Historia e një komuniteti të jashtëzakonshëm, që pavarësisht vështirësive është përpjekur të ruajë gjuhën shqipe…
Si e kanë ruajtur arbëreshët e Kroacisë gjuhën, traditat, zakonet, këngët e mbartura brez pas brezi dhe historitë e jashtëzakonshme? Një histori shekullore që nis nga Liburnët e ruhet edhe sot brez pas brezi.
Arbëreshët e Zarës, gjaku ynë… një dokumentar që nuk duhet humbur, nga gazetari Marin Mema. Ndiqni të plotë dokumentarin!/ KultPlus.com
Në Qendrën Kulturore Informative në Shkup, mbrëmë u hap ekspozita personale, e katërmbëdhjeta me radhë, e piktorit të mirënjohur nga Gostivari, Bashkim Mexhiti. Në këtë ekspozitë Mexhiti u prezantua me rreth 30 piktura në teknikën akril, të realizuar kryesisht në dy vitet e fundit dhe i përkasin ciklit të titulluar “Dimensione kohore”.
“Në botën artistike të Bashkimit lindin tinguj ku vjen në shprehje shenjtërimi i gjuhës dhe shkrimit të lashtë si dhe kompozicione të imagjinuara me sensacione të ngjyrës dhe sfondit ku ajo hidhet . Tërë ai narracion pamor vjen në shprehje nëpërmjet një ekspresiviteti dhe potezi gestual të fuqishëm artistik. Tradicionalja dhe universalja janë dy koncepte thelbësore që vërehen në opusin e tij, koncepte këto që në mënyrë mjeshtërore harmonizohen si në aspektin figurativ poashtu edhe në atë koloristik. Piktura e tij në shikim të parë duket si e pakontrolluar, ngjyrat si të hedhura, mirëpo prapavija është përplot me simbole dhe metafora të harmonisë dhe disharmonisë. Në një pjesë të madhe ngjyrat janë të konceptuara brenda një rrethi të imagjinuar, që e tregon në një mënyrë rrotullimin e qenësisë, ardhjen dhe vajtjen e të qenit dhe ontologjinë ekzistenciale”, tha profesoresha e historisë së artit Jelldëz Asani, në hapjen solemne para artdashësve të shumtë në Galerinë Imperial 1 të Qendrës Kulturore Informative në Shkup.
Dekani i Fakultetit të Arteve pranë Universitetit të Tetovës, Miftar Memeti, në fjalimin e tij përshëndetës, tha se nuk do të flasë për veprat e Bashkim Mexhitit, por për atë si personazh tejet i përkushtuar në çdo punë që e bën dhe për modestinë e tij.
“Bashkimin e njoh që nga vitet e tetëdhjeta, kur ishte shumë i ri. Ai gjithmonë ka qenë tejet i përkushtuar në punë dhe pjesëmarrës në shumë procese. Por, nga modestia ai gjithmonë qëndron një hap prapa të gjithëve, edhe pse kontribuon shumë. Bashkimi është jo vetëm një piktor i shkëlqyer, por edhe skulptor, vizatues dhe grafist i spikatur. Ai arrin që prej një realisti të përpiktë, të transformohet në një omodernist ekspresionist”, theksoi ndër të tjera dekani Memeti.
Në parathënien e katalogut, profesori Mixhait Pollozhani thekson se Bashkim Mexhit me takt të gërshetuar përvojat e enformelit, ekspresionizmit abstrakt dhe abstraksionit lirik, dhe duke ofruar një variant të kombinuar abstrakt i cili mban vulën ekzistenciale dhe artistike të kohës (post)moderne, ka arritur specifikat etnike dhe kulturore të proveniencës së tij.
Piktori Bashkim Mexhiti, në këtë ekspozitë aplikoi një formë të re të komunikimit me konsumuesit e artit. Në hyrje të galerisë vendosi një tabelë me përshkrim të motivit të veprave të ekspozuara.
“Motivi etimologjik i veprave pasqyron rrugëtimin e gjatë historik të trojeve tona nëpër kohëra, qëndresat shumëshekullore të periudhave të ndryshme, hyjnizimin e gjuhës, shkrimin e lashtë, si dhe lavdinë e të parëve tanë. Të gjitha këto motive të lartpërmendura, shtresohen në piktura abstrakte ekspresioniste dhe me shumë simbolikë. Elementet dhe parimet figurative, si dhe vetë procesi i veprimit në pikturë janë nën ombrellën e semiotikës dhe flasin me gjuhën e simbolikës që përfundojnë në kompozicione të dimensionit shpirtëror, duke shprehur lirikën e dhimbjes, shpresës dhe dashurisë“, ka shpjeguar Mexhiti.
Ndryshe, Bashkim Mexhiti që nga viti 1994 punon në Fakultetin e Arteve Figurative pranë Universitetit të Tetovës, ku prej vitit 2013 mban thirrjen Inordinar në lëndën Akti i mbrëmjes.
Krahas 13 ekspozitave personale të realizuara deri më tani, ai ka marrë pjesë edhe në shumë ekspozita kolektive dhe koloni artistike në vend dhe jashtë.
Ndonëse i specializuar në pikturë, Mexhiti ka realizuar edhe shumë skulptura, ndër të cilat shquhen shtatoret e Xhemë Hasës, Haqif Krosit dhe Komandant Tigrit.
Ekspozita do të jetë e hapur deri më 9 dhjetor./ KultPlus.com
Në Bibliotekën e Kongresit në Washington, ruhen disa libra të rrallë për Skënderbeun.
Grant Harris, drejtor i Sektorit të Evropës, i tha Zërit të Amerikës se këta libra janë ndër më të rrallët në fondin e Bibliotekës. Dy prej librave u ekspozuan në Washington me rastin e 105-vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë.
Harris thotë se sigurisht ka shumë libra për historinë e Skënderbeut të botuar në vitet 1500 dhe 1600 dhe një nga librat e paraqitur këtu është mjaft i rrallë, i vitit 1596.
“Skënderbeu u bë një legjendë e vërtetë në Evropën Perëndimore, prandaj për të u botuan aq shumë libra. Për mbrojtjen e Evropës nga turqit, ai njihet si udhëheqës ushtarak i jashtëzakonshëm”, thotë Harris.
Libri, shpjegon Harris, është përkthyer nga varianti frëngjisht. “Në bibliotekën tonë e kemi edhe botimin origjinal. Por ka një shtesë që nuk është në variantin frëngjisht. Është fjala për një sonet të Edmund Spencerit, janë gjithsej 14 vargje me lavdërime për bëmat e Skënderbeut”, ka thënë ai.
Harris paraqet një libër tjetër që është edhe më i vjetër; është i botuar në vitin 1541 nga shtëpia Aldus.
“Sigurisht, është i shkruar në latinisht”, thotë ai.
Libri, shpjegon Harris, përmban informacione nga dy autorë, të cilët pothuajse me siguri i bazojnë të dhënat e tyre te ato që ka shkruar Marin Barleti./ KultPlus.com
Nga Anxhela Cikopano
Më dhimbseni ju që i rrisni fëmijët jashtë Shqipërisë. Fëmijët tuaj nuk do të provojnë kurrë emocionet e vërteta, ato që shoqërojnë fëmijërinë dhe gjithë jetën e shqiptarit të rritur në tokën mëmë. Si për shembull, gëzimin baritor kur të vjen uji, se si i telefonon mamasë t’i thuash gjithë shend: “Vëre pompën mos të vjen edhe ty uji, se ne na erdhi”. Apo entuziasmin e çiltër kur të vijnë dritat, ashtu si edhe mërinë që zjen brenda kur të ikin. Etjen për gjak kur luhatja e tensionit të djeg gjithë ç’ke në shtëpi dhe askush nuk i del për zot. Mundimin e sinqertë prej Sizifi të blesh çdo vit mobilie, se t’i vë para shiu. Adhurimin e pashmangshëm ndaj qeveritarit që vjen “të të qajë hallin” sa për të dalë në televizor dhe për të rrahur gjoksin mbi arritjet e tij. Ndërgjegjësimin naiv sa herë sheh një dokumentar të Shqipërisë të para 100 viteve, ndërsa thua thuajse nën zë: “Një turi edhe sot e kësaj dite.”
Filmi “Martesa” me regji nga Blerta Zeqiri ka fituar sot çmimin e kritikës FIPRESCI në pjesëmarrjen në Estoni.
“Martesa” është shpërblyer në Tallin Black Nighs Film Festival, atje ku edhe pati këtë javë premierën botërore.
Çmimi vjen nga FIPRESCI – International Federation of Film Critics, shkruan KultPlus.
Madje ky nuk është i vetmi çmim për filmin. Filmi ka marrë edhe çmimin special për ansamblin e aktorëve në kategorinë “First Feature Competition” në Gala mbrëmjen e organizuar sonte në Tallinn të Estonisë.
Mjaft e lumtur në ceremoninë e ndarjes së çmimeve, regjisorja falenderoi jurinë për çmimet dhe u shpreh: ‘Premiera e filmit në këtë festival ishte një eksperiencë e mrekullueshme. Këtë film e kam bërë për dashurinë e pamundur mes dy njerzve të gjinisë së njejtë sepse për mua ndalimi i dashurisë në emër të një norme shoqërore është absurde. Dashuria nuk është krim përderisa ndalimi i saj është, dhe për këtë arsye këtë çmim ia kushtoj ndjenjës më të bukur – dashurisë.‘
Ndërsa producenti Keka Kreshnik Berisha ndër tjerash falenderoi të gjithë ekipën për punën fantastike që kanë bërë me shumë pasion e dashuri.
Drejtori i QKK-së Arben Zharku tha: ‘Ky është një sukses i plotëmerituar për ekipën e filmit dhe një lajm shumë i mirë për kinematografinë e Kosovës.’
Filmi “Martesa”, që u përkrah financiarisht nga Qendra Kinematografike e Kosovës (QKK), flet për një trekëndësh dashurie pranë dhe gjatë një martese.
Treshen e personazheve kryesore të filmit me skenar të Blerta Zeqirit dhe Keka Kreshnik Berishës e interpretojnë Alban Ukaj, Adriana Matoshi dhe Genc Salihu. Përveç QKK-së, “Martesa” u përkah edhe nga Qendra Kombëtare Kinematografike e Shqipërisë, si projekt me financim minoritar. / KultPlus.com
Poezi e shkruar nga Erenestina Gjergji Halili
Rrfâna t’zhigatuna, t’vjérra n’faj tand,
çokla t’ndérës të harrùeme mbâs derë,
gjâna të përhìme përnán dhimtë témen,
birë e gjândërr pllόçet rrethùeme pâ ânë.
E prishuna e shpirtit tând …kùkù për ty…
Xhingâllë e mbetun n’motstinë t’fortë, nankâmbcon ùnit nját t’vόcërr bletë,
t’thâfshin krâh’t, hjédhe nji téshë krâhit,
zdrìte shpirtin tând, prόre si tânë t’tjer’t.
E prishuna e shpirtit tând …kùkù për ty,
rrfâna e zhigatun, t’vjérrë n’faj tând…
“Në qoftë se nga përtacia do të shtrihem në shtrat dhe do të më zërë gjumi, atëherë më mirë të vdesë.”
“Atdheut nuk i shërbejnë të gjithë në të njejtën mënyrë, por secili bën atë që di e ç’i ka dhënë Zoti.”
“Njerëzit prej të cilëve ne mësojmë, me të drejtë quhen mësuesit tanë, por jo kushdo që na mëson e meriton këtë emër.”
“Çdokush kthehet gjithmonë tek vetëvetja.”
“Kush ka lindur i mençur dhe ka një prirje të veçantë, gjen te vetëvetja ekzistencën më të mirë.”
“Mos luaj me dhimbjen tënde që shqyen si një skifter. Edhe shoqëria më e keqe të bën të kuptosh që je një njeri mes njerëzve të tjerë.”
“Edhe fjala më e lumtur kthehet në një moçal, nëse ai që e dëgjon e ka veshin e shpuar.”
“Përfito nga gjendja e mirë shpirtërore, sepse ajo vjen rrallëherë.”
“Del se një grumbull librash nuk janë shkruar që dikush të mësojë diçka nga to, por më shumë janë shkruar që lexuesi të hetojë se shkruesi i tyre dinte aq shumë.”
“Nuk do të isha ende në këtë botë, nëse për të lindur do të kisha pritur të më jepnin leje.”
– Johann W. Goethe
Edhepse një pjesë e mirë e historisë do ta kujtojë gjithmonë më shumë si një politikan, paqe-dashës dhe një President Historik – siç edhe e mban epitetin, Rugova në karrierën e tij ka kultivuar letërsi por edhe ka qenë i dashuruar në kulturën dhe artin, njëjtë sikur edhe në shkrimin autorial, shkruan KultPlus.
Po i sjellim këtu disa prej veprave të Rugovës që mund ti lexojmë të gjithë, ndoshta që nesër të dimë të flasim më shumë për të, dhe për anën e tij prej shkrimtari e hulumtuesi letrar.
E nisim me ‘Vepra e Bogdanit’. Kur e zbuloi Bogdanin, Ibrahim Rugova ishte një dijetar i kulturës e i literaturës. Vetë e dëshmon se po kërkonte rrënjët e mendimit shqiptar për letërsinë, kur gjeti Bogdanin e tërë, të shkrirë në veprën e tij, në shkrimin e bukur shqip dhe në rrjetin e madh të ideve universale. Në aventurën e tillë të kërkimit, të cilën Rugova e jetoi sa ishte gjallë, zbulojmë një determinizëm romantik, i cili përherë e bëri atë të mendojë se kur kemi sot diçka, do të kemi patur dhe dje. Ndaj, s’iu nda kërkimeve kurrë, në jetën nacionale, në histori, kulturë e letërsi, në historinë politike shqiptare, që bashkë e vetiu lidhen si identitet, ndërsa Rugovën e provojnë kërkues të tij.
Puna bibliografike e Rugovës e botuar në gazeta e revista dhe në veprat e tij për kah rëndësia dhe vëllimi e rendit atë ndër bibliografët më të rëndësishëm të kohës. E konsiderojmë të tillë thjesht për shkakun se me punën e tij bibliografike Rugova ka vu themelet e bibliografisë komentuese te ne, apo siç thotë një bibliograf i ditëve tona Ilir Shyta “Ibrahim Rugova ngelet pionieri i parë i kësaj metode për bibliografinë e arsyetuar”.
Përpjekjet e para për këtë lloj metode (për bibliografinë e komentuar) i gjejmë në kapitullin e IV. Vlerësime të librit “Strategjia e kuptimit” botuar më 1980. Në këtë kapitull që lidhet me vlerësimin e vëllimeve poetike të botuar në Kosovë në periudhën kohore 1945-1979 ai bënë cilësime vlerësuese për secilin autor dhe vëllim poetik. Kjo punë e bërë në këtë libër nuk është përmendur thuaj se asnjëherë publikisht. Ndoshta edhe për shkakun se metoda që përdor dhe rezultatet që nxjerrë në studimin e tij janë konsideruara si punë jo serioze varësisht prej “notave” që kanë marrë librat e komentuar apo edhe për shkaqe të mos njohjes së kësaj fushe.
Ibrahim Rugova në gjuhën shqipe ka përkthyer poezi, prozë, ese, kritikë letrare, studime estetike e deri edhe fejtone kryesisht nga gjuha frënge, ruse dhe serbokroate.
Tashmë dihet se krijimtarinë e vet letrare e nisi me poezi e të njëjtën gjë e bëri edhe me përkthime të cilat nis ti botojë në vitin 1968, për të vazhduar përgjatë viteve të ’70 e përfunduar në vitet ’80 të cilat gjenin hapësirë publikimi në gazetat e revistat tona kryesisht te Rilindja, Jeta e re, Fjala, Bota e re, Zëri i rinisë.
Në mesin e librave që ka shkruar Ibrahim Rugova, janë edhe “La Question du Kosovo”, me një parathënie të Ismail Kadaresë. Libri i shkruar në frëngjisht i tregon botës padrejtësitë e bëra në Kosovë, dhe figurën e Sllobodan Milloshevicit e analizon në detaje, për të treguar njeriun që pati mision shkatërrimin e Kosovës. Libri është botim i vitit 1994. / KultPlus.com
Poezi e shkruar nga Afrim Maliqi, ish gazetar i Rilindjes. Sot bëhen 19 vite nga rënia heroike e dëshmorëve Hyzri Talla, Afrim Maliqi dhe Ilir Durmishi.
(1 maj, 1987)
Nëpër muzikën e fatit të kurdisur me pahir
Udhëtimin e bëre bukur majë gishtash me drojë
Balerinë e heshtjes së rëndë, heshtjes symadhuar
Zymtisë së kësaj skene hidhesh tërë shkëlqim
E lehtë e rrezore e tejdukshme qelq i larë
Mbi këtë rrafsh të përçudshëm e të vrarë mallkimi
S’di ç’do të gjejmë për të puthur, për të sharë e vrarë
Drama luhet vetëm një herë e tërë jetën është premierë
Balerinë e heshtjes së kobshme, heshtjes së bukur
Fluturake e lehtë nëpër skenën e kuqe gjak
T’i krijojmë sytë shpinës në këtë lojë tehianë
Rrugës duhet t’i biem deri në fund pa i humbur ëndrrat
Premierë është gjithçka, jeta dhe vdekja premierë
E secili gabim është i ri i krijuar rastësisht
Edhe pylli i zi përtej zemrës e mallit e zjarrit
Ç’do gjë është më e re se ne në këtë rrafsh shqetësimi
E udha duhet të bëhet deri në krye të shkallëve
Edhe zvarrë po t’hiqemi deri në ballkonin e lumturisë.
Në kuadër të Javës të Kulturës Shqiptare në Austri, sonte në Vjenë mbahet njëri ndër projektet më të veçanta.
Bëhet fjalë për balerinin e njohur ndërkombëtarisht Eno Peçi, i cili do të dhurojë një performancë baleti të quajtur “Balet në pikturë” së bashku me partneren e tij austriake Mila Schmid nën tingujt e muzikës shqipe nga grupi Za ft. Sibling.
Bëhet e ditur se këta të fundit janë të njohur në Vjenë për artin e tyre të performancave të muzikës së vjetër shqipe, dhe gjithashtu e veçanta tjetër e tyre është se i gjithë grupi përbëhet nga anëtarë të familjes (dy motra dhe vëllai).
Kjo mbrëmje, e cila fillon nga ora 19:30 në Quellenstrasse të Vjenës, pritët të vizitohet edhe nga shumë austriakë, për shkak të emrit të madh që ka arritur ta krijojë Eno Peçi.
Vendi: Quellenstrasse 149, 1100 Wien Ora: 19:30. / KultPlus.com
Ndue Ukaj
A mund të ndahet Rugova i letërsisë nga ai i politikës, dhe anasjelltas, Rugova i politikës nga ai i letërsisë? Apo thënë ndryshe, si manifestohen këto dy pyetje në domenin e asaj që Rugova e shihte si Res Publica?
Kur e lexojmë veprën tij letrare dhe politike, e shohim se këto dy fusha, krijojnë një relacion të ndërvarshëm, dhe vihen në funksion të interesit të përgjithshëm, sepse, Rugova i ideve politike, rezulton të jetë Rugova i ideve letrare.
Ibrahim Rugova, në kohën kur u inkuadrua në jetën politike, ishte intelektual me zë dhe studiues i afirmuar i letërsisë.
Autori që në fillim shkroi poezi, shpejt iu përkushtua kritikës letrare, ku la gjurmë të pashlyeshme, ndërsa dy dekadat e fundit të jetës, gjendet në veprim politik, periudhë kjo kur udhëhoqi kauzën e lirisë, pavarësisë dhe demokracisë për popullin e vet të robëruar.
Rrugët e tij intelektuale e krijuese, u kryqëzuan me momentet politike të kohës, siç ishte rënia e ideologjisë komuniste në Europën Juglindore.
Ndërkohë që ideologjia komuniste jepte shpirt, intelektuali i formuar në Paris, nxënës i Roland Barthes-it, për shkak të rrethanave shtrënguese- dhe jo ngaqë ushqente ndonjë afinitet për të- më 1989 gjendet në ballë të lëvizjes politike të kohës, të cilën e drejtoi deri në fund të jetës së tij, më 2006.
Në fakt, periudha para inkuadrimit të tij në politikë, karakterizohet me një veprimtari të bujshme letrare, veçmas në fushën e kritikës dhe studimeve letrare, ku ai shfaqi shenjat e dallueshme të intelektualit të madh.
Rugova, që në librin “Kah teoria” (1978), shkruante për transformimin e nevojave shpirtërore në shoqëri, mirëpo ato atëbotë synonte t’i ndihmonte dhe realizonte nëpërmjet rrugëve të letërsisë. Në Prishtinë, që atëbotë u bë qendër e kulturës dhe dijes, ai u bë prijetar i ideve letrare e kulturore bashkëkohore.
Ndërsa te libri tjetër me shumë ndikim, “Refuzimi estetik” (1987), veçmas te eseu me të njëjtin titull, Rugova, e shpalosi më qartësisht platformën kulturore dhe qëllimet e veta letrare, në funksion të transformimit të nevojave shpirtërore, të cilat dëshironte t’i sendërtonte nëpërmjet rrugëve të letërsisë. Sepse, ai besonte te letërsia dhe fuqia e saj për të ndikuar dhe ndihmuar këto transformime.
Rugova, qe i vetëdijshëm se përmes refuzimit estetik, letërsia ndikon në vetëdijen kulturor të kohës, e kjo në vetëdijen dhe aksionin politik, apo të pushtetit, prandaj misioni i tij, qe një binom i pashkëputur: kulturë e politikë. Rugova, ishte i bindur se sa herë që politika e refuzon letërsinë, ajo përmes refuzimit estetik dhe realizimit të qenësisë së vet, e refuzon politikën. Duke shtjelluar idetë e tij, ai shkroi: “pushteti më i mirë ka dalë ai pushtet që nuk e ka kufizuar apo që nuk i është mbivënë letërsisë.” Duke e zhvilluar tezën e vet për refuzimin estetik, Rugova, iu rikthehet marrëdhënieve ndërmjet artit dhe politikës. Dy fushat, edhe pse në kundërshti, janë pjesë e interesit të përgjithshëm, si res publica, mendon autori.
Ndërsa me monografinë “Vepra e Bogdanit” (1982), autori e shënjoi botërisht identitetin e vet kulturor e shpirtëror, dhe lidhjen organike e të pashmangshme me traditën dhe civilizimin oskidental, ku aspironte ta rikthente popullin e vet pas shkëputjeve shekullore.
Studimi i tij për veprën e Bogdanit, patriarkun e letërsisë shqipe, është thesar për kulturën letrare shqiptare, dhe një vepër e madhe, që hapi shtigje për të njohur më mirë këtë autor, por edhe kontekstin kulturor të kohës. Me këtë vepër, Rugova, ndikoi që ky korpus letrar- si tërësi- të lexohet dhe interpretohet si letërsi e mirëfilltë artistike dhe jo si korpus me vlerë gjuhësore; tendenca këto që synonin ta reduktonte vlerën e kësaj trashëgimie vetëm në planin gjuhësor.
Në fakt, më vonë kur do të inkuadrohet në politikë, jeta e Bogdanit do të bëhet model dhe frymëzim për veprimtarinë e mëvonshme politike.
Ibrahim Rugova, formimin parësor e kishte kritik i letërsisë. Ai ishte njohës i shkëlqyer i dijeve bashkëkohëse dhe problemeve të mprehta që shtronin atëkohë dijet për artin dhe letërsinë.
Rugova: ndërtues i Kosovës
Dijetari Ernest Koliqi, në tekstin “Tre poetët më të mëdhenj shqiptarë”, shkruante me një vendosmëri prej eruditi: “De Rada (1814-1903), Naim Frashri (1846-1900) dhe Gjergj Fishta (1871-1940) mund të konsiderohen me plot arsye ndërtuesit e Shqipërisë së sotme.” Një autor që i mungon këtij triniteti, por që mund të quhet me të drejt ndërtues i Kosovës së sotme, është Ibrahim Rugova.
Koha, si gjykatësja më e drejtë dhe më e paanshme, i jep të drejtë pohimit të Koliqit. Sepse, kultura shqiptare, me tiparet shënjuese nacionale, më tepër se nga çdo kush, u mbrojt dhe u kultivua nga shkrimtarët. Ndaj, ka të drejtë dijetari i madh Eqrem Çabej, kur si tipar të letërsisë shqipe shënjon ngjyrën politike të shkrimtarisë. Më tutje Çabej shkruan: ”Poetit si një prisi shpirtëror i ka rënë këtu zakonisht dhe barra e apostullit nacional, atij këtu i është duhur shpeshherë të ndërrojë pendën me pushk.”
Shkrimtarët shqiptarë, në gjitha periudhat e zhvillimit të letërsisë shqipe, qenë njëkohësisht krijues të kulturës kombëtare, por edhe hartues të platformave për çlirim, pavarësi dhe emancipim, vlerësojnë njohës të shumtë të letërsisë shqipe.
Atyre iu kërkua që shpeshherë të linin librin dhe të viheshin në aksion. Ibrahim Rugova, në vazhdën e një kulturë të trashëguar para tij, e bëri një gjë të tillë.
Aksiomë e politikës së tij qe intelektualizmi, mirëpo ai aktiv, jo i mbetur përbrenda kabineteve akademike. Në këtë mënyrë, me idetë kulturore e politike, i dha një dimension intelektual e moral politikës. Përkitazi me këtë, ai pohoi shprehimisht: “E dini, intelektualët kanë vetëm dy rrugë, të mbetën te libri apo të rrëmbehen nga veprimi. Sepse unë jam nga ai lloj i intelektualëve që nuk pret të vijë diçka vetë.”
Kultura dhe shkrimi shqip, në kohën kur krijoi dhe veproi Rugova, bënte përçapjet kah idetë bashkëkohore, meqë deri atëherë ishte “në shërbim të idesë kombëtare.” Mu për këtë arsye, autori këtë mision- me veprime politike dhe intelektuale- dëshironte ta nguliste në vetëdijen dhe në identitetin e shqiptarëve. Duke e shndërruar në kulturë politike.
Përgjatë viteve të tij të angazhimit politik, ai vazhdonte t’i shprehte idetë e tij për interesin e përgjithshëm, duke i përzier ndjeshmëritë prej letrari e politikani, në funksion të mirës së përgjithshme.
Rugova ndërmjet letërsisë dhe politikës
Ibrahim Rugova, siç e përmendëm mësipërm, para se të ishte politikan, qe njeri i përkushtuar ndaj letërsisë e librit. I apasionuar veçmas ndaj traditës dhe vlerave letrare, ai lexonte dhe e vlerësonte leximin. Ai shkruante dhe e vlerësonte shkrimin. Ai përsiaste për tema e fenomene kulturore- letrare, dhe nëpërmjet tyre, e jetësonte vizionin e vet prej intelektuali.
Për sa kohë qëndroi pranë librit, nëpërmjet tij nxiti idetë progresive, duke synuar kulturimin e gjithmbarshëm, ndërsa këtë mision, i shtytur nga rrethanat, e vazhdoi në politikë, me metoda tjera, por asnjëherë duke u shkëputur nga burimi: libri si dije dhe kulturë. Sepse ai besonte se: “karakteri apo natyra e letërsisë dihet që prej kohësh: ajo përmban në vete dhe realizon humanitetin në mënyrë më burimore, autoktone në raport me botën dhe njeriun.” Ndaj, ishte e kuptueshme para kultit të fjalës, ai ishte shumë i kujdesshëm dhe tejet njerëzor.
Pa mëdyshje, intelektuali meditans, s’mund të rrinte pranë librit, kur e shihte si rrezikoj Kosova e tij, në kohën kur një sistem i pështirë ideologjik jepte shpirt. Për këtë arsye, vihet në aksion. Ai, siç do të thoshte, në këso situatash, intelektuali kishte dy zgjidhje: të rrinte pranë librit apo të dilte në aksion.
Me librin dhe shkrimin si udhërrëfim, ai u bë politikani më i kulturuar i botës moderne shqiptare. Ndërsa, me tagrin e dijetarit të prier nga përgjegjësia dhe ndërgjegjja e lartë, e injektoi politikën me etikë dhe kulturë. Me këtë vizion human e kulturor, ai shpërtheu në diplomacinë e jashtme, mu pse nuk ishte politikan i sterotipeve retorike primitive, çfarë kishte prodhuar Ballkani i tij nëpër vite. Me vizionin dhe qasjen e butë, e fitoi vëmendjen e botës së përparuar dhe u admirua dhe vlerësua kudo.
Karakteristikat dhe shenjat dalluese të veprimtarisë së tij të bujshme letrare, janë qartësia në ide dhe mendime, si dhe të shkruarit me objektivizëm të admirueshëm. Tekstet e tij letrare, shquhen për thellësinë e mendimit, ndërkaq analizat e tij i karakterizon një qasje e disiplinuar letrare dhe një frymë moderne e komunikimit me tekstin letrar; format ky i kritikut që sot i mungon letërsisë shqipe. Si kritik letrar, ai shkruante për dukuri letrare, duke qenë shpeshherë nistor. Në këtë kontest, duhet pohuar veçmas roli dhe kontributi i pazëvendësueshëm në studimin e letërsisë së vjetër shqipe në tërësi, si dhe veprës së Pjetër Bogdanit, në veçanti.
Rugova, me dijen e akumuluar në Parisin e kulturës, iu dha shtytje të njëmend zhvillimeve letrare shqiptare. Letërsinë e lexoi në tërësi dhe jo të fragmentuar. Ndërsa përmasën estetike të saj e kundronte brenda konceptit estetik të së bukurës që gjallon nëpërmjet gjuhës së kultivuar. Ajo refuzonte mundësinë që letërsia të interpretohet sipas parakoncepteve ideologjike përjashtuese. Në këtë mënyrë, i dha hov pozitiv zhvillimit të kulturës shqipe dhe sidomos studimeve letrare.
Rugova, letërsinë e lexoi në thellësi dhe si dukuri estetike e semantike. Ai bëri përpjekje të dallueshme për të kategorizuar dhe për të ndërtuar një hierarki në letërsinë bashkëkohore shqipe. Në librin “Strategjie e kuptimit” (1980), me precizitet e pedanteri prej studiuesi, shkroi në përkim me mësimet se kritika është shenjë e mendjes së pjekur. Ai, kësisoj, mbetet nga të rrallët që pati guximin intelektual, t’ia thoshte njeriut të letërsisë dhe opinionit letrar, mendimin studiues për një libër apo për një autor. Rugova, s’ishte nga ata kritikët dogmatik të letërsisë, të cilët, mbushin tekstet me epitete dhe vlerësime për miq. Ai e kundronte letërsinë si art të së bukurës dhe vetëm ashtu e interpretonte.
Rugova, në fushën e letërsisë shquhet për prurjet të veçanta e origjinale. Tekstet e tij nuk janë dosido shkrime, por referenca domethënëse dhe cilësore që kanë ndihmuar dhe avancuar letërsinë shqipe.
Rugova misionar
Rugova, në politikë hyri me detyrën e një misionari. Gjatë jetës së tij politike, ai pati dy misione: ta lironte popullin e tij nga kthetrat e Serbisë dhe ta rikthente në gjirin e familjes europiane, prej ku ishte shkëputur padrejtësisht. Në funksion të këtij misioni, ai krijoi marrëdhënie me aleatët e Gjergj Kastriotit- filozofi kjo të cilën ai e ndoqi në çdo hap të jetës së tij, ndërkohë që Nënë Tereza dhe Papa Gjon Pali i II-të do të zënë vend të përhershëm në zyrat e tij.
Intelektual me vetëdije të mbrehtë historike, njohës si rrallëkush i kulturës autentike shqiptare dhe asaj perëndimore, ai e riktheu Dardaninë Antike në epiqendër të diskursit politikë, dhe të njëjtin e shndërroi në kauzë politike.
Politikën nuk e pati vokacion, por thirrje- mision në funksion të sendërtimit të Kosovës kulturore që me kohë u shndërrua në platformë politike. Ndaj, iu dashtë ta rindërtonte bashkimin shpirtëror të shqiptarëve të Kosovës, në hollinë e një kaosi ideologjik e identitar që po perëndonte. E filloi me refuzimin estetik ndaj të keqes dhe paralelisht u përpoq ta krijonte modelin autentik të Kosovës, me shenja e figura që buronin nga kultura kombëtare, të cilën e njihte mjaft mirë.
Misteri i suksesit të tij, ajo nyja nevralgjike që e bëri atë të fitoi epitet të admirueshme ane e kënd botës së përparuar, qëndron te fakti se ai qe politikan i atipik. Premisa mbi të cilën e formësoi politikën e tij, qe pikërisht kultura, e cila, u bë pikënisja prej ku filloi jetësimi i platformës së afirmuar: liri, demokraci e pavarësi.
Letrari meditans, me këtë vizion, krijoi terren të mjaftueshëm për të ushtruar ndikim e tij politik e kulturor në Kosovë dhe më gjerë.
Rugova, si politikan ishte formuar nga idetë kulturore nga dhe jo duke ndjekur instruksionet e ndonjë ideologji të pastër politike, siç bëjnë zakonisht burrështetasit. Ndaj, ai besonte në unitetin kulturor, më shumë se në atë politik. Për këtë arsye, kërkoi me ngulm që të shpaloseshin rrënjët e identitetit të lashtë Dardan, ku kërkonte gurthemelin për të ndërtuar ngrehinën e tij politike e kulturore: Kosovën e pavarur, demokratike dhe të integruar në strukturat euro-atlantike.
Ai e nisi rrugëtimin politik, duke e sfiduar një regjim hegjemonist, me armët e vetme: kulturën dhe paqen.
Rugova, në politikë hyri me besim të patundur te kultura, ndaj asaj i solli risi, të cilat, mbeten trashëgimi e pasur për të ndërtuar Kosovën e stome dhe të nesërme. Politikës i solli botëkuptimin e munguar të kulturës. Me qasjen ndaj politikës, hapi horizonte të reja për Kosovën, çështjen e së cilës ngriti aty ku aspironte populli: në Europën oskidentale, sepse ai pohonte me vendosmëri se provenienca kulturës së Kosovës dhe e shqiptarëve ishte oksidentale.
Në domenin e politikës, Rugova, vinte në skenë pa ndonjë trashëgimi politike të pasur, të cilën ia vlente ta ndiqte. Ai mori drejtimin e Kosovës, në kohën kur ajo përballej me politikën hegjemoniste serbe. Ai asnjëherë s’u përkul para “parimeve” të ulëta që ka përcaktuar politika shqiptare ndër vite. Si vizionar dhe projektues, ai shihte matanë perdeve të errëta politikës së ditës.
Dhjetë vite pas vdekjes
Tanimë kur bëhen dhjetë vite nga ikja e tij në amshim, koha, si gjykatorja ma e mirë e historisë, po e vë atë në krye të Olimpit të politikës dhe kulturës shqiptare. Po e nxjerrë nga llogore, ku tentuan ta fusin cenet dhe shpirtngushtësia njerëzore; ku tentuan ta fusin armiqtë politikë e smirëzinj, që s’mund të rriteshin nën hijen e tij. Sepse, ai ishte i madh dhe iu bënte hije të tjerëve. Ai, punën prej politikani, e bëri në heshtje dhe me filozofi të epërme. Në këtë mënyrë, triumfoi mbi gjithë. I mposhti gjithë. Pa zhurmë. Pa pezëm, por me mençuri e moral të lartë.
Dhjetë vite pas, koha po dëshmon se Rugova është tamam si vera: sa më shumë kalojnë vitet, aq ma i vlefshëm bëhet. Po e duan, admirojnë dhe imitojnë edhe armiqtë e tij të përbetuar politikë. Sepse, ai ishte patriot i kultivuar dhe patriotizmin e kishte virtyt dhe jo qëllim, siç ka ngjarë shpeshherë me politikanët në Ballkan.
Po, koha po e dëshmon se Ibrahim Rugova ishte politikan i ditur, tjetërfare nga ç’jemi mësuar t’i shohim këndej pari: të cektë e mendjeshkurtër. Ai ishte politikan dhe intelektual me sqimë krejt të veçantë dhe me një vizion të përhershëm e human politikën, sepse ai nuk ndiqte një kauzë personale.
Vepra e tij kulturore e politike, është pasuri për të gjithë ata që aspirojnë përparimin, dhe një udhërrëfyese sesi ecët dinjitetshëm krahpërkrah me popujt e qytetëruar.
Ibrahim Rugova, kolosi i Kosovës, siç shkroi At Zef Pllumi qe “nji ndër burrat e rrallë të kombit shqiptar. Ndoshta ma i rralli ndër shekujt e fundit”, vendit të tij dhe kulturës shqipe i dha shumë në domenin e politikës dhe letërsisë, sipas parimit të njohur si Res Publica.
(Ky tekst është botuar te libri, Kujtesa e Rugovës, Fondacioni Ibrahim Rugova, 2016)
Në edicionin e 55-të të Golden Knight Malta International Film Festival, janë shfaqë dy filma të metrazhit të shkurtër e që vijnë me rrëfim, me ekip dhe sheshxhirime nga Kosova, shkruan KultPlus.
Në të dy këta filma, me rol kryesor paraqitet aktori i mirënjohur kosovar Xhevat Qorraj.
“Memory”, është filmi i metrazhit të shkurtër që për skenarist e regjisor ka Ilirjan Himaj ndërsa filmi tjetër është i regjisores së re në moshë Lorena Sopit, ku “Përjetësisht fëmijë” vjen po me skenar të Sopit.
Festivali ka nis më 28 nëntor ndërsa sonte ka natën e fundit të tij.
KultPlus, po sjellë rrëfimet e këtyre filmave bashkë me ekipin që i kanë jetësuar ata:
“Përjetësisht fëmijë” është film me skenar e regji të Lorena Sopit. Ky film trajton raportin e rrënuar familjar mes babasë autoritar dhe fëmijut të mitur. Moni, një djalë dhjetë vjeçar, jeton me të atin Xhemën në varfëri të madhe. Gjatë një dreke fatale, i ati Xhema vret aksidentalisht djalin e tij, Monin. Gjatë gjithë jetës së tij, Xhema do të ndjenë peshën e mallkimit, duke bartur mbi vete fajin për atë që ka ndodhur. Në ditët e tij të fundit, në moshë të shtyer, Xhema kthehet në shtëpinë ku ka ndodhur vrasja për të kërkuar falje nga djali i tij i vdekur,me shpresë se do të liroj shpirtin nga pesha e fajit dhe do të pushoj i qetë në jetën e përtejme.
Në kastën e aktorëve bëjnë pjesë: Në rolin kryesor paraqitet aktori i njohur Xhevat Qorraj dhe Miran Zymberaj. Në rolet e tjera vijnë Sheqerije Buqaj, Beslidhe Bytyqi, Kosovare Hoti, Joni Thimi…
“Përjetësisht fëmijë”, ka korrë disa suksese nëpër festivale të ndryshme ndërkombëtarë ndërsa për publikun shqipfolës ende nuk është shfaqur. Filmi është prodhim i AS Film Production dhe Fakultetit të Arteve të Universitetit të Prishtinës
“Memory” me skenar e regji të Ilirjan Himajt, sjellë rrëfimin e plakut Sylë, i cili është i sëmurë me Alzaimer. Ai del nga shtëpia për të blerë një lodër për nipin e tij. Në përballje me sëmundjen, të ftohtit e dimrit dhe reshjet e borës, ai nuk arrin të kujtojë rrugën e kthimit për në shtëpi.
Ky film vjen nën lojën e aktorëve: Xhevat Qorraj, Igballe Qena, Selman Lokaj, Avdullah Gjikokaj, Besim Ajeti, Agron Krasniqi, Labinot Lajçi, Agron Shala. Producent i filmit është Agron Shala kurse edhe “Memory” deri më tani është shpërblyer në disa festivale shumë prestigjioze ndërkombëtare.
Të dy filmat për drejtor fotografie kanë Latif Hasollin./ KultPlus.com
Heroi kombëtar Zahir Pajaziti, Gjergj Kastrioti Skënderbeu e ish-presidenti Ibrahim Rugovës, janë figurat historike për të cilët ka shtatore në qendër të Prishtinës.
Shumë liderë institucionalë e qytetarë, sa herë shënohet 28 Nëntori, bëjnë homazhe në veçanti pranë shtatores së Zahir Pajazitit.
Por, atyre që duan ta nderojnë edhe figurën e heroit Adem Jashari, iu duhet të vizitojnë Prekazin apo Skënderajn, pasi kryeqytetit i mungon shtatorja e tij, shkruan Koha.
Prishtina ka një shesh me emrin e heroit, derisa një fotografi e tij e vendosur për një ndeshje sportive vite më parë, ka mbetur në Pallatin e Rinisë, por që nuk ka ndonjë lidhje me të.
Organizatat e dala nga lufta ka kohë që kanë kërkuar që edhe Prishtina të ketë shtatoren e Adem Jasharit.
Nënkryetari i OVL të UÇK-së, Migjen Shala, thotë se kryeqyteti është dashur qysh moti ta nderojë veprën e Jasharit. Shala tregon se një kërkesë e tillë ka kohë që u është drejtuar organeve komunale.
Sipas tij, nuk ka rëndësi lokacioni. Komuna e Prishtinës, në anën tjetër, nuk ka dhënë ndonjë afat kohor se kur kryeqytetit do t’i shtohet edhe shtatorja e Adem Jasharit. Tahiri nuk ka dhënë detaje nëse shtatorja e Jasharit do të mund të vendosej në sheshin që mban emrin e tij. Aty për momentin është përmendorja e Vllaznim-Bashkimit, për të cilën Shpend Ahmeti kishte kërkuar referendum.
E familja Jashari nuk ka dashur të flasë për këtë çështje. Bekim Jashari ka thënë se përgjegjësia dhe vendimmarrja për këtë u mbetet udhëheqësve të Komunës së Prishtinës. / KultPlus.com
Gili Hoxhaj
Trashëgimia kulturore si pjesë e rëndësishme e të tashmes, zuri mbrëmë të dy katet e Muzeut Kombëtar të Kosovës. Mënyra se si ato ndaheshin në mediume e pjesë të ndryshme dukej sikur Heritage Space kishte sjellë një ekspozitë në vete në secilin projekt.
Brenda punimeve, kjo ekspozitë arrin të prekë shumë dimensione brenda platformës Heritage Space.
Kjo platformë ka mbledhur njerëz të fushave të ndryshme të cilët përmes kreativitetit të tyre krijues japin kontributin në trashëgiminë kulturore, kështu duke dëshmuar që kontributi në ruajtjen dhe kultivimin e trashëgimisë kulturore është i mundshëm nga çdo fushë e aspekt.
Projekti Heritage Space ka filluar që nga viti 2016, dhe përgjatë këtyre dy viteve kjo platformë ka përkrahur tetëmbëdhjetë njerëz kreativ nga fusha të ndryshme, të cilët kanë përdorur trashëgiminë kulturore si burim inspirimi, për t’i realizuar idetë e tyre.
Kjo platformë këtë vit kishte angazhuar edhe pesë mentorë të fushave të ndryshme të industrisë kreative të cilët punuan detajisht me pjesëmarrësit për të sjellë produkte kualitative, të cilat edhe mblodhën shumë vizitorë mbrëmë.
Në kuadër të këtij projekti për teknologji informative mentor ishte Milot Shala, në dizajn mode- Flutura Dedinja, në videokrijim- Veton Nurkollari, Jeton Jagxhiu për storytelling- interpretim si dhe Nol Binakaj për fushën e adaptimit të ndërtesave historike.
Përmes mediumeve e formave të ndryshme mbrëmë këto punime zunë vend në Muzeun Kombëtar të Kosovës. Biçikletat e vendosura në fillim të hyrjes flisnin për “Tour de culture” – një aplikacion udhëtim çiklist nga Lirim Jusufi, Rinor Hatashi dhe Bardh Shasivari . Përmes këtij turneu çiklist janë përshkruar pjesë të ndryshme të Kosovës e ndërlidhjes së 365 kilometrave me mbi 50 monumente të trashëgimisë kulturore.
Projekti tjetër nga Baris Karamuço ka një titull të veçantë – “Memory Bank” i cili duke e parë se si tregimet e qytetit të Prizrenit zbehen me kohën duke qenë se jetojnë vetëm në kujtimet e njerëzve të moshuar, sjellë storiet e dokumentuara për kafenenë e parë në Prizren, si dhe për Diskon dhe DJ-n e parë në këtë qytet tradicional e të bukur.
Levent Butuci është emri tjetër i cili po ashtu sjellë rrëfime nga Prizreni, mirëpo ai e ngërthen në vete temën e besëtytnive, si qëndrojnë ato sot në raport me kohën. Po ashtu një projekt tjetër u prezantua nga Rina Geci, e cila sjellë hollësi nga gjeografia e Maleve të Sharrit, përmes punës dhe përkushtimit të saj vjen edhe katalog “Produkt i dashurisë mes maleve të Sharrit dhe të Prizrenit” , i cili pasqyron traditën e rëndësinë e djathit të Sharrit.
Tregimet në fushën e interpretimit, kanë një qendër të rrëfimit, Prizrenin.
Është ky qyteti i pasur me trashëgimisë kulturore, që ka nxitur punën e shumë artistëve. Shkrimtari prizrenas Roland Spahiu e ka vendosur në letër jetën e gjyshes së tij të cilën e quajnë “Anushi”. Duke qenë se Anushi është në moshë të shtyrë, zonjë që i ka përjetuar ndryshimet kulturore dhe sociale të një periudhe gati njëqind vjeçare, Rolandi synon që nëpërmjet elementeve të jetës së saj që ndërlidhen me qytetin e Prizrenit t’i nxjerrë në pah anët që lidhen me trashëgiminë kulturore.
E gjithë kjo ekspozitë vjen nën organizimin e Fondacionit Kosovar Trashëgimia Kulturore pa Kufij (CHwB Kosovo) e cila për shumë vite ka dëshmuar përkushtimin për shpëtimin dhe ruajtjen e trashëgimisë kulturore.
Po ashtu të pranishmit shpesh uleshin pranë ekraneve të vendosura në muret e Muzeut, ku diku përmes dëgjueseve, e diku të gjithë së bashku shijonin tregimet dhe video krijimet kreative të këtyre artistëve. Projekti tjetër në fushën e videokrijimit vjen nga ideatorja Flaka Xerxa, ku përfshihen Samir Karahoda dhe Ilir Bajri, të cilët e sjellin dokumentarin për bibliotekën kombëtare.
Në katin e dytë të Muzeut, kanë zënë vend puna e Petrit Ibrahimit, i cili sjellë një shëtitje virtuale në Muzeun Etnologjik. Përveç pamjeve 360°, gjatë kësaj shëtitje virtuale ai ngërthen edhe shumë informata për funksionin e kthinave të muzeut, eksponatet dhe informatat tjera, të gjitha këto të përcjella nën tingujt e “Haptic Space”.
Punimi i fundit në katin e dytë të muzeut vjen nga fusha e dizajnit, nga Petrit Kamberi, i cili ka bërë një koleksionim të veshjeve nga kostumet e punuara nga veku. Veshjet tradicionale shqiptare përmes punës së tij kthehen në veshje të përditshmërisë sonë.
Fusha e adaptimit të ndërtesave historike përfshin një punëtori dy javore të titulluar “Rijetësimi”, ekipi i së cilës kanë arritur që kullën e familjes Mazrekaj në Drenoc ta ritransformojnë në një vend atraktiv për turistët.
Arbenita Gashi nga organizata CHwB Kosovo, tregoi më shumë për qëllimin dhe projektet e organizuar në kuadër të platformës “Heritage Space”.
“Qëllimi i kësaj platforme është ndërlidhja e trashëgimisë kulturore me fushat e industrisë kreative. Ky projekt i ka dhënë hapësirë inovacionit në trashëgimi kulturore. Gjatë këtyre dy viteve kanë përfituar tetëmbëdhjetë individ të cilët kanë realizuar dymbëdhjetë projekte kreative. Pas thirrjes së parë që ka ndodhur, në vitin e parë të Heritage Space, e kemi parë të nevojshme që të angazhojmë dhe mentorë të cilët do të kujdesen edhe më shumë për kualitetin e produkteve që do të dalin nga kjo platformë. Trashëgimia kulturore nuk duhet të përceptohet vetëm si e kaluara me të cilën ne krenohemi, por si pjesë e përditshmërisë sonë”, ka thënë Arbenita Gashi për KultPlus.
Vizitorët kanë mundësi që edhe gjatë këtyre dy ditëve të njoftohen për së afërmi me produktet e kësaj platforme, e cila do të qëndrojë e hapur në katin e parë dhe të dytë të Muzeut Kombëtar të Kosovës. / KultPlus.com
1.
Me varg në shpirt m`çeli pranvera.
Desha t`jetoj gjithmonë i neshtë.
Më bëhet se do të vajtoj përhera,
Kur po hyj me të madhe në vjeshtë.
2.
Ah, stinë e verdhemtë, stinë e venitur
Vallë, Ty të mallkoi mëma -natyrë?
Që bashk t`shkrihemi kështu t`nemitur,
Mos jemi të mjer në krijatyrë?
3.
Po ëndrrove me këngë të rritesh,
Dhe ajo jetës përpara ti flasë.
E di. Me dëngë plot do t`goditësh.
E ngado të endesh veç do të vrasë.
4.
Athua Zoti i madh diti të gjykojë
Që njomaket të kalben shi në vrug.
Apo secili barrën e vdekjes të peshojë
N`zjarr të heshtjes i vetmuar si murg?
5.
I ngopur me të vërtetën në gji,
Vëllau im dole n`mesin me erë.
Mbi fytyrën e re t`ra nji vel i zi –
T`nxuer e t`futi n`kuvli përherë.
6.
O kujt t`i falem n`këtë orë t`vështirë,
Kujt t`ia kërkoj hijen e njomsisë?
Pa frikë. Prore do t`jetë djellamirë –
Pikllimi im, kasnec i gjallë i fuqisë.
7.
Dua të iki fushës e malit-
Jetën e shof si grusht t`rendë.
Jo, s`dua të iki. Dua si shpirt djalli
Të ngjitem së bashku në vend.
8.
Bën që per vargjet e mia t`përvëlimit,
Të më quajnë edhe njeri fare t`prishtë.
Po heret i vranë sytë e shtrembërimit,
Se e flas t`vërtetën e kam çiltërisht.
9.
Por nji ditë të dihet se zemra e poetit,
N`dimër a n`verë s`di të ngurrë
Dhe kur e ndjen valën rreth vetit –
Qan e qesh nuk qetësohet kurrë.
( Cerrcë 1960)
Zana Nimani dikur ka qenë në mesin e këngëtareve më të mira në ish Jugosllavi.
“Dodirni mi kolena” apo “Pepito Pantalone” ishin disa prej këngëve që Zana i solli herë si solo këngëtare e herë me grupin Zana.
Grupi ishte aktiv nga viti 1979 deri në vitin 1985. Zana ka lindur në Beograd.
Po e sjellim një fotografi të Zanës, javën e kaluar në Kanada, atje ku ajo jeton prej vitesh me vajzën Teo dhe me burrin Djordje.
Zana, e pyetur së fundmi a do të donte të kthehej në Serbi, ka thënë se nuk është në planet e saj. Ajo nuk këndon, por diçka të tillë e ka trashëguar vajza e saj, e cila këndon bukur, sipas familjarëve të Zanës, shkruan KultPlus.
Zana ka lindur në vitin 1961, ndërsa u largua nga Serbia pak javë pasi i lindi vajza, dhe kjo besohet për shkak të problemeve politike që po dilnin në pah në Serbi dhe në tërë territorin jugosllav.
Zana sot punon në një kompani të avokatëve, dhe ka marrë mbiemrin e burrit – Shishkin. / KultPlus.com
Gili Hoxhaj
Edon Muhaxheri është një emër që është lexuar jo vetëm në mediat vendore por edhe në ato të huaja. Një djalë i ri kthen sytë e botës dhe shqiptarëve kah historia dhe një alfabet i lënë në harresë.
Vëmendjen drejt tij e ka kthyer ekspozita e tij “Evetar”, e cila e sjellë alfabetin e harruar të gjuhës shqipe nga Abetarja e parë e Naum Veqilharxhit. Mbrëmë, Muhaxheri erdhi për ta sjellë më afër së kurrë për publikun prishtinas këtë rrëfim.
Rrëfimi i Edonit nuk ishte i zakonshëm. Mënyra se si ai e sjellë këtë rrëfim e bën atë edhe më të veçantë, me një komunikim të afërt dhe tejet origjinal, ai prek detajet e pothuajse secilit hap të tij. Çdo ulëse e hapësirës ku ai po prezantonte ishte zënë nga vizitorët që kishin ardhur për të dëgjuar detajisht punën e këtij artisti.
Fakti që ai kishte zgjedhur që përmes automatonit të tij të përpunojë alfabetin e parë origjinal të Naum Bredhit, nuk është e vetmja shenjë e dashurisë së tij për kulturën shqiptare. Nuk është vetëm puna e tij ajo që flet për dashurinë dhe pasionin që ai ka për këtë kulturë, ai me po këtë alfabet, me fontet që kishte krijuar ka shkruar disa fjalë si “Besa”, “Shqip”, “Shkrimi i mirë me shokë shumë”. Rrëfimi i tij në çdo pikë të fascinon për mënyrën se si ai e dëshmon këtë pasion e dashuri për atdheun.
Këtë dashuri ai e bart në çdo mundësi që ka dhe në çdo formë tjetër, madje dhe përmes dhuratave. Ai ka lënë rreth njëzetë plisa tek disa nga figurat më të shquara të artit në Amerikë, të cilët i ekspozojnë ato në zyrë dhe dhomat e tyre.
“Kur e dhuroj një plis, e dhuroj më shumë zemër, e dhuroj tek dikush që e di që po i dhuroj një pjesë të rëndësishme të popullit tim”, tha përplot emocion Muhaxheri.
Artisti për të dhënë një pasqyrë më të qartë të prezantimit të tij, mes rrëfimeve personale kishte përfshirë edhe fakte historike. Fillimisht, ai shpjegoi rëndësinë e gjuhës shqipe përgjatë historisë, dhe e paraqet atë si një gjuhë të padegëzuar në trungun e gjuhëve indoevropiane, dhe si një nga gjuhët më të vjetra. Ndërsa më pas tregon edhe për rrugën dhe Alfabetin e Parë të Shkrimit, i cili fillesën e parë e ka në Mesopotami.
“Automaton”, është një fjalë me të cilën nisë veprimtaria dhe triumfi i tij profesional, edhe pse fjalë jo shumë e njohur për publikun shqiptar, Muhaxheri edhe e ka bërë të pranishme brenda fjalorit të gjuhës shqipe. Për të sqaruar më shumë lidhur me këtë pajisje, ai mbrëmë prezantoi pamje të disa nga automatoneve me mekanizma më të thjeshtë e disa më kompleks në përmbajtje e funksion.
“Automatonet kanë qenë pajisje mekanike, mund t’i referohemi edhe si lodra por kanë qenë lodra jo të fëmijëve por të njerëzve të pasur, pra njerëz të cilët kanë pasur të holla që t’i kompensojnë fizicientet dhe artistët të cilët në atë kohë kanë qenë shumë shpesh të njëjtit njerëz. Automatonet kanë qenë shumë të njohur deri në zbulimin e rrymës elektrike sepse ka qenë një art i veçantë i imitimit të jetës përmes një mekanizmi të kurdisur”, shpjegoi gjatë prezantimit të tij Muhaxheri.
Ai është artist i diplomuar në RIT Kosova. Edon Muhaxheri është përfitues i bursës Fullbright në “Maryland Institute College of Art”, ku edhe prezantoi në maj temën e diplomës së Masterit në Artet e bukura. Rrëfimi i tij i pasur me eksperienca, prek edhe pikën kyçe të suksesit të tij që lidhet me shkollimin e tij në Amerikë. Amerika veç sa e vazhdoi shkëndijën e Edonit për një angazhim të tillë, sa artistik aq edhe historik, shkruan KultPlus.
“Para se të shkoj në MICA, kam qenë artist vetëm i ilustrimit digjital dhe nuk kam krijuar diçka me vegla, po edhe kam qenë i kënaqur me artin tim digjital dhe i kam parë gjithmonë më dhembshuri skulptorët dhe piktorët që i kanë zënë dhomat e mëdha me punën e tyre, kurse unë si depo e kam pasur një hard drive shumë të vogël, të cilin shumë lehtë e kam bartur me vete. Tash edhe unë jam bërë një prej atyre”, tha duke buzëqeshur Muhaxheri.
Ai më tutje rrëfeu një detaj të fillimit të studimeve në MICA, ku studentët e vitit të parë duhet të krijojnë një vepër të artit dhe ta shumëfishojnë njëzetë e pesë herë dhe më pas të provojnë ta shesin atë në panair të artit. Kjo, thotë Edoni, ndodhë pasi shteti amerikan i mëson artistët që nga fillimi që ta shesin punën e tyre. Kurse me Muhaxherin kishte ndodhur e kundërta, atij i ishte kërkuar që të punonte diçka e cila nuk do të shitej.
“Profesoresha kryesore e këtij panairi më thotë; unë e di që ti ke punuar në fushën e marketingut për pesëmbëdhjete vite dhe ti din të krijosh diçka që shitet andaj prej teje dua që të krijosh diçka që nuk shitet. Ti duhet të dalësh prej kufizimeve tua të zakonshme dhe të punosh me materialin dhe teknikat që ty të frikësojnë”.
“Carosellat” të cilat ai i kishte punuar për panair janë të vetmet që arritën të shiten të gjitha, madje atij i kërkohet edhe dyfishi i tyre.
Pikërisht këtu merr kahe edhe arti i tij. Ndërsa ideja për një automaton shkrues i lind pikërisht nga diskutimi me një kolege lidhur me një automaton të tillë në filmin “Hugo”. Ekzistimi i një automatoni të tillë, kishte qenë fillimisht sureal për artistin Muhaxheri, ndërsa e kishte futur një fotografi të këtij autmatoni në mesin e ideve që i kishte prezantuar për projektin diplomatik.
“Pas prezantimit të temave, profesoresha më thotë se “e para herë që e shoh se po të shkëlqejnë sytë për një punim, është kur po flet për këtë automaton shkrues” dhe ka insistuar që unë të punoj në automatonin. Pas një hulumtimi më të detajuar e pashë që automatonët shkrues kanë ekzistuar në realitet dhe ka të tillë që gjenden edhe në muze. Kur e kam parë fillimisht në film, kam menduar që është diçka imagjinare dhe nuk ka pasur në realitet gati robot të cilët kanë funksionuar pa rrymë, pra ka qenë diçka shumë misterioze për mua. Pasi që e vendosa ta krijoj vet një automaton shkrues, për këtë arsye vendosa që automatoni im të jetë shqiptar dhe të shkruaj shqip”, shpjegoi tutje Edoni.
Duke qenë se artisti Muhaxheri kishte dashur që punimi i tij të jetë më autentik, hulumtimet e tij synonin dokumentet më të rëndësishme të letërsisë shqipe gjatë viteve 1700 dhe 1800. Ai ndalet në vitin 1844, në vitin e shkrimit të Abetares së Parë Shqipe ku edhe rrëmbehet nga dëshira që automatoni i tij të shkruajë diçka prej Evetarit.
Pas hulumtimeve të tij të gjata, pikërisht në momentin kur ai gjendet në prag të dorëzimit, ai arrin të kontaktojë me historianin Niko Kotherja, njëkohësisht dhe Drejtori i Muzeut Kombëtar të Arsimit. Mes bisedave zbulon nga Kotherja që ai posedon një kopje personale të Evetarit, të cilën Kotherja e skanon dhe ia dërgon artistit.
“Kur ma ka dërguar Evetarin për herë të parë, më janë mbushur sytë me lot. Ka qenë e vështirë ta besoj që kam në dorën time një dokument kaq të vlefshëm”, tha mes rrëfimit Edoni.
Ai i përshkruan shkronjat e Naum Vexhilharxhit si shumë ilustrative, të cilat ai i ka studiuar dhe prej të cilave ka nxjerrë elementet më të rëndësishme tipografike duke i kthyer në shkronja të cilat mund t’i shkruajnë të gjithë.
Pak ditë më parë Edon Muhaxheri, kishte vizituar Korçën për tu takuar me Drejtorin e Muzeut Kombëtar të Arsimit për të kuruar lokacionin e këtij automatoni shkrues brenda hapësirës së Mësonjëtores së Parë Shqipe. Në mesin e shumë veprave të vjetra që gjenden në këtë hapësirë, kjo skulpturë moderne do të zërë vend të përhershëm brenda muzeut. / KultPlus.com
Galeria Miterrand në Paris do të mirëpresë punët e artistit shqiptar Edi Hila.
Dhe Edi Hila nuk një piktor i ‘nxehtësisë’. Hila e sjellë pikturën e ftohtë që i ngjallë peizazhet e Shqipërisë së tij dhe i prezanton ato më pas për publikun. Akull.
Ekspozita që vjen në Miterrand e sjellë artistin rreth të shtatëdhjetave i cili refuzon ta lë periferinë e Tiranës. Ata janë njerëzit që ai përfaqëson, në pikturat ku dominon ngjyra e kaltër, ngjyra gri.
Ekspozita “Tirana-Versailles” është hapur në fillim të muajit nëntor ndërsa me datë 23 dhjetor mbyllet. Ajo sjellë punët e Hilës pas vitit 2000, shkruan KultPlus.
Një pjesë e mirë e pikturave bazohen në arkitekturën, e cila sipas artistit, është pjesa e privilegjuar e shprehjes së identitetit shqiptar. Është me anë të prezantimit të tij kur edhe ndodhë materializimi i vizuales dhe fuqisë politike, trashëgimisë kulturore por edhe klimës psikologjike të Shqipërisë, shkruhet në konceptin e ekspozitës.
Referenca e Versailles vjen tek punët që paraqesin Bulevardin dhe që janë paraqitur në edicionin e fundit të Documenta. Në këtë seri fotografish, ku shohim ndërtesat kryesore rreth Bulevardit të Martirëve të Kombit, Hila sjellë një paralele mes urbanes dhe arkitekturë së kohës klasike.
Hila ka lindur në Shkodër ndërsa jeton në Tiranë. Ai ka marrë pjesë në disa ekspozita, përfshirë këtu Bienalen e Venecias në vitin 1999, Moderna Museet në Stokholm, Ludvig Museum në Budapest, Essl Museum në Vjenë dhe në Bienalen e Liverpoolit në vitin 2010-të. / KultPlus.com
Sot është datëlindja 73-të e ish-Presidentit të Kosovës, Ibrahim Rugova.
Për të nderuar veprimtarinë e ish-presidentit Rugova, kryeministri Ramush Haradinaj do të bëjë homazhe tek varri i tij në Velani dhe pastaj do ta vizitojë familjen Rugova.
Kurse kryetari i LDK-së, Isa Mustafa bashkë me anëtarët e kryesisë së LDK-së, do të bëjnë homazhe te shtatorja e tij në Sheshin “Ibrahim Rugova” në Prishtinë.
Ibrahim Rugova shkollën fillore e kreu në Istog, të mesmen e kreu në Pejë, më 1967. Fakultetin Filozofik – Dega Gjuhë e Letërsi Shqipe e kreu në Prishtinë. Gjatë vitit akademik 1976-77 qëndroi në Paris, në École Pratique des Hautes Études, nën mbikëqyrjen e Prof. Roland Barthes-it, ku ndoqi interesimet e veta shkencore në studimin e letërsisë, me përqendrim në teorinë letrare.
Doktoroi në fushën e letërsisë në Universitetin e Prishtinës, më 1984. Në vitin 1996 Ibrahim Rugova u zgjodh anëtar korrespondent i Akademisë së Arteve dhe Shkencave të Kosovës. Në fillim ishte redaktor në gazetën e studentëve Bota e re dhe në revistën shkencore Dituria (1971-72), që botoheshin në Prishtinë. Një kohë punoi edhe në revistën Fjala. Pastaj, për afro dy dekada, Ibrahim Rugova veprimtarinë e veta shkencore i zhvilloi në Institutin Albanologjik si hulumtues i letërsisë. Një kohë ka qenë kryeredaktor i revistës Gjurmime albanologjike të këtij Instituti. Me krijimtari letrare u mor që nga fillimi i viteve gjashtëdhjetë.
Ish presidenti Rugova ka ndërruar jetë më 21 janar të vitit 2006. / KultPlus.com
UMBERTO ECO
“Televizioni degradon njerëzit e kulturuar dhe kultivon njerëzit që bëjnë një jetë degraduese.”
“Librat nuk janë bërë për tu besuar, por për t’u hetuar. Kur lexojmë një libër nuk duhet të pyesim veten çfarë thotë, por çfarë nënkupton”
“Çfarë është dashuria? Nuk ka asgjë në botë qoftë humane apo djallëzore apo çfarëdoqoftë që mund të deportojë në shpirtin e njeriut si dashuria”
Umberto Eco ishte një nga filozofët, kritikët letrarë dhe novelistët më të shquar të kulturës italiane dhe ndërkombëtare. Ai ishte një intelektual i mistershëm. Novela e tij në vitin 1988 “Il pendolo di Foucault” e përshkruan atë si një person që kupton kodet e Da Vinçit.
Babai i tij, Gjulio ishte një llogaritar para qeverisë e cila e thirri atë të punoje në 3 lufta. Gjatë luftës së dytë botërore, Umberto dhe nëna e tij, Xhovana, u shpërngulen në një fshat në Piemont, në mal. Eko mori një kulturë tjetër dhe ai bëri referenca ne shitje dhe dhuroi në punën e tij dhe ne intervista. Librat e tij janë të përkthyer në shumë gjuhë të huaja. Romani i tij më i njohur është “Emri i trëndafilit” (“Il nome della rosa”, 1980). / KultPlus.com
108 vjet më parë, nga data 2-9 shtator 1909, në qytetin e Elbasanit u zhvillua një ngjarje e shënuar në historinë e arsimit, shkollës e kulturës shqiptare, që në histori njihet si “Kongresi i Elbasanit” apo “Kongresi i shkollave shqipe”, ku morën pjesë 35 përfaqësues nga 28 klube e shoqëri patriotike, brenda e jashtë territorit shqiptar.
Midis delegatëve të kongresit kishte veprimtarë të njohur të lëvizjes kombëtare si edhe mësues atdhetarë, siç ishin Orhan Pojani, Grigor Cilka, Gjergj e Sevasti Qiriazi, Ahmet Dakli, Refit Toptani, Hamdi Ohri, Nikollë Kaçori, Andrea Konomi, Idhomen Kosturi, Kahreman Vrioni, etj.Programi kulturor e arsimor që hartoi Kongresi i Elbasanit parashtronte njohjen zyrtare të gjuhës shqipe në të gjithë sistemin ekzistues arsimor dhe përhapjen e mëtejshme të arsimit në gjuhën shqipe.
Kongresi parashtroi edhe nevojën e krijimit të një shkolle të mesme në Elbasan.Kongresi i Elbasanit, në rrugë demokratike zgjodhi kryetar Dervish Biçakçiun, si dhe nënkryetar Mit’hat Frashërin. Ndërsa shkronjës të Kongresit u caktuan Simon Shuteriqi dhe Josif Haxhimima.Kongresi i Elbasanit mori një sërë vendimesh të pasqyruara në Aktin e Vendimeve të Kongresit, prej 15-të pikash si dhe miratoi dhe rregulloren e klubeve dhe shoqërive patriotike. Në vendimet e këtij kongresi theksohet se Shoqëria “Përparimi”, që do të krijohej në Korçë, kishte për detyrë të financonte mbajtjen e Shkollës Normale (e hapur në 1 dhjetor të 1909), me ndihmat që do të grumbulloheshin, do t’u jepte ndihmë shkollave shqipe ekzistuese, do të orientonte çeljen e shkollave të rejave në shumë vise të vendit, si dhe futjen e mësimit shqip në të gjitha shkollat e huaja që ekzistonin. Jo rastësisht për mbajtjen e kongresit të arsimit u zgjodh qyteti i Elbasanit.
Ishin traditat e shkëlqyera patriotike, arsimore e kulturore dhe figurat e spikatura të Rilindjes Kombëtare të këtij qyteti që ndikuan në zgjedhjen e tij. “Njerëzia e Elbasanit jo vetëm tani, por edhe në kohët despotike, ishin çquar për dashurinë e tyre për gjuhën shqipe”, shkruante Mit’hat Frashëri në ditarin e tij.Kongresi i Elbasanit i dha një shtytje të re lëvizjes për shkollën dhe për arsimin kombëtar në përgjithësi. Të mbështetur në vendimet e tij, atdhetarët shqiptarë ngritën në Korçë, më 20 shtator 1909, Shoqërinë qendrore shkollore “Përparimi”, në kryesinë e së cilës u zgjodhën atdhetarët e njohur Orhan Pojani (kryetar), Stavri Karoli, Idhomenë Kosturi e Mihal Gramenoja.
Jehona e Kongresit të Elbasanit
Punimet e Kongresit të Elbasanit patën jehonë brenda dhe jashtë vendit. Kalendari “Korça”, në titullin “Kongresi i Elbasanit”, shkruante se “ky kongres është më i shënuari nga të gjithë kongreset. Me vendimet që mori e la emrin e tij të pavdekur nëpër faqet e historisë sonë”. Ndërsa e përkohëshmja “Italia për të huajt” (L’Italia al estero) do të theksonte se “në Elbasan u mbajt një kongres i madh, ku morën pjesë shqiptarë të shkëlqyer, me qëllim që të vënë në udhë të gjitha ato që janë të nevojshme për përparimin dhe paqen e Shqipërisë”. Punimet dhe vendimet në rrafshin kombëtar të Kongresit të Elbasanit, përbëjnë vlerë dhe kontribut në drejtim të përhapjes së arsimit, gjuhës amtare e kulturës kombëtare.
Poezi e shkruar nga Dritëro Agolli.
Kur dashuroheshim në kohën tonë,
Kur tretesha dhe digjesha për ty,
Nga njëri-tjetri letrat vinin vonë,
Kalonte dhe një muaj apo dy.
Po ndofta dashuria mbahej gjallë,
Se zjarrin mbanin letrat në udhëtim
Me bicikletë a mushkë apo me kalë
Në vapë e shi, dëborë dhe thëllim.
Kur dashuroheshim në kohën tonë
Me zor na vinin letrat fshat-qytet
Nuk kishim nëpër dhomë telefonë
Dhe në ëndërr s’kishte faks dhe internet.
Megjithatë më mirë që nuk kishte
As telefon, as internet, as faks,
Se fjalë e nisur shpejt dhe mund ta vriste
Një dashuri të vjetër për një çast.
Poezi e shkruar nga Trëndafile Visha.
Dikush po qan përsipër, dikund…
Dikush i hidhëruar nga njëra brinjë në tjetrën
Nga gishti i vogël i këmbës deri në fijen më të gjatë të flokut
Mbase një nënë
Mbase një vajzë
Mbase një foshnje e larguar që ka të 40-at
Ndoshta dhe një burrë, fundosur syve e zemrës
Ndoshta një plak i harruar
Ndoshta të tërë bashkë, zemëruar në të gjitha kohët e kohës.
Dikush po qan përsipër, dikund…
Dikush i bërë akull në një cep rruge, varur nën mjegull a nën re
Askush s’e pyeti se çfarë kishte, por dhimbjen ia nxorën jashtë
E pastaj qeshën me të si pa të keq
U gajasën, u gajasën, u gajasën
Dhe në gajasjen në kor të të çmendurve një zemër u ça!
Tani në këtë çast
Në këtë orë
Në këtë ditë
Në këtë mbrëmje
Ndalini lumenjtë e kripur po mundët
Të atij brenda nesh që asnjëri prej nesh s’e desh, s’e pa.
Dikush po qan përsipër, dikund…
Dikush që botën e të marrëve me lot e klithma po shkund…
18 marsi i vitit 1944 ishte dita kur u martua dikush në Aushvic.
Në kampin e tmerrit të Holokaustit, një madrilene dhe një austriak gjetën dashurinë dhe u martuan. Margarita Ferrer Rey dhe Rudolf Friemel u martuan me lejen e forcave SS.
Çifti u njoh gjatë Luftës Civile Spanjolle, pasi Friemel u radhit te Brigada Internacionale, shkruan KultPlus.
Ata fillimisht u martuan në Spanjë dhe më pas edhe në Gjermani.
Ata ishin martuar paraprakisht, sepse në vitin 1941 lindi fëmija i parë – Eduardi. Megjithatë, me lejen e nazistëve, u realizua një martesë e cila mbeti e dokumentuar në fotografi falë Wilhelm Brasse – personi që e realizoi fotografinë e cila mbetet në Arkivin e Aushvic-Birkenau. Kishte qenë dëshirë e çiftit, ndoshta thellë në vete e dinin se do të vdisnin, së paku njëri prej tyre, që të realizohej një dasmë brenda tmerrit.
Margarita ishte e lirë, në Francë, por pasi burrin e saj e morën për ta dërguar së pari në Dachau e më pas në Aushvic, ajo hyri bashkë me djalin e tyre në Aushvic dhe u realizua një festë e vogël.
Por tragjedia është se në Aushvic asgjë nuk ishte ashtu siç dukej. Me 30 dhjetor të vitit 1944, Friemel përfundoi në një prej dhomave të gazit. Margarita e vazhdoi jetën e saj me djalin e saj në Shtutgart.
Ngjarja në histori mbetet si një prej akteve më cinike të nazistëve dhe forcave SS. / KultPlus.com