Nesër premiera e filmit të animuar “Aventurat e Lelos – Labirinthi”

AQSHF dhe CINEMANIA do të sjellin premierën e filmit të animuar “Aventurat e Lelos – Labirinthi”, me regji nga Endri Beqo dhe Fatjon Alla, ndërsa producent Jaklid Gace.

Filmi do të shfaqet në sallën e projeksionit të Arkivit Qendror Shtetëror të Filmit, më datë 4 shtator, në ora 11:00.

Gjithashtu, do të shfaqet edhe filmi artistik me metrazh të shkurtër “Një film i premtuar” (Ne kemi Diellin) me regji nga Petrit Ruka dhe producent Florenc Papas. Hyrja falas. / KultPlus.com

Kur At Zef Pllumi i shkruante Sabri Hamitit

Shumë i dashtuni Z. Sabri Hamiti,

Më fal se nuk i përdora titujt akademikë e shkencorë se më duket se mund e ngrijnë sadopak ngroftësinë pothuej familjare t’asaj miqsie të shtrejtë që, nganjiherë në jetë, lidhet e fortë që me sinqeritetin e takimit të parë.
Mbasi pjesmarrja juej në Komisjonin për rindërtimin e vorrit të Fishtës kje e pamundun ndër seancat e mavonëshme, më mbetet barrë mue që t’u përmbledhi shkurtazi zhvillimin e mavonëshëm.


Siç patem vendosë në mbledhjen e parë, Z. Gjergj Zheji i a paraqiti Ministrit të Kulturës, Z. Teodor Laço, projektet dhe kerkesat tona për rindërtimin e vorrit. Z. Ministri i priti mirë dhe bani shumë premtime për ndima konkrete. Ndërkaq filluen të ndigjohen zane që pyetshin: ky komisjon çfarë asht? shtetnor apo privat? mbasi nuk asht shtetnor, çfarë fuqie ka ky? dhe pse t’i përgjegjemi kerkesave? Nga këto u kuptue që në ditët e para se nuk do të bahej ai filmi dokumenar i kërkuem prej nesh. 


Edhe për preventivat dergue Ministrisë së Kulturës, që kapshin Shumen 15.000 – USD. Tue kenë se kjo shumë nuk zgjidhte asnji problem tonin dhe qesharake për nji shtet, nuk e pranuen. Nji mbledhje e komisjonit, në ketë rast, të xanun papritmas, vendosi që të ju sjellshim dashamirve shkodranë, mbasi reduktuen përgjysë programin simbas fjalës së popullit: “shtrij kambët sa të kesh jorganin”. Gjetëm perkrahjen e popullit dhe të Bashkisë së Shkodrës, por tashma ishim vonë, se populli synonte deri atje që t’i naltonte poetit nji monument bronxi. Ndërkaq u realizue nji vorr i thjeshtë i përbamë nga nji kryq hekuri e dy pllaka graniti të zi, ashtu siç i ka hije nji fratit françeskan.


Maska e fëtyrës së tij prej allçije u derdh në bronx, ndersa për ato pak eshtna të dorës së tij skultori Ferit Kola punoi nji sarkofag artistik bakrit.
Mbas funksjoneve fetare u krye varrimi. Mbasdreke në Teatrin Migjeni (o ironi e kulturës shqiptare!) u dha nji mbramje letrare artistike. Kje e bukur. Fjalen e rastit e mbajti Aureli e mbas tij foli P. Danjel Gjeçaj (Pal Dukagjini). Në fund Z. David Luka lexoi përshëndetjen tuej e cila u prit me aq duartrokitje sa nuk ta merr mendja.


Mund thomi se i gjithë shtypi shqiptar ndej shurdhë e memec në ketë rasë. As Perfaqsia e Kosovës nuk u gjet e pranishme. Në këtë funeral nuk muer pjesë asnji prej atyne që quhen dhe e mbajnë veten shkrimtar: si rrjedhim logjik dalin dy konkluzione: o ata nuk e mbajnë Fishten shkrimtar ose ata nuk e ndiejn veten shkrimtarë. Emisjoni televiziv u dha vonë e me ngut, por vazhdon jehona e tij. Ma e randësishmja u realizue: nji numër i veçantë i Hyllit të Dritës prej 300 faqesh me artikujt ma të mirë te ktyne pesë vjetve. Mund thomi se patem sukses. 
Po perfundoj tue u dergue përshëndetjet e zjarrta me shpresë se do të shifemi kur të promovohen veprat e Fishtës në Prishtinë. Me dashuni vllaznore 
P. Zef Pllumi
Tiranë, 14-1-1997./KultPlus.com

Faton Hasani dhe Agron Shujaku me turne të koncerteve në disa qendra të Kosovës


Pianistët dhe profesorët Faton Hasani dhe Agron Shujaku, do të fillojnë turne të koncerteve për piano duo në disa qendra të Kosovës.

Turnin koncertal do ta fillojnë në qytetin e Prizrenit në ambientet e Kino “Lumbardhi” më 4 shtator në ora 20:00.  Koncertet e radhës do të vazhdojnë në Pejë dhe Prishtinë në ditët në vijim, përcjellë KultPlus.

“Programi nga kompozitorët Mozart, Brahms, Ravel, Kusuma është shumë atraktiv, dhe ka qëllim t’i prekë të gjitha epokat kompozicionale dhe të jetë njëkohësisht atraktiv”, thuhet në njoftim.

Hyrja në koncerte është falas duke ju falënderuar mbështetjes institucionale të Ministrisë së kulturës rinisë dhe sportit dhe Komunës së Prishtinës. / KultPlus.com

Nis puna për restaurimin e urës së Kasabashit në Çorovodë

Ka nisur puna për restaurimin e Urës së Kasabashit në Çorovodë, si një nga monumentet më të rëndësishëm të qarkut të Beratit në gjininë e ndërtimeve inxhinierike.

Drejtor i Drejtorisë Rajonale të Kulturës Kombëtare Berat, Eugen Kallfani u shpreh se, “nga projekti në letër tashmë në realizimin e restaurimit. Më në fund përkujdesemi për një nga monumentet më të rëndësishëm në qarkun e Beratit në gjininë e ndërtimeve inxhinierike”.Ura e Kasabashit gjendet në afërsi të qytetit të Çorovodës në rrethin e Skraparit. Ura e Kasabashit futet në tipologjinë e urave simetrike me tre qemerë me kurriz dhe me dritare shkarkuese.Nëpër këtë monument kalonte rruga e karvaneve Berat-Skrapar-Korçë. Mendohet që ura të jetë një vepër e arkitekt Kasëmit nga fshati Grëmsh, kjo mund të hamendësohet edhe nga emërtimi i urës (Kasabash-mjeshtër Kaso-Kasëmi).

Qemeri qëndror i cili ka një vëllim më të madh paraqitet me nje konstruksion me majë të mprehtë me hapësirë drite 12 m, ndërsa dy qemerët anësorë janë më të vegjël në vëllim dhe kanë formë gjysmërrethore.

Qemeri kryesor sipër konturohet nga një kornizë guri 5 cm të trashë. Edhe dritaret shkarkuese ashtu si edhe qemerët anësorë janë ndërtuar në formë gjysmërrethore.

Muret ballorë janë ndërtuar me gurë lumi dhe mali të zinj në formë pllake me trashësi 10-12 cm me gjatësi jo më shumë se 25 cm, ndërsa fugat midis gurëve janë shumë të theksuara. Në njërin krah mbi urë hipet mbi një platformë të drunjtë. Ura e Kasabashit nga teknika e ndërtimit duhet t’i përkasë shekullit XVII. /atsh/ KultPlus.com

Dua Lipa vjen me koleksionin e ri nga “Pepe Jeans”

Dua Lipa, këngëtarja shqiptare me famë ndërkombëtare, ka sjell koleksionin e saj më të ri në bashkëpunim me brendin e famshëm botëror, “Pepe Jeans”. 

Këtë koleksion ajo na sjell përmes disa fotografive në Instagram ku edhe kësaj radhe ajo duket fantastike.

“Jam shumë e entuziazmuar të njoftoj që bashkëpunimi im Dua Lipa  dhe Pepe Jeans tani është në dispozicion për të blerë. Unë kam qenë duke punuar shumë prapa skenave për të hartuar koleksionin tim të parë të frymëzuar nga vitet ’90 dhe vitet e hershme në Londër. Koleksioni është ideuar me fansat e mi në mendje, dhe unë jam shumë i entuziazmuar që të ju shoh në këto rroba. Unë jam aq krenare për projektin dhe mezi presim që nesër të fillojë ngjarjen zyrtare”, ka shkruar ndër të tjerash Dua.

https://www.instagram.com/p/B18QqMoBQMC/

Dua përveç angazhimit në muzikë, ka arritur ti nënshkruaj edhe disa kontrata me marka të ndryshme botërore duke u bërë imazh i tyre. / KultPlus.com

https://www.instagram.com/p/B158puvh-0j/

Pikturat 4 mijë vjeçare që u gjendën në Xhuxh të Mirditës

Guri parahistorik që u gjend në një gurore të improvizuar në fshatin Fan të Mirditës është tashmë pronë e Muzeut Historik Kombëtar dhe është zhvendosur aty.

Tashmë ai do t’i nënshtrohet studimeve të arkeologëve. Deri më tani mund të themi se ai i përket periudhës së bronzit dhe simbolet në të janë ato të një burri. Në ndryshim të rasteve të tjera të artit shkëmbor, kur gjasat janë të shumta për dëmtim, ky nuk ishe rasti.

Sipas arkeologut Rudens Ruka dëshira e të gjithëve ishte që guri të qëndronte aty ku u gjet, sepse i përket veçantisë së asaj zone, por pamundësitë për ta ruajtur në ato kushte, bënë të ta sillnin në muze, prandaj sipas tij konsideruar fitore.

Me sjelljen këtu, ky gur do të jetë një atraksion turistik dhe shumë më tepër i aksesueshëm.

Arti prehistorik nuk është njëlloj si të lexosh një tekst, prandaj edhe gjetja e këtij guri bën pjesë në kontekstin mesdhetar.

Hipotetikisht ende mund të themi që guri i përket mijëvjeçarit të dytë para Krishtit. Në të ka dëmtime jo thelbësore.

Tashmë është ngritur një grup pune me konservues, restauratorë, arkeologë, gjeologë që do ta studiojnë në mënyrën më gjithëpërfshirëse. Do ketë konsulta edhe me kolegë me të huaj dhe në fund do të botohet një studim shkencor.

Vlen për t’u përmendur që banorët e fshatit Xhuxh kanë pasur një sensibilizim të jashtëzakonshëm për ruajtjen e gurit, çka rrëfen për një dashuria të tyren për historinë. Ndërsa origjinali do të qëndrojë në muze, një kopje e këtij guri do të vendoset në Xhuxh të Mirditës, aty ku edhe guri u gjend/Top Channel.

“Kur është për të zgjedhur një burrë, e zgjidhni letë”

“Komedi të Zgjedhura” është njëri nga librat më të famshëm të Molierit, autorit të famshëm francez, i cili radhitet si njëri ndër autorët më të mirë të kohës së tij, sidomos në komedi, shkruan KultPlus.com

Këtu keni një pjesë që KultPlus e ka shkëputur, ku njëri nga personazhet gjatë dialogut jep këshilla me një gjuhë të pasur sesi të shmanget një “ burrë i keq”.

“Atje…. Nuk më përket.
Kur është për të zgjedhur një burrë, e zgjidhni letë.
Një tjetër është ai që kam gati për ju
Dhe, sa i përket zotnisë, m’falni t’jau them këtu:
Sikur shkaktare vdekje të bë bëhet sëmundja e tij,
Edhe sikur t’ju vij në shtëpi, të mos e qasni
Dhe derën, ndershmërisht, turinjëve t’ia përplasni
Dhe po t’trokasë, me gur i sillni, e qëlloni,
Që sipër nga dritarja, shpejtazi ta dëboni.
A merrni vesh, Anjezë? Fshehur duke ju parë,
Se si do të veproni, do jem vet dëshmitar”. / KultPlus.com

31 thëniet më interesante për politikën dhe politikanët

Njerëzit e mëdhenj, përgjatë historisë përveç që kanë krijuar vepra të mëdha, gjithashtu kanë lënë fjalë të cilat edhe sot i përdorim.

Janë shprehje të thëna nga njerëz që e kanë provuar shijen e pushtetit, siç është rasti i Presidentit të Shteteve të Bashkuara, Xhejms Buhanan, teksa i dorëzonte detyrën pasardhësit Abraham Linkoln: “Nëse ju zotëri, duke hyrë në këtë shtëpi jini po aq i lumtur sa unë që po dal, atëherë ju jini njeriu më i lumtur në botë”. Por ka dhe xhevahire të tjera mendimi, ku duket se gjithë përvoja e një njeriu që ëndërron të merret me politikë përmblidhet në pak fjalë. “Një politikan mendon për zgjedhje të ardhshme, kurse një burrë shteti mendon për brezin e ardhshëm”.

Arbresh.info, ju sjell disa nga thëniet më të famshme për politikën

1- “Politika përbëhet nga dy fjalë, ‘poli’, e cila është fjalë greke dhe do të thotë ‘shumë’ dhe ‘tik’, një lloj insekti gjakpirës” Gore Vidal”. /Xhon Adams

2- “Një politikan profesional është një njeri i çnderuar profesionalisht. Për të kapur një post sa më të lartë, atij i duhet të bëjë aq shumë kompromise dhe të pësojë aq shumë poshtërime, saqë në fund nuk ka ndonjë ndryshim të madh me një prostitutë”/H.L. Mencken

3- “Nëse ju, zotëri, duke hyrë në këtë shtëpi (Shtëpia e Bardhë), jeni po aq i lumtur sa unë që po dal, atëherë ju jeni njeriu më i lumtur në botë”. /Xhejms Buhanan-Abraham Linkolnit

4- “Një nga gjërat që politika më ka mësuar mua është se burrat nuk janë të një seksi të arsyetuar apo të arsyeshëm”./Margaret Theçër

5- “Brenda pak muajve të parë të presidencës unë zbulova se, të jesh president, është si të shkosh kaluar mbi një tigër. Njeriu që e nget, duhet ta vazhdojë ta ngasë, ose ndryshe gëlltitet”. /Harri S. Truman

6- “Mënyra më e mirë për ta mbajtur fjalën është të mos e japësh atë”/Napoleoni

7- “Politikani është ai person me politikën e të cilit nuk jeni dakord; nëse jeni dakord me të, ai është burrë shteti”. /Dejvid Llojd Xhorxh

8- “Politikanët janë gjithandej të njëjtë. Ata premtojnë të ndërtojnë një urë edhe aty ku nuk ka lumë”. /Nikita Hrushov

9- Nuk ka më komunist se ish-komunisti që lufton komunizmin./Valsav Havel

10- Çdo qeveri degjeneron kur iu besohet vetëm sundimtarëve të popullit. Populli është i vetmi rrëzues i tyre./ Tomas Xhefërson

11- “Nëse tani nuk mund t’u japim fund ndryshimeve tona, të paktën mund të ndihmojmë ta bëjmë botën më të sigurt për diversitet”. /Xhon F. Kenedi

12- “Konservatori është ai që i zë rrugën historisë duke i bërtitur “Ndal!”./Uilliam F. Baklej, i riu

13- “Nëse jemi të fortë, forca jonë do të flasë vetë. Nëse jemi të dobët, fjalët nuk të ndihmojnë dot”. /Xhon F. Kenedi

14- “Unë kurrë nuk do të kërkoj, kurrë nuk do të refuzoj, madje kurrë nuk do të jap dorëheqjen nga një post”. /Xhorxh Uashington

15- “Një nga lukset e jetës së një politikani është se e shikon veten, ashtu siç e shikojnë atë të tjerët”./Xho Klark

16- “Liberali është ai që është aq tolerant, sa mund të mos mbajë as anën e tij në një grindje”./ Robert Frost

17- “Politikani e ndan njerëzimin në dy klasa: Në vegla dhe në armiq”./Fridih Niçe

18- “Arti i të qenit burrë shteti është të parashikojë të pashmangshmen dhe të përshpejtojë shfaqjen e saj”./Talejrand

19- “Përderisa një politikan nuk e beson kurrë atë që thotë, ai befasohet kur të tjerët e befasojnë”. /Sharl de Gol

20- Rreziku i luftës lind atëherë kur një komb bëhet pafundësisht më i fuqishëm se konkurruesi i mundshëm i tij/Richard Nikson

21- Terrori i vërtetë është sikur të zgjohesh në mëngjes dhe të gjesh që kombi yt drejtohet nga klasa tënde e shkollës së mesme./ Neli MakKlung

22- “Kurrë mos u tërhiq, kurrë mos jep shpjegime, kurrë mos kërko ndjesë: Çoji gjërat deri në fund dhe lëri ata të bërtasin vetë“. /Neli MakKlung

23- “Çdo grua, që kupton problemet e drejtimit të një shtëpie, do ta ketë më të lehtë të kuptojë problemet e drejtimit të një shteti”./Margaret Theçër

24- “I pavaruri është ai që kërkon të nxjerrë politikën jashtë politikës”./Adlai Stivenson

25- “Në politikë është e nevojshme të tradhtosh ose vendin, ose elektoratin tënd. Unë parapëlqej të tradhtoj elektoratin“./Shark de Gol

26- “Supozohet se politika është profesioni i dytë më i vjetër pas prostitucionit. Unë kam kuptuar që ai ka shumë ngjashmëri me profesionin e parë më të vjetër”./Ronald Regan

27- “Shtetet e mëdhenj kanë vepruar gjithnjë si gangsterë, ndërsa shtetet e vogla si prostituta”./Stenlej Kabrik

28- “Ndëshkimi më i rëndë për të vendosur të angazhohesh në politikë, është të urdhërohesh nga dikush, që është inferiori juaj”./ Platoni

29- Në politikë nuk ka miqësi të përjetshme, por interesa të përjetshme./Sharl De Gol

30- “Bota është një vend i rrezikshëm për të jetuar, jo për shkak të njerëzve që veprojnë si djalli, por për shkak të njerëzve që nuk bëjnë asgjë për këtë”. /Albert Ajnshtajn

31- “Nuk mund të ketë ndonjë krizë javën që vjen. Kalendari im është mbushur plot”. /Henri Kisinger./ KultPlus.com

Disa konsiderata mbi krijimtarinë e Kolë Idromenos

Nga Dorina Arapi

Hipoteza e ngritur dhe e kryer nëpërmjet vëzhgimit me sy të lirë nga restauratori, piktori e studiuesi i artit bizantin Mustafa Arapi para disa kohësh, duke shprehur se tabloja “Motra Tone” nuk është punim i të njëjtit piktor që ka punuar “Dasmën shkodrane” shqetësoi disa profanë, ku gjuha e tyre e ulët foli më shumë se mendja e tyre. Mendimi i Mustafa Arapit vlen të merret në konsideratë. Kjo jo vetëm për aq sa përmendëm më sipër, por dhe sepse Arapi ka evidentuar punime të Onufrit, Qipriotit e shumë ikonografëve të tjerë. Kontributi i tij në këto fusha është mëse i njohur në botën akademike. Duke folur me subjektivizëm janë thjeshtë diskutime kafenesh. Shkenca nuk bën kompromis me sentimentalizma, lokalizma apo patriotizma të kotë që nuk i shërbejnë asgjëje, përveçse ideologjive fanatike e vetanake të individëve të caktuar. Shkenca lufton për dritën e të vërtetës. Të flasësh për pikturën është çështje komplekse, dhe jo thurje barsoletash nën hijen e pemës.
Në këtë artikull nuk synohet të lihet mënjanë figura e Kolë Idromenos. Por përkundrazi synohet të analizohen problematika, të cilat deri më tani i kanë shpëtuar syrit të dikujt. Unë do të trajtoj vetëm dy aspekte të punës së Kolës, të cilat mund të analizohen me metodën e vëzhgimit me sy të lirë: teknika e velaturës dhe firma e Kolë Idromenos.

Teknika e velaturës është një teknikë artistike, e cila konsiston në vendosjen e një shtrese shumë të hollë me një ngjyrë, mbi shtresën pastoze ose më pak pastoze në një pjesë të tablosë. Pikërisht se është shumë e hollë dhe transparente, ajo njihet si teknika me velaturë. Teknika e punimit me pastë ose ndryshe pastoze është trajtimi i pikturës, me një shtrese ngjyre të bardhë të plotë. Velatura vendoset mbi pastën që pjesa e punimit të marrë transparencë, thellësi, duke krijuar efekte gjysmë transparente, për të krijuar një efekt të tejdukshëm, për të ndryshuar ngjyrën bazë, për të krijuar fraktura, si dhe mbi të gjitha materializon teksturat e materies. Velatura është përdorur që në fillimet e pikturës. Ajo shkëlqeu si teknikë në Rilindjen italiane e atë të Europës veriore e gjithashtu në periudhën të artit Barok. Një shembull i mjeshtërisë së teknikës është piktori flamand Rembrandt van Rijn. I pari që e përdor në artin laik e realist shqiptar është piktori i tablosë “Motra Tone”. Dhe tekstualisht kjo teknikë është përdorur në disa tablo të ekspozuar në ekspon e hapur te Galeria e Arteve Tiranë “Kolë Idromeno”, si tek: “Motra Tone”, “Plaku”, Portreti i Mati Kodhelit, e deri tek trajtimi i disa bizhuterive e teksturave të veshjeve, të degërmive, marhamave e të pëlhurës së perkalinës.

Nëse një artist zotëron këtë teknikë, përveçse dhe çështjeve të tjera themelore të pikturës, ose ndryshe e thëne, të ABC-së së pikturës, si kompozimi, raporti i ngjyrave, proporcionet, perspektivën, vizatimin e mbi të gjitha karakterin e personazhit, mund të themi se ka artisti ka arritur një pjekuri artistike. Këtu i shtojmë sigurisht dhe konceptin, apo ndryshe idenë e trajtuar. Duhet të themi se tablotë e realizuara nga Kola kanë një ndasi radikale në dy periudha, ku periudha e parë dallohet fill pas mbarimit të shkollës, që mund të themi se i përket të dy dhjetëvjeçarëve të fundit të shekullit XIX, dmth 1880-1900, pavarësisht se dhe këtu ka ulje e ngritje në punët e tij. Madje unë do ta limitoja deri në 1890. Në dhjetëvjeçarin e tetë të shekullit XIX (1880-1890), Kolë Idromeno realizon disa punime: Portreti i “Mati Kodhelit” (1881), Motra Tone (1883), “Betimi në rrenë” në vitin 1892 dhe “Dy rrugët” 1896. Pas këtyre dekadave, arti i piktorit shfaq një dekadencë artistike, që shkon në nivelet e një pune të dobët e amatore.

Periudha e dytë është periudha pas këtyre viteve, pra nga 1900 e deri në vitet e fundit të krijimtarisë artistike të piktorit. Kohërat e artit kanë treguar e dëshmuar se qëndron një linjë artistike e një piktori, e cila fillon me bazat e pikturës, vazhdon me njohjen e vizatimit dhe teknikave, e për të avancuar më tej me krijimtarinë e tij si profesionist. Kur arrin pjekurinë artistike një piktor, do të thotë që ai ka zotëruar të gjitha këto është çliruar nga rregullat akademike e shkollore: nuk është më një student, por një artist i mirëfilltë.

Ajo që ndodh me krijimtarinë e Kolës është e kundërta: ai zotëron e trajton mjeshtërisht parimet e çështjet e artit, si dhe shfaq një pjekuri artistike veçanërisht në dhjetëvjeçarin 1880-1890. Më pas fillon të shënojë një rënie, ku dallohet se artisti mohon të gjitha kriteret e mëparshme dhe bie në dekadencë artistike. Piktori X (po e quajmë atë piktor të dytë të panjohur të periudhës së dytë) le të themi se mohon teknikën e velaturës e bie në ato tone që në gjuhën e pikturës quhet “bjak”, dmth., e bardha “mbyt” çdo ngjyrë tjetër, sepse bëhet pjesë e çdo trajtimi me ngjyrë. Madje dhe hijen nuk e trajton me ngjyrë, por me tonet e së bardhës apo të zezës. Dhe kjo nuk ndodh në një vepër, por në disa prej tyre e veçanërisht tek portretet. Por kjo gjë nuk ndodh vetëm me teknikën. Artisti X mohon proporcionin, për shembull në rastin e pikturës së dytë të motrës së artistit e veshur me veshje qytetare europiane. Ajo paraqitet me një bust të gjerë në disproporcion me tërësinë e figurës dhe një mungesë e anatomisë së trupit. Dhe kjo është e dukshme që nuk është e qëllimshme, por është një mosnjohje e vizatimit nga autori. Nëse do të ishte e qëllimshme, atëherë piktori ka kaluar në atë fazë që njihet si pjekuria artistike ku ai interpreton realitetin.

Këtu dhe në shumë portrete të tjera, piktori X shfaq mungesë në perspektivën tonale të planeve. Kjo dallohet tek “Dasma Shkodrane” apo “Oborr shtëpie shkodrane”, ku tonet e shurdhëta dominojnë në këto tablo. Një artist në një pjekuri artistike, i cili ka realizuar “Motrën Tone”, nuk bie në nivele të atilla që të mos dijë të trajtojë planet në perspektivë. Në këtë mënyrë, një artist do të binte ndesh me parimet e pikturës, ku forma dhe volumi janë aspekte bazë për krijimin e realitetit tredimensional në një plan dy dimensional, siç është telajo. Kur ndryshe nga këto tabllo të fundit, piktori tek “Motra Tone” flet me një gjuhë pothuajse bashkëkohore duke trajtuar sfondin me ngjyrë të errët, që të kujton “Damën me kunadhe” të L. da Vinçit. Përveç trajtimit, dora e damës tek Vinçi, si dhe tek Tonia janë personazhe më vete. Ato flasin më shumë se portretet. Sfondi ndonëse është i errët ka shumë më shumë thellësi siç ka peizazhi apo sfondi i “Dasmës shkodrane”. Tablloja Motra Tone ka një ngjashmëri në dorë me portretin e Mati Kodhelit dhe portretit të Plakut, ku ky i fundit nuk ka të shënuar as vitin e realizimit e as nënshkrimin e piktorit. Të tria këto tablo dallojnë nga të gjitha tablotë e ekspozitës. Një piktor që realizon këto tablo si këto të lartpërmendurat, nuk ndodh të realizojë një tablo të një niveli të dobët pas dy vjetësh siç është ”Betimi në rrenë”, apo peizazhin “Pamje nga Ulqini” (1897 – 1898). Mungesa e perspektivës, trajtimi me të njëjtin intensitetit të planeve apo më dukshëm mungesa e teknikës, na bën të mendojmë se diçka nuk shkon. Piktori X bie në nivele akoma më të dobëta në disa tablo të tjera si tek “Portreti i burrit (portreti nr.4 në linjën ekspozuese). Aty dallohet një sfond e një trajtim i dobët si në ngjyra, por veçanërisht në teknikë. Ndoshta mos duhet konsideruar se gabimisht i është përveshur autorësia e kolës këtyre tablove, ose mund të flitet për autorë të ndryshëm të cilët dallojnë nga njëri tjetri?

Së dyti dua të ndalem tek firma e Kolë Idromenos. Tabloja “Motra Tone” (1883) u realizua nga artisti në moshën 23 vjeçare. Kola e nënshkruan tablonë në pjesën e sipërme majtas të tabllosë mbi sfondin e errët duke nënshkruar me një kaligrafi dore elegante e të rafinuar. Ai e shkruan emrin e tij në gjuhën italiane: Nicolo. A. (Arsen emrin e babait) dhe mbiemri “Idromeno”. Poshtë tyre është shënuar “fece li 2 febbraio 1883”, pra “e realizuar më 2 shkurt 1883”. Ndërsa në tablonë e parë të tij pasi kthehet nga Italia, në portretin e Mati Kodhelit, piktori shënon në italisht, në të njëjtën kaligrafi e në gjuhën italiane: Nicolo Arsenio 15 marzo 1881. Këtu firmos duke vendosur si mbiemër emrin e të atit. Ajo që vihet re në punët e Idromenos është një paqendrueshmëri në kaligrafi, e njëjta gjë që vërehet dhe tek trajtimi i tablove. Shumë vepra të tij janë pa firmë e pa datë realizimi, gjë që e vështirëson akoma më shumë analizën e punëve të tij. Rëndësia e firmës e nënvlerësuar nga studiuesit, në rastin e artit të Kolë Idromenos, ose e marrë si mirëqenë, tregon se një studim i thelluar i artistit në fjalë ka munguar. Nënshkrimi i artistit është në të vërtetë një pjesë e rëndësishme e veprës dhe mbi të gjitha i vendit të artistit në historinë e artit. Në kohërat e artit, artistët nuk kanë mundur të shesin punimet e tyre, vetëm sepse firma e tyre ka munguar në tablo. Nënshkrimi është gjithmonë një vlerë më vete pasi firma mund ti japë ose mund të prish vlefshmërinë e një vepre arti. Ka raste kur artistë kanë firmosur në anën e pasme të tablosë, zakonisht kur kanë shënuar dedikime, por për ta është një domosdoshmëri të lënë firmën e tyre në krijimet e tyre. Madje shumë piktorë njihen për firmën e kaligrafinë e tyre të bukur dhe estetike. Nga tradita bizantine, siç ishte dhe në Shqipëri, ikonat nuk nënshkruheshin dhe vetëm rreth në shekullin e trembëdhjetë hasen emra të ikonografëve ku mënyra për t’u nënshkruar ishte “nga dora e …”. Kjo për të treguar se ishte dora e piktorit që e kishte materializuar fizikisht imazhin, por ishte Fryma e Shenjtë që e krijoi atë. Artisti është vetëm një medium i shprehjes hyjnore dhe jo krijues ashtu siç e kuptojnë ne sot. Vetëm pas rënies së Bizantit, ikonografë si Onufri apo Qiprioti do të firmosnin artin e tyre.

Koha ka treguar se mjeshtrat kanë punuar me ndihmës e ndjekësit e tyre. Gjatë Rilindjes italiane zotërimi i një zanati erdhi përmes praktikës së mësimit tek një mjeshtër, nga babai tek djali, ku në atelietë apo punishtet e arteve ndiqeshin udhëzimet dhe shembulli i mjeshtrit. Gjatë kohërave artisti përkufizohej si dikush me një aftësi të caktuar dhe një imitues i mirë i natyrës. Vetëm me Rilindjen italiane, artisti arriti të sigurojë një status më të lartë dhe në rangun e dijetarit. Piktorë si Giotto ishin ndër të parët të cilët vendosën emrat e tyre në punime, por pjesa më e madhe e veprave të artit botëror para shekullit XIV mbeten anonime. Ashtu siç studime tregojnë deri në shekujt e vonë mësojmë se shpesh në tablo vendosej emri i mjeshtrit, kur në të vërtetë punën e kishin realizuar ndjekësit apo ndihmësit e tij.

Firma ishte përmbyllja e veprës dhe finalizimi i saj. Përmes saj ndërtohet historia e jetës artistike e mbi të ndërtohet historia e artit, më pas autenticiteti i veprës, e si rrjedhojë marrëdhënia e veprës me tregun e artit e porositësin e veprës. Kur në Bizant e më vonë, artisti mbeti në rolin e një “zanatçiu” dhe firma e tij nuk kishte një rëndësi, në shekullin XIX akti i nënshkrimit të një vepre merr një rëndësi të konsiderueshme, pasi kjo lidhej me statusin e tij në skenën artistike, ku në sallonet e ekspozitat e mëdha ndërkombëtare të artit të kohës ekspozoheshin punët e tyre. Gjatë Mesjetës në përgjithësi krijimtaria e piktorit ishte e lidhur me porositësin e tablosë, siç ishin të shtresa e lartë, mbreti apo kisha. Detyrimisht puna e tij ishte e lidhur me nevojën e kërkesat e tyre. Ndërsa në shekullin XIX, po të vërejmë piktorët realistë e impresionistët më vonë thyhen rregullat akademike, kështu arti nuk ishte më një art i diktuar, por i çliruar nga bindjet e kohës: autorësia e veprës merr një dimension akoma më të lartë. Ndërkohë që në Europë ishte ky fenomen, Kolë Idromeno, pas një studim të një periudhe të shkurtër në Venecia e përkrah mbështetjes së tij të përhershëm të Marubit u formua dhe realizoi tablotë e para realiste në Shqipëri. Por ajo që ndodh tek ky piktor është pikërisht neglizhenca e tij në firmosjen e tablove. Një piktor me një kaligrafi elegante e të rafinuar bie në një kaligrafi të neglizhuar tek tabloja “Betimi në rrenë”. Dhe kjo nuk është shumë larg, por vetëm dy vjet më pas tablosë së Motrës Tone. Ai kalon nga kaligrafi të lartë estetike, të shkruar me shkrim dore, në një kaligrafi me germa shtypi e pothuajse më një vertikalitet në strukturë, gjë që është e kundërt në kaligrafitë e tjera, pasi ato kanë një pjerrtësi dhe elegancë, e mbi të gjitha autori kupton rëndësinë e nënshkrimit si një vlerë e shtuar dhe e domosdoshme e artit të tij. Piktori kalon nga detaje të mëdha të autorësisë dhe datimit, në eliminim të autorësisë së tij dhe datimit të punëve mbi veprat e tij, nga “shenja, gjurma” e tij në historinë e artit shqiptar drejt një anonimati; nga një elegancë e kaligrafisë në një vrazhdësi estetike. Finesa e firmave, si dhe datimi i tyre i saktë, tek portreti i Mat Kodhelit e portretit të motrës Tone, nuk arrin të përsëritet në veprat pasardhëse. Nuk ka më Nicolo, Arsen, por thjeshtë firma e tij nënshkruhet me një germë N dhe mbiemrin e tij. Diku mbiemri i tij trajtohet disi më një lloj finese, por përsëri nuk arrin trajtën e firmës të viteve të para të krijimtarisë. Ndryshimi drastik që dëshmon nënshkrimi tek “Betimi në rrenë” (përveç trajtimit të tablosë me penelata që s’të kujtojnë aspak penelatën në tablonë e motrës Tone) krijon dyshime në autorësinë e veprës dhe në linjën e krijimtarisë artistike të piktorit.

Hulumtimet mbi punën e krijimtarinë e tij duhet të avancojnë, pasi në këto punime shfaqen disa mospërputhje, të cilat krijojnë terren për hipoteza të ndryshme. Dhe hipoteza të ndryshme sjellin interpretime të ndryshme. Ndoshta duhet të flasim për disa autorë? Apo ndoshta është e drejtë të themi se kjo x punë “i atribuohet x piktori”. Mos duhet të hulumtojmë për ndonjë atelie ose punishte arti të periudhës. Në këtë rast studimi i detajuar i krijimtarisë së tij mund të zbulojnë histori të tjera, problematika të fushës së artit gjatë asaj periudhe, ndoshta atelie të cilat në formën e një punishteje arti kanë nxjerrë figura artistësh ende të pastudiuar, apo analiza na orientohen në autorësi të ndryshme të punimeve. /KultPlus.com

110-vjetori i Kongresit të Elbasanit

110 vjet më parë, nga data 2-9 shtator 1909, në qytetin e Elbasanit u zhvillua një ngjarje e shënuar në historinë e arsimit, shkollës e kulturës shqiptare, që në histori njihet si “Kongresi i Elbasanit” apo “Kongresi i shkollave shqipe”, ku morën pjesë 35 përfaqësues nga 28 klube e shoqëri patriotike, brenda e jashtë territorit shqiptar.

Kryetari i bashkisë së Elbasanit, Gledian Llatja ka publikuar foton e godinës historike të shkollës së Kalasë ku u zhvillua Kongresi Kombëtar i Elbasanit.

Kongresi i Elbasanit hapi rrugën e shkollimit laik në trevat shqiptare, shtroi detyrën e përgatitjes së kuadrove arsimore, bëri organizimin e shkollave dhe sigurimin e fondeve për mbajtjen e tyre, caktoi rregullat e drejtimit të shkollës dhe bashkoi shqiptarët pa dallim besimi e krahine.

Në këtë Kongres u hodhën bazat e arsimit kombëtar shqiptar për dituri e kulturë. Gjithashtu u punua për një shqipe të shkruar e të njësuar dhe për herë të parë në të u hodh ideja e drejtshkrimit të gjuhës shqipe, ideja për bashkimin e dy dialekteve me zgjedhjen e dialektit të Elbasanit si model të shqipes së shkruar.

Kongresi u thirr me nismën e klubit shqiptar të Selanikut.

Kongresi vendosi të themelohej në Elbasan, në vjeshtën e 1909-ës, një shkollë e mesme pedagogjike (Normale) shqipe me gjashtë klasa, që do të përgatiste mësues për shkollat fillore shqipe dhe do të mbahej me kontributin e të gjitha klubeve dhe shoqërive shqiptare. /KultPlus.com

“Mosmirënjohja është thelbi i poshtërsisë”

Immanuel Kant, kunguesi i “Kritikës së arsyes së kulluar” në mendimin filozofik, mëtuesi i postulatit: “Qielli me yje mbi mua, ligji moral në mua”…

Immanuel Kant (1724 — 1804) ishte një filozof i madh gjerman dhe një ndër filozofët më të shquar.
Vepra e tij “Kritikë e arsyes së kulluar” shënon pikë-kthesën qendrore në historinë e filozofisë dhe fillimin e filozofisë moderne.

Lindi në vitin 1724 në Kënigsberg, Prusi (sot Kaliningrad, Rusi) si fëmija i katërt nga nëntë fëmijë.

Kanti ishte një nxënës i mirë, megjithëse jo i shkëlqyer.

Ai u rrit në një shtëpi pietiste, një Lëvizje pas Luteriane që dallohej për një përkushtim të fortë, dhe një lexim të hollësishëm të Biblës.

Për pasojë, Kanti mori një edukim të ashpër dhe të rreptë, ndëshkues dhe disiplinor gjë që e ndihmoi atë në mësimin fetar, të latinishtes, dhe rreth shkencave dhe matematikës.

Kanti ishte i pari i cili predikoi dhe hodhi hipotezën se planetët formoheshin nga mjegullnaja grimcash dhe pluhuri, kundrejt idesë teologjike fetare, e cila ishte akoma ideja dominante në kohën e kur ai jetoi, se planetet janë të krijuar nga fuqia hyjnore.

Ai gjithashtu do të predikonte për ekzistencën e galaktikave të tjera përveç galaktikës tonë.

Filozofia e Kantit pati një ndikim të jashtëzakonshëm në mendimin perëndimor.

Gjatë jetës së tij, mendimi i tij pati një vëmendje të madhe, shumica kritikë, megjithëse ai pati një ndikim pozitiv të Fishte, Shelingu, Hegeli dhe Novalisi gjatë viteve 1780 dhe 1790.

Nga studimet e rëndësishme të periudhës parakritike është interesante sidomos vepra e Emanuel Kantit “Historia e përgjithshme e natyrës dhe teoria e qiellit”, në të cilën paraqiti hipotezën e njohur të tij mbi krijimin e botës nga thërrmijat materiale të panumërta kaotike që bashkohen atje ku ekziston forca më e madhe e tërheqëse.

Sistemi ynë diellor është, ndërkaq, vetëm një pjesë e universumit, thotë Immanuel Kant.

Duke dalluar në këtë studim të madhërishmen dhe të bukurën, Kanti konsideronte se e madhërishmja duhet gjithmonë të jetë e madhe, ndërsa e bukura mund të jetë edhe e vogël.

Immanuel Kant vdiq ne 12 Shkurt, 1804, ndërkohë që shumë nga veprat e tij i gjejmë dhe sot, e janë ende të vlefshme.

Në vijim, supershendeti.com ju sjell 21 aforizma nga Immanuel Kant…

25 thënie nga Imannuel Kant

1. “Ai që e bën veten krimb, nuk mund të ankohet pastaj kur të tjerët shkelin mbi të me këpucë”.

2. “Çdo gjë që është shkruar nga meshkujt në lidhje me femrat duhet të mbesë e dyshimtë, duke qenë se ata janë në të njëjtën kohë edhe gjykatës edhe pjesë e çështjes”.

3. “Më është dashur ta refuzoj njohjen, për të t’i bërë vend besimit”.

4. “Njeriu duhet të jetë i disiplinuar, sepse për nga natyra ai i papërpunuar dhe i egër”.

5. “Kush është mizor ndaj kafshëve është po aq i pandjeshëm edhe ndaj njerëzve”.

6. “Një veprim, për të qenë moralisht i denjë, duhet të bëhet nga përgjegjësia”.

7. “Rregullat e lumturisë: diçka për të bërë, dikë për ta dashuruar dhe diçka për të shpresuar”.

8. “Vepro duke e konsideruar njerëzimin, si tek vetja si tek të tjerët, gjithmonë si qëllim, kurrë thjesht si mjet”.

9. “Nuk ka virtyt aq të madh, sa të jetë i sigurt prej tundimit”.

10. “Ata që thonë se bota do të shkojë gjithnjë siç ka shkuar deri sot, kontribuojnë që parashikimi i tyre të dalë i vërtetë”.

11. “Yjet e qiellit përmbi mua, ligji moral në mua”.

12. “Miq të njerëzimit, mos ia mohoni arsyes privilegjin e të qenët guri i fundit i krahasimit me të vërtetën”.

13. “Vepro në atë mënyrë që, parimi juaj i veprimit të bëhet vetvetiu një ligj për të gjithë botën”.

14. “E gjithë dija jonë fillon me shqisat, vazhdon pastaj tek kuptimi dhe mbaron me arsyen. Nuk ka asgjë më të lartë se arsyen”.

15. “Të gjitha interesat e arsyes sime, spekulative si dhe praktike, ndërthuren në tri pyetjet e mëposhtme: 1. Çfarë duhet të di? 2. Çfarë duhet të bëj? 3. Çfarë mund të shpresoj”?

16. “Përvoja pa teorinë është e verbër, por teoria pa përvojë është një lojë intelektuale e mirëfilltë”.

17. “Nga një dru i shtrembër si ky nga është bërë njeriu, asgjë e drejtë nuk mund të krijohet”.

18. “Lumturia nuk është një ideal i arsyes, por e përfytyrimit”.

19. “Papjekuria është paaftësia që dikush të përdorë inteligjencën e vet, pa u udhëhequr nga dikush tjetër”.

20. “Para ligjit njeriu është fajtor kur dhunon të drejtat e tjerëve. Para moralit ai është fajtor, nëse vetëm mendon ta bëjë këtë gjë”.

21. “Mosmirënjohja është thelbi i poshtërsisë”.

22. “Përtej çdo dyshimi, çdo dije fillon me përvojën”.

23. “Nuk është vetëm vullneti i Zotit që na bën të lumtur, por ne duhet ta bëjmë veten tonë të lumtur”.

24. “Është e domosdoshme që unë të jetoj i lumtur, por është e domosdoshme që sa të jetoj, të jetoj me nder”.

25. “Shkenca është dije e organizuar. Mençuria është jetë e organizuar”. /KultPlus.com

“Djali i mirë, Jim Morrison”

Fotografi Frank Lisciandro, mik i liderit të The Doors, rrëfen vitet e kaluar në krah të tij mes drogërave dhe marrëzive të shumta. Si për shembull kur u vinte flakën çeqeve të babait…

Një rast i çuditshëm i kulturës orale, e madje edhe arkeologjisë së popit. “Jim Morrison. Një bisedë mes miqsh”, është vëllimi në të cilin Frank Lisciandro, fotograf dhe mik i liderit të grupit The Doors, përmbledh kujtimet e tij dhe të atyre që kanë ndejtur pranë tij, gjatë ekzistencës vetëm 27 vjeçare. Gjithçka përmes transkriptimit të bisedave që kanë ndodhur shumë kohë pas fakteve të ndodhura, domethënë mes njerëzish tashmë mjaftueshëm të rritur që, duke stimuluar njëri-tjetrin, i heqin pluhurin episodeve, emrave, marrëdhënieve, përpiqen të përshkruajnë atmosferën e kohës dhe përshkruajnë prirjet dhe frymëzimin e një prej artistëve më misteriozë të historisë së rockut. Në libër ka një ngut dhe një entuziasëm që të shkakton simpati, me dimensionin e pasaktë të kujtimit, me një dridhje emocionale që deh rindërtimin e besueshëm.

Efekti që të jep leximi është i kënaqshëm, edhe pse jo vendimtar: i ngjan një vështrimi të gjatë në një vend të caktuar të kohës, organizuar nga personazhi i gjallë që është Lisciandro, një italo-amerikan që është kthyer të jetojë në vendin e të parëve, një njeri krenar që ka qenë pjesë dhe ka luajtur një rol në ndërtimin e një prej legjendave popullore monumentale të Nëntëqindës.

Sepse kështu shihet nga të rinjtë Jim Morrison, edhe sot e kësaj dite: mjafton një xhiro në varrezën e Pere-Lachaise në Paris ku ndodhet varri i tij, në një ditë çfarëdo të javës, për të gjetur provën e ndikimit që ky personazh ka patur mbi breza të ndryshëm të rinjsh me shpirtëra të trazuar.

Zbulojmë në libër se Mbreti Karkalec, kur ishte vogëlush ishte një fëmijë si gjithë të tjerët, simpatik, i hapur, argëtues. Asgjë speciale, nëse nuk duam të konsiderojmë special kontekstin në të cilin u rrit, u formua dhe u forcua personaliteti i Jim. Një kalim historik për të cilin është e drejtë të themi moment magjik, apo atmosferë shumë të favorshme, po të mendojmë se ç’donte të thoshte të rriteshe në Kaliforninë e viteve Gjashtëdhjetë. Sidomos nëse kishe fatin, siç e pati Morrison, të frekuentoje shkollën e kinemasë së UCLA, universiteti i Los Angelesit, me kampusin e tij të mrekullive. Pjesa më magjepsëse e librit të Lisciandro është ajo ku, përmes zërit të bashkëmoshatarëve dhe shokëve të shkollës, si dhe eksperimenteve të vetë Jimit, ndërtohet zanafilla e ikonës së tij.

Një karrierë e munguar

Morrisoni personazh, para se të ishte këngëtar. Kështu mësojmë se ishte një lexues i zellshëm i Beats, por edhe psikanalistit Sandor Ferenczi, një antagonist i Freudit, të cilit ia vlerësonte teoritë mbi seksin. Më pas shfaqet qartë pasioni i parë i vërtetë i Jim, kinemaja, me ëndrrën e tij për t’u bërë regjisor, që për fat të keq nuk u realizua për shkak të ekspertizës së nevojshme teknika: u refuzua në provimin e artit delikat të montazhit dhe punimin që paraqiti në universitet e përgatiti duke bashkuar, në mënyrën më provokuese të mundshme, mbetjet e xhirimeve të një shoku të klasës.

Ridëgjojmë prej miqve të kohës, zanafillën e emrit The Doors, që Morrison e zgjodhi për një grup të cilit – dhe këtu bien të gjithë dakord – Morrison i atribuoi një interes dhe një pjesëmarrje të përhershme. Sidoqoftë, ideja i erdhi prej Aldous Huxleyt, i cili në vitin 1953 kish pirë një gotë plot me kristale meskaline, dhe që eksperiencës haliçinante që pasoi i kushtoi një libër: “Dyert e perceptimit”. I pëlqeu shumë Morrisonit, i cili në vitin 1965 me The Doors, nisi projektin muzikor bashkë me ish shokun e shkollës, Ray Manzarek. Zbulojmë më pas rolin mbizotërues që për Jim dhe miqtë e shkollës luante eksperimentimi me çdo lloj droge, udhëtimet në shkretëtirë, adhurimi i shiamanëve, përçmimi i alkoolit (të cilit më pas do i jepte një pjesë të madhe të stomakut të tij).

Dhe më tej, fakti që në kolegj Jim jetonte ende me çekun e prindërve, një ushtarak karriere dhe një nënë modele, dhe që ndonjëherë i pëlqente të skandalizonte miqtë e tij duke i vnë flakën njërit prej atyre çeqeve. Por ajo që mbizotëron në fund, është natyra e tij prej çuni të mirë – aspak “të mallkuar” – pakëz narcizist, naiv, entuziast dhe vërtetë brilant. Pjesa tjetër është histori.

Kur Lisciandro hyn në skenë, Morrison është tashmë i ndryshuar. Franku i pëlqen dhe është në çdo rast një njeri aparatesh fotografike dhe kamerash filmike, siç kish qenë ai vetë dikur, apo siç do i pëlqente të ishte. Lisciandro bëhet fotografi personal i kudogjendur i Morrisonit, tashmë div, gëzon autorizimin që ta përjetësojë gjithmonë dhe sido që të jetë, merr pjesë në jetën e grupit prapa kuintave, dhe veçanërisht në vagabondazhin e përhershëm të artistit që kërkonte frymëzim. Lisciandro koleksionon një sasi mbresëlënëse fotografish, disa prej të cilave i përdor në libër. Jo të jashtëzakonshme nga pikëpamja stilistike, por me interes të madh për të dokumentuar një epokë kaq shumë parateknologjike.

Një hyj në autostop

Dhe në një moment në vitin 1969, Lisciandro dhe Morrison janë kaq të afërt, sa të ndërmarrin së bashku një projekt të vërtetë kinematografik, duke iu rikthyer pasionit fillestar. Filmi quhet HËY. Eshtë një film eksperimental, realizuar me teknikën e kinemasë së drejtpërdrejtë, filmuar mes shkretëtirës së Mojaves dhe Los Angelesit, me Morrisonin në rolin e një autostopisti, një skenar zor të kuptueshëm dhe me pjesëmarrjen e poetit beat, Michael McClure. Duhet parë (është edhe në YouTube) për të plotësuar. Më mirë librin e Lisciandros dhe kapur një reflektim të klimës kulturore të këtyre historive.

Në 50 minuta filmim shihet Morrison që mishëron, qysh prej fonogramave të para – edhe pse pa ironi – një hyjni me xhinse, që del prej ujit. Dallohen qartë mjekra, çizmet dhe gjoksi gjithmonë zbuluar, që aq shumë kontribuan n ë popullaritetin e tij.

Shihet metafora e autostradës në shkretëtirë – ajo që të shpie drejt askundit – fotografuar me më shumë elemente psikedelike. Dëgjohen vargje të shpërndara, të recituar pothuaj pa dëshirë nga zëri i Morrisonit. Dhe mbetesh me sugjestionin e një fluturimi, të ethshëm dhe ekzaltues. Prej aty do të nisin shkëputja, arratitë dhe në fund ikja nga kjo botë në 1971. Një prej miqve të tij kujton se kur mësoi lajmin, e pushtoi një dhimbje e thellë. Por mbi të gjitha, mbeti shumë i zhgënjyer… /KultPlus.com

Borges: Zoti, shpikje e letërsisë fantastike

Pjesë nga dialogu mes Borgesit dhe Sabatos

Orlando Barone është gazetar dhe shkrimtar argjentinas. Në fund të vitit 1974 Orlando Barone pati iniciativën për t’i bërë bashkë Jorge Luis Borges dhe Ernesto Sabato dhe me këtë rast ata shkëmbyen mjaft ide dhe mendime me njëri-tjetrin. Me regjistrimin e plotë të takimeve midis të dy shkrimtarëve, ai më vonë ndërtoi vëllimin “Dialogët”, prej nga është marrë edhe ky fragment. Në ato biseda të gjata dhe të kthjellta Borges dhe Sabato sqaruan përkimet e rralla dhe dallimet e shumta midis tyre, në lidhje me çështjet që përbënin punën e tyre letrare. Nën përkthimin e Bajram Karapollit, KultPlus sjell një pjesë të këtij dialogu.

Sabato: Çfarë mendoni për Zotin, Borges?

Borges: (Solemnisht ironik) Është krijimi i madh i letërsisë fantastike! Atë që kanë imagjinuar Wells, Kafka ose Poe nuk është asgjë në krahasim me atë që ka imagjinuar teologjia. Ideja e një qenieje të përsosur, të gjithëfuqishme, të plotfuqishme është vërtet fantastike.

Sabato: Po, por mund të ishte një Zot jo i përsosur. Një Zot që të mos i trajtonte dot mirë punët, që të mos ishte në gjendje të parandalonte tërmetet. Ose një Zot që t’ia fuste gjumit dhe të kishte makthe apo çrregullime çmendurie: atëherë, do të kishte fatkeqësi, katastrofa…

Borges: Ose ne. (Të dy qeshin.) Nuk e di nëse ishte Bernard Shou ai që ka thënë: God is in the making, domethënë: “Zoti është duke u bërë”.

Sábato: Është paksa ideja e Strindbergut, ideja e një Zoti historik. Gjithsesi, gjërat e këqija nuk dëshmojnë mungesën e Zotit, madje as atë të një Zoti të përsosur. Ju, thjesht, lini të kuptohet se është më mirë të besosh te Budistët. Nëse një fëmijë vdes, në dukje një padrejtësi, ai paguan kështu fajin e një jete të mëparshme. Gjithashtu, është e mundur që ne të mos i kuptojmë planet hyjnore, (të cilat i përkasin një bote të pafund), përmes mentalitetit tonë të bërë për një univers të kufizuar.

Borges: Kjo përkon me kapitujt e fundit të librit të Jobit.

Sábato: Por më thuaj, Borges, nëse nuk beson në Zot, pse shkruan kaq shumë histori teologjike?

Borges: Unë besoj në teologji si letërsi fantastike. Është përsosmëria e zhanrit.

Sábato: Pra, duke supozuar që ju të ishit Bibliotekari i Madh Universal, ky bibliotekar që tërë jetën ëndërroi të ishte, Borges, Biblën do ta vinit në radhë të parë, apo jo?

Borges: Dhe mbi të gjitha një libër si Summa Teologjike. Është një vepër fantastike shumë më e lartë se ajo e Wells-it. (Qesh). /KultPlus.com

Muzetë gjatë natës në Berlin, atraktivë për vizitorët

Këtë javë Berlini po mban një tjetër “Natë të gjatë të Muzeve”. Ngjarje të tilla si kjo ndodhin në më shumë se 120 qytete nëpër botë, mirëpo Berlini është shtëpia e të gjitha netëve të muzeve.

Mendohet të jetë një natë e freskët, klimë perfektë për një “Natë të gjatë të Muzeve”, e cila është duke u mbajtur nga 31 gushti për të 39-n herë në Berlin. Që nga ora 18:00 deri në 02:00 të mëngjesit qindra njerëz do të jenë duke hyrë e dalë. Ata do të jenë duke shkuar nga një muze në tjetrin apo duke marrë autobus të koordinuar për destinacionin e radhës. Hapësira të vogla ekspozuese dhe galeri janë duke i hapur dyert e tyre, njëlloj si shumë muze të kryeqytetit dhe memoriale.

Nata kulturore tradicionalisht hapet në “Museum Island”, këtë herë me një performancë vallëzimi në shkallët e jashtme të galerisë “James Simon” e hapur së fundi. Në total, 75 muze janë duke marrë pjesë, 750 ngjarje janë në agjendë: ture me ciceronë, lexime, shfaqje filmash, punëtori, kulinari dhe muzikë.

Herën e parë kur është mbajtur ngjarja, në dimër të vitit 1997, ishte në një madhësi më të vogël: 18 institucione kishin marrë pjesë në natën e parë të gjatë të muzeve, përfshirë “Natural History Museum”, “German Historical Museum”, “Muzeun e Galerisë Berlinisches të Artit Modern”, Hapësirën ekspozuese “Martin-Gropius-Bau” dhe “Charlottenburg Palace”. Ideja e hapjes së pazakonshme kishte ardhur nga specialistë të marketingut. Ideja ishte që të tërhiqte më shumë vendas dhe turistë në muzetë e qyteteve. Ishte një sukses i menjëhershëm. Më shumë se 30 mijë vizitorë morën pjesë në natën e parë të gjatë të muzeve. Në vitin e dytë, në gusht të 1997-s, 27 institucione morën pjesë, dhe rekordi tjetër i vizitorëve kureshtar ishte vendosur: 50 mijë.

Në Berlin, koncepti nuk ka humbur kuptimin e tij. Në të kundërtën, “Nata e gjatë e muzeve” po tërheq shumë e më shumë vizitorë. Të dhënat tregojnë se 54 për qind e vizitorëve të vitit të kaluar kanë qenë atje për herë të parë. Këtë verë, 10 muze të rinj do të bashkohen, në mesin e tyre i rihapuri “Pergamon Panorama”, “Berlin New Synagogue”, “Biesdorf Palace”, muzeu lokal i distriktit Zehlendorf dhe tour ekspozita në ajër të hapur “Der Krieg und Ich” në bashkëpunim me një seri të re të dramës televizive për Luftën e Dytë Botërore, e parë nga sytë e fëmijëve në Evropë gjatë kësaj kohe.

Këtë vit, “Nata më e gjatë e Muzeve” po ashtu do të jetë pjesë e festivalit “Bauhous Week Berlin”, me një ekspozitë në dritare të dyqaneve për historinë e shkollës së famshme të artit dhe dizajnit, joga në tarraca dhe një seri të filmave në ambient të hapur. Gjatë “Natës së gjatë”, për shembull, mund të shikoni dizajnimet e famshme nga artistët e “Bauhaus” në fabrikën mbretërore të porcelanit KPM, të debatoni origjinalitetin e llambave të “Bauhaus” në arkivin e Muzeut Werkbund të Objekteve, apo të shkoni në “Kultforum” që të testoni nëse dizajnimet klasike të karrigeve me tuba të hekurit të Marcel Breuer janë akoma të rehatshme dhe me stil. /KultPlus.com

Albumi i Taylor Swift “Lover”, debuton në pozitën numër një në SHBA me 867.000 shitje

Taylor Swift e ka realizuar albumin e saj të gjashtë numër një në SHBA pasi që albumi Lover arriti në pozitën numër një me 867.000 shitje.

Gati 680.000 prej këtyre shitjeve ishin blerje direkte të albumeve, ndërsa pjesa tjetër ishin shkarkime.

“Lover” e realizon javën më të madhe të shitjeve për çdo album që nga albumi i fundit i Swift, “Reputation”, në vitin 2017, i cili debutoi me mbi 1.2 milionë shitje.

Swift tani është baras me Eminem si e vetmja artiste që debutoi me gjashtë albume të ndryshme me të paktën 500,000 kopje të shitura në një javë të vetme, ndërsa ajo mbetet performuesja e vetme që i ka katër albume të ndryshme secili me shitje prej një milion kopjeve në një javë të vetme. /KultPlus.com

Në dyshim

Poezi nga Hil Mosi

Jam n’dyshim, jo se po vdesim
pa dit kush a jena gjall’,
por se dru që n’botë na mbesim
krejt si peshku që rri n’zall.

Jam n’dyshim se shqyptarizmi
ma përpara s’ka me shku,
se po shifet fanatizmi,
si shqyptart’ i ka qorru.

Jam n’dyshim tuj pa do krena
kah na bajn’ që mbas t’i shkojmë,
e të tynve qole t’jena,
e për dam t’atdheut t’punojmë.

Natën me hënë

Nga Dino Buzzati

Përktheu: Zija Çela

Asaj i shpëtoi në gjumë një rënkim i lehtë.

Ndanë kokës së krevatit tjetër, ulur në divan, ai vazhdonte të lexonte në dritën e mbledhur të një llambe të vogël. Ngriti sytë. Ndërkaq, gruaja fërgëlloi, shkundi kokën si për t’u çliruar prej diçkaje, hapi qepallat dhe ia nguli shikimin burrit me një shprehje habie, si ta shihte për herë të parë. Pastaj, iu përvijua një buzëqeshje e lehtë.

– Ç’pate, e dashur?

– Asgjë, nuk di përse, ndiej një farë pezullie, ankthi…

– Je e lodhur nga udhëtimi, kjo është e zakonshme, por ke edhe pak ethe. Mos u bëj merak, e dashur, nesër: të shkuara e të harruara!

Ajo s’foli disa çaste, duke e vështruar gjithnjë me ngulm e me habi. Për ata të dy, që vinin nga qyteti, heshtja e asaj shtëpie të vjetër fshati ishte me të vërtetë e shurdhët. Ai bllok i mbyllur qetësie sikur mbarte një pritje të fshehtë dhe vetë muret, trarët, orenditë, gjithçka aty sikur e kishte mbajtur frymën.

– Karlo, – tha pastaj ajo, butësisht, – ç’po ndodh në kopsht?

– Në kopsht?

– Të lutem, Karlo, sa nuk je shtrirë ende, do të ishte mirë të hidhje një sy. Kam përshtypjen sikur…

– Sikur dikush është atje? Hajde fiksim, hajde! E kush të thotë mendja se mund të jetë në kopsht këtë çast? Hajdutët? – Dhe ai qesh. – Hajdutët kanë nuhatje të fortë, ata nuk humbin kohë duke u ardhur rrotull karakatinave të vjetra, siç është kjo farë shtëpize.

– Oh, të lutem, Karlo, dil t’i hedhësh një sy.

Burri u ngre. Hapi dritaren e kanatet e jashtme, vështroi dhe mbeti i shtangur. Pasdite kishte pasur shtrëngatë dhe tani, në atmosferën e një pastërtie të pabesueshme, hëna që po perëndonte e ndriste në mënyrë të magjishme kopshtin e heshtur, të tulatur e të shkretë, sepse bulkthat dhe bretkosat ishin pjesë pikërisht e heshtjes.

Ai ishte një kopsht i thjeshtë: një lëndinë e rrafshët, me një këmbësore guralecash të bardhë, që formonte një rreth dhe shpërndahej në drejtime të ndryshme: anëve, kishte bordurë lulesh. Por, megjithatë, ishte kopsht i fëmijërisë së tij, një copë e dhimbshme e jetës së tij, një simbol i lumturisë së humbur, dhe gjithmonë, netëve me hënë, i dukej sikur i fliste me aluzione të zjarrta e të pazbërthyeshme. Në lindje, në kundërdritë e në hije rrjedhimisht, ngrihej një gardh prej shkozash të prera hark, në jug një gardh i ulët prej bushi, në veri shkalla që të çonte në perimore, në anën perëndimore të shtëpisë. Gjithçka pushonte në atë mënyrën frymëzuese e të mrekullishme, me të cilën natyra fle nën dritën e hënës dhe që askush s’ia ka dalë kurrë mbanë ta shpjegojë. Ndërkaq, si gjithnjë, spektakli i kësaj bukurie të brishtë që, sigurisht, mund ta sodisësh, por duke e ditur se asnjëherë s’do të mund ta bësh tënden, atij i ngjallte një dëshpërim të thellë.

– Karlo! – thirri Maria nga krevati, e shqetësuar, vrojtuese ndaj shtangies së tij. – Kush është atje?

Burri mbylli dritaren, duke lënë të hapur kanatet e jashtme dhe u kthye:

– Askush, e dashur. Ka një hënë të çuditshme. S’më ka ndodhur të shoh ndonjëherë një paqe të tillë.

Ai mori librin dhe u ul përsëri në divan.

Ora ishte njëmbëdhjetë e dhjetë.

Pikërisht në këtë çast, në skajin juglindor të kopshtit, nën hijen që lëshonin shkozat, kapaku i një kapanxhe të fshehur në bar filloi të ngrihej pa zhurmë, me hope, duke u zhvendosur nga njëra anë dhe duke liruar grykën e një galerie të ngushtë, që humbiste në nëntokë. Një qenie e murrme dhe shulake doli me një kërcim dhe zuri të vraponte furishëm lakadredhas.

Varur në një kërcell, një karkalec njomëzak prehej i lumtur; barku i tij i butë dhe i gjelbër fërgëllonte hirshëm me ritmin e frymëmarrjes. Çengelat e merimangës së zezë iu zhytën me tërbim në kraharor dhe ia bënë copë. Trupi i tij i vogël duke shkrehur këmbët e prapme, u përdrodh vetëm një herë. Çengelat e tmerrshme tashmë ia kishin shkulur kokën dhe po rrëmonin brenda barkut. Kafshimet gjallëruan lëngun abdminal, që vrasësja filloi ta lëpinte me babëzi.

E përfshirë nga ëndja djallëzore e të ngrënit, ajo nuk pa ndërkaq një siluetë të errët, të stërmadhe që i afrohej nga prapa. Duke shtrënguar ende me çengela viktimën e saj, merimanga e zezë u zhduk përgjithnjë mes nofullave të thithëlopës.

Por gjithçka, në kopsht, ishte poezi dhe qetësi hyjnore.

Një shiringë helmuese u ngul në mishin e butë të një kërmilli që rrugëtonte drejt perimores. Ndërsa koka po i bëhej tym, ai arriti të përshkonte akoma dhe dy centimetra, pastaj pa se këmba nuk i bindej më dhe kuptoi se ishte i humbur. Ndonëse vetëdija i qe errësuar, ai ndjeu nofullat e vemjes sulmuese që këpusnin me harbim llokma nga mishi i tij, duke gërmuar shpella të tmerrshme me atë trup të bukur, të lljamur e llastik, për të cilin ishte aq krenar.

Në dridhjen e fundit të agonisë së tij turpëruese, kërmilli pati ende kohë të vërente, me një rreze ngushëllimi, se vemja e mallkuar u gjuajt nga fushnja e një merimange-ujk, e cila e shqeu në çast.

Pakëz më tej, një idil i vërtetë. Me fenerin e tij dritëndërprerës, ndezur në maksimum, një xixo po i vinte rrotull dritës së ngulitur të një xixëllonje të re, shtrirë gjithë molisje në një fletë. Po apo jo? Po apo jo? Ai u afrua, e provoi me një përkëdhelje, ajo s’bëri naze. Orgazma e dashurisë e bëri xixon të harronte se deri në ç’pikë mund të ishte skëterrore një natë me hënë. Tamam në çastin që po përqafonte shoqen e vet, një bubuzhel i praruar ia çau barkun tejetej me një goditje të vetme. Feneri i tij i vogël vazhdonte të belbitej luftës, po apo jo?, edhe kur sulmuesi e kishte gëlltitur tashmë për gjysmë.

Ndërkohë, as katër pëllëmbë më tej, një zallahi e egër. Por gjithçka u rregullua në pak çaste. Një masë e lëmuar, madhoshe, ra si rrufeja nga lart. Thithëlopa ndjeu një vrundull të kobshëm në kurriz dhe kërkoi të kundërvepronte. Më kot, një shkëputje e shpejtë nga toka dhe ajo po ngrihej në ajër, duke u lëkundur mes kthetrave të një bufi plak.

Megjithatë, asgjë nga këto s’ta kapte syri. Gjithçka në kopsht ishte poezi dhe qetësi hyjnore.

Festa e madhe e vdekjes kishte filluar në muzg. Tani ishte në kulmin e harbimit. Dhe do të vazhdonte deri në agim. Kudo kjo nuk ishte veçse masakër, torturë, vrasje. Neshterë që shkallmonin rrashta, çengelë që thyenin këmbë e rrëmonin në rropullitë, darë që shkulnin kafkullat, ngulje shtizash, bluarje dhëmbësh, gjilpëra që injektonin gjithfarë helmesh e mpirjendjellsësh, lëngje gërryese që e shkrinin për së gjalli prenë. Që nga banorët më të vegjël të myshqeve; krimbat, qeniet mikroskopike, amebat, deri te larvat, merimangat, bubazhelat, dyzetkëmbëshat, po, po, deri te kokëzogëzat, akrepat, thithëlopat, urithët, bufët, ushtria e pafund e xhelatëve mizorë, bënin kërdinë në atë plojë, duke vrarë, shqyer, copëtuar, përpirë. Ashtu si në një qytet të madh, çdo natë, dhjetëra mijëra keqbërës, të etur për gjak e të armatosur deri në dhëmbë, dalin nga strofkat e tyre, futen në shtëpitë dhe therin njerëz në gjumë.

Atje poshtë, në fund të kopshtit, Karuzoja i bulkthave sapo heshti papritur, i kollofitur keqas nga një urith. Ndanë gardhit, e thërrmuar nga dhëmbi i një bubazheli, llambushka e xixëllonjës shuhet. Kënga e gargaliqit, ndrydhur nga një bollë, kthehet në ngashërim. Dhe flutura e vogël nuk arrin të taftojë më flatrat përkundër xhamave të dritares së ndriçuar: me krahët dhembshurisht të rrudhura, ajo përpëlitet e burgosur në stomakun e një lakuriqi nate. Tmerr, ankth, pikëllim, agoni, vdekje për mijëra e mijëra krijesa të tjera të Zotit, ja se çfarë është gjumi i natës në një kopsht tridhjetë me njëzet metra. Dhe, po ashtu, në fushën përreth, gjithmonë përtej maleve me farfurimën prej qelqi nën dritën e hënës së zbehtë e misterioze. Dhe në botën mbarë e njëjta gjë, cep më cep, me të rënë nata: rrënim, shfarosje, kasaphanë. E kur nata tretet dhe dielli lind, fillon një kërdi tjetër, me të tjerë gjakësorë të paskrupuj, por me të njëjtin tërbim. Kështu ka qenë gjithmonë, që nga origjina e vjetër, kështu do të jetë përgjatë shekujve, deri në fundin e botës.

Maria nuk gjen rehati, lëviz e mërmërit në krevat. Pastaj, e trembur, zgurdullon sytë prapë.

– Karlo, sikur ta dije çfarë makthi të llahtarshëm kalova: pashë ëndërr sikur jashtë, në kopsht, po vrisnin dikë.

– Qetësohu pra, e dashur. Ja, për një grimë do të shtrihem edhe unë.

– Mos u tall me mua, Karlo, po edhe tani, nuk di përse, më duket sikur në kopsht diç po ndodh.

– Ç’të mbeti mendja aty…

– Të lutem, Karlo, mos më kundërshto, hidh përsëri një sy jashtë.

Ai tund kokën dhe qesh. Ngrihet, hap dritaren e vështron.

Bota prehet në një qetësi të fikët, mbytur nga drita e hënës. Gjithnjë ajo ndjenjë e magjepsjes, gjithnjë ajo molisje miste-rioze.

– Fli e qetë, e dashur, frymë të gjallë nuk ka përjashta, kurrë s’më kanë zënë sytë një paqe të tillë. /Revista “Akademia” /KultPlus.com

Aksidentohet komediani i njohur, Kevin Hart

Aksidentohet rëndë në Los Angeles komediani i njohur Kevin Hart. Ai u dërgua në spital me plagë të rënda në shpinë, të dielën pas një aksidenti automobilistik në mesnatë.

Sipas Patrullës së Autostradës në Kaliforni, Hart ishte duke ecur në autostradën Mulholland në kohën e aksidentit.
Shoferi, Jared Black, humbi kontrollin e makinës dhe u zhyt në argjinaturë, thuhet në raport.
Aksidenti ka ndodhur menjëherë pas mesnatës.

Polemikat për Oscar
Hart u dërgua në Qendrën Mjekësore të Spitalit Northridge dhe shoferi u dërgua në një spital tjetër, thuhet në raportin e patrullës.

Hart është i njohur për komeditë e tij të qëndrueshme dhe rolet komike në filma si Ride Së bashku dhe Jeta e Fshehtë e Pets.
Ai u tërhoq nga pritja e ceremonisë së këtij viti për Oscar pas një polemike mbi tëeet-et e tij të vjetra homofobike.

40-vjeçari tha se nuk dëshiron të jetë një shpërqendrim dhe i vinte keq ” që kishte lënduar njerëz”. /KultPlus.com

Bisedë me Nënë Terezën në vendlindjen e saj

Intervistoi: Don Lush GJergji, Shkup, 28.03.1978

Që nga takimi im i parë me Nënën Tereze, në Romë (1969), gjithmonë jam përpjekur ta ndjek atë besnikërisht nëpër rrugët e botës, për t’u begatuar me përvojat e jetës së saj. Madje, edhe pas gjithë këtyre vjetësh, unë nuk jam i sigurt se e njoh mirë, se e kuptoj, dhe mbi të gjitha, se mund të jem në gjendje ta përcjell. Çdo takim me të është diçka e re, një përvojë e thellë, një sfidë, një dëshirë për të qenë ndryshe… si ajo…

Në këto vitet e kaluara, isha me të ditë të tëra, duke e shikuar, duke e admiruar, duke folur dhe duke u lutur së bashku. E kam shoqëruar në vizitën në vendlindjen e saj dhe në Ipeshkvinë tonë (1970, 1978, 1980, 1982, 1986), pastaj në themelimin e shtëpisë së “Misionareve të Dashurisë” në Zagreb (1979), Shkup (1980).  Kam qenë më shumë se një herë me të në Romë, por mbi të gjitha unë kam kaluar ditë të mrekullueshme, për mua të paharrueshme, njëherë në Norvegji (Osllo 8-13 dhjetor 1979), bashkë me të vëllain e saj, Lazrin, me të mbesën Age Bojaxhiu, me ipeshkvin tonë shqiptar, Imzot Nikë Prela e të tjerë.

Në të gjitha këto takime unë kisha biseda të këndshme dhe të dobishme miqësore më Nënë Terezen, disa prej të cilave do t’ua sugjeroja këtu lexueseve, që të mund ta kuptojnë më mirë, ta ndjekin atë në ecjen e saj shpirtërore, të përpiqen ta imitojnë atë, të paktën deri diku, në jetën tonë të përditshme, nga që vetëm në këtë mënyrë ajo do të mund të jetë cytëse vendimtare për besimin tonë, për dashurinë tonë ndaj Zotit dhe ndaj afërmit tonë.

Nëna Tereze, Ti je e pranishme në pjesë të ndryshme të botës. Si ndiheni kur udhëtoni nëpër botë, duke parë dhe duke jetuar me vuajtjen njerëzore? A mund të na thuash diçka rreth punës suaj në mesin e të varfërve?

Nëna Tereze: “Po, kam përjetuar përvoja të ndryshme. Më kujtohet kur i tubova njerëzit që po vdisnin nga rrugët, pastaj puna me fëmijët e braktisur, me të gërbulur. Deri më tani ne jemi përkujdesur për 36 mijë njerëz para vdekjes, 16 mijë prej të cilëve kanë vdekur, por të paktën kanë vdekur në paqe. Njerëz nga mbarë bota vuajnë të shumtën nga vetmia, harresa, uria, sëmundjet…”.

Sa shtëpi rregulltare i keni nëpër tërë botën?

Nëna Tereze: Kemi 112 shtëpi të “Misionareve të Dashurisë” nëpër tërë botën… Ia kemi përkushtuar jetën Zotit dhe të varfërve. Në këto 27 vjet, kurrë nuk e kam refuzuar kë. Kemi mbi 46.000 të gërbulur, shumë shtëpi për ata që vdesin, shumë shkolla, spitale. Provania hyjnore na ndihmon vazhdimisht”.

Kush janë ata që i gjejnë njerëzit rrugëve dhe që i sjellin tek ju?

Nëna Tereze“Ne i kërkojmë kudo ngapak. Në disa raste, njerëzit të të njëjtit rajon na i sjellin, apo edhe policia, nga që tashmë të gjithë e dinë kush jemi, se ne punojmë për këta njerëz dhe se ne i presim me gjithë zemër. Nga dashuria, ne i quajmë këta njerëz tanët, madje edhe të tjerët i quajnë: njerëzit e Nënës Tereze”.

Numri i motrave, që punojnë me aq shumë njerëz duhet të jetë i madh? Sa motra i janë përkushtuar kësaj pune?

Nëna Tereze: “Tani kemi 1.450 “Motra Misionare të Dashurisë”, të cilat punojnë me më të varfërit e të varfërve. Ne nuk bëjmë dallim sa i përket racës, kombit, kastës, fesë, etj.

Ne shikojmë vetëm një gjë: se këta njerëz nuk kanë asgjë, se janë të sëmurë, të uritur, të etur; nga që Jezusi ka thënë: “Gjithmonë kam qenë i uritur, i sëmurë, i pashtëpi… dhe ju më ndihmuat”.

A keni edhe ndonjë thirrje nga Jugosllavia?

Nëna Tereze: “Deri më tani kemi vetëm 5 motra dhe 2 vajza që po përgatitën për jetën rregulltare. Shpresoj se do të ketë edhe thirrje të reja, sepse në Kongregatën tonë ne kemi motra nga 35 vende të ndryshme…”.

Sipas mendimit Tuaj, cila është sëmundja më e rëndë e botës?

Nëna Tereze: “Sëmundja më e rëndë nuk është as gërbula, as kanceri, por vetmia, të jesh i injoruar dhe i harruar nga të gjithë. Ata njerëz, që nuk kanë dashuri, gëzim, kontakt njerëzor, vuajnë shumë. Mirëpo, numri i këtyre njerëzve është gjithnjë në rritje”.

Dëshira për t’iu pasur prapë në mesin tonë në Shkup përmes motrave tuaja po ndihet nga shumë njerëz. Çfarë mund të thoni për këtë?

Nëna Tereze: “Kjo ka qenë dëshira ime e kahmotshme, për t’u kthyer tek populli im shqiptar, në qytetin tim të lindjes, në Ipeshkvinë tonë Shkup-Prizren, në mesin e popullit tim dhe motrave të mia. Po të ketë thirrje unë vullnetarisht do t’ua jepja motrat e mia”.

Kam dëgjuar se të gjithë Ju çmojnë shumë në Indi dhe kudo në botë. A është e vërtetë se Ju, si dhe motrat Tuaja, udhëtoni falas në Indi?

Nëna Tereze: “Në fillim të jetës sime “të re”, më duhej të udhëtoja shumë dhe kjo kushtonte tepër, prandaj kam shprehur dëshirën të jem e dobishme gjatë udhëtimit, të bëj ndonjë shërbim, për shembull si nikoqire në aeroplan, por ata refuzuan propozimin tim. Vendi ynë më ka dhënë mua dhe motrave të mia leje për të udhëtuar falas nëpër Indi. Unë jam i vetmi person në Indi që ka këtë leje, të them këtë privilegj”.

Është thënë dhe është shkruar se ju jeni kandidate për Çmimin Nobel për Paqe. Si do ta pranonit këtë mirënjohje?

Nëna Tereze“Kjo do të ishte një gëzim i madh për mua, sepse ne kemi planifikuar të ndërtojmë 200 shtëpi për të varfëritë, për familjet e tyre. Nëse e marr, kjo do të ishte shumë mirë, por nëse jo prapë do të ishte njësoj”.

Si e ndieni veten në mesin e popullit tuaj, këtu në qytetin tuaj të lindjes, Shkup, pas kaq vitesh?

Nëna Tereze: “Jam shumë e lumtur që jam këtu për herë të dytë që nga largimi im për në misione. Kthimi im i parë ka qenë në vitin 1970. E kam shumë vështirë të kujtoj aq shumë njerëz. Punoj me mijëra njerëz, prandaj edhe nuk i mbaj dot në mend të gjithë. Ende më kujtohet qyteti im i lindjes, Shkupi, ndonëse ka ndryshuar shumë, famullia e Zemrës së Shenjtë, veprimtaria jonë në famulli. Më kujtohen sidomos aq shumë priftërinj të mirë, të cilët më kanë dhënë një edukim të mirë.

Mendoj në veçanti për familjen time, për babain tim të ndjerë, Kolën, dhe nënën time, Drane, që tani jeton me motrën time Age, në Tiranë, si dhe për vëllain tim, Lazrin, i cili jeton në Palermo.

Jam takuar shpesh me vëllain tim, ose në Romë, ose në Palermo, nga që atje, që nga vitit 1974, kemi një shtëpi për të moshuarit dhe të varfëritë”.

Nuk e kam parë nënën dhe motrën time që nga vitit 1928, që nga nisja ime për në misione në Zagreb…”.

Këtu fytyra e saj u  bë hijerëndë, madje edhe paksa e pikëlluar, nga që, siç më tha, ajo ishte përpjekur sa e sa herë përmes autoriteteve politike të merrte leje për të hyrë në Shqipëri dhe për ta marrë nënën dhe motrën, por kot. Autoritetet shqiptare nuk i dhanë kurrë leje për ta takuar të ëmën dhe motrën… Pas një pauze të shkurtër, ajo vazhdoi:

“Deri më tani, kemi arritur të kemi çdo gjë me dashuri dhe lutje, por jo edhe këtë. Ende ka kufij dhe pengesa, të cilat madje as dashuria nuk i arrin t’i tejkalojë. Vetëm Zoti e di arsyen pse nëna dhe motra ime duhet të vuajnë kështu. Pa dyshim, lutjet dhe sakrifica e tyre më ndihmojnë shumë në misionin tim. Çdo gjë për lavdin e madh të Zotit!”.

Kur mendoni se mund të ktheheni në Shkup?

Nëna Tereze: “Vetëm Zoti e di, mbase me rastin e bekimit të katedrales së re, po të jem e ftuar, apo me rastin e hapjes së shtëpisë sonë…”.

Ju jeni murgeshë misionare. Ju keni shkuar në misione për të punuar për shpëtimin e shpirtrave. Tani Ju keni një lloj tjetër pune, një tjetër mision. Si e plotësoni thirrjen tuaj rregulltare?

Nëna Tereze: “Po, më pëlqen pyetja juaj. Ne jetojmë e punojmë për Zotin, përmes kushtimit tonë, kushteve tona rregulltare. Zoti është dashuri për të gjithë, Ati i të gjithëve, madje edhe vetë në bëjmë çmos për të qenë dëshmitare të kësaj dashurie për të gjithë, sidomos për njerëzit që vuajnë. Puna e tyre misionare është ajo e afrimit të njerëzve pranë Zotit, dashurisë, për të cilën ne bartim dëshminë në të gjitha veprimet tona. Thirrja jonë është shenjtëria, do të thotë të jemi dëshmitare të Zotit tek populli, tek të gjithë.

Murali i kthen vizitorët nga arti në qendër të Nju Jorkut

Artisti spanjoll Domingo Zapata ka realizuar një vepër që ka thyer rekordet në “Times Square” dhe po shpreson që ajo do t’i bëjë turmat që të ndalen.

“Times Square” nuk është një vatër e kulturës. Siç ka thënë Fran Lebowitz një herë: “Nëse jeni nga Nju Jorku dhe takoni aty një tjetër njeri nga New Yorku, është sikur të takosh dikë në një bar homoseksualësh në vitin 1970. Ju nxirrni arsyetime, përse jeni aty”.

Tani kjo qendër turistësh në Manhattan po ndryshon, po fillon që të shohë më shumë art. Artisti spanjoll Domingo Zapata sapo ka përfunduar së pikturuari muralin e tij më të madh që qyteti i Nju Jorkut ka parë, shtrirë më shumë se 91 metra lart në murin e ndërtesës. I janë dashur tri javë për ta pikturuar dhe do të qëndrojë aty për disa muaj. Mirëpo në “Times Square” ? Më të vërtetë?

“Kam menduar, ‘Le të sjellim diçka jokomerciale në pjesën më komerciale të botës’”, ka thënë Zapata. “Është e rëndësishme për njerëzit që të marrin disa minuta dhe ta shijojnë atë. Është për ëndrrat dhe sesi gjithçka është e mundur. Ju mund ta shihni vetën tuaj në të dhe ndoshta do t’ua bëjë ditën më të bukur”.

Gati 340 mijë njerëz – shumica e tyre turistë, kalojnë nëpër “Times Square” çdo ditë, gati 50 milionë në vit – pra ky nuk është vendi ku dikush mund të presë që të gjejë art, përveçse në peizazhet e kartolinave, dhe ndoshta në kaubojin e zhveshur.

“Prandaj ne e kemi sjellë atë këtu, ishte koha”, ka thënë Zapata. “Madje më parë edhe reklamat ishin më artistike, sot gjithçka është me të dhëna, çfarë ka ndodhur me atraksionin natyral të gjërave?”.

Veprat e artit janë për të shfaqur mirënjohje. “Ndalo për një sekondë, ne ecim shumë shpejt me rrjete sociale. Çfarë po ndodh me të ndaluarit dhe me vlerësimin e asaj që është para teje, tani”, pyet ai. “Ndoshta juve do t’ju pëlqejë ajo”.

Murali po mbulon ekranin LED në “One Times Square”, një ndërtesë me 25 kate e Jamestown-it, e që ka disa ekrane që merren me qira nga firma e reklamave “New Tradition”. Në të njëjtin vend ku topi i Natës së Vitit të Ri bie çdo vit që nga viti 1907. Është i njëjti vend ku reklama kushton rreth 1 milion dollarë për vit.

Zapata më parë kishte bërë disa video arte në “Times Square” para se Jamestown të ofrohej për një projekt më të madh. “Ata kanë dashur që të pikturoja një mural aty ku duhet që të jenë reklamat, të bënin diçka ndryshe”, ka thënë ai. “Ata mendonin se unë isha artist i çmendur që të shkoja deri atje”.

Kjo edhe ishte diçka e çmendur nëse merret ne konsideratë problemi i papritur. “Në ditën e parë ne mbetëm të ngujuar në skele për tri orë në një lartësi 60 metra dhe kishim humbur energjinë, një stuhi po vinte dhe energjia ishte ndërprerë”, ka thënë Zapata. “E kam pyetur veten, ‘Përse jam duke e bërë këtë? Çfarë isha duke menduar?’”.

Murali i Zapatës ka elemente që prekin artin modern evropian. Është një lojë me simbole të njohura (kitarë, si ajo që Pablo Picasso kishte pikturuar), një njeri i veshur në komplete (si ai i Henri de Toulouse – Lautrec) dhe lule (sikur ato të Henri Matisse).

Murali shtrihet rreth 15 kate të ndërtesës, duke mbuluar perëndimin, lindjen dhe veriun e “One Times Square”. Ishte krijuar nga një ekip prej 25 njerëzve, duke përfshirë një ndihmës për të pikturuar. Sidoqoftë, nuk është krejtësisht e pikturuar në muri, disa pjesë nga vepra janë të pikturuara në material.

Ngrite kokën lart dhe lexo frazat si: “Jeta është një ëndërr” dhe “Të gjithë vdesin, mirëpo jo të gjithë jetojnë”.

“Ajo çka po përpiqem të them është se këtu është arena financiare më komerciale dhe agresive, ku njerëzit janë vetëm ec, ec , ec”, ka thënë Zapata. “Ju nuk i kushtoni rëndësi faktit se ndoshta nuk ju duhen këto ëndrra dhe gjëra të mëdha, mirëpo ndoshta kombinimi i gjërave të vogla dhe i detajeve. Ndalo për një sekondë dhe çmoje atë që ke. Do të jetë një shpërblim për ju”.

Para se kjo të krijohej, murali më i madh në New York, ishte një pikturë 1 mijë e 858 metra katrorë në “Lagjen Perëndimore” krijuar nga artisti nga Argjentina, Magda Love, së bashku me studentë të shkollave përreth.

Nga një video arti politike e Alfredo Jaar në vitin 1987, te seritë e fundit të video-arteve në mesnatë, billbordet në “Times Square” kanë parë një ndarje të drejtë të veprave të artit. Së fundi bashkëthemeluesi i “Studio 54”, Ian Schrager, ka marrë një ekran LED në qosh të “Rrugës 47” dhe “Broadway” për të promovuar hotelin e ri me studion e dizajnit të Sila Sveta për të kthyer prapa “shkëlqimin e sofistikuar dhe romancën” e “Times Square-it” të viti 1940.

Pas disa muajve murali do të largohet, pjesët e Zapatës në pëlhurë do të copëtohen dhe do të dhurohen për bamirësi për të mbështetur edukimin për art. Në mesin e përfituesve do të jetë fondacioni i edukimit “Pope Francis”, “Scholas Occurrentes” dhe “Elevate”, një organizatë nga New Yorku e cila e dërgon artin nëpër shkolla brenda qytetit.

“Arti është një terapi e mirë për të kuptuar se ju mund të krijoni vendin tuaj në botë, vendin tuaj magjik”, thotë Zapata. “Po përpiqem që t’ju ndihmoj të tjerëve që të shohin diçka pozitive”.

Njëlloj siç e kishte pikturuar një mural gjatë koncertit për paqe në Madrid këtë verë, Zapata po bart të njëjtën energji.

“Më pëlqen që të dërgoj mesazhe me energji pozitive”, ka thënë artisti. “Unë gjithmonë them, shumë piktorë bëjnë deklarata se çfarë është keq në botë, unë nuk di për politikën apo sesi të bëj ekonomin më të mirë, mirëpo unë e di sesi ta bëj atë më bukur për njerëzit të cilët e dinë sesi ta bëjnë atë një vend më të mirë”.

“Ky është qëllimi im”, thotë ai.

“Këtu ka shumë për t’u shqetësuar. Ne nuk mund ta ndryshojmë botën për një ditë, javë apo vit, mirëpo gradualisht mundemi pak nga pak”, thotë Zapata. “Energjia pozitive është e mirë, mirëpo njerëzit janë mësuar me negativitet. Në lajme gjithçka është një katastrofë, mirëpo jo çdo gjë është katastrofë. Ka gjëra të bukura, por që nuk iu kushtojmë rëndësi”

Dhe më në fund e gjeta

Poezi nga Marina Ivanovna Tsvetaeva

Dhe më në fund e gjeta
Atë që më është i nevojshëm:
dikë që ka nevojë për mua
– si ajri.

Sa më e zezë dhe vdekjeprurëse –
më e domosdoshme është nevoja
e tjetrit – për ty. I cili
nuk mund të bëjë më pak

për mua – buka dhe frymëmarrja e tij.
I lipsem – dikujt:
lipset, përgjigjem
me thirrjen e parë.

Më i lartë, më i sigurt dhe dhe siguri
e maleve: kujtdo
i duhet një dorë: imja !
në plagë!

Dhe gjithë krahun – në zjarr!
Më shumë se drita e syve
më shërben nevoja njerëzore
mua- si fryma.

Dikur ishte vetë refugjat, tani kosovari angazhohet në kampin e Kakumas në Kenia

Qëndrimi dhe përjetimet në kampet e refugjatëve gjatë luftës në Kosovë, është shndërruar në angazhim ndaj refugjatëve të tjerë sot për Dastid Feratin.

Në profesionin e arkitektit, ai po studion anën e urbanizmit arkitektonik të kampit Kakuma, si një ndër kampet më të mëdha të refugjatëve në Afrikë.

Përmes arkitekturës, ai po planifikon ndryshimin e direktivave të UN-it për ri projektimin e kampeve në të cilët refugjatët jetojnë më tepër se pesë vjet, në pritje të një zgjidhjeje.

Kjo ide është mirëpritur edhe nga përfaqësuesit e UN-it, të cilëve pritet t’ua prezantoj planin përfundimtar në marsin e vitit të ardhshëm.
I gjithë ky përkushtim për refugjatët lindi pasi Dastidi ishte vetë refugjat në vitin 1999.

Ideja e Dastidit ka gjetur edhe përkrahjen e Qeverisë Japoneze, vend në të cilin ai jeton dhe ushtron profesionin si ligjërues dhe hulumtues.
Kampi Kakuma të cilin ai e ka model pune, gjendet në veri te Kenias dhe është themeluar që nga viti 1992.

Popullsia në këtë kamp është rritur në 150 mijë banorë, duke lindur edhe brezi i tretë i familjeve. E në tërë botën, jetë refugjati bëjnë 68 milionë njerëz. /KultPlus.com

Agim Vinca shkruan për Androkli Kostallarin, figurën e shquar të gjuhësisë shqiptare

Agim Vinca / 2015

(Grimca kujtimesh dhe mendimesh për profesor Androkli Kostallarin, 1922-1992)

Profesor Androkli Kostallarin e kam takuar për herë të parë në fillim të viteve ’70, kur fillova punën si asistent në Fakultetin Filozofik (sot: Fakulteti i Filologjisë) të Universitetit të Prishtinës. Ishte koha kur, si rezultat i nënshkrimit të Marrëveshjes së Bashkëpunimit ndërmjet Universitetit të Tiranës dhe Universitetit të Prishtinës, ardhja e profesorëve nga Tirana për të mbajtur ligjërata në Prishtinë ishte bërë pothuajse dukuri e përditshme. Patën ardhur profesorët e shquar Eqrem Çabej, Aleks Buda, Dhimitër Shuteriqi, Mahir Domi, Shaban Demiraj, Vehbi Bala, Myzafer Xhaxhiu, Qemal Haxhihasani, Jup Kastrati, Alfred Uçi, Dalan Shapllo e të tjerë, nga “të vjetrit” dhe Nasho Jorgaqi, Jorgji Gjinari, Anastas Dodi, Jorgo Bulo, Jani Thomai, Xhevat Lloshi, Remzi Përnaska e të tjerë, nga ata që në atë kohë ishin si të thuash “të rinj” ose, së paku, pak më të rinj se plejada e profesorëve veteranë të gardës së vjetër.

Në mesin e atyre që do të gjendeshin shpesh në auditorët e Universitetit të Prishtinës, në mesin e studentëve dhe kolegëve të tyre pedagogë, i gjallë e dinamik dhe plot sharm, ishte pa dyshim edhe drejtori i Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë në Tiranë dhe profesor i Universitetit të Tiranës, albanologu i shquar, Androkli Kostallari.

Pas atij takimit të parë më duket të vitit 1972, kur unë isha djalë i ri, një student i posadiplomuar i zgjedhur asistent i Letërsisë Shqipe, që kishte filluar të merrej edhe me shkrime dhe të botonte në shtypin dhe periodikun letrar të Shkupit dhe të Prishtinës (më vonë edhe në atë të Tiranës), më befasoi me pohimin e tij se më kishte përfytyruar ndryshe nga shkrimet që kishte lexuar dhe sidomos nga një polemikë e zhvilluar me një kolegun tim të studimeve qysh gjatë kohës kur ishim studentë lidhur me krijimtarinë letrare të Kadaresë dhe disa probleme të tjera të letërsisë.  “A ti je Agim Vinca? – më pat thënë në takimin e parë Profesor Kostallari. – Të kam përfytyruar më të madh, gati gjigant… Gjithë atë polemikë që bëtë me atë Ibrahim Rugovën!”.

Unë u skuqa në fytyrë, sepse nuk e prisja një gjë të tillë. Ishte befasi për mua që shkrimet e mia polemike (dhe të tjera), të botuara në revistën “Fjala”, ishin lexuar edhe në Tiranë, madje edhe nga njerëz të rryer të shkencës, çfarë ishte Profesor Kostallari.

Në Tiranë atëbotë, për arsyet që dihen, polemika si lloj letrar pothuajse nuk ekzistonte, por kjo s’do të thoshte se shkrimet e tilla nuk lexoheshin dhe nuk pëlqeheshin.

Nga takimi i parë me Profesor Kostallarin, ai i vitit 1972, mbaj mend edhe një detaj, që e ruaj të freskët në kujtesë edhe pas gati gjysmë shekulli.

Profesori pat mbajtur një ligjëratë me studentët e Shkallës III të Gjuhësisë, në orët e pasdites, sepse të gjithë ata që ndiqnin këtë nivel të studimeve ishin në marrëdhënie pune. Unë atëbotë, si beqar që isha, pjesën më të madhe të ditës e kaloja në Fakultet, ku përgatisja provimet e Shkallës III dhe bëja edhe punën e sekretarit të Degës së Letërsisë, shef i së cilës ishte Profesor Rexhep Qosja, njëri nga miqtë e ngushtë të Profesor Kostallarit, i cili një vit a dy më herët kishte qenë anëtar i komisionit para të cilit Qosja e pat mbrojtur temën e doktoratës. Është vendi të thuhet këtu diçka që nuk është thënë ndonjëherë publikisht dhe që dihet nga fare pak njerëz, kurse unë vetë e kam dëgjuar nga Profesor Qosja. Teksti që ne lexojmë edhe sot e kësaj dite në përfundim të mbrojtjes së temave të doktoratës, ajo formula e famshme “e pagëzimit”, me të cilën mbyllet akti solemn i mbrojtjes së temave dhe i marrjes së titujve nga kandidatët, është formuluar nga dora e Androkli Kostallarit. Dhe kjo ka ndodhur pikërisht në vitin 1971, kur Rexhep Qosja mbrojti disertacionin e tij “Asdreni, jeta dhe vepra e tij”, që ishte tema e parë e doktoratës e mbrojtur në gjuhën shqipe në këtë institucion. Kur merr fund mbrojtja publike në Amfiteatrin e Madh të Fakultetit, para një auditori jashtëzakonisht të gjerë dhe kur komisioni pesanëtarësh i përbërë nga Aleks Buda, Idriz Ajeti, Ali Hadri, Jashar Rexhepagiqi dhe Androkli Kostallari tërhiqet për të marrë vendim, papritmas shfaqet problemi i formulimit të tekstit të vendimit. Është Profesor Kostallari ai që ulet dhe e shkruan atë, tekstin të cilin ne në Universitetin e prishtinës e lexojmë edhe sot e kësaj dite pikë për pikë pa asnjë ndryshim.

Por të kthehemi te ai takimi i ’72-shit, kur Profesori pat ardhur për të mbajtur një cikël ligjëratash për studentët pasuniversitarë. Ishte e udhës që atë ta shoqëronte shefi i Degës së Gjuhës Shqipe dhe kolegu i tij gjuhëtar, Profesor Idriz Ajeti. Pas ligjëratës gati dyorëshe, që u ndoq me interesim të madh nga të pranishmit, studentë e të tjerë, pushuam pak në kabinetin e profesor Idrizit dhe pastaj ata të dy – dhe unë bashkë me ta, dolëm nga Fakulteti dhe u nisëm në drejtim të hotelit “Bozhur” (si quhej atëherë hoteli kryesor i Prishtinës, që pas luftës do të marrë emrin “Iliria”), ku ishte vendosur Profesori. Kur dolëm te shkallët e Fakultetit dielli ishte në perëndim e sipër, horizonti kishte marrë një ngjyrë të kuqërremtë si zjarr (ishte fillimi i vjeshtës) dhe nga shkallët e Fakultetit krijohej një pamje mbresëlënëse, që nxiste emocione. Atëbotë në oborrin e Fakultetit kishte shumë pak vetura, kurse ndërtesat e larta ishin edhe më të pakta, kështu që nga pozita tek gjendeshim ne të dilte përpara një pamje e gjerë e madhështore: sikur ta kishe në pëllëmbë të dorës krejt Kosovën.

Në atë çast, Profesor Kostallari, me gjallërinë që e karakterizonte, shqiptoi fjalët:

“Eh, Rrafshi i Kosovës! Tërë Jugosllavinë e mban me bukë!”.

Nuk e di në e bëri këtë ngaqë vërtet u entuziazmua nga pamja që kishim para sysh, apo edhe si një “provokim” të vogël politik ndaj shoqëruesit të tij kosovar, Profesor Ajetit, i cili, i zënë në “befasi” nga kjo deklaratë e papritur, u përgjigj në mënyrën e vet:

“Jo, jo, krejt Jugosllavinë!… Kosovën po”.

Unë që ndodhesha krejt rastësisht në shoqërinë e këtyre dy kolosëve, natyrisht heshta. Nuk thashë gjë. Por intimisht isha me Profesor Kostallarin, fjalët e të cilit kishin një mesazh të fuqishëm politik e kombëtar dhe si të tilla do të më nguliten përgjithmonë në kujtesë.

Momenti i dytë që dua të evokoj me këtë rast është një takim i mëvonshëm. Me Bajram Krasniqin e ndjerë ishim në bufenë e Institutit Albanologjik, kur papritmas në derë u shfaq figura e Profesor Kostallarit. Kthehej nga Beogradi, ku kishte marrë pjesë në një konferencë shkencore me karakter ballkanik dhe evropian. Pas përfundimit të konferencës, me disa kolegë të tjerë pjesëmarrës në konferencë, kishin ardhur në Prishtinë të na takonin ne që nuk mund të shkonim më në Tiranë si dikur, para vitit 1981. Në bisedë e sipër, duke dashur të na inkurajonte mua dhe Bajramin, që na donte si njerëz dhe si studiues, na tha: “Hajt se do të rregullohen punët. As djalli nuk është aq i zi sa duket!”. “Nuk duket sa është i zi, Profesor!” – iu përgjigjëm pothuajse njëzëri unë dhe Bajrami. Ashtu edhe doli. Situata në Kosovë erdhi duke u përkeqësuar nga viti në vit e nga dita në ditë, gjersa mori përmasat e një apartheidi të vërtetë. “Djalli” po tregonte orë e çast se s’kish ndërmend të ndalej pa e bërë të vetën: mbylljen e institucioneve tona arsimore, shkencore, kulturore, informative e të tjera, që kishte si synim final heqjen e autonomisë së Kosovës dhe dobësimin e faktorit shqiptar në Kosovë dhe në viset e tjera shqiptare në ish-Jugosllavi.

Do ta takoja edhe shumë herë të tjera, në Prishtinë dhe në Tiranë, ku ai na priste në zyrën e tij në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë kur shkonim për kërkime shkencore ne pedagogët e Universitetit të Prishtinës, që na hapeshin dyert e institucioneve dhe na ruheshin vendet në sallën shkencore të Bibliotekës Kombëtare, ku, falë angazhimit të tij dhe të të tjerëve, trajtoheshim si “vëllezër”; edhe në hotel “Dajti”, ku vinte të darkonte me ne, tok me zëvendësin e tij, Koço Bihikun e ndonjë tjetër, sidomos në fillim dhe në përfundim të qëndrimit tonë në Tiranë, por edhe në raste të tjera. Bisedat silleshin kryesisht rreth punës sonë kërkimore, rreth temave në të cilat punonim, rreth sigurimit të literaturës, por flisnim (ose më drejt: fliste ai, kurse ne të tjerët dëgjonim) edhe për probleme të tjera të jetës shkencore, ku mbizotëronin, sigurisht, temat nga gjuhësia dhe letërsia.

Vetëm për një gjë nuk u “pajtuam” me Profesor Kostallarin: për Mitrush Kutelin. Kur unë, që sapo hyja në botën e shkencës, mendoja të merrja për punim të magjistraturës prozën e Kutelit, ai më sugjeroi të mos e bëja këtë me pretekstin se Kuteli kishte qenë “anëtar i Gardës së Hekurt të Antoneskut!”. Me njohuritë që kisha atëbotë, as nuk e dija se ç’ishte “Garda e hekurt”, e as kush ishte gjeneral Antonesku (kryeministër i Rumanisë në vitet 1940-1944 dhe aleat i Hitlerit, i ekzekutuar pas luftës). Më vonë do ta mësoja. Por intuita më thoshte se s’duhej të ishte e vërtetë akuza për Kutelin dhe, me gjithë respektin që kisha për Profesor Kostallarin, përsëri zgjodha Kutelin për temë magjistrature. (Vite më vonë, kur unë mendoja se kjo gjë ishte harruar, ai gjeti një rast të ma ndërmendte me fjalët: “Ti, nuk më dëgjove!”).

Nuk e di përse ndaj një shkrimtari si Mitrush Kuteli, që shquhej veç të tjerash edhe për gjuhën e tij të pasur, si në planin leksikor, ashtu edhe në atë frazeologjik e stilistikor, kishte këtë qëndrim Androkli Kostallari? A ishte refleks i qëndrimit zyrtar ndaj Kutelit apo ndonjë hatërmbetje personale (se, helbete, njerëz jemi!), nuk mund ta them me siguri, por mund të pohoj me gojë plot, madje edhe me mburrje, se bëra mirë që nuk e dëgjova Prof. Kostallarin në këtë pikë.

Mitrush Kuteli, sikurse edhe Lasgush Poradeci, me të cilët na ndante ose, më mirë, na bashkonte, liqeni fantastik, “gjoli”, si i themi ne andej, që lag brigjet e Ohrit, të Strugës dhe të Pogradecit bashkë me Shën Naumin pranë, qenë dhe mbetën dy nga shkrimtarët e mi të adhuruar.

Sidoqoftë, Profesor Kostallari, sa arrita ta njoh unë, ishte një njeri me inteligjencë të rrallë dhe me një logjikë të hekurt, që mbështeste me shpinë për muri këdo që mund ta kontestonte mendimin e tij shkencor, veçanërisht për çështje të gjuhës letrare, term që përdorej atëherë në vend të termit të sotëm “gjuhë standarde”. Inteligjenca e tij e lindur shoqërohej edhe me një elokuencë të rrallë, të lindur e të kultivuar, që spikaste veçanërisht kur ai mbante ligjërata para studentëve, kur kumtonte në tubime shkencore, por edhe në jetën e përditshme. Ishte më elokuenti ndër gjuhëtarët tanë, ndoshta ngaqë ishte marrë ngapak edhe me letërsi. Nuk do ta harroj kurrë një ligjëratë të tij për Bogdanin, mbajtur në Amfiteatrin e Vogël të Fakultetit Filologjik në Prishtinë, të cilën, po qe se do ta karakterizoja me një fjalë të vetme, atëherë do të më hynte në punë fjala: brilante! Të gjithë ata që i kam dëgjuar të flasin e të shkruajnë për Bogdanin, më parë dhe më pas, më janë dukur të zbehtë e minorë karshi asaj ligjërate të shkëlqyer të Kostallarit, e cila në të vërtetë ishte një studim shkencor për kontributin e Bogdanit në konsolidimin e shkrimit shqip dhe sidomos në fushën e fjalëformimit, që ishte fushë e specializimit të Profesorit.

Pasioni i tij për gjuhën shqipe dhe pasurinë e saj leksikore ishte i paparë. Në biseda me njerëz të zonave të ndryshme, veçanërisht nga viset këndej kufirit, shfrytëzonte rastin të pyeste për emrat e vendbanimeve, për emërtimet e bimëve, të kafshëve, të veglave të punës etj. Posa dëgjonte ndonjë fjalë të re, të panjohur, të rrallë, nga brumi popullor, nxirrte skedën dhe e shënonte. Kështu pat vepruar edhe me mua kur i thashë se në vendlindjen time, në Veleshtë, për shtëpinë përdhese përdoret fjala “përtrollzë”, të cilën unë e kisha futur edhe në poezi; me fjalën “bërrole” për kallirin e misrit të zhvoshkur nga kokrrat, e ndonjë tjetër që nuk më kujtohet tani.

Pas rënies së sistemit komunist në Shqipëri në fund të viteve ’90 dhe sidomos pas vitit 1992, kur vdes, Androkli Kostallari do të sulmohet shumë dhe shpesh, si rrallë ndonjë personalitet tjetër nga fusha e shkencës, herë-herë edhe nga ndonjë nga ish-bashkëpunëtorët e tij. Askush ose pothuajse askush nuk e mori në mbrojtje. Kurse ai vetë nuk kishte si të mbrohej.

Opinionet për Androkli Kostallarin si njeri e shkencëtar dhe vlerësimet për të janë kundërthënëse, si në Shqipëri, ashtu edhe në Kosovë. Në Kosovë, madje, edhe më shumë. Por të gjithë studiuesit objektivë thuajse pajtohen në një pikë. Profesor Androkli Kostallari është posaçërisht i merituar për hartimin e Rregullave të drejtshkrimit të gjuhës shqipe(Projekt, 1967) (më vonë edhe të librit Drejtshkrimi i gjuhës shqipe – 1973), ku ai ishte kryetar i komisionit, kurse anëtarë: Prof. Mahir Domi, Prof. Eqrem Çabej dhe B. shk. Emil Lafe, si dhe i Fjalorit të gjuhës së sotme shqipe (1980), me 40 mijë fjalë, vepër e një ekipi të gjerë gjuhëtarësh, leksikografë e të tjerë, në krye të të cilit qëndronte po ashtu Prof. Kostallari.

Por merita e tij më e madhe, që mund të konsiderohet kurora e punës së tij jo vetëm shkencore, por edhe kombëtare, është përgatitja dhe organizimi i Kongresit të Drejshkrimit, që u mbajt në Tiranë në nëntor të vitit 1972, në të cilin u kurorëzuan përpjekjet shekullore të kombit shqiptar për të pasur një gjuhë të përbashkët letrare. Aq i madh ka qenë roli i Androkli Kostallarit për organizimin dhe rezultatin e këtij Kongresi, sa ai, siç theksonte Jorgo Bulo, “u identifikua me emrin e tij, për të mirë me gjallje të tij dhe për të keq sidomos pas vdekjes së tij, nga kundërshtarët provincialë të vendimeve të atij Kongresi”.

Pas 20 vjetësh, Merita Halili vjen me koncert recital

Këngëtarja e mirënjohur e muzikës popullore, Merita Halili, do të rikthehet me këngë në Tiranë, pas më shumë se 20 vjetësh.

Ajo do të japë një koncert recital të sajin, titulluar sipas këngës që e bëri të njohur, “Lule t’bukura ka Tirona”.

Recital i “bilbilit” të Shqipërisë së mesme me Ansamblin Popullor do të shfaqet në 27 dhe 28 shtator, ora 19:00 në Pallatin e Kongreseve.

TKOB njofton se koncerti është premierë absolute e Ansamblit Popullor të Këngëve dhe Valleve. /KultPlus.com