Kontributi i akademikut Shaban Demiraj në transkiptin e “Gjellës së Shën Mërisë”

Posted on by Kult Plus

Në artikullin e mëposhtëm të profesor Bardhosh Gaçes publikohen të dhëna në lidhje me kontributin Shaban Demiraj për transkuptimin e veprës së Jul Varibobës “Gjella e Shën Mërisë”.

Gaçe thekson se “Akademiku ynë i çmuar Shaban Demiraj, krahas studimeve gjuhësore, ka dhënë ndihmesë të veçantë edhe në studimet letrare. Ky talent i veçantë i Akademik Shaban Demiraj, u shfaq qysh në vitet ’60 të shk. XX e vijoi edhe kohë më pas me pajisjen me shënime të veçanta të veprave të Naim Frashërit: “Lulet e Verësë”, “Bagëti e Bujqësia”, të Sami Frashërit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e çdo të bëhet”, Gavril Dara i Riu “Kënga e Sprasme e Balës”, si dhe një varg veprash të tjera të Pjetër Bogdanit, Lekë Matrëngës, Frang Bardhit etj. Në këtë sfond zënë vend edhe studimet e Shaban Demirajt mbi Jul Varibobën dhe veprën e tij, botuar së pari në Buletinin e Universitetit të Tiranës 1958/1 dhe “Nëntorit” 1962/9”.

Ndërsa studimi mbi veprën e Varibobës është botuar vitin e shkuar nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë, me titullin: “Jul Variboba në trashëgiminë e tij”, për të cilën në plotësime  dhe vërejtje kritike është kujdesur djali i profesorit, linguisti Bardhyl Demiraj. Vepra e Varibobës, vazhdon të mbetet e rëndësishme dhe e nevojshme për t’u studiuar.

Përmes saj (veprës) kuptohet raporti i italishtes me shqipen e mbartur në nivelet e veta nga arbëreshët në vitin 1762, si dhe qëndrimet ndaj gjuhës, besimit, çështje të tjera të identitetit dhe etnopsikologjik të një prifti shqiptar, pastaj profili i tij si krijues etj.. “Variboba nuk mund të anashkalohet, pasi vepra e tij “Gjella e Shën Mëriss Virgjër” është një “kronikë” dhe një pamje të gjerë në të cilën plekset psikologjia, filozofia e besimit, mjedisi  i fshatit arbëresh Mbusati (pasi në të ka një lloj vendosje të “ngjarjeve”). Në këto rrethana, që në krye të herës është e rëndësishme të kihet një njohje e qëndrueshme për veprën, gjuhën me të cilën ajo u shkrua, rrethanat në të cilat u shkrua dhe u botua”, shkruan profesor Gaçe.

Prof. dr. Bardhosh Gaçe

(Me rastin e 100-vjetorit të lindjes së Akademikut Shaban Demiraj)

Për fatin e mirë, të atyre që e ruajtën, që e njohën, që shkruajtën për të, qoftë edhe kur e lavdëruan, qoftë kur e kritikuan, “Gjella e Shën Mërisë Virgjër” është një vepër e rëndësisë së jashtëzakonshme, duke qenë si “relikt”, edhe pse ajo është një vepër, e cila është shtjelluar nga kritika që herët, është komentuar nga studiuesit dhe ka bërë goxha rrugë të rëndësishme dhe në punimet dhe këndvështrimet e gjuhësisë shqipe me konceptime historike – krahasuese, në studime të natyrës dialektologjike, gjuhësore, fonologjike, leksikore.

Ajo ka kaluar një objeksion të madh kritik nga të gjitha pamjet, për të kanë folur dhe shkruar njerëz të dijeve historike, sociale, të besimit fetar dhe të kulturës popullore.

I përfshirë në një debat të vazhdueshëm studiuesish dhe kritikësh arbëreshë shqiptarë dhe të huaj, Variboba i ka dhënë një argument të rëndësishëm letërsisë arbëreshe dhe asaj shqiptare, duke u konsideruar si njëri nga autorët e parë të letërsisë arbëreshe që ka shkruar një vepër letrare në gjuhën shqipe.

Akademiku ynë i çmuar Shaban Demiraj, krahas studimeve gjuhësore, ka dhënë ndihmesë të veçantë edhe në studimet letrare. Ky talent i veçantë i Akademik Shaban Demiraj, u shfaq qysh në vitet ’60 të shk. XX e vijoi edhe kohë më pas me pajisjen me shënime të veçanta të veprave të N. Frashërit: “Lulet e Verësë”, “Bagëti e Bujqësia”, të Sami Frashërit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e çdo të bëhetë”, Gavril Dara i Riu “Kënga e Sprasme e Balës”, si dhe një varg veprash të tjera të Pjetër Bogdanit, Lekë Matrëngës, Frang Bardhit etj. Në këtë sfond zënë vend edhe studimet e Shaban Demirajt mbi Jul Varibobën dhe veprën e tij, botuar së pari në Buletinin e Universitetit të Tiranës 1958/1 dhe “Nëntorit” 1962/9.

Në një këndvështrim shkencor, prej kritiku, studiuesi dhe linguisti, Variboba me veprën e tij “Gjella e Shën Mëriss Virgjër” vjen përmes veprës postume të prof. Shaban Demirajt, të titulluar  “Jul Variboba në trashëgiminë e tij”, botuar në kujdesin e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Tiranë 2019, për të cilën në plotësime  dhe vërejtje kritike është kujdesur  linguisti Bardhyl Demiraj. Në mendimin kritik, mendojmë se libri në fjalë është i plotë për shkakun e një këndvështrimi të hollë nga shkencëtari i njohur i gjuhës, i cili ka arritur të depërtojë në anatominë e veprës së autorit, duke prekur edhe pjesën më të debatueshme dhe të mistershme të autorit dhe veprës së tij.

Vepra e Varibobës, pavarësisht kohës dhe qëndrimeve kritike, që kanë mbajtur ndaj saj  dhe ndaj tij, të studiuesve arbëreshë, ajo vazhdon të mbetet e rëndësishme dhe e nevojshme për t’u studiuar.  Sado mangësi e qortime përmbajtjesore apo të formës që mund të evidentohen në veprën e tij, ai dhe vepra e tij është “objekt”, një tekst i shkruar, i cili është kthyer në një arkiv i rëndësishëm për ta lexuar qoftë si vepër letrare, si dokument që ka brenda vetes një prerje të caktuar historike, po ashtu përmes saj (veprës) kuptohet raporti i italishtes me shqipen e mbartur në nivelet e veta nga arbëreshët në vitin 1762, si dhe qëndrimet ndaj gjuhës, besimit, çështje të tjera të identitetit dhe etnopsikologjik të një prifti shqiptar, pastaj profili i tij si krijues etj.

Variboba nuk mund të anashkalohet, pasi vepra e tij “Gjella e Shën Mëriss Virgjër” është një “kronikë” dhe një pamje të gjerë në të cilën plekset psikologjia, filozofia e besimit, mjedisi  i fshatit arbëresh Mbusati (pasi në të ka një lloj vendosje të “ngjarjeve”). Në këto rrethana, që në krye të herës është e rëndësishme të kihet një njohje e qëndrueshme për veprën, gjuhën me të cilën ajo u shkrua, rrethanat në të cilat u shkrua dhe u botua. Botimi në një format të tillë, me një këndvështrim të gjerë, dhe ajo që është më i rëndësishëm, problemi gjuhësor nga prof.. Demiraj, krijon një dimension dhe një këndvështrim më bazik për veprën dhe autorin, e cila do vazhdojë të mbetet objekt studimi jo vetëm nga dijet gjuhësore, por edhe nga fushat e tjera të studimit.

Me daljen në dritë të veprimtarisë së tij letrare studiuesit referojnë një çast delikat të arbëreshëve të Italisë, pasi është momenti kur kuptojnë se ata nuk do të mund të kthehen në atdheun e tyre ku lindën të parët e tyre, të cilët për disa shekuj i kënduan me peng dhe dashuri, me mall dhe me krenari. Si të tillë, ata duhet të vazhdojnë t’i rrëfejnë “ati birit dhe biri nipit”, pasi epoka e “Motit të Madh” do të mbetet e përjetshme për shkak të mesazhit universal që i përcillte jo vetëm shqiptarëve, por vetë njerëzimit. Variboba lindi dhe kontribuoi në një moment vërtetë delikat dhe të dhimbshëm për kujtesën e arbëreshëve, të cilët kishin arritur në një çast ku ndjenja nacionale e tyre (për shumë arsye) ishte zbehur jo pak, pasi kishte disa shekuj që ata rrethoheshin nga një mjedis, zakone, gjuhë dhe kulturë e huaj. Ndër ta kishte mbetur vetëm besimi që kishin marrë më vete dhe që përpiqeshin ta ruanin.

Në kulturën arbëreshe të komunikimit që në momentin kur ata u larguan nga Arbëria kishte pasur një krijimtari të gjerë poetike të poezisë popullore, por dhe të gjithë korpusit kulturologjik dhe etnologjik që ajo kishte brenda. Kultura poetike popullore, ashtu si edhe besimi, përbënin një veprimtari, e cila kishte mjaftuar të krijonte një fondament të rëndësishëm për brezat që ata të kishin mundësinë të ndjeheshin arbëresh, të mishëroheshin sa ishte e mundshme në traditën folklorike, kulturore popullore, të zakoneve dhe të besimit të tyre. Por tashmë, në kohën e Varibobës, vendin e këngëve me karakter kombëtar kishin filluar ta zinin krijimet me karakter fetar, që imitonte poezinë italiane të kohës. Këtë karakter patën dhe krijimet e Varibobës, emri i të cilit u rrit shpejt dhe krijimtaria e tij filloi të këndohej nga njerëzit, pra këngët fetare të tij.

Variboba është një nga krijuesit e parë të veprës letrare shqipe me një farë vlere artistike. Atë e kanë konsideruar kritikë dhe studiues të njohur të mendimit letrarë arbëreshë dhe shqiptar si Zef Skiro, Markianoi, De Rada, Albert Stratikoi dhe të tjerë, por pavarësisht kësaj për jetën e Varibobës ka mjegull të konsiderueshme. Kozenca ku ka lindur Variboba është një nga qendrat e mëdha ku arbëreshët kanë përcjellë trashëgiminë e tyre kulturore dhe etnologjike arbëreshe, me një lidhje të fortë nga vendi nga kishin ardhur. Për Mbusatin e Varibobës mendohet se ka origjinën nga familja Buza, një toponim që familja i ka dhënë emrin e vet vendit, siç ka ndodhur dhe me vendbanimin Gropa në Palermo, ku identifikohet themeluesi i saj familja Gropa.

Në Mbusat arbëreshët kanë ruajtur origjinën e të folurit toskërisht, por nuk mungon dhe tradita apo elementë të të folurit nga arbëresh të shpërngulur nga Shkodra dhe Dibra, të cilët kanë nuancat e të folurës së tyre të ruajtura në komunikim, siç flet dhe tregon Markianoi. Mbusati shquhet për ruajtje e traditës arbëreshe. Variboba tregohet se ishte i biri i një prifti, një edukatë të cilën siç duket e mori dhe ai që në fëmijëri, pasi siç dëshmojnë biografët, ai që në fëmijëri kishte ushqyer një dashuri të madhe në veçanti për Shën Mërinë, një devotshmëri që ai e tregoi gjatë gjithë jetës në përgjithësi për besimin fetar.

Variboba që në fillim ka shërbyer si prift në fshatin e tij, themeloi një Kuvend murgeshash, i quajtur “Bijat e Marijes”, çka u bë shkak për ta akuzuar se ai kishte mëkatuar me njërën nga këto, kështu që ai u dërgua në mërgim në Romë si ndëshkim. Në Romë Varibona, sipas Stratikoit është nderuar, ai ishte i ditur dhe shumë i sjellshëm. Te Variboba shquan shpirti i tij fetarë, i trashëguar nga familja, raporti që ai kishte vendosur me figurën më të dashur biblike për njerëzimin Shën Mërinë e virgjër është një nga referimet e kësaj të dhëne. Si një fetar i bindur Variboba nuk dallonte për ndjenja patriotike. Atij thuhet se nuk i pëlqenin mallkimet e rënda që kishte gjuha arbëreshe, të cilat i kishte dëgjuar që në fëmijërinë e tij të hershme, çka tregon se si ishte formuar shpirti dhe ndjesia e tij për njerëzit dhe botën që e rrethonte.

Që në hershmëri, ndoshta që në kohën kur në Kuvendin e Vajzave të fshatit të tij, raporti i tij me arbëreshët nuk ishte i mirë. Atij nuk i pëlqen tradita se si arbëreshët tallen me tjetrin. Studiuesit e tij tregojnë se ai ishte i ditur dhe i kulturuar për kohën. Përmes asaj që na ka ardhur deri në ditët tona, veçanërisht përmes veprës  së njohur poetike “Gjella ë Shën Mërisë së Virgjër”, duke qenë një vepër, e cila lexohet, studiohet dhe interpretohet shumëplanësh, mund të kuptohet lehtësisht se Variboba kishte dell poetik, dhe se përvoja poetike e tij ishte e hershme, siç njofton në studimet e tij Zef Skiroi. Poezia e tij ka qenë gjatë gjithë kohës me prirje fetare.

Prof. Shaban Demiraj ka sjell një këndvështrim origjinal në analizën e të gjithë veprës, që nga rrethanat si u shkrua dhe u botua vepra, brendia, ndërtimi, komunikimi që vepra realizon përmes përmbajtjes së vjershave,  qëndrimin e Varibobës për dukuritë dhe fenomenet njerëzore, të para përmes figurave biblike, analizës së veprës dhe specifika gjuhësore e të shkruarit të “Gjellës së Shën Mërisë së Virgjër”. Është një kontribut i çmuar dhe kompleks, mënyra se si Demiraj i ka propozuar lexuesit dhe studiuesit për ta lexuar dhe interpretuar këtë vepër të parë të letërsisë nga Variboba.

“Gjella e Shën Mërisë së Virgjër” për herë të parë u botua në vitin 1762, pati dhe botime të tjera, por sipas prof, Shaban Demirajt, botuesi i tij, prof. Librandi ka vënë dorë në veprën e tij, d.m.th nuk i ka qëndruar besnik origjinalit, duke i hequr një element të rëndësishëm asaj. Vepra ka 42 vjersha , ku shquajnë “Gjella e Shën Mërisë Virgjër” dhe “Gjella e Shën Bambinit”, poezi të gjata, afër poemës, të cilat marrin shumë rëndësi në vepër. Autorin Jul Variboba për ta shkruar librin e ka frymëzuar lutja dhe besimi, që libri “t’i pëlqejë Shën Mërisë”, lutet Variboba.

Poema “Gjella e Shën Mërisë…” është e gjatë, ajo ka 131 strofa, në të cilën flitet për jetën e Shën Marisë  dhe lindjen e Krishtit. Në libër ka poezi të tilla si “Kalimera e Natalevet”, “Bën ca kuçe e bën nino”, “Kënga e të zgjuarit”, “Nj’atër këk”, këngë të bukura lirike që qerthullojnë gëzimin nga të gjithë për lindjen e Krishtit. Në këto këngë shquan ndjesia hyjnore prej nëne e Marisë, e cila i këndon ninullat Krishtit, por edhe Josifit, barinjve dhe bareshave në një mjedis magjepsës lirik dhe baritorë arbëresh.

Në libër dallojnë poezi të tjera si “Docttrina Cristiana”, “Credo”, ku flitet për doktrinën e krishterë, ndërsa në poezi të tjera si “Miserere Mei Deus”, “Kënk Spiritual”, Pater Noster”, “Veni Sancte Spiritus” dhe të tjera në të cilat flitet për lutjet drejtuar Zotit për të falur mëkatet. Poema “Gjella e Shën Bambinit” është e gjatë rreth 180 strofa, ku flitet për tri mbretërit magjistarë, mbi ndjekjet në Egjipt, mbi ndjekjet e Erodit, mbi largimin e Krishtit  me gjithë prindërit në Egjipt, mbi mrekullitë e Krishtit. Në poemë bien në sy mrekullitë që ndodhin.

Krahas shumë poezive të tjera, në libër shquajnë tri vjersha, ajo që flet për kthimin e Krishtit pas vdekjes tek e ëma dhe në fund vdekjen e saj; vjersha e dytë  këndon Shën Mërinë si një mbretëreshë që gëzon në qiell dhe vjersha e tretë, e cila titullohet “Shën Mëris Bonkuncilit” në të cilën përshkruhet ikja e mrekullueshme e Shën Mërisë nga Shkodra në Itali, në kohën  që turqit pushtuan qytetin. Në libër ka një cikël që Variboba ua ka kushtuar shenjtorëve të tillë si Shën Andonit, Shën Vinçencit, Shën Gjergjit, Shën Josifit. Vepra “Gjella e Shën Mërisë së Virgjër” është një përthyerje e plotë e jetës, vuajtjeve  dhe triumfit të Shën Mërisë  dhe të Krishtit në një mjedis arbëresh, pasi poeti duket se ka ndër sy Mbusatin e vet në të gjithë shëmbëllimet që ka sjellë përmes vjershave.

Vepra “Gjella e Shën Mërisë së Virgjër”, ngjan me një vepër interesante, e shkruar si një raport dhe komunikim që personazhet e caktuar, kryesisht të zonës së epërme hyjnore me krijuesin, duke i dhënë pak a shumë veprës një subjekt lirik. Duke qenë personazhe të njohur të botës biblike dhe hyjnore, në këtë vepër rëndësi të veçantë ka qëndrimi dhe paraqitja e tyre që Variboba u bën atyre në një mjedis dhe përmes psikologjisë së një arbëreshi siç ai dhe ishte.

Spikasin në të gjithë veprën Shën Maria dhe Krishti, më pas vjen Josifi, i shoqi i ligjshëm i Marisë.  Variboba ka pasur një kujdes të madh për të ruajtur vërtetësinë biblike të tyre, ashtu  siç i ka sjellë dhe përshkruar Bibla. Po ashtu, në vepër lidhjet me emrat dhe personazhet biblik nuk janë të shkëputura siç janë dhe Elisabeta, Erodi, shenjtorët Andon, Gjergj, Kozma dhe Vinçenc, pastaj barinjtë, që siç duket në to ka vend dhe fantazia e autorit.

Shën Maria mbart gjithë “aksionin” rrëfyes, lirik dhe narrativ, e pastër, e devotshme, si nënë kur rrit dhe i këndon ninullat të birit Krishtit dhe si nënë me dhimbjen e madhe mbi kufomën e Krishtit. Variboba është përpjekur që hyjnoren Mari ta sjellë me tiparet njerëzore, veçmas në dhimbjen që ajo ka para kufomës së të birit, një dhimbje që të kujton pikëllimin e një nëne shqiptare për të birin e vet. Në këtë rast, pavarësisht mënyrës se si është studiuar dhe interpretuar vepra, Maria ngjan me një ndërmjetës mes Zotit dhe njerëzve në tokë, duke qenë në të vërtetë një personazh biblik hyjnor.

Krishti është një nga figurat e veprës, por nëse Maria, si nëna e Zotit ka diçka tokësore, kryesisht në misionin e nënën për të rritur një fëmijë, për t’u gëzuar dhe ndjerë dhimbje, Krishti zbulohet nga Variboba vetëm në anën e tij hyjnore. Natyrisht, ai është figura emblematike e të gjithë komunikimit dhe predikimit biblik për Zotin dhe besimin e krishterë. Figura përshkohet nga mrekullitë, që sjell kryqëzimi dhe ngjallja e tij (duke respektuar Ungjillin), ku gjenden momente të ndërhyrjes së elementëve të mbinatyrshëm, siç është ajo e engjëjve, të cilët kujdesen për ta shpëtuar atë nga thonjtë e Erodit, kthimi i fuçive me ujë në verë etj. Në vepër, raporti i Shën Mërisë me Krishtin janë ato lidhje që dikton krishterimi edhe në veprën e Varibobës, të cilat ai si njohës i mirë i krishterimit nuk i tejkalon, pavarësisht ku i vendos subjektet lirike të saj.

Profesor Shaban Demiraj i ka bërë një shërbim të shkëlqyer veprës së rëndësishme të letërsisë shqipe, pavarësisht nivelit të saj, të shkruar nga Jul Variboba, për shkakun e të qenit një gjuhëtar i cili njeh mirë dialektologjinë, fonetikën historike, gramatikën historike, leksikologjinë dhe zhvillimet e brendshme të gjuhës shqipe që nga lindja deri në ditët tona. Këndvështrimi i tij mbetet një referencë për burimet gjuhësore, që nga alfabeti, lidhjet dhe dallimet, shmangiet dhe ruajtja e elementëve të shqipes, si një gjuhë e pashkruar, por e mbartur nga arbëreshët në një kohë të vështirë, për të kuptuar shumë burime gjuhësore që ajo afron në optikën e studiuesit Demiraj.

Duke përdorur alfabetin latin, të cilat nuk i kanë mjaftuar Varibobës për të riprodhuar tingujt e shqipes për shumë arsye, Variboba ka përdorur kombinime shkronjash, të cilat kanë një tingull të ndryshëm nga alfabeti i sotëm shqip. Prof. Demiraj shquan 18 raste të përdorimit të shkronjave të ndryshme që nga z– për c (zilli- cili), c-për ç (cië- çë), përdorimi i shkronjës d pa dallim për d dhe dh, përdorimi i a– për ë. Për të shënuar tingullin g, ai i shton kësaj edhe një h (nëngh- nëng /nuk), por edhe raste e tingujve gj, k, k, l, ll, nj, s, x, xh, y, zh, çfarë tregon se Variboba ka një përdorim tingullor të gjerësishëm, i cili është objekt hulumtues në historinë evoluimin, fleksionit nëpër epokat e caktuara nëpër të cilat ka kaluar gjuha.

Në këndvështrimin e tij, prof. Demiraj vëren se botuesi i Varibobës, prof. Librandi nuk i është përmbajtur në transkriptimin e vjershave të autorit alfabetit që ai ka përdorur në të vërtetë. Siç dhe është dëshmuar pagabueshëm, Variboba vinte nga një familje toske dhe kishte jetuar në një mjedis toskësh, por sipas Librandit për fjalë të caktuara si e ëmbël, ësht, ë, këmb, etj ai i sjell si e ambël, asht, a, kamb etj. pra toskërishten e Varibobës e ka mbushur me trajta të gegërishtes, kur në gjuhën e Varibobës ka një toskërishte të qartë me ndonjë trajtë të rrallë të gegërishtes.

Sipas prof. Demirajt vepra e Varibobës është shkruar me një shqipe arkaike të dialekteve arbëreshe të Italisë, ku bien në sy barbarizmat greke (pasi ka të dhëna se në Mbusat, arbëreshët e ardhur vinin nga Morea, ku kishte mjaft arbëreshë që kishin ikur nga Shqipëria që herët dhe gjatë shpërnguljes së dytë erdhën në Itali, por edhe elementë të theksuara të gjuhës së kishës, ku në jo pak raste e bëjnë të pakuptueshme gjuhën e tij. Me të drejtë, Skiro mendon se Variboba kishte më shumë barbarizma se të gjithë shkrimtarët e tjerë arbëreshë për shkaqet që shënuam më lartë. Pavarësisht kësaj vështirësie, prof. Demiraj mendon se vepra e Varibobës është një pasuri e çmuar në fushën e studimeve gjuhësore, kryesisht të dialektologjisë, pasi ajo përbën një lëndë të rëndësishme  për të na treguar gjendjen e dialekteve të arbëreshëve në Itali, të cilët flisnin shqip dhe vinin nga një hapësirë e konsiderueshme e Arbërisë, por edhe në Itali gjendeshin po në një hapësirë të tillë, pasi dhe kontaktet me gjuhën italiane ishin jo të njëjta.

Në gjuhën e Varibobës gjenden shumë fjalë italiane, të cilat autori përpiqet  t’u japë karakteristikat e gjuhës shqipe, duke i zgjedhur si folje apo përdorur si mbiemra. Janë fjalë kryesisht të dialekteve të Kalabrisë së Poshtme, siç është fjala e llaudhartur- e lëvduar, fjalën theritar për plagët dhe fjalë të tjera. Në veprën e Varibobës janë përdorur dhe fjalë të shumta greke (lipsi- dhembshuri, unë ftesa- bëra faj, hardhi- gëzim etj), por edhe fjalë për të cilat prof. Demiraj thotë se nuk duhet nga i ka marrë autori. Variboba ka përdorur dhe turqizma (tavut- tabut, tomba- varr, çifari- djalli etj), fjalë për të cilat as studiuesit e Varibobës, as Librandi dhe as prof. Demiraj nuk japin ndonjë shpjegim të mundshëm, rrugën nga i ka marrë Variboba, aq më tepër që ai i ka përdorur në veprën e tij.

Variboba qe rritur në një mjedis arbëresh, i cili deri në kohën e tij kishte arritur të mbante një shpresë të madhe për tu kthyer në mëmëdhe, prandaj edhe sakrifica për ta ruajtur gjuhën shqipe ishte e madhe dhe e arsyeshme. Kjo sakrificë dhe këmbëngulje e arbëreshëve, në mjedisin dhe vendet ku Variboba ka jetuar dhe ka punuar, qoftë dhe ku e ka shkruar veprën, e shpjegon dhe prania e fjalëve shqipe në të, siç është fjala i hunduar- i hunduar (në kuptimin  i hidhëruar), për të cilën prof. Xhuvani thoshte se lidhet me fjalën hundë, me hundë të varura, i hidhëruar apo i dëshpëruar.

Prof. Demiraj gjen në veprën e Varibobës dhe fjalë të tjera shqipe të natyrës djemenat- pasnesër, diu- nuk dij, u bufua- u duk, u shfaq, menatet- të nesërmen dhe disa fjalë të tjera që gjejnë pasqyrim në gjuhën shqipe. Në elementë të tjerë të çështjeve gjuhësore, të cilat kanë rëndësi jo vetëm në leximin e veprës, por edhe në të dhënat gjuhësore që mbartin në vetvete, janë përdorimi i tingullit i/j, kthyer në j, fenomen që ‘elaborohet’ në disa situata dhe përdorime, por gjenden dhe fjalë që sot ende përdoren në gegnishte si bora – humba, ai bir – ai humbte, sund-s’mund, njëmend- tani; përdorimi i gjinisë asnjanëse të emrave të tillë si: valt – vajt, art-ari; përdorimi i rasës vendore dhe instrumentale, përdorimi i fjalëve sinkopë (kur të vei – kur të veni); përdorimi disa herë aoristin asigmatik (të dhee – të thashë, qeva – unë qeshë); përdorimi i trajtës  me –nj në të tashmen (meritonj, nderonjëm), përdorimi i përemrit vetorë unë në trajtën e shkurtuar u; trajta të tilla foljesh të thet – të thotë, të det – të dojë; përdorimi i përmerit të pakufijshëm tjatër, përdorimi me th dhe z dhe te mbiemrat krahas emrave (ballëthit, sizit – syzit, i ëmbëlith etj).

Duke qenë një burim i rëndësishëm dhe për  letërsinë, vepra e Vraibobës është përfshirë jo  pak dhe në mendimin kritik që nga koha e mëhershme dhe në vazhdim me mendimin e prof. Demirajt, i cili duket se e njeh mirë dhe kritikën, leximin sipas një mënyre mjaft origjinale të “Gjellës së Shën Mërisë së Virgjër”. Majeri mendon se vepra e Varibobës është një vepër klasike, ndoshta pse Variboba ruan raporte të drejta me figurat kryesore hyjnore si Maria dhe Krishti, sipas versionit të njohur të biblës. Ndërsa Elena Gjika e vlerëson për kohën kur u shkrua vepra, pasi nëpër vjershat e shkruara nga Variboba ndjehet jeta e gjallë shqiptare në një epikë të një frymëzimi të thjeshtë, d.m.th në veprën e Varibobës ajo mendon se ka jetë të shqiptarëve. Z. Skiroit i bëjnë përshtypje shumë fjalët italiane të pranishme në vjershat e Varibobës, ndërsa prof. Markianoi është vlerësues dhe emocional për këtë vepër, pasi Variboba ka arritur të fusë “gjithë shpirtin e zjarrtë në vepër”. Një mbështetës i rëndësishëm i veprës dhe punës së Varibobës është edhe prof. Startikoi, i cili  ka çmuar veprën, një vepër që e nderonte çdo literaturë të zhvilluar.

Profesor Demiraj ka një këndvështrim më të gjerësishëm për veprën e Varibobës, në analizën artistike që ai i ka bërë asaj. Vepra është krijuar me mbi dyzetë vjersha të Varibobës, në të cilat siç duket ka dhe një kohë –shtrirje të konsiderueshme, por siç vëren Demiraj, vepra nuk ka një unitet artistik, pasi qëllimi i Varibobës e anashkalon unitetin e veprës, pasi ai kërkon herë pas here t’i këndojë Shën Mërisë, Krishtit dhe shenjtorëve të kishës. Ndoshta atë unitet të konsiderueshëm në vepër mund ta gjejmë vetëm në këndvështrimin qe vepra ka lidhje të qëndrueshme rreth figurës së Marisë dhe hyjnitetit të saj. Vepra nuk ka arritur të jetë një poemë unike, pasi mungesa e unitetit artistik të saj, siç mund të kuptohet ka “shkatërruar” dhe dramacitetin letrar të saj, pasi në të gjithë kompleksin e saj ajo është një vepër me një subjekt lirik të kuptueshëm, në të lëvizin dhe veprojnë njerëz, ka ngjarje dhe subjekt. Stratikoi mendon se vepra e Varibobës është një poemë me origjinalitet, e freskët dhe me një spontanitet të rëndësishëm ndjenjash, ndaj ai thotë se Variboba shkroi ndryshe të tjerëve për një temë të tillë.

Prof. Demiraj nuk është aq mbështetës i mendimit të Stratikiot, pasi ai kërkon që vepra e Varibobës, lidhte me origjinalitetin e saj, duhet parë nga ana e brendisë dhe si ajo është paraqitur. Demiraj vëren se në veprën e Varibobës ka vjersha fetare italiane, të përkthyera ndoshta nga Variboba, të cilat ai i ka përfshirë në veprën  e tij. Një tjetër çështje thelbësore në veprën e Varibobës është paraqitja e figurës së Shën Marisë dhe e Krishtit, sa origjinale janë këto në trajtimin e Varibobës? Prof. Demiraj ka një dyshim serioz, dhe madje pyet, a është e vërtetë se trajtimi i Varibobës për këto dy figura biblike është e tij, pasi në literaturën e  Mesjetës, këto dy figura janë trajtuar dhe nga poetë të gjerë  në literaturën kritiane. Profesor Demiraj sjell në vëmendje krijimtari të kësaj natyre, d.m.th fetare kristiane, por edhe autorë ku ka trajtesa të plota lidhur me Shën Marinë dhe me Krishtin, por çelësi për të kuptuar a është ndikuar Variboba nga këto zgjidhet nëse autori i “Gjellës së Shën Marisë së Virgjër” e ka njohur atë literaturë të botuar para tij apo jo.

Vepra e Varibobës është ndërtuar mbi një qasje të shfaqur gjerësishëm të lirizmit, sa e bën të gjithë veprën një vepër lirike, veçanërisht në dy poemat “Gjella e Shën Mërisë së Virgjër” dhe poema “Gjella e Shën Bambinit”. Pamje të mrekullueshme dhe ndjesi të tilla autori sjell kur paraqet Marinë si nënë e devotshme, e dhimbshme dhe plot mirësi, e cila i këndon ninulla djalit të saj, barinjtë dhe bareshat, pastaj vajtimi i Marisë mbi kufomën  e birit të vrarë. Variboba ka “sendërtuar” një komunikim unik të tij më Shën Mërinë veçanërisht, ai i drejton asaj lutje të zjarrta, plot sentimentalizëm dhe i kërkon asaj që ta mëshirojë për mëkatet e tij, dhe si të tillë ai e quan atë “shpresë e bukur”, “nerënxe e ëmbël”, “parajsë”, “mall”, “dritë”, “pasqyrë” “më e bukura vajzë” , ku shfaqet hapur një sentimentalizëm jo i zakontë i poetit.

Një lirizëm të ngrohtë deri në adhurim shpaloset edhe në krijime të tjera të veprës si “Kalimera e Natalevet”, “Bën ca kuçë e bën nino”, “Kënga e te zgjuarit”, “Oj e bukura sperënz”, “Moj e bukura kopile”, “E keqe pen”, apo edhe në “Sa për ne Krishti duroi” etj. Kjo nevojë shpirtërore e Varibobës e ka bërë veprën një vepër lirike, komunikuese me mjedisin dhe njerëzit. Vepra në momente të caktuara, siç mendon prof. Demiraj, ka nota humori të lehtë, veçmas kur ai i drejtohet Shën Marisë. Po ashtu vepra ka një dëshmi interesante, që mund ta bëjnë vetëm poeetët, ajo duke qenë një vepër me një raport të rëndësishëm fondamental, hyjnor përmes dy figurave madhore biblike Shën Maria dhe Krishti, pa të cilët besimi autoritar kristian nuk mund të kuptohet, ka tentuar t’i japë veprës një kolorit lokal, Musatin ku ai ka lindur është rritur, por ndërkohë përmend edhe një emër të një fshati në Kalabri, fshatin Acri.

Vepra sjell dhe dëshmi të tjera të natyrës etnologjike. Në poemën “Gjella e Shën Bambinit” ka një moment kur flitet për vdekjen e  Josifit, e në këtë rast Variboba flet për disa nga zakonet e vdekjes, që ngjajnë me ato të arbëreshëve të Italisë. Pasazhet e Krishtit foshnjë janë vërtetë të mrekullueshme, brenda tyre ka një ndjesi dashurie dhe një lirizëm që e përshkon gjithë fëmijërinë e tij nën kujdesin e Marisë, barinjve dhe bareshave, mjedisi romantik por i thjeshtë ku ai po rritet, çka i ka mundësuar Varibobës të përdorë mjaft epitete, krahasime, metafora, pasi raporti që autori ka me këto figura të njohura hyjnore nuk mund të ndërtohet pa një sens artistik të mirë dhe shprehës.

Edhe pse, siç mund të kuptohet, Variboba nuk kishte një përgatitje të lartë artistike, ai ka arritur të ketë një sens të mirë të përdorimit artistik të mjeteve të komunikimit shpirtëror, të mjedisit dhe të elementëve njerëz e perëndi të veprës, për t’i parë përmes sensit artistik dhe estetik në përdorime të similitudave të vogla dhe të mëdha, por edhe të ndonjë hiperbola (një krua lot dhe Ahi! Ki dhulur shpon edhe gur! –kjo dhimbje shpon edhe gurin), por edhe mjaft figura të tjera artistike që mund të zbulohen në një lexim artistik dhe interpretues të mjeteve artistike që autori ka përdorur.

Variboba nuk ka një përdorim aq strikt të vargut, por siç vëren De Rada, ai ka përdorur rimën në vargjet e tij, siç ishte e traditës në Itali, duke iu përshtatur metrikës së poezisë italiane të kësaj kohe. Variboba ka përdorur vargje të një metri të ndryshëm në veprën “Gjella e Shën Mërisë së Virgjër”, që nga pesë, gjashtë, shtatë, tetë, nëntë, dhjetë rrokësh të dyzuar, njëmbëdhjetë rrokësh dhe katërmbëdhjetë rrokës të dyzuar në dy shtatë rrokësh, duke treguar edhe kohën në të cilën është shtrirë shkrimi veprës. Në vargjet e dyzuara bie në sy prania e një rime të brendshme, ku mbizotëron një rime  puthur dhe e alternuar.

Studimi që na ka afruar profesor Shaban Demiraj është një mundësi e madhe për një lexim ndryshe afër realitetit të Varibobës dhe njërës nga veprat më të rëndësishme të historisë së letërsisë arbëreshe dhe asaj shqipe. Kalimi i leximit të saj përmes një mjeshtri dhe njohësi autoritar të gjuhës që ka përdorur Variboba në kushtet e një gjuhe në mbijetesat e saja të fundit, siç ishte arbërishtja është e rëndësishme. Prof. Demiraj ka sjellë një transkriptim të plotë  funksional, për një lexim dhe një njohje të thellë të kësaj vepre. Jashtë kësaj marrëdhënie “Gjellës së Shën Marisë së Virgjër “ do t’i mungonte një pjesë e komunikimit të saj për kohën e më vonshme kur ajo u shkrua. / KultPlus.com

‘Dhe unë të mendoj po s’të kërkoj…’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Charles Bukowski

S’rreshta kurrë së menduari për ty,
do doja aq shumë të ta them.

Do doja të shkruaja se më pëlqen të kthehem,
Se më mungon dhe të mendoj.
Po s’të kërkoj.
Madje s’të shkruaj as njatjeta.
Nuk di si je.
Dhe më mungon ta di.

Ke projekte?
Buzëqeshe sot?
Ç’ëndërrove?
Do dalësh?
Ku do t’shkosh?
Ke ëndrra?
A hëngre?.

Do t’më pëlqente të mund të kërkoja.
Po s’kam forcë.
Dhe as ti nuk e ke.
Dhe at’herë rrimë e presim më kot”.

“Dhe mendojmë.
Dhe kujtomë.
Kujtohu se të mendoj, se ti nuk e di, por ty të jetoj çdo ditë, që shkruaj për ty.

Dhe kujtohu se të kërkosh e të mendosh,
janë dy gjëra të ndryshme.

Dhe unë të mendoj,
po s’të kërkoj./KultPlus.com

‘Koha është e maskarenjve, po atdheu i shqiptarëve’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Ali Asllani

Që nga Korça gjer te Shkodra mbretëron një errësirë,
nëpër fusha, nëpër kodra, vërshëllen një egërsirë!
Pra, o burra, hani, pini, hani, pini or’ e ças,
Për çakallin, nat’ e errët, është ras’ e deli ras’!

Hani, pini dhe rrëmbeni, mbushni xhepe, mbushni arka,
të pabrek’ ju gjeti dreka, milionier’ ju gjeti darka!
Hani, pini e rrëmbeni, mbushni arka, mbushni xhepe,
gjersa populli bujar t’ju përgjigjet: peqe, lepe!

Ai rron për zotrinë tuaj, pun’ e tija, djers’ e ballit,
ësht’ kafshit për gojën tuaj. Rroftë goja e çakallit!
Shyqyr zotit, s’ka më mirë, lumturi dhe bukuri,
dhe kur vjen e ju qan hallin, varni buz’ edhe turi!

Hani, pini dhe rrëmbeni, është koha e çakenjvet;
hani, pini e rrëmbeni, ësht’ bot e maskarenjve;
Hani, pini, vidhni, mblidhni gjith’ aksione, monopole,
ekselenca dhe shkëlqesa, tuti quanti come vuole!

Nënshkrim i zotris suaj nëpër banka vlen milion,
ju shkëlqen në kraharuar dekorata “Grand Cordon”!
Dhe kërkoni me ballhapur (!) komb i varfër t’ju thërres’
gjith me emrin tingëllonjës: Ekselenca e Shkëlqes’
dhe të quheni përhera luftëtar’ e patriot’,
në ka zot dhe do duroj’, posht ky zot, ky palo zot!

Grand Kordon i zotris’sate, që në gji të kan’ vendosur,
ësht’ pështyma e gjakosur e atdheut të veremosur;
dhe kolltuku ku ke hipur, duke hequr nderin zvarr’,
ësht’ trikëmbshi që përdita varet kombi në litar!
Dhe zotrote kullurdise, diç, u bëre e pandeh,
kundër burrit të vërtetë zë e vjell e zë e leh!

E na tunde, na lëkunde, nëpër salla shkon e shkunde,
mbasi dora e armikut ty me shok’ të heq për hunde.
Rroftë miku yt i huaj, që për dita los e qesh,
të gradoi katër shkallë, pse i the dy fjal’ në vesh!

Koha dridhet e përdridhet, do vij’ dita që do zgjidhet
dhe nga trasta pem’ e kalbur doemos jasht’ do hidhet!
Koha dridhet e përdridhet, prej gradimit katër shkallë
nuk do mbetet gjë në dorë veç se vul’ e zezë në ballë!

Mirpo ju që s’keni pasur as nevoj’ as gjë të keqe,
më përpara nga të gjithë, ju i thatë armikut: “Peqe!”
Që të zinit një kolltuk, aq u ulët u përkulët,
sa në pragun e armikut vajtët si kopil u ngulët!
As ju hahet, as ju pihet, vetëm titulli ju kihet…
Teksa fshat’ i varfër digjet… kryekurva nis e krihet!

Sidomos ju dredharakë, ju me zemra aq të nxira,
ju dinakë, ju shushunja, ju gjahtar’ në errësira!
Ç’na pa syri, ç’na pa syri!… Hunda juaj ku nuk hyri:
te i miri, te i ligu, te spiuni më i ndyri!

Dallavera nëpër zyra, dallavera në pazar,
dallavera me të huaj, dallavera me shqiptar’
Vetëm, vetëm dallavera, dhe në dëm të këtij vendi
që ju rriti, që ju ngriti, që ju ngopi, që ju dendi!

Nëse kombi vete mbarë, nesër ju veproni ndryshe,
dylli bëhet si të duash, kukuvajk’ dhe dallëndyshe…
kukuvajka gjith, me lajka, nesër silleni bujar,
nënë dorë e nënë maska, shkoni jepni një kapar!

Dhe kujtoni tash e tutje me të tilla dallavera
kukuvajka do përtypi zog e zoga si përhera…
Ja, ja grushti do të bjeri përmbi krye të zuzarve,
koha është e maskarenjve, po Atdheu i shqipëtarve!

Edhe ju të robëruar, rob në dor’ të metelikut,
fshini sofrat e kujtdoj’, puthni këmbën e armikut!
Që ta kesh armikun mik e pandehni mençuri,
mjafton bërja pasanik, pasanik dhe “bej” i ri,
dhe u bëtë pasanik, me pallate, me vetura,
kurse burrat më fisnikë, japin shpirtin në tortura!

Vendi qenka sofr’ e qorrit, vlen për goj’ e për lëfytë,
bëni sikur veni vetull’, shoku-shokut kreni sytë…
Dhe për një kërkoni pesë, po më mir’ njëzet e pesë.
Le të rrojë batakçiu dhe i miri le të vdesë!

Po një dit’ që nis e vrëret do mbaroj’ me bubullimë,
ky i sotmi zër’ i errët, bëhet vetëtimë
dhe i bije rrufeja pasuris’ dhe, kësi lloj,
nuk ju mbetet gjë në dorë, vetëm një kafshit’ për goj’!

A e dini që fitimi brenda katër vjet mizor’
nuk ësht’ yti, nuk ësht’ imi, është i kombit arbror,
ësht’ i syrit në lot mëkuar, ësht’ i vendit djegur, pjekur,
Ju do thoni si të doni… po e drejta dërmon hekur!/KultPlus.com

Eliza Hoxha sjell këngën “Pezull”, dedikim për personat e zhdukur (VIDEO)

Posted on by KultPlus

Këngëtarja Eliza Hoxha ka publikuar këngën e saj më të re të titulluar “Pezull”, këngë që i dedikohet personave të zhdukur, shkruan KultPlus.

Ky është projekt i përbashkët i Qendrës Burimore për Personat e Zhdukur dhe artistes Eliza Hoxha.

KultPlus ju sjell këngën e realizuar edhe me videoklip./ KultPlus.com

“Kur të tradhtojnë është sikur t’i kishin prerë krahët. Ti mund ti falësh, mirëpo s’ke si i përqafon“

Posted on by Kult Plus

Leon Tolstoi njihet si një shkrimtar dhe filozof rus, një mjeshtër i letërsisë realiste dhe një prej shkrimtarëve më të mëdhenj të botës. Por pak prej nesh e dinë se ai qe një prej të parëve mbështetës të idesë që veprat e artit nuk duhet të jenë pronë private, por duhet t’i përkasin gjithë njerëzimit.

Refuzimi që i bënte kishës dhe shtetit e bënin atë një anarshist të veçantë kristian, që urrente pronën private, dënonte fort vanitetin dhe ishte një prej të parëve që refuzoi Çmimin Nobel në Letërsi.

Sot, KultPlus ju sjell një nga thëniet më të famshme të Tolstoit.

“Kur të tradhtojnë është sikur t’i kishin prerë krahët. Ti mund ti falësh, mirëpo s’ke si i përqafon.”/ KultPlus.com

Sonte do të hapet ekspozita “Trilogji Vizuale për të Pagjeturit e Luftës”

Posted on by KultPlus

Dita Ndërkombëtare të Viktimave të Zhdukjeve të Detyruara shënohet përmes ekspozitës “Trilogji Vizuale për të Pagjeturit e Luftës” e cila kombinon punët e tre autorëve, Hrair Sarkissian, Atdhe Mulla dhe Korab Krasniqi, dhe është pjesë e programit të Festivalit Ndërkombëtar të Fotografisë – FOTOIST.

Ekspozita hapet më 30 gusht 2024, nga ora 17:00, në katin e pestë të Grand Hotel, Prishtinë, dhe do të qëndrojë hapur deri më 3 shtator 2024.

Ekspozita është prodhim i përbashkët i Fotoist – International Photography Festival, Forum Civil Peace Service – Kosovo, Barabar Centre, Integra, dhe MPRC – Missing Persons Resource Center, e mbështetur nga Ministria Federale për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ) dhe Rockefeller Brothers Fund./ KultPlus.com

54 vjet ekzistencë, një llogo e thyer dhe shumë ëndrra për Festivalin e Teatrove të Ferizajt

Posted on by KultPlus

Vetëm edhe dy ditë na ndajnë nga ceremonia e hapjes së edicionit të 54 të Festivalit të Teatrove, dhe ky edicion tashmë ka spikatë detajet për gjashtë ditët e kësaj feste teatrale, e që pos lojës skenike ka të përfshirë edhe muzikë e punëtori të ndryshme.

Besim Ugzmajli është personi që ka marr timonin e drejtorit të festivalit për këtë edicion, e që copëza të kontributit ka dhënë për 17 vjet me radhë.

Atmosferën rreth përgatitjeve për trupat e shfaqjeve, detajeve të fundit dhe të hapësirave ku do të mbahet festivali, Ugzmajli i përshkruan si të jashtëzakonshme, edhe përkundër faktit se thyerja e llogos së festivalit nga persona të papërgjegjshëm iu la një shije të hidhur, me shpresën se kjo llogo është thyer nga persona ta papërgjegjshëm, dhe jo me një qëllim të caktuar kundër festivalit.

Ndërkohë, përderisa audienca gjithmonë sheh shkëlqimin e skenës, dhe jo të telasheve të shumta të organizatorëve, Ugzmajli thotë për KultPlus se organizimi i një festivali të tillë gjithmonë i ka vështirësitë e veta, dhe se sipas tij çdo vit ka vështirësi të natyrave të ndryshme.

“Këto vështirësi vijnë nga mungesa e resurseve njerëzore në organizmin e ngjarjeve të këtyre niveleve, apo sikur vitin e kaluar ishte aspekti financiar, por sigurisht ka edhe vështirësi të natyrës së përgjithshme organizative, sepse edhe kërkesat tona janë  çdo vit e më të larta. Prandaj ky vit, vështirësinë kryesore ka mungesën e mjaftueshme të stafit adekuat në organizim. Bashkëpunëtorët me të cilët e organizojmë festivalin janë të jashtëzakonshëm, por festivali ka nevojë edhe për më shumë staf që njohin departamentin e organizimit, sepse një ngjarje e tillë do shumë njerëz e profesionistë të ndryshëm”, ka thënë Ugzmajli për KultPlus.

Shfaqjet pjesëmarrëse të këtij edicioni, Ugzmajli i vlerëson tejet konkurruese, dhe se sipas tij, për këtë përzgjedhje ka qenë një përpjekje maksimale në mënyrë që të prezantojnë realizimet më të mira teatrore në teatrot shqiptare.

“Sivjet viteve të kaluara kemi një program shumë konkurrues me shfaqje të jashtëzakonshme. Sigurisht ka shfaqje të tjera të mira që kësaj radhe nuk kemi pas mundësi ti kemi ne program dhe kjo më së shumti për faktin e mungesës së hapësirave performuese në qytetin e Ferizajt”, ka thënë ai duke shtuar se në skenën shqiptare ka prurje artistike, por vështirësitë financiare diktojnë edhe në realizim të shfaqjeve.

“Skena teatrore shqiptare funksionon në maksimumin e saj, por vazhdon të ballafaqohet me vështirësi financiare. Prandaj mbështetja për teatrot e qyteteve duhet të shumëfishohet, në mënyrë që të ketë një konkurrencë të denjë konceptesh e idesh, pa u fshehur në mungesa financiare. Teatrot e Qyteteve vazhdojnë të funksionojnë me vështirësi të theksuara financiare për prodhim e mobilitet”, ka thënë Ugzmajli.

Ndërkohë, edhe përkundër faktit që ky festival po shënon edicionin e 54, ky festival nuk ka një qëndrueshmëri financiare, që konsiderohet një sfidë në vete.

“Vështirësia kryesore e FTF vazhdon të jetë pasiguria financiare. Pra, nga një organizim i jashtëzakonshëm i përvitshëm, shumë lehtë mund të rrezikohet mbajta e festivalit viteve të ardhshme. Pra, për rritjen e këtij festivali, duhet një garanci shtetërore financiare, por sigurisht në bashkëpunim edhe me subjekte të tjera relevante financuese”, ka thënë ai që krahas përzgjedhjes së shfaqjeve, performancave muzikore, këtë vit është angazhuar edhe për punëtori, gjë që e konsideron si pjesë të veçantë të festivalit.

“Sivjet,  përveç programit të jashtëzakonshëm të shfaqjeve dhe ndejave, ne me kënaqësi prezantojmë punëtorinë tepër të veçantë  “Lufta e IV Botërore” si një nga krye ngjarjet e këtij edicioni. Kjo punëtori me mentor Gjorgji Rizeski do të mbahet për 6 ditë, ku dy ditët e fundit do të kulmojë me dy performanca në Qytetin e Ferizajt, ku qëllimi kryesor është që teatri mos ndodh vetëm brenda objekteve të Teatrit, por edhe ne si artistë teatri ti afrohemi spektatorit kudo që është ai” ka thënë drejtori Ugzamjli.

Me ndjesinë e përgjegjësisë së jashtëzakonshme, stimulimit të ambicieve për ta rritur këtë festival, Ugzmajli thotë se planet për të ardhmen e këtij festivali janë edhe më të mëdha, duke tentuar që ta rrisin konkurrencën më të gjerë, dhe pika tjetër, që të shtojnë kategorinë e veçantë, atë ndërkombëtare.

E deri në një realizim të tillë, këtë vit me shfaqjet e tyre do të prezantohen teatro nga shtetet: Kosova, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut dhe një përfshirje të tillë, Ugzamjli e sheh si një emocion të përbashkimit kulturor e kombëtar. “Shumë domethënës,  jo vetëm për kombin por veçanërisht për kulturën e teatrin në veçanti”.

Edicioni i 54-të i këtij festivali do të nisë më 1 shtator dhe do të zgjasë deri më 6 të po këtij muaji, dhe shfaqjet e këtii edicioni do të prezantohen në dy lokacione: Në Teatrin “Adriana” dhe Galerinë e Arteve në Ferizaj.

Shfaqja që do të qel perdet e këtij edicioni është shfaqja “Mishi i egër” e që do ta prezantojë Teatri i Shkupit./ KultPlus.com

Poezitë e Shaban Demirajt që i shkroi si 16-vjeçar

Posted on by Kult Plus

Sot shënohet 10 vjetori i vdekjes së gjuhëtarit, albanologut dhe akademikut të njohur shqiptar, Shaban Demiraj, shkruan KultPlus.

Ai që do të bëhej njeriu i shkencës, që në rininë e vet ka shkruar poezi, sidomos me temën e atdhetarizmit. Janë këto poezi me një nivel të mirë artistik dhe lexohen edhe sot me kureshtje dhe interes. 

Ndoshta janë të rrallë ata, të cilët e dinë që në rininë e vet profesor Shabani shkruante vjersha. Këtë e kemi mësuar tani vonë nga zonja Fatime, bashkëshortja e mrekullueshme e profesorit. Në shtëpinë e tyre në Tiranën e Re, ajo na thotë se “poezitë e Shabanit, të shkruara nga dora e tij afro 80 vjet më parë, i kam këtu, në disa fletore… Ato janë të shumta, unë do t’i seleksionoj e disa prej tyre do t’jua jap për botim juve, si ish- student i tij, thjesht për ta kujtuar”.

Dhe para nesh, si fillim do të na paraqiste dy poezi, për të cilat, ndonëse diçka është shkruar te gazeta “Dielli” nga Enver Memishaj kohë më parë, nuk e kanë gjetur popullarizimin që meritojnë… Poezitë e shkruara nga profesor Shaban Demiraj, që janë me tematika të ndryshme, të flasin për një anë të panjohur të jetës së tij…

“Nga shënimet në fund të poezive mësojmë se Shaban Demiraj, kur i shkroi vjershat ishte në moshën 16- 17-vjeçare dhe nxënës i Medresesë së Tiranës. Po vjershat i shkroi gjatë pushimeve në vendlindjen e tij, Vlorë, e përgjithësisht shkroi për Vlorën e Flamurit e ngjarjet historike të saj. Të çudit fakti që poezitë kanë temën më të rëndësishme të kohës, atë të lirisë e pavarësisë, të nderimit të Flamurit, Ismail Qemalit, e burrave atdhedashës. Dhe ndonëse në moshë të re, vjershat tregojnë për pjekuri mendimi e nivel të mirë artistik, (paçka se atykëtu gjen edhe gabime ortografike, që justifikohen me nivelin arsimor në moshën e tij të re). Po kjo nuk ka rëndësi, rëndësi ka fakti që profesorin e ardhshëm të gjuhës shqipe e frymëzonte qyteti i tij i lindjes, që e deshi aq shumë, prandaj edhe shkroi aq bukur për të…. Por edhe Vlora nuk e harroi kurrë birin e saj të shquar. Veç vlerësimeve të larta që i bëri Atdheu, vitet e fundit Vlora e shpalli atë edhe “Qytetar Nderi” të Qarkut të Vlorës…

Poezitë e djaloshit Shaban Demiraj, edhe sot, pas shumë dekadash, si nga përmbajtja, nga forma, e niveli artistik janë të bukura dhe lexohen me kureshtje e interes. Prandaj, dikush mund të pyesë se pse ai, i riu i talentuar, braktisi rrugën e poezisë. Është e tepërt të themi se njeriu në jetë ecën në rrugën që i pëlqen dhe shikon se aty ku mund të shpalosë aftësitë dhe pasionin e tij, aty ecën më i sigurt… Dhe ai, jo rastësisht zgjodhi rrugën e shkencës së gjuhësisë dhe arriti të bëhej ai që edhe do të mbetet, “Baba i gjuhës shqipe”.

Ka disa vite që profesori ynë i dashur është ndarë nga jeta, por ne nuk jemi ndarë nga kujtimet e nderimi për atë, njeriun e madh të kombit e të gjuhës shqipe. Dëshmi nderimi e mirënjohjeje janë edhe botimi i këtyre poezive. Një zë i bukur atdhetarie edhe për vendlindjen e tij, Vlorën e Labërinë.

Fryma atdhetare, me të cilën jetonte e punonte akademiku, pasqyrohet edhe në poezitë e tij, të shkruara herët, qysh në moshën e rinisë… Ato flasin se Shaban Demiraj gjithë jetën ka jetuar mes nesh e ka punuar për ne, për mëmëdhenë e dashur…. këtë e pasqyrojnë edhe dy poezitë e mëposhtme, botuar në nëntorin e vitit 1937 dhe 1938. /Duro Mustafai /KultPlus.com

Sonte në Grand Hotel “Me hijen e lirimit mbështjellë”

Posted on by KultPlus

Sonte, prej orës 19:00 në Grand Hotel do të bëhet hapja e ekspozitës “Me hijen e lirimit mbështjellë” ekspozitë që është kuruar nga Shaunak Mahbubani dhe po konsiderohet si ekspozita e parë e madhe në Kosovë e cila eksploron cështjet queer, shkruan KultPlus.

Më poshtë po ju sjellim njoftimin e plotë të organizatorëve.

Me hijen e lirimit mbështjellë është ekspozita e parë e madhe në Kosovë që eksploron çështjet queer me kompleksitetet e saj bashkëkohore, duke synuar të riorientojë prioritetet drejt atyre që janë në hije dhe në margjinat e jonormatives. Duke menduar nga konteksti specifik i shtetit të ri të pavarur të Kosovës, ekspozita përmban pyetjet rreth lirisë në thelbin e saj—jo vetëm lirinë për tu dukur dhe dashur siç dëshirojmë, por edhe lirinë për të ekzistuar në shumëllojshmëri duke shmangur kufizimet e identiteteve unilineare, dhe për të qenë agjentë politikë që zbatojnë vizionet queer radikal ndërsektorial.

Curated by | Kuruar nga Shaunak Mahbubani

with Assistant Curator | me asistente kuratore Anyla Kabashi

Organized by | Organizuar nga Sekhmet Institute

Supported by | Mbështetur nga Ministry of Culture, Youth and Sports, Kosovo, Swiss Federal Department of Foreign Affairs, Hajde Foundation, Manifesta 14 Prishtina, ifa – Institut Für Auslandsbeziehungen./ KultPlus.com

Shpaloset programi garues i filmave të shkurtër në PriFest

Posted on by KultPlus

Shpaloset programi garues i filmave të shkurtër në PriFest

PRIFEST prezanton filmat garues në kategorinë e metrazhit të shkurtër, një program që përfshin një gamë  filmash nga vende evropiane dhe botërore. Këtë vit, do të shfaqen pesë premiera kosovare, një evropiane dhe një regjionale. 

 ON TRACKS nga Itai Kerem & Roni Vainer, Izrael/ Premierë evropiane (21min).

Një udhëtim nate në qendër të Tel Avivit për të thyer privilegjin toksik të burrave izraelitë dhe për të hedhur dritë mbi jetën e azilkërkuesve.

 NOTHING BUT SHADOWS nga Kathy Mitrani, USA/Colombia/ Premierë kosovare (13min).

Në përvjetorin e vdekjes së bashkëshortit të Marisol-it, ndërtimi i fqinjit të saj zbulon mbetje njerëzore. Ky zbulim e trondit Marisol-in, një grua supersticioze dhe vizionare, duke e detyruar të përballet me vdekshmërinë e saj.

 A TORTOISES YEAR OF FATE nga Yi Xiong, Kina/ Premierë kosovare (20min).

Një punëtor fabrike kërkon shpresë në jetën e tij të varfër dhe përpiqet të shpëtojë nga një e ardhme pa shpresë. Një tregim melankolik për modernitetin dhe rënien e lirisë.

 HIGHWAY OF A BROKEN HEART nga Nikos Kyritsis, Greqia/ Premierë kosovare (11min).

Diku, në një pjesë të zbrazët të një autostrade të pafundme, Mary do të bëjë gjithçka për të rikuperuar burrin që e ka lënduar. Por nata ka një surprizë të madhe.

 WHY ARE YOU IMAGE PLUS nga Diogo Baldaia, Portugalia/ Premierë kosovare (9 min).

Ima, një fëmijë i vdekur nga kurrioziteti, përpiqet të takojë një Shenjtë për të folur me gjyshen e saj.

ELENA  nga Mateo CINGU, Shqipëri/ Premierë kosovare (15min).

Elena, një vajzë e re dhe e kurioze, përballet me sfida kur sheh gruan e re që kishte njohur natën e kaluar në një bar si mësuesen e saj të re në shkollë. Ky takim i papritur e detyron Elena të përballet me kufijtë e paqartë mes mbijetesës dhe ambicies në ambientin e saj sfidues.

DER BLICK nga Olivier de Bree, Gjermani, Holandë/ Premierë regjionale (22min).

Klaus (rreth të tridhjetave) kalon pushimet verore në një apartament të nxehtë në qytet.I zhgënjyer nga jeta, ai nuk bën shumë përveç se kalon kohën duke rrëshqitur pafundësisht në telefonin e tij, ngroh vakte në mikrovalë dhe spiunon fqinjët me një kamerë që ka zmadhim ekstrem. Por, a është vetëm Klaus ai që shikon të tjerët, apo edhe atë e shikon dikush tjetër?

Edicioni 16-të mbahet prej 10-15 shtator 2024./ KultPlus.com

227 vite nga lindja e Meri Shellit, shkrimtarja angleze e famshme për romanin e saj “Frankenshtajni”

Posted on by Kult Plus

Meri Shelli ka lindur më 30 gusht 1797. Ajo ishte bija e filozofit Uilljam Goduin, gruaja e poetit romantik Persi Shelli. Në moshën 17-vjeçare, largohet nga vatra familjare me atë që do të bëhej më pas burri i saj, Persi Bissh Shelli.

Me anë të penës inteligjente, Meri Shelli trajton tema të rëndësishme dhe gjithnjë bashkëkohore në romanin e saj, si për shembull çfarë është e Mira dhe çfarë është e Keqja, luftën midis jetës dhe vdekjes ose mëdyshjet në lidhje me kufijtë e njohurive njerëzore dhe të gjitha problemtikat që lidhen me to.

Jeta e Meri Shellit ishte e mbushur me plot ngjarje të dhimbshme dhe vdekje, duke filluar që prej lindjes. Në fakt, nëna i vdiq gjatë lindjes, duke e lënë jetime. Përkundrazi, 1816-ta ishte një vit veçanërisht domethënës dhe në të njëjtën kohë i dhimbshëm për jetën e saj. Përveç faktit që kishte pasur frymëzimin për “Frankenshtajnin”, atë vit Meri humbi fëmijën e saj dhe gruaja e Persit kreu vetëvrasje.

“Frankenshtajn” nuk është vetëm një libër i frikshëm, por është gjithashtu një pikënisje interesante për të reflektuar për të gjitha këto tema. Frankenshtajni lindi nga një grua gjeniale, që kishte kuptuar lidhjen komplekse nënë-fëmijë. Krijoi mitin e pavdekshëm gotik të një teme të vështirë: anët e errëta të amësisë.

Edhe pse kinematografia e portretizon krijesën Frankenshtajn si negative, për faktin se mendja e tij i përkiste një krimineli, në libër nuk është aspak i tillë. Në fakt, krijesa kërkon dashuri dhe mirëkuptim, por gjithnjë largohet dhe përndiqet nga njerëzit, për pamjen dhe natyrën e tij. Prandaj, ai bëhet mizor dhe priret të përngjajë si një përbindësh.

Meri Shelli u nda nga jeta më 1 shkurt 1851, duke lënë në vepër letrare gur themeli për letërsinë moderne europiane. /bukinist.al/ KultPlus.com

Gratë shqiptare që kanë bërë histori

Posted on by Kult Plus

Ndër vite njerëzit janë frymëzuar nga figura të shumta të grave shqiptare të cilat kanë bërë histori. Guximi, fuqia, mençuria dhe vendosshmëria e tyre shpesh janë bërë inspirim për të tjerët.

Në sot po ju sjellim emrat e disa grave shqiptare që kanë bërë histori dhe vazhdojnë të kujtohen për të bëmat e tyre.

KUSHE MICJA ka hapur shkollën e parë femërore në Shkodër, në 1862.

SEVASTI QIRIAZI ka hapur shkollën në 1881 në Korçë.

PERSEFONI TRENI ishte drejtuesja e parë e një shkolle për vajza, në Pogradec në 1917.

URANI RAMBO hapi shkollën e parë femërore në Gjirokastër në 1920, dhe në 1923 bëri kërkesën në konferencat e grave që meshkuj e femra të shkolloheshin së bashku.

HAJRIJE KRAJA mësuesja e parë në një shkollë shtetërore, në Shkodër në 1920. Kanë thyer tabu dhe të gjitha vajzat që u regjistruan në shkollat e para të hapura nga zonjat e lartpërmendura.

POLIKSENI LUARASI nxënësja e parë e regjistruar në një shkollë djemsh, në Korçë në 7 mars 1887.

PARASHQEVI QIRIAZI ka organizuar shoqatën e parë të gruas, në Korçë në vitin 1909, e së bashku me Sevastinë, kanë botuar të parën revistë për gratë, “Ylli i Mëngjesit” në Boston në 15 janar 1917. Këto motra të famshme hapën dhe të parën shkollë të mesme për femra në Kamëz, Institutin Kiriaz, në vitin 1922.

IKBAL ÇIKA femra e parë gazetare shqiptare dhe e para pronare femër (botuese) e revistës ekonomike-letrare “Java” në 1937.

ELENI QIRICI, femra e parë shqiptare qe aktroi në Holivud,

Natyrisht që kanë thyer tabu të gjitha gratë e vajzat që guxuan të shkruanin e të botonin në shtypin e kohës, si Motrat Qiriazi, Kaliopi Plasari, Afërdita Erbapi, Emine Toptani, Shaqe Çoba, Urani Rumbo, Ikbal Çika, Marigo e Fereniqi Pozio, Musine Kokalari, Selfixhe Broja, Xhemalije Gjylbegu, Luçije Serreqi, Ollga Pëllumbi etj.

(Nga Fjalori Enciklopedik i Gruas Shqiptare” dr. Zenepe Dibra) / Albumi Akordet / KultPlus.com

Rama ndan pamje nga Lini turistik: Qetësia e liqenit ndërthurur me shijen e produkteve “Made in Albania”

Posted on by Kult Plus

Lini, fshati i vogël buzë liqenit të Ohrit, 22 km nga qyteti i Pogradecit, me një bukuri të rrallë dhe peizazh mahnitës pret mijëra turistë në çdo stinë.

Me shtëpitë e vogla të ndërtuara buzë ujit, në shpinën e një kodre jo shumë të lartë, me rrugica të vogla e të ngushta, të shtruara me gurë të vegjël, ku vështirë se mund të kalosh me makinë, Lini zgjon interesin e gjithë vizitorëve apo turistëve vendas e të huaj.

Kryeministri Edi Rama ndau sot në rrjetet sociale pamje të mrekullueshme nga Lini, në Pogradec ku “qetësia që të fal liqeni, ndërthuret në harmoni të plotë me prodhimet e stinës nga duart e arta të zonjave punëtore që ofrojnë për turistët dhe vendasit shijen e produkteve ‘Made in Albania’”.

Bazilika Paleokristiane e Linit, një monument i shekullit VI, përfaqëson një nga veprat më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore në Shqipëri.

Mozaiku i Linit, tashmë i restauruar, është një trashëgimi e çmuar kulturore dhe njëkohësisht konsiderohet si më i veçanti nga të gjithë mozaikët e tjerë me karakteristika fetare.

Po ashtu, në Lin ka disa plazhe të këndshme me ujë të kristaltë, me rërë dhe guralecë të vegjël.

Një vend i bukur për piknik është edhe vendi i quajtur “Mulliri i Vjetër”, me burime gurgulluese dhe hije pemësh./atsh/KultPlus.com

Eurovizion 2025 do të mbahet në Bazel të Zvicrës, finalja më 17 maj

Posted on by Kult Plus

Qyteti pritës i Eurovizion 2025 do të jetë Bazeli i Zvicrës, ndërsa rena do të jetë Shën Jakobshalle. Janë konfirmuar edhe datat kur do të zhvillohet Eurovision 2025, ku gjysmëfinalja e parë do  të mbahet më 13 maj, gjysmëfinalja e dytë më 15 maj, ndërsa finalja do të zhvillohet më 17 maj. Të tre shfaqjet live do të fillojnë në orën 21:00.

Kjo do të jetë hera e tretë që gara do të mbahet në Zvicër. Vendi gjithashtu priti Eurovizionin në vitet 1956 dhe 1989.

Katër qytete ishin në garën e qytetit pritës: Bazeli, Berna, Gjeneva dhe Zyrih.

Nemo nga Zvicra u kurorëzua fituesi i Eurovizionit të 68-të me këngën ” The Code”. Shqipëria u përfaqësua nga këngëtarja Besa Kokëdhima me këngën “Titan”, por pavarësisht një performance elektrizuese, nuk mundi të prekë finalen./rtsh/KultPlus.com

Osmani: Të zhdukurit me dhunë gjatë luftës, plaga më e thellë e Kosovës

Posted on by Kult Plus

Presidentja e Republikës së Kosovës, në Ditën Ndërkombëtare të të Zhdukurve me dhunë, është shprehur se mbi 1600 të zhdukur me dhunë gjatë luftës së fundit në Kosovë, shumë prej tyre fëmijë, ende mbesin plaga më e thellë e Kosovës.

Përmes rrjeteve sociale, presidentja Osmani tha se synim i regjimit gjenocidal të Serbisë ishte shfarosja dhe shkatërrimi i identitetit tonë, i të ardhmes sonë. Duke e mohuar të vërtetën, Serbia po e përsëritë vazhdimisht krimin

“Mbi 1600 të zhdukur me dhunë gjatë luftës së fundit në Kosovë, shumë prej tyre fëmijë, ende mbesin plaga më e thellë e Kosovës. Synim i regjimit gjenocidal të Serbisë ishte shfarosja dhe shkatërrimi i identitetit tonë, i të ardhmes sonë. Duke e mohuar të vërtetën, Serbia po e përsëritë vazhdimisht krimin. Duke mbajtur arkivat e mbyllura, pavarësisht dakordimit të Brukselit që e kërkon të kundërtën, Serbia po shkel edhe marrëveshjet e arritura”, është shprehur ajo.

Osmani tha se e vërteta nuk mund të fshihet prapa propagandës se kinse Serbia qenka pro paqes dhe pro integrimit në BE.

“E vërteta është një dhe e vetme: në vitin 2024, Serbia ende fle mbi varreza masive të civilëve të pafajshëm”, ka shkruar Osmani./KultPlus.com

75 vite më parë vdiq Sevasti Qiriazi, nismëtarja e organizimit të arsimit kombëtar për vajzat shqiptare

Posted on by Kult Plus

Sot janë bërë 75 vite nga vdekja e nismëtares së arsimit kombëtar, për vajzat shqiptare, Sevasti Qiriazi, shkruan KultPlus.

Sevasti Qiriazi-Dako, arsimuesja e atdhetarja e njohur shqiptare lindi më 24 shkurt të vitit 1871 në Manastir dhe vdiq më 30 gusht të vitit 1949. Ishte njëra prej grave atdhetare shqiptare dhe nismëtare e organizimit të arsimit kombëtar për vajza dhe gra.

Gjatë qëndrimit në Stamboll, Naim Frashëri ai që i dha mundësi Sevasti Qiriazi-Dakos të studionte në kolegjin me emër Robert College në Konstandinopojë e të luante një rol aktiv në arsimimin e grave. Shkollën e lartë e kreu në Stamboll, pas kthimit në atdhe nisi të punojë për shkollën shqipe të vashave. Ajo qe e para grua shqiptare që studioi në këtë institucion amerikan, të cilin e kreu në qershor të vitit 1891.

Me t’u kthyer në Shqipëri ajo mori pjesë në ngritjen e shkollës së vashave në Korçë më 1891. Kjo shkollë është edhe fillimi i një shkolle mbi bazën laike. Pas Luftës së Parë Botërore kjo shkollë njihej ende me emrin e familjes Qiriazi. Ajo mori pjesë edhe në Kongresin e Manastirit, ku u mor kryesisht me përgatitjen e teksteve shkollore. Është thënë se Sevasti Qiriazi-Dako ka botuar një gramatikë për shkollat fillore (Manastir 1912) dhe ka redaktuar një radhë tekstesh historie. Me të shoqin, gazetarin dhe shkrimtarin Kristo Anastas Dako (1878-1941) e me të motrën Parashqevi Qiriazi ajo vajti në Rumani e prej andej emigroi në Shtetet e Bashkuara, ku bashkëpunoi me të përdyjavshmen “Yll’ i mëngjesit”.Motrat Qiriazi ishin mësueset dhe edukatoret e para të shkollës së vashave që u hap më 1891 në Korçë. Nga kjo shkollë dolën shumë emra të njohur të femrave të cilat kontribuan , jo vetëm në fushën e arsimit , por u bënë edhe luftëtare të njohura të çështjes kombëtare.

Sevasti Qiriazi mori pjesë në Kongresin e Elbasanit si dhe punoi në komisionin për shqyrtimin e teksteve shkollore të ngritur nga shoqëria “Përparimi”. Shkroi “Gramatika elementare për shkollat fillore”. Bashkëpunoi me atdhetarë dhe me Ismail Qemalin për çështjen kombëtare. Kur ishte kryetare e partisë “Partia Kombëtare Shqiptare” në SHBA, mbrojti të drejtat e shqiptarëve në shumë forume ndërkombëtare. Duke iu përkushtuar përparimit kombëtar dha ndihmesë në fushën e arsimit dhe emancipimit shoqëror të femrës shqiptare. / KultPlus.com

10 vite nga vdekja e delegatit të Kongresit të Drejtëshkrimit, Shaban Demiraj

Posted on by Kult Plus

Sot janë bërë 10 vite nga vdekja e albanologut, delegatit të Kongresit të Drejtëshkrimit dhe akademikut shqiptar Shaban Demiraj, shkruan KultPlus.

Shaban Demiraj ka qenë gjuhëtar, albanolog dhe akademik i njohur shqiptar. Ka qenë kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë gjatë viteve 1993 – 1997.

Demiraj u lind në Vlorë më 1 janar 1920. Kreu medresenë në Tiranë dhe studimet e larta në degën e gjuhës shqipe e të letërsisë në Institutin Pedagogjik Dyvjeçar (1946-1948) dhe më pas në Institutin e Lartë Pedagogjik (1954-1955).

Në vitet 1948-1954 punoi si mësues në disa shkolla të mesme (Gjirokastër, Tiranë). Në vitin 1954 filloi punën si pedagog në Institutin e Lartë Pedagogjik dhe më pas në Fakultetin e Historisë e të Filologjisë të Universitetit të Tiranës, ku shërbeu deri më 1990, kur doli në pension. Kështu, ai punon si mësues, profesor e shkencëtar mbi 60 vite, çka përbën në vetevete rekord të këndshëm.

Është njëri prej pedagogëve që ka mbajtur kurse leksionesh për një numër të qenësishëm lëndësh albanistike dhe albanologjike, si për morfologjinë e gjuhës së sotme shqipe, për gramatikën historike të gjuhës shqipe, për historinë e gjuhës së shkruar shqipe (shekujt XVII-XIX), si edhe një kurs special për gjuhësinë ballkanike. Për këto lëndë hartoi tekstet përkatëse, që u botuan si dispensa e libra më vete, me të cilët punojnë edhe sot Universitete të Shqipërisë, të Kosovës, të Maqedonisë, etj. Ai drejtoi me aftësi shkencore dhe administrative për 27 vjet katedrën e gjuhës shqipe në Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë (1962-1989).

Në vitet 1962-1966 ka qenë zëvendës-dekan i Fakultetit të Historisë e të Filologjisë të Universitetit të Tiranës. Ai do të mbetet në historinë e Fakultetit të Historisë dhe të Filologjisë dhe të Universitetit të Tiranës si drejtues që u shqua për punë të pakursyer dhe të një cilësie të lartë.

Ai i përket yllnajës më të lartë të albanistëve dhe albanologëve të të gjitha kohërave. Jeta dhe vepra e vet flet për dashuri ndaj gjuhës shqipe, ndaj gjuhëve, madje ndaj Gjuhës vetë, për pasion, durim e këmbëngulje shembullore në rrugën e kërkuesit, të shkencëtarit të palodhur.

Ai  u zgjodh anëtar i komisionit organizues dhe delegat i Kongresit të Drejtshkrimit (1972). Ndërsa titujt dhe postet të cilat iu dhanë ndër vite janë: titujt e lartë Profesor (1972), Mësues i Popullit (1977), Profesor i merituar 1990, anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë (1989), kryetar i saj (1993-1997), anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës (1996), anëtar i Akademisë Qendrore Europiane të Shkencave dhe të Arteve (1997), anëtar nderi i Akademisë Diplomatike të Londrës (2000), nënkryetar i A.I.E.S.E.E. (Shoqata Ndërkombëtare e Studimeve të Europës Jug-lindore (1994-1998). Laureat i dy Çmimeve të Republikës, të klasit të dytë (1979) dhe të klasit të parë (1989). Është dekoruar me Urdhërin Mjeshtër i Madh i Punës (2000). Është Qytetar Nderi i Vlorës (2001).

Ai vdiq më 30 gusht 2014 në Tiranë/KultPlus.com

30 gushti, Dita Ndërkombëtare e të Zhdukurve

Posted on by Kult Plus

30 gushti shënon Ditën Ndërkombëtre e të Zhdukurve.

Dita Ndërkombëtare e të Zhdukurve (International Day of the Disappeared) është një ditë e përvitshme përkujtimore më datë 30 gusht, në të cilën njerëzimi kujton fatin e njerëzve, që në kundërshtim me vullnetin e tyre janë zhdukur.

Kjo ditë shënohet edhe në Kosovë, duke përkujtuar të zhdukurit e luftës së vitit 1999, nga e cila 1600 persona figurojnë ende të zhdukur.

Për të shënuar këtë ditë krerët e shtetit do të bëjnë nderime te Memoriali për të Pagjeturit në Prishtinë.

Pas përfundimit të luftës së Kosovës, të zhdukur figuronin rreth 6.500 persona. Prej asaj kohe, janë kryer zhvarrime në varreza masive në Kosovë dhe Serbi./KultPlus.com

”XConferenze” dëshiron të sfidojë ”Zoom” dhe ”Google”

Posted on by Kult Plus

“XConference”: ky mund të jetë emri i funksionit të ardhshëm të thirrjeve video të kompanisë X së miliarderit Elon Musk.

Aktualisht është duke u testuar dhe aplikacioni lejon që të kryhen telefonata me video në grup midis përdoruesve, një mjet i aftë për të konkurruar me softuer të ndryshëm si Zoom, Google Meet ose Microsoft Teams të cilët kanë pasur një zhvillim të madh me pandeminë dhe punën në distancë.

Për momentin informacioni është i kufizuar, nuk dihen shumë detaje dhe as data e mundshme e prezantimit.

Lajmi u dha nga Chris Park, ndaj të cilit Elon Musk ka reaguar me emoji-n e flakës, në shenjë miratimi dhe entuziazmi./KultPlus.com

Fjala e Abdyl Frashërit në mediet e Evropës

Posted on by Kult Plus

Kur flasim për Abdyl Frashërin publicist sjellim në kujtesë se ai mori penën në dorë në ato vite, kur iu përkushtua tërësisht politikës dhe u shqua si personalitet politik më 1877, kur Kriza Lindore po rrezikonte trojet shqiptare.

Veprimtaria politike e tij merr hov në muajt e parë të 1877-s me themelimin e Komitetit Shqiptar të Janinës. Në javën e dytë të dhjetorit, i sapozgjedhur deputet i Janinës në Parlamentin e dytë Osman, shkon në Stamboll, ku më 21 dhjetor 1877 zgjidhet Kryetar i Komitetit Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare, i njohur si Komiteti Shqiptar i Stambollit, përbërë nga personalitete, veprimtarë të mirënjohur të Rilindjes Kombëtare.

Kemi parasysh se atëbotë në trevat shqiptare nuk kishte ende shtyp kombëtar në gjuhën shqipe, prandaj Abdyli iu drejtua gazetave të huaja në Austri, në Itali, në Greqi etj.

Emri i Abdylit u bë i njohur shpejt, si përfaqësues i idealeve të larta kombëtare shqiptare, i lëvizjes çlirimtare që po merrte hov në trevat shqiptare, por edhe si publicist. Janë të shumëvlerësuar tre artikujt, shkruar në një kohë dhe dërguar në tri të përkohshme në shtete të ndryshme: “Letër nga Janina” (në revistën “Basiret” të Stambollit, botuar më 21 prill l878, f.3, “Shqipëria dhe Traktati i Shën Stefanit” (në revistën “Le Messager de Vienne”, botuar më 26 prill l878,f.4) /Shënim: në këtë të përkohshme vjeneze, Abdyli ka botuar edhe disa artikuj të tjerë (më 3, 17 e 31 maj 1878); (më 7 qershor 1878 ) dhe (24 tetor 1878) dhe “Helenizmi dhe shqiptarët” (botuar më 23 maj l878 në të përdyjavshmen greke “Kleo”, që dilte në Trieste të Italisë).

Artikujt u shkruan në gjuhët e atyre të të përkohshmeve: turqisht, frëngjisht dhe greqisht. Për rëndësinë dhe interesin që paraqisnin, problemet e trajtuara flet edhe koha, shpejtësia e botimit të tyre. Ata kanë një bosht dhe një linjë: lirinë e të drejtat e kombit shqiptar, mbrojtjen e tërësisë territoriale.

Në trajtesën titulluar Shqipëria dhe Traktati i Shën Stefanit me pseudonimin Korrespondenti i Posaçëm nga Janina, pas një analize të thelluar të atij dokumenti, arrinte në përfundimin se “Traktati i Shën Stefanit (mars 1878) përbënte vetëm hapin e parë në zbatim të strategjisë së Rusisë cariste për asgjësimin e Shqipërisë. ( Revista “Messager de Vienne, 26 prill 1878 )

Traktati famëkeq i cungonte tepër e përçudshëm tokat shqiptare. Malin e Zi e trefishonte me rrëmbimin e trojeve shqiptare: Ulqinin, Tivarin dhe thuajse gjithë liqenin e Shkodrës e buzëlumin e Bunës: Hotin, Grudën, Plavën e Gucinë. Serbia shtrihej deri në afërsi të Mitrovicës. Kështu shumica e trevave shqiptare u daroviteshin tre shteteve sllave të Ballkanit.

Abdyl Frashëri, radhaz e në një zë me Pashko Vasën e veprimtarë të tjerë të shquar të Rilindjes kombëtare shqiptare, shfrytëzon gazeta e revista të huaja për të tërhequr vëmendjen e opinionit ndërkombëtar për padrejtësitë që i bëheshin Shqipërisë dhe shqiptarëve.

Përmes revistës “Basiret” u drejtohej lexuesve të kryeqytetit të Perandorisë Osmane, tërthoras qeverisë së Stambollit, që t’u kushtonin rëndësi të drejtave të shqiptarëve e të Shqipërisë dhe “nuk duhet harruar shekulli i Skënderbeut, se shqiptarët do ta përsëritnin atë”. (Gazeta “Basiret”-/Gjykimi/,Stamboll, 21 prill 1878).

“Letra nga Janina jehoi, si brenda, ashtu edhe jashtë Shqipërisë, si një rrufe në qiell të kthjelltë. Abdyl Frashëri, në emër të humanizmit dhe të qytetërimit i bën të ditur “botës diplomatike” (Fuqitë e Mëdha) detyrën që ajo “botë” kishte për t’ua prerë vrullet idhtiarve të Rusisë në Ballkan. (Shih Kristo Frashëri – burim i cituar, f. 28 ).

I mirëmenduar është bashkëpunimi me revistën “Le Messager de Vienne”, shumë e afërt me qarqet diplomatike të Evropës. Në një cikël prej gjashtë artikujsh, Abdyli arriti të parashtrojë problemet më kryesore të çështjes shqiptare në mbrojtje të të drejtave tona kombëtare. Në ta argumentohej se kombi shqiptar është një komb që ka luajtur rol të rëndësishëm në historinë e Ballkanit, duke u dalë në krah, me armë në dorë, pikërisht atyre vendeve qe kërkonin shpërbërjen e tij; është një komb, që, pavarësisht nga dallimet fetare, nxitur e ushqyer qëllimisht nga qarqet shovene, ka të njëjtën kulturë, të njëjtat tradita, të njëjtën gjuhë.

Njëherit ai e “fton në tryezën e bashkëbisedimit” lexuesin austriak të së përjavshmes “Messager de Vienne” (“Lajmëtari i Vjenës”) ku kritikon politikën e manovrat e Petersburgut, për, gjoja, “çlirimin e popullatave të Lindjes”. (Revista “Messager de Vienne, 26 prill 1878)

Në artikullin, botuar në të përjavshmen kulturore “Kleo” që dile në qytetin Trieste, asokohe nën sundimin austro-hungarez, Abdyl Frashëri me pseudonimin “Një shqiptar që banon në Trieste” i drejtohet, më së shumti, lexuesit italian, por edhe atij grek, për të sqaruar të vërtetën. (Gazeta “Kleo”, Trieste, 23 maj 1878 )

Këto artikuj bënë jehuan në qarqet intelektuale e politike të Stambollit, të Vjenës, të Triestes, madje edhe të Athinës. Studiuesit e jetës e të veprës së Abdyl Frashërit kanë vënë në dukje pozitën e vështirë të historianit-publicist grek Dhimitër Hasioti, i cili kishte marrë përsipër të ballafaqohej me artikullin, po në revistën “Kleo” të Triestes. Hasioti ngase nuk gjen argumente, trillon e shfryn me mllef e tërbim kundër artikullit “Helenizmi dhe shqiptarët”. E ashtuquajtura “përgjigje” e “polemikë” me shqiptarin e Triestes, u botua në tre numra të gazetës greke.

Pavarësisht se cilës audience i drejtohet, Abdyl Frashëri bën kujdes për të hedhur e shtjelluar çështjet më të rëndësishme të kohës, që lidhen me domosdoshmërinë e kundërshtimit të vendimeve apriori të përfshira në Traktatin e Shën Stefanit. Ai nuhat kundërshtitë evropiane, shprehur drejtpërsëdrejti, qartë e preraz se absurditetet e Shën Stefanit paralajmërojnë re e stuhi, shpërbërje të marrëveshjeve të diplomacisë së lartë për zotërim në brigjet e Adriatikut.

U ndala në tre artikujt më të parë, por “arkivi publicistik i tij është i pasur me tituj shkrimesh e gazetash, me larmi tematike e problemore për çështjen kombëtare. Studiuesit e shtypit të kohës, të atyre të përkohshmeve,që merreshin me çështjen shqiptare, kanë skeduar dhe nxjerrë në pah një varg shkrimesh, botuar, sidomos, në gazetat e revistat e Stambollit, të Parisit, të Athinës, etj. Profesor Kristo Frashëri vlerësonte: “Shkrimet origjinale që tani kemi në dorë janë pesëfishuar si tituj dhe dhjetëfishuar si vëllim në krahasim me ato që njiheshin disa vjet më parë” (Revista “Studime historike”, Tiranë, 1981, nr. l).

2.

Një vështrim profesional në veprën publicistike të Abdyl Frashërit na bind se që në shkrimin e parë shohim se autori njeh mirë objektin që shqyrton, njeh e zbaton metodën e përvetësimit dhe të pasqyrimit politik të fakteve, të dukurive, të ngjarjeve të problemeve të realitetit historik e shoqëror.

Artikujt, qofshin edhe ato që revista vjeneze i emërton si korrespondenca, kanë natyrën e ese-ve, por edhe pamflete. Përveç shkrimeve “Shqipëria dhe Traktati i Shën Stefanit” dhe “Helenizimi dhe shqiptarët”, që, si konceptim e ndërtim, anojnë dukshëm nga lloji publicistik “Pamflet”, mjaft artikuj të tjerë kanë si tipar të natyrshëm polemikën.

Në hartimin e shkrimeve të ndryshme shfaqet mëvetësia e autorit, me zhdërvjelltësi parashtron idetë e mendimet për problemet më të rëndësishme. Në monografinë “Abdyl Frashëri” theksohet: çdo frazë ka një nëntekst, çdo ide ka një rezonancë, toni është i alternuar. (Tiranë, l984, f. ll 8)

Qëmtimi i fakteve, përzgjedhja e tyre për argumentim bindës në polemikën me kundërshtarët politikë dhe ideologjikë përbën një nga tiparet të publicistikës së këtij autori.

Në parashtrim të problemeve operon nga fraza në frazë, herë duke pohuar a mohuar një të dhënë paraqitur si fakt a një qëndrim, herë duke sulmuar kundërshtarin me pyetje retorike që e vënë në pozitë të vështirë.

Tipar i dukshëm i publicistikës së Abdyl Frashërit është historizmi, aftësia për t’i pasqyruar faktet e ngjarjet në dinamikë e proces, në një sfond e hark kohor të caktuar, në rrjedhën e tyre të natyrshme që në zanafillë e deri në zhvillim të plotë. Në të 6 shkrimet e “Le Messager de Vienne”, publikuar në prill-qershor të l878-s, problematika e shtjelluar vështrohet në suazën historike në argumentim të idesë themelore: formimi i kombit shqiptar dhe roli i tij i spikatur në jetën, zhvillimet ushtarako-politike e historiko-shoqërore në sinisi të Ballkanit. U kujton të interesuarve se “Shqipëria nuk është aq e vogël”. (Revista “Messager de Vienne, 3 maj 1878)

Karakteri studimor përbën një tregues të rëndësishëm të kësaj publicistike, mishëruar në analizën e thellë të fakteve, të dukurive, të ngjarjeve; në përgjithësimet objektive, të motivuara. Kësisoj, argumentet e shëndoshë përcjellin deduksione pa mëdyshje për formimin e kombit shqiptar, për etninë e tij në trojet e veta, për pozitën e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare, për ndihmesën e saj në zgjidhjen e Krizës Lindore, për veçantitë dhe unjisinë e kulturës kombëtare pavarësisht nga ngjyrimet fetare, etj. Bindëse, përveç atyre që nuk kanë veshë, atyre që, për interesa të caktuara, dëgjojnë vetëm një këmbonë apo vetëm një lloj tingëllime të saj, janë argumentet që pataqiten në debatin për trojet shqiptare. (Shih: Revista “Messager de Vienne, 17 maj 1878 )

Në një “Korrespondencë”, pas polemikave të gjalla, shtruar me një gjuhë të kulturuar, autori, natyrshëm arrin në përfundimin se populli shqiptar historikisht e me vendosmëri ka ruajtur kombësinë e vet, ndaj askush nuk ka të drejtë të cënojë interesat, të drejtat dhe tërësinë territoriale të tij. (Revista “Messager de Vienne, 21 maj 1878)

Abdyl Frashëri me dinjitet ngre zërin, deklaron se bashkatdhetarët e tij aspirojnë dhe do të luftojnë për krijimin e shtetit kombëtar të pavarur”. (Revista “Messager de Vienne, 24 maj 1878)

Në shkrimet e tij shfaqet mëvetësia e autorit çka i hap udhë dhe i jep dorë të parashtrojë idetë e mendimet për problemet më të rëndësishme. Në monografinë e akademikut Kristo Frashëri lexojmë: “theksohet: çdo frazë ka një nëntekst, çdo ide ka një rezonancë, toni është i alternuar. Duke sulmuar kundërshtarin me pyetje retorike që vënë në pozitë të vështirë edhe “botën diplomatike”. Abdyl Frashëri pyet: “ Çfarë do të bëjë Evropa humanitare për një komb të varfër dhe pa mbrojtje siç është Shqipëria?! A do të denjojë ajo të thotë fjalën për të mbrojtur të drejtat e saj?!”. (Nga libri “Abdyl Frashëri”, Tiranë, l984, f. 118) / Nga: Hamit Boriçi / KultPlus.com

Weaver merr ”Luanin e artë” për arritjet në karrierë

Posted on by Kult Plus

Festivali Ndërkombëtar i Filmit i Venecias nderoi aktoren amerikane, Sigourney Weaver me një çmim prestigjioz “Luani i artë” për karrierën artistike, ndërsa festivali italian hapi edicionin e tij të 81-të dje në mbrëmje.

Gjithsej 21 filma ndërkombëtarë konkurrojnë për çmimin kryesor të festivalit ”Luani i artë”.

Në fjalimin e saj, Weaver falënderoi familjen dhe kolegët e saj aktorë.

”Luani im i artë do të ulet pranë meje në aeroplan”, tha aktorja 74-vjeçare, e njohur për rolin e saj në filmin ”Alien”, premiera e të cilëve u bë në vitin 1979.

Weaver i referohej titullit italian të çmimit “Leone d’Oro”.

”Ai do të ulet pranë meje në gondolë dhe burri im do të duhet të mësohet me atë, të shtrirë në shtrat me ne”, shtoi ajo me shaka.

Aktorja franceze, Camille Cottin mbajti fjalimin lavdërues për kolegen e saj amerikane.

Ajo vlerësoi Weaver për punën pioniere që ajo ka bërë për gratë në sferën publike – me role femrash pa klishe’.

“Faleminderit që krijuat një dimension të ri në kinema duke portretizuar gratë në një mënyrë kaq revolucionare”, tha Cottin në gala të së mërkurës mbrëma, e cila u organizua nga aktorja italiane, Sveva Alviti.

Më pas, regjisori James Cameron, i cili punoi me Weaver në filmin “Avatar”, mbajti një fjalim të dytë lavdërues përmes video-mesazhit dhe tha se “nëse më pyesni mua, Oscar-i është shumë i vonuar për të”.

Pasi festivali i vitit të kaluar u ndoq kryesisht nga aktorë italianë dhe evropianë për shkak të grevës së Hollivudit, shumë yje ndërkombëtarë u rikthyen këtë vit në Venecia për të ecur sërish në tapetin e kuq.

Aktorja Cate Blanchett dhe muzikantja Patti Smith pozuan së bashku për fotografët.

Regjisori Tim Burton ka ecur dorë për dore në tapetin e kuq me partneren e tij, aktoren Monica Bellucci.

Filmi i tij “Beetlejuice Beetlejuice” ishte i pari që u shfaq pas ceremonisë së hapjes.

Bellucci është bashkuar në kastin e filmit nga yjet, duke përfshirë Michael Keaton, Winona Ryder, Willem Dafoe dhe Jenna Ortega.

Angelina Jolie luan këngëtaren e njohur të operës Maria Callas në filmin biografik “Maria” nga Pablo Larraín, ndërsa filmi aksion i bashkëshortit të saj Brad Pitt – “Wolfs” nga Jon Watts – shfaqet jashtë konkurrimit.

Vendimi për ”Luanin e artë” i takon një jurie prej nëntë anëtarësh të udhëhequr nga aktorja franceze Isabelle Huppert.

Ai do të jepet në natën e mbylljes së festivalit, më 7 shtator./KultPlus.com

Thënie për jetën nga ikona e muzikës pop, Michael Jackson

Posted on by Kult Plus

“Përpara se të më gjykosh, përpiqu fort të më duash”.

“Të lutem, ndiqi ëndrrat! Pavarësisht idealeve të tua, ti mund të bëhesh ai që dëshiron të bëhesh”.

“Unë mund ta pranoj dështimin. Secili nga ne dështon në diçka përgjatë jetës së vet, por unë nuk mund ta pranoj dot të mos e provoj sërish”.

“Gjithmonë beso tek vetja. Pavarësisht nëse të tjerët rreth teje po tregohen negativë, apo po të përçojnë energji negative, mos i merr parasysh mendimet e tyre, sepse ti do të bëhesh, ashtu siç ti beson se do të bëhesh”.

“T’i japësh dikujt një pjesë të zemrës tënde, është shumë herë më me vlerë se t’i japësh gjithë pasurinë e botës”.

“Nëse ti nuk beson tek vetja jote, asgjë e mirë nuk do të të ndodhë në jetë. Nëse ti nuk beson tek vetja, kush tjetër do të të besojë ty?”

“Le të ëndërrojmë për një të nesërme ku do të dashurojmë me shpirt, dhe do ta njohim dashurinë si të vërtetën e vetme që buron nga zemra për çdo krijesë”.

“Është më mirë të dështosh duke qenë vetvetja, se sa të korrësh sukses duke imituar të tjerët”.

“Dikush dikur tha “Shpirti është ai që ka rëndësi””.

“Jini modestë, besoni tek vetja juaj dhe mbusheni zemrën tuaj me dashurinë e gjithë botës”

– Michael Jakson./ KultPlus.com

Shishja e konjakut e vitit 1696 konfirmohet si më e vjetra në botë

Posted on by Kult Plus

Një shishe konjaku që i përkiste një koleksionisti në Holandë u emërua zyrtarisht më e vjetra në botë me 328 vjeç.

Konjaku Jules Robin i vitit 1696, i vendosur në koleksionin e banorit të Nijmegen, Lars Janssen, u emërua konjaku më i vjetër në botë nga Rekordet Botërore Guinness.

Shishja më e vjetër e konjakut besohej më parë të ishte një konjak i vitit 1762 nga Gautier. Një nga vetëm tre shishet e mbetura të njohura të pijeve alkoolike u hodh në ankand nga Sotheby’s për 146,000 dollarë në vitin 2020, duke e bërë atë konjakun më të vjetër të shitur në ankand.

Konjaku është një lloj raki e prodhuar nga vera e distiluar dy herë e bërë nga rrushi që e ka origjinën nga zona të caktuara në Francë./

Tyra Banks rikthehet në pistën e “Victoria’s Secret” pas 19 vitesh

Posted on by Kult Plus

Tyra Banks është kthyer në pistë si modele e Victoria’s Secret. Modelja e njohur do të shfaqet në sfilatën e shtëpisë së të brendshmeve, e cila do të zhvillohet në Nju Jork më 15 tetor.

Lajmi është bërë i ditur përmes një videoje të postuar në llogarinë zyrtare të Victoria’s Secret në Instagram.

Në klip, Gigi Hadid shihet duke hyrë në hollin e një hoteli luksoz. Aty e pret Tyra Banks me një zarf.

Teksa modelja kthehet përballë kamerës, veshja e saj lexon: ‘Victoria’s Secret Fashion Show 2024’. Pasi i ka dhënë një zarf Gigi Hadid, Tyra Banks i thotë: “Shihemi atje”.

Hera e fundit që Tyra Banks u shfaq në pasarelë ishte në vitin 2005./KultPlus.com