Përmbledhja me poezi e titulluar “Negative Space” nga shkrimtarja Luljeta Lleshanaku dhe e përkthyer nga Ani Gjika, botuar në Angli dhe në SHBA gjatë vitit të kaluar është përzgjedhur si një nga katër librat finalistë për çmimin Ndërkombëtar “Griffin Poetry” në Kanada.

Më herët kjo përmbledhje poezish është vlerësuar me çmimin “PEN” dhe gjithashtu është përzgjedhur si një ndër finalistët për çmimin “PEN America 2019”.

Çmimi prestigjioz “Griffin” në Kanada është themeluar në vitin 2000 nga biznesmeni dhe filantropi, Scott Griffin.

Ky çmim jepet çdo vit në dy kategori për poezinë ndërkombëtare të shkruar apo të përkthyer në anglisht dhe për poezinë kanadeze. Emra të njohur të cilët e kanë fituar më herët këtë çmim janë: Anne Carson, John Ashberry, Charles Simic, Charles Wright, Paul Muldon, Heather McHugh, Paul Celan, etj.

Juria e çmimit Griffin është shprehur kështu për përmbledhjen me poezi “Negative Space”: “Sa më pak e njohur gjuha origjinale, aq më e vyer bëhet dhurata e përkthimit! Libri ‘Negative Space’ i Luljeta Lleshanakut sjell një vështrim të rrallë tek poezia shqiptare bashkëkohore. Rrjedhshëm e me saktësi te mprehtë, Ani Gjika e cila është edhe vetë poete, ka mundur të shprehë në anglisht jo vetëm poezitë e ‘Negative Space’ por dhe atmosferën e ngrysur e cila zotëron gjatë gjithë librit, një ndjesi e thellë përkohshmërie që është pasojë e së jetuarit nën presionin e ashpër politik. Negative Space është gjithkund pjellore. Duke hapur portën e traumës, ne ballafaqohemi me një zë të butë dhe inteligjent, me ngjarje që nxjerrin në dritë realitetin e një njerëzimi të përbashkët, duke i rikthyer dinjitetin këtij njerëzimi. Në një botë të përçarë nga terrori e dhuna, poezia e Lleshanakut është përherë trazuese, por dhe qetësuese për ne, banorët e saj”.

Shkrimtari dhe kritiku Micheal Hoffman ka realizuar një recension me titull “Mbi Luljeta Lleshanakun”, të botuar në “London Review of Books” në fillim të muajit prill ku shkruan: “Këto janë poezi të esencës dhe imagjinatës, në dukje të pavetëdijshme për lexuesin dhe kritikun dhe sigurisht që nuk luajnë me ta, të qarta dhe në pjesën më të madhe të natyrshme; ato e vendosin Lleshanakun afër poetëve të mëdhenj të Evropës Qendrore dhe Lindore të shekullit të 20-të: Akhmatova, Herbert, Holub, Szymborska, Zagajewski”.

Çmimi Griffin është një nga më të rëndësishmit në letërsi dhe arrin shumën prej 65 mijë dollarë kanadezë që ndahet midis përkthyesit dhe autorit, ndërkohë që secili nga finalistët shpërblehet me 10 mijë dollarë kanadezë, transmeton Opinion.al.

Përmbledhja “Negative Space” përfshin dy libra me poezi “Pothuajse dje” dhe “Homo Antarcticus”. Ndërkohë përkthyesja e këtij libri Ani Gjika, është vlerësuar edhe me grante nga “National Endowment for Arts” në SHBA për këtë përkthim. / KultPlus.com

Recension nga Marigona Fazliu

Populli i Horketës e di se, kur jep besën, besa të lidh, – thirri Lumbardi.[1], kështu Zija Çela, prek thellë në rrënjët e shpirtit shqiptar. Besa, kanoni i palëvizshëm i shqiptarëve, përmbushjën e së cilës e ka ndalur vetëm vdekja, vazhdon të mbahet edhe sot. Po kjo tanimë nuk është individuale. Ajo duhet të mbahet nga populli i gjerë, për zgjidhjen e tyre të njëzëshme, tanimë të padurueshme, mbretin Lumbard!

Po kush na qenka ky Lumbardi? Njëri prej personazheve kryesor të romanit, pikëreferimi i Çelës për ironi të thellë, duke paraqitur kështu një medalje të parë në të dy anët, në njërën anë fytyrën e tij midis shoqërisë dhe në anën tjetër, fytyrën brenda familjare.

     Çela përmbys linjën e rrëfimit, duke bërë kështu që fillimi i romanit të jetë fundi i tij, ndërkaq tërë narracioni  paraqet rrjedhën e ngjarjes se si ka ardhur te ky fund dhe krejt në fund e përmbys edhe fillimin. Këtë e arrin nëpërmjet narratorit të gjithdijshëm, i cili e mban lexuesin të lidhur pas tekstit duke kapur çdo detaj, e shpesh duke i përdorur personazhet e tjera në formë të dëshmitarëve, duke bërë të mundshme kështu që nëpërmjet tyre ta bëjë të besueshme sëmundjen e ngrirjes, e cila në roman na del krejt papritur. Kjo mënyrë e ndërtimit të narracionit e bënë romanin të jetë alegorik.

     Forma e romanit duket të jetë ngjashëm me ditarin. Po këtu nuk kemi ditarin e një personazhi, por kemi ditarin e shumë personazheve. Të gjithë duke folur për një temë të vetme,paralizën që e kishte kapluar gjithë vendin, e të gjithë popullatën e atij vendi, edhe kur ata ishin zgjuar apo në gjumë, kur ishin duke punuar apo duke pushuar, kur ishin duke ngrënë apo duke vrapuar.

     Paraqitja e një ambienti konkret, i temave të kohës konkrete, siç është burgosja brenda vendit dhe moslejimi i daljes në shtetet e tjera, vetëm nëse ia arrijnë si azil kërkues, është temë e prekshme dhe vazhdon të jetë aktuale. E njejtë del të jetë dhe periudha e protestave. Pastaj, rrokja në kohë historike, në coptimin e tokave horketase, në ndarjen e tyre sidomos prej fqinjëve Likava, Vitistani e Hamivurgu. Tërë këtë e bënë të veçantë, hyrja në brendi të takimeve, të konferencave; duke arritur kështu që të ndaj idetë sa shpotitëse aq edhe realiste.

     Në romanin Djalli Komik, na del mjeshtëria e Çelës për ndërthurjen e shumë elementeve njëkohësisht. Në këtë prozë, qëllimi i së cilës është të ironizojë me pushtetin e kohës, përdoren edhe frazat popullore, të cilat i japin një ngjyrim të veçantë, ngase autori hyn në psiken shqiptare. Përveç kësaj, përdorimi i këtyre frazave shfaq dhe kohën, e cila lëviz shpesh në romanin e Çelës.

Në traditën zakonore të qytetit, dhunimi i varreve ishte më i pafalshëm se krimi i vrasjes.[2]

     Këtu, Çela arrin në ironinë kulmore, se përdorimi i heronjëve, eshtrat e të cilëve pushojnë në varre, për qëllime pushtetore, duket se shfaq sa dhimbjen aq edhe realitetin. Lidhur me këtë autori vazhdon ritmin duke ndërtar ironinë fundamentale:

Horketasit kanë një zakon të ngulitur. Kur duan me qa, kërkojnë që të tjerët duhet me i pa.[3]

     Por, Çela hyn edhe në kulturë, saktësisht në zemër të muzeut, duke bërë kështu përshkrimin më parodizues të mundshëm:

…Shtatoret ishin të Presidentit të Republikës, kryetarit të Parlamentit, Kryeministrit dhe liderit të Opozitës. Ndërsa dy bustet, të ekspozuara krah më krah më tutje, i përkisnin kryebashkiakut dhe prefektit të qytetit.

Rregullorja për personalitetet që dylloseshin, ishte sanksionuar që në fillim dhe çdo ndryshim ishte po aq i vështirë, sa ndryshimi i Kushtetutës së Republikës. Sipas kodifikimit të saj, asnjë nga personalitetet nuk mund të ishte i përjetshëm në muze, përveçse gjatë periudhës kur ishte në detyrë. Me të ardhur në pushtet pasardhësi, dylli i mëparshëm shkrihej dhe përdorej për shtatoren apo bustin e të riut. Në gjuhën e intelektualëve ky proces quhej rimishërim.[4]

     Çela për ta shtuar dozën e ironisë, përdor edhe skenat e teatrale që kërkohet të luhen, siç është ajo e Hamletit apo e Jul Çezarit. Por nuk mungojnë as figurat biblike, siç janë: Juda, Pjetri, Marathonomaku e Kalija.

     Ndërsa titulli i romanit, ndërtohet nëpërmjet metonimisë duke paraqitur kështu pushtetasit të kohës, të cilët aq sa janë djallëzor, janë edhe komik në veprimet që bëjnë, në kërkesat që kanë dhe në vetë jetën që jetojnë. Një autoritar si Aranit Lumbardi, i cili shpeshherë na duket sa budalla aq edhe i menqur. Ai pranon fajet që bënë, por që si pranon si të tijat! Ai e di që gruaja e tradhëton, por do ta dëgjojë t’i thotë se e dashuron. Ai është personazhi më fatal i mundshëm, duke rënë vazhdimisht në kundërshti me vetveten, prandaj edhe çdo situatë ndërtohet në mënyrë alegorike, dhe bënë të duket komike.

     Vulën fundamentale të tërë prozës së Çelës, e cila është e menduar, e saktë dhe meditative ia jep koha e shkrimit të romanit, ku autori qëllimshëm vë mbishkrimin në fund të saj: Tiranë, maj-nëntor 2017. Por, interesante është edhe një element tjetër anësor- kopertina e librit, e cila paraqet dy pemë që këputën nga dega dhe u vë maska. Duket sikur thotë se kështu “këputen” edhe pushtetarët nga pushteti!

[1] Zija Çela, Djalli Komik, Botimet Toena, Prishtinë, 2018, f.61.

[2]Zija Çela, Djalli Komik, Botimet Toena, Prishtinë, 2018, f.18.

[3] Po aty, f.209.

[4] Po aty, f.50.

Muaji prill zakonisht përkujtohet si muaji i Shekspirit, meqë botërisht dita e lindjes së tij njihet 26 prilli i vitit 1564, ndërsa ka ndërruar jetë më 23 prill 1616.

Për këtë arsye,në këtë shkrim ju njohim me disa gjëra që shumica e njerëzve nuk i dinë për dramaturgun e madh.

1. Uilliam nuk ishte Shekspiri i vetëm në teatër

Vëllai i tij më i vogël, Edmund, u bë gjithashtu aktor në Londër, edhe pse nuk pati suksesin e të vëllait. Edmund vdiq i ri, në moshën 27-vjeçare, dhe funerali i tij relativisht i shtrenjtë na çon në një tjetër fakt…

2. Shekspiri ishte relativisht i pasur

Nga karriera e tij në teatër, që përfshinte shkrimin e pjesëve dhe aktrimin, Shekspiri bëri goxha të ardhura. Në moshën 33-vjeçare, Uilliam arriti të blinte një shtëpi të madhe në periferi dhe pak më vonë bleu edhe një pronë në Londër dhe në testament i la të bijës një shumë të mirë parash.

3. Shekspiri kishte bashkëpunëtorë
Në kohën kur jetoi ishte e zakonshme që shkrimtarët të bashkëpunonin kur shkruanin një vepër. Ndonjëherë një vepër shkruhej edhe nga tre apo katër autorë. Ndërsa mendohet se Shekspiri parapëlqente të shkruante vetëm, në shumë vepra të tij ka pjesë të shkruara nga dikush tjetër. Shekspiri bashkëpunoi me Thomas Middleton në “Timoni I Athinës” dhe me John Fletcher në “Henri VIII”. Mendohet se edhe një nga pjesët më të famshme të “Makbethit”, pjesa me magjistaret, është shkruar nga Middleton.

4. Vajza e Shekspiri ishte analfabete

Uilliam dhe Ana Shekspir kishin dy vajza, Susanah and Xhudith. Ndërsa Susanah ishte në gjendje të paktën të shkruante emrin e saj, vajza tjetër ishte tërësisht analfabete. Kjo ishte e kuptueshme, pasi në atë kohë shkrimi dhe leximi konsideroheshin aftësi mashkullore. Shekspiri ishte një burrë i kohës së tij, që nuk e vlerësonte shkollimin e grave.

5. Shekspirit nuk i interesonte trashëgimia e tij letrare
Gjatë kohës që jetoi, Shekspirit nuk i interesonte nëse pjesët e tij do t’i mbijetonin kohës apo ajo. Kjo mund të shpjegohet edhe me faktin se në atë periudhë, pjesët teatrale nuk kishin respektin e duhur si vepra letrare.

6. Shekspiri nuk ka pasardhës
Djali i tij i vetëm, Hamnet, vdiq në moshën 11-vjeçare. Vajza e tij, Susanah, nuk kishte fëmijë, ndërsa të gjithë fëmijët e vajzës tjetër vdiqën shumë të rinj. Asnjë nga tre vëllezërit e Shekspirit nuk u martua.

7. Shekspiri ose më mirë puna e tij nuk është pëlqyer nga të gjithë

Jo të gjithë e vlerësojnë madhështinë e Shekspirit si shkrimtar. Volteri mendonte se “Hamleti” ishte puna e një të dehuri. Më i ashpër akoma ka qenë Bernard Shou.

8. Anglishtja e sotme është gjuha e Shekspirit
Shekspiri jo vetëm është autori që i pari ka përdorur më shumë fjalë se çdo autor tjetër, por në të njëjtën kohë ai ishte fjalëformues, duke pasur kështu një rol thelbësor në gjuhën e sotme angleze.

Elona Qose

Kur ka qenë hera e fundit që keni lexuar një libër, ose një artikull në revistë? Nëse jeni një lexues i rregullt shumë mirë bëni, sepse nga leximi përfitoni shumë. Ndërsa për ju që nuk lexoni edhe aq shumë, dritare.net ju sjell numrin e përfitimeve që do merrni nëse lexoni.

Stimulimi mendor

Stimulimi mendor është i nevojshme, dhe leximi i librave e përmirëson goxha shumë. Ju duke lexuar mbani larg sëmundjen e Alzheimerit dhe Demencën. Pra, leximi është si një stërvitje e trurit.

Redukton stresin

Pa marrë parasysh sesi i keni punët me stresin, një roman i shkruar mirë, do t’ju a largojë mendjen nga gjithë gjëra që ju stresojnë. Kështu tensionet do largohen dhe ju do ndiheni të relaksuar.

Fiton dije

Çdo faqe që lexoni, ju mbusheni me informacione, që një ditë do iu hynë në punë. Njohuritë të lejojnë të përballesh me sfida. Përveç kësaj, është si një ushqim për të menduar më qartë.

Zgjerim fjalori

Sa më shumë që lexoni, aq më shumë pasuroni fjalorin tuaj personal. Dhe në këtë mënyrë do bëhet fjalori juaj i përditshëm. Gjithashtu, do fitoni një artikulim të mirë, dhe do fitoni vetëbesim dhe vetëvlerësim. Leximi i librave është gjithashtu me rëndësi jetike për mësimin e gjuhëve të reja, sepse folësit jo amtarë, kanë përdorur shumë fjalë në kontekst, të cilat përmirësojnë rrjedhën e të folurit dhe të shkruarit.

Përmirësim i memories

Kur ju lexoni do të mbani mend shumë prejardhje, ambicie, karaktere e histori të nuancave të ndryshme. Dhe kjo do të përmirësojë memorien tuaj. Ju do keni memorie afatshkurta dhe afatgjatë, të stabilizuar.

Aftësi analizuese mendimi

Keni lexuar ndonjëherë një roman misterioz, dhe para se ta mbaroni, e keni zgjidhur vetë misterin? Kjo ndodh sepse keni menduar në mënyrë kritike dhe analizuese, jeni marrë me detajet. Këtë aftësi do e zotëroni edhe për problemet tuaja në jetë, nëse i përkushtoheni leximit.

Përmirëson fokusin dhe përqendrimin

Në botë e Internetit, vëmendja jonë tërhiqet në miliona drejtime, sepse dhe gjërat që shohim janë të ndryshme. Por me librin është ndryshe, aty gjendet vazhdimësia e të njëjtës histori dhe kështu vëmendja juaj është e fokusuar në një gjë. Prandaj dhe librat ju mbajnë të fokusuar dhe të përqendruar.

Aftësi më të mira shkrimi

Kjo është pothuajse e njëjtë me zgjerimin e fjalorit. Nëse ju lexoni, do pasuroni fjalorin dhe nëse keni një fjalor të pasur do shkruani dhe vetë bukur. Do keni një stil të frymëzuar nga autorët e tjerë dhe kjo do ndikojë në vazhdimësinë e punës tuaj.

Qetësimi

Përveç relaksimit, libri që ju mund të jeni duke lexuar ju sjellë paqe shpirtërore. Tekstet e shkruara, ulin presionin e gjakut dhe sjellin një qetësi mbizotëruese. Është e rekomandueshme për njerëz që vuajnë nga sëmundjet mendore, të lexojnë libra.

Argëtim falas

Biblioteka ka plot në qytet, dhe ju nëse jeni një njeri që i doni librat i gjeni falas aty. Me pak fjalë, merr përfitime pa shpenzime./E.B-dritare.net