje të arta: pse dëshiron ta bësh këtë personazh, çka do t’i japësh atij roli e asaj pjese dhe çka dëshiron që publiku të marrë nga ajo pjesë, kështu që është shumë e rëndësishme që si artist, me e pasë një lloj qëndrimi individual mbi veprën artistike. Ky kombinim për mendimin tim e thellon, e bën më kuptimplote. Kjo është një prej kualiteteve që unë kërkoj edhe mundohem me qenë gjithmonë në kontakt me to.
KultPlus: Të kthehemi pak në aktrimin gjatë periudhës së luftës, sa ka qenë e dhimbshme për juve si aktorë ajo periudhë kur ndoshta aktrimi ka qenë e fundit gjë që mund të bëhej.
Ilire Vinca: Secila ngjarje që të rrethon ndikon shumë edhe në formimin e një aktori/e por edhe tek çdo njeri në çfarëdo profesioni që bën, gjithçka tek ne len gjurmë në mënyrën se si rritemi e sidomos në rastin e luftrave. Për mua nuk ka qenë e lehtë me qenë dëshmitare e thyerjes së murit të katërt siç thotë Stanislavsky, kur jeta, drama dhe shfaqja nuk kanë më kuufi mes njëra tjetrës. Drama që përjeton në jetë, lufta jote që të mbijetosh si njeri, synimi yt që të jesh një person që e kërkon të drejtën që të jetosh si një njeri i lirë. Natyrisht se edhe në karrierën time ka ndikuar sepse shfaqjet e para i kam pasur në vitet e 90-ta kur e gjithë krijimtaria jonë në skenë ka qenë e ndikuar dhe reflektim i asaj që e kemi jetuar në rrugë dhe në përditshmëri. Forca dhe gjetja e motivit të brendshëm akoma më shumë e ka rritur atë detyrimin tonë që të jemi në skenë. ‘Lehtësia’ që e krijon petku i personazhit dhe i dramës e krijon në mundësi akoma më të madhe që të jetë një vegël e zëshme kështu që pak a shumë kjo ka qenë ajo lufta ime personale edhe pse kemi pasë faza që kjo fuqi është larguar komplet kur nuk kemi pasë mundësi as të luajmë sidomos në kushtet kur masat e dhunshme kanë pushtuar gjithçka. Megjithatë kjo i ka dhënë një karakter shumë interesant edhe aspektit profesional, sepse situatat e tilla lënë gjurmë të thella edhe tek rolet.
KultPlus: Të flasim, pak për shfaqjen ‘Babai dhe Babai’, shfaqje kjo që ju dha pas shumë çmime. Si erdhi tek ju kjo shfaqje?
Ilire Vinca: Ndonjëherë ne kemi fat si aktorë që të takohemi me njerëz të cilët mendojnë përafërsisht njëjtë me ne. Shfaqja ‘Babai dhe Babai’ ka ardhë si ide nga regjisori Kushtrim Koliqi, i cili ka kërkuar që të punojë me një shfaqje që do të trajtojë temën e të pagjeturve, një temë e një plagë që vazhdon të jetë prezente, e duke qenë dëshmitarë të një kohe kur luftërat nuk kanë fund, kjo dramë njerëzore vazhdon, padrejtësitë vazhdojnë, sado që drama mund të jetë specifike në një kontekst kohor të luftës sonë të fundit, i flet gjithë botës. Shfaqja ‘Babai dhe Babai’ flet për humbjen dhe shpresën. Në fillim e kam marrë si një sinopsis të zgjeruar se çka trajton tema, mirëpo që në momentin që e kam lexuar, i kam thënë vetes ‘A mund ta mbash këtë barrë, sepse nëse e merr duhet ta bësh deri në fund në mënyrën më të mirë të mundshme’. Për mua ka qenë hera e parë që kam punuar me Kushtrimin dhe ka qenë e jashtëzakonshme si përvojë. Shfaqja vazhdon akoma dhe me ndjeshmëri shumë të lartë të secilit prej nesh, është vërtet kënaqësi ta shohim edhe se sa e përjetojnë njerëzit. Jam shumë e lumtur që më është dhënë kjo detyrë kaq e dinjitetshme. Është një prej veprave që e ka përmbushur karrierën time, por edhe mua si person.
KultPlus: Kjo punë mund të themi se edhe është shpërblyer ngaqë edhe keni marrë shumë çmime për rolin tuaj në këtë shfaqje, së fundi e morët çmimin në festivain ‘Prishtina International Theatre Festival’, si ndjeheni për këtë vlerësim?
Ilire Vinca: Kjo ka qenë e fundit, megjithatë shfaqja ‘Babai dhe Babai’ ka marrë pjesë në disa festivale të rëndësishme, jam vlerësuar shumë për rolin, si unë si aktorët e tjerë, regjisori, skenaristi dhe shfaqja në përgjithësi. Mirëpo, më i bukuri e çmimi më i rëndësishëm është kur e sheh publikun se si del prej shfaqjes, është një shfaqje që nuk mbyllet aty por vazhdon me secilin prej shikuesve dhe këtë ndjenjë kur e marr prej publikun është vërtet një kënaqësi shumë e madhe.
KultPlus: Gjatë karrierës suaj, po ashtu ju keni luajtur në shumë projekte së bashku me vajzën tuaj, a mund ta përshkruani si eksperiencë?
Ilire Vinca: Arti lind natyrshëm nëse ti rritesh në një ambient arti, sepse ti e njeh atë ambient edhe identifikon. Edhe pse shumë herë mund të ndodhë edhe e kundërta kur fëmijët e kuptojnë që nuk duan të jenë në profesionin e prindërve. Rozafa ka diplomuar për regji të filmit, pra nuk është aktore e diplomuar, mirëpo aktrimin ajo e ka marrë duke u rritur me mua, ka qenë prezente në shumë provime të aktrimit, në punën time. Megjithatë, unë mendoj se aoj vërtet ka talent. Propozimi i parë si aktore i erdhi nga regjisorja Lendita Zeqiraj, e cila ja dha një mundësi për film. Ajo e provoi, i pëlqeu dhe rezultoi shumë e suksesshme ku më pas i erdhën edhe shumë oferta të tjera dhe po vazhdon. Bashkëunimi me të vjen shumë natyrshëm, sepse e kuptojmë cila është puna, cila është detyra e profesioni jonë.
KultPlus: Ju tani jeni edhe vetë profesoreshë në degën e aktrimit në Universitetin e Prishtinës, si është për juve që dijen dhe zhvillimin tuaj në këtë fushë ta transmetoni te gjeneratat e reja dhe sa mendoni se kanë potencial aktorët në ardhje?
Ilire Vinca: Unë mendoj se kemi shumë talentë dhe për mua si profesioniste është edhe një fat tjetër dhe detyrë që ta përcjelli dijen tek gjeneratat e reja. Ka shumë vite që punoj si edukatore dhe mendoj që krahas edukimit dhe të qenit profesor i aktrimit duhet të kesh edhe karrierë të mirë, sepse studentëve mund t’ju japësh mësime shumë të mira, por kur mund t’ju japësh edhe pjesën praktike kur ti vetë je në skenë, kur ndërrohen pozitat është një mësim tjetër. Duke e pasur këtë mundësi, procesi i mësimit është më i lehtë për mua. Gjeneratat ndryshojnë dhe ndryshimet janë shumë të mëdhaja në aspektin psiko-social sepse jemi në një kohë kur teknologjia është zhvilluar shumë dhe mjetet e punës dhe mësimdhënia duhet pak a shumë të transformohen. Kështu që, si proces i mësimdhënies, sado që je profesor, ti duhet ta përshtatësh mësimdhënien me atë që e ke përballë. Po provoj që si profesoreshë, ta përshtati dijen time, duke ua servuar atyre në mënyrën më të lehtë.
KultPlus: Duke qenë pjesë e aktrimit në Kosovë tash e sa dekada, si mendoni për zhvillimin e këtij lloji të artit në Kosovë, por edhe në Shipëri?
Ilire Vinca: Arti po zhvillohet në botë shumë dhe ka forma të ndryshme të artit. E mira më e madhe për momentin është që ne duhet të lëvizim dhe të përcjellim trendët e kohës dhe me i mbajt ato që janë të vlefshme dhe me i sofistiku disa të tjera. Meqë tani edhe liberalizimi i vizave është bërë, politikat kulturore dhe vizioni duhet të lëvizin në mënyrë që të jemi më të hapur dhe të bëjmë përpjekje që të bëjmë projekte dhe shfaqje jo në mure të mbyllura dhe vetëm disa njerëz sepse ajo mendoj që e dëmton edhe aktorin, sepse aktori ka nevojë që të shohë, të reflektojë, ta sfidojë veten dhe me të mendojë me kokë më të hapur. Mendoj që ka pasur zhvillime. Megjithatë nuk duhet t’ia lejojmë vetes që të jemi të kënaqur me atë ku kemi mbërritur, duhet të punojmë më shumë
KultPlus: A mund të na zbuloni më shumë rreth projekteve tuaja të radhës, në çka po punon tani Ilire Vinca?
Ilire Vinca: Momentalisht po punoj në projekte të cilat më janë ofru, megjithatë janë akoma në proces. Ka disa projekte që janë më janë ofruar dhe për to planifikoj të punoj në mars, kam edhe disa projekte individuale përmes të cilave po tentoj që të sjelli diçka të re nga vetja. Janë disa filma që i kemi xhiruar dhe po presim premierën. Po ashtu po vazhdoj edhe me shfaqjen ‘Babai dhe Babai’.
KultPlus: Ju keni qenë shqiptarja e parë që jeni nominuar në ‘League of Professional Theatre Ëomen’, si ka qenë për juve ajo periudhë?
Ilire Vinca: Ajo periudhë për mua ka qenë shumë e mirë për shkak sepse rëndësia e të dalurit nga vendi yt, dhe kjo është edhe detyrë e artit që të thejë disa kufinj, sepse njerëzit duhet ta njohin punën tonë dhe ne duhet ta njohim punën e dikujt tjetër. Unë kam punuar në Nju Jork me disa shfaqje dhe në një nga regjisoret të cilës i është kërkuar që të nominojë dikë nga vendet me të cilat ajo ka punuar. Ajo më nominoi mua dhe kur më thirrën që të më lajmërojnë se isha në mesin e 20 të nominuarave për mua ishte shumë befasi. Kur shkova më bënë të kuptoj që në vendet që ballafaqohen me shumë kriza, qoftë luftë ose histori që ne i kemi kaluar, të qenit artist në këto kushte të vështira, praktikisht ti shndërrohesh në një person i cili jep një mesazh, ke një lloj impakti dhe ndikimi tek njerëzit, bëhesh një lloj inspirimi tek të tjerët që ndoshta munden edhe të hezitojnë që të merren me një profesion që jo domosdoshmërisht është i sigurt. Në njëfarë mënyre ky nominim më ka rikujtuar që forca e artit është shumë e fuqishme.
KultPlus: Vitin e kaluar ju edhe jeni shpërblyer me çmimin ‘Aktorja e Vitit’ nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, si është për juve kur e gjithë puna dhe sakrifica juaj shpërblehet?
Ilire Vinca: E gëzoj gjithmonë momentin kur vlerësohem për punën që e bëj, por në të njëjtën kohë, gjithmonë vazhdoj të punoj sepse këtë punë do të vazhdoj për gjithë jetën. Vlerësimet e tilla ta rikujtojnë që ke bërë një punë të mirë, por në të njëjtën kohë është edhe ajo që nuk duhet të vetëkënaqemi dhe të vazhdojmë më tutje.
KultPlus: Nëse e sheh karrierën tuaj që nga fillimi, cili është roli që krenoheni më së shumti me të?
Ilire Vinca: Vërtet është shumë e vështirë që t’i ndaj rolet e mia sepse gjithmonë kur e marr një rol, kushti i parë është që të më pëlqejë ai rol dhe nëpër të gjitha fazat që i kaloj, unë njihem me atë personazh shumë dhe gati ai bëhet si person i imi dhe krijohet një lloj simbioze shumë e bukur e përjetimit. Secilin nga rolet e mia e du, megjithatë po them për ‘Babai dhe Babai’ sepse është më e freskëta dhe është një rol që për aq kohë sa do të ekzistoje dhimbja e humbjes dhe e padrejtësisë, ai personazh do të jetë i gjallë edhe prezent në çdo moment.
KultPlus: Cili është mesazhi juaj për lexuesit e KultPlus në këtë fundvit?
Ilire Vinca: Kur vijnë fundvitet, gjithmonë i thërrasim mendjes se po vjen një fund dhe realisht aty e kuptojmë se fund nuk ka, çdo fund është një fillim i ri. Mendoj që është shumë e vlefshme që të jemi të sinqertë me veten, të dijmë çka duam nga vetja, çfarë ndikimi duam të kemi në shoqëri, cili është versioni më i mirë i vetvetes sepse në kohën që po jetojmë njeriu ka fillu me e humb ndjesëinë e komunitetit, prandaj arti është i domosdoshëm që t’i bëjë njerëzit bashkë, që të dëgjojnë përtej paragjykimeve dhe të jenë për njëri-tjetrin. Kjo është ajo që do shpetojmë botën nëse njeriu i kthehet njeriut./KultPlus.com
Festivali i Radio Televizionit të Kosovës të ngjason si me legjendën e Kështjellës së Rozafës, përderisa kështjella ndërtohej ditën e shembej natën, skeleti i kësaj hapësire shndërrohej prej një parkingu në një festival, për tu rikthyer në gjendjen e mëparshme posa binin perdet.
Dy edicione tashmë kanë lënë shkëlqimin në njërën prej garazheve të Prishtinës, dhe edicioni i radhës ka mbet edhe pa këtë hapësirë, pasi që, tashmë është dhënë një sinjal. Ky lokacion do ti nënshtrohet renovimit.
Dhe për dy edicione të ringritjes së këtij festivali me një pauzë super të madhe në mes, prej kohës së Akordeve të Kosovës, iu ra hise dy personave, njërit nga Shqipëria e tjetrit nga Kosova, Adi Krastës e Florent Boshnjakut, të cilët, me shumë peripeci, që i tejkalonte edhe kërkesat për çka ishin të thirrur, bën të pamundurën dhe sollën këtë festival për dy edicione.
Të dy ngritën një festival pa shtëpi, një festival pa infrastrukturë, një festival nga hiqi. Mungesa e një salle koncertale vazhdon të jetë problemi më i madh i komunitetit artistik, që shpeshherë drejtorët e festivaleve i shndërron edhe në punëtorë teknik, pastrues, e gjithçka tjetër, sepse, vetëm në këto festivale di të ndodhë gjithçka e pa paparashikuar.
Megjithatë, fillimi i Festivalit të RTK-së padyshim do të mbetet i ngjitur me emrin e Boshnjakut, i cili krejt këtë proces edhe pse tejet të lodhshëm, e vlerëson si shumë të vonuar, dhe krejt këtë vonesë e adreson te përbërjet e Ministrisë së Kulturës nëpër vite, që sipas tij, nuk i dhanë një shtysë për realizimin e tij, për të ndodhë më në fund në vitin 2023, vit që shënon rrugëtimin e kësaj nisme deri në kurorëzimin e rrugëtimit për Eurosong.
“Janë gjetë shumë arsyetime nëpër vite, prej një ministri në ministrin tjetër. U desh të vinte një Adi Krasta në Kosovë dhe të lëvizte motorët, edhe përkundër shumë sfidave që na kanë përcjellë për këto dy edicione”, thotë Boshnjaku i cili neglizhencën për themelimin e këtij festivali e adreson edhe te mendësia e personave kompetent nëpër vite, duke u arsyetuar me faktin se Kosova nuk është e pranuar në Eurosong, dhe se ka kohë për themelimin e një festivali të tillë.
“Kosova do të shkojë një ditë në Eurosong, por kur të vjen ajo ditë ne duhet të jemi të përgatitur. Duhet të kemi një përvojë në raport me festivalet”, thotë Boshnjaku.
Dhe fillimi i një festivali nga zeroja, fillimi i një festivali pa sallë koncertale duket se e ka shteruar Boshnjakun dhe nuk është i sigurt nëse do të pranojë edhe udhëheqjen e edicionit të tretë. Ai është skeptik duke iu referuar përvojave në këto dy edicione.
“Për edicionin e parë kam qenë edhe unë i përgatitur se kam me pas të vështirë, po për edicionin e dytë kam menduar se do ta kemi më të lehtë, duke u bazuar në atë se tashmë e kemi ndërtuar një bazë, dhe punën e kemi të njohur. Por kurrë nuk ma ka marr mendja se edicioni i dytë do të jetë shumë më i vështirë”, thotë Boshnjaku, që shpjegon se edhe edicionin e dytë e kishte pranuar në partnerit me Adin, por, sipas tij me këto mundësi dhe këtë kapacitet, ai nuk duket shumë entuziast se do ti përvjelë mëngët edhe për edicionin e tretë.
“Dëshira dhe vullneti ka ekzistuar që festivali me arritë aty ku duhet me arritë, jam mundu me mish e me shpirt, duke përdorë edhe lidhjet e mia që kam krijuar për një jetë të tërë. Krejt kemi qenë të angazhuar, mirëpo nuk po shoh vullnet për ndryshimin e kushteve, dhe vështirë është të punohet në këto kushte”, thotë Boshnjaku, i cili uron, shumë uron që në vitet në vijim çmimi i parë i Eurosong të vijë në Shqipëri, por edhe në Kosovë kur ti vijë momenti, sepse, sipas tij një fitore e tillë do të thotë shumë për industrinë e muzikës.
Ai tërheqë disa paralele që në këtë vend nuk respektohet artisti, nuk shpërblehet për mundin e bërë, nuk i krijohet infrastrukturë, edhe nëse flitet për infrastrukturë, sipas tij fokus i jepet muzikës klasike, duke harruar që muzikën e këtij vendi e bën edhe muzika pop, jazz dhe zhanre të ndryshme që do të duhej të vlerësoheshin.
“Pandemia na ka dëshmuar se sa na respektojnë, duke pas reagime të shumta se pse artistët duhet të mbështeten në kohë të pandemisë. Po ata njerëz që dëgjojnë muzikën tonë në shtëpi, në lokale, në makina pa e paguar asnjë cent të vetëm”, shprehet Boshnjaku.
“Mentaliteti jonë vazhdon mos me e pa muzicientin si profesion, ndoshta edhe me këtë mendësi fusha jonë nuk është pa paralel me fushat tjera. Nëse ka qenë prioritet rregullimi i një rruge, po me atë rëndësi është dashtë të ndërtohej edhe një sallë. Franca dhe Gjermania janë shtete që në një periudhë nuk kanë pas as kanalizim, por kanë vepra muzikore që ende njerëzimi i shijon”, thotë Boshnjaku.
Ai përpos Festivalit të RTK-së që ka nisë rrugëtimin pa shtëpi, përmend edhe institucionin e Operës së Kosovës që ka nisë po të njëjtin rrugëtim. Këtë shkëndije muzikore ai e sheh vetëm si vullnet të artistëve, e që nuk pengohen shumë nga infrastruktura, por ai edhe në këtë mes e sheh një problem. Sepse, sipas tij, gjenerata e sakrificës është në zhdukje e sipër, të rinjtë nuk do të kenë durimin deri në ndërtimin e sallave që të bëjnë karrierë.
“Kam frikë që një ditë do të ndërtohen edhe këto salla, po kur të ndërtohen, shtrohet pyetja për kë do të ndërtohen. Po shoh shumë të rijnë që po e provojnë vetën në fushën e muzikës në rajon dhe në shtete të Evropës, ata po duan që të prekin suksesin, dhe jo përmirësimin e kushteve”, thotë Boshnjaku.
Festivali i RTSH-së ka ec shpejtë drejt një rruge kualitative
Florent Boshnjaku që për krejt jetën e tij nuk ka punuar asnjë punë tjetër përpos muzikës, ka provuar edhe shijen e Festivalit të RTSH-së në shumë dimensione. Ai ka punuar në këtë festival edhe si organizator, edhe si kompozitor, edhe si juri, por suksesi më i madh i Boshnjakut vazhdon të mos tejkalohet edhe sot.
Kompozimi i këngës “Suus” interpretuar nga Rona Nishliu, këngë që edhe sot nuk është tejkaluar nga asnjë këngëtar i Shqipërisë sa i përket radhitjes në Eurosong, është një prej sukseseve më të mëdha të Boshnjakut.
“Shumicën e krijimtarisë jam munduar me pas të tillë, krijimtari të qëndrueshme. Natyrisht se punoj edhe në pjesën komerciale, por jam mundu që të realizoj një punë cilësore, e që nuk është e lehtë të mbahet niveli në këto rrethana” thotë Boshnjaku.
Por, përpos suksesit që pat shënuar në Eurosong, Boshnjakun më të lumtur e bën fakti që kënga Suus edhe sot vazhdon të jetë target i garave të ndryshme ndërkombëtare, sikurse që kjo këngë dëgjohet edhe në festivale të ndryshme të muzikës.
Kurse për edicionin e fundit të RTSH, ku Boshnjaku ishte në cilësinë e jurisë ka vlerësuar se ky festival ka qenë një ndër festivalet me solide të RTSH, ku i ka vlerësuar edhe prurjet artistike.
Për vendin e parë të Shkodrës Elektronike ai e ka vlerësuar si një këngë të arrirë dhe se pikërisht ajo këngë e ka merituar vendin e parë. “Juria e ndau edhe çmimin e kritikës, dhe po ky çmim shkoi për Shkodrën Elektronike, e kur juria jep çmimin e kritikës kuptohet që analizohen krejt detajet”, ka thënë Boshnjaku, edhe pse, sipas tij si kompozitor është shumë e vështirë pjesëmarrja nëpër juri, pasi që me shumicën e artistëve punon, dhe e njeh kapacitetin e tyre.
“Jo gjithmonë artistët e kanë ditën më të mirë në paraqitje, dhe ti si kompozitor ia njeh kapacitetet në vazhdimësi, dhe pastaj krejt ky proces di të jetë shumë i vështirë”, thotë Boshnjaku.
“Unë e RTSH jam i lidhur shumë ngushtë për shumë vite. E njoh shumë mirë përbrenda, ia njoh problemet, ia njoh zhvillimet, dhe mund të them se kanë ec shumë shpejt me kualitet. Kushtet që i ka ofruar RTSH për organizatorët kanë qenë kushte kualitative”, vazhdon Boshnjaku, i cili organizimin me Festivalin e RTK-së dhe atij të RTSH nuk guxon as ti krahasojë, gjithnjë sa i përket infrastrukturës dhe kushteve.
Influencohen nga jeta e këngëtarëve në instagram, e fatkeqësisht nuk është reale
Se në çfarë pike është muzika sot, nëse e krahasojmë me të kaluarën, Boshnjaku thotë se nuk ka mes, një grup i këngëtarëve është lart, kurse pjesa tjetër është poshtë. Më herët më shumë kemi pas mes, që do të thotë kemi pas më shumë cilësi. Poashtu një pjesë e zhanreve është duke u tkurrë, e kemi pas muzikën pop shumë të zhvilluar, kurse tani kemi një zhanër të ri, rep, hip hop e të përzier edhe me muzikë popullore” thotë Boshnjaku.
Ndërkohë, se pse të rinjtë e Kosovës janë kaq shumë të interesuar për muzikën, Boshnjaku thotë se ndoshta pse jemi popull i hareshëm, por më shumë edhe ajo e përfitimit material. “E shohin jetën e disa këngëtareve në instagarm, dhe fatkeqësisht nuk është reale, një grusht njerëz a e kanë apo nuk e kanë atë jetë, dhe figurat e instagramit po bëhen model dhe ndoshta po i hyjnë rrugës për të bërë muzikë. Edhe pse disa fillojnë për arsye komerciale, që nuk i lë në faj, secili ka zgjedhjen e tyre”, thotë Boshjnaku.
Florent Boshjnaku që krejt jetën e ka të lidhur me muzikën, krejt ditët e vitit i ka të lidhura ngushtë me këtë profesion. Ai realizon brenda vitit disa produksuone, dhe shumë projekte të tjera muzikore.
Ai së shpejti do të lansojë një projekt muzikor, talent show, e që fituesit e kësaj gare do ti përcjellë në zhvillimin e tyre muzikor, ku tre fituesit do të dërgohen me bursë për studime.
Boshnjaku kep detaje që projekti “Rockeeet Music” është përkrahur nga fondacioni ‘Siana’, përkatësisht nga kompania ‘Speeex’, e që pritet të jetë një garë e jashtëzakonshme.
“Ka, edhe disa projekte që do ti realizojë jashtë Kosovës me të rinj, sikurse kam një projekt që e kam dërguar në Komunë të Prishtinës, por që nuk kam marr asnjë përgjigje, Kam kërkuar që të rinjtë e fushës së muzikës të kenë mundësi të realizojnë incizime të punës së tyre, në mënyrë që ti kenë të arkivuara për aplikime të mëtutjeshme. Studentët e muzikës nuk kanë asnjë incizim profesional, e po me ato incizime ata prezantohen pastaj në komisione ndërkombëtare. Po ky projekt kaq i rëndësishëm nuk u realizua, nuk mora përgjigje”, thotë Florent Boshnjaku, i cili ka punuar edhe me fonacionin e Dua Lipës ku kanë trajnuar disa të rinj e që janë dërguar pastaj për një punëtori në Suedi.
Për fund, ai kujton se lidhja me yjet tona që i kemi nëpër botë do të shërbente shumë për mbështetjen e të rinjve tanë, sepse një referencë e tyre është shumë domethënëse për karrierën e tyre. / KultPlus.com
Pothuajse nuk ka teatër të operave nëpër botë që nuk është prezantuar, dhe pothuajse secili prezantim ka rrumbullakuar copëza shkëlqimi në karrierën e tij prej tenori, dhe çdo prezantim po në ato skena të mëdha ka rritë edhe më njeriun brenda shpirtit të Saimir Pirgut.
Jeta e tij nuk ishte në fillimet e karrierës me po këtë shkëlqimin e viteve të fundit. Të bënte një copë vend në teatrot më të mëdha të botës, kishte përjetuar në lëkurën e tij jo vetëm të bukurat e skenës, sepse jo gjithçka kishte filluar me xixat e magjisë së operave, pasi që për ta ndërtuar mozaikun prej artisti, jo krejt jeta ishte art.
Saimir Pirgu kishte ndarë kohën mes studimeve dhe larjes së pjatave në një prej restauranteve të Italisë, ndryshe, do të ishte e pamundur të ndiqte ëndrrën.
Dhe erën e gjellës duket se edhe sot e ndjen në trupin e tij, pasi që po atë erë kishte në flokët e tij të zezë kur e kishin lajmëruar se mund ta takonte tenorin e famshëm botëror Luciano Pavarotin, takim që edhe ia ndryshoi botën.
Pak erë gjelle në trupin e një djaloshit të ri veç sa i kishte dhënë më shumë shije ëndrrës së tij prej tenori, e që për ta luftuar realitetin e asaj kohe, mes larjes së pjatave dhe ëndrrave të operave, rrugët e Italisë ai po i qante me ndihmën e Shekspirit dhe Gëtes….
Po këto detaje ndërtojnë artistin, dhe tash kur ka 20 vjet karrierë skenike, ai edhe më tutje kujton ballakumet dhe bugaçet e Elbasanit.
Dhe po ky vrapi maratonik që të gravonte emrin e tij diku nëpër teatro të botës, po kjo përpjekja që të dëshmonte se ai meriton një copë vëmendje te njerëzit me shije të hollë, e larguan Saimirin prej paraqitjeve në vendin e tij, aty ku kishte nisur gjithçka. 13 vjet janë bërë që Saimir Pirgu nuk ishte rikthyer në skenën e Teatrit dhe Operës së Baletit, dhe 43 vjet jetë iu deshën që më në fund të prekte tokën e Kosovës dhe të përqafonte dashurinë që i dha audienca e Prishtinës.
Dy paraqitje të njëpasnjëshme për publikun shqiptar, para atij të Tiranës dhe pastaj të Prishtinës, ishin më shumë se sa një dehje, një dehje e bukur.
Kur e takova, qysh në fillim më premtoi se nuk do ta bënte më gabimin e njëjtë. “Do të vij më shpesh në Kosovë, në Prishtinë” më tha artisti Pirgu. Ai kishte parë shkëlqimin e syve më të bukur të një audience, dhe reflektimin e këtij shkëlqimi e shihja tani unë, në sytë e tij. Përderisa fliste me mua, më dukej si përmbushja e ëndrrës së një fëmije, i lumtur, shumë i lumtur.
“E kam përjetuar çuditërisht me shumë emocion, isha mësuar të këndoj para çdo lloj publiku, por publiku i vendit tim, i gjuhës time, ka një peshë tjetër, ka një rëndësi tjetër, më të madhe, mendoj unë, dhe isha goxha i emocionuar. Dhe jam ndjerë shumë, shumë mirë. Duke parë ata sy të njerëzve që shkëlqenin, dhe që po këndonin bashkë me mua, më bën që ta përjetoj një mbrëmje me të vërtetë shumë të mirë, me mbresa shumë të forta, dhe përfundimisht ishte një koncert i arritur artistikisht” fliste Saimir Pirgu për ngrohtësinë prishtinase në njërën prej mbrëmjeve të dhjetorit.
Koncerti me tenorin Saimir Pirgun ishte mbajt në ambientet e Sallës së Kuqe, një sallë e improvizuar për evente të tilla, dhe si e tillë, artistit shqiptar i kishte marr një emocion që se kishte përjetuar askund.
Mungesa e një salle koncertale në Prishtinë, për këtë mbrëmje kishte anën tjetër të medaljes. Tenori Pirgu asnjëherë se kishte pas audiencën kaq afër, kaq ngushtë. Dhe kjo ngushti atij nuk i kishte sjell ngufatje, përkundrazi. I kishte dhënë mundësinë që të vërente sytë e audiencës, lumturinë e tyre, dhe shijimin më të bukur të jetës së tij.
“Ishte e qartë dashuria që ata më përcillnin, edhe ndoshta pse pata publikun kaq afër. Nuk e kisha ndonjëherë publikun kaq afër. Për mua ishte me rëndësi që të vija, kësaj here pa sallë, e ndonjëherë tjetër me sallë” shpjegonte Pirgu i cili kishte krijuar një spektakël të vërtetë në këtë mbrëmje artistike, pasi që, nuk e dëshironte magjinë vetëm për vete, xixat e kësaj mbrëmje ai dëshironte ti ndante edhe me artistët prezent që ishin në audiencë, dhe duke shkelë marrëveshjen me Operën e Kosovës, ai futi aty për aty në skenë edhe artistët kosovarë, që poashtu janë duke ngjitë drejt suksesit të teatrove evropiane.
“Në këtë mbrëmje ne ishim bijtë e Kosovës, dhe bashkë me artistët e Kosovës që çdo ditë po hedhin nga një tullë për artin e këtij vendi e kënduam këngën “Unë, biri yt, Kosovë”, ishte moment që nuk ishte planifikuar, por që ngriti audiencën në këmbë.
Se kishte mirëprite një prezantim të tillë në kryeqytetin e Kosovës, ai edhe më tutje e vërteton se nuk erdhi këtu që të kërkoj maksimumin e kushteve por gjetjen e një zemre të bardhe, zemër që tashmë e gjeti brenda prishtinasve. “Me të vërtetë jam shumë i përmbushur” thotë Pirgu, i cili edhe përkundër faktit që nuk kishte qenë asnjëherë, ai ishte në dijeni për mungesën e një salle.
Ndërkohë, mungesën për 13 vjet në Shqipëri, dhe mungesën për gjithë jetën në Kosovë, Pirgu e arsyeton edhe me një fakt tjetër. Ai ishte në kërkim të pjekurisë artistike.
“Kur të rikthehesh, duhet të arsyetosh mungesën tënde me punë dhe pjekuri profesionale. Rikthimi në skenën e Teatrit të Shqipërisë ishte sikur një bashkëbisedim me prindërit, ndihesh i vogël. Pasi që kthehesh pas shumë titujve të mëdhenj, dhe kjo pjekuri pastaj do edhe satisfaksion ndaj publikut, por edhe ndaj vetes, në mënyrë që të japësh më të mirën” vijon Pirgu.
Tenori Pirgu kujton se prej vitit 2012 e këndej karriera e tij kishte marr një hov të madh dhe kërkesat për paraqitje në shumë shtete të botës kishin pamundësuar ardhjen në vendin prej nga edhe ka rrënjët, pastaj kujton edhe kohën e restaurimit të objektit të Teatrit të Operës në Tiranë, sikurse më pas edhe periudha e pandemisë. Të gjitha këto kanë krijuar një distancë me Tiranën, përderisa prenotimet për vendet e tjera tashmë kishin zënë vend në kalendarin e tenorit shqiptar.
Dhe këtë mungesë të gjatë, Saimir Pirgu e arsyetoi edhe me projektin “Saimir”. Në dy kryeqytetet shqiptare ai ka sjell edhe albumin e tij me opera të përzgjedhura, dhe është më se i lumtur që për herë të parë ka arrit ta regjistrojë në një shtëpi diskografike “Arien e Lekës” nga Opera e Skënderbeut, dhe sipas tij, nuk është i lumtur vetëm për faktin se ka përfshirë një arie shqiptare, porse është përshtatë jashtëzakonisht edhe me ariet e tjera të përfshira në album.
“Unë do të isha i kënaqur nëse edhe njëherë do të këndoja në një opera në gjuhën shqipe, por duke parë se vështirë është të punojmë në krijimtarinë e dikurshme, ideja më e mirë ishte që ta prezantoja në albumin tim”, ka thënë Pirgu i cili është lumturuar edhe më shumë kur kritika botërore i ka dedikuar një vend të posaçëm pikërisht Aries së Lekës, po kësaj arie që është në mesin e 20 arieve të albumit “Saimir”, që tashmë është albumi i tretë i Saimir Pirgut.
Për publikimin e albumeve tenori Pirgu ka një mendim, pasi që sipas tij bota diskografike është një perëndim, por, sipas tij këto publikime i bën për adhuruesit në moshë të madhe, që edhe më tutje kanë nostalgji për dëgjimin e albumeve në format tjetër, edhe pse, të gjitha këto materiale i ka edhe në platformat e kohës së fundit, atij online.
Saimir Pirgu vazhdon edhe më tutje të jetojë në Itali, po në atë shtet ku i dha shkëndijat e shpresës së botës artistike, por pyetjes së nëse e ndjen vetën qytetar të një vendi apo të krejt botës, ai edhe më tutje këtë ndjesi e ka të shpërndarë.
“Vazhdoj të jem qytetar i Italisë, jam një qytetar nostalgjik, nuk parapëlqej të ndërroj vende. Unë mbusha tashmë 43 vjet, ndërkohë më janë bërë dy dekada që këndoj nëpër botë dhe e kam të vështirë të them se ku jam në shpi. Instinktivisht mund të ndihem si në shtëpi në Itali apo në Vjenë, por zemrën e kam në Shqipëri. Vështirë ta them, mbase edhe qytetar i botës dhe i artit po. Mund të jem edhe ambasador i kësaj gjëje, por mendoj se është një pyetje shumë e vështirë për të dhënë një përgjigje kaq direkte dhe konkrete, por mendoj se këtu kanë rol edhe periudhat nëpër të cilat kalon, varet sa emocionalisht mund të ndihesh prej një periudhe në periudhën tjetër”, shprehet Pirgu, i cili edhe pse kapërcen prej një teatri në teatrin tjetrin, prej shtetit në shtetin tjetër, ai nuk harron vitet që ka kaluar si fëmijë në Elbasan e më pas edhe në Tiranë.
“Më merr malli për bugaçet e Elbasanit, nuk është puna se s’po gjen njeriu miell e s’po gjen gjalpë ti bësh edhe në Itali, dy peta më, por siç i bëjnë bugaçet dhe ballakumet ata në Elbasan, nuk mund ti bëjnë askund”, shprehet me nostalgji Pirgu.
Dhe një artist kaq i arrirë, me realizim të roleve kaq të mëdha, me prekjen e teatrove më të mëdha të botës ma thotë atë që më së paku pritet. Ai edhe pas 20 viteve në skenë krejt këtë periudhë e konsideron vetëm fillim.
Së fundi është prezantuar me rolin e Cavarados së Pucinit, dhe pikërisht këtë rol të këtij niveli, ai e konsideron fillim, por fillim të një niveli tjetër, atë të pjekurisë artistike.
“Unë jam në fillim, shumë në fillim, edhe pse nuk ka teatër që nuk kam performuar, nuk kisha qenë në Kosovë, dhe këtë e shijova si përjetim, po teatrot kryesore të botës tashmë i kam përjetuar” vijon Pirgu, i cili është një ndër tenorët më të famshëm në botë që pati fatin të jetë kaq afër me tenorin e famshëm botëror Luciano Pavarotin.
Të kesh një figurë afër sikurse ishte Pavaroti është një dritare që mund të shërbejë gjithë jetën, dhe si të tillë e sheh edhe Pirgu.
Ai çdo periudhë të vështirë, edhe atëherë kur mund të jetë i dërmuar nga puna, hapë po atë dritare të leksioneve të Pavarotit, dhe herë pas here zhytet në to. “Janë dritare që i hapi dhe i mbylli sa herë që kam nevojë për to, për aq sa më kanë ngelë në kujtimet e mia”, thotë Pirgu, i cili ka një peng edhe me këtë çështje, sepse në kohën kur kishte takuar Pavarotin, përpos që ishte i ri në moshë, ishte i ri edhe në karrierë, dhe sipas tij, kur je i ri nuk i kupton me të vërtetë leksionet e një gjigandi të skenës.
Se çfarë materiale ka nga Pavaroti e që publiku ende nuk i ka parë, Pirgu thotë se ka shumë xhirime me kamerë personale, të cilat do të selektohen në një kohë kur do ti vijë momenti, edhe pse, sipas tij, kujtimet me të janë përfshirë edhe në dokumentarin për Pavarotin, duke përfshirë takime, intervista dhe pjesë të tjera të rëndësishme. “Dp të merrem me ato materiale në një moment kur të kem kohë, por njëherë duhet të vijoj rrugëtimin tutje”, thotë Pirgu.
Por nëse edhe Saimir Pirgu është duke i pasuar këshillat te solistët e rinj, sikurse ka vepruar Pavaroti me të, Pirgu është më i rezervuar në këtë pikë. Ai mendon se nganjëherë një këshillë nuk mund të jepet në momentin e duhur, dhe mund të ketë një ndikim negativ, dhe mu për këtë çështje ai është shumë i kujdesshëm me të rinjtë.
“Ndryshe është me ata që jam afër në projekte, sepse është kontakt i përditshëm, dhe shumë shpesh mund edhe të jap ndonjë këshillë, por një këshillë me të rinjtë nuk mjafton me vetëm një takim, dhe po nga ai takim ta bësh të duhurën”, thotë Pirgu.
Tenori Pirgu, po ky tenor që ka shkëlqyer në shumë skena botërore, shumë shpesh ka rastisë që ta ndajë skenën me artistë shqiptarë, dhe këto paraqitje ai i vlerëson si një mrekulli.
“Edhe nëse do të donim, nuk do të arrinim që këto paraqitje ti bëjmë bashkë, sepse për rolet vendosin teatrot, dhe po teatrot na përzgjedhin. Dhe kur rastis që në një projekt të zgjidhen dy artistë shqiptarë, kjo është një mrekulli”, thotë Pirgu, i cili ka ndarë shumë shpesh skenën me Ermonela Jahon, Marigona Qerkezin, Elbenita Kajtazin, e sikurse që ka pas edhe kombinime të tjera ku kanë performuar mbi dy artistë shqiptarë nëpër teatro të botës.
Dhe një jetë e tërë nëpër botë, qytetar rezident në Itali dhe shumë kontakte me të huajt, ndodhë që artistët të ndjenjë edhe në palcë të qenit i huaj dhe për këtë fakt, Pirgu thotë se italianët janë më të vështirë në këtë pikë.
“Ka shumë raste, sepse racizmi ka nuanca të ndryshme. Ta zëmë, në Vjenë asnjëherë nuk jam ndjerë si huaj, përderisa në Itali po. Ndonëse shteti i Italisë është shteti që i kam dedikuar edhe jetën time, dhe kam investuar artistikisht po në këtë shtet, mendoj se është shteti më i vështirë për ti bindë artistikisht. Është si një arenë mes luanëve, nëse je i zoti, mund ta kapërcesh”, thotë Pirgu.
Dhe sapo e mendon se një artist si puna e Saimir Pirgut e ka karrierën si vaj, sepse ka shkelë teatrot më të mëdha të botës, ai e thotë të kundërtën. “Sa më shumë ngjitesh, konkurrenca bëhet edhe më e madhe. Është e përditshme, është evidente. Dhe kur e mendon se gjërat janë duke shkuar shumë mirë, bëhet më keq akoma”, thotë Pirgu i cili edhe këtë pjesë e akcepton, sepse sipas tij vetëm konkurrenca e bën më reale jetën e artistit.
Megjithatë, tenori Pirgu vlerëson se tashmë ka vënë në binarë rrugëtimin e tij prej tenori, punë që përpos asaj shpirtërores, vazhdon ti sigurojë edhe të mira materiale dhe një jetë të mirë, ai vazhdon të jetë në kërkim të së bukurës skenike, dhe se sipas tij, në këtë profesion, vetëm ata që kalojnë 30 ose 40 vjet karrierë skenike, tek atëherë mund edhe të kuptohet vlera e tyre artistike. “Për këtë arsye vazhdoj të them se unë jam tej A-ja. Ende është e largët rruga për të lënë diçka pas. Ky është prioriteti im”, thotë Pirgu, që vazhdon ta ketë në zemër artistin shqiptar Gaqo Çako, që sipas tij, Çako ishte një artist i madh po i pa fat, sepse lindi një një periudhë të vështirë të Shqipërisë, dhe se sipas tij, nëse do të ishin rrethana tjera, ai do të ishte një artist i tjerave përmasa. / KultPlus.com
“Nuk mund t’i shpëtoj. Është gjëja e tmerrshme që duhet të jetë.” Është një nga thëniet më të famshme që vjen nga dramaturgu i njohur amerikan, Eugene O’Neill, e që e njëjta vlen edhe për shpirtin artistik të aktorit shqiptar Adrian Morina, i cili nuk i shpëton dot teatrit, e as teatri atij. Dërrasat e teatrit i bëjnë jehonë roleve të tij dhe ai ia kthen me të njëjtën monedhë, duke e lartësuar cilësinë e aktrimit në Kosovë. Ai jetëson me qindra jetë në skenë por edhe shpesh i vret brenda natës. Karakteret që interpreton ai, rilindin me të, vdesin me të. Zemra e aktorit Morina del nga skajet e qoshes së saj mu atëherë kur të pranishme janë duartrokitjet të cilat ai i ka adhuruar qysh si fëmijë. Dhe mund ta imagjinoni se si ato skaje mund të dalin goxha si shpesh nga korridori i ngushtë ku qetësisht flenë rrahjet, shkruan KultPlus.
Kaosi i një teatri përherë do mbetet kulmi i shtëpisë së aktorëve. Pa atë kaos, ata janë si enë boshe që bëjnë shumë zhurmë. Paqen shpirtërore ata e gjejnë duke shtegtuar drejtë rolit përkatës, dialogëve, mishërimit me personazhin specifik. Publiku sheh vetëm fragmente, mirëpo aktorët me secilin rresht, secilën fjalë, jetësojnë një hije të dytë të tyren që nuk ngjan aspak me të parën. Perdet e teatrit nuk fshehin vetëm prapaskenat, por edhe hyrje-daljen e personazheve nga trupi në trup. Secili lot dhe secila e qeshur vjen nga brendësia e aktorit, mirëpo ajo është dhuntia me të cilën kanë lindur dhe me të cilën do të vallëzojnë gjer në fund. Po u bëre njëherë aktor, nuk ka më kthim prapa sepse profesioni të ngreh zvarrë nga këmbët dhe të detyron t’i përulesh hyjnisë së teatrit.
Teatri, një vend i shenjtë që kanë të drejtë njëkohësisht ta duan e edhe ta urrejnë vetëm aktorët. Sa herë që ekziston mundësia për të përjetuar artin e aktorit Morina, në sytë e tij dallohen qartazi netët pa gjumë, stuhitë e skenarëve dhe djersët e provave të shumta. Por, e gjitha ajo zhduket në momentin që shpirti i tij farkëtohet me zjarrin e roleve të cilat digjen dalëngadalë në skenë. Aktori Morina ka skalitur disa nga rolet më të veçanta që kam pasur rastin t’i shoh, vëzhgoj e admiroj. ”Makbethi”, “1984”, “Kamarja e turpit”, “Unë jam vetë grua”, “Fausti”, “The Handke Project”, “Inspektor Limi” dhe në “Stiffler”, ai skalitë këndshëm qëndrueshmërinë, guximin dhe perfeksionin. Nga shfaqja në shfaqje, ai po e gdhend përgjithmonë emrin e tij në artin teatral.
Aktori Morina bëhet një me secilin rol njashtu sikurse pikon vesa e mëngjesit në qiell. Ai dhe rolet e tij janë të pandashëm, lidhen e zgjidhen si penjtë mes vete. Ai i shkrin të gjitha rolet sikurse dielli që lëshon butësisht sytë e tij të zjarrtë në sfondin qiellor. Atij i duhet që të rrëshqasë çdo ditë në lëkurën e dikujt tjetër, vetëm e vetëm për të shfaqur personazhe që herë janë të përballueshëm e herë jo. Të cilësuara si role “të mira” apo “të këqija”, nuk ka fort rëndësi, pasi që aktori Morina të dy versionet arrin t’i sjellë nëpërmjet një identiteti unik që bie lehtazi mbi skenë, si rënia e një gjetheje vjeshte. Dhe në atë rënie, përjetohet i gjithë thelbi i ëndrrës, frikës, dëshirës dhe gjithë ndjenjat e tjera që një personazh i caktuar ka për detyrë t’i shfaq.
Përmbushjen aktori Morina e arrin nga roli në rol, nga një ritëm tek tjetri. Herë është një luftëtar, herë një hero, herë një “gjarpër”, herë një dështak, herë një triumfues, herë vetë “djalli”. Kjo është ajo sublimja që ai arrin ta shpalosë me secilën frymë që e lëshon. Në mesin e rreshtave, secili aktor mund ta gjejë edhe vetën, mirëpo esenca qëndron tek ekuilibri që nuk e identifikon kufirin mes realitetit dhe jo-realitetit. Pulsi unik i personazheve të luajtura nga aktori Morina formohet nëpërmjet lëvizjeve, fjalëve e edhe nga kërcitja e linjave të ballit. Ai pikturon shpesh portrete të cilat ngjallen në jetë nëpërmjet një brushe që tokëzon momente. Sikurse një kameleon vjen arti i aktorit Morina që zgjon buzëqeshje të pafundme në fytyrat brenda audiencës. Ai lëviz në mënyrë të tillë ku nuk njihet kufiri mes skenës dhe shpirtit.
Në këtë intervistë për KultPlus, aktori Morina ka treguar se dashurinë për teatrin, filmin, artin, të bukurën, nuk e ka paramenduar ta përjetojë. Ai akoma nuk e di se pse i ka këto dashuri në jetë dhe për çfarë arsye. Ai beson thellë se këto dashuri thjeshtë ndodhin rastësisht, pëlqehen papritmas dhe të rrëmbejnë në çast.
“Mbaj mend fluturat që i ndjeja brenda. Mund të më kujtohet çasti por nuk mund ta shpjegoj pse? Mbaj mend magjinë e ekranit të madh në Kino Bahqe Lumbardhi, në vitin 1986, tek po shihja, bashkë me prindërit, filmin “Rojet e mjegullës”, të profesorit Isa Qosja. Aty doja të isha unë. Në atë moment. Doja të isha heroi njëjtë si axha Xhevat Qorraj që po e shihja. I doja duartrokitjet. E doja publikun. Ishin shumë më shumë sesa publiku im (prindërit dhe familjarët) kur recitoja, këndoja, e imitoja para televizorit. E mbaj mend se nga ajo natë nuk kam reshtur së ëndërruari për ekranin e madh dhe botën e madhe të artit duke përfunduar “tragjikisht” në teatër. Teatri është bota më e madhe dhe arti më i shenjtë”, thotë ai.
Sipas tij, në ambientin e vendin në të cilin jetojmë, nuk ekziston një prodhimtari edhe aq e madhe apo një treg në të cilin ke mundësi të thuash shpesh jo, e aq më pak kur gjendesh në fillet e karrierës apo kur mezi pret të angazhohesh në provime studentore ose projekte teatrore.
“Si i ri nuk është se ke një gjykim për veprat të cilat je pjesë. Shto kësaj edhe pjesën financiare e cila jo vetëm si artist i ri por të përcjellë fatkeqësisht gjithë jetën në botën teatrore. Andaj mundësia për të thënë jo është e kushtëzuar shumë prej këtyre faktorëve. Ndërsa, sot, në projektet brenda Teatrit Kombëtar është e vështirë të thuash jo për shkak se repertori është i verifikuar dhe gjithnjë ambicioz. Inskenohen vepra të autorëve botërorë të cilat i kanë kaluar filtrat e dramaturgjisë botërore e lëre më të mijat. Ndodhë ndonjëherë që për shkak të angazhimeve të shumta, orareve që ndeshen mes vete me projekte tjera brenda TKK-së, të mos bëhemi pjesë e ndonjë shfaqjeje, besa ndonjëherë edhe për të mos u bërë i “tepërt”. Ndërsa për shfaqjet tjera brenda dhe jashtë vendit kryesisht kam dëshirë të jem pjesë e shfaqjeve të angazhuara. Shfaqjeve që ngrenë shumë tema, pyetje, pikëpyetje. Shfaqje të cilat u japin zë e forcë të pazëve dhe të pafuqishmëve. Teatër i drejtpërdrejtë. I guximshëm. Fatkeqësia është se nuk kemi shumë kompani e produksione private. Por, përpiqem të jem pjesë e projekteve prapa të cilave qëndroj jo vetëm si aktor i angazhuar por edhe si artist edhe qytetar”, tregon Morina.
Dhe, kur flasim për hezitimet për të marr mbi supe një rol, aktori Morina tregon se ka shumë faktorë të tjerë të cilat ai i shikon para se të synojë një angazhim të tijin.
“Përveç tekstit që është bazë e fortë, themel, për një shfaqje të mirë, janë edhe shumë faktorë të tjerë të cilët i duhen projektit për të qenë në nivel të cilin unë e synoj në cilindo angazhim. Drama, romani, teksti mund të jetë shumë i mirë si letërsi por pa një ekip të mirë, vështirë të bëjmë një shfaqje të mirë. Regjisori/ja është “komandanti/ja” që udhëheq “luftën”. Secila betejë prej përzgjedhjes së tekstit e deri te “përfundimi i luftës”, premiera, kërkon shumë dije, përkushtim, investim e shumë dashuri. Betejën e parë, si aktor, kryesisht e kam me regjisorin/en. Shumë pyetje, analiza, parapërgatitje deri në momentin e Po-së. Dhe në këtë pikë jam shumë i vështirë. Disa herë edhe i tepërt e shpeshherë edhe naiv në pyetjet dhe përgjigjet që pres t’i kem të zgjidhura para fillimit të shfaqjes. Në momentin që bindem atëherë vetëm i ndez motorët dhe investohem pafundësisht për të fituar betejat e pastaj edhe luftën. Me përvojën bëhet gjithnjë e më e vështirë. E vështirë sepse ke çfarë të rrënosh në karrierë në krahasim kur je fillestar e të falen gabimet. Vetëm tani arrij ta kuptoj frikën e mjeshtrit Istref Begolli i cili me gjithë atë përvojë kishte frikë të luante shfaqje e lëre më të përzgjidhte role”, rrëfen Morina.
“Makbethi”
Në të shumtën e shfaqjeve në të cilat ka luajtur aktori Morina, shpesh personazhet kanë qenë secili më i ndërlikuar se tjetri dhe ai akoma nuk e beson se si e ka gjetur guximin për t’i luajtur ato në skenë.
“Tani kur e lexoj pyetjen tuaj them si kam pasur guxim ti pranoj këto role? Si kam besuar se do t’ia dal? Si do t’i bëj këto role të vlerësohen? Ku është gjithë ajo kurajë? Prej nga gjithë energji? Po flasim për disa kryevepra të dramaturgjisë. Por, ekziston një besim që e kanë regjisorët kur më përzgjedhin për punë. Ata marrin parasysh analizën dhe investimin e madh në zbërthimin e roleve, përkushtimin dhe dedikimin që kam për punë. Me dashurinë e pashtershme që kam për teatrin, besoj se arrij të realizoj me sukses rolet në shfaqjet që angazhohem. Megjithatë, meritë kryesore kanë regjisorët dhe kolegët të cilëve u jam falënderues përgjithmonë”, thotë Morina, i cili tutje tregon se rolin e Makbethit nuk e arriti ta kuptonte pa leximin dhe zbërthimin cezarian që ia ka bërë regjisori Rijani, as rolin e Obrienit në 1984-shin nuk do e bënte pa insistimin e një “Adriani” ndryshe nga regjisori Mendjiski, as rolin e Mefistos së padjallëzuar e të paklishezuar nuk do e kishte bërë pa analizën psiko-filozofike të regjisorit Hysaj, as rolin e Mahlsdorfit nuk do e bënte pa luftën e madhe që e ka bërë regjisori Kushtrim Koliqi për të drejtat e njeriut, e as Handken nuk do e bënte pa guximin dhe kurajën e Blertës dhe Jeton Nezirajt.
Por, mbi të gjitha, ai gjithë këto role nuk do të mundte t’i realizonte pa përkrahjen e familjes, kolegëve, punëtorëve teknik dhe publikut.
Dhe, kur jemi tek pjesa e të mbajturit në mend të gjitha tekstet e të gjithë atyre personazheve që një aktor i rijetëson në skenë, atëherë aktori Morina na ka thënë se përgjegjësia për mësimin e tekstit është akoma më e madhe tani sepse nuk ka kush të ndihmon dot, por, për të kjo nuk është ndonjë vështirësi e potencuar.
“Në të shkuarën në teatër një rol të rëndësishëm kishin pëshpëritësit që vështirë se gjenden nëpër teatro sot. Më shumë janë si pjesë e menaxherëve të skenës. Ndaj edhe përgjegjësia për mësimin e tekstit është edhe më e madhe tani sepse nuk ke nga kush të kërkosh ndihmë. Personalisht, nuk e kam aspak problem mbamendjen e tekstit e sidomos mbamendjen vizuale e cila ndihmon shumë edhe mbajtjen në mend të tekstit. Për kuriozitet, dua të tregoj se gjatë vitit 2023 kam luajtur në 11 shfaqje të ndryshme të cilat jetojnë edhe sot. Disa prej tyre edhe pas 10 vitesh nga premiera”, rrëfen Morina.
Sipas tij, secila shfaqje, secili rol, secila ngjarje që ndodhë në jetë, është një pasuri më vete. Është diçka nga të cilat mëson shumë dhe është diçka që gjithnjë ndryshon, andaj dhe veçimi i një roli specifik është tejet i vështirë, por secili rol i ka mësuar atij diçka të cilën e mban afër vetes dhe e tregon me një lehtësi të dukshme.
“Kjo është e bukura e artit. Sado që ti beson se po ndryshon veten për realizim sa më të mirë të rolit, po aq i vërtetë është edhe ndryshimi yt si njeri. Dhe këtë e çmoj në teatër dhe jam falënderues. Është vështirë të dalloj ndonjërin prej roleve nga kam nxjerrë mësimin më të madh. Llojllojshmëria e roleve që kam luajtur më ka mësuar se cili është “faji” kur ke ngjyrë tjetër lëkure; pse duhet të “turpërohesh” për besimin tënd; pse duhet të gurëzojnë, shajnë e poshtërojnë kur ti i përket komunitetit “Lgbtiq+”; pse duhet t’i vendosësh gishtin kokës kur je në anën e shumicës; se më i fortë je kur të luftosh i vetëm si doktor Stockmani i Armikut të popullit; pse Rocknrrolli i çmend diktatorët; e deri te liria e cila s’mund të merret si e mirëqenë, andaj dhe po e humbasim përditë”, thotë Morina.
“The Handke Project”
Ai është gjithmonë falënderues ndaj faktit që i është dhënë mundësia që në karrierën e tij, të jetë pjesë e shumë projekteve të ndryshme, nga to edhe disa nga kryeveprat më të bukura të letërsisë. Dhe, ai nuk di se si ta quaj këtë ndodhi përpos “fat në jetë”.
“Asnjëherë nuk kam guxuar të ëndërroj për Makbethin, Mefiston e “Faustit”, Obrien e “1984”, Malvolion nga “Nata e dymbëdhjetë”, Charlote von Mahlsdorf te “Unë jam vetë grua” etj. Dhe, as të jem pjesë e projekteve shumë të suksesshme si “Demolimi i Kullës së Ajfelit”, “The Handke project”, me të cilat u prezantuam në festivalet më të rëndësishme të Evropës dhe botës. Meqenëse pyetja juaj është insistuese, po e them atë që ma thonë miqtë dhe kolegët, se një rol që duhet ta luaj deri në fund të jetës, për të cilin edhe jam shpërblyer nga Ministria e Kulturës si ‘Aktori më i mirë i vitit 2020’ është “Unë jam vet grua”, jo vetëm për rolin që kam bërë por edhe për temën që trajton shfaqja por edhe për shkak se është monodramë dhe gjithçka varet vetëm prej meje. Mbase do ta luaj për aq sa kam “takat””, thotë Morina.
Aktori që Morina e dëshiron, përpiqet dhe ëndërron të jetë, është individi që përdor profesionin e tij si një mjet për të dhënë një mesazh shoqëror, politik ose kulturor. Pra, jo një aktor që është thjesht një interpretues rolesh, por një zë i fuqishëm që angazhohet për të ngritur ndërgjegjësimin mbi çështje që janë të rëndësishme për shoqërinë. Aktori që ai dëshiron të jetë, është ai që angazhohet në forma të ndryshme të veprimit, përmes performancave që shkelin normat e zakonshme të sjelljes ose që përfshijnë mesazhe të drejtpërdrejta, shpesh duke i dhënë një sens të fortë politik veprave të tyre.
“Ai aktor që unë synoj duhet të përdorë çdo mundësi që na jep profesioni për të bërë thirrje për ndryshim, të mbështesim kauza shoqërore, dhe të denoncojmë padrejtësitë, qoftë nëpërmjet dramës, filmit, ose angazhimeve publike. Aktori që unë ëndërroj të jem nuk duhet të frikësohet nga pasojat që mund të sjellin kundërshtitë me autoritetet, dhe shpesh vendos të flasë me guxim edhe kur kjo rrezikon karrierën e tij. Në thelb, duhet të jetë një individ që përdor artin dhe aftësitë e tij për të përfshirë publikun në një diskutim të thellë mbi çështje që kanë të bëjnë me drejtësinë, lirinë dhe të drejtat e njeriut, duke i dhënë artit një rol aktiv dhe transformues në shoqëri”, tregon ai.
“Fausti”
Së fundmi, aktori Morina ka fituar Çmimin Vjetor për Aktorin më të Mirë në fushën e Teatrit për rolin e Mefistifelit në shfaqjen “Fausti” dhe rolin e O’Brien në shfaqjen “1984”. Por, këto çmime asnjëherë nuk kanë qenë diçka primare për të, dhe kjo do të vlejë edhe për çfarëdo çmimi tjetër.
“Jo se jam kundër çmimeve por nuk besoj se të bëjnë aktor më të mirë çmimet. Nuk ta pasurojnë e përmbushin botën shpirtërore. Nuk të bëjnë njeri më të mirë. Përkundrazi, disa edhe i dehumanizojnë prandaj edhe kam pas frikë se në ndjekje të çmimeve do e humbas vetveten. Por, si thonë në popull “Atë që e don më së paku, ajo të gjen”. E vërtetë se jam shpërblyer me shumë çmime kombëtare e ndërkombëtare. Herë individualisht e herë kolektivisht. Fëmijët dhe bashkëshortja ma kanë bërë një kabinet të vogël për çmimet. Veçanërisht, fëmijët kënaqen me to. Nuk them se nuk jam mirënjohës dhe falënderues ndaj atyre të cilët më kanë vlerësuar me çmime, por, më shumë jam i lumtur kur më përzgjedhin të punoj sërish dhe sërish dhe sërish. Ky është shpërblimi më i madh”, thotë Morina.
Sipas tij, repertorët e teatrove në Kosovë, kryesisht, janë të kushtëzuara për shkak të buxheteve të limituara e të pamjaftueshme. Andaj dhe nuk ekziston mundësia që të prodhohen projekte afatgjate.
“E kemi Pejën në renovim që 3 vite, Prizreni 2 vite, Mitrovica ka qenë e mbyllur afër dy vite e deri tek Teatri Kombëtar i Kosovës që është jashtë objektit të tij tash e gati 3 vite dhe siç po shihet do të zgjasë shumë. Paradoksalisht, Teatri i vetëm që ka mundësi financiare dhe artistike zhvillon veprimtarinë e tij në një vend të improvizuar në Pallatin e Rinisë. Pra, nuk ka mundësi të prodhojë projekte me ato mundësitë financiare që i ka, ndërsa, ato të qyteteve kanë hapësira por nuk kanë mjete. Repertorët janë të varfra, kryesisht të atypëratyshme, pa një plan afatgjatë dhe vizion të qartë. Por, të jemi të sinqertë, teatrot tona janë teatro të reja dhe natyrshëm duhet kohë e procese për të arritur atje ku do të duhej. Teatri Kombëtar me gjithë të metat e veta arrin të prezantoj një repertor vjetor me 5 deri në 7 premiera dhe bashkëprodhime ndërkombëtare që kanë filluar këto vitet e fundit. Pavarësisht trupës së vogël prej 21 aktorësh, arrijmë të luajmë rreth 150 repriza në kalendarin vjetor. Duke qenë institucioni më i vjetër teatror e kulturor në vend, megjithatë, ecën përpara pavarësisht sfidave”, shpalos Morina.
“Unë jam vetë grua”
Aktori Morina gjithashtu na tregoi për vështirësitë në të cilat haset ai si aktor në Teatrin Kombëtar të Kosovës, dhe në përgjithësi. Por, nuk lë anash pa përmendur edhe fajin që e ka MKRS mbi rrjedhën e punës në TKK.
“Vështirësitë janë të shumta por janë motivuese. Na bëjnë më të fortë dhe na shtyjnë të punojmë më fortë për t’i tejkaluar. Çfarë na merr shumë kohë e që fatkeqësisht nuk varet prej nesh, janë problemet e përzgjedhjes së njerëzve jo të duhur në pozitat e duhura. Dhe, këtu fillon lëshimi pastaj që kur e tërheq fijen, dalim deri te politika. Politika është ajo që e bën lëmshin. I përkasim një gjenerate e cila është dashur të angazhohet e humb energji për zgjidhjen e secilit problem në teatër e jetën teatrore, Ligje, rregullore, themelim institucionesh, akte ligjore, zgjidhje për problemeve banale me ujin, wc-të, kanalizimet në teatër, renovimet, pagat, mungesën e buxheteve, protestat e deri te greva në të cilën jemi prapë për shkak të politikës së gabuar të Ministrisë së Kulturës ndaj TKK-së dhe mosvlerësimit të aktorëve të TKK-së. Po të harxhonim secili prej nesh gjithë energjinë në punën tonë, do të ishim në pozitë shumë të mirë edhe ne edhe shteti. Aktorët do të ishin aktorë ndërsa politikanët nuk do të ishin yje por shërbëtor siç kërkojnë të jenë”, thotë ai.
Në anën tjetër, ai beson se është e vështirë që në pozicionin e aktorit, të bëhet përzgjedhja se në cilën shfaqje do kishte dëshirë apo ëndërr që një aktor të luante.
“Duke qenë vetëm në pozicionin e aktorit, në pozitën ku ti përzgjidhesh dhe nuk përzgjedh, është e vështirë të planifikosh shumë për rolet të cilat do të doje t’i luaje. Shfaqjet varen shumë nga menaxhmentet e teatrove të cilat duhej të ishin përgjegjëse për të realizuar shfaqje për karakteristikat e trupave që zotërojnë dhe temave në interes të publikut. Po të varej nga unë, sigurisht se do ti jepja përparësi dramës origjinale, teksteve me porosi, teatrit politik. Si aktor do të doja të isha pjesë e “Mjeshtri dhe Margarita”, “Opera e lypsarëve”, “Corolianus”, “Lolita”, “Ditari i një të çmenduri”, “Bali” e të tjerë”, tregon Morina.
“Stiffler”
Krejt në fund, këtë intervistë e përmbyllëm me bisedën rreth projektit të fundit të aktorit Morina, i cili sapo ka përfunduar premierën e një bashkëprodhimi mes Tiranës dhe Prishtinës mbi shfaqjen “Të turpëruarit”, që erdhi nën regjinë e Altin Bashës.
Ndërsa, viti 2025 po e pret aktorin Morina me dy ftesa për shfaqje që i kanë ardhur nga Tirana. Njërën, ai do ta realizoj në fillim të vitit dhe për tjetrën nodhen akoma në dakordim e sipër. Për momentin, ai është duke punuar për projektin “Streha e të nemunave” me regjisorin Ilir Bokshi, e që shumë shpejtë pritet të jetë premierë në pjesën e parë të vitit 2025. Dhe, në pjesën e dytë të vitit 2025, do të nisë një bashkëpunim teatror e ndërkombëtar, premiera e të cilit do të bëhet në fillim të vitit 2026. Pra, aktorin Adrian Morina po e presin shumë punë përpara, ashtu siç jemi mësuar ta shohim përherë; të angazhuar për teatrin, fizikisht e emocionalisht, me tërë qenien e tij./ KultPlus.com
Një pëshpëritje e lëvizjeve që gdhend rrëqethet në trupat njerëzorë dhe një vulosje emocionesh ndodh brenda qenies njerëzore kur përjetohet një balet i veçantë që shpalos një histori, një tregim apo ndjenjë. Nën petkun e këtij arti madhështor qëndron një balerin dhe koreograf i cili skenën e pushton me krijime teksa edhe hija e tij bëhet një me skenën. Bëhet fjalë për Blenard Azizajn, balerini dhe koreografi shqiptar që sfidon gravitetin e vallëzon me një hijeshi të bukur. Krahët e tij shndërrohen në mullinj të erës teksa në atmosferë lëshohet një balet, ritmi i të cilit shkakton të dridhura nga koka e deri në pjesën e poshtme të këmbëve. Jehonat e rrahjeve të zemrës dëgjohen qartazi kur jetësohet brishtësia emocionale dhe estetike e krijimeve të Azizajt. Nëse supozojmë që shpirti qëndron gjithmonë në heshtje, atëherë tek baletet e Azizajt, shpirti del në pah, përkulet, përshpejtohet, çlirohet njëlloj si lëshimi i një pllake muzikore në gramafon.
I lindur në Shqipëri, ai nisi karrierën fillimisht si balerin në Shkollën Shtetërore Kombëtare të Kërcimit në Greqi, për të prekur pastaj shumë skena të tjera botërore si në Gjermani, Francë, Zelandën e Re, Meksikë, Hong Kong e Brazil. Për t’i shkelur dërrasat e teatrove të këtyre vendeve, normalisht duhej shumë punë, përkushtim, dashuri, pasion e sakrifica, gjëra këto që na vijnë të rrëfyera nga vetë balerini dhe koreografi Blenard Azizaj në një intervistë të veçantë për KultPlus.
Baleti është himni i voshtrës që rritet brenda njeriut. Hiri i saj transformon mishin dhe shpirtin njëlloj. Ata që ia kushtojnë trupin e tyre kësaj forme të artit, kanë përballë një fushëbetejë ku balancimi i disiplinës, teknikës dhe emocionit duhet të jetë i vizatuar me precizitet. Kufizime nuk duhet të ketë, as edhe në ëndrra. Gllabërimi i këtij arti duhet të bëhet qysh në fillim e më pastaj pasojnë edhe netët e pafundme me dhimbje nga piruetet e shumta, tendosjet e muskujve e thurjet e tregimeve. Por, kësisoj bëhet shpalosja e një gjuhe përtej fjalëve që mbështjellët në mëndafshin e limiteve.
Koreografi Blenard Azizaj ka një fëmijëri të cilën e ka dorëzuar brenda dhomave të praktikës me një përkushtim për përsosmëri. Pjekuria e tij reflekton në rimet e tij. Në çdo plié, çdo kërcim, ai mban prejardhjen e tij duke lënë një gjurmë në historinë e baletit shqiptar. Ky zanat për të është diçka që kërkon gjithçka nga ai, mirëpo ai i dhuron ato pa asnjë mëdyshje.
Dashuria për kërcimin i ka lindur si një gjë e heshtur dhe e fshehtë që e ka thirrur nga brenda që fëmijë. Gjithçka nisi me admirimin për Michael Jackson-in, atë që ishte heroi i tij dhe për të, një magjistar në lëvizje. Kur ai e ka parë atë duke kërcyer ka ndjerë diçka që as vetë nuk mund ta përshkruan, njëfarë zjarri që i është ndezur pa fjalë, një frymëzim që i është shtrirë përtej muzikës dhe ndjenjës, drejt vetë shpirtit.
Nga sporti, ai kaloi te kërcimi, fillimisht si autodidakt, duke zbuluar çdo hap e çdo ritëm përmes përjetimit personal, pa rregulla e pa kufij. Edhe pas studimeve, ai ende e quan veten autodidakt. Për të, arti nuk është diçka që mësohet plotësisht nëpër shkolla; është diçka që lind, që vjen nga brenda me një forcë të papritur, si një fllad që shndërrohet në stuhi brenda shpirtit. Çdo lëvizje që krijon, ai dëshiron që të bëhet një dëshmi e ndjenjave që e përshkojnë, një udhëtim që e çon gjithnjë e më afër thelbit të tij të vërtetë.
Caroline Jiang
Të nisesh drejt një rruge e cila kërkon që në moshë të re të mbjellësh farat e qëllimit në tokën e butë të rinisë, është diçka e vështirë, megjithatë, arrihet nëpërmjet një qetësie në të cilën hidhen zaret e fatit. Themeli qëndron tek pafajësia dhe e atillë ka qenë edhe historia e koreografit Azizaj. Kur ai shkoi për herë të parë në Shkollën Shtetërore Kombëtare të Kërcimit në Greqi, ka ndjerë një përzierje emocionesh – një lloj drite dhe peshë që e ka mbuluar atë tërësisht.
“Ishte sikur të hyja në një botë të re, një vend ku ëndrrat dhe sfidat bashkëjetonin, ku çdo hap do të ishte një provë dhe një mësim për shpirtin tim. Ishte ndjenja e një fillimi të madh, një udhëtim që e dija se do të më ndryshonte përgjithmonë. Këmbët e mia e ndien tokën ndryshe atë ditë, si të thirreshin për një qëllim më të lartë – një ftesë për të zbuluar kufijtë e artit dhe të vetes sime”, thotë ai.
Ai i dha të gjitha provimet dhe u pranua në atë që quhej Seksioni Përgatitor. Më pas, u bë emigrant ligjor, mori dokumentet dhe vizën studentore. Gëzimi i tij ishte i papërshkrueshëm, por thellë brenda vetes, ai ende nuk po e kuptonte plotësisht çfarë po ndodhte me të.
“Kohët ishin të ashpra, të egra. Nuk kisha një punë të përhershme, as një shtëpi ku të gjeja prehje; netët i kaloja në shkolla kërcimi dhe teatro, nën ritmet e një përkushtimi që nuk më linte të flija. Punët që gjeja teksa studioja, ishin të vështira: kamarier, barman, çdo gjë që mund të më siguronte gjërat bazike. Gjumi ishte i pakët, lodhja – pafund. Kishte çaste kur ndihesha i thyer, sikur çdo barrë e lodhje nuk mund të përballohej më. Vështirësitë ishin të pafundme, si dallgë që vinin pa pushim”, shpalos ai.
Në këto vite të hershme, pasioni i gjen rrënjët, ndërsa koha bëhet edhe mësuese edhe shoqëruese e heshtur. Udhëtimi kërkon durim – si të ushqesh një flakë që duhet kujdesur që të mos lëkundet shumë shpejt ose të digjet shumë shpejt. Andaj, Shkolla Shtetërore e Kërcimit dhe jeta brenda saj, i dhuruan atij një mësim të çmuar, një lidhje të thellë me artin e kërcimit dhe me ritmin që buronte brenda tij. Çdo profesor ishte një burim mësimesh për të. Ai i respektonte të gjithë, pa kurrfarë kritike; thjesht punonte dhe punonte. Dhe, çuditërisht, këto vështirësi për të ishin një lloj bukurie në vetvete.
Shkolla i dhuroi atij një forcë, dhe ai, deri më sot, akoma mbetet një vëzhgues.
“Është një art më vete të dish të vëzhgosh; kërkon liri dhe një lidhje të thellë me të vërtetën e jetës. Arti i vëzhgimit dhe i dëgjimit janë të bukur dhe një formë e jetës vetë. Ky art i vëzhgimit më ndihmoi shumë në Shkollën Shtetërore të Kërcimit. Ky vend, këta njerëz, artistë, kanë diçka të veçantë që të bën të jesh, më i ndjeshëm, përmes përballjes me të vërteta të ndryshme. Më vonë, fillova të bëja disa punë të vogla, si shfaqje televizive, që më ndihmonin financiarisht. Njerëzit që takova më ndihmuan secili në mënyrën e vet. Për secilin prej tyre, ruaj një “faleminderit” të madh në zemër. Për shumë kohe isha i shpërndarë, pa një bazë, pa një strehë ku të ndihesha i sigurt. Shtëpia ime e vërtetë erdhi shumë më vonë, pas viteve të tëra”, tregon Azizaj.
Vlasov Sulaj
Që në vitin e parë të studimeve, ai filloi të kërcente me Kompaninë Greke të Kërcimit. Në vitin 2006 u pranua në Shkollën Shtetërore të Kërcimit në Athinë ku dhe diplomoi në vitin 2010.
Të nisesh i ri do të thotë të lejosh ëndrrën dhe ëndërrimtarin të rriten së bashku, fatet e tyre të pandashme. Parada e përpjekjeve për një jetë më të mirë, më të ndritur, me plot shpresë ka qenë diçka të cilën ai e ka arrirë.
Një nga momentet më të paharrueshme dhe të fuqishme në fillimet e Azizajt si balerin ka qenë kur ai ishte ende në vitin e parë të studimeve. Aty, papritmas, ai u përzgjedh për të qenë pjesë e një shfaqjeje, ku çdo kërcimtar përreth tij ishte profesionist – artistë që ai i admironte dhe që i ngjallnin frymëzim të thellë. Vepra quhej “Splinter in the Flesh”, krijuar nga Athina Valha. Për të, ishte si një hap në një ëndërr të ndaluar – të qëndronte në të njëjtën skenë me ata që deri dje i shihte vetëm si yje të largët. Për të, ka qenë një emocion i jashtëzakonshëm njashtu si të prekte artin në formën e tij më të pastër dhe më të vështirë.
Është dhe një tjetër moment i thellë që koreografi Azizaj e ka skalitur në kujtimet e tij. I përket periudhës atëherë kur bëri audicionin në Greqi për kompaninë Linga Dance nga Lozana, drejtuar nga Marco Cantalupo dhe Katerzina Gdaniec. Ai audicion ishte fillimi i një udhëtimi të ri, ishte një portë që ia hapi botën dhe e çoi Azizajn drejt skenave të botës, ku pati privilegjin të punonte me koreografët e mirënjohur botërorë si: Akram Khan dhe Sasha Waltz. Këto përvoja e kanë bërë atë të mendonte se kishte hyrë në një univers tjetër, një univers ku çdo lëvizje dhe çdo hap e afronte me esencën e vërtetë të artit të vetë. Këto momente për të kanë qenë më shumë se sfida – ishin bekime që formësuan rrugëtimin e tij artistik.
Rowan Schratzberger
Në anën tjetër, çdo vend ku ai ka performuar, i ka lënë atij diçka, qoftë një mësim apo një ndjenjë që ai e mban me vete. Në fund, është pikërisht kjo ndërlidhje globale që e bën atë të kuptojë se sa universal dhe i fuqishëm është arti. Të gjitha vendet në të cilat ai ka shkelur, kanë lënë një ndikim unik tek ai, por disa prej tyre kanë rezonuar më thellë, qoftë për shkak të atmosferës kulturore, njerëzve, apo ndjesisë që i kanë dhënë gjatë krijimit dhe performancës.
Pavarësisht se ai jeton larg Shqipërisë, ai gjithmonë kthehet me një ndjenjë nostalgjie dhe krenarie kur performon në vendin e vetë.
“Është një lidhje që prek rrënjët e mia dhe gjithnjë më frymëzon të sjell diçka të veçantë për atdheun tim.”
Në Gjermani ai ka pasur shumë bashkëpunime ku i kanë dhënë lirinë për të eksperimentuar në maksimum. Skena artistike atje konsiderohet të jetë shumë e hapur dhe e guximshme, gjë që Azizajn e ka shtyrë për ta thelluar procesin krijues, duke e krijuar kështu shtëpinë e tij të dytë në jetë. Në Francë, përkatësisht në Paris, ai ndjen një lidhje të veçantë, sidomos me historinë e artit dhe baletit që ka në thelb ai vend. Aty ai ndjen se artistët dhe publiku në përgjithësi jetojnë për artin, dhe ajo energji patjetër që iu është ngjitur edhe vetë koreografit Azizaj. Tek Zelanda e Re ai e ka krijuar një përvojë unike dhe transformuese për të. Takimi me fiset Maori ka lënë një gjurmë të thellë në mënyrën se si ai e percepton artin dhe lidhjen me kulturën.
“Ishte një nder të shkëmbeja punëtori me ta dhe të mësoja për traditat e tyre të pasura, që ndërthurin fuqinë e natyrës me spiritualitetin. Në ato momente, ndjeva një respekt të jashtëzakonshëm për mënyrën se si ata e përdorin artin – këngët, vallëzimin dhe gdhendjet – për të treguar histori, për të mbajtur gjallë trashëgiminë dhe për të krijuar lidhje mes brezave. Nga puna me ta, kuptova më thellë se arti nuk është vetëm një mjet shprehjeje, por edhe një mënyrë për të forcuar identitetin dhe lidhjen me tokën dhe paraardhësit. Energjia dhe pasioni që ata përcillnin gjatë performancave të tyre ishte frymëzuese. Ishte një shkëmbim që jo vetëm më pasuroi artistikisht, por më bëri të ndiej edhe më shumë lidhjen universale që arti krijon mes kulturave të ndryshme”, tregon Azizaj.
Meksika në anën tjetër ka qenë një tjetër ndalesë e jashtëzakonshme që i ka lënë atij një ndikim të thellë. Me historinë, kulturën dhe shpirtin e tij të gjallë, vendi i dha atij një ndjenjë të veçantë fuqie dhe pasioni artistik.
“Takimi me komunitetet lokale dhe përfshirja në artin e tyre tradicional ishte një përvojë që më frymëzoi shumë. Pasioni i tyre për vallëzimin dhe ritmet, shpesh të lidhura me kulturat e lashta si ato të Aztekëve dhe Majave, më bëri të kuptoj më thellë lidhjen e fortë që ata kanë me tokën dhe universin. Gjithashtu, atmosfera dhe festivitetet si Dia de los Muertos (Dita e të Vdekurve) ishin momente që ma transformuan perceptimin për artin dhe jetën. Kjo traditë më mësoi se si gëzimi dhe dhimbja mund të bashkëjetojnë në mënyrën më artistike dhe domethënëse, një ide që ka pasqyruar krijimtarinë time. Vizita në piramidat e Meksikës ishte një përvojë që më ktheu pas në kohë, duke më bërë të reflektoj mbi madhështinë e qytetërimeve të lashta dhe fuqinë e trashëgimisë njerëzore. Piramidat si Teotihuacán, me Piramidën e Diellit dhe të Hënës, më lanë pa fjalë. Arkitektura dhe simbolika e tyre tregojnë një njohuri të thellë për astronominë, natyrën dhe lidhjen midis tokës dhe kozmosit. Duke ecur mbi ato shkallë, ndjeva një energji të fortë, një përzierje të misterit dhe respektit për ata që ndërtuan këto monumente me një përkushtim të pabesueshëm. Po ashtu, vizita në Chichén Itzá, me Piramidën Kukulcán, më bëri të mrekullohem nga qëllimi pas krijimit të saj. Njohuritë që fiset e lashta si Majat kishin për ekuinokset dhe solsticet ishin mahnitëse dhe më bënë të reflektoj për lidhjen e tyre të ngushtë me natyrën. Këto piramida janë jo vetëm dëshmi të së kaluarës, por edhe një burim frymëzimi për artin tim, veçanërisht në mënyrën si ato kombinojnë spiritualitetin dhe estetikën. Momente të tilla më bëjnë të thelloj më shumë krijimtarinë time dhe të mendoj për trashëgiminë që lë pas çdo njeri”, shpalos Azizaj.
Po ashtu, Hong Kong ishte një ndalesë që i ka lënë atij një përshtypje të thellë, veçanërisht për kontrastin e tij unik mes traditës dhe modernitetit. Ky qytet vibrant, i mbushur me dritat e pafundme të qiellgërvishtësve dhe energjinë e tij të papërmbajtshme, i ka ofruar atij një hapësirë të veçantë për reflektim dhe krijimtari. Performanca në Hong Kong për të mbetet diçka unike, pasi publiku atje ka një ndjeshmëri të veçantë ndaj artit, duke qenë gjithmonë kurioz dhe i hapur për të eksploruar ide të reja.
“Një nga përvojat më mbresëlënëse ishte vizita në tempujt e qetë, si Man Mo Temple, që ofrojnë një ndjenjë paqeje dhe lidhjeje shpirtërore në mes të ritmit të shpejtë të qytetit. Kjo ndjesi dualiteti – e të kaluarës dhe së ardhmes që bashkëjetojnë”, thotë ai.
Gjithashtu, Brazili është një vend që e ka prekur atë thellë me energjinë e jashtëzakonshme dhe pasurinë kulturore. Çdo gjë, nga natyra e mrekullueshme deri te ritmet dhe ngjyrat e kulturës lokale, ka qenë një burim i pafund frymëzimi për të.
“Një nga përvojat më të paharrueshme ishte takimi me vallëzimin dhe muzikën tradicionale si samba dhe capoeira. Këto forma artistike nuk janë thjesht argëtim, por një shprehje e fuqishme e historisë, rezistencës dhe shpirtit të popullit brazilian. Ishte e jashtëzakonshme të shihja se si trupat e tyre lëviznin me një liri dhe gëzim të pastër, duke më bërë të reflektoj mbi lidhjen mes vallëzimit dhe identitetit. Brazili më ka mësuar se si arti mund të jetë një mjet për të shprehur jetë, pasion dhe një lidhje të pandashme me tokën dhe njerëzit. Kjo përvojë ka ndikuar thellë në krijimtarinë time dhe në mënyrën se si i qasem artit si një gjuhë universale”, tregon tutje ai.
Rudolf Sagmeister
Liri, pasion dhe shpirt, janë tri fjalët me të cilat ai e përshkruan ndjesinë që e merr kur përjeton vallëzimin, kur bëhet një me skenën. Dhe nëse do të kishte mundësinë për tu kthyer prapa në kohë, ai nuk do të ndryshonte asgjë, pasi që për të çdo hap që e ka hedhur, çdo sfidë me të cilën është përballur, e ka udhëhequr drejt vendit ku ai ndodhet sot. Ai beson thellë se jeta e tij është si një koreografi ku çdo gabim, çdo moment i vështirë, kontribuon në formësimin e shpirtit të tij artistik. Në fund, çdo gjë ka ndodhur për arsye dhe asgjë nuk është rastësi për të.
Është normale që në jetën e një artisti të ketë pasur momente kur ëndrrat për skenën kanë ngecur, ndonjëherë për shkak të vështirësive që jeta sjellë, dhe ndonjëherë për shkak të pasigurisë që vjen nga përballja me vështirësitë artistike. Kur ka ardhur një periudhë e tillë, koreografi Azizaj na tregon se e ka tejkaluar duke u kthyer tek pasioni dhe përkushtimi për artin. Ka mësuar të shoh përtej frikës dhe dyshimeve, dhe ka gjetur forcën në momentet më të errëta. Për të, ka qenë shumë e rëndësishme të besonte në vetvete dhe të kujtonte se çdo pengesë është një mundësi për të mësuar dhe për tu rritur si artist. Ai pohon që ka momente kur duket se gjithçka ndalet, por kur e kthen kokën pas, ai kupton se ato momente kanë qenë gjithashtu pjesë e rrugëtimit.
Është njashtu normale që shpeshherë nga mungesa e frymëzimit, nga lodhja e tepërt, një artist të vendos për të hequr dorë nga profesioni që ka. Mirëpo, koreografi Azizaj gjithmonë kujton fjalën e babait të tij që shpesh ia thoshte; “Përpara”.
“Ka pasur momente kur përballë sfidave të pafundme dhe lodhjes që ndjen çdo krijues, kam menduar të ndaloj krijimin e koreografive. Shpeshherë, ato periudha të vështira, ku ideja e përparimit duket e largët, më kanë bërë të dyshoj dhe të kërkoj prehje nga tensionet e këtij profesioni. Por, përkundër çdo lufte të brendshme, kam kuptuar se ndalimi nuk është zgjidhje. Pasioni dhe dashuria për artin më kanë shtyrë të vazhdoj. Krijimi i koreografive nuk është thjesht një detyrë, por një pjesë e qenies time. Edhe kur ndihesh i humbur dhe pa frymëzim, ka gjithmonë një dritë që të shtyn përpara”, thotë ai.
Sipas tij, ka pasur shumë momente kur mendonte se nuk mund të shkonte më përpara, por pikërisht një fjalë ka qenë thumbuesi kryesor që e ka bërë koreografin Azizaj të jehojë në historinë e baletit shqiptar.
“Më kujtohet një fjalë e babait tim, që më thoshte kur isha i vogël: “Përpara.” Kjo fjalë ka ndjekur çdo hap të jetës sime, si një tingull që vjen nga larg, nga kujtimet e fëmijërisë. Edhe kur ndjehesha i humbur, ai më kujtonte se rruga vazhdon përpara, edhe nëse duket e paqartë dhe e mjegullt sepse është gjithmonë një mundësi për të rifilluar, për të rritur dhe për të krijuar. Ka pasur shumë momente kur mendoja se nuk mund të shkoja më përpara, por gjithmonë, ashtu siç thoshte ai, “përpara” ka qenë frymëzimi që më ka mbajtur të ecja, edhe kur mendimet ishin të mjegullta dhe pasiguria më mundonte. E dija që, pavarësisht çdo vështirësie, gjithmonë ka një hap tjetër për të bërë, një rrugë tjetër për të zbuluar”, shpalos Azizaj.
Carloz Quezada
Përpos artit të lëvizjes, brenda tij ekziston edhe ai i krijimit. E kuptoi se mund të kontribuonte në skenë jo vetëm si interpretues, por edhe si krijues i koreografive, atëherë kur iu zhvillua mendimi që arti dhe vallëzimi nuk janë thjesht një mjet për të shprehur ndjenjat dhe historitë e të tjerëve, por gjithashtu një hapësirë për të pasqyruar dhe eksploruar të tijat.
Gjatë eksperiencave si interpretues, ai ndjeu se kishte më shumë për të thënë sesa që mund ta shprehte vetëm përmes trupit. Kjo dëshirë për të shprehur ide dhe ndjenja të thella, e shtyu të kërkonte rrugë për t’i krijuar ato vetë, për të ndërtuar lëvizje që janë më të lidhura me shpirtin dhe vizionin e tij personal.
Kur ai filloi të krijonte koreografi, kuptoi se mund të ketë ndikim më shumë në mënyrën si shfaqet historia, duke i dhënë asaj një formë dhe një lëvizje që pasqyron më mirë kompleksitetin e jetës dhe emocionet që dëshiron t’i ndaj me publikun. Ky proces i krijimit i ka ofruar atij mundësinë që të integrohet thellë me artin, dhe gjithashtu që të ofroj një hapësirë ku të tjerët mund të shprehin vetveten përmes lëvizjes.
“Duke e parë vallëzimin jo vetëm si performancë, por edhe si një formë të komunikimit të thellë dhe të ndërlikuar, e kuptova se mund të kontribuoj si krijues, duke sjellë një dimension të ri dhe të personalizuar në artin e skenës. Krijimi në skenë është një ndjenjë që më zgjedh dhe nuk e zgjedh unë atë. Ndjehem i tërhequr nga ajo, një forcë që më shtyn të shpreh ndjenjat dhe historitë që janë të papërshkrueshme me fjalë. Koreografia bëhet një mjet për të komunikuar dhe për të krijuar një univers të ri, ku trupi dhe mendja bashkohen për të sjellë diçka më të madhe se vetvetja”, shpalos Azizaj.
Louis Choisy
“NoBody’s Land”, “Fleeting Feathers”, “Walls”, “In the Beginning”, “Sacred Scars”, janë disa nga krijimet personale të koreografit Azizaj, të cilat sjellin një shprehje të lirë, ku fytyrat e kuptimit janë pa maska, emocionet shkëputen nga rrjedha e fjalëve dhe nëpërmjet forcës delikate të trupave, thuret një krijim i tundshëm, i pamposhtur. Sublimja e artit të tij vjen si një gjuhë e ndjerë deri në asht, dhe publiku i baleteve të tij merr frymë njëkohësisht me balerinët. Triumfi i tyre është triumfi i kujtdo. Zemrat e secilit shikues mbajnë shtrëngueshëm fragmente të kërcimit që posedojnë veprat e Azizajt.
Konsiderohet se çdo krijim që ai bën është një udhëtim për të kërkuar lidhjen me vetveten, duke reflektuar plagët dhe përvojat që formojnë identitetin tonë. Lëvizjet që ai i krijon synojnë të kapin kompleksitetin e jetës, duke e shndërruar atë në diçka që flet thellë me shpirtin. Pra, puna e tij nuk është vetëm një shprehje personale, por edhe një pasqyrë e historive dhe ngjarjeve të të tjerëve, sepse, në shumë mënyra, ata janë një pasqyrim i jonë. Çdo ndjenjë që shprehet nëpërmjet baletit, për të mbetet një pasqyrë e botës së brendshme, që na ndihmon të kuptojmë veten dhe lidhjet që kemi me të tjerët.
“Pjesë si Nobody Land, Fleeting Feathers, In the Beginning dhe Sacred Scars janë më shumë se thjesht tituj – ato janë thelbi i historive që tregoj. Ato përfaqësojnë përpjekjen time për të shndërruar kalueshmërinë, shenjtërinë dhe dhimbjen në diçka që mund të komunikojë thellë. Çdo krijim është një medium, një hapësirë ku mund të përcjell mesazhe dhe të shpreh emocione që fjalët shpesh nuk mund t’i përshkruajnë. Përmes artit tim, mundohem të lidh, të inspiroj dhe të pasqyroj përvojën e përbashkët njerëzore. Është një kujtesë se të gjithë jemi pjesë e së njëjtës rrjetë të komplikuar, dhe se përmes artit mund të shohim dhe kuptojmë vërtetë njëri-tjetrin”, tregon Azizaj.
Dhe për procesin e krijimit të një koreografie, padyshim që një artist kalon nëpër shumë faza, emocione të ndryshme të cilat lënë gjurmë të përhershme brenda vetes, njashtu edhe në skenë.
Procesi i krijimit të një koreografie, për të, është një udhëtim i thellë dhe shpesh intensiv. Për të, gjithçka fillon me një kërkim, një pyetje të brendshme ose një ndjenjë të cilën e ka nevojë ta shpreh. Kjo është faza e parë, ku nuk ka asgjë konkrete, vetëm një ide të paformuar, por një energji që e shtyn atë që të kërkoj më shumë. Kjo është faza më e pasigurt dhe shpesh më e ndërlikuar, pasi ai ndjen se është një hap i parë drejt diçkaje që do të krijohet.
Më pas, pas disa reflektimesh të thella dhe kërkimesh, shpesh atij i shfaqen imazhe, lëvizje, dhe skena që fillojnë të formohen në mendjen e vetë. Kjo është faza e eksplorimit, ku ai fillon të eksperimentoj me lëvizje dhe ide. Ndonjëherë lëvizjet i vijnë natyrshëm, ndonjëherë i duhet kohë për t’i ndjerë dhe për t’i kombinuar në një formë tërheqëse. Gjatë kësaj faze, ai shpesh përjeton një lloj tensioni, pasi nuk është gjithmonë i sigurt nëse ajo që ka krijuar është ajo që do të transmetohet te publiku.
Kur ai ndihmohet nga balerinët dhe ekipi, ndodhin momente që i japin shpresë dhe ndihmë për të zhvilluar më tej idetë. Ky është momenti kur ai e di që idetë që ka krijuar mund të marrin një jetë të re në trupat e tjerë.
“Ka shpesh një ndjenjë të jashtëzakonshme kur një pjesë e lëvizjes bëhet “e jetës”, kur ndihesh se ajo mund të komunikojë me dikë tjetër, dhe jo vetëm me mua. Ky është momenti kur transformohet ideja ime personale në një eksperiencë që mund të ndaj me të tjerët. Për mua, faza e krijimit të një koreografie është gjithashtu një proces i ndërlikuar emocionalisht. Shpesh ndjej një tension midis dëshirës për të komunikuar diçka të thellë dhe shqetësimit se a do të mund të arrij qëllimin tim. Kur është gjithçka gati për të dalë në skenë, ndiej një lloj frike dhe eksitimi që bashkohen, pasi është momenti kur ajo që kam krijuar duhet të përballet me publikun dhe të ketë një ndikim. Në këtë moment, për mua, është e rëndësishme të mbetem i hapur ndaj asaj që publiku mund të përjetojë dhe të pranoj që një pjesë e artit është gjithmonë një shkëputje nga vetvetja, një dhuratë që e ndan me të tjerët”, shpalos Azizaj.
Në fund vjen ai momenti kur gjithçka bëhet e dukshme në skenë. Gjithçka është qetësi.
“Kam kaluar përmes dyshimeve, eksperimentimeve dhe emocioneve të ndryshme, dhe kur shoh se ajo që kam krijuar ka lënë një efekt, kam ndjenjën e përmbushjes. Për mua, procesi i krijimit është gjithashtu një mundësi për të kërkuar dhe për të mësuar, sepse çdo krijim është një hap më afër kuptimit të asaj që dua të them dhe si mund ta komunikoj më mirë përmes lëvizjes dhe artit. Krijimi i një koreografie është një udhëtim emocional, që fillon me kërkimin dhe pasigurinë, dhe kalon në faza inspiruese dhe eksploruese. Ajo që kam si ide dhe kërkoj në studio shpesh ndryshon gjatë procesit, sepse çdo moment i ri sjell një kuptim dhe formë të re”, tregon Azizaj.
Gent Onuzi
“Gjurmët” është një solo dance performancë në KunstHaus Bregenz të Austrisë. Kjo shfaqe ishte një dialog krahas ekzibicionit të Anri Sala.
Baleti “Gjurmët” eksploron ndërlidhjen midis ekspozitës së Anri Sala dhe aktit të vallëzimit. Vallëzimi është një komunikim aktor, i hapave, gjesteve, situatave, ngjarjeve, ritualeve dhe proceseve. Duke zbuluar ndikimet që veprojnë brenda një gjuhe të vallëzimit universale dhe të veçantë për kulturën, Azizaj bën një udhëtim në botën e tij, duke gjurmuar imazhe nga fëmijëria e tij të cilat ndihmuan në formimin e mirëkuptimit dhe imagjinatës së artistëve. Gjuha e vallëzimit luan një rol të rëndësishëm në transformimin kulturor të shoqërive. Këto transformime vijnë në jetë brenda dinamikës së vallëzimit. Azizaj paraqet metoda artistike që përfaqësojnë “gjurmë” thjesht përmes materialeve të tilla si trupi, drita, ngjyra, pëlhura, tingulli.
(Një grua e quajtur Ariadne i dha Tezeut një fije të kuqe dhe ai shpëtoi veten nga labirintet e Minotaurit përmes kësaj fije. Një përbindësh i vuajtur mund të jetë një element për lëvizjen, si dhe traumat tona të kaluara ose kujtimet e pavetëdijshme që na drejtojnë nëpër jetë. Duke sjellë në jetë kujtimet e kaluara të vallëzimit të babait të tij, Azizaj përsërit rrugën e tij përmes fillit të kuq.)
“Performanca ime në Austri, Gjurmët, ishte një udhëtim thellësisht personal, ku përdorja një fill të kuq për të pasqyruar lidhjen me babin tim dhe kujtimet që kam me të. Ky simbol i thjeshtë, i një gjëje të zakonshme si një fill, u bë një mjet për të lidhur të kaluarën me të tashmen, për të ndihmuar në shprehjen e atyre kujtimeve që më kanë formuar mua si individ dhe si artist. Çdo lëvizje dhe çdo hap në këtë performancë ishte një pasqyrim i rrugës që ai ka kaluar, dhe gjithashtu i rrugëtimit tim, siç është përsëritja e një historie që ka pasur ndikim të thellë mbi jetën time”, thotë Azizaj.
Sipas tij, roli i babait në jetën e tij ka qenë esencial. Si një ish-valltar, babai i tij ka luajtur një rol të rëndësishëm në formimin e pasionit të Blenardit për artin dhe vallëzimin. Edhe pse ai nuk është më pjesë aktive e skenës, besohet se ndikimi i tij vazhdon të jetë i thellë dhe i qëndrueshëm.
“Nuk ishte vetëm prezenca e tij fizike në çdo moment që më ka ndihmuar të kuptoj më mirë artin, por edhe fryma dhe filozofia që ai ka pasur ndaj tij. Ai më mësoi të vlerësoj përpjekjen dhe disiplinën që kërkon arti, por gjithashtu më dha kuptimin e lidhjes së thellë mes trupit dhe shpirtit gjatë performancës. Në ‘Gjurmët’, unë nuk thjesht interpretoja një histori personale, por kërkoja të kapja diçka më të thellë që kishte të bënte me identitetin dhe lidhjen me rrënjët, duke përfshirë gjithashtu edhe dhimbjen e humbjes dhe forcës që buron nga kujtimet. Prezenca e babait tim ishte një udhërrëfyes i heshtur gjatë performancës. Pjesë e performancës ishte ndjenja se ai ishte me mua në çdo moment të rrugëtimit tim, si një dritë që më udhëhoqi dhe më dha forcën të shpreh veten në këtë formë. Ky moment i performancës ishte një mënyrë për të ndërlidhur dy botë, atë të tij, dhe atë timen. Babai është një figurë që vazhdon të jetojë brenda meje përmes kujtimeve dhe vlerave që më ka dhënë”, shpalos Azizaj teksa thotë se ‘Gjurmët’ ishte një mundësi për të shprehur një lidhje të paharrueshme në një mënyrë që arrin të prekë edhe të tjerët.
Bleri 31
Festivali Ndërkombëtar i Kërcimit Bashkëkohor në Tiranë mbahet tash e tre vite. Vitin e kaluar, ka qenë pikërisht premiera e “The Dawn of Time” me koreografi të Azizajt dhe me një trupë të madhe të balerinëve që ka përmbyllur festivalin krejt këndshëm.
Pjesëmarrjen në Festivalin Ndërkombëtar të Kërcimit Bashkëkohor në Tiranë, veçanërisht përmbylljen e festivalit me premierën e “The Dawn of Time”, ai e cilëson si një përvojë shumë të pasur por me shumë sfida. Pavarësisht asaj, ky balet për të ka qenë një mundësi për të shprehur një koncept të thellë dhe për të sjellë një trupë të madhe balerinësh për të krijuar një përvojë kolektive në skenë, ku çdo lëvizje dhe çdo ngjyrë qëndronte si pjesë e një storytelling-u të madh dhe të ndërlikuar.
“Nga njëra anë, ishte një mundësi e jashtëzakonshme për të prezantuar diçka që kishte shumë rëndësi për mua si krijues – një pasqyrë të kalimit të kohës, të ciklit të jetës dhe të gjithçkaje që është në lëvizje brenda natyrës dhe shoqërisë. Po ashtu, ky projekt ishte një test i madh për mua, sepse kërkonte të mbaja një ekuilibër mes kërkesave artistike dhe praktike të një produksioni kaq të madh, me një trupë të madhe balerinësh dhe gjithë logjistikën që e shoqëron këtë”, thotë ai.
Mirëpo, nga ana tjetër, sfidat e festivalit trokitën në derë dhe erdhën si pasojë e shumë faktorëve – menaxhimi i një grupi të madh balerinësh, balancimi i kohës dhe burimeve, si dhe nevoja për të krijuar një atmosferë që mund të mbante një nivel të lartë artistik për të gjithë ata që morën pjesë.
“E gjithë kjo kërkonte një disiplinë të madhe dhe një komunikim të vazhdueshëm për të siguruar që çdo moment në skenë të kishte atë forcë dhe ndikim që synoja. Në aspektin emocional, ishte një mundësi për të ndarë një pjesë të rëndësishme të vetes me publikun dhe për të parë se si çdo balerin kontribuonte në krijimin e një eksperiencë të përbashkët. Pavarësisht vështirësive, ajo që më mbajti ishte besimi në mundësinë për të krijuar një gjuhë që do të bashkonte njerëzit dhe do t’i bënte ata të ndjenin diçka të përbashkët, pavarësisht prejardhjes së tyre kulturore”, tregon Azizaj, i cili në përgjithësi festivalin e vlerëson si një mundësi të jashtëzakonshme për të shpërndarë artin, promovuar bashkëpunimin ndërkombëtar dhe për të pasur një platformë ku artistët mund të shprehen lirisht dhe pa kufizime.
Pjesëmarrja e tij në këtë festival ka qenë një mësim i madh për të si krijues, duke mësuar shumë rreth adaptimit dhe qëndrueshmërisë gjatë një periudhe të ngarkuar.
“Nuk ka qenë e lehtë, sepse dialekti i botës sime të vallëzimit ka një kompleksitet të vetin dhe kërkon një angazhim fizik dhe teknik të madh. Për disa nga balerinët, ka qenë pak e vështirë të hynin në botën time, sidomos pasi ata zakonisht performojnë në pjesë klasike, por çdo sfidë më ka bërë më të fortë dhe më të thellë për ta kuptuar dhe njohur më mirë mënyrën se si mund të adaptohem në çdo situatë, pa potencuar vështirësitë që mund të has. Pjesëmarrja ime në këtë festival ka qenë një mundësi për të sjellë një kontribut të vlefshëm në këtë kontekst dhe për ta bërë Tiranën një qendër të rëndësishme për kërcimin bashkëkohor”, tregon ai.
Gent Onuzi
Kujtojmë që baleti “Emigrimi i Madh” që u shfaq në Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit në Tiranë, pati ardhur si një biografi e koreografit Azizaj që tregon për emigrimin në Greqi të cilën ai shpesh dëshiron ta trajtojë brenda krijimeve të tij, andaj dhe ky balet për të gjithmonë do ta ketë një pjesë të veçantë në jetën e tij.
Sipas tij, baleti ishte një reflektim i drejtpërdrejtë i eksperiencës së tij personale, një histori që ka thellësisht lidhje me emigrimin dhe ndikimin që ka pasur ky proces në identitetin e tij. Krijimi i tij ka ndodhur në Volkstheater Rostock, dhe ishte një projekt që ai e pati ndërtuar me shumë kujdes dhe emocion, duke përfshirë aspekte të jetës së tij dhe të luftës, për të gjetur një vend në një shoqëri të huaj.
“Një moment shumë i veçantë për mua ishte kur ky krijim u sugjerua për çmimin prestigjioz Der Faust, një çmim që nderon arritjet më të mëdha në artet skenike gjermane. Ky ishte një ndjesi shumë e veçantë, sepse për një emigrant si unë, që përballet me sfida të shumta, të njohesh dhe të vlerësohesh në një kontekst të tillë është një arritje e madhe. Jetesa dhe puna në një vend të huaj, siç është Gjermania, sidomos në këto kohë turbullirash që po kalojmë, nuk është e lehtë. Kjo është një sfidë e vazhdueshme, si nga ana sociale, ashtu edhe nga ajo emocionale”, thotë koreografi Azizaj i cili është përballur me shumë barriera, përfshirë atë të komunikimit dhe gjetjes së një hapësire ku mund të pranoheshe si një artist i huaj.
Megjithatë, përmes krijimeve të tilla si “The Great Migration”, ai është munduar t’i shpreh eksperiencat e veta dhe të bëj një thirrje për të gjithë ata që janë në kërkim të një identiteti të ri në një botë që ndryshon çdo ditë. Ky balet konsiderohet të jetë një homazh për të gjithë ata që janë larguar nga atdheu i tyre dhe për përpjekjet e tyre për të gjetur një vend në një botë që shpesh mund të duket e huaj dhe e ftohtë.
Bleri 31
Së fundi, më 17 tetor të vitit 2024, koreografi Azizaj ka sjellë “Walls” në Gorizia të Italisë. “Muret” është një fjalë e tejpërdorur, një imazh i fortë, një realitet konkret. Ato qëndrojnë për frikën, urrejtjen, përjashtimin, refuzimin, izolimin, zmbrapsjen, mohimin. Ky balet vjen si një reflektim mbi muret, si në kuptimin fizik ashtu edhe në atë metaforik. Muret janë kudo—në shoqëri, marrëdhënie, dhe ndonjëherë edhe brenda nesh, duke penguar të arrijmë atë që dëshirojmë.
“Krijimi i tij ka lindur nga një proces reflektimi dhe kërkimi, duke lidhur këtë temë me përvojat dhe ndjenjat që kam pasur gjatë kalimit përmes kufijve të jetës. Për ‘Walls’, çdo moment i krijimit ka qenë një udhëtim i thellë. Prapaskenat e krijimit janë të mbushura me periudha kërkimi dhe eksplorimi të mundësive të shprehjes. Puna me balerinët ka qenë një proces i ndarjes dhe shkrirjes së emocioneve, për të krijuar një gjuhë të përbashkët në skenë. Ky balet është një bashkim i mesazheve dhe përvojave që flasin për individët dhe shoqërinë”, thotë Azizaj.
Sipas tij, “Walls” ka shumë shtresa emocionale dhe simbolizëm që përmes lëvizjes shfaqin kufijtë që shpesh i ndjejmë dhe baleti tregon mënyrën se si mund t’i kalojmë kufijtë përmes përpjekjes dhe angazhimit. Për të, ka qenë një krijim që ka kërkuar shumë durim dhe angazhim nga të gjithë pjesëmarrësit, duke u zhvilluar tutje si një proces transformues.
“Walls” ka bërë një turne të suksesshëm për shtatë vjet që nga krijimi i tij i parë me Area Jeune Ballet në vitin 2017 si dhe konsiderohet si një balet që inkurajon publikun të shohë përtej këtyre pengesave dhe të sfidojë mënyrën se si i perceptohen ato.
Koreografi Azizaj na tregon se ky balet eksploron simbolizmin e pengesave, ndjenjat e frikës, përjashtimit dhe dëshirës, duke u mbështetur në fjalët e poetit grek Konstantin Kavafyt—“Pa marrë parasysh, pa turp, ata ndërtuan mure të larta, të forta rreth meje. Tani unë qëndroj këtu në dëshpërim.”
Pra, poeti i drejton pyetje njerëzimit: “Pse ndërtojmë mure fizike dhe emocionale?”
Louis Choisy
Koreografi shqiptar Blenard Azizaj për plot 21 vite jeton tashmë larg vendit por edhe larg skenës shqiptare. Rikthimin e plotë në skenën e Shqipërisë e sheh si diçka që duhet të ndodhë natyrshëm por dhe që varet nga shumë faktorë.
“Çdo hap në rrugëtim tim jashtë Shqipërisë ka qenë një mundësi për të mësuar dhe zhvilluar veten si artist. Nuk kam ndaluar kurrë së menduari për Shqipërinë dhe ndikimin që ai vend ka pasur në formimin tim. Megjithatë, rikthimi i plotë është një proces i natyrshëm dhe i ndërlikuar, që varet nga shumë faktorë. Kam një lidhje të thellë me vendin tim dhe gjithmonë kam qenë i hapur për mundësi që mund të sjellin një ndikim të dobishëm për skenën shqiptare”, thotë ai.
Për momentin, koreografi Azizaj vazhdon të kontribuoj me artin e tij përmes punëve që bën jashtë, dhe ai shpreson që në të ardhmen, të e gjej mundësinë për të ndihmuar më shumë në zhvillimin e kulturës dhe artit në Shqipëri.
“Ky proces i qëndrimit jashtë dhe i punës në skenat ndërkombëtare ka pasur një ndikim të thellë në krijimtarinë time, duke më mundësuar të sjell një perspektivë të re dhe më të pasur në atë që krijoj. Pavarësisht largësisë, Shqipëria ka mbetur gjithmonë një pjesë e pandashme e meje, dhe çdokush prej nesh e di se lidhjet e thella me vendin tënd janë të pandryshueshme. Ky është një udhëtim që vazhdon të ndikojë çdo pjesë të krijimtarisë time, dhe unë shpresoj që gjithashtu të mund të kontribuoj më shumë në skenën shqiptare në të ardhmen”, shpalos Azizaj.
Stili i koreografit Azizaj i përket kontemporanes. Më shumë se teknika, stilit i duhet një emocion i ndjerë që s’ka zëvendësim. Shpesh ndodh që njerëzit ta nënvlerësojnë këtë stil, duke marr parasysh se janë të mësuar me artin e baletit klasik. Koreografi Azizaj mendon që pikërisht ky stil i bashkëkohores i nevojitet publikut për të kuptuar emocionet më të sinqerta.
“Dialekti i gjuhës time të kërcimit përfshihet plotësisht tek kërcimi bashkëkohor, ku emocionet dhe shprehjet personale janë thelbësore. Baleti klasik është një formë e mahnitshme dhe me teknikë të lartë, por ndonjëherë, për shkak të njohurisë dhe traditës, njerëzit mund të kenë më shumë vëmendje për atë që është më i njohur dhe mund të mos e vlerësojnë aq shumë lirinë dhe emocionet që sjell kërcimi bashkëkohor. Për mua, kjo është më shumë se teknika – është një përvojë e ndarë me publikun, një komunikim përmes lëvizjes që shpreh ndjenja dhe histori të thella. Shumë shpesh, mund të duket se publiku ka nevojë për kohë për të kuptuar dhe vlerësuar këtë formë arti, por përpiqem ta sjell këtë stil në mënyrë që të prekë dhe të lë një ndikim të thellë tek ata. Kërcimi bashkëkohor është një hapësirë ku shprehja e ndjenjave dhe emocioneve të sinqerta bëhet prioritet, duke i dhënë mundësi artit të shkojë përtej kufijve të teknikës dhe të arrijë një nivel të ri komunikimi me audiencën”, rrëfen Azizaj.
Sa i përket atyre që dëshirojnë të ndjekin rrugën e baletit në Shqipëri apo kudo në botë, koreografi Azizaj thotë se ata duhet të jenë të duruar dhe të besojnë në pasionin e tyre, sepse baleti është një udhëtim i gjatë dhe i vështirë, por gjithashtu shumë shpërblyes.
Sipas tij, secili duhet të jetë i gatshëm të përballet me sfida, të bëj sakrifica dhe të punoj pa ndalur për të arritur qëllimet. Ai beson që përveç teknikës dhe disiplinës, është e rëndësishme që ata të gjejnë një zë të tyre, një emocion të vërtetë që duan të sjellin në skenë.
“Baleti është më shumë se thjesht lëvizje; është një formë arti që kërkon shpirt dhe pasion. Dhe, ndoshta më e rëndësishmja, është që të keni besim në vetvete dhe të mos hiqni dorë, sepse rruga është e vështirë, por çdo hap që bëni është një hap më afër realizimit të ëndrrave tuaja”, thotë ai.
Rowan Schratzberger
Dhe, kur bie fjala tek TKOB në Tiranë dhe zhvillimit të skenës së baletit në Shqipëri, koreografi Azizaj ka treguar se beson thellë që ky institucion ka një rol thelbësor në zhvillimin e skenës së baletit në Shqipëri.
“Është një platformë e rëndësishme për zhvillimin dhe promovimin e baletit si art, duke ofruar mundësi për balerinët dhe krijuesit që të shprehin veten dhe të zhvillojnë aftësitë e tyre në një nivel të lartë. Kontributi i Teatrit është i pazëvendësueshëm, pasi jo vetëm që mbështet shfaqje të nivelit të lartë, por gjithashtu ndihmon në edukimin dhe formimin e artistëve të rinj, që janë e ardhmja e skenës shqiptare. Megjithatë, ende ka hapësirë për më shumë mbështetje dhe investime për të mundësuar zhvillimin e vazhdueshëm dhe diversifikimin e repertorit. Më shumë mundësi për bashkëpunime ndërkombëtare dhe zhvillimit të iniciativave për të tërhequr një audiencë më të gjerë, do ta forconin më tej rolin e Teatrit si një qendër kryesore për baletin në Shqipëri”, shpalos ai.
Më 6 dhjetor, koreografi Azizaj ka dhënë premierën e radhës, projektin e ri me Area Jeune Ballet, në Centre des Arts në Gjenevë. Baleti “Terra” është një krijim i ri që eksploron lidhjen mes individëve dhe botës që i rrethon, duke theksuar përballjet me transformimin. Ky projekt trajtoi temat e shpresës duke përdorur lëvizjen për të reflektuar mbi realitetin e brendshëm të individit dhe atë kolektiv. “Terra” synon të krijojë një përvojë që flet për luftën për identitet dhe lidhjen e thellë me natyrën dhe hapësirën, ndërsa ndërthur emocionet dhe pasionet që shprehin çdo formë të qenies njerëzore.
Dhe, kur bie fjala tek balerinë dhe koreografë që ndikojnë në jetën e një artisti, gjejmë shumë emra, pasi që ata zënë një vend të veçantë tek secili artist. I njëjtë ka qenë rasti me koreografin Azizaj i cili thotë se janë disa artistë që kanë një ndikim të jashtëzakonshëm në botën e baletit dhe krijimit koreografik, dhe secili mban një vend të veçantë në jetën e tij.
Sipas tij, Jiri Kylián është i njohur për aftësinë e tij për të integruar lëvizjet klasike me ato bashkëkohore, duke krijuar një harmoni të papërshkrueshme mes trupit dhe emocioneve. “Koreografitë e tij janë thellësisht poetike dhe shpesh shpërfaqin një ndërthurje të fuqishme të natyrës dhe qenies njerëzore.”
Pina Bausch, është ikona tjetër e baletit bashkëkohor. “Ajo ka revolucionarizuar baletin me “teatrin e lëvizjes”, ku lëvizja nuk është vetëm teknike, por një formë e fuqishme shprehjeje emocionale dhe shpirtërore. Dizajnimi i saj i skenës dhe përdorimi i lëvizjeve për të treguar historinë janë të papërshkrueshme.”
Mikhail Baryshnikov, për të, është një legjendë, një balerin që ka shkelur çdo kufi të mundshëm të trupit dhe ka shpërthyer çdo mundësi të artit të baletit. “Aftësia e tij për të kombinuar bukurinë e teknikës së pastër me emocione të thella e ka bërë atë një ikonë të pavdekshme.”
Rudolf Nureyev, konsiderohet të jetë i njohur për fuqinë e tij fizike dhe interpretimin emocional. “Ka qenë një emër që ka bërë histori në baletin klasik dhe ka ndryshuar thelbësisht skenën baletistike ndërkombëtare.”
Dhe për koreografin Azizaj, James Thierrée, është performeri i cili ka një qasje të jashtëzakonshme për të përzier teatrin, kërcimin kontemporan dhe cirkun, duke krijuar një botë krejt të veçantë.
Christophe Surman
Teksa ne i afrohemi fundit të kësaj interviste, koreografi Azizaj na shpalos se është shumë e vështirë që ai të e imagjinonte një arsye që do e shtynte atë të hiqte dorë nga ky profesion, sepse, për të, arti dhe vallëzimi janë pjesë e qenies së tij.
“Baleti nuk është thjesht një punë, por një mënyrë jetese, një mjet për të komunikuar, për të shprehur ndjenjat më të thella dhe për të ndikuar në botë”, thotë ai.
Megjithatë, nëse ndonjëherë do e ndiente se ky profesion po e largon nga njerëzit që ai do më shumë – familja apo partnerja – ose nëse shëndeti i tij do të ishte në rrezik serioz dhe nuk do të mund ta përjetonte këtë art si më parë, ndoshta do të detyrohej që të ndalej. Por edhe atëherë, ai beson se do të gjente mënyra të tjera për të qenë pranë artit, ndoshta përmes mësimdhënies, koreografisë ose mbështetjes së artistëve të rinj.
“Për mua, arti është si frymëmarrja – nuk mund të heq dorë plotësisht, sepse është pjesë e identitetit tim dhe mënyra ime për të kontribuar në këtë botë.”
Krejt në fund të intervistës, koreografi Azizaj ka dëshiruar që të shpreh falënderimet e tij më të thella për disa njerëz të veçantë që kanë pasur ndikim të jashtëzakonshëm në jetën dhe rrugën e tij artistike.
“Faleminderit prindërve të mi, Nebi dhe Bukuri Azizaj, për dhuratën më të çmuar – jetën time dhe urimet e përjetshme që më kanë dhënë. Një mirënjohje e pafund për Aggeliki Siguru që më ofroj hapat e para të dansit kontemporan. Aliki Kontziu Gousa, mirënjohje të veçantë për udhëzimin dhe mbështetjen që ka pasuruar çdo hap të rrugëtimit tim. Shkolla e Shtetit të Vallëzimit të Athinës ka qenë një burim i pashtershëm dijesh dhe mundësish për t’u zhvilluar. Për këtë, ndjej falënderim të thellë dhe respekt të pafund. Dhe falënderoj të gjithë mësuesit e mi që me zemër më kanë drejtuar dhe më kanë ndihmuar të zbuloj dhe të zhvilloj potencialin tim. Një falënderim i veçantë për Pavlina Veremi, për ndihmën e saj të çmuar. Po ashtu, një mirënjohje e thellë për Angela Bushati, për durimin dhe përkushtimin e saj që më jep forcën dhe qetësinë për të vazhduar në këtë rrugë”, ka thënë Azizaj.
Fotografia në ballinë: Caroline Jiang/ KultPlus.com
