Disa banorë të Las Vegas panë deri në 17 centimetra borë së fundmi.
“Kur u zgjuam thashë se jemi në një glob bore”, tha Erica Chavez, banore e Las Vegas.
Bëhet e ditur se stuhia i shtyu njerëzit të pastronin raftet e dyqaneve dhe bëri që shumë banorë të mbeten pa energji elektrike për orë të tëra.
Las Vegasi parashikohet të shohë një tjetër stuhi bore, shkruan yahoonews, përcjell Telegrafi.
Qyteti tha se ata nuk kanë parë një stuhi si kjo për të paktën 30 vjet.
Problemi më i madh ka qenë trajtimi dhe pastrimi i rrugëve.
“Rrugët janë të vështira sepse reshjet e borës janë shumë të mëdha. Ne duhet të kalojmë nëpër disa faza se si e pastrojmë vetë borën”, tha menaxheri i qytetit të Las Vegas, Tim Montgomery.
Siç raportohet, qyteti ka kontaktuar me një agjenci të jashtme për të ndihmuar në pastrimin e rrugëve.
Ata rekomandojnë që njerëzit të qëndrojnë në shtëpi pasi shumica e bizneseve janë të mbyllura dhe më shumë borë parashikohet të bjerë./ KultPlus.com
Ideolog, poliglot e mbi të gjitha, një atdhetar i shquar i mendimit të thellë, Sejfulla Malëshova (Lame Kodra) ishte poet i patriotizmit dhe i luftës për liri. Por, më shumë, ai shkëlqente në përkthimet e shumë prej poetëve të mëdhenj.
Sejfulla Malëshova zotëronte 14 gjuhë, dy më pak se Fan Noli, teksa shkruante me shumë merak dhe kritikonte cilindo që mund të deformonte fjalët dhe ligjëratat e gjuhës së bukur shqipe.
Në Panairin Ndërkombëtar të Zvicrës, Bashkia Sarandë përfaqësoi potencialin turistik dhe kulturor të qytetit.
Ministrja e Bujqëisë dhe Zhvilimit Rural, Anila Denaj ndau në rrjete sociale pamje nga ky panair, teksa vlerësoi promovimin e Sarandës si një destinacion i veçantë turistik për publikun zvicerian.
“Ky panair prestigjioz bashkon ekspertë të fushës dhe ofron një mundësi të veçantë për vendosjen e kontakteve të reja dhe promovimin e Sarandës si një destinacion i veçantë turistik për publikun zvicerian”, tha Denaj.
Saranda ndodhet në jug të Shqipërisë, buzë detit Jon dhe është lehtësisht e aksesueshme përmes rrugëve dhe transportit publik.
Gjurmët më të vjetra të zbuluara në zonën përreth qytetit, datojnë në periudhën antike, me prani të qytetërimeve të hershme dhe gjurmë të pasura historike.
Qyteti i bukur i Sarandës ka një klimë mesdhetare. Bregdeti i Sarandës, me ujërat e tij të kristalta dhe plazhet e mrekullueshme, tërheq turistë nga e gjithë bota. Vlerat e pasura të trashëgimisë kulturore, arkeologjike dhe natyrore të qytetit së bashku me pamjet piktoreske të detit Jon, përbëjnë një bazë të fuqishme për zhvillimin e turizmit./atsh/ KultPlus.com
“Përherësi” është ekspozita e piktorit Naxhi Bakalli, që u çel në mjediset e Qendrës për Hapje dhe Dialog në Kryeministri.
Ekspozita nis me tablonë “Kur yjet mbushin qiellin” e vitit 1969, që u cilësua e papranueshme nga kritika e kohës dhe la në hije artistin e vazhdon me krijimet bashkohore, që përshkruajnë jetën e ti, duke çliruar atij kufijtë e imagjinatës, por njëkohësisht duke ruajtur motive popullore.
Naxhi Bakalli– Veprat e mia janë shumë të sinqerta, e thonë fjalën e verë, e kanë kompleksin e vet, po nuk kanë harruar kujt i takojnë, i takojnë vendin që e dua shumë
Jetona Koçibelli– Motivet popullore e kanë ndjekur si hije fillin e dritës së krijimtarisë së tij, ku kostumet shfaqen përmes një ekspresiviteti vizatimor qartësisht të influencuar nga lidhja e fshehtë me librat e ndaluar të rinisë, dhe më pas vjen faza e lirisë ku figura njerëzore kthehet në motivin e të gjitha motiveve
Kryeministri Edi Rama e përshkroi krijimtarinë e Bakallit shfaqje të bukur linjash dhe ngjyrash.
Edi Rama – Unë e mbaj mend profesorin si një personazh hijerëndë, i heshtur, mbrapa kornizës së xhamit të derës së atelies së tij në Liceun Artistik, ku për shkak të gjatësisë, unë shikoja përtej xhamave të dyerve dhe gjithmonë ai ishte aty, i ulur te ajo tavolina e mësuesit ku edhe vizatonte. Kur e shoh, gjithmonë më kujtohet ajo kohë dhe ajo korniza e xhamit dhe gjithmonë më duket sikur kthehem në kohë dhe bëhem shumë i vogël përpara tij.
E bukura personifikon të gjithë pikturat dhe vizatimet e Naxhi Bakallit në gjysmë shekull krijimtari. Ekspozita do të qëndrojë e hapur në ambientet e Kryeministrisë deri më 31 dhjetor./Top Channel/ KultPlus.com
Beyonce e ka kaluar edhe bashkëshortin e saj reperin Jay-Z, si më e nominuara në historinë e Grammyt, me 11 vetëm për ceremoninë e vitit 2025.
Artistja 43-vjeçare ka dominuar në listën e nominimeve të Grammy 2025, duke u nominuar po ashtu edhe për çmimin kryesor, e që është albumi i vitit.
Beyonce gjithashtu është nominuar për regjistrimin më të mirë të vitit dhe për këngën e vitit me projektin “Texas Hold Em”. Regjistrimi i vitit është një çmim që përfshin se si kënga është performuar, regjistruar dhe kompozuar.
Ajo dominon kësaj here me 11 nominime, duke e çuar totalin e saj në 99 sosh, më shumë se çdo artist tjetër. Para të premtes, ajo ishte e barabartë me Jay-Z, i cili ka qenë 88 herë i nominuar, dhe ka fituar 24 çmime deri më tani.
Artistet femra kanë dominuar kategorinë albumi i vitit, nderi më i madh në ceremoninë Grammy.
Taylor Swift e ka fituar këtë kategori katër herë rresht, dhe është e nominuar edhe këtë vit me albumin e saj “The Tortured Poets Department”.
Kujtojmë se këtë vit nuk është nominuar asnjë artiste shqiptare në këtë ceremoni prestigjioze të ndarjes së çmimeve.
Liu Xiaobo (1955-2017), shkrimtar, kritik letrar, aktivist politik kinez. Nga viti 2009 deri në vdekjen e tij ka qenë i burgosur (pasi që kishte qenë tashmë edhe tri herë të tjera i dënuar) për shkak të kërkesës për futjen e masave demokratike në Kinë. Njëri prej hartuesve të ‘Karta 08’, për të cilën edhe është dënaur në fakt. Më 2010 i është ndarë çmimi Nobel për paqe.
PËR JETËN DHE DINJITETIN E TË JETUARIT
Nga Liu Xiaobo
Gjendja ekzistenciale e kinezëve
Nën regjimin despotik të partisë së vetme, jeta dhe veprimi politik kanë për qëllim të vetëm pushtetin, ndërsa ekzistenca e shtetit ose kombit janë vetëm pretekst legal për ushtrimin e tij dhe nuk kanë kurrfarë vlere tjetër. Në një regjim despotik njerëzit jetojnë për të jetuar dhe nuk kërkojnë tjetërgjë.
Në të kaluarën jetonim me iluzionin e marrëzisë komuniste, sot jetojmë të korruptuar nga premetimi i një jete të begatshme, por në të vërtetë, si dje si sot, jetojmë në shkretëtirë.
Kinezët, si qenie njerëzore, jetojnë pa kurrfarë dinjiteti, bile jeta e tyre me tamam është bërë instrument i «i rendit të terrorit», ndërsa në vete nuk ka më asnjë vlerë.
Mao Zedong na bënte thirrje «Jini vidhat e makinës së revolucionit» dhe kinezët, qoftë kur i bashkoheshin revolucionit, në epokën e Maos, qoftë kur i kundërviheshin, në epokën e Dengut, kanë zgjedhur të «kryejnë punën e vidhës së makinës së despotizmit».
Jetojnë në mënyrë oportunistike, duke u lëshuar në monotoninë e një mbijetese të përbërë prej marifetesh.
Jetojnë në mënyrë hipokrike, duke iu blatuar strategjisë cinike të dyfishësisë së personalitetit.
Jetojnë si indeferentë dhe apatikë, të mësuar në mënyrë egoistike të jenë vetëm spektatorë.
Jetojnë të nënshtruar, të kënaqur me bukën e marrë në mëshirë.
Jetojnë në mënyrë të kotë dhe sipërfaqësore, duke ndjekur gëzime të vockla.
Jetojnë duke mundur të derdhin veç lot poshtërimi, ashtu që turpi moral dhe ajo pak ndërgjegje që iu ka mbetur vdesin në heshtje.
Jetojnë duke mundur veç të bien në gjunjë dhe të ulin kokën, ngase dobësia morale nuk beson se ka ende ndërgjegje dhe drejtësi.
Jetojnë ngase nuk mund të bëjnë tjetërgjë, dhe ideja se nuk kanë zgjidhje tjetër morale është njëë formë e oportunizmit që e gëlltit ndërgjegjen.
Jetojnë si dinakë e veshtullakë, duke e shitur së pari ndërgjegjën e tyre, pastaj heronjtë që ende e kanë një ndërgjegje dhe në fund edhe ndjenjën e turpit që e kanë marrë përsipër barrën e një krimi. Një njeri dhe një popull pa turp mund të jetojnëë të lumtur.
Mbrojtja e doktrinës së të jetuarit pa qëllime e atrofizon natyrën shpirtërore dhe intelektive të individit, ndërsa e rrit tejmse atë kafshërore dhe materiale, duke e shndërruar faktikisht njeriun në kafshë. Besimi dhe shenjtëria kanë humbur vlerën dhe jemi tkurrur në skllevër të mishit. Duke e ngulfatur dhembshurinë dhe ndjenjën e drejtësisë, jemi shndërruar në homo œconomicus të ftohtë dhe kalkulues. Madje edhe të qenit psikologjikosht të shëndoshë është bërë luks.
Kur nevojat materiale dhe dinjteti shpirtëror hyjnë në konflikt, nëse për të jetuar jemi të gatshëm të përgjunjemi në shenjë nënshtrimi, do të jetojmë një jetë më të lehtë, më të rehatshme, më pak rënduese dhe të dhimbshme, por do të jemi si kufoma që ecin. Ndërsa, nëse nuk e përkulim kurrizin për ta mbrojtur dinjitetin tonë, jeta do të jetë më e zorshme, por edhe më e ndershme dhe e pastër; e nëse do të na duhet të durojmë mujshitë dhe rreziqet, do të jetojmë në një mënyrë edhe nmë të fisme.
Kinesët shpesh pyeten: a mos paska njeriu nevojë për dinjitet dhe ndërgjegje? Idealet, ndërgjegjja, dhembshuria, ndjenja e drejtësisë dhe ajo e fajit sigurisht se nuk janë të rëndësishme sa buka, aq më pak se sa paraja që e harxhojmë. Bëhet fjalë thjesht për fjalë boshe që i shkaktojnë dëme kombit dhe individit! Gjëja e vetme që vlen sa buka është të jetuarit në iluzionin e sigurisë dhe në terrin e plotë të paturpësisë.
S’ka dyshim, një drejtësi që nuk ka mbështetje të fortë është e dobët, por një forcë pa mbështetjen e drejtësisë është shumë e dëmshme. Tash, mes drejtësisë së dobët dhe forcës shumë të dëmshme, shumica e zgjedh të dytën, e keqja përherë do ta luajë rolin e ujkut dhe soji njerëzor atë të qengjit.
Megjithatë, te soji njerëzor gjejmë shembullin e mrekullueshëm të Jezusit, që e mposhti duarbosh Çezarin e armatosur, një lloj i drejtësisë së promovuar nga dashuria. Pastaj i kemi sukseset e kundërshtimit pa armë të Gandit dhe të Martin Luther Kingut, dëshmi historike të fitores së drejtësisë mbi forcën.
Pra Jezusi është prototipi i njeriut që vdes nga besnikëria ndaj kauzës së vet: përballë joshjeve të pushtetit, parasë dhe bukurisë, Jezusi thotë «JO»; përballë kërcënimit se do të kryqëzohet, Jezusi prapë thotë «JO»!
Gjëja e rëndësishme është se, kur Jezusi thotë «JO», nuk ndien urrjetje apo dëshirë hakmarrjeje, por, përkundrazi, është dëng me tolerancë dhe dashuri të pafundme; nuk nxit në zëvendësimin e një forme të dhunës me një tjetër, por e mbështet luftën pasive jo të dhunshme dhe, ndërkohë që e bart kryqin mbi supe, thotë qetësisht «JO».
Sado që bota të bëhet gjithnjë e më materialiste dhe pragmatike, derisa të ekzistojë prania mrekullibërëse e Jezusit bota do të ketë bukuri, mrekulli dhe entuziazëm.
/Marrë nga Liu Xiaobo, ‘Monologhi del giorno del giudizio’, Mondadori, 2011/Përkthimi Gazeta Express/ KultPlus.com
Presidentja e vendit, Vjosa Osmani është takuar me presidentin e Bullgarisë, Rumen Radev.
Presidentja Osmani me këtë rast ka thënë se Bullgaria ka qenë gjithmonë një mbështetëse e fuqishme e përpjekjeve të Kosovës për t’u anëtarësuar në organizatat ndërkombëtare.
“Me presidentin Rumen Radev, diskutuam për bashkëpunimin në politikën e jashtme, në fushën e mbrojtjes, arsimit, si dhe për mundësi të reja për forcimin e marrëdhënieve dypalëshe”, ka shkruar presidentja Osmani në facebook./ KultPlus.com
Çdo gjë kuptohet nga duart, nga mënyra me të cilën presin, me të cilën kapin, me të cilën ndahen. Njëqind karaktere mund të zbulosh nga mënyra se si i kapin duart paratë, si i zhubrosin dhe i shtrëngojnë me lëvizje nervoze. Karakteri i njeriut zbulohet në kumar nga vetë dora e tij. Sepse të gjithë ose pothuajse të gjithë kumarxhinjtë kanë mësuar se si të mos tradhtohen nga fytyra. Ata ruajnë maskën e ftohtë në fytyrë që i tregon të paprekshëm… Por pikërisht ngaqë tërë vëmendja përqendrohet te fytyra, ata harrojnë duart, që zbulojnë pa turp të fshehtën e madhe…
***
-Ngrihuni shpejt! Këtë çast…
Mirëpo atëherë ndodhi diçka e papritur. U kthye rrëmbimthi, po fytyra që më shikonte nuk ishte më e përvuajtur dhe e turpshme, ishte fytyra e një budallai, e një të çmenduri, me sy të flakëruar e buzë që i dridheshin nga inati.
-Lermëni rehat! – thirri. –Sa herë që vini ju, humbas. Kështu bëtë dje, kështu po bëni dhe sot. Shkoni!
Mbeta një çast si e ngurosur. Përballë marrëzisë së tij shpërtheu dhe inati im.
-Unë ju kam sjellë tersin? – e sulmova. – Gënjeshtar, hajdut, m’u betuat…
Po s’munda të vazhdoja, sepse ai i çmendur brofi në këmbë dhe më shtyu, pa çarë kokën për zhurmën që nisi të bëhej rreth nesh.
-Lermëni rehat! – thirri si i xhindosur. – Unë s’jam nën mbrojtjen tuaj… Na… na…, merrini paratë që ju kam borxh, – dhe më hodhi disa kartëmonedha qindëshe. – E tani lermëni të qetë!
***
Kanë kaluar njëzet e katër vjet që atëherë, e megjithatë, tek më kujtohet ai çast kur rrija atje e fshikulluar nga ironia e tij, më ngrin gjaku në rremba. Dhe e ndjej përsëri me lebeti se çfarë lënde e dobët, e ngratë dhe e mjerë duhet të jetë ajo që ne, me fjalë tepër të mëdha, e quajmë botë të brendshme, shpirt, ndjenjë, ajo që ne e quajmë dhimbje, sepse të gjitha këto, qoftë dhe në kulm, nuk janë në gjendje ta dërrmojnë krejt trupin e munduar – pse rrojmë prapëseprapë në të tilla çaste, me gjakun që na rreh në deje si çekan, në vend që të vdesim, të këputemi e të biem si ajo pema kur e godet rrufeja. Po ashtu është si ju thashë: dhimbja qenka e poshtër, u mposhtka nga dëshira cipëplasur për të jetuar që, siç duket, ka hedhur në mishin tonë rrënjë më të thella nga të gjitha pasionet e vdekshme të shpirtit. / KultPlus.com
Inxhinierët kanë gjetur një mesazh 132-vjeçar të fshehur thellë në muret e një fari të vjetër në jug të Skocisë.
I shkruar në lëkurë me bojë, letra daton 4 shtator 1892 dhe tregon emrat e tre inxhinerëve që instaluan një tip të ri drite në kullën 30m të lartë.
Shishja 20cm e gjatë u gjet nga Ross Russell, i bordit të mekanikëve të farit, gjatë një inspektimi të strukturës.
Ata e zbuluan atë pas çmontimit të paneleve të një rafti, por pritën deri në ardhjen e kujdestarit të farit Barry Miller, para se ta hapnin.
Shishja kishte një fund të pazakontë të harkuar dhe kjo e bënte të mos qëndronte dot në këmbë, shkruan rrjeti BBC.
Ajo ishte mbyllur me një tapë që koha e gjatë ishte zgjeruar dhe ngjitur me xhamin.
Pasi e nxorrën tapën burrat morën dhe shënimin e lënë brenda.
77 vjeçari Miller, tha për rrjetin BBC Scotland se “duart po i dridheshin nga emocionet” teksa hapte shënimin.
“Ishte shumë emocionuese të lexoja nga kolegët tanë të së shkuarës, ishte sikur të ishe aty me ta. Grupi i tyre kishte qenë aty, siç po punonim dhe ne”, thote ai.
“Ata e kishin fshehur në një vend të tillë që të mos gjendej për shume kohë.”
Russell gjeti shishen e vjetër bashkë me kolegët Morgan Dennison e Neil Armstrong, teksa inpektonin farin 209-vjeçar për të kontrolluar mekanizmin e rrotullimit të lenteve të ndriçimit.
Letra shkruante:
“Pika e sinjalizimit Corsewall, 4 shtator 1892.
“Ky ndriçues është ngritur nga inxhinierët James Wells Engineer, John Westwood Millwright, James Brodie Engineer, David Scott Labourer, nga maji deri në shtator 1892.
Kujdestarët e pikës janë John Wilson Principal, John B Henderson ndërsa makineria është prodhuar nga James Dove &Co Engineers Greenside Edinburgh.”
Inxhinierët thanë se kishin në plan ta zëvendësonin letrën me një mesazh të tyrin, teksa aktualisht ajo po mbahet në selinë qendrore të kompanisë Northern Lighthouse në Edinburgh.
Ndërkohë një nga pasardhësit e një prej punonjësve është njoftuar për zbulimin.
Euan Murray, i rritur 16km larg farit në Stranraer, është stërnipi i Murray, i cili punonte asokohe me John Wilson e Corsewall.
Pas njoftimit 32-vjeçari kishte thënë: “Është e mrekullueshme të mendosh sesi ata kanë punuar asokohe për gjëra që vljenë edhe sot”.
“Anijet i përdorin edhe sot këto sisteme navigimi. Është bukur të shikosh farin nga anijet që nisen ose mbërrijnë nga pjesë të ndryshme të botës”, shtoi ai./BBC/ KultPlus.com
Një javë e mbushur me emocion dhe kreativitet pritet të zbulohet në kryeqytetin shqiptar, ku ngjarja “OneMinuteMonologue-Balkan Focus” do të nisë nga e diela, më 10 nëntor pikërisht ne qytetin e Tiranes i cili së fundmi po kthehet në një epiqendër për botën e filmit.
Organizuar nga Agjencia e Industrisë Kreative të Bashkisë së Tiranës, FILMMAKERS EUROPE dhe kompania e mirënjohur me fame botërore Spotlight do të mbledhë 37 aktorë ndërkombëtarë dhe 6 drejtorë kastingu të famshëm, duke ofruar një mundësi unike për të njohur dhe zhvilluar talente nga Ballkani.
Ky edicion i parë do t’i dedikohet një trajnimi intensiv të cilin do ta drejtojnë emra të njohur në industrinë e filmit të cilet sot bashkëpunojnë me platforma të rëndësishme si Netflix, HBO, WarnerBross, sic jane Ellen Sofie Michelsen, Lana Veenker, Marina Wijn, Maurilio Mangano, Sofia Dimopoulou dhe Timka Grin. Pjesëmarrësit do të përfitojnë nga një trajnim tre-ditor, i cili do t’i ndihmojë ata të përmirësojnë aftësitë e tyre në teknikat e self-taping, audicioneve dhe strategjive për të rritur vizibilitetin në arenën ndërkombëtare.
Kjo ngjarje nuk është vetëm një mundësi për aktorët që të zhvillojnë karrierat e tyre, por gjithashtu një shans për të treguar potencialin e artit filmik në rajon.
Me angazhimin e organizatorëve për të tërhequr vëmendjen e profesionistëve të industrisë, “OneMinuteMonologue-Balkan Focus” synon të tregojë se Ballkani është plot me talente të jashtëzakonshme që meritojnë të njihen dhe t’i jepet një platformë për t’u shfaqur.
Pjesëmarrësit do të kenë mundësi të eksplorojnë kulturën vibrante të Tiranës gjithashtu.
Tirana është gati për të treguar se sa shumë ka për të ofruar./atsh/ KultPlus.com
Arthur Evelyn St. John Waugh (1903 – 1966), shkrimtar anglez. Veprat e tij më të njohura, ‘Decline and Fall’ (1928); ‘A Handful of Dust’ (1934); romani ‘Brideshead Revisited’ (1945)’, trilogjia e Luftës së Dytë Botërore ‘Sword of Honour’ (1952–1961)
TEPËR TOLERANCË
Nga Evelyn Waugh
Një fytyrë e përzemërt rrumbullake, më shumë e skuqur se sa e nxirë nga dielli tropikal; me sy të rrumbullakët të gjelbër bukur të hutuar; flokë të kuqërremta të prera shkurt; një gojë të madhe të buzëqeshur; mustaqe të holla të kuqërremta; një kostum doku të pastër të bardhë dhe kapele dielli – një agjent tregtar tipik anglez duke qëndruar në mes të anijeve në një port të vockël që të zë frymën në Detin e Kuq.
Ne ishim evropianët e vetëm në hotel. Lundra të cilën po e presnim që të dy ishte me dy ditë vonesë. E kaluam gjithë kohën bashkë.
Shkuam rreth e çark pazarit të vendit dhe luajtëm lojëra të pafundme me zare pokeri në tavolinat e kafeneve.
Në këso rrethanash një njohje e rastësishme fare lehtë lëshohet në një ton konfidencial. Natyrisht, fillimisht mjaftueshëm sa për të folur për tema të përgjithshme – kushtet lokale dhe problemet racore.
“Nuk ma kap rradakja nga lindin gjithë këto telashe. Ata janë përnjëmend njerëz fort mirë kur i njeh”. Oficerë britanikë, tregtarë, arabë, nativë, kolonë indianë – që të gjithë ishin për mikun tim të ri njerëz fort të mirë.
S’kishte si të vente më mirë një gjë kaq e çuditshme. Sigurisht, raca të ndryshme kanë ide të ndryshme – disa nuk lahen, disa kanë ide të habitshme rreth ndershmërisë, disa të tjerë e humbin kontrollin kur e teprojnë me pijen.
“Gjithsesi”, tha ai, ”ky është problemi i tyre. Veç sikur ata t’i linin të tjerët të qetë në punët e tyre, atëherë s’do të kishte asnjë problem. Sa u përket religjioneve, epo, te to edhe mund të gjesh goxha do gjëra të mira – hindu, muhamedan, pagan: misionarët kanë bërë goxha të mira, po ashtu – metodisët, katolikët, kisha e Anglisë, që të gjithë janë njerëz fort të mirë”.
Njerëzit nga anët më të humbura të botës priren të kenë pikëpamje të palëkundshme rreth çdo gjëje. Pasi ca muajsh të kaluar në mesin e tyre ishte një lehtësim i vërtetë të hasje në mendje aq tolerante dhe të hapura.
Në mbrëmjen e parë e lashë shoqëruesin tim me një ndjesi respekti të ngrohtë. Këtu të paktën, në një kontinent të populluar pothuajse ekskluzivisht me fanatikë të sojit e sorollopit, shkova me mendjen se kisha takuar një njeri të mirë. Të nesërmen u shtruam në tema edhe më intime dhe unë nisa të mësoja diçka nga jeta e tij. Tashmë ishte më afër të të pesëdhjetave se sa të të dyzetave, megjithëse unë do t’i kisha dhënë më pak.
Kishte qenë biri i vetëm, i lindur në një qytet provincial anglez, në një shtëpi ku parimet e rrepta të mirësjelljes viktoriane kishin pushtetin mbi gjithë anëtarët e saj.
Kur e kishin lindur prindërit e tij kishin qenë bukur në moshë dhe të gjitha kujtimet e tij vinin pas tërheqjes së babait të tij nga një post qeverisës me përgjegjësi në Indi.
Nuk ishte fare në natyrën e tij të pranonte ekzistencën e parehatisë apo mospajtimit, por ishte e qartë, nga secila referencë në lidhje me të, se shtëpia e tij nuk kishte qenë e pëlqyeshme për të.
Rregulla të përpikta të moralit dhe sjelljes, kritikat e pamëshirshme ndaj fqinjve, barriere klasore e pakapërcyeshme e ngritur ndaj të gjithë atyre që konsideroheshin shoqërisht inferiorë, mosaprovim armiqësor i superiorëve – s’do mend këto ishin kodet e prindërve të mikut tim dhe ai ishte rritur me një vendosmëri të rrënjosur thellë që ta modelonte jetën e vet në parime të kundërta me ato.
Në mbrëmjee takimit tonë të parë u zura në befasi kur zbulova natyrën e punës së tij. Puna e tij ishte t’u shiste makina qepëse me porosi indianëve që mbanin dyqane poshtë e lart bregut të Afrikës lindore.
S’do mend se kjo nuk ishte puna për të cilën mosha dhe edukimi i tij duhej ta kishin përgatitur. Më vonë e mora vesh shpjegimin.
Kishte hyrë në tregti pasi që e kishte braktisur shkollën publike, ia kishte dalë bukur mirë dhe përfundimisht, pak para shpërthimit të luftës, ksihte dalë me vete me një kapital që i kishte takuar pas vdekjes së babait.
“Kam pasur fat të keq atje”, tha ai. “Kurrë s’jam ndier fajtor për atë që kishte ndodhur. Shikoni, e kam marrë një tip në ortakëri me mua. Ka qenë shitës bashkë me mua në dyqan dhe përherë e kam dashur, sado që nuk shkonte bash mirë me kolegët e tjerë.
“Ai u largua nga puna pikërisht në kohën kur më ranë në dorë një grusht para. Kurrë nuk e kam marrë vesh çfarë halli kishte, po sidoqoftë nuk ishte puna ime. Mobilizimi u duk pakashumë me fat në atë kohë, ngase ortaku im nuk ishte i aftë për shërbim ushtarak, kështu që gjithë kohës sa unë isha në ushtri ai ishte në gjendje të kujdesej për gjërat në shtëpi.
“Biznesi dukej se po shikonte shumë mirë, po ashtu. Dolëm në zyra të reja, morëm një staf më të madh dhe gjatë gjith kohës së luftës po nxirrnim dividendë bukur të mirë. Po më sa duket ishte një prosperitet i përkohshëm.
“Kam frikë se kur u ktheva pas armpushimit nuk iu kushtova ndonjë vëmendje të madhe punëve të mia. Isha i lumtur që isha kthyer në shtëpi dhe doja ta merrja krejt shtruar. E lashë ortakun tim të mbarështonte gjithçka dhe shkoj me mendjen se pak a shumë i lashë gjërat të rrëshqisnin kështu për nja dy vjet.
“Sidoqoftë, nuk e dija se sa keq ishin gjërat derisa ai papritur më tha se duhej të likuidonim biznesin.
“Prej atëherë kam qenë me fat në gjetjen e punëve, por nuk është aspak e njëjta gjë të jesh zot i vetvetes”.
Shikoi përreth molit, duke i rrotulluar syzet me dembeli në dorën e tij. Pastaj, si një mendim i mëvonshëm, ai bëri një shtesë ndriçuese në historinë e tij.
“Për një gjë jam shumë i lumtur”, tha ai, “ortaku im nuk ra në fund të pusit si unë. Pothuajse menjëherë pasi që e mbyllëm ne, ai e hapi biznesin e vet gati se të njëjtë, në një shkallë më të gjerë. Tash është një njeri i pasur”.
Atë ditë vonë më befasoi duke e përmendur rastësisht djalin e tij.
“Djalë?”.
“Po. Kam një djalë njëzeteshtatëvjeçarë në shtëpi. Djalosh për koke. Do të doja të mund ta takoja më shpesh. Por ai ka bërë shokët e vet tash dhe mund të them se është i lumtur me veten. Është i dhënë pas teatrit.
“Nuk është diçka për të cilën unë di shumë. Të gjith shokët e tij janë të teatrit, ë, shumë të dhënë pas tij.
“Jam i lumtur që çuni ka dalë me vete. Gjithmonë jam ruajtur që kurrë të mos përpiqem të ndikoj në interesimet e tij, në çfarëdo që nuk e tërheq atë.
“Keqardhja e vetme është se s’ka shumë para në atë punë. Ai shkon vazhdimisht me shpresën se do të gjejë një punë në skenë ose në film, por është zor nëse s’i njeh njerëzit e duhur, thotë ai, dhe kjo kushton shumë.
“I dërgoj para aq sa mundem, por i duhet të vishet mirë, siç e dini, të shëtisë shumë dhe të argëtohet, e kjo kërkon goxha para. Sidoqoftë, pres që t’i dalë për mbarë në fund. Ai është djalosh fort i mbarë”.
Por ai e përmendi gruan e tij vetëm disa ditë më vonë, në bordin e anijës, kur tashmë ishim ankoruar në portin ku duhej të zbarkonte të nesërmen.
I kishim zbrazur goxha do gota duke i uruar njëri-tjetrit fat të mbarë në udhëtimet respektive. Perspektiva e një ndarjeje të menjëhershme i bëri konfidencat e të dyve më të lehta se sa ato mes dy shoqëruesve të përhershëm.
“Gruaja ime më ka lënë”, tha ai thjesht. “Pati qenë një befasi e madhe. Edhe sot e kësaj dite s’e di pse. I kam dhënë zemër gjithmonë të bëjë çfarë të dojë.
“Shikoni, më kanë zënë sytë një mori idesh viktoriane të martesës, ku gruaja supozohet të mos ketë asnjë interes përveç mbajtjes së shtëpisë dhe babai i familjes darkon në shtëpi çdo mbrëmje. Unë nuk jam i kësaj mendjeje.
“Gjithmonë kam dashur që gruaja ime të ketë miq dhe t’i thërrasë ata në shtëpi kurdo që të dojë, të dalë kurdo që të dojë, e edhe unë kam bërë të njëjtën gjë. Mendoja se ishim idealisht të lumtur.
“Asaj i pëlqente vallëzimi, por mua jo, kështu që kur doli një shok që dukej se asaj i pëlqente të kalonte kohë me të, unë mbeta i kënaqur. E pata takuar atë njëherë a dy dhe kisha dëgjuar se ai vraponte goxha fort pas grave, por kjo s’ishte puna ime.
“Babai im bënte një ndarje të prerë mes miqve të tij, midis atyre që i takonte në shtëpi dhe atyre që i takonte në klub. Ai nuk do të sillte kurrë në shtëpi dikë karakterin moral të të cilit nuk e tumirte. Ma ha mendja se kjo është e gjitha një gjepurë e moçme.
“Gjithsesi, që t’i biem shkurt, pasi që ajo kishte nisur të dilte me atë tipin për ca kohë, papritur kishte rënë në dashuri dhe kështu u largua me të. Edhe ai tipi më ka pëlqyer. Një djalë fort për së mbari. Ma ha mendja se ajo ka plotësisht të drejtë të bëjë çfarëdo që preferon. Prapëseprapë, u zura në befasi. Dhe prej asaj kohe jam vetëm”.
Në atë çast dy pasagjerë njohjes me të cilët i kisha bërë bisht për merak kaluan para tavolinës sonë. Ai i thirri t’i bashkëngjiteshin, kështu që i urova “natën e mirë” dhe ia mbatha.
Nuk e pashë të nesërmen që të flisja me të, por e pashë për shkurtazi te shtylla e molit, duke mbikëqyrur shkarkimin e arkave të mostrave të makinave të qepjes.
Me sa pashë, e përfundoi punën e vet dhe ia shkeli drejt qytetit – një figurë e vogël tragjike e hareshme, të cilit ia kishte marrë pasurinë ortaku i tij, në kurriz të të cilit hante biri i tij, i shkatërruar nga gruaja e tij, një figurë e shastisur e papërmbajtshme, duke ecur me hapa të mëdhenj përposh kapelës së tij pluskuese, duke rrahur gëzimplotë rugën e tij brenda një kontinenti të tërë njerëzish fort për së mbari të pamëshirshëm dhe grabtiqarë.
/Marrë nga ‘The Complete Stories of Evelyn Waugh’, Little Brown, 1998/ Përkthimi Gazeta Express/ KultPlus.com
Mbrëmjen e 8 tetorit është mbajtur koncerti i dyfishtë i natës përmbyllëse të edicionit të XXIII të festivalit ReMusica, ku me interpretime të shumta e me një koncert autorial, u shënua edhe 75-vjetori i lindjes së themeluesit të këtij festivali, kompozitorit të njohur Rafet Rudi.
“Meloditë e Zemrës” me mezzo-sopranen Flaka Goranci dhe kitaristen Tringa Sadiku, hapën koncertin duke u përcjellë me duartrokitje të shumta. Koncerti nuk kishte se si të fillonte më mirë se sa me tingujt e qetë të kitarës nga Tringa Sadiku, kombinuar me zërin fantastik të sopranos Flaka Goranci. Që të dyja bënë një udhëtim të mrekullueshëm në këngët popullore, duke nxjerrë në pah pjesë të paharruara të Manuel de Falla dhe Heitor Villa-Lobos. Në programin e tyre kishin përfshirë këngë nga Carlo Domeniconi, Manuel de Falla, Antonin Dvorak e Violeta Parra.
Flaka Goranci është mezzo-soprano e dalluar që shquhet për interpretimin e shumë roleve operistike. Teatri i Vjenës, Opera e Magdeburgut, Festivali i Operës Langenthal në Zvicër, Teatri i Operës Ostrava, Salla e Koncerteve në Berlin, Salla e koncerteve në Vjenë, janë vetëm disa nga institucionet ku ajo merr pjesë. Flaka bashkëpunon me dirigjentë të njohur si N. Harnoncourt, U.Windfuhr, L.Suganandarajah, E.Delamboye, D.Spaë, R. Rudi,C.V. Kerssenbrock etj. Poashtu ka performuar nën regjinë e U.E. Laufenberg, S.Lawless etj.
Në një intervistë për KultPlus, Goranci u shpreh se përgatitjet për këtë koncert kanë shkuar shumë mirë dhe se provat kanë zgjatur shumë.
“Përgatitjet kanë shku shumë mirë, ne jemi përgatitur edhe në Graz të Austrisë bashkë me Tringën ku kemi pas dy prova të gjata dhe pastaj këto ditë kemi ardhur në Prishtinë ku kemi bërë prova çdo ditë. Është dashur të përgatitemi shumë pasi shumicen e programit e kemi luajtur për here të pare sonte dhe e kemi sjell premierë një program të posaçëm për këtë festival”.
Ndërsa, kitaristja Tringa Sadiku u shpreh se përgatitjet për këtë festival kanë qenë shumë natyrale dhe se ka qenë një kënaqësi për të që të bashkëpunojë me mezzo-sopranon Flaka Goranci.
Mbrëmja ka vazhduar me pjesën e dytë të koncertit që iu kushtua shënimit të 75-vjetorit të profesorit Rafet Rudi. Në skenë u ngjitën Zana Abazi me flaut dhe Andi Duraku në piano, duke sjellë “Impresione” para publikut që ishin mbledhur në Atelien e Pallatit të Rinisë në këtë mbrëmje të veçantë.
Pas një pauze të shkurtër, radha ishte për dy gra të mrekullueshme, Lirika Pula në piano dhe Sihana Badivuku me violinë, sollën “Fantasia in Si”.
Mbrëmja vazhdoi nën magjinë që sollën kitaristët Petrit Çeku, Diar Aliu dhe Tringa Sadiku, të cilët për pak minuta bënë që e gjithë vëmendja të kthehej tek ata, duke interpretuar “Three albanian songs” apo “Tri këngë shqiptare”.
E pas përgatitjeve të skenës që zgjatën pak minuta, dritat e skenës ranë mbi Korin e Filharmonisë së Kosovës, të cilët nën drejtimin mjeshtëror të dirigjentit Marcio da Silva, dhe nën shoqërimin e tingujve të kitares nga mjeshtri Petrit Çeku, sollën interpretimin e veprës “Deti i varrëve të hapura”, që është vepër e vet kompozitorit Rafet Rudi.
Soliste në interpretimin e kësaj vepre ishte Elona Sadiku, e cila për KultPlus u shpreh se për të ishte nder e kënaqësi që t’i besohej pjesa solistike e veprës.
“Nuk ishte aspak e vështirë të punoj me profesionist të tillë siç është edhe dirigjenti Marcio da Silva, për mua ka qenë kënaqësi të më besohet pjesa solistike e veprës nga vet kompozitori Rafet Rudi, për të cilin edhe jemi mbledhur sot”, u shpreh Sadiku për KultPlus.
Tutje, Sadiku u shpreh se përgatitjet nuk kanë zgjatur sepse i kanë pasur vetëm dy vepra të cilat Filharmonia e Kosovës i ka kënduar edhe herë të tjera pasi janë pjesë e pashkëputur e reportuarit të tyre.
Kurse, në mbyllje të këtij koncerti, është interpretuar vepra “In A”, nga sopranot e njohura Adelina Paloja dhe Kaltrina Miftari. Në piano ishte Andi Duraku dhe Lekë Salihu, kurse në perkusione Patris Berisha, Meriton Zajmi dhe Kenan Bytyqi.
Në një bisedë të shkurtër, Adelina Paloja u shpreh për KultPlus se ndjehet shumë e emocionuar dhe se ka pranuar ftesën me shumë kënaqësi në këtë koncert autorial të Rudit, për dy arsye shumë të veçanta.
“Kam pranuar ftesën me shumë kënaqësi për dy arsye të veçanta. E para sepse gjithmonë kam pasur një bashkëpunim të ngushtë me Filharmoninë e Kosovës dhe e dyta sepse profesori Rafet Rudi ka qenë mbështetje e imja qysh në fillet e mia të para, që nga mosha 6 vjeçare kur veçse kam filluar të merrem me këndim dhe piano”, u shpreh Paloja për KultPlus.
Ajo tha se është shumë e lumtur që të festojmë jetën e tij si një personalitet shumë i rëndësishëm i komunitetit të tyre dhe jetik për rrjedhën e muzikës klasike.
E për fund, natyrisht që një prononcim i shkurtër nuk mund të mungonte nga protagonisti i mbrëmjes, kompozitori dhe profesori Rafet Rudi. Ai tha se është i lumtur me revolucionin që ka pësuar ReMusica.
“Unë edicionin e shiqoj vetëm nga anash pasi nuk jam i përfshirë në organizimin e tij më. Më duket interesat sepse ka ndërru fizionomia e festivalit, Donika si presidente e festivalit dhe Viktori si producent kanë bërë një lloj revolucioni. Një ndryshim të fizionomisë që ka qenë mjaft frytdhënës dhe mbaroi me sukses”, u shpreh Rudi për KultPlus./KultPlus.com
Presidentja Vjosa Osmani sot është takuar me kryeministrin e Luksemburgut, Luc Frieden.
Pas këtij takimi Presidentja Osmani ka thënë se Kosova dhe Luksemburgu ndajnë përkushtimin e përbashkët për t`i forcuar marrëdhëniet dhe për t`i hapur kapitujt e rinj të bashkëpunimit.
“Në takim me kryeministrin Luc Frieden, theksova nevojën e mbështetjes për anëtarësim në Këshillin e Evropës, heqjen e masave të BE-së ndaj Kosovës dhe përshpejtimin e anëtarësimit të Kosovës në BE, bazuar në merita”, thuhet në shkrimin e Presidentes Osmani në Facebook/ KultPlus.com
Kushedi se sa dolli janë ngritur për të, e sa ka ngritur vetë ai për miq të dashur.
Është rritur me ceremonialin e dollisë në familjen e tij në Bënjë të Këlcyrës, në juglindje të Shqipërisë.
Profesori i Financave në Shqipëri dhe në Francë, Sherif Bundo, i ka mbledhur të gjitha copëzat e kujtimeve, përjetimeve e rrëfimeve në një libër.
Shumicën e botimeve të tij ia ka kushtuar ekonomisë dhe financës, por thotë se mes financës dhe dollisë ka lidhje dhe nuk bëhet fjalë për çmimin.
Dolli që nga fëmijëria
Një pedagog financash që shkruan për dollinë, mund edhe t’i habisë lexuesit, por profesor Bundo thotë se vlerat shpirtërore nuk mund t’i lidhësh me ndonjë profesion të veçantë.
Ato janë lidhje e brendshme e kujtdo, thotë ai për Radion Evropa e Lirë.
Shtysën për t’i kushtuar dollisë disa vite studimi në terren dhe më pas një libër, thotë se e ka marrë që në fëmijëri.
“Unë jam nga Bënja e Dëshnicës, që sot bën pjesë në Bashkinë e Këlcyrës. Jam rritur në një zonë ku mikpritja ishte e shenjtë, por kulmi i saj arrihej kur ngriheshin dollitë me raki, këndoheshin këngët polifonike dhe burra e gra ngriheshin në valle”, kujton Bundo.
“Qëkur isha fëmijë, më bënte përshtypje ky ceremonial. Gjithnjë e pyesja veten: ku i kanë mësuar këto rite kaq të bukura, të zgjuara, kush i ka artikuluar…”, thotë ai.
Një nxitje të madhe thotë se e ka marrë edhe gjatë kohës kur ushtronte funksione të larta shtetërore, punë që e lidhte më shumë me zona të ndryshme, me ritet e zakonet e tyre.
“Pasi kreva studimet e larta, punova dhjetë vjet në Skrapar. Pritja atje është një ngjarje e rrallë, me një ceremonial të veçantë. Si i huaj konsiderohesha gjithnjë mik, pas të zotit të shtëpisë më kërkohej të bëja dolli. Aty kuptova dollinë si institucion, rolin e mikut, impenjimet në ceremonial të palës pritëse dhe përjetova emocionet e veçanta të dollisë, të cilat të rrëqethin, të bëjnë të ndihesh krenar për këtë rit të bukur”, thotë Bundo.
Ai kujton se më vonë, sidomos kur ishte kryetar i Komitetit Kombëtar të Turizmit, ishte lidhur edhe më shumë me, siç thotë, “këtë vlerë shpirtërore të vendit tonë”.
“Dollia e ngre mikun në piedestal”
Bundo e cilëson dollinë si një skenë ku promovohen arritjet dhe vlerat njerëzore. Është një lloj i veçantë ligjërimi, sipas tij.
“Dollibashi është lideri që dirigjon, drejton sofrën, tryezën, odën dhe ka një qëllim: t’i bëjë të lumtur pjesëmarrësit, t’i bëjë ata sa më të kënaqur”, thotë ai.
Për të, dollia e ngre në piedestal mikun, të ftuarin, vizitorin.
“Aty e ka pushtetin dhe magjinë fjala, e jo sasia e alkoolit që konsumohet”, thotë Bundo, i cili është duke bërë përpjekje që dollia të shpallet pasuri kombëtare e trashëgimisë kulturore, e madje edhe të mbrohet nga Agjencia për Kulturë e Kombeve të Bashkuara, UNESCO.
Ai thotë se dollitë vijnë nga lashtësia – në dasma, fejesa, pritje, përcjellje e gosti.
Nuk është e thjeshtë të ngresh dolli. Duhet ta njohësh mirë mikun, t’ia dish vlerat dhe t’u përmbahesh disa rregullave – disa herë edhe të ashpra, thotë Bundo.
Sipas tij, dollia haset edhe në veri, edhe në jug, por si kod shpirtëror, me rregulla shpesh të ashpra gjendet në jug, veçanërisht në zonat: Skrapar, Përmet, Dangëlli, Frashër, Dëshnicë, Kolonjë, Gramsh, Mokër, Mallakastër, Lunxhëri, Berat, Himarë etj.
Është një rit me kode, siç janë ligjet me nene, thotë ai.
“Që të kompozohet një dolli, duhet të futen në rol disa persona – mbi të gjithë një person që është ‘dollibashi’ – ai që ngre disa shëndete me gotën me raki, që rendit vlerat e atyre njerëzve që ai u çon shëndet dhe e meritojnë të veçohen”, tregon Bundo, që mban titullin profesor dhe gradën doktor shkencash.
Ai thekson se dollia është nevojë, pasi gjithsekush e ndien se duhet t’i thuhen në publik vlerat, meritat dhe arritjet që ka.
“Si thuhen ato? Nga dollibashi. Ai gjen apo kërkon një partner, që quhet pritësi i dollisë. Ata dialogojnë bashkë. Dollibashi ia shpjegon pritësit cilësitë e virtytet e atij për të cilin ngrihet dollia. Më pas, të gjithë pjesëmarrësit ftohen nga pritësi ta ngrenë shëndetin për atë për të cilin u thanë fjalët e mira”, shpjegon profesor Bundo.
Ai shton se dollia ka edhe aktorë të tjerë si pritësin e dollisë – i cili në disa zona apo krahina quhet edhe sekretar i dollisë – dhe po kështu edhe “saku” – personin që është i ngarkuar për të mbajtur drejtësi në tryezë a sofër, që i mbush gotat e rakisë e që kujdeset që të gjithë të trajtohen në mënyrë të barabartë.
Saku, sipas tij, është syri i kujdesshëm i sofrës, që përfaqëson atë që është mikpritësi.
Siç ka rregulla, dollia ka edhe detyrime.
“Ka rregulla se kush bëhet dollibash, si zgjidhet, apo si e fiton këtë protagonizëm. Kur i sheh kështu veçmas, të duken të ashpra, por kur e kupton se këto rregulla janë bërë që të ruhet harmonia në tryezë, e kupton se dollia është margaritar”, thotë profesori.
“Kur dollibashi ngre një shëndet, bën komente për atë për të cilin e ngre shëndetin, por janë komente që të rrëqethin, të bëjnë me krahë, të bëjnë të thuash me vete se sa bukur i tha ato fjalë. Kjo e bën dollinë të veçantë”, thotë autori i librit “Dollia”.
Dollia – “autoktone shqiptare”
Bundo thotë se e ka studiuar me vite këtë vlerë shpirtërore dhe këmbëngul me bindje se ajo është vetëm shqiptare.
“Rakia, vera, mikpritja nuk janë vetëm shqiptare, ndërsa dollia po. Ka autenticitet të plotë shqiptar. Nuk ka dolli as në vende të tjera të rajonit, as të Mesdheut. Ajo ka evoluar nga monolog që ngjason me rapsoditë, në dolli që ngrihen mes dy personave dhe të tjerët heshtin… Ka evoluar përgjatë shekujve, por është autentike dhe ka disa diferenca të vogla sipas zonave”, thotë Bundo.
Ai është ndër nismëtarët e një grupi të madh intelektualësh, personalitetesh të njohura, por edhe bashkive dhe shoqatave që kërkojnë që dollia të shpallet pasuri kombëtare e trashëgimisë kulturore shpirtërore. Njëlloj si polifonia.
“Dosja është dorëzuar në Ministrinë e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit. Vendimi nuk është marrë ende, por është në rrugë procedurale. Unë kam besim të plotë se do të shpallet… Më pas i takon Ministrisë ta dërgojë dosjen në UNESCO, sepse i plotëson të gjitha kriteret. Kjo do të kërkojë kohë, por kam bindjen se edhe në UNESCO do të miratohet si pasuri botërore shpirtërore”, shprehet Bundo.
Ai thotë se në terren e vëren rrezikun që dollia të zhduket si vlerë shpirtërore, ndaj duhet mbrojtur sa më shpejt.
“Të rinjtë janë të dhënë pas modernizmave. Pasuria kulturore është e rrezikuar nga globalizmi apo harresa. Kjo edhe ngase nuk ka ligje apo institucione që ta mbrojnë”, thotë ai.
Ajo që i bën përshtypje thotë se është fakti se dollia – derisa te vendasit rrezikon të humbë apo të zhduket – vlerësohet shumë nga turistët e huaj.
“Turistët e huaj nuk vijnë këtu për gjëra moderne, por vijnë pikërisht për traditën, të veçantën, të bukurën. Kam parë se si dollia po përdoret si atraksion në jug të vendit, në Berat, Skrapar, Përmet, Mokër, Kolonjë, Leskovik etj. Kam parë me sytë e mi se si të huajt kanë kuriozitet dhe emocionohen nga ky ceremonial”, thotë pedagogu.
Libri për dollinë dhe ribotimi i tij
Libri Dollia, si kumt i trashëgimisë kulturore, u botua tre vjet më parë, por pak më vonë Bundo solli një botim të ri të tij, që e cilëson kthim kritik te libri i parë.
“Monografia e dollisë ka qenë dhe është e veçantë për mua. E para për faktin se ishte jashtë fushës sime dhe, së dyti, më është dashur të mbledh karakteristika, detaje nga tradita dhe mikpritja në mënyrën e jetesës nga zona të ndryshme, por edhe jashtë vendit në troje ku flitet shqip. Kam punuar më shumë se 4-5 vjet për variantin e parë me 210 faqe”, tregon Bundo.
Ai thotë se pas botimit, ka kuptuar se nuk ka rrokur gjithçka, duke lënë jashtë vëmendjes zona e rite të çmuara. Kështu që, ai ka grumbulluar sërish elemente të veçanta në këto zona dhe ka ripunuar librin me gati 340 faqe.
Këtij botimi i ka paraprirë një manual në katër gjuhë: shqip, anglisht, italisht dhe frëngjisht.
Manuali ka sjellë disa rregulla apo hapa që duhen bërë nga dikush që do të ngrejë dolli.
“Përkthimin në disa gjuhë e diktuan kërkesat e bujtinave dhe agjencive turistike e hoteleve që presin ekspedita të huaja, që kanë kuriozitet të kuptojnë thelbin e mikpritjes, nga buron, si bëhet”, thotë Bundo.
“Kërkonin shpjegime se si mund të përkthehen termat që përdoren: të paça, të desha, të kam gjetur, ta pifsha dollinë, ti që më deshe mua, të dashtë e mira etj. Me ndihmën e disa profesorëve të këtyre gjuhëve, e realizuam këtë manual, që do t’u shërbejë të gjitha subjekteve që presin e përcjellin turistë të huaj”, thotë Bundo.
Libri i tij thotë se është blerë nga shumë turistë të huaj, në mënyrë të veçantë në sezonin e kaluar turistik.
Kur e pyet se cila është lidhja mes financës dhe rakisë, profesori kthen në vëmendje një shprehje të urtë popullore: “Paraja e hedh ujin përpjetë”, ndërsa dollia, thotë ai, është kompozim që ngre në lartësi vlerat më të larta, siç është mikpritja.
“Edhe rakia, edhe dollia ndihmojnë të bëjmë një bilanc të vlerave të kënaqësisë që ua dhurojmë miqve”, përfundon Bundo. /REL/ KultPlus.com
Dy shtëpitë-muze të dy kolosëve të letrave shqipe, ajo e shkrimtarit Ismail Kadare dhe ajo e Dritëro Agollit, bashkëkohës të cilët për një kohë të gjatë jetuan në të njëjtin pallat tek “Rruga e Dibrës” në Tiranë, tashmë do të funksionojë si një guidë e vetme për të gjithë vizitorët.
Drejtoresha Anisa Ymeri tregon se muzeu do t’i propozohet vizitorit si një itinerar i vetëm.
“Ky do të jetë një muze i përbashkët. Sigurisht që secili nga këto dy figura të rëndësishme të historisë së mendimit, jo vetëm të letërsisë shqipe, ekziston më vetë. Por duke qenë se ata kanë jetuar në të njëjtin pallat, ajo që do t’i propozohet vizitorit është një itinerar i vetëm”, tha Ymeri.
Objektet, sendet personale, librat, copëza kujtimesh e një pjesëz jete gjenden brenda shtëpive-muze të aksesueshme për çdo vizitor.
“Kjo është një histori komunizmi me jetën e banorëve jo të zakonshëm të saj brenda dhe këtu ka vërtet shumë për të treguar. Sidomos kur brenda këtyre ambienteve gjenden objektet, sendet personale, bibliotekë e shkrimtarëve dhe kjo e bën më interesante. Edhe për të rinjtë apo studentë e bën një pikë referimi për të mësuar më shumë jo vetëm si pjesë e mësimeve shkollore, por edhe për kuriozitet”, thekson Ymeri.
Drejtoresha e muzeut rrëfen se synimi është që dy shtëpitë-muze të funksionojnë si një hapësirë mendimi, me takime dhe biseda rreth jetës dhe veprimtarisë së dy shkrimtarëve.
“Synimi im kryesor është që ky muze që është një, por janë edhe dy, të jetë një hapësirë mendimi, ndaj do të synohet shumë, leksione të hapura, ekspozita të përkohshme për të prekur aspekte të jetës profesionale dhe personale të shkrimtarëve”, tha Ymeri.
Që pas ndarjes nga jeta të shkrimtarit Kadare në shtëpinë e tij ka pasur një interes të lartë vizitorësh, turistësh, por edhe lexuesish besnikë, ndërsa ky do të jetë panairi i parë që shoqërohet me mungesën fizike të shkrimtarit Ismail Kadare./rtsh/ KultPlus.com
Presidentja Vjosa Osmani, është takuar në Budapest me homologun e saj të Lituanisë, Gitanas Nauseda.
E para e vendit bën me dije se e ka falënderuar Nausedan, dhe theksoi përkushtimin e Kosovës për thellimin e raporteve bilaterale, transmeton Klankosova.tv.
“Mora konfirmimin e tij se Lituania do të vazhdojë të na mbështesë edhe më tej për fuqizimin e pozitës ndërkombëtare dhe anëtarësimin në organizata ndërkombëtare”, ka shkruar ndër të tjera Osmani në Facebook.
Dy gra që intepretohen nga Luiza Xhuvani dhe Arta Dobroshi vihen përballë zgjedhjes për të ardhmen ndërsa dhuna ka tronditur familjen e tyre. Filmi më i ri shqiptar në kinema, “Emili” trajton rolin e sfidat e gruas dhe nënës në shoqëri.
Në spital, në burg, në kufi. Kamera i ndjek personazhet në disa situata në filmin “Emili” të regjisores së re Ajola Daja, e cila ka pasur një qasje të veçantë në të gjithë kontributet ne kinema, rolin e gruas në shoqëri dhe sfidat. Filmi bën bashkë Luiza Xhuvanin dhe Arta Dobroshin.
“Sigurisht nuk e mendoja që do t’i bëja bashkë, por mendoj se një armë e fortë ka qenë skenari. Unë nuk shkruaj për gjëra që nuk më trondisin, apo që nuk i ndjej, dhe kur një gjë më trondit jam e gatshëm të derdh gjithë emocionin dhe besoj se kjo ka funksionuar”, thotë Daja.
Një bashkëshort i dhunshëm dhe nevoja për t’i ikur kësaj dhune, udhëkryqi i nënës dhe pasojat me të cilat përballen familjet në kompleksitetin e një situate sa sociale kur zgjidhet duken të vështira.
“Personazhet e filmit nuk vijnë të paragjykuar, ne do të kuptojmë që në jetë njeriu i ka të gjitha ngjyrat. Nuk do merremi me dhunën, por me pasojat e dhunës dhe do të shohim përballjen e këtyre dy grave pasi dhuna ka kaluar, çfarë do të bëjnë me jetët e tyre”, tha Daja.
Filmi I mbështetur nga Qendra Kombëtare do të jetë në kinema deri në 14 nëntor, për të shfaqur në ekranin e madh, Emilinë dhe jetën që jetohet e tronditet përeth saj./balkançweb/ KultPlus.com
Një tjetër vend turistik italian ka vendosur të reduktojë fluksin e tij të madh – këtë herë qyteti i lashtë i Pompeit, i cili po prezanton një kufi prej 20 000 vizitorësh.
Vendimi pason qytetin e Venecias, banorët e të cilit janë ankuar prej kohësh se janë pushtuar nga turistët.
Në fillim të vitit ai u bë qyteti i parë në botë që kishte një tarifë hyrjeje prej 5 eurosh – e cila përfundimisht do të dyfishohet.
Në Pompei, tani një park arkeologjik në të cilin vizitorët mund të mësojnë për viktimat e shpërthimit të Vezuvit, turistët dynden drejt atraksionit – një nga më të njohurit në Itali.
Duke vendosur kufirin prej 20 000 vizitorësh në ditë – menaxhmenti tha se mund të kontrollojë fluksin e vizitorëve – që arriti një rekord prej 4 milionë këtë verë – ndersa parku regjistroi rreth 36 000 vizitorë në disa ditë.
Përveç kufirit të vizitorëve, parku do të prezantojë bileta të personalizuara. Të dyja masat fillojnë të premten.
“Ne po punojmë në disa projekte për të reduktuar presionin e njerëzve në vend, i cili mund të përbëjë rrezik si për njerëzit ashtu edhe për trashëgiminë unike dhe të brishtë kulturore”, tha drejtori gjerman i parkut, Gabriel Zuchtriegel.
“Ne synojmë një turizëm të ngadaltë, të qëndrueshëm, të këndshëm dhe jo masiv”, shtoi ai./ KultPlus.com
Shkodra është një nga qytetet kryesore për turizmin në Shqipëri, me një kombinim unik të kulturës, historisë dhe natyrës.
Një nga simbolet kryesore të qytetit, është Kalaja e Rozafës, e vendosur mbi një kodër që ofron pamje mahnitëse të lumit Buna dhe qytetit të Shkodrës.
Gjatë këtij sezoni turistik, vizitorë të shumë kanë vizituar Kalanë e Shkodrës, me dëshirën për t’u njohur me historinë dhe legjendën e saj.
Këtë e tregojnë edhe shifrat e bëra publike nga Drejtoria Rajonale e Trashëgimisë Kulturore në Shkodër (DRTK). Sipas DRTK nga 1 janari deri më 31 tetor kalaja e Shkodrës është vizituar nga 146 541 vizitorë.
Një rritje kjo sipas të dhënave prej 26% nga viti i kaluar, duke qëndruar në krye të listës së siteve dhe monumenteve të vendit tonë.
Investimet e kryera në kala e kanë kthyer atë në një atraksion turistik të vizitueshëm për turistët vendas dhe të huaj. Ata shfaqin interes edhe për muzeun, ku janë të ekspozuara objekte që i përkasin Antikitetit dhe Mesjetës, si dhe mozaikun romak të shek. IV pas Krishtit zbuluar në vitet ’78-79 në pjesën e poshtme të qytetit.
Kalaja e Rozafës është monument historik. Në muret rrethuese të kalasë, të cilat përfshijnë rreth 9 ha tokë, dallohen qartë ndërtimet e katër periudhave: Balshajve (shek. XIV), zotërimi venecian (shek. XV), pushtimi osman (shek. XVI-XVII), dhe e Bushatllinjve (shek. XVIII-XIX). E ndërtuar gjatë mbretërisë Ilire, përfaqësohet nga një legjendë që tregon mbajtjen e një premtimi, të besës legjendare./ KultPlus.com
Prej psherëtimave lind diçka, Jo frikë, këtë e kam anuluar Para agonisë; shpirti rritet, Harron, qan; Lind një kotësi që, po ta provosh, është e mirë; Jo çdo gjë mund të deziluziononte; Ka, falë Zotit, disa qartësira: Që nuk është dashuri, kur nuk dashurohet mirë, Kjo është e vërtetë pas një humbjeje të plotë.
Pas një të tille lufte, ashtu siç e di më i dobëti, Ka më tepër se sa të vdesësh; Lë dhimbjet e mëdha, apo mbyll plagën, Akoma për shumë kohë ai duhet të vuaj, Dhe jo prej pendimit të të lënit të një gruaje në pritje Të ushtarit të saj tërë fjalë të pista Që shpërndajnë gjak aq të hidhur.
Po të mjaftonte, po të mjaftonte kjo për të lehtësuar dhimbjen, të provosh pendim për diçka të humbur që më bënte të isha i lumtur nën diell, Sa e lumtur koha që zgjaste, Po të mjaftonte dykuptimshmi dhe bollëku i gënjeshtrave të ëmbla, Do të mundnin fjalët e boshta për të përballuar gjithë dhimbjen E të më shëronin nga e keqja.
Po të mjaftonte kjo, kocka, delli, gjaku, Truri i bërë gongël, beli i bukur, Duke kërkuar me duar materien poshtë kusisë së qenit, Njeriu mund të shërohej nga sëmundja e qenit. Çdo gjë që duhet të thuhet, unë e ofroj: Thërrmijëza, stallën, frerët./ KultPlus.com
“Valsi i lumturisë” jehon në një nga qelitë e ish-burgut të Spaçit, teksa aktorja Rosella Pelicioti i bashkohet kërcimit, duke përdorur si partner një karrige druri. Trupi i saj ndërthuret me objektin prej druri në një duet të dhimbshëm, ku partneri është më shumë një lak që shtrëngon një trup të hollë që mbart peshën e frikës dhe ankthit në çdo prekje dhe çdo lëvizje.
Pas tyre është një tryezë bosh, e cila dëshmon absurdin në të cilin jetuan dhe mbijetuan njerëzit në burgun e Spaçit nën regjimin komunist në Shqipëri, ku lumturia dhe valsi ishin të pamundura. Duke qenë se zotërimi dhe përkatësia ishin relative në atë kohë, në fund të skenës aktorja e lë karrigen.
Sekuenca është pjesë e “303”, një video-film i koreografit Gentian Doda. Duke përdorur një rrëfim që vjen përmes imazhit, ai synon të krijojë dhe të tregojë peshën e dhimbjes, pritjes, mallit dhe dhunës që shoqëroi jetën e ish të burgosurve politikë në kampin burg që ndodhet në mes të maleve në Mirditë. Filmi hapet me një grua, e cila duhet të ecë gati 7 kilometra për të arritur në burg, ku i afërmi i saj i dashur po vuan dënimin. Mbi kodër, silueta e një burri vështron poshtë rrugën që ndan botën nga qelia e burgut.
Në skenat e mëtejshme, gruaja shfaqet duke pritur në dhomën e vizitave, ndërsa herë pas here shfaqen burra me fytyra të mbuluara me maska të bardha. Këta vela të bardhë që mbulojnë portretet, japin edhe idenë e dehumanizimit të individëve, të cilëve u është kërkuar dhe janë detyruar të riformojnë sjelljet, ndjenjat dhe vështrimin e tyre sipas modelit të dhënë të sistemit, për të krijuar “njeriun e ri”, siç donte sundimi komunist. Dhe më pas miniera dhe vuajtjet, britmat pa zë dhe kushtet e tmerrshme pushtojnë ekranin e errët, ku errësira tregon ngjyrën e një kohe.
Burri dhe gruaja nuk takohen gjatë gjithë filmit, ndërsa publiku përjeton një ndjenjë të vazhdueshme ankthi. Jetët e tyre rrjedhin ngadalë si dy vija paralele, të ndikuara nga njëra-tjetra, por pa një pikë kontakti. Në dy dhoma të vogla dhe të mykura, pritja dhe frika përcillen përmes lëvizjeve të trupave, frymëmarrjes apo psherëtimave. Filmi synonte të përballej me të kaluarën e Shqipërisë, duke e shfaqur dhimbjen pa zë e tekst, jo se viktimat ishin pa zë, por sepse publiku duhet të ketë perceptimin e vet.
“Ideja ime ishte të universalizoja atë që ndodhi pa gjeografinë e saj. Do të pretendoja shumë po të bëja sikur do të flas për të burgosurit apo historitë e tyre – askush nuk mund ta bëjë këtë më mirë se ata. Doja që të gjithë të merrnin përshtypjen e tyre nga ajo që ka ndodhur atje. Kur shkuam në Spaç, ndiheshim çdo ditë e më keq dhe ishim të lodhur, shpirtërisht të lodhur”, tha gjatë premierës në kinema “Millenium”, Doda, regjisori i “Was bleibt kolektiv”, një organizatë artistike e cila zbulon kushtet njerëzore përmes lëvizjes.
Ai bashkoi forcat me “Te Bunkeri”, një nismë e inovacionit social, për të prodhuar këtë film të shkurtër të mbështetur nga Bashkimi Evropian përmes programit “BE për kulturën”. Pas një ekspozite me portretet e ish të burgosurve politikë në Spaç, filmi është pjesë e një përpjekjeje më të gjerë për të mbështetur Shqipërinë që të përballet me të kaluarën dhe për të mbajtur gjallë historitë e të mbijetuarve, duke trajtuar njëkohësisht thirrjen e tyre për drejtësi.
“Thellësisht i prekur nga historitë e katër burrave trima që i mbijetuan mizorive në burgun famëkeq të Spaçit në Shqipërinë komuniste: Zenel Drangu, Agron Hoxha, Bedri Blloshmi dhe Banush Cuka. Historitë e tyre të sakrificës, qëndresës dhe shpresës janë një mësim i fuqishëm për brezat e rinj, duke na kujtuar pse duhet të sigurohemi që historia të mos përsëritet kurrë. Zërat e tyre, së bashku me ato të qindra të mbijetuarve të tjerë, meritojnë të dëgjohen dhe të mbështeten për të kërkuar drejtësi. BE-ja mbetet e përkushtuar për t’i mbështetur përpjekjet e Shqipërisë për t’u përballur me të kaluarën e saj”, tha Ambasadori i BE-së Silvio Gonzato pas takimit me ish-të burgosurit politikë, më herët atë ditë.
Nëpërmjet artit, ky projekt synon të angazhojë audienca të ndryshme, duke ndriçuar historitë e kampit famëkeq të burgut “303” të Spaçit.
Programi “BE për kulturën” financohet nga Bashkimi Evropian (BE) dhe zbatohet nga Zyra e Kombeve të Bashkuara për Shërbimet e Projekteve (UNOPS) në partneritet të ngushtë me Ministrinë e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit. Ai fokusohet te rinovimi dhe rigjallërimi i 23 objekteve kryesore të trashëgimisë kulturore të dëmtuara nga tërmeti i vitit 2019 dhe përfaqëson një nga programet më të mëdha të trashëgimisë kulturore të financuara nga Bashkimi Evropian me një buxhet të përgjithshëm prej 40 milionë Euro. Ai synon të rrisë potencialin turistik të Shqipërisë, duke kontribuar kështu drejtpërdrejt në rimëkëmbjen socio-ekonomike vendore dhe rajonale. Për këtë qëllim, fokus i veçantë i kushtohet teknologjive inovative, duke përfshirë rrëfimin digjital dhe krijimin e produkteve multimediale të dizajnuara për të qenë të arritshme për të gjithë. Në të njëjtën kohë, programi po mbështet sipërmarrjen vendore, artizanatin dhe nismat kulturore që zhvillohen në zona të përzgjedhura, përmes shpërndarjes së granteve, duke ofruar një nxitje të drejtpërdrejtë për ekonominë vendore./ KultPlus.com
Rrugëtimi i një “marke” shqiptare siç mund të konsiderohet Argjendari “Pirro”, nga sfidat e mbijetetës së regjimit komunist drejt suksesit dhe kompeticioneve ndërkombëtare ishte historia e radhës e podkastit “Flasim”.
Pirro Ruço dhe vajza e tij Alba Ruço ishin të ftuarit e radhës të kryeministrit Edi Rama në episodin 9, të sezoni 3 të Podkastit “Flasim”, i emërtuar “Ora që s’ndalet kurrë”, pikërisht për të ilustruar këtë rrugëtim.
Rama tha se e ka ndjekur me interes pikërisht sepse është shumë i dhënë pas krijimit të produkteve dhe e ndjek si një atelie arti, jo si një dyqan.
Dhe është pikërisht e tillë, pasi falë punimit të Argjendari “Pirros”, Shqipëria është pranuar në garën e Çmimit të Madh të Orëve 2024 në Gjenevë, Zvicër, ose ndryshe “Oskari” botëror i orëkrijuesve.
Por rrëfimi i Pirros nis nga fillesat e këtij rrugëtimi, në Kuçovë, kur i rritur në një familje të persektutuar u përball fillimisht me vështirësitë për të ndjekur arsimin e lartë.
Ai tregoi jetën e tij, ulje-ngritjet e së cilës pasqyrojnë ato të Shqipërisë, e cila në 30 vjet kaloi nga diktatura e Enver Hoxhës në orët luksoze.
“Pas 3 vitesh shkëputje arrita të ndjek arsimin e lartë për inxhinieri. Arrita të projektoj një makineri në shtëpi që ishte një ngjarje e jashtëzakonshme. Falë faktit që Kuçova kishte përreth uzinën e aviacionit që sot është bazë e NATO-s, kishte edhe industrinë mekanike dhe fabrikën e Poliçanit afër ku vendosa ta fus në prodhim. Vendosa ta projektoj një makineri shumë precize dhe e çova për prodhim. Modelova një portret të Enver Hoxhës dhe e gdhenda në një stamp në çelik. Ishte një nga historitë më të bukura ku fillon pjesa e mekanizmit të historisë ‘Pirro’, vula e parë që unë vendosa”, tregon Pirro.
Këto medalje të dhëna për të përshëndetur vlerat morale të mbështetësve më besnikë të regjimit ishin të rëndësishme për diktaturën.
Për të ardhur te kryevepra e mahnitshme e Argjendari “Pirros”, ora me motive shqiptare, që përfaqësoi Shqipërinë në Gjenevë.
Një orë me një fushë prej 1500 pllakëzash mikroskopike në gur të kuq nga Murano, mbi të cilën janë vendosur 12 valltarë shqiptarë nga 0.9 mm, punuar me dorë në ar të verdhë 18 karatësh.
“Tek ai tik-taku i orës unë ndiej rrahje zemrash. Ora është pritur si një gjë e jashtëzakonshme, gati mahnitëse dhe në fund fare i është vënë vula si vepër arti. Kjo e vulosur nga gazetaria më e famshme tani e orave në Zvicër. Koha 5-vjeçare që mori kjo orë për t’u krijuar ishte një sfidë me veten, duke pasur parasysh edhe identitetin tonë të trashëgimisë kulturore”, u shpreh Pirro./ KultPlus.com
Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka kujtuar 35 vjetorin e rënies së Murit të Berlinit, që sipas presidentes është një moment historik për të gjithë Evropën.
Osmani në “X” ka shkruar se më 9 tetor 1989 triumfoi liria dhe uniteti mbi ndarjen.
“Rënia e murit ribashkoi familjet dhe një komb të ndarë, por gjithashtu frymëzoi një botë të tërë”, ka shkruar presidentja e Kosovës.
Osmani ka thënë se rënia e Murit të Berlinit ua kujtoi të gjithëve se asnjë pengesë s’mund të pengojë lirinë./ KultPlus.com
(Me futjen e brigadave partizane nga Shqipëria në Kosovë, iu hap rruga brigadave partizane jugosllave për ripushtimin e saj. Kjo u kundërshtua nga Lëvizja e Rezistencës Kombëtare Shqiptare, e cila, nga komunistët, kualifikohet “lëvizje e armatosur e reaksionit” dhe “kundërrevolucion”).
Shkruan: Jusuf Buxhovi
Në Kosovë, në vitet e kthesave të mëdha 1943-1944, krahas realitetit antifashist dhe të shtrirjes së organizimit të tij në vend me anën e Këshillave Nacionalçlirimtare, i cili, pa ndonjë ndikim dhe herë-herë i pavërejtur fare shtrihej jashtë sferave urbane dhe të shumtën ishte i natyrës ilegale, ekzistonte pushteti real i Shtetit Shqiptar. Në planin institucional ai përfshinte jetën shoqërore, administrative, ushtarak dhe politike të vendit në formën e një mekanizmi të përbashkët. Ishte vendosur nga shtatori i vitit 1943, i dalë nga Asambleja Kombëtare, në të cilën pasi ishte shpallur ndarja e Shqipërisë nga Italia, ishte caktuar Këshilli i Lartë i Regjencës me Mehdi Frashërin në krye, që më 5 nëntor kishte emëruar edhe qeverinë shqiptare me kryetar Rexhep Mitrovicën. Në spektrin politik të vendit përfshiheshin forca të ndryshme, të shfaqura gjatë kohës së regjimit të qeverisë së Mustafa Krujës, por aktiviteti i tyre ishte intensifikuar në prag të kapitullimit fashist, në verën e vitit 1943, ku më i fuqishmi shfaqej “Balli Kombëtar”, i ndjekur edhe nga “Legaliteti”.
Meqë ballistët si forca më e përhapur dhe më e konsoliduar politike në Kosovë dhe pjesët e Maqedonisë që luftonin për një Shqipëri Etnike, ishin futur në qeverinë e Rexhep Mitrovicës, ishte e natyrshme që ata, si forcë kryesore politike që kishte qeverisur vendin për më shumë se një vit, ta merrnin përgjegjësinë kryesore të mbrojtjes së vendit.
Mund të thuhet se në kuadër të kësaj përgjegjësie Ballistët, të cilët ishin forca kryesore në xhandarmëri, bashkë me njësitë e tjera mbrojtëse që i drejtonte Lidhja II e Prizrenit (numri i të cilave vlerësohej se kalonte dhjetë mijë dhe nga pikëpamja e organizimit ushtarak dhe pajisjes mbikëqyreshin nga Vermahti), nga fillimi ishin vënë në ballë të detyrës, në mbrojtje të kufijve veriorë të vendit (në drejtim të Saxhakut dhe në lindje, në drejtim të Serbisë), duke u ndeshur me forcat çetnike të Drazha Mihajloviqit, i cili synonte që të depërtonte në pjesët veriore të Kosovës. Ngjashëm kishin vepruar edhe në Maqedoninë Perëndimore, kur, pak më vonë, pas kapitullimit të forcave bullgare kishin pushtuar hapësirën që ata mbanin (në Shkup dhe Dibër), duke zgjeruar kështu hapësirën e shtetit shqiptar në ato pjesë për të cilat pretendonin edhe partizanët jugosllavë dhe ata shqiptarë, me të cilët ata do të zhvillojnë luftime të ashpra gjatë gjithë kohës.
Luftimet e para me çetnikët serbë u bënë nga fundi i nëntorit të vitit 1943 me rastin e sulmit që ata ua bënë disa katundeve të Pejës dhe tutje Rugovës. Luftimet, që shkuan deri në Kollashin, zgjatën mbi tri javë, që ndonëse me humbje të shumta për të dy palët, përfunduan me disfatën e çetnikëve.
Në janar të vitit 1944 çeta e Pavle Gjurishiqit bëri një sulm të papritur në Morinë të Malit të Zi dhe në Çakorr, por u zmbraps me humbje të ndjeshme nga forcat e Lidhjes. Po në atë kohë, pati sulme çetnike dhe në Shekullarë, ku forcat shqiptare kaluan në kundërsulm dhe pushtuan Shekullarën.
Sulmet çetnike do të shpërthejnë edhe në anën e Tutinit dhe të Pazarit të Ri. Ato u thyen nga mbrojtësit nën drejtimin e Aqif Blytës, të cilit i erdhën në ndihmë vullnetarët e Ukë Gjurgjevikut, i vëllai i të cilit, Sadiku, me forcat e tij mbronte kufirin në drejtim të Kollashinit.
Forcat e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, edhe pse nuk kishin shumë kohë për t’u konsoliduar ushtarakisht, kishin përgjegjësinë e mbrojtjes së kufirit në verilindje në një gjatësi nga Sanxhaku e deri në Karadak, fillimisht kundër forcave çetnike e më vonë kundër atyre partizane, të cilat u intensifikuan në verën dhe vjeshtën e vitit 1944 pasi që ushtria sovjetike të ketë depërtuar në Bullgari dhe po bëhej gati të kalonte edhe në pjesën e Jugosllavisë. Ndërkohë edhe ushtria gjermane “F” kishte filluar tërheqjen nga jugu (nga Greqia, Shqipëria dhe Serbia) drejt veriut, në mënyrë që të shpërthente linjën e frontin të aleatëve, që kishte filluar të vendosej në Srem për ta penguar grupimin e tyre në hapësirën Danub-Elbë, prej nga Gjermanët planifikonin “stabilizimin dhe rikthimin” në luftë kundër Sovjetikëve dhe forcave aleate në pjesën qendrore të Europës dhe hapësirën gjermane.
Në përputhje me këto zhvillime, edhe forcat kryesore të ushtrisë shqiptare, ato të regjimentit IV të Prishtinës të komanduara nga kolonel Fuat Dibra (Fuat Xhaferraj), ishin përqendruar në pjesën e kufirit nga Mitrovica deri te Gjilani dhe Karadaku, të cilat do të ndeshen me brigadat partizane jugosllave nga fundi i verës së vitit 1944 dhe gjatë vjeshtës dhe dimrit të atij viti. Në fillim të shtatorit forcat shqiptare të Regjimentit IV të Prishtinës, patën një përleshje të ashpër në pjesët e skajshme të Podujevës me partizanët jugosllavë dhe disa njësi bullgare, të cilat përpiqeshin të depërtonin në Podujevë. Me këtë rast u shkatërruan tri divizione bullgare të motorizuara, që tashmë udhëhiqeshin nga komunistët. Në këto luftime mori pjesë edhe batalioni i të rinjve nga Vuçitërna “Hasan Prishtina”, i cili pati humbje të mëdha.
Forcat mbrojtëse të Lidhjes bashkë me ato të tjerat patriotike (të shumtën vullnetarë), gjatë gjithë muajit shtator, përkundër humbjeve të mëdha, ndalën depërtimin e aradheve partizaneve jugosllave, të cilat ia kishin mësyrë Kosovës nga verilindja dhe jugu. Por ato nuk ishin në gjendje t’u bënin ballë sulmeve të tyre të vazhdueshme më gjatë, meqë ishin më të paktë, të papërgatitur si duhet ushtarakisht, dhe ç’ishte edhe më keq, pas fillimit të tërheqjes së forcave gjermane drejt veriut, me anatemën e “bashkëpunëtorëve fashistë” dhe të “kuislingëve,” në Kosovë dhe Shqipëri, forca nacionaliste dhe patriotike, kishin mbetur pa furnizim dhe të vetmuara. Në këtë rrethana, të përballuara me formacione të rregullta ushtarake jugosllave, të cilat ndihmoheshin nga partizanët sovjetikë, forcat e shkapërderdhura patriotike, humbjen e përbashkët e kishin të pashmangshme.
Edhe si të tilla, pra të shkëputura dhe në atë gjendje, forcat nacionaliste dhe patriotike, në luftë kundër pushtuesve sllavo-komunistë, ushqeheshin nga një nacionalizëm i sinqertë burimor-popullor, që lidhej me mbrojtjen e pragut të shtëpisë dhe të vatanit. Te disa grupe dhe formacione të shkapërderdhura ushtarake (të Ballit, Legalitetit, Lidhjes e të tjera) mbretëronte shpresa se rezis-tenca edhe si e tillë ja vlente të vazhdohej deri në pikën e fundit. Meqë një ditë, si e tillë, do të përfillej nga aleatët anglo-amerikanë, të cilët përkundër marrëveshje që kishin me Sovjetikët rreth ndarjeve të sferave të interesit Lindje-Perëndim, rezistencën shqiptare mund ta shfrytëzonin në dobi të zgjerimit të sferës së tyre.
Si do të shihet, ky iluzion do ta mbajë të gjallë rezistencën e disa grupeve të shkëputur edhe për dy vitet e ardhshme, me të cilin ata edhe do të largohen për në Greqi me shpresën se një ditë do të kthehen në atdheun e tyre të lirë.
Por, me fillimin e fundit të Gjermanëve në Shqipëri, do të vijë edhe fundi i Qeverisë Shqiptare, e cila para një viti pati edhe miratimin e Vermahtit gjerman dhe madje edhe të vetë Hitlerit, i cili në Berlin priti Xhafer Devën, në cilësinë e Kryetarit të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, me ç’rast u morën vesh edhe për “aftësimin ushtarak të Kosovës për t’u vetëmbrojtur”, gjë që në të edhe filloi të punohet. Por, ishte koha tepër e shkurtë si dhe fatet e luftës që po shkonin në dëm të Fuqive të Boshtit, që pas pak atë do ta ballafaqojnë me disfatën, që e pamundësuan të ngrihet në nivel të përgjegjësisë së duhur.
Në këto rrethana, ishte e natyrshme që edhe qeveria e Rexhep Mitrovicës dhe së fundit ajo e Xhafer Devës, me hapësirë të kufizuar veprimit dhe të varur nga raportet e luftës botërore, të përjetonin fatin e mbështetësve të tyre kryesorë. Kjo do të shihet çastet që Gjermanët do të përgatiten të largohen nga Shqipëria, nuk iu mbetej tjetër pos që më 26 tetor, të shpallnin botërisht se i jepnin fund çdo veprimtarie të tyre qeveritare dhe, me ndihmën e Gjermanëve, nga ana e detit, do të largohen në drejtim të Vjenës dhe Berlinit.
Largimi i qeverisë së Xhafer Devës si dhe udhëheqjes së ngushtë të saj në drejtim të Perëndimit i hapi rrugën triumfit partizan si dhe vendosjes së pushtetit të tyre.
Në Kosovë, vendosja e pushtetit partizan njëherësh do të thoshte ripushtim i Kosovës nga sllavo-komunistët, që për uverturë pati futjen e njësive partizane nga Shqipëria (Brigada V dhe III), të cilat pas pak atë do t’ua dorëzojnë partizanëve jugosllavë. Brigadat e tyre (të shumtën çetnikë të konvertuar në partizanë), me mbi 30 mijë forca të organizuara ushtarake, depërtuan nga drejtimi i Podujevës, Shkupit dhe pas pak edhe nga Çakorri, në drejtim të Pejës, duke ripushtuar pëllëmbë për pëllëmbë hapësirën e saj.
Sidoqoftë, edhe në atë gjendje të rëndë të okupimit të Kosovës nga ana e forcave partizane jugosllave, që ua kishin hapur rrugën partizanët e Shqipërisë, do të fillojë të funksionojë betimi i mbrojtjes së vatanit në formën e shprehjes së rezistencës së armatosur, e cila ndonëse nuk do të ketë një koncept gjithë-përfshirës dhe as një qendër të përbashkët veprimi, megjithatë riaktivizoi gjuhën e mospajtimit me pushtimin sllavo-komunist, e cila u pasqyrua me shfaqjen e rezistencës së armatosur ndaj një gjenocid tashmë të paralajmëruar që vendit po i përgatitej nga komunistët. Ai bëhej edhe më ogurzi kur lidhej me programet e kahershme hegjemoniste të Beogradit ndaj Shqiptarëve dhe hapësirës së tyre jetësore, të cilave rrethanat e reja ua krijonin këtë mundësi.
Edhe pse propaganda jugosllave menjëherë rezistencën e forcave të shkapërderdhura balliste dhe të grupimeve të tjera nacionaliste dhe patriotike kundër ripushtimit sllavo-komunsit të Kosovës (fillimisht në Ferizaj dhe pastaj në Gjilan, e cila do të jetë më e theksuar nga fillimi i dhjetorit), ku në shumë prej tyre edhe më tutje kishte flakëruar shpresa e zbarkimit të premtuar anglo-amerikan, do ta cilësojë “fillim i kundërrevolucionit shqiptar të përmasave të mëdha”, që udhëhiqej drejtpërdrejt nga “shtabi i fshehur i Xhafer Devës” e të ngjashme – ajo nuk kishte qenë e tillë dhe as që kishte pasur mundësi të ishte e tillë. Meqë në Kosovë nuk kishte ngadhënjyer kurrfarë revolucioni, siç quhej, por kishte ndodhur ripushtimi i saj nga aradhet partizane jugosllave, të cilat kishin rrënuar një pushtet legjitim shqiptar, të shpallur në tetorin e vitit 1943 nga përfaqësuesit e vet legjitim, të zgjedhur në mënyrë demokratike.
Fakti se shteti i pavarur shqiptar kishte lindur në rrethanat e pushtimit gjerman që kishte zëvendësuar atë italian dhe si i tillë ishte pranuar prej tij madje duke iu garantuar edhe neutraliteti dhe se forcat nacionaliste shqiptare në Kosovë dhe gjetiu ishin vënë në mbrojtje të tij dhe kundër ripushtimit jugosllav, ata nuk mund t’i kthente në “kuislingë” dhe “shërbëtorë të okupatorit” me të cilët duhej qëruar hesapet me mjete revolucionare pasi që të jenë shpallur “kundërrevolucionarë”, por në viktima të një terrori të ri shtetëror-ideologjik, që po vendosej për të lansuar një diktaturë të re komuniste.
Andaj, nga kjo pikëpamje, rezistenca e armatosur shqiptare në Kosovë kundër ripushtimit të saj nga partizanët jugosllavë dhe aleatët e tyre shqiptarë, njëherësh paraqiste rezistencën e parë të armatosur antikomuniste në Europë në vigjilje të fitores së komunizmit në lindje të saj dhe të lansimit të socializmit si model shtetëror në përputhje me ideologjinë e bolshevizmit sovjetik.
Lëvizja antikomuniste shqiptare, e fokusuar të shumtën në Kosovë dhe në Maqedoninë Perëndimore, mbeti “e shkëputur” dhe e pa përkrahur dhe me anatemën “e kundërrevolucionit” që ia vunë jugosllavët, ngaqë, si u pa në Konferencën e Jaltës, Anglo-Amerikanët nuk ishin në gjendje për një konfrontim me Sovjetikët – aleatin e tyre të fuqishëm kundër fashizmit.
Në këto rrethana, alarmi i shpërthimit të “kundërrevolucionit”, i shpallur me të gjitha kambanat, jugosllavëve do t’u konvenojë që atë ta shfrytëzojnë shumanshëm për t’i realizuar qëllimet sa më parë, dhe kjo ishte në përputhje me qortimet dhe kërcënimet që i vinin Kosovës që nga Konferenca e Bujanit, sipas të cilave hyrja në Kosovë e njësive partizane jugosllave duhej të sillte:
a) rrënimin e strukturave të pushtetit vendor, të dala nga Konferenca Nacionalçlirimtare e Bujanit
b) rrënimin e strukturave ushtarake të Shqiptarëve si dhe shkrirjen e mbetjeve të tyre në përbërje të ushtrisë jugosllave
c) anulimin e vendimeve të Bujanit rreth vetëvendosjes së Shqiptarëve për t’u bashkuar me Shqipërinë si të drejtë që u takonte në përputhje me Kartën e Atlantikut dhe krahas kësaj të krijohen rrethanat për një “deklarim tjetër vullnetar” të bashkimit të Kosovës me Serbinë nga i njëjti forum si dhe
d) qërimin e hesapeve me nacionalistët dhe patriotët shqiptarë, në emër të “bashkëpunëtorëve të fashizmit”, me çka mund të hiqej qafe secili shqiptar që nuk i përkiste lëvizjes nacionalçlirimtare të udhëhequr nga komunistët.
Kështu, pa dimensionin e “kundërrevolucionit” dhe alarmin e tij, Jugosllavët nuk do të mund të shpallnin vendosjen e gjendjes ushtarake, siç do të veprohet më 8 shkurt 1945, dhe pa këtë “alarm”, nuk do të mund të krijonin rrethanat për ripushtimin faktik të Kosovës dhe aneksimin e saj nga Serbia, duke përfshirë këtu Kuvendin e Prizrenit mbajtur nga 8-10 korrik1945, edhe pse për këtë ata kishin miratimin e Konferencës së Jaltës.
(Shkëputje nga “Kosova 1912-1945”, faqe 336-341)./ KultPlus.com
