Miliarda njerëz jetojnë përgjatë vijave bregdetare të botës, zona që tashmë janë të kërcënuara nga rritja e nivelit të detit për shkak të ndryshimeve klimatike. Por rreziku nuk mbaron këtu. Një fenomen më pak i njohur, por po aq i rrezikshëm, ka fituar ritëm kohët e fundit: fundosja e tokës. Kërkimet e fundit, të fokusuara tek qytetet bregdetare në Shtetet e Bashkuara dhe Kinë, tregojnë se bregdetet e këtyre vendeve po fundosen me një ritëm alarmant, duke rrezikuar qindra miliona njerëz dhe disa nga qytetet më të mëdha të botës.

Çfarë po ndodh?

Fundosja, ose rënia e nivelit të tokës, nuk është një fenomen i ri. Arsyet kryesore për këtë proces përfshijnë peshën e ndërtesave, teksa ato më të mëdhatë shtojnë presionin mbi tokën; heqjen e ujërave nëntokësore për përdorim publik dhe industrial, që çon në rrëshqitje të tokës; shfrytëzimi i naftës dhe gazit; nxjerrja e burimeve nga nëntoka, gjë cila lë boshllëqe që e dobësojnë strukturën e tokës; si edhe formimi i tokës së re, ku kompaktësimi i mbushjeve për të krijuar tokë të re në bregdet shkakton lëvizje.

Nxjerrja e ujërave nëntokësore është veçanërisht shkatërruese. Kur uji largohet nga shkëmbinjtë dhe dheu ku mbështetet toka, kjo e fundit nis të bjerë. Në disa raste, ky proces mund të ndodhë me disa centimetra në vit, duke sjellë pasoja të mëdha me kalimin e kohës.

Kina dhe SHBA: Të parat që paguajnë çmimin

Dy nga ekonomitë më të mëdha në botë janë ndër më të prekshmet ndaj këtij fenomeni.

Kina

Një studim i prillit 2024 nga Zurui Ao dhe kolegët e tij në Universitetin Normal të Kinës Jugore zbuloi se nga viti 2015 deri në 2022, pothuajse gjysma e tokës urbane e rreth 82 qyteteve kryesore në Kinë po fundosej me një ritëm prej 2.5 cm në vit. Në disa zona, ky ritëm ishte deri në 20 cm në vit.

Deri në vitin 2120, një e katërta e tokës në qytetet bregdetare të Kinës pritet të jetë nën nivelin e detit për shkak të kombinimit të fundosjes së tokës dhe rritjes së nivelit të detit. Qytete si Pekini dhe Tianjini po fundosën më shpejt, duke rrezikuar 270 milionë njerëz.

Shtetet e Bashkuara

Në bregun lindor të SHBA-së, një studim i publikuar në janar 2024 nga Leonard Ohenhen i Universitetit Teknik të Virxhinias zbuloi se qytete si Baltimore, New York dhe Norfolk po fundosen me ritme nga 0.1 deri në 0.2 cm në vit. Ky fenomen, i kombinuar me rritjen e nivelit të detit dhe stuhitë si Uragani Sandy, përbën një recetë për fatkeqësi. Rreth 16 milionë njerëz përgjatë bregut lindor mund të preken nga këto ndryshime.

Pasojat

Ekspertët paralajmërojnë se fundosja e tokës është një rrezik i nënvlerësuar që shton kërcënimin nga përmbytjet bregdetare. Anjali Fernandes, një shkencëtare e Tokës në Universitetin Denison në Ohajo, thotë: “Matjet e përsëritura dhe mjetet e tjera të monitorimit janë urgjentisht të nevojshme për të kuptuar ndryshimet në peizazhin bregdetar.”

Për të zbatuar strategji efektive, shkencëtarët kanë nevojë për më shumë të dhëna mbi ritmet e fundosjes dhe proceset që e shkaktojnë atë.

Kursimi i ujit mund të jetë zgjidhja më e mirë për të ngadalësuar fundosjen. Menaxhimi më i mirë i ujërave nëntokësore jo vetëm që ndihmon në furnizimin e qëndrueshëm me ujë për qytetet dhe zonat bujqësore, por gjithashtu parandalon rënien e tokës.

Pa veprime proaktive, kombinimi i deteve që ngrihen dhe tokave që fundosen do të çojë në fatkeqësi edhe më të mëdha dhe më të kushtueshme për qytetet bregdetare në mbarë botën. / bota.al/ KultPlus.com

Pasuria e presidentit të sapozgjedhur Donald Trump u rrit me 3,6 miliardë dollarë duke arritur në vlerën prej 6,1 miliardë dollarësh.

Llogaritjet janë bërë nga ”Forbes”, sipas të cilit Trump në fillim të vitit kishte një vlerë prej 2,5 miliardë dollarësh.

Në mars, presidenti i zgjedhur u pasuroi kuotat e tij përmes rrjetit ”Truth”, duke arritur një vlerë deri në shtatë miliardë.

Megjithatë, në prill, aksioneve të Truth humbën terren, duke ”varfëruar” përkohësisht manjatin, por në maj, pasuria e tij shkoi në tetë miliardë me përdorimin e rrjetit të tij social në bursë, përpara se të binte përsëri kur u shpall fajtor nga një juri e Nju Jorkut me 34 akuza për paratë abuzive ndaj aktores së kinematografisë pornografike, Stormy Daniels.

Në muajt në vijim pati ulje-ngritje, deri në stabilizimin e pasurisë së tij në 6,1 miliardë.

Sipas llogaritjeve të ”Forbes”, Trump shpenzon mesatarisht, bazuar në të dhënat që variojnë nga 2010 deri në 2019, rreth 130 milionë dollarë në vit.

Katër vitet e tij të para në Shtëpinë e Bardhë e bënë atë të pasur, me bizneset e tij që realizuan 2,4 miliardë dollarë të ardhura dhe 550 milionë dollarë fitim midis 2017 dhe 2020./ KultPlus.com

Ambasada e Bashkimit Evropian në Tiranë njoftoi sot, përmes rrjeteve sociale, shpalljen e fituesve të fazës së tretë dhe të fundit të granteve të programit “EU4Culture”, me temën “Rikrijo të kaluarën, ndërto të ardhmen”.

Ky program mbështet projekte që fokusohet në ruajtjen e trashëgimisë kulturore, fuqizimin e të rinjve dhe krijimin e lidhjeve mes zakoneve tradicionale dhe turizmit. Tetë projekte të selektuara do të rivitalizojnë vendet e trashëgimisë kulturore të prekura nga tërmeti i vitit 2019.

Me një financim të përgjithshëm prej rreth 356,000 dollarësh, këto iniciativa synojnë ringjalljen e traditës, nxitjen e turizmit dhe forcimin e identitetit kulturor, duke kontribuar kështu në rritjen ekonomike lokale./ KultPlus.com

Manjati japonez i biznesit dhe ish-presidenti i “Suzuki Motor Corporation”, Osamu Suzuki, ka vdekur në moshën 94-vjeçare, njoftoi sot kompania.

Ai shërbeu si president, kryetar ose shef ekzekutiv i “Suzuki Motor Corporation” që nga viti 1978.

Në shkurt 2021, kompania japoneze e prodhimit të automjeve njoftoi se Suzuki do të tërhiqej nga posti në qershor 2021 dhe do të bëhej këshilltar.

Me më shumë se tre dekada si kreu i kompanisë, Suzuki raportohet të jetë një nga liderët më jetëgjatë në industrinë globale të automobilave.

Suzuki vlerësohet për transformimin e “Suzuki Corporation” në një nga kompanitë më të mëdha të prodhimit të makinave të vogla në botë./ KultPlus.com

Presidentja Vjosa Osmani në takimin lamtumirës me ambasadorin amerikan në Kosovë, Jeff Hovenier, ia ka dhuruar një gur të Trepçës.

Osmani këtë e përshkroi si një “si simbol i tokës së lirë, të pavarur e të pandashme të Kosovës”. Ajo tha se për këtë mision të Kosovës, Hovenier u angazhua për më shumë se dy dekada.

“Një gur nga Trepça si simbol i tokës së lirë, të pavarur e të pandashme të Kosovës, mision për të cilin Ambasadori Hovenier u angazhua për më shumë se dy dekada”.

Njëkohësisht, Osmani tha se është si simbol i vazhdimit të traditës dhe trashëgimisë së Presidentit Rugova, i cili” vendosi themelet e forta të shtetësisë së Kosovës dhe të miqësisë së përhershme me SHBA-të”.

Për rolin e tij në Kosovë e për ish-presidentin Rugova, Hovenier foli edhe vetë pak më herët gjatë ditës pasi bëri homazhe te shtatorja e tij bashkë me Osmanin.

“Tri vite më parë, pothuajse saktësisht tre vite më parë, në fillim të janarit 2002, erdha në këtë vend. I dorëzova kredencialet e mia Presidentes, dhe akti im i parë zyrtar publik ishte të bashkohesha me Presidenten për të vendosur një kurorë këtu te statuja e ish-Presidentit Rugova. Dhe më dukej shumë e përshtatshme që akti im i fundit zyrtar si ambasador i SHBA në Kosovë të ishte të mbyllja këtë cikël duke bërë të njëjtën gjë”.

Hovenier tha se e ka njohur Rugovën kur ishte “diplomat junior”.

“Pata kënaqësinë ta njihja atë si një diplomat shumë i ri në atë kohë dhe e respektoja jashtëzakonisht shumë. Prandaj, jam shumë krenar dhe i nderuar që mund t’i bëj këtë nder si aktin tim të fundit zyrtar”.

Hovenier në ngjarjen e fundit zyrtare për të në Kosovë falënderoi popullin e Kosovës.

“Ka qenë detyra e ëndrrave të mia të shërbej si Ambasador i SHBA këtu për këto tre vite dhe të kem këtë mundësi të punoj së bashku me popullin e Kosovës për të ndihmuar avancimin e vendit”./ KultPlus.com

Johannes Kepler (27 dhjetor te vitit 1571 Gjermani) ishte një astronom, matematikan, astrolog, filozof natyror dhe shkrimtar gjerman në muzikë. Ai është një figurë kyçe në Revolucionin Shkencor të shekullit të 17-të, më i njohur për ligjet e tij të lëvizjes planetare dhe librat e tij Astronomia nova, Harmonice Mundi, dhe Epitome Astronomiae Copernicanae. Këto vepra gjithashtu dhanë një nga themelet për teorinë e Njutonit të gravitetit universal.

Kepler ishte një mësues matematike në një shkollë seminari në Graz, ku ai u bë një bashkëpunëtor i princit Hans Ulrich von Eggenberg. Më vonë ai u bë asistent i astronomit Tycho Brahe në Pragë, dhe përfundimisht matematikan perandorak i Perandorit Rudolf II dhe dy pasardhësve të tij Matthias dhe Ferdinand II.

Ai gjithashtu dha matematikë në Linz dhe ishte këshilltar i gjeneralit Wallenstein. Për më tepër, ai bëri punë themelore në fushën e optikës, shpiku një version të përmirësuar të teleskopit përthyes (ose Keplerian) dhe u përmend në zbulimet teleskopike të Galileo Galileit të tij bashkëkohor. Ai ishte një anëtar korrespondues i Accademia dei Lincei në Romë.

Kepleri jetoi në një epokë kur nuk kishte dallim të qartë midis astronomisë dhe astrologjisë, por kishte një ndarje të fortë midis astronomisë (një degë e matematikës brenda arteve të lira) dhe fizikës (një degë e filozofisë natyrore).

Kepleri gjithashtu përfshiu argumente dhe arsyetime fetare në punën e tij, të motivuar nga bindja dhe besimi fetar se Zoti e kishte krijuar botën sipas një plani të kuptueshëm që është i arritshëm përmes dritës natyrore të arsyes. Kepler e përshkroi astronominë e tij të re si “fizikë qiellore”, si “një ekskursion në metafizikën e Aristotelit”, dhe si “një shtesë e On the Heavens të Aristotelit”, duke transformuar traditën e lashtë të kozmologjisë fizike duke e trajtuar astronominë si pjesë e një fizikë matematikore universale.

Ai vdiq më 15 nëntor 1630 në Regensburg të Gjermanisë/KultPlus.com