Gili Hoxhaj

Mëngjesin e 15 janarit 1999, banorët e Reçakut e përshkruajnë me mjegull e shumë të ftohtë. Egzon Bilalli nuk e mban mend,  por bisedat e shumta që ka zhvilluar me gjyshin e të afërmit e tjerë kanë bërë që ai të di saktësisht se ku ka qenë i shtrirë secili trup i vrarë. Ishte veç nëntëmuajsh kur forcat serbe ia kishin masakruar xhaxhain.

I rritur me rrëfimet e masakrës, thotë se nuk është e lehtë për të dhe banorët e tjerë që sa herë që kalojnë pragun e derës t’i kthejnë sytë tek vendi ku kanë humbur më të dashurit. Qysh kur ishin kthyer nga Maqedonia në Reçak, gjyshi i tij Hasan Bilalli kishte filluar të ngjyroste me të kuqe vendet e mbuluara me gjakun e të vrarëve në masakrën e Reçakut, të cilët me dhunë ishin dërguar për në rrugicën  që të çon tek “Kodra e Bebushit”.

Ngjitja për atje, as sot përmes shkallëve nuk është e lehtë ndërsa sa më shumë që largohesh nga fshati për në kodër, duket sikur dhimbja e këtij shtegu është kufizuar në muret e shtëpive që lë prapa.

Egzon Bilalli së bashku me kushërinjtë kujdesen që këto ditë të  pastrojnë sado pak shkallët që të bëjnë më të lehtë kalimin e vizitorëve atje. Duket qartë që kjo rrugë nuk ka qenë krejt e pashkelur këto ditë, pasi që lehtë hetohen gjurmët e këpucëve  të atyre që kanë shkuar për të parë “Kodrën e Bebushit”, aty ku qëndruan të shtrirë trupat e vrarë  të civilëve shqiptarë.

Fshatit akoma i mungon një tabelë që tregon se ku gjendet kjo kodër dhe shpesh Egzoni dhe banorët e tjetër marrin rolin e ciceronit e ngjiten bashkë me vizitorët për atje, gjatë rrugës ndajnë me ta edhe kujtimet e rrëfimet që i kanë përcjellë për dy dekada me rresht.

Gjyshi i Egzonit, Hasan Bilalli ka vdekur para katër vitesh, por u ka lënë amanet ta vazhdojnë këtë traditë të ngjyrosjes me të kuqe aty ku janë masakruar viktimat, si mënyrë e ruajtjes së plagëve të këtij fshati.

“Gjyshi këtë e ka bërë që të na kujtojë neve se çfarë ka ndodhur dhe t’u tregojë të gjithë atyre që vijnë se çfarë ka ndodhur këtu. Ndoshta s’kemi mundur t’i ruajmë shenjat krejtësisht, por 80-90% e tyre janë aty”, tregon Bilalli.

Banorët e fshatit tregojnë që në këtë muaj e kanë të vështirë edhe t’i përkthejnë në fjalë ndjenjat e tyre. Disa prej tyre thonë se ky muaj ua rëndon edhe shumë kujtimet e 15 janarit. Arife Bilalli nuk mund ta nis fjalinë e dytë pasi e përfundon të parën, duket sikur forca e fjalës e braktis lehtë.

“15 janarin e kujtojmë si para 20 vitesh, gjaku i tyre ka vlerë shumë, bjen shi dhe kurrë nuk e lagë, as bora nuk e ngrin”, me këtë fjali e përmbyll fjalën e saj gjyshja e Egzonit, Arife Bilalli e cila që nga 15 janari i 1999-ës vuan vrasjen e djalit të saj, Lutfi Bilalli (41 vjeçar).

Egzon Bilalli thotë se në çdo shikim të dhomës e heton dëshpërimin që ngjallë muaji i pari i vitit tek banorët. Traumat nuk janë zbehur edhe pse me dhimbjen e kujtimet e këtij muaj ata përballen tash e 20 vite. Banorët janë munduar ta tejkalojnë vetë këtu, duke gjetur strehë ngushëllimi tek njëri-tjetri. Kjo ka qenë arsyeja kryesore që Egzoni ka zgjedhur që të studiojë psikologjinë.

“Banorët këtu tregojnë se kur vjen kjo ditë, ata s’mund të flenë. Kur fillon të flasësh me ta  fillojnë të tregojnë gjithçka që ndjejnë. Mundohem të bëjë biseda të lira me ta, mundohem tu them që ta shprehin sa më shumë veten”, tregon Egzoni.

Egzon Bilalli thotë se shumë nga familjarët e tij mëngjeset e janarit i gjejnë pa asnjë orë gjumë.

“I ndalin punët komplet. Një javë para 15 janarit dhe një javë pas 15 janarit vetëm i kujtojnë familjarët që nuk i kanë më dhe flasin vetëm për atë kohë”, tregon Bilalli.

Masakra e Reçakut cilësohet si pikë kthese për historinë e Kosovës, pasi që pamjet nga atje zgjuan ndërgjegjen ndërkombëtare për krimet që po ndodhnin në Kosovë. William Walker, shef i misionit të OSBE-së, mëngjesin e 16 janarit kishte marrë rrugën për në Reçak, ku kishte parë trupat e masakruar të banorëve të këtij fshati. Walker, pasi kishte drejtuar gishtin nga lugina e masakrës, e kishte përcaktuar krimin me tri fjalë: krim kundër njerëzimit.

Deklaratës së tij i pasoi edhe reagimi i presidenti të ShBA-së Bill Clinton i cili masakrën e  Reçakut, e cilësoi si një akt vrasës i qëllimshëm dhe pa dallim, që synonte të frikësonte popullin e Kosovës.

Në emër të Bashkimit Evropian kishte reaguar edhe Ministri  i Jashtëm i Gjermanisë gjatë krizës në Kosovë, Joschka Fischer.

“Ata që janë përgjegjës për këtë akt, duhet ta dinë se komuniteti ndërkombëtar nuk do të pranojë kurrë masakrimin brutal dhe vrasjen e popullsisë civile”, ishte shprehur Fischer.

Pak më larg memorialit e varrezave të 45 të vrarëve nga Masakra e Reçakut gjendet edhe shtatorja e diplomatit amerikan WilliamWalker, ndërsa gjaketa që mbante veshur më 16 janar të vitit 1999 gjendet në Muzeun Kombëtar të Kosovës si pjesë e ekspozitës së përhershme që është hapur për dhjetëvjetorin e Pavarësisë së Kosovës./ KultPlus.com

Ministri Italian i Punëve të Jashtme, Enzo Moavero Milanesi, vizitoi këtyre ditëve Qendrën COD në Tiranë, ku me rastin e festimeve kombëtare të Shqipërisë dhe mbylljes së Vitit Kombëtar të Skënderbeut është ekspozuar Harta Detare e 1455 nga Bartolomeo Pareto, në sajë të bashkëpunimit me Bibliotekën Qendrore Kombëtare të Romës.

Ministri Moavero Milanesi i dorëzoi personalisht qendrës COD një kopje të Hartës Detare.

Gili Hoxhaj

Për 20 vite me radhë, masakra e Reçakut rifreskon dhimbjen e banorëve të fshatit. Çdo janar është i kobshëm, e çdo fillimvit rikthen janarin mizor të 99-tës. Dyert e oborreve të shtëpive të këtij fshati qëndrojnë të mbështetura për muri, rrinë të hapura për vizitorët që vijnë për t’i nderuar familjet atje. Flamuri kombëtar është i vendosur në disa prej këtyre shtëpive, e diku pranë tij rri edhe flamuri amerikan.

Përveç vizitave nga larg, këto ditë edhe fshatarët vizitojnë njëri-tjetrin e mundohen ta zvogëlojnë dhimbjen e përbashkët duke kujtuar më të dashurit që u vranë në 15 janarin e vitit 1999. Nëse dhimbja mund të jetë më e vogël se kaq…

Në orët e hershme të mëngjesit të datës 15 janar 1999 , ashtu siç ishte planifikuar në Beograd, fshati Reçak u zgjua i rrethuar nga formacionet e Policisë Speciale militare dhe paramilitare serbe, të shoqëruara edhe me mjete të shumta të motorizuara. Sipas dëshmitarëve që kanë mbijetuar krimin, aty rreth orës 6:30, forcat serbe me artileri të rëndë kanë filluar të granatojnë fshatin, prej vendeve të quajtura Pishat, Gështenjat, Rrasa e Çallakut dhe nga Çesta përmbi Reçak. Pas ndërprerjes së granatimeve forcat kriminale serbe janë futur në fshat dhe kanë filluar bastisjet shtëpi për shtëpi. Rrethimi i hekurt e kishte bërë të pamundur largimin e banorëve nga fshati, të cilët me dhunë ishin dërguar në rrugicën e “Gropës së Bebushit”, ku kishin mbetur të masakruar.

Të shumtë janë ata që gjatë ditës së sotme vizituan memorialin e viktimave. Zyrtarë të lartë shtetëror e banorë nga vende të ndryshme të Kosovës erdhën e u përkulën pranë këtij memoriali dhe pranë varreve të 44 trupave të masakruar. Aty mungon vetëm trupi i Sahide Metushit, së cilës banorët deri vonë ia kishin lënë varrin hapur me shpresën se eshtrat e saj do të zënë vend pranë trupave të tjerë. Eshtrat e saj nuk u gjetën kurrë, andaj varrin e saj e kanë mbuluar me dhe.

Burrat më të vjetër të këtij fshati ishin rreshtuar pranë memorialit të viktimave. Presin të gjithë ata që kanë ardhur për të nderuar dhimbjen e tyre. Me njërën dorë të vendosur në zemër, ata përshëndesin fytyra që i kanë parë dhe ato që s’i kanë parë më herët. Mes këtyre burrave është edhe Hyzer Emini, tanimë 88 vjeçar. Shikimi i tij drejt trupave të masakruar mëngjesin e 15 janarit është bërë një imazh që tregon për atë që ndodhi në Reçak në vitin 1999. Akoma i ka të freskëta disa nga kujtime që i shpalosë përgjatë rrëfimit të tij.

“Atë ditë kemi vazhduar rrugën pas Walkerit, e ndiqnim pas. Kur jemi dalë në breg, në rrugë kishin qenë të gjithë shtrirë. Walker ka qenë me neve dhe gjatë tërë kohës fotografojke. Të gjithë që ishin aty i njohsha, të gjithë ishin të shtrirë në rrugë. Ish shtirë me e pa trupin pa krye”, tregon Emini për KultPlus.

Hyzer Emini qëndron i ulur në xhaminë prej së cilës i kishin përcjellë trupat e masakruar për te varrezat. E viziton shpesh këtë xhami, për të cilën thotë se me 11 shkurt të vitit 1999 kishte qenë e mbushur deri në hapësirën më të vogël me arkivolet e trupave të masakruar. “Kur i kemi marrë për t’i dërguar tek varrezat na kanë ndihmuar edhe nga Shtimja nga Drenica e vende të tjera për t’i dërguar atje”, rrëfen Emini.

Hyzer Emini, për shkak të moshës nuk e ka edhe shumë të lehtë ta bëjë rrugën deri tek memoriali. Përkundër të ftohtit, ai qëndroi goxha gjatë aty ndërsa theksonte se po pret ta takojë William Walker. E kishte takuar pothuajse çdo herë që kishte ardhur këtu. Në xhepin e brendshëm të xhaketës së tij ruan një fletore të vogël, aty ka dhe ca dokumente personale e në mes fletëve e ruan një fotografi me William Walkerin. E mban kudo me vete dhe shumë pranë trupit të tij.

Lufta e bërë në Reçak, e cila kulmoi me Masakrën e Reçakut, u bë lajm i botës me anë të fotografive por edhe zërit të diplomatit amerikan William Walker. Mëngjesin e 16 janarit, ai kishte marrë rrugën për në Reçak ku së bashku me mediat kishte dokumentuar pamjet e trupave të shtrirë të viktimave që ishin masakruar nga forcat serbe një ditë më parë. Ato pamje u bënë pasqyrë e krimeve serbe që po ndodhnin në Kosovë.

Walker, pasi kishte drejtuar gishtin nga lugina e masakrës, e kishte përcaktuar krimin me tri fjalë: krim kundër njerëzimit.

“Besoj sinqerisht se incidenti i Reçakut, për arsye të ndryshme ka çuar në ndërhyrjen e NATO-s, lirinë dhe pavarësinë. Ka pasur faktorë të ndryshëm në atë që ka ndodhur, por pas disa viteve të informatave dhe dëshmisë që Sllobodan Millosheviq po trajtonte popullatën shqiptare në mënyrë barbare është mundësuar ndërhyrja e NATO-s”, kishte thënë Walker vitin e kaluar.

Smajl Dalipi është një tjetër banor i këtij fshati i cili thotë se ajo që kishte ndodhur në Reçak dy dekada më parë, i kishte lënë për disa ditë pa ngrënë dhe pa fjetur. “Tri ditë nuk kemi hëngër bukë”, tregon Dalipi.

Edhe ai e ka të freskët takimin me Walkerin një ditë pas masakrës dhe e ruan si personazhin më të rëndësishëm për fshatin, dhe gjithë vendin.

“Walkerit duhet t’ia dimë të gjithë. Një njeri bjen e shpëton një shtet. Çdo shqiptar e ka orientimin e tij, disa e kanë kishën, disa xhaminë e disa tyrben por ne duhet të kthehemi kah Amerika që të falemi”, shprehet Dalipi për KultPlus.

Hyzer Emini thotë për KultPlus se ngjarjen e Reçakut duhet ta trashëgojnë ndër breza dhe ta ruajnë gjatë, kujtimin e përjetimeve të asaj dite.

“Kurrë s’ka me humb gjaku i tyre, unë i kam bërë gati 90 vjet tani por sa të jetojnë njerëzit, emri i këtij katuni dhe i këtyne njerëzve nuk ka me humbë, brez pas brezi do të ruhet emri i tyre” ngulmon Hyzer Emini. “Masakra e Reçakut është e shkruar rreth e rreth botës”, përfundon ai.

Sot në Reçak përmes aktiviteteve të ndryshme dhe homazheve është përkujtuar 20 vjetori i Masakrës së Reçakut. / KultPlus.com

Sot një pjesë e mirë e atyre që kanë kompjuterë ose laptopë, kanë harruar se si dukeshin dikur kompjuterët e vjetër dhe me dizajne të ndryshme.

Normalisht, në pjesë të ndryshme të botës prodhoheshin kompjuterë të dizajneve të ndryshme dhe shtetet e botës konkurronin që të prodhonin kompjuterët më të mirë, e më të avancuar me teknologjinë.

Gjithmonë kanë qenë të veçantë kompjuterët e sovjetëve. Tetris, MERA MC, Microsha, Agate-4 ishin lloje të ndryshme të komputerëve në Bllokun Sovjetik, kur ishte shumë e shtrenjtë blerja e një kompjuteri personal, sidomos të këtyre llojeve. / KultPlus.com

Në 20-të vjetorin e Masakrës së Reçakut, sot kujtojnë të gjithë shqiptarët për këtë masakër që tronditi botën.

Ambasadori Ruairi O’Connell, ambasador i Mbretërisë së Bashkuar në Kosovë, sot ka shkruar në rrjetin social solidarizimin e tij me rastin e kësaj dite të kombshme.

“Today I join with people across Kosovo to remember, for a moment, the victims of the killings at Reçak, and all victims from the past thirty years. Peace in the Balkans depends on justice for them and their families”

“Sot bashkohem me popullin e Kosovës për të kujtuar, për një moment, viktimat në Reçak, dhe të gjitha viktimat në tridhjetë vitet e fundit. Paqja në Ballkan varet prej drejtësisë për këto viktima dhe për familjet e tyre”

Kështu ka shkruar O’Connell në rrjetin social Facebook.