Në një shkrim të gazetës “The Roman Sunday Observer” më datë 24 gusht 1980 botohej shkrimi mbi gjuhën shqipe të trashëguar ndër shekuj nga arbëreshët.

“E drejta për të folur shqip”

Lungro – “Shkolla duhet ta mbrojë, për momentin nuk e bën. Bën rezistencë ndaj këtij komuniteti. Mundësia e radios lokale dhe indiferenca e shtypit.

E quajnë: shkolla e heshtjes. Një fëmijë është në klasë fillore, bëhet pjesë e shpjegimit të mësueses  që ka vënë në program, sot për sot, për tí bërë të kuptojë tingullin e çdo gërme. Mësuesja angazhohet maksimalisht dhe kur i pyet të shqiptojnë gërmën S dhe fjalën (Serpente) në shqip gjarpër: E Kuptuat fëmijë? Askush nuk përgjigjet, aty përballet me shkollën e heshtjes, sepse ata fëmijë ishin mësuar se Gjarpër fillon me G dhe jo me S (Serpente), si mund ta bënin dallimin këta fëmijë?

Është një shembull për të dalluar 21 gërmat që ka alfabeti Italian, kundrejt 36 gërmave që ka ai shqip, një ide e frikshme me të cilën përballeshin fëmijët shqiptarë që jetonin në Itali./ KultPlus.com

Jorge Luis Borges Acevedo (Buenos Aires, 24 gusht 1899. – Gjenevë, 14 qershor, 1986) ka qenë një shkrimtar tregimesh të shkurtëra, eseist, poet, përkthyes dhe figurë kyçe e letërsisë së gjuhës spanjolle. Librat e tij më të njohur me tregime, Ficciones dhe El Aleph, të botuara në vitet 1940, janë përmbledhje me tregime të shkurtëra të ndërlidhura nga temat e përbashkëta, duke përfshirë ëndrrat, labirintet, bibIiotekat, pasqyrat, shkrimtarët e sajuar, filozofitë dhe fetë, shkruan KultPlus.

Ngjarjet më të rëndësishme mbi biografinë e tij janë te lidhura ngushtë me disa nga paraardhësit e tij. Duke qenë se rrjedh nga një familje studiuesish dhe ushtarakësh Borges zgjodhi letërsinë megjithëse e pati një peng të madh për shumë kohë faktin që nuk zgjodhi ushtrinë. Nga 1914 deri 1921 jetoi bashkë me familjen nëpër Evropë. Kreu studimet fillimisht në Gjenevë e më pas në Spanjë, ku njohu më mirë letërsinë dhe shkroi disa nga poezitë e tij të para.

Në 1923 publikoi librin e tij të parë me poezi, “Fervor de Buenos Aires”, dhe pas dy vjetësh librin e dytë “Luna de Enfrente”. Në 1925 Borges njohu Viktoria Okampo, muza e tij për shumë vite me të cilën u martua 40 vjet më pas. Me të Borges pati një mirëkuptim intelektual i destinuar për të hyrë në mitologjinë e letërsisë argjentinase. Aktiviteti publicistik i Borges ishte shumë i gjerë. Vargjet e “Kauderno San Martìn” u publikuan vetëm në 1929, ndërsa një vit më pas doli “Evaristo Karriego”, një vepër që entuziazmoi kritikën argjentinase.

Një fatkeqësi tjetër në jetën e shkrimtarit: verbohet. Borges, i cili kishte pasur gjithnjë probleme me sytë, e humbi përfundimisht shikimin në fund të viteve 50’ pasi kishte kryer 9 operacione. Por këtë sëmundje ai e përdori për të krijuar akoma më shumë. Kulmin e këtij procesi “sublimimi” ai e pati në vitet 1933 e 1934.

Të gjitha tregimet e publikuara prej tij në revistën “Krìtika”: dolën në një përmbledhje të vetme me titullin “Historia universal de la infamia” (Historia universale e poshtërsisë), që u pasu disa vite më vonë nga “Historia de la eternidad” (Historia e përjetësisë), një vepër ndërthuret Historia dhe Dituria.

Kjo situatë dramatike provokoi te Borges frikën se mund të humbte përgjithnjë aftësitë e tij krijuese. Frike e pabazuar: gjatë viteve kur ishte i sëmura ai krijoi disa nga kryeveprat e tij të cilat u publikuan në 1944 nën titullin “Shtirjet”.

Pas 5 vjetësh dolën disa nga tregimet e tij ne librin e titulluar “Alef”. Gjatë kësaj periudhe Borges cilësohej si një nga shkrimtarët më të mirë argjentinas të të gjitha kohërave.

Si për të pohuar dhe një herë aftësitë e tij, Borges publikoi një tjetër kryevepër që mban titullin “Inkuizicionet e tjera” (1952).

Në 1955 Borges u emërua drejtor në Bibliotekën Kombëtare, një nga ëndrrat e tij të hershme. Në fjalimin e rastit ai u shpreh se: “Është një ironi sublime dhe hyjnore që më jepen 800 mijë libra kur unë jam në terr të plotë prej vitesh”. Pas 31 vjetësh drejtor ai u nda nga jeta më 14 qershor 1986. Pranë varrit të tij prehen eshtrat e gruas së dytë të Borges-it, Marìa Kodama. /KultPlus.com

Më 24 gusht të vitit 1913 doli numri i parë i gazetës “Përlindja e Shqipërisë”, gazetë, e cila mbështeti Qeverinë e Vlorës të udhëhequr nga Ismail Qemali. 

Ajo bënte thirrje për bashkimin e tokave shqiptare në një shtet të vetëm.

“Përlindja e Shqipëniës” ishte gazeta e parë e shtetit të pavarur shqiptar, botohej dy herë në javë dhe vijoi të botohej për 21 numra deri në vitin 1914. 

Në artikujt e saj ndër të tjerash, kjo gazetë bënte thirrje për bashkimin e popullit shqiptar. /KultPlus.com

Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit ndalon në kampin ku u verbuan të burgosurit, në Porto Palermo, me rastin e Ditës Evropiane të Përkujtimit të Viktimave të Regjimeve Totalitare, të përcaktuar nga Parlamenti Evropian, KE dhe Këshilli i Evropës.

Ndonëse sot, Kalaja e Porto Palermos është një pikë turistike, në të gjitha historitë e saj askund nuk përmendet një fakt i mbetur në errësirë; kalaja ka funksionuar si kamp internimi në vitet 1949-1950.

Për të nderuar dinjitetin njerëzor të viktimave të totalitarizmit, në kalanë historike të Porto Palermos u mbajt aktiviteti “Porto Palermo tjetër-nga kamp, në përkujtim”, nga Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit në bashkëpunim me Autoritetin për Informimin mbi Dosjet e ish-Sigurimit të Shtetit dhe me bashkinë Himarë.

Drejtorja e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, Alda Bardhyli, u ndal te rëndësia e promovimit të letërsisë së kujtesës, të gjithë autorëve që kanë krijuar në rrethanat e vështira të burgjeve komuniste dhe kampeve.

Në takim përshëndetën edhe kryetarja e Kuvendit, Elisa Spiropali, kryetarja e Autoritetit për Informimin mbi Dosjet e ish-Sigurimit të Shtetit, Genta Sula, kryetari i Shoqatës Kombëtare Antikomuniste të ish-të Përndjekurve Politikë, Ethem Fezollari.

Në fjalën e saj, Spiropali e cilësoi 23 gushtin një ditë homazh e kujtesë për ato dhjetëra-milionë jetë njerëzore të këputura në mes.

“23 gushti është shenjuar si Dita e Kujtesës Europiane për Viktimat e Komunizmit dhe Fashizmit nga Parlamenti Evropian. Një ditë homazh e kujtesë për ato dhjetra milionë jetë njerëzore të këputura në mes, ato drama e tragjedi personale e të gjithë shoqërisë njerëzore të shkaktuara nga këto dy skaje ekstreme të regjimeve dhe ideologjive, dy skaje të të njëjtës humnerë, dy anë të të njëjtës monedhe kriminale siç ishte nazifashizmi dhe komunizmi. Mundet vetëm ta imagjinosh e ta ndjesh, por jo ta përshkruash se si mund të jetë një burg, që afron murin që mbyll trupin, kur syri ka lirinë të prekë pafundësinë e horizontit mbi det; si mund të ketë qenë terri i qelisë, në këtë oaz të natyrës me diell që nuk perëndon kurrë. Së paku dy vjet, 1949-1950, ky vend u tentua të bëhet varr ëndrrash dhe mal vuajtjesh të pafundme njerëzore. Por, dy Lekët, Mirakaj e Pervizi që ndodhen këtu, si të mbijetuar të asaj kohe të egër, janë dëshmia se asgjë në këtë botë nuk mund të jetë më e fortë se qenia njerëzore; se e liga i ra gurit dhe e theu, i ra njeriut dhe mbijetoi”, u shpreh ajo.

Kryetarja e Autoritetit për Informimin mbi Dosjet e ish-Sigurimit të Shtetit, Gentjana Sula u shpreh se 23 gushti është dita që nderon viktimat e sistemeve totalitare, qoftë komunizëm, qoftë fashizëm, dy ideologji politike vrastare të shekullit 20 që prodhuan krimet më të mëdha që kishte njohur njerëzimi.

Dëshmitë nga jeta në kampin-burg të Porto Palermos erdhën nga rrëfimet e Lek Pervizi, Lek Mirakaj, Dine Dine, Bibjan Mirakaj dhe  Rudina (Dema) Mane.

Ajo pjesë e pathënë për historinë e viteve 1949-1950 kur kalaja shërbeu si kamp burg për gra, burra e fëmijë, doli në dritë edhe përmes poezive të shkëputura nga libri: “Porto Palermo fjalë guri dhe poezi të tjera” të shkrimtarit Luan Rama, interpretuar bukur nga aktorët Dritan Boriçi dhe Kudret Alikaj.

Aktiviteti do të vijojë edhe sot, ku për të nderuar dinjitetin njerëzor të viktimave të totalitarizmit është hapur edhe një ekspozitë me portretet e ish- të burgosurve të Porto Palermos/atsh/KultPlus.com