Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, i shoqëruar nga Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku, dhe këshilltarja e ministrit, Nora Arapi Krasniqi, ka pritur në takim ekipin udhëheqës të gërmimeve në lokalitetin arkeologjik “Ulpiana”, në përbërje të Christophe Goddard nga Universitetit “Ecole Normale Supérieure” në Paris, Arben Hajdari, profesor në Universitetin e Prishtinës dhe arkeolog, dhe Milot Berisha, arkeolog në Institutin Arkeologjik të Kosovës.
Kryeministri Kurti falënderoi për punën dhe përkushtimin në projektin “Gërmimet në lokalitetin arkeologjik Ulpiana” që po zhvillohet në bashkëpunim të ngushtë ndërmjet Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Universitetit të Prishtinës dhe atij francez, “Ecole Normale Supérieure”, ndërsa u informua për punën e deritanishme dhe zbulimin e fundit me rëndësi historike në këtë lokalitet.
“Në takim u theksua se mbishkrimi monumental paraqet një dëshmi shumë të rrallë, një dedikim perandorak nga Perandori Justinian (527-565) i qytetit Justiniana Secunda, i përshkruar si qytet Dardan, në provincën e Dardanisë (krijuar nga paraardhësi i tij Diokleciani në fillim të shek. IV pas e.s) dhe kishës së tij. Zbulimi dëshmon afërsinë e perandorit me provincën e origjinës, ndërkaq Kisha paraqet një strukturë arkitektonike të klasit botëror sikurse ndërtimet e S. Sophia në Konstandinopojë dhe S.Vitale në Ravenë. Kjo kishë po ashtu paraqet një prej zbulimeve më të mëdha të Perandorisë së vonshme romake dhe perandorëve më të rëndësishëm”, citohet në komunikatë Kurti.
Sipas njoftimit të Qeverisë së Kosovës, projekti “Gërmimet në lokalitetin arkeologjik Ulpiana” po realizohet në bashkëpunim të ngushtë ndërinstitucional në mes të Ministrisë dhe Institutit Arkeologjik të Kosovës, Universitetit të Prishtinës – Fakultetit Filozofik, Departamenti i Antropologjisë, dhe Universitetit në Paris, “Ecole Normale Supérieure”.
“Në korrik të vitit të kaluar ishte nënshkruar vazhdimi i marrëveshjes fillestare të bashkëpunimit nga viti 2017. Projekti ka një shtrirje kohore tre vjeçare dhe buron nga ligji për ratifikimin e “Marrëveshjes financiare për IPA 2020 në mes të Republikës së Kosovës dhe Bashkimit Evropian”, dhe financohet nga fondet IPA II të Bashkimit Evropian në vlerë prej 1 milion euro”, thuhet në njoftim.
Përmes tij është siguruar mbështetje teknike, shkencore dhe financiare për zhvillim të lokaliteti Arkeologjik Ulpiana si aset me vlera të rëndësishme historike, artistike, shkencore dhe ekonomike.
Në fund të komunikatës thuhet se përpos mbështetjes teknike dhe shkencore, ky bashkëpunim ndikon në ngritje të kapaciteteve profesionale shkencore, përmes programit të shkëmbimit të studiuesve, profesorëve, arkeologëve dhe studentëve, dhe trajnimeve të përbashkëta.
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti për zbulimin e shkrimit monumental në Lokacionin Arkeologjik në Ulpianë ka thënë se zbulimi dëshmon lidhjen e perandorit Justinian me Dardaninë, shkruan KultPlus.
Ekipi i arkeologëve në përbërje nga Christophe Goddard, Arben Hajdari e Milot Berisha gjatë hulumtimeve shkencore kanë zbuluar një mbishkrim monumental me rëndësi të jashtëzakonshme historike nga Perandori Justinian (527-565) i qytetit Justiniana Secunda, i përshkruar si qytet Dardan, një qytet në provincën e Dardanisë (krijuar nga paraardhësi i tij Diokleciani në fillim të shek. IV pas e.s.) dhe i kishës së tij./KultPlus.com
Presidentja e vendit Vjosa Osmani, pas zbulimit historik ka vizituar Lokalitetin Arkeologjik Ulpiana, meqë rast ka thënë se çdo gërmim në Ulpianë zbulon thesare të fshehura të kaluarës tonë si dhe zbulon fragmente të qytetërimit tonë të lashtë, shkruan KultPlus.
Presidentja Osmani thënë po ashtu se këto zbulime janë evidenca të rëndësishme për historinë e Dardanisë dhe dardanëve gjatë Antikitetit të vonë-Mesjetës së hershme.
“Ulpiana është një udhëtim nëpër kohë që zbulon thesaret e fshehura të së kaluarës sonë. Çdo gërmim zbulon fragmente të qytetërimit tonë të lashtë.
Nga Mbretëria e Dardanisë e deri te Perandori Justinian janë shekuj të trashëgimisë sonë të prekshme, e cila ndërlidhë të tashmen tonë me të kaluarën e largët.
Zbulimet e fundit në Ulpianë (Justiniana Secunda), paraqesin evidenca të rëndësishme për historinë e Dardanisë dhe dardanëve gjatë Antikitetit të vonë-Mesjetës së hershme”, thuhet në postimin e presidentes në facebook./KultPlus.com
Ambasadori amerikan, Jeffrey Hovenier, sot ka vizituar Parkun Arkeologjik të Ulpianës, shkruan KultPlus.
Ambasadori Hovenier, përmes një postimi në Twitter ka thënë për Ulpianën se në këtë lokacion të klasit botëror, po punon një super ekip për të dokumentuar trashëgiminë kulturore të Kosovës.
“Kisha privilegjin të vizitoja Parkun Arkeologjik të Ulpianës sot, ku një ekip mahnitës po shton faktet dhe po dokumenton trashëgiminë kulturore të Kosovës në këtë lokacion të klasit botëror”, shkroi Hovenier në rrjetin social Twitter./KultPlus.com
Po fillon mbjellja e fermave urbane në lagjen Ulpiana, mbjellje qw do tw bwhet bashkw me komunitetin e qw po organizohet nga YARL (Youth are the real leaders) në bashkëpunim me OSCE (Misioni në Kosovë), Drejtoria e Parqeve dhe Hapësirave Publike (Komuna e Prishtinës), Fakulteti i Bujqësisë dhe nxënësit e shkollës “Hasan Prishtina”, projekt ky qw synon të nxisë ndërgjegjësimin për mjedisin, sigurinë në ushqim dhe të promovojë mjedise urbane të gjelbra dhe të shëndetshme nëpërmjet gjithëpërfshirjes.
“Bashkëpunimi me komunitetin e lagjes Ulpiana dhe personat me aftësi të kufizuara është prioritet i këtij projekti. Gjatë kësaj ngjarje do të keni mundësi të mësoni rreth praktikave të qëndrueshme bujqësore dhe të kontribuoni në rritjen e produkteve të freskëta në lagjen Ulpiana”, thuhet në njoftimin YARL.
Më poshtë po ju sjellim detajet e kësaj ngjarje që do të mbahet të dielën, prej orës 09:00.
Pavarësisht nëse jeni banor të lagjes Ulpiana, aktivist i mjedisit ose jeni thjesht kurioz për bujqësinë urbane, kjo ngjarje është e hapur për të gjithë. Nuk kërkohet përvojë paraprake, pasi ekipi ynë do t’ju udhëheqë gjatë procesit të mbjelljes. Sillni entuziazmin tuaj dhe veshje të rehatshme për aktivitete në natyrë, ndërsa, ne do të ju ofrojmë të gjitha mjetet dhe materialet e nevojshme për punë.
Mos e humbisni këtë mundësi të jashtëzakonshme për të bërë një ndikim pozitiv në lagjen Ulpiana dhe për t’u lidhur me individë me të njëjtin mendim, të cilët ndajnë një pasion për qëndrueshmërinë urbane. Ftoni miqtë tuaj dhe le të mbjellim farat e ndryshimit së bashku!
Data: 09.07.2023 (E diel) Ora: 09:00 Vendndodhja: Lagjja Ulpiana, afër Kult Plus
Për më shume informata ju lutem na kontaktoni nëpërmjet email: [email protected]
Gërmimet në një qytet dikur të harruar po nxjerrin në dritë historitë e banorëve të tij, siç zbulon Oliver Gilkes. Fushat dhe kodrat e gjera, të larta, të rrotulluara të Kosovës janë një ndryshim i papritur nga majat e larta dhe kodrat e thyera të maleve të Ballkanit. Ky rajon me toka pjellore dhe malësi të pasura me minerale e ka bërë Kosovën shënjestër të perandorive ambicioze gjatë shekujve.
Ishte një qendër e fuqisë kulturore ilire, një pikë qendrore e ndikimit romak në Ballkanin verior, një nga qendrat e fuqisë që i dhanë jetë historisë jetëshkurtër të Perandorisë Serbe mesjetare dhe një pjesë qendrore e hegjemonisë osmane në Evropë. Popullsia e saj me shumicë shqiptare etnike shpalli pavarësinë në vitin 2008 pas një beteje shqetësuese me serbët. Që atëherë, Instituti i Arkeologjisë së Kosovës dhe Muzeu Kombëtar i Prishtinës kanë ndërmarrë sondazhe dhe gërmime të gjera, duke i dhënë shtetit të ri një ndjenjë të së kaluarës së tij. Vendet romake nuk janë fokusi, por një shembull është shqyrtuar në thellësi: Ulpiana, e cila shtrihet disa kilometra jashtë kryeqytetit të Prishtinës. Ishte një hallkë jetike në një zinxhir qytetesh që kalonin përgjatë rrugës nga Nishi, tani në Serbi dhe vendlindja e perandorit Konstandin i Madh, nëpër fushat e Kosovës dhe malet, deri në Lissus (Lezha moderne), tani në Shqipëri. Duke zbuluar Ulpianën.
Një vizitë në Ulpianë është zbuluese. Qyteti u zbulua vetëm në fillim të shekullit të 20-të dhe fshihet nën një fushë pa tipare. Më treguan ekskavatorët, miqtë e vjetër dhe kolegët e mi. Çfarë kishin zbuluar?
Qyteti u themelua nën perandorin Trajan si pasojë e luftërave të tij në veri të Danubit në Daki. Në shekujt në vijim, Ulpiana herë pas here u shfaq në ngjarjet më të gjera që i jepnin formë apo goditje perandorisë. Një vizitë perandorake nga perandori Theodosius I në shekullin e IV u pasua nga një sulm nga Theoderic, mbreti ostrogotik i Italisë, në vitin 479. Kishte gjithashtu peshkopë, megjithëse qyteti humbi statusin e tij në 545 kur Justiniani rindërtoi qytetin e tij të lindjes rreth 50 km veri-lindje. Ai e quajti atë Justiniana Prima, duke lënë titullin më të vogël të Justiniana Secunda për Ulpianën, i cili më pas ra dhe u braktis përfundimisht nga viti 618. Vitet e fundit, ekipet arkeologjike kanë punuar në studime gjeofizike, gërmime, trajnime dhe konsolidime. Vendi është shtruar bukur për vizitorët dhe ofron një hyrje të mrekullueshme të adoptimit të kulturës romake në Ballkanin verior. Kishte pak aktivitet në vend përpara vendimit të Trajanit për të krijuar një komunë të re, frymëzuar nga prania e minierave të pasura në kodrat aty pranë. Falë punës gjeofizike të ndërmarrë nga ekipet franko-gjermane, tani kemi një ide për shtrirjen e qytetit, i cili shtrihet mbi 120 ha. Ai mori vetëm një mur qyteti gjatë fazave të tij të fundit, megjithëse fitoi disa nga atributet e një qyteti romak, si një forum.
Në qendër të qytetit, ka një tempull dhe zonë të konsiderueshme, të kohës së Trajanit. Në shekullin e 3-të, një grup banjash ishin futur në portikun verior të tempullit, ndoshta për përdorim nga pelegrinët. Por ky tempull mund të ketë një rëndësi më të madhe pasi zhvillimet e mëvonshme çuan në zëvendësimin e tij nga një kishë e fortë e fortifikuar e shekullit të 6-të. Muratorë martirë Këtu i drejtohemi legjendës së dy shenjtorëve ballkanikë: Laurit dhe Florit, gurgdhendës (dhe shenjtorët mbrojtës të kuajve në traditën ortodokse) që erdhën në Ulpianë në shekullin II. Ndërsa ndërtonin një tempull, ata shëruan djalin e verbër të mjeshtrit të muratorit dhe e kthyen tempullin në kishë. Guvernatori i dënoi ata si të krishterë dhe i ekzekutoi. Tempulli u shkatërrua më vonë dhe mbetjet e tij u përdorën për të ndërtuar kishën ngjitur dhe ndërtesa të tjera në një faltore martire. Ky akt e ndau mjeshtërisht tempullin përgjysmë, duke lënë të aksesueshme një pjesë të rrënojave pranë kishës. A është ky tempulli në të cilin supozohet se kanë punuar Florus dhe Laurus, i lënë i dukshëm si një relike?
Provincat danubiane lulëzuan në botën e mëvonshme romake. Ulpiana përfitoi në atë masë që iu dha një mur i ri i qytetit rreth zonës, i përditësuar me bastionet gjysmë rrethore. Një kishë katedrale iu shtua peizazhit të qytetit në shekullin e 5-të kur u mor në dorë një shtëpi para-ekzistuese dhe u ripërdor pjesërisht për një kishë dhe pagëzimore të re dhe mbresëlënëse bazilikane. Ne kemi përmendur tashmë kishën dhe tempullin e mëvonshëm, ndoshta një faltore të gurgdhendësve të shenjtë. Në të gjithë Ballkanin dhe zonën e Danubit mund të shihen strukturat e vjetra romake që mbijetojnë në një mënyrë shumë të ndryshuar, ndërsa perandoria u ngjit pas zonës përballë sfidave të mëdha. Përfundimisht ata dështuan, pasi humbën pothuajse të gjithë territorin e tyre deri në shekullin e VII, kur popujt e rinj mbërrijnë në skenë.
Një kujtim spektakolar i këtij ndryshimi mund të shihet disa kilometra në lindje të Ulpianës. Atje, në vitin 1322, mbreti serb Stefan Milutin ndërtoi një manastir krejt të ri në lindje të Ulpianës në enklavën serbe të Graçanicës – ndoshta mbi një kishë funerare të mëparshme – si një simbol të fuqisë në rritje të mbretërisë së tij. Dinasti serb kontraktoi arkitektë më të avancuar për të krijuar një kryevepër të stilit bizantin. Një brendshme e mrekullueshme e pikturuar me afreske u mbikëqyr nga artistët Michael dhe Eutihije, nga Selaniku Bizantin, të cilët gjithashtu shquhen për punën në kishat po aq mahnitëse në qytetin e Ohrit, tani në Maqedoninë e Veriut. Manastiri i ri ishte një nga një sërë themelesh që synonin të çimentonin në pushtet pasardhësit e Romës, por në botën gjithnjë në ndryshim të Ballkanit gjërat nuk janë aq të thjeshta. Deri në vitin 1459, Serbia ishte mposhtur nga turqit dhe ishte krijuar skena për ardhjen e botës moderne./world-archaology/Express/ KultPlus.com
Edi Shukriu vlerëson se qyteti dymijëvjeçar i Ulpianës dhe shumë objekte tjera trashëgimore nëpër lokalitete tjera, janë pasqyrë me të cilën mund të matet niveli kulturor dhe historik i Kosovës – është shprehur arkeologia kosovare.
Te fytyra e Ulpianës, ne gjejmë një trashëgimi antike ngase kohëformimi saj, ngjet para pushtimit romak me një vijimësi dardane.
Dardanët
Po sjell disa të dhëna ku kam kryer hulumtime:G. Novak Enciklopedia e “lashtë (1966)shkruan: Ulpiana. – Qendra romake afër Lipjanit sot dhe Gračéanica manastir në Prishtinës mbi Kosovën fushë (Jugosllavia pllajë në kufirin me Shqipërinë).Shkatërruar nga zjarri, Justiniani e ka rindërtuar dhe e quajti Iustiniana Secunda në Gračnica dhe rrethinat e saj janë gjetur mbishkrime dhe palët tjera ruhen në kishën e Graçanicës. Pranë Graçanicë u zbuluan rrënojat edhe gjera që tregojnë vendin ku ai ishte dikur Ulpiana dhe më vonë Iustiniana Secunda. -Viale Vittorio në enciklopedia italiane shkruan:Dardani (Δαρδανεῖς, Δαρδάνιοι, Δάρδανοι, Daraăni). Njerëzit më klasike ilire që u ndahen kufijtë veriorë të Maqedonisë. Më saktësisht, Dardani zënë dy bankat e sipërme kurse dell’Axius (Vardar) dhe Marava, afërsisht në mes të headëaters e Timacus (Timok) në veri-lindje, si dhe ato të Dricon (Drin), në jug-perëndim. Sovrappostisi ndoshta një popullsi e vjetër, e skllavëruar, dardanët u ndanë në shumë fise, ndër të cilat më kryesore janë të njohura nga Straboni kryesore: ato të Galabrii dhe Thunatae. Dardanët ishin banorët më të hershëm të Kosovës së sotme.
-Etimologjia e fjalës dardan-shkruan, MA.Sc.Qazim Namani- rrjedhë nga gjuha indoevropiane dardj-a, në gjuhën shqipe dardha (vend i dardhave).[2] Fjala darda është fjalë shqipe që do të thotë dardhë, në trajtën dardan-os del se është sufiks pellazgjik, mbretëria e dardanisë.
-Të parët e tij quheshin ilirë. Thotë prof I.Kelemendi,Këta qenë ndër arianët më të parë që patën ardhë në Europë.Vendi i tyre quhej Iliri. Fiset ilire: Ilirët kanë qenë të ndarë në fise: Ardianët, Laebetët, Liburnët, Autoariatet, Dalmatët, Dradhanët, Venetët si dhe mesapët dhe japuget që banojshin në pjesën e jugut të gadishullit italian. Përveç këtyre kishte edhe fise të tjera. Ky fenomen shpjegohet vetëm me përbamjen dhe natyrën e vendit ku banonin. Ndër fiset e Ilirvet,ma i madhi qe fisi i Dardhanevet. Vendi i tyre ishte Kosova e sodme deri në Nish dhe në Jug,në Vardarin e Sipërm deri në afrësinat e Manastirit. Kryeqyteti i Dardhanis ishte Shkupi i cili quhej atehere Skupi(Scupi).Vehej në dukje bukuria e gravet të tyre. Edhe sot ka mbete në Kosovë e në vende të tjera,kur duen të ekzaltojnë bukurinë e ndoji femre thonë:”Qenka si Dardhane”.
Ulpiana dhe pozita gjeostrategjike
Ulpiana, e shquar edhe për pozitën gjeostrategjike, për herë të parë përmendet nga Ptolomeu në shekullin II. Lokaliteti antik romak dhe bizantin i Ulpianës është pa mëdyshje njëra nga qendrat më interesante arkeologjike në Kosovë dhe rajonin e gjerë të Gadishullit Ilirik ,thotë guida arkeologjike e Kosovës. Mirëpo në Ulpianë sipas studiuesve jeta këtu ka filluar më herët dhe gjurmët të shpien në periudhat parahistorike të hekurit dhe bronxi ose e njohur ndryshe si lashtësia dardane. Çfarë sollën pushtimet romake ?Kjo pyetje që ngrihet për origjinën e saj saktëson edhe mjaft teza se Ulpiana është një vazhdimësi e qytetërimeve ilir kryesisht në Kosovë.
Luftrat me Romën
Dardhanet përmenden si luftëtarë të mirë dhe rezistenca e tyre kundër maqedhonasvet e romakvet asht e ndigjueme thotë prof I.Kelmendi. Luftërat me Romen: Në vjetin 228 pr Kr u pa zbarkimi i parë i romakvet në Iliri,që sundohej asi kohe në pjesë të madhe prej mbretëreshës Teuta. Lufta nuk përfundoi me nji a dy beteja, por zgjati ma shumë se dy shekuj. Më 168 pr.Kr. konsulli romak Lucius Anicus kaloi si rrefe nëpër Iliri dhe pushtoi Shkodrën dhe në kalanë e saj zuni rob mbretin Gencius të cilin bashkë me të shoqen Etlevën dhe dy të bijtë e dërgoi në Romë,për të stolisur kthimin e tij trimfal. Mbas këtij suksesi Ilira u shpall provincë e Romes. Por në realitet lufta nuk pushoi aspak. Ilirët bëjshin vazhdimisht kryengritje. Sa pushonte a shtypej në njanën fishkullonte në tjetrën thotë prof I.Kelmendi,
Ulpiana mes Romës dhe Konstandinopojës
Të dhënat flasin se kjo qendër bëhet e rëndësishme gjatë periudhës së pushtimit romak. Ka një arsye të gjetur për rëndësinë e saj .Ulpiana gjendej mes Romës dhe Konstandinopojës. Përmendet edhe fakti, që Ulpiana është një kryqëzim pra një pikë ku priten në mes për rrugët që përshkonin nga detet drejt steres, pra nga Adriatiku në Egje,në detin e Zi,apo një nyje që takohej pranë Ulpianës Via LissusNaissus dhe Scupit, Duke ndjekur vijeshmërin e këtij siti arkeologjik, thuhet se themelimi i saj pra ,që u njoh si qendër komunë Municipium Ulpianum besohet të ketë qenë viti vitin 169 e.s. Arritje për këtë sit duhen cilësuar kohët mes shekujt e III dhe IV të e.s. ku zhvillimi i Ulpianës arrit kulminacionet e saj. Kjo pasqyrohet në fushat prioritare ,ekonomi ,kulturë,zhvillim urban .Zbulimet kanë gjetur objekte të cilat kanë funksionuar si rrugë,ujësjellës,godina publike. Nga një befasi që mund të zbulohet është se gjatë sundimit të perandorit Justinian në shekullin VI, kohë kjo kur Ulpiana riemërohet në Justiniana Secunda. Të dhëna për qytetin janë Ulpiana janë:Ulpiana rrethuar me mure deri në 3m dhe me nga dy kulla çdo 27,5 m ka trajtë të parregullt katërkëndëshi. Sipërfaqe prej 35, 5 ha.
Emërtimet që shënojnë Ulpianën
Gjenden disa emërtime të tilla kur flitet për Ulpianën sidomos për kohë-themelimin e saj. “Ulpiana është një qytet romak i themeluar në fillim të shekullit II nga perandori Trajan. Mirëpo kjo tezë nuk mund të pranohet në këtë mënyrë pasi dëshmitë arkeologjike vërtetojnë një kohë themelimi të sajën para romake. Është i vërtetë fakti, që pushtimet romake sollën zhvillime në disa fusha duke kryer transformime të mëdha. Këto zhvillime vrehen në të gjitha trojet dardane, por identifikohet Ulpiana si qendër e zhvilluar dhe më e përparuar. Ajo, që kërkon saktësim është se në kohën e perandorit Trajan fitoi statusin e qytetit. Një nga të dhënat interesante është fakti se në mesin e shek. II në Ulpianë nga administratori dardan Licin ishin flijuar Flori dhe Lauri, dy martirët e përhapjes së krishterimit.
Paganizmi, thotë prof I.Kelemendi, Besojshin në shumë perëndi: Medaurus, Binaus,Latra,Seutona etj. Kristainizmi tek ilirët përmend faktin se ilirët ishin ndër të parët popuj në Evropë që erdhën ne kontakt me Kristanizmin. Në vitin 53 Shën Pavli predikoi Ungjillin ndër ilirët,ndërsa 4 vjet më vonë nxënësi i tij Titus.Ne shekullin e V-VI,Durrësi dhe Nikopoli u bën qendrat më të forta të kristianizmit në Iliri Mbas tyre vinte Shkodra,Tivari. Në kohën e Justinianit Shkupi u bë kryeqyteti moral dhe administrativ i krejt Ilirisë.Të dhëna të tjera për krishterimin në Iliri gjejmë tek Ëikipedia ku thuhet se :Krishterimi në Shqipëri është ngritur mbi një bazë apostolike. Pozita gjeografike e saj e bën këtë të pashmangshme. Ungjilli i krishterë u fut për herë të parë në Evropë nga apostulli Pal në Filipe të Maqedonisë.(41) Pastaj, duke udhëtuar drejt perëndimit, përmes rrugës Egnatia, ai predikoi në Selanik, qyteti më i madh në atë rrugë. Më vonë, ai u bë qendra nga ku krishterimi rrezatoi mbi Athinë e Korint, si edhe mbi provincën e Ilirikut. Është interesant fakti se si udhëtimet e Palit ndiqnin besnikërisht rrugët romake dhe se si përgjatë tyre shtohej zinxhiri i bashkësive të hershme. Me të vërtetë, një udhëtim prej 270 km nëpër rrugën Egnatia, nga Selaniku drejt perëndimit, do të depërtonte deri në zemrën e Shqipërisë. Pikërisht këtë rrugë ndoqi apostulli Pal. Gjatë udhëtimit të tij të tretë, rreth vitit 59 pas Kr., ai i shkruante bashkësisë së krishterë të Romës se “që nga Jeruzalemi e përqark në Ilirik u kam predikuar të gjithëve ungjillin e Krishtit.”(42) Parafjala greke “në”(Ilirik) është e dykuptimtë, pasi nënkupton një përdorim përjashtues ose përfshirës.(43) Pali nuk u shpreh qartë nëse ai e kishte çuar ungjillin e krishterë deri në kufirin ilir apo nëse ishte futur me të edhe në provincë.
Edi Shkriu shkruan: Krishtërimi në Dardani nisi të përhapet herët dhe u bë fe zyrtare nga shekulli IV si dhe në gjithë perandorinë romake. Dardania në përgjithësi u bë edhe udhëkryq i përplasjes së doktrinave kishtare, të asaj lindore dhe perëndimore, nga të cilat pas shekullit XI u krijua trashëgimia kulturore katolike dhe ortodokse e banorëve të Kosovës. Gjurmët e kishave të shumta dhe toponimet, si janë Lisi i popit apo Lisi i priftit, i dëshmojnë këto ndarjedhe, mes tjerash, edhe manifestimi i Shën Gjergjit sipas kalendarit katolik apo ortodoks, ky i fundit i manifestuar edhe nga banorët shqiptarë të besimit islam.
Kategoria e mbrojtjes: kombëtare
Ulpiana i është dhënë statusi kombëtar arkeologjik faqe në vitin 1955, nën Rezolutën nr vEK21/55, i cili siguron një nivel të kategorisë së Mbrojtjes . Të dhëna të tjera për Ulpianën janë:Ulpiana / Iustiniana Secunda zë një pozicion të imponuar brenda piktoresk rrethinat e maleve të ulëta për Lindjen e (zona minerare) dhe të mrekullueshme horizonti drejt fushave Kosovës. Kërkimore arkeologjike, si dhe zbulimi i një amfiteatër dhe ndërtesa të tjera të rëndësishme, i jep një potencial të madh për të përdorur për arsimin e trashëgimisë dhe respektit të ndërsjellë të njerëzve lokale, veprimtaritë kulturore, rekreative, dhe ekonomia turistike të zhvillimit.
Kompleksi arkeologjik Ulpiana është i përbërë nga: Nekropoli 1) kala / Castrum 2) Qyteti, 3) Nekropoli Veriore, 4) perëndimore, 5)Southern Nekropoli 6) Tuma Arat e Cerkezit (Čerkesko Polje) dhe 7) TumaCernica.Shkalla e arkeologjike (më shumë se 35 ha) është vetëm pjesërisht gërmohet (2%). Gërmimet arkeologjike filloi në 1954 dhe periodikisht vazhdoi deri në vitin 1997.
GËZIM LLOJDIA
*Mrs.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve Autori ka qene Drejtor i parqeve arkeologjike te Vlorës /konica.al/ KultPlus.com
Ka shumë vite prej kur shumë banorë jetojnë, kanë jetuar më pas janë larguar, shumë studentë kanë kaluar vitet e studimeve duke banuar në lagjen “Ulpiana”.
Ajo është projektuar nga arkitekti i parë shqiptar në Kosovë pas Luftës së Dytë Botërore, i ndjeri profesor Bashkim Fehmiu.
Një fotografi është publikuar nga platforma “Oral History Kosovo”, ku shihet se si ndërtohej ai kompleks banesor. Nëse dikush njeh dikë në këtë fotografi, ose njeh dikë që ka punuar aty, ju lutem të lajmërohet në këtë faqe. / Ndertiminfo / KultPlus.com
Gili Hoxhaj
Në lagjen Ulpiana, tek ish-banesat e YU Programit, tash e disa vite një grup piktorësh zhvillojnë art, aty ku edhe janë pozicionuar me atelietë e tyre. Këtë të diele, ata janë mbledhur në një lokacion të vetëm, për të krijuar një koloni të vogël artistike që ka për qëllim të ofrojë vetëdijesim që edhe në Kosovë si në shumë shtete të tjera, ekziston një rrugë ku zhvillohet arti pamor.
Sot në Ditën Ndërkombëtare të Tokës, piktorët e shtatë atelieve janë bashkuar në një vend të vetëm, ndërsa rreth tyre qëndronin piktura të stileve të ndryshme, përmes të cilave edhe kanë zbërthyer emocionet e tyre të brendshme. Qëllimi i këtij aktiviteti ishte që tashmë ata që e duan artin pamor dhe ata që duan të mësojnë më shumë rreth tij, ta kenë një pikëtakim, për të mësuar nga përvoja këtyre piktorëve. Krahas kësaj, ky event u përcoll edhe me muzikë, ushqim dhe pije, e gjithë kjo me vetfinancim të artistëve për ta realizuar synimin e tyre të vetëm, që të sjellin një rrymë të re në kryeqytet.
Aritstët që kanë ekspozuar sonte punën e tyre në këtë koloni të artit janë: Merita Maloku, Agron Mulliqi, Mentor Avdili, Bardha Buza, Anton Krasniqi, Driton Gusia, Afrim Spahiu, Artan Shala, Artan Kyqyku, Rilind Kabashi, Shpetim Mehmeti, Engjell Berisha, Ariana Bekteshi.
Punimet e Agron Mulliqit janë zbërthim i stilit të tij të veçantë, e punimet e tij bijnë lehtë në sy. Ai tha se kjo ide ka lindur pasi që ata si kolegë, një pjesë të madhe të ditës e shpenzojnë së bashku, ndërsa shtoi se shpreson që aktivitete të tilla të përsëriten dhe në të ardhmen dhe të mbledhin sa më shumë vizitorë pasi që piktura është një nga elementet kryesore në art dhe kjo është një mundësi e mirë që të takohen me vlerat e piktorëve kosovarë.
“Duke qenë se gjatë gjithë kohës jemi së bashku, në bazë të komunikimeve e diskutimeve të ndryshme vendosëm që të bëjmë së bashku që kjo pjesë të identifikohet si një rrugë e artistëve sic është Montmartre në Paris”, tregoi piktori Agron Mulliqi.
Bardha Buza është një emër tjetër, jo dhe pak i njohur për artin kosovar. Vizitorët patën rastin që t’i shohin edhe punimet e saj e ta takojnë atë nga afër. Ajo tregoi për KultPlus se deja për ta sjellë këtë aktivitet për Ditën e Tokës ishte në mënyrë që ta bëjnë edhe një pastrim dhe ta shndërrojnë edhe si në një lloj feste.
“Këtu jemi bërë pothuajse tetë atelie dhe kjo iniciative është një nxitje për njerëzit e thjeshtë që ta dinë një vend që të takohen me piktorët dhe t’i vizitojnë atelietë tona”, tregoi piktorja Buza.
Ariana Bekteshi është një nga emrat më të rinj në mesin e këtyre piktorëve, e që tanimë zotëron edhe atelien në këtë lagje. Puna e saj karakterizohet nga stili realist i përzier me surealizëm dhe ekspresionizëm, ndërsa në qendër të punimeve të saj është femra, e cila është e punuar më shumë delikatese dhe çdo element në imazhin e saj, piktorja Beka e zbërthen në një kuptimësi.
Ariana Bekteshi tregoi se kjo është iniciativa më e mirë që kanë marrë deri më tani edhe për faktin se piktorët mund të ndajnë mendimet dhe pikë vështrimet e tyre edhe me njerëz që nuk i përkasin fushës së pikturës.
“Gjithmonë ka pasur koloni të tilla që na kanë thirr në qytete të Shqipërisë por jo dhe tek ne, këtu është punuar por prapë nuk ka qenë atmosfera si kjo që është krijuar sot, ku ka atelie të piktorëve ku secili e ka hapësirën dhe krijimtarinë e vet dhe mund të hysh në atelienë e secilit dhe të njoftohesh me karakterin e secilit piktorë”, tregoi Ariana për KultPlus, duke shtuar se shpreson që aktivitete të tilla do të vazhdohen edhe më tutje, duke ftuar edhe artistë të cilët nuk punojnë në këtë dilemë. Beka tregoi se kjo veçmas është një mundësi e mirë e takimit të njerëzve të thjesht me piktorët, në mënyrë që edhe të çmohet edhe arti i tyre.
Një nga vizitorët e kësaj ekspozite, Hekuran Sokoli tha për KultPlus se kjo është një iniciativë mjaft e mirë e cila vlen të përkrahet nga i gjithë komuniteti.
“Kjo është një iniciativë e artistëve që kanë qëlluar në një lagje dhe kanë vendosur që ta hapin një ekspozitë duke e ekspozuar punën e tyre dhe mendoj që shoqëria civile duhet të jetë më e interesuar për aktivitete të tilla në mënyrë që të njoftohen me punën e artistëve”, u shpreh Hekuran Sokoli.
Po ashtu sonte u hap edhe ekspozita me pikturat e Driton Gusisë në Qendrën Sociale “Sabota”, ekspozita përmban gjithësej 17 punime. / KultPlus.com
22 Prilli njihet si Dita Ndërkombëtare e Tokës. Në një mënyrë të veçantë do të shënohet ky aktivitet nga një grup artistësh në Prishtinë.
Në lagjen Ulpiana, tek ish-banesat e YU Programit, tash e disa vite zhvillojnë artin një grup piktorësh, aty ku edhe janë pozicionuar me atelietë e tyre. Këtë të diele, ata do të mblidhen në një lokacion të vetëm, për të krijuar një koloni të vogël artistike që ka për qëllim të ofrojë vetëdijesim që edhe në Kosovë si në shumë shtete të tjera, ekziston një rrugë ku zhvillohet arti pamor. Në këtë vend, artistët përmes stileve të ndryshme, zbërthejnë emocionet e brendshme përmes pikturës.
Ndërsa pika e dytë e këtij eventi është që do ketë muzikë, ushqim dhe pije, e gjithë kjo me vetfinancim të artistëve për ta realizuar synimin e tyre të vetëm, që të sjellin një rrymë të re në kryeqytet.
Artistët që do të jenë pjesë e kësaj kolonie artistike janë: Merita Maloku, Agron Mulliqi, Mentor Avdili, Bardha Buza, Anton Krasniqi, Afrim Spahiu, Driton Gusia, Artan Shala, Artan Kyqyku, Rilind Kabashi, Shpetim Mehmeti, Engjëll Berisha dhe Ariana Bekteshi.
Ky event do të fillojë këtë të diele, duke filluar nga ora 12:00, në Lagjen Ulpiana, tek ish-banesat e YU Programit. / KultPlus.com
