Gjatë vizitës në Maqedoninë e Veriut, përveç takimeve zyrtare, Kryetarja e Kuvendit, Elisa Spiropali, vizitoi Muzeun e Kongresit të Alfabetit të Gjuhës Shqipe në Manastir dhe Shtëpinë Përkujtimore të Nënë Terezës, në Shkup.
Në Muzeun e Kongresit të Alfabetit të Gjuhës Shqipe në Manastir, Spiropali u prit nga Kryetari i Kuvendit të Maqedonisë së Veriut Afrim Gashi dhe personalitete të tjera shtetërore.
“Kongresi i Alfabetit të Gjuhës Shqipe është njëra prej ngjarjeve më madhore për historinë, kulturën, dhe identitetin tone. 51 foto dhe 58 dokumente flasin e na tregojnë rrugën e gjatë e të mundimshme drejt Alfabetit, drejt shkrimit të Shqipes, gjuhës sonë të bukur e të shenjtë, me alfabetin latin. Me vendim të qeverisë shqiptare, 22 nëntori, Dita e Kongresit të Manastirit, kremtohet në Shqipëri si Dita e Alfabetit Shqip”, u shpreh gjatë vizitës Kryetarja Spiropali.
Gjatë vizitës në Shtëpinë Përkujtimore të Nënë Terezës në Shkup, Spiropali u prit nga Zëvendëskryeministri Arben Fetai, Zëvendësministri i Arsimit Lulëzim Aliu dhe Drejtori i Institutit të Albanologjisë Skënder Asani.
“Nuk mund të vija në Shkup dhe të mos ndaloja për të vendosur një buqetë me lule në Shtëpinë Përkujtimore të Nënë Terezës, shenjtores sonë, bijës më të shquar të kombit shqiptar që i përket të gjithë botës.”, u shpreh Spiropali./atsh/ KultPlus.com
Drama e regjisores Eli Nura, “Anija nuk kthehet më”, i ka dhuruar emocione publikut në sallën e Teatrit “Dodona”. Nën interpretimin e aktorëve Hazir Haziri dhe Anisa Ismajli, shfaqja e ka përcjellë mesazhin e saj të fortë për pasojat që sjell lufta dhe si rrjedhojë, emigracioni i detyruar.
Në qendër të tekstit dramatik, është historia e dhimbshme e një familjeje, që detyrohet të braktisë atdheun, për të shpëtuar nga flakët e luftës. Dy prindër rrezikojnë gjithçka për t’u bashkuar me fëmijët e mbetur në atdheun e përfshirë nga lufta. Sakrificat e babait dhe nënës janë të paimagjinueshme. Fati i tyre, është i rëndë, si dallgët që trazojnë anijen me emigrantë.
E sjellë në formën e një leximi skenik, drama arriti të tërhiqte vëmendjen e publikut, me dialogjet dinamike dhe rrëfimin emocionues të personazheve. Emigrimi për shkak të luftës, një histori e përjetuar nga shqiptarët e Kosovës, që ende mbetet e freskët, pasqyrohet me thellësi në dramën “Anija nuk kthehet më”.
Dy personazhet, Amali dhe Noa, përjetojnë një krizë të rëndë në jetën e tyre, të shkaktuar nga një udhëtim me anije, ku nuk arrijnë dot të marrin edhe fëmijët. Shfaqja sjell tension të fortë me dinamikën e ngjarjeve, që nxjerrin në pah karakteristikat e personazheve, brengat e tyre dhe rrugëdaljet që ndjekin për t’u bashkuar me fëmijët e tyre.
Gazetarja dhe kritikja teatore Abana Beqiri e quan këtë dramë një teks universal. “Ata janë dy emigrantë të zakonshëm, nga ata që ka gjithandej botës së madhe, të tillë që i ikin krizave politike, luftrave, varfërisë… Noa dhe Amali mund të jenë nga secili vend, ata janë pjesë e kësaj bote të trazuar dhe të çmendur. Ata janë emigrantë! Të huaj! Ata kanë atdhe, kanë emra, kanë histori e etni të tyret, por historia e jetës së tyre është universale. Pikërisht ky theks universaliteti e bën tekstin dramatik më interesant e më intrigues.”, është shprehur ajo në vlerësimin e saj për dramën.
Autorja dhe regjisorja Eli Nura, vlerësoi lart përkushtimin e aktorëve, që edhe pse për një kohë të shkurtër, arritën të depërtonin te publiku. “Është një dramë e dhimbjes dhe sakrificës, familjes dhe braktisjes së vendit, luftës dhe pasojave tragjike që shkakton”, është shprehur Nura.
“Anija nuk kthehet më”, e mbështetur nga komuna e Prishtinës, u dha premierë në kuadër të Festivalit “Summer Cult”, që mbahet çdo vit në Prishtinë.
Kjo vepër dramatike, u përzgjodh në mesin e shumë dramave të tjera nga vende të ndryshme të botës, për t’u vënë në skenë në Festivalin Ndërkombëtar të Athinës në vitin 2022, ku u prit me vlerësime të larta nga kritika teatrore./ KultPlus.com
Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani, sot ishte pjesë e diskutimit me temën “Gratë në vijë të parë”, të organizuar nga “Clinton Global Initiative”.
Osmani gjatë fjalimit të saj ka përmendur se “Gratë e Kosovës kanë qenë gjithnjë në ballë të çdo procesi historik të Republikës”.
“si në kohën e rezistencës, ashtu edhe në luftë, në shtetndërtim dhe në çdo proces vendimtar për të ardhmen tonë”, tha Osmani.
E para e shtetit të Kosovës, po qëndron në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku në New York po mbahet sesioni i 79-të i Asamblesë të Përgjithshme të OKB-së.
Festivali Ndërkombëtar i Filmit për të Drejtat e Njeriut prezantoi nga 16-21 shtator në Tiranë 41 filma dhe dokumentarë.
Këta filma dhe dokumentarë u shfaqën në vende të ndryshme si Akademia e Filmit dhe Multimedias “Marubi”, Akademia e Sigurisë, Kuvendi i Shqipërisë, Shkolla e Magjistraturës, Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit dhe Qendra për Hapje dhe Dialog.
Qëllimi ishte arritja e audiencave të ndryshme dhe promovimi i diskutimeve për të drejtat e njeriut, dezinformimin dhe manipulimin, barazinë gjinore, shtypjen politike dhe të identitetit, lirinë dhe ndikimet ligjore e morale të luftës, përfshirë konfliktin në vazhdim në Ukrainë, në një përpjekje për ta sfiduar shoqërinë tonë që të reflektojë, të ngrejë pikëpyetje dhe të angazhohet në çështjet kritike të kohës që jetojmë.
Me mbështetjen e Bashkimit Evropian, tema e festivalit “Vepro gjelbër për tani dhe për të ardhmen”, nënvizoi fuqinë e artit në promovimin e vlerave universale.
Në fjalën e tij në hapjen e festivalit, ambasadori i BE-së në Shqipëri, Silvio Gonzato, theksoi se “anëtarësimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian do të thotë mbështetje e parimeve të të drejtave të njeriut, demokracisë dhe shtetit të së drejtës. Këto parime janë thelbësore për partneritetin tonë”.
“Tema e këtij viti “Vepro gjelbër për tani dhe për të ardhmen” është një kujtesë e fuqishme e përgjegjësisë sonë të përbashkët për të mbrojtur planetin. Dhe arsyeja për këtë është e thjeshtë: thjesht nuk ka “planet B”. Jam krenar që po e ndihmoj FNFDNj-në të bëhet një aktivitet gjatë gjithë vitit me debate dhe diskutime, duke arritur audiencë përtej Tiranës dhe duke frymëzuar veprime kolektive për mbrojtjen e të drejtave të njeriut”, theksoi ambasadori Gonzato.
Drejtori Ekzekutiv i FNFDNj-së, Kujtim Çashku theksoi rëndësinë e mbrojtjes së mjedisit dhe zhvillimit të ndjenjës së përgjegjësisë në shoqëri për ta mbajtur të pastër zonën ku jetojmë dhe zonat ku udhëtojmë.
“Festivali ynë kërkon të veprojmë, por edhe të mendojmë. Ekonomia në zhvillim është vetëm njëra anë, tjetra është se si ndikon në planetin tonë dhe pse kemi kaq shumë katastrofa, ndërkohë që speciet në tokë po zhduken. Institucionet gjithandej janë të shqetësuara për luftërat dhe kjo është e drejtë, por kjo është gjithashtu një luftë me viktimat e veta, pasi ne po shkatërrojmë tokën për brezat e ardhshëm”, tha Çashku.
Festivali u hap me filmin “Telling Nonie” me regjisor, Paz Schwartz. Në film flitet për Tsafrir, një operativ izraelit në moshë, i cili i zbulon Darwish-it se ka qenë i përfshirë në një operacion të shënjestruar vrasjeje në vitet 1950, ku u vra babai i saj, koloneli egjiptian dhe kreu i inteligjencës ushtarake në Gaza, Mustafa Hafez. Në moshën tetëvjeçare, Nonie mbeti jetime.
Të ulur në karrige në afërsi të Kibbutz Nahal Oz-it, në kufirin izraelit që sheh nga Gaza, ku Darwish kishte jetuar në fëmijëri dhe ku u vra babai i saj, ata tokin duart. Tsafrir kërkon shpengim, Nonie kërkon paqe, dhe gjatë gjithë filmit Telling Nonie, të dy dëshmojnë se si arabët dhe hebrenjtë nuk arrijnë ta njohin dhimbjen e njëri-tjetrit dhe t’i japin fund ciklit të dhunës.
Pas shfaqjes së filmit regjisori, Paz Schwartz, bëri një thirrje të pasionuar për paqe.
“Më 5 tetor të vitit të kaluar mora çmim për këtë film në Haifa. Dy ditë më vonë, më 7 tetor, më zgjuan sirenat dhe lajmet e tmerrshme. Zona pranë Kibbutz Nahal Oz-i, ku u takuan Tsafrir-i dhe Darwish-i, dhe që sheh nga kufiri i Gazës me Izraelin, u bë skena e sulmit të Hamasit më 7 tetor. Kur e filmova këtë dokumentar, kisha shumë shpresa për paqe, ndërsa tani, vërtet që nuk e di”, tha Paz Schwartz./atsh/ KultPlus.com
Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka njoftuar se kanë filluar përgatitjet e Filharmonisë së Kosovës për hapjen e sezonit 2024/2025.
Sipas njoftimit, Orkestra e Filharmonisë së Kosovës, në hapjen e sezonit të ri dhe në ditëlindjen e saj të 24-të, do të sjellë një koncert madhështor, i cili mbahet të premten, prej orës 19:30, në sallën AMC. Nën drejtimin e dirigjentit japonez Toshio Yanagisaëa, do të interpretohet Simfonia Nr. 1 nga Mahler (Premierë kosovare) dhe tri vepra simfonike nga Lorenc Antoni.
“Ky koncert i përmasave të mëdha ka sjellë në Prishtinë instrumentistë nga Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Turqia dhe Zvicra të cilët i janë bashkuar instrumentistëve të Filharmonisë së Kosovës , thuhet në njoftimin e këtij institucioni në Facebook.
Si tufa mëndafshi t’artë në të kaltërten shami, n’mes dy duersh t’bardha, dy kodra në borë- flakron përëndimi…Retë mbi krye prorë ngasin nëpër qiell dhe zhduken n’hapsi.
…Dhe drita e mbrame shuhet mbi çdo sukë: cipa e natës shtrihet mbi fushat e përhime, malet heshtin n’errësi si me qenë të ngrime, si të humbet jeta-xho gja u nxi, u zhduk.
N’ajri ndihen klithmat e natës që ra- drujt pran rrugës era i përkund… Ndërsa drita e bardh, e tretun dikund,
shigjeta të flakta mpreh errësinës me i ra. Terri sundon botën. Katundet e shtrime në mes të natës prehen n’lugin me andrrime. /KultPlus.com
Presidentja e vendit, Vjosa Osmani, është takuar me kryeshefen ekzekutive të Korporatës së Sfidave të Mijëvjeçarit, Alice Albright.
Osmani tha se Albrightin e falënderoi për mbështetjen e vazhdueshme të MCC-së për sektorin e energjisë së Kosovës.
“Në Neë York, e falënderova për mbështetjen e vazhdueshme të MCC-së për sektorin e energjisë në Kosovë, përmes marrëveshjes historike në vlerë prej 236.7 milionë dollarësh, e e cila po kontribuon në zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik të vendit tonë”, shkroi Osmani, transmeton Klankosova.tv.
Më 22 korrik të vitit 2022, ministrja e Ekonomisë, Artane Rizvanolli, në emër të Kosovës e pati nënshkruar marrëveshjen me MCC-në në vlerë prej 236.7 milionë dollarëshe.
Një performancë e jashtëzakonshme me një zhanër të ri që gërsheton muzikën klasike, elektronike dhe artin vizual është dhuruar në natën përmbyllëse të edicionit të 19-të të Festivalit Ndërkombëtar të Muzikës “DAM”, nga organisti Ràkàsz Gergely.
Plateja e Pallatit të Rinisë, me gjithë mangësitë e saj, të dielën mbrëma u shëndrrua në një sallë interpretimi të rrallë artistik. Instrumenti i Organos ishte kryefjala. I vendosur në qendër të sallës, ky instrument i veçantë me tre palë taste dhe shumë butonë fillimisht tërhiqte vëmendjen e publikut, duke shtuar pastaj edhe kuriozitetin mbi atë që do të dhurohej në koncertin “Lords of the organ”.
Pak pas orës shtatë të mbrëmjes, në podium doli artisti karizmatik Gergely, dhe pas përshëndetjes me “Mirëmbrëma” ai filloi interpretimin e tij të jashtëzakonshëm, të kalitur me realizimin e mbi 2000 koncerteve të mbajtura në Hungari, Evropë dhe Amerikë.
Krejt e veçantë ishte edhe loja e tij. Një profesionalizëm i paparë. Interpretimi të merrte me vete, kur në ekranin përballë tij paraqitej kjo performancë unike, që dhurohej me shtypje të tasteve dhe pedaleve me duar dhe këmbë. Ndërsa tingujt që jehonin në sallë përmes veprave të kompozitorëve të shquar botërorë, duke paraqitur periudha të ndryshme artistike, shënonte vërtetë një lloj arti të veçantë, të paparë deri më tani.
Veprat të cilat u interpretuan në këtë mbrëmje ishin: “The four sesason’s- Winter”- Antonio Vivaldi, “Rhapsody in Blue”- George Gershwin, “The Planets”- Gustav Holst dhe “Beautify Thyself, O Dear Soul”- Johann Sebastian Bach.
Vepra e parë e cila u dha në koncert qe kryevepra e Antonio Vivaldit “Katër Stinët-Dimri”, e cila në prapavijë shoqërohej edhe me imazhe të stinës së dimrit. Ashpërsinë e stinës e theksonin tingujt me tone më të larta, përderisa pamjen panoramike të vendbanimit me borën kristal e paraqisnin tingujt fare të lehtë.
“Beautify Thyself, O Dear Soul” nga Johann Sebastian Bach ishte pika e dytë interpretuese e cila po ashtu shpërfaqi gjithë mjeshtërinë e solistit që këtë herë vinte së bashku me violonçelisten Dorottya Dénes, e cila dhuronte tinguj që jepnin ndjesi të thellë, pasi vetë vepra konsiderohet himn i repertorit liturgjik . Në prapavijë një fontanë klasike plotësonte mozaikun e mbrëmjes.
“Rapsody in Blue” kryevepra e kompozitorit George Gershwin vazhdonte rrëfimin e saj e treta në radhë, përmes imazheve të qytetit të New York-ut dhe tingujve që ngjasonin në pianistikë. Ndërsa, vepra “Planetet” nga Gustav Holst u dha krejt në fund të ngjarjes, me melodi të jashtëzakonshme të cilat sikur paraqisnin harmoninë e sistemit diellor. Në prapavijë paraqiteshin edhe pamje me planete, një grua shtatëzënë që lindtte jetë të re, dhe një bimë në rritje që ndërlidhej me rritjen e fëmijës.
Solisti Rakasz Gergely i cili për herë të parë ka interpretuar në Prishtinë, në një prononcim për media ka thënë se publiku në Prishtinë veçse ia ka rrëmbyer zemrën.
“Shumë njerëz kur mendojnë për organon u shkon mendja për muzikën në kishë, por ky është edhe një instrument për të bërë show. Organot e para janë prezantuar në Romën antike të konstruktura për t’u bartur me karroca kau në arenat e gladiatorëve, ato ishin forma e argëtimit për masën dhe të gjitha koncertet e mia janë të tilla, argëtuese për publikun”, ka thënë Gergely, me shpresë që ky nuk do të jetë koncerti i tij i fundit në Prishtinë.
Ndërsa drejtori i Festivalit, Dardan Selimaj, ka falënderuar Ambasadën Hungareze për mbështetjen e ofruar në realizimin e këtij koncerti.
“Jemi të lumtur që Ambasada Hungareze ka qenë e gatshme për të realizuar këtë koncert, i cili është i veçantë sepse në skenën tonë nuk kemi mundësi që të dëgjojmë organistë sepse në momentin kur ne dëshirojmë t’i ftojmë ata, ne nuk kemi instrument ku mund të luajnë. Kjo ka qenë një mundësi e rrallë, dhe për ne ka qenë kënaqësi qe kemi arritur ta kemi pjesë të festivalit”, ka thënë organizatori Selimaj, duke i dhënë disa detaje për instrumentin e Organos, dhe për zhvillimin e idesë për të realizuar një koncert të tillë.
“Ekziston një Organo në Katedralen e Prishtinës, mirëpo nuk është e përshtatshme për të dhënë një koncert të formatit të tillë. Kjo është një Organo elektrike, që megjithatë e sjell magjinë dhe tingullin e Organos. Kam dëgjuar koncerte të organistëve nëpër salla koncertesh ku Organot janë të jashtëzakonshme dhe kam pasur gjithmonë dëshirë që atë tingull ta sjellim edhe në Prishtinë. Me vjen mirë që sonte sadopak publiku ka pasur mundësi për ta dëgjuar dhe për ta parë”, ka shtuar më tej organizatori.
Gjithashtu, Selimaj ka bërë të ditur se edicioni jubilar i 20-të i Festivalit do të shënohet me vetëm një ngjarje, nga i cili vit edhe do të ndryshojë rrjedha e “DAM” duke u fokusuar në Garën e Kompozitorëve të Ballkanit.
“Viti i ardhshëm nuk do të ketë një edicion të 20-të, do të ketë vetëm një ngjarje e cila do të përmbledhë rrugëtimin 19-vjeçar të Festivalit. Festivali DAM në formatin kështu siç është përmbyllet me këtë edicion. Nga viti i ardhshëm organizata do ta ketë fokusin te gara e Kompozitorëve të Ballkanit, ngjarje që do të organizohet një herë në dy vjet”, ka përfunduar drejtori Selimaj.
Edicioni i 19-të i Festivalit Ndërkombëtar të Muzikës- DAM Festival është mbajtur nga data 18 deri më 22 shtator, dhe para publikut ka sjellë artistë të shquar botëror./ KultPlus.com
Kryeministri Albin Kurti ka thënë se Serbia është adresa kryesore e agresionit në Banjskë dhe e fshehjes së Milan Radoiçiqit, kryesuesit të grupit serb, më 24 shtator të vitit të kaluar.
Në akademinë përkujtimore për heroin Afrim Bunjaku, ai tha se qëllimi i agresionit në Banjksë ishte i aneksimit të veriut të Kosovës.
“Prijësi i këtij grupi ishte vet Milan Radoiçiq kriminel i profilit të lartë që nënpetkun e një politikani aktiv në Kosovë prej vitesh kishte zbatuar urdhra kriminal nga Beogradi. Ai kishte trajtuar një rrjet të gjerë parapolitik në trajtën e një bande mafioze e një grupi terrorist me të cilin e kishte mbajtur nën kontroll pothuajse gjithë veriun e Kosovës me anë të frikësimit, terrorit dhe shantazhit”.
“Që nga ajo ditë Radoiçiq është kërkuar nga shteti i Kosovës, kurse është fshehur nga shteti i Serbisë. Aktakuza e ngritur ndaj tij së fundi nuk është vetëm një kusht juridik edhe një denoncim ndaj një tentative të dështuar në trajtën e një terrorizimi shtetëror të Serbisë për aneksimin e veriut të Kosovës”.
“Adresa e vendimit politik e planifikimit operacional e urdhërdhënies institucionale dhe adresa e fshehjes së ekzekutuesve të këtij akti agresioni me qëllim të aneksimit të një pjesë të territorit të Kosovës është Beogradi zyrtar, dhe vet shteti i Serbisë”, ka thënë Kurti.
Njeriu që është i tëri talent në vend si mish e kockë, i tëri përkushtim në vend se lakmi, i tëri sakrificë artistike në vend se pushtet, është pa mëdyshje Muharrem Qena.
I nisur një rruge të re jetësore e artistike, të parespektueshme për fillimin, aktori i lindur dhe ambiciozi i pashoq, që ta shpreh mendimin e idetë e veta të ngritura në mesazhe artistike, është i riu nga Mitrovica i viteve 1930, i cili përherë, derisa ia mundësoi shëndeti e mosha, nuk rreshti së dëshmuari se do, se mundet dhe se di ta begatojë jetën e njeriut, atë begati ideore e shijojë që e kishte në qenjen e vet.
Ai nisi rrugën e re, atë të aktorit, atë të artit teatral, që në vendlindje për të bërë shfaqje teatrale, duke tubuar rreth vetes grup entuziastësh dhe duke dëshmuar se ky është një art i ri dhe tejet i nevojshëm edhe për ne në Kosovë. Pas një kohe, ai nisë shkollimin profesional për aktor teatri e filmi në Beograd, për ta ndërprerë vetëm sa mësoi nismat e zanatit, kur dhe do kthehet në Prishtinë, për t’ia vënë themelet teatrit të parë profesionist në Kosovë. Me një grup shokësh tashti të ndjerë, ai krijon adhurimin e shikuesve, të cilët përditë e më shumë aktualizojnë këtë lloj arti. Edhe pse në kushte të rënda dhe nën një përcjellje të regjimit sllav, i cili kontrollonte temat e dramave, ata detyrimisht nisën me drama të përkthyera nga gjuhët e huaja, por që mundësisht të anonin kah vlerat njerëzore e univerzale. Madje edhe regjisorët ishin nga të huajt. Regjisori i parë që inskenoi dramën “Besa” të Sami Frashërit, por edhe shumë pjesë të tjera nga dramaturgjia botërore, ishte Muharrem Qena.
Kronologji e një jete të begatë
Vitet kronologjike të jetë – krijimtarisë së Muharrem Qenës, mund të radhiten këso forme: Më 1930 është i lindur në Mitrovicë, ku kreu shkollën fillore, kurse të mesmen në Prishtinë. Në vitin 1947 pranohet student në shkollën e lartë të filmit në Beograd. Në kohën zgjatore 1948-1955 ai është në Teatrin Popullor Krahinor të Prishtinës, edhe si aktor edhe si regjisor. Ai kreu njëkohësisht edhe punën e dramaturgut, për shumicën e dramave të interpretuara, që ishte një intervenim i domosdoshëm për përshtatjen e teksteve të dramave të huaja për kërkesën tonë të mesazheve kombëtare.
Në vitet 1955 dhe 1956 ai kthehet regjisor në Teatrin e atëhershëm profesional Popullor të Mitrovicës, pra për dy sezona. Shfaqjet kulmojnë veçanërisht në rolet kryesore të dy aktorëve talentë të përhershëm: Muharrem Qenës dhe Melihate Ajetit – Qena. Pastaj, pasi mbyllet ky institucion, kthehet në Teatrin e Prishtinës, ku përgatiten edhe dramat: “Besa” e Sami Frashërit, pastaj “Nuk martohem me pare” e Murteza Pezës, “Mërgimtarët”, melodramë e maqedonasit Anton Parov, “Hani në rrugën kryesore” e Anton Çehovit, “Zhorzh d’Andoli” e Molierit, “Zonja me kamielje” e Aleksandër Dyma – Birit, e mjaft të tjera. Këto ishin në Prishtinë dhe në Mitrovicë. Ai nga viti 1972 deri 1973 punon në Prizren, për teatrin e atëhershëm profesionist. I përgatit nja dy vepra dramatike. Në detyrën e regjisorit punoi edhe në Teatrin e Gjakovës, ku realizoi “Fisheku në pajë” të dramaturgut shkodran Fadil Kraja, e cila edhe ishte realizim për përpunimin e këtij teatri si profesionist. Kishte punuar një kohë edhe në teatrin e Shkupit, si regjisor mysafir.
Vepra që mbeti antologjike dhe që fitoi të gjitha shpërblimet e një festivale, ishte “Erveheja”, e dramatizuar sipas veprës së bejtexhiut Muhamet Kyçykut – Çamit. Edhe pse në pllakatë shkruante se është dramatizuar nga Ahmet Qirezi, gjithsesi ishte intervenimi thelbësor i Muharrem Qenës, i cili me përvojën regjisoriale që kishte, i dinte mangësitë dhe domosdoshmëritë e tekstit në raste.
Në festivalin e teatrove profesioniste të ish-Jugosllavisë, në Novi Sad, në një konkurencë të fortë, të gjitha shpërblimet e mundshme i ishin dhënë kësaj shfaqjeje, edhe për regji, edhe për aktrim, edhe për muzikë, edhe për skenografi. Aktivitetin profesional e përmbylli në TV, atëherë të Pristhinës, si regjisor në redaksinë e dramës, ku përgatiti seriale për fëmijë, dramën “Miu në xhep” të Hivzi Sulejmanit dhe një sërë programesh kulturo-artistike, dokumentare e zbavitëse, kryesisht për programet festivale për vitin e ri.
Muharremi si aktor filmi
Prirja e tij aktoreske, manifestohet natyrshëm dhe tepër me talent jo vetëm në dërrasat e teatrit, por edhe në film. Roli i parë ishte ai i ballistit, në filmin “Kapiten Lleshi”, film në temë nga LNÇ-ja. Më pastaj, në filmat e autorëve të Kosovës, aktivizohet në “Proka” të Isa Qosjes. “Njeriu prej dheu”, “Lepuri me pesë këmbë” të Ismail Ymerit, e disa të tjerë. Edhe pse në role episodike në raste, ai në çdo rast jep shenjat e një aktori të përkushtuar, i cili zbulon talentin dhe përshtatjen natyrshëm me karakterin e personazheve të ndryshëm, natyrisht nga filmi në film. Futet thellë në botën e rolit, për të dhënë me bindshmëri karakterin e tij dhe ngjizjen reale në raport me personazhet e tjerë dhe rrjedhën e ngjarjes në tërësi.
Muzika, një dhunti tjetër natyrore
I binte kitarës që në rini, duke emituar melodi të adhuruara të kohës, nga muzika jonë si dhe ajo e huaja. Po ashtu, gjatë ekzekutimit, edhe nxirrte tinguj që ishin origjinalë, që, më vonë, pasi ua shtonte tekstin, bëhej këngë e lehtë fort e adhuruar nga dëgjuesit. Edhe zëri melodik dhe fort karakteristik, që vështirë të emetohej nga dikush tjetër, bëri që disa nga ato këngë të mbesin hite. Tashti, këto ditë, u bë përurimi i më se njëzet këngëve të tija në një CD, në nis e me “Kaçurrelen” edhe sot aktuale, pastaj me “Shokut”, “Pa ty”, “Lamtumirë, “Kënga e çobanit”, e mjaft të tjera. Ajo që dëshmon përkushtimin edhe këtu, madje, është interpretimi i disa këngëve edhe në dy a tri variante, si me “Kaçurrelja” apo “Lamtumirë”. Ishte edhe koautor në disa nga këto këngë, por kanë ngelur disa interpretime të tjera që nuk janë përfshirë në këtë botim CD-je.
Muharrem Qena dhe Katarina Josipi në një skenë drame
/Muharrem Qena në vitin 1982, në Prishtinë, botoi dramën e vetme titulluar “Bashkëshortët”, e cila që nga titulli na fut në problemin me bashkëkohore dhe më aktual, atë të jetës bashkëshortore në shoqërinë shqiptare, paksa të vonuar. Muharremi, me përvojën e madhe të dramaturgut të veprave të përkthyera për teatër, mandej me përvojën e shumtë të inskenimeve të veprave të huaja dhe asosh origjinale, diti me saktësi se çka kërkon drama si zhanër, duke hedhë edhe talent prej artisti, në digresionet e rënjet e katarakteve emocionale në jetën e bashkëshortëve, për ta mbajtur lexuesin, përkatësisht shikuesin, në ankth deri në fund të përmylljes. Ai po ashtu kishte shkruar tekstin për operetën “Hoxha me tri fletë”, që në bashkëpunim me kompozitorin Rexho Mulliqi mendonin ta realizonin, por vdekja e atij e la përgjysëm projektin. Sido që të jetë, disa nga tekstet e këngëve të interpretuara nga ai dhe këto vepra të botuara, dëshmojnë edhe këtë kahje të dhuntisë krijuese.
Muharrem Qena duke e kënduar “Kaçurrelen” e famshme
Në përmbyllje
Ngase tani ai është në moshë të shtyrë dhe i pamundshëm për të krijuar në çfarëdo lëmie të dëshmuar artistike, mund të themi si rezyme, se Muharrem Qena, aktori, regjisori, këngëtari, dramaturgu, shkrimtari, dha këtë rezultat tashti shifror: Në 200 shfaqje ishte regjisor, në dhjetë drama aktor, luajti në pesë filma, interpretoi më se njëzet këngë të lehta dhe shkroi një dramë e një operetë.
Neve, gjeneratave të tanishme, na la mesazhin se dinte shumë nga sfera e artit, po jeta është e shkurtër për të shkuar deri në fund për të gjitha. Ajo që ishte kulminantja e forcës së tij, përgatiti për aktor dhjetra talentë, që u mungonte shkolla profesionale por kishin talentin. Kështu edhe erdhëm në ditët tona, të shkollave profesionale aktoreske, për teatër, film e regji. /KultPlus.com
Marie Kraja ka lindur më 24 shtator 1911, në Zarë të Dalmacisë në Kroaci, në vitin 1911.
Ajo dallohesh për një natyrë të qeshur por më shumë për një këngëtare të rrallë me një timbër të qartë muzikor në kanto. Zëri i saj i pastërt dhe i kthjellët ishte një mrekulli në publikun shqiptar të prapambetur të kohës kur u zhvillua ajo. Kishte një dinamikë të qartë të qëndrueshmërisë të vokalit të saj.
Që e vogël bashkë me familjen ajo vendoset në Shkodër. Më pas duke filluar nga 1930 ajo studion si shumë shkodranë në Graz të Austrisë deri në vitin 1934.
Shkodra edhe sot gjysma këndon, gjysma bën humor, ose më mirë gjithë shkodranët kanë për zemër aq shumë artin, sa gjysma e shkodranëve edhe sot dalin artistë, gjysma kanë dialog aq të këndshëm sa të ofrojnë me këndshmëri kulturën e tyre.
Marije Kraja herë-herë interpretonte kur studionte në Austri kompozimet e Bethovenit, Brunkerit, Vangerit, Pucinit, Verdit e Moxartit. Kryevepra këto që të bëjnë madhështor dhe profesionist në profesion ashtu si ishte edhe ajo, një yll i muzikës kombëtare.
Me tipare të qarta sopranoje, ajo mishërohet profesionalisht në kumbimin e zërit në rolin e Ollgas në operan “Rulaska”, në vitin 1950.
Në Konservatorin e Gracit, mbrojti doktoraturën me këngët lirike “Marshalla bukurisë tande” dhe “Midis ballit më ke një pikë”, gjë që ishte një kontribut edhe për muzikën shqiptare që të merrte një karakter ndërkombëtar.
Ajo solli një traditë të re të kantos në Shkodër krahas femrave të tjera përparimtare në muzikë siç ishte Tefta Tashko Koço. Ishte një nga femrat përparimtare që thyente tabu atëherë kur mjerimi ndalonte femrën për gjithçka.
Fare mirë ajo mund të quhej shumë e emancipuar sa ishte e gjithë Shkodra me kulturën e saj të dalluar. Një femër e një lloj Hollivudi shqiptar ku përulesh me repsekt.
Njësoj si sopranoja e famshme dhe kolegia Tefta Tashko Koço, të dyja bashkë u munduan me mish e me shpirt për të sjellë një repertor të këngëve tradicionale popullore shqiptare dhe ia dolën. Kjo traditë është e fuqishme edhe sot në instrumentistë dhe muzikologë klasikë që e dashurojnë me zemër muzikën e tabanit popullor nga janë rritur.
Kur ajo këndonte shpërthente në zërin e saj i rrjedhshëm si një perlë e rrallë e muzikës. Krah për krah me Ibrahim Tukiqin, në këngën “Kush më rri karshi karshi” vjen, aq kumbues, sa i tejkalon instrumentat dhe kumbonin tek artdashësit. Zëri i saj rrjedh si burim pa ndalesë dhe gjithmonë shpërthen ëmbël. Ka një vazhdueshmëri të njëtrajtshme të shpërthimtit të vokalit të saj në çdo këngë e sidomos këngëve popullore që ajo i donte aq shumë.
Në vitin 1936 është pedagoge në Institutin Femnor “Nana Mbretneshë”. Gjë që kontribuoi në ngritjen e një gjenerate të re dhe me mendim ndryshe për kulturën dhe muzikën. Kushedi sa këngëtarë të njohur dhe të dëgjuar kanë kaluar nga kjo femër e jashtëzakonshme e operas shqiptare.
Në 1946 ajo punon në Radio-Tirana dhe Liceut Artistik ‘’Jordan Misja’’.
Në vitin 1962 ajo është pedagoge Konservatorit Shtetëror të Tiranës ku vazhdon derisa mbaron karrierën e saj të plotë e del në pension në vitin 1966.
Është një nga gurët e themelit të muzikës operistike dhe të këngës në Shqipëri dhe një nga zërat më të rrallë. Me themelimin e TOB, Marie Kraja bëhet ndër solistet e para në premierën e parë të këtij institucioni. Ajo merr pjesë gjithashtu në operën e parë shqiptare ‘’Mrika’’.
Aktiviteti i saj jashtë Shqipërisë është i dendur dhe i pasur ku ndër të tjera kalon në skenat e mëdhaja të shteteve të Italisë, Austrisë, Gjermanisë, në Kinë, Kore, Gjermani, Itali, Çekosllovaki, Hungari, Bullgari, Bashkimin Sovjetik.
Ajo u rrit, u mbrujt dhe bashkëpunoi me një grup të madh artistësh që në vetvete ishin të gjithë divë të muzikës si Kristaq Antoniu, Mihal Ciko, Jorgjie Truja, etj,
Ka marrë pjesë në emër të Shqipërisë në Vjenë në “Mbrëmjen e kombeve me interpretimet e dy këngëve popullore ”O bilbil, i mjeri bilbil” dhe “Çilni, ju moj lule çilni”.
Aktiviteti i saj koncertal fillon më 1934 së bashku me profesorin dhe pianistin Tonin Guraziu, në një koncert që kanë dhënë në Tiranë. Ky profesor ishte i njohur me bashkëpunimin e tij me të gjitha këngëtaret e njohura të kohës.
Disa nga rolet kryesore të veprave artistike që ajo i zhvillon me një profesionalizëm të lartë janë në operat shqiptare, si “Mrika”, “Lulja e Kujtimit”, si dhe të një sërë veprash të huaja si “Rusalka”, “Ivan Susain”, “Nusja e shitur”, “La Traviata”, “Jollanda”, “Dasma e Figaros”, etj.
Pasioni i saj i madh ishte mbledhja dhe kënga popullore ku dallohen 300 këngë popullore sidomos nga zona e veriut të Shqipërisë të mbledhura nga qytetet Pejë, Gjakovë, Shkodër, Korçë, Berat, Elbasan, Tiranë etj ku u ruajten në institucionin e Radio-Tirana si fond i trashëgimisë kulturore shqiptare.
Disa nga këngët popullore të kënduara nga Marie Kraja mund të përmendim:
“Çila sytë me të pa”,
“Dola në penxhere”,
“Marshalla bukurisë sate”,
”O bilbil, i mjeri bilbil’’
‘’Unë ty moj të kam dashtë’’
‘’Të martoj nana’’
‘’Midis t’ballit ma ke një pikë’’
‘’Iftida moj Lulja e Allit’’
‘’Vetë më ke çu fjalë’’
‘’Moll e kuqe topsheqere’’
“Çilni ju moj lule”.( kënga e parë e regjistruar në pllakë gramafoni në 1940)
Maria ka pasur dhe peripeci në lidhje me sistemin komunist ku ishte shënjestruar si një eksponent që vinte siç thuhesh nga ajo kohë me ‘’biografi të keqe’’ ku mendohesh se nga familja e saj kishin pasur lidhje me eksponentë të nazizmit për t’u gjetur mënyra që të kryqëzohesh artistikisht, dhe një mënurë për ta demigruar.
Megjithatë, ngeli në zemrën e publikut gjithmonë një krenari e këngës shqiptare dhe një profesioniste me rang botëror në mënyrën e interpretimit. Një këngëtare virtuoze që nderoi Shqipërinë.
Në Tiranë janë organziuar evente si “Konkursi Ndërkombëtar i Vokalit Operistik Marie Kraja” me pjesëmarrje vokalistësh nga vende të ndryshme të botës.
Ajo mban titullin më të lartë artistik “Artiste e Popullit”, mban Urdhërin “Naim Frashëri” të klasit të parë, medaljen “Mjeshtre e Madhe e Punës” dhe Laureate e Çmimit të Republikës së Klasit të Parë.
U nda nga jeta në Tiranë më parë më 21 nëntor 1999, duke lënë një nga pas një emër të madh që nderohet dhe kujtohet gjithmonë me respekt.
Maria Kraja erdhi si një mrekulli e këngës shqiptare në një kohë të vështirë për Shqipërinë, dhe si një njeri e dashur dhe e ngrohtë për të gjithë artdashësit që e kanë shumë për zemër në repertorin e saj, ajo ishte me plot gojën yll i muzikës klasike. Iku si një divë e plotësuar dhe e përmbushur.
Ajo rivjen sërish me këngët e saj të kullura nga burimi i pashtershëm i kulturës që ajo e dashuroi gjithë jetën e saj. /EugentKllapi/ KultPlus.com
Filmi ikonë “Kapedani” i është nënshtruar restaurimit në 4K, duke bërë që ky xhevahir i artit shqiptar të jetë i paprekshëm për të gjithë brezat.
Filmi i restauruar do të shfaqet sot në orën 19:00 në Kinema “Milenium”, me titra në anglisht, ndërsa biletat do të jenë falas.
Kryeministri Edi Rama ndau sot në rrjetet sociale pjesëza të shkëputura nga ky film, i cili mbetet një nga prodhimet më të mira të Kinostudios “Shqipëria e re”.
Restaurimi digjital i filmit “Kapedani” u bë i mundur falë projektit “Sezoni i Filmave Klasikë”, një nismë e ACE- Association des Cinematheques Europeennes, me mbështetjen e Programit Creative Europe – MEDIA.
“Kapedani” është restauruar nga Dabimus srl – një spin-off i Universitetit të Barit “Aldo Moro”, nga elementët origjinalë negativë 35 mm të skanuar në 4K nga Arkivi Qendror Shtetëror i Filmit.
“Kapedani” paraqitet shumë ndryshe nga filmat e tjerë të kohës të mbushur me kufizime të ngurta stilistike dhe tematike. Në fakt, filmi hapet me një sekuencë në të cilën Sulo krenar imagjinon të përballet me armiqtë e Shqipërisë, që nga turqit osmanë deri te nazistët, të përzierë në të njëjtën fushëbeteje.
Imagjinata dhe komedia nuk ishin lëndë e artit socialist dhe ky film inovativ konsiderohet si kulmi tragjik i një liberalizmi befasues para se qeveria komuniste e kohës të vinte kufizime të forta mbi lirinë artistike./KultPlus.com
Në një kohë kur bota përballet me vuajtje të njëpasnjëshme dhe dhunë të përhapur, mesazhi i “Motërzimi: n’Kohë Lufte Dhe Paqe” vjen si një thirrje e fuqishme për bashkim dhe solidaritet në festivalin FemArt.
Në këtë edicion të 12-të, i cili do të mbahet nga data 25 deri më 30 shtator 2024, mbi 200 artiste/ë dhe aktiviste/ë nga 15 shtete do të bashkohen për të promovuar artin, aktivizmin dhe dialogun feminist, duke krijuar një hapësirë për të avokuar për paqe dhe të drejtat e njeriut.
FemArt nis më 25 Shtator, 2024 me artistët e shquar nga Barcelona Flamenco Balet, që para publikut do të prezantojnë krijimin e tyre më të ri artistik “Carmen”. Një interpretim unik dhe modern i operës së famshme të Bizetit. Kjo shfaqje përzien flamenkon me baletin klasik për të sjellë në skenë mesazhin e lirisë dhe guximit të gruas, një thirrje universale për të drejtat e barabarta. Me një përzierje magjepsëse të pasionit dhe dhimbjes, Carmen paraqitet si një simbol i gruas që sfidon një botë të dominuar nga burrat, duke na ftuar të reflektojmë mbi luftën e vazhdueshme për barazi gjinore.
FemArt do të ofrojë 30 aktivitete, që përfshijnë shfaqje teatrore, performanca artistike, punëtori, panele diskutimi, koncerte, publikime dhe filma, të gjitha të dizajnuara për të inkurajuar veprimin dhe dialogun për paqe, e angazhimin për barazi./KultPlus.com
Mbrëmë, në një ceremoni solemne, në prani të krijuesve, artistëve, përfaqësuesve shtetërorë, etj, u bë hapja e Festivalit Ndërkombëtar “EURO KOSOVA ART”, edicioni i 13-të, me temën “Kosova ime e bukur”.
Organizatori i këtij festivali, Muhamet Ahmeti-Metis, në fjalën e tij hyrëse, tha se në këtë manifestim kulturor po marrin pjesë 35 artistë të njohur nga 14 shtete të botës. Ky edicion është shumë i ngjeshur me aktivitete të ndryshme, siç janë vizitat në vende të trashëgimisë kulturore të Kosovës, debate, tryeza, etj, për t’i realizuar veprat e tyre artistike me temën “Kosova ime e bukur”.
Këto vepra do t’i shihni në ekspozitën kolektive, që do të mbahet në FLORI GALLERY në Prishtina Mall, me datë 28 shtator 2024, duke filluar nga ora 19:00.
Ndërsa, nënkryetari i komunës së Fushë-Kosovës, Besnik Osmani, ceki se në këtë festival artistët tanë krijojnë njohje dhe bashkëpunime me artistët ndërkombëtarë. Sa më shumë që organizohen festivale të tilla është në të mirën e vendit tonë.
Në hapje e këtij edicioni u paraqitën edhe disa pika skenike nga aktorët e Kosovës.
Kjo ceremoni u organizua në ambientet e Holiday Resort – “Buquku”, në Sllatinë.
Sponsor i Festivalit Ndërkombëtar “EURO KOSOVA ART” edicioni i 13-të janë: Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Komuna e Fushë Kosovës dhe Komuna e Prishtinës. Gjithashtu festivalin e përkrahën edhe Flori Gallery në Prishtina Mall dhe Stone Castle nga Rahoveci.
Festivali do të jetë i hapur nga 22- 29 shtator 2024./KultPlus.com
Një pikturë e rrallë nga seria e famshme e René Magritte “L’empire des lumières” vlerësohet të shitet për më shumë se 95 milionë dollarë në Christie’s New York këtë vjeshtë.
Piktura pritet të thyejë rekordin e artistit surrealist Magritte.
“L’empire des lumières”, nga viti 1954, është një nga 27 pikturat në të cilat Magritte eksploronte dritën duke pikturuar një qiell me diell mbi një skenë të errët rruge.
Në vitin 2022, një vepër tjetër në serial gati trefishoi rekordin e mëparshëm të artistit belg kur u shit për 59.4 milion £ (atëherë 79.7 milion dollarë) në Sotheby’s në Londër. Punime të tjera që do të përfshihen në shitjet e koleksionit përfshijnë pjesë të emrave të njohur si Joan Miró, David Hockney dhe madje edhe një foto Polaroid të Ertegun të bërë nga Andy Warhol.
“L’empire des lumières” e Magritte kap filozofinë e tij estetike të ekuilibrit dhe përmbajtjes”, tha Max Carter, nënkryetar i Christie’s. “Një ikonë e surrealizmit, kjo vepër e veçantë e Magritte është padyshim më e mira, e interpretuar me mjeshtëri dhe më e bukura e serisë.”
Një pjesë e konsiderueshme e të ardhurave do të shkojë për iniciativat bamirëse, tha një zëdhënës i shtëpisë së ankandeve./vizionplus/KultPlus.com
Një prej aktiviteteve në programin e Javës Kulturore Kineze është dhe ekspozita e çelur në Galerinë e Artit Tiranë, me titull “MIQTË / Art & Histori”. Ekspozita do të qëndrojë e hapur gjatë gjithë Javës Kineze, nga 23 deri më 29 shtator. Kjo është një ekspozitë e përbashkët pikture me artistë kinezë dhe shqiptarë.
JKN shkruan në faqen e tyre online se janë miqësitë ato që na ndihmojnë të çmojmë dhe të respektojmë kulturat e njëri-tjetrit, duke nxitur bashkëpunime përtej kufijve dhe duke u mbështetur fuqimisht tek arti, që na frymëzon të gjithëve.
Javët Kulturore Ndërkombëtare ftojnë artdashësit të zbulojnë këtë dialog vizual që lidh dy kultura dhe ndan emocione dhe mesazhe të thella përmes artit. Ekspozita e kuruar nga Helidon Haliti, e sjell artin si një mjet të mrekullueshëm lidhës mes njerëzve dhe vendeve dhe tregon se në këtë rrugëtim kemi qënë në gjëndje të ruajme kujtesën tonë të përbashkët.
Java Kulturore Kineze (23-29 shtator) përkon dhe me 75-vjetorin e vendosjes të Marrëdhënieve Diplomatike mes Shqipërisë dhe Kinës. Programi njëjavor është i mbushur me evente të ndryshme, të cilat sjellin për publikun artin dhe kulturën mijëravjeçare të Republikës së Kinës: nga muzika tek kinematografia, nga eskpozitat e pikturës tek gastronomia dhe lojrat për fëmije, kjo javë ofron emocion dhe argëtim për këdo./atsh/KultPlus.com
Sheshi i sapopërfunduar i Çerçizit në Gjirokastër, një hapësirë që ende nuk është inauguruar nga autoritetet, është kthyer tashmë në një atraksion turistik.
Kryeministri Edi Rama vlerësoi sot punimet që janë kryer në këtë shesh, i cili sipas tij, është projektuar si rijetësim i arkitekturës autoktone të qytetit, me mundësi për veprimtari ekonomike, artistike e kulturore.
Ndërkohë ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro, bashkë me kryetarin e bashkisë, Flamur Golemi vizituan sot sheshin dhe Qendrën Kulturore të Fëmijëve në këtë qytet.
Duke u ndalur te sheshi i Çerçizit, Kumbaro u shpreh se “sheshi ka mbaruar tashmë dhe është kthyer në një arenë fantastike, skenë koncertesh dhe akivitetesh kulturore por edhe panairesh të hapura”.
“Na mori ca kohë ndërtimi i sheshit dhe detajet estetike, por besoj se një nga gjërat e bukura janë edhe këto dritaret që imitojnë arkitekturën e qytetit. Këto janë kthyer tashmë në vende për të bërë fotografi”, tha Kumbaro.
Po ashtu, ajo bëri të ditur se në bashkëpunim me MEKI-n, Drejtorinë Rajonale të Kulturës dhe me bashkinë po punohet për t’i dhënë të njëjtin ndriçim edhe këtyre monumenteve historike që identifikojnë qytetin e gurtë.
Ndërsa kryetari i bashkisë, Golemi u shpreh se përveç sheshit këtu është ndërhyrë në gjithë mozaikun si fasada e bashkisë apo edhe Qendra Kulturore e fëmijëve e rikonstruktuar totalisht
Ministrja theksoi se kjo qendër ofron ambiente të ngrohta dhe dinjitoze për të gjithë fëmijëve që kanë pasion artet, zejtarinë, qëndisjen e shumë zanate që i rrinë për shtat qytetit, përmes kurseve falas.
“Rritja ekonomike që ne e shohim nga shifrat, në fakt vjen nga investimet. Ekonomia zinxhir në turizëm është perfekte. Çdo gjë që ne bëjmë sot na i sjell në rritje ekonomike dhe të ardhura. Përndryshe nuk do t’i rrisnim dot rrogat siç ka ndodhur me mësuesit e arsimit profesional që u shkon rroga 900 euro në muaj. As nuk e imagjinonin dot 7-8 vite më parë këtë”, tha Kumbaro./atsh/KultPlus.com
Këto fotografi të rralla janë realizuar nga Jacqueline Benezech, një etnologe e njohur franceze e cila kishte udhëtuar në çdo skaj të Shqipërisë, duke studiuar traditat, zakonet dhe kostumet shqiptare.
Shumica e fotografive janë realizuar në Malësi dhe tregojnë se si ka jetuar shqiptarët në vitet e 30-ta, ku të gjithë mbajnë të veshur kostumin tradicional. /KultPlus.com
Muzeu Historik Kombëtar përkujtoi sot Heroin e Popullit, Dedë Gjo Luli (1840-1915).
Dedë Gjo Luli u dallua në luftën e organizuar nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit për mbrojtjen e Hotit e të Grudës, që në bazë të vendimeve të Kongresit të Berlinit duhej t’i dorëzoheshin Malit të Zi.
Aftësitë e tij si organizator dhe prijës luftarak u shfaqën sidomos gjatë kryengritjes kundërosmane të vitit 1911.
Në bashkëpunim me qarqet atdhetare parashtroi Memorandumin e Greçës, kërkesën për autonominë territoriale-administrative të mbarë Shqipërisë. Edhe mbas Shpalljes së Pavarësisë, për shkak të gjendjes së krijuar nga luftërat ballkanike dhe nga vendimet e padrejta të Konferencës së Ambasadorëve në Londër, Dedë Gjo Luli vazhdoi luftën për mbrojtjen e vendit dhe bashkimin kombëtar.
Më 24 shtator 1915 forcat serbo-malazeze e vranë pabesisht në Sheshëz afër Oroshit (Mirditë)./atsh/KultPlus.com
Intervistë e botuar në revistën “Fjala” më 1 janar 1982 : Foto:Fahredin Spahija, realizuar në vitin 2006 “Për teatrin dhe për shumë gjëra të tjera” Me Muharrem Qenën bisedoi Abdyl Bunjaku
I bindur se nuk ka nevojë të bëhet ndonjë prezentim i posaçëm, ngase mendoj se Muharrem Qenën, e njohin Iexuesit tanë, po edhe nëse ndodh që ndonjëri prej tyre mos të njohë Muharremin si aktor dhe regjisor të shumë pjesëve të Iuajtura në Mitrovicë, Prishtinë, Gjakovë, Prizren e gjetiu, edhe nëse nuk e njohin si autor të dramës.
“Bashkëshortët”, na e merr mendja se e kanë dëgjuar bile si këngëtar, duke kënduar këngën shumë të njohur ndër ne, “KaçurrjeIja”, ose ndonjë tjetër. Pra, po ia fillojmë me pyetje:
Çka do të thotë kjo heshtje: një njeri që shumë vjet ishte aktor, regjisor i dalluar, këngëtar dhe autor i një drame, kohët e fundit emri i tij figuron vetëm si redaktor i emisioneve humoristike në TVP. Edhe kjo nuk është punë e vogël, por a mos do të thotë kjo se “heroji është i lodhur” ?
Si ta marrësh: sa për fillim po them se njeriu si unë nuk mund “të heshtë” edhe pse po hasi në shumë pengesa, nuk mundem pa “çourdhitur”. Unë, sa për informim, para disa ditësh u ktheva nga xhirimi i filmit “Lepuri me pesë këmbë”, ku e luaj rolin e Dervishit. Pra nuk është heshtje totale. Nuk janë të pakët ata që pritojnë të punojnë me mua, sidomos shokët e TPK, sepse unë nuk i zvarris punët. Mua më lodh vetëm papunësia, sidomos kur duhet të punojë diçka që nuk ka të bëjë me krijimtari. Unë dhe zyrja — diçka apsurde! Po — kjo bënë të thuash “heroi është i lodhur”.
Po mirë, pse të mos i përmendim këto pengesa: cilat janë dhe kush i vë në rrugë? Në rend të parë disa nga TPK, të cilët jo vetëm i harruan të vdekurit, ata që kanë merita për këtë teatër, por edhe të gjallët, si, bie fjala, Shaban Domin, i cili si pionier i këtij Teatri kontribuojë shumë, sa diti dhe sa mundi, në afirmimin e kësaj shtëpie, mandej disa shokë të Dramës serbe, e cila lash, mjerisht, është nën nivelin e lejueshëm për një Teatër profesionist, kur dihet se dikur ishte ndër dramat më të njohura në Serbi, siç janë Millutin Jasniqi. D. Radepkoviqi, D. Todiqi e të tjerë, të cilët ishin pedagogë dhe mësues tanë, regjisorët e parë që punuan me ne. Ndër të harruarit, pra, më shpallën edhe mua, dhe kështu më leqitën për së gjalli.
Teatri për mua ishte dhe mbeti dashuria ime e madhe. Punën në teatër e fillova në moshën kur njeriu ka shumë ëndrra, shumë dëshira dhe punën e merr me shpirt e pahile. Të gjitha planet e mia i lidha me Teatrin Krahinor, ku gati si fëmijë, më sollën si talent të dalluar, si njeri të nevojshëm, duke ma ndërprerë kështu shkollimin e filluar në Beograd. Pra edhe unë jam ndër të parët që ia filluam punës në Teatrin Krahinor në Prishtinë. Po theksoj — në Prishtinë, ngase shpesh harrohet se ky Teatër ka punuar edhe në Prizren. Sot, kur e kujtoj atë rrugë jetësore, takimin me Teatrin, me çfarë dashurie e entuziazmi punonim unë dhe shokët e mi, bëj krahasime dhe ndjej dhembje kur shof se ka shumë aktorë të rinj që bjerrin kohën kot dhe kënaqen vetëm me faktin se gjenden në TPK, pa marrë parasysh se ka aktorë që nuk kanë luajtur asnjë rol pesë gjashtë sezona.
Një detaj nga puna e atëhershme? Pas premierës “Zjarri dhe hiri” të M. Pucit, në regjinë e A. Shalës, pra, ishte sezoni 1950/51, unë dola prapa skenës dhe fillova të qaja. Erdhi dhe më gjeti drejtori atëhershëm, M. Jasniqi, dhe u habit për këtë mbasi unë kisha luajtur një rol të mirë. I përlotur e shikova dhe i thashë: deri kur do të luajmë para kaq pak vetësh, sepse i pata numëruar shikuesit në sallë ishin vetëm 52 vetë. Ai nuk u habit për gjestin tim por ma ktheu: “Do të vijë dita Muharrem kur edhe anëtarët e Dramës shqipe të kenë sallën plot e përplotë. Asokohe Drama serbe kishte sallën plotë kurse ne vetëm 50-60 vetë, bile ,edhe shumë prej tyre nuk e dinin gjuhën por vinin të shihnin si Iuajmë. E, ku e ka zanafillën kjo mosmarrëveshja me Teatrin Krahinor. Pse qe disa vjet nuk jeni i pranishëm aty? — Është thënë: i patalentuari është i talentuar për të penguar të talentuarin. Edhe unë hasa shumë pengesa giatë punës në Teatër dhe, mjerisht, pengesa këto të kurdisura nga kolegët, nga shokët me të cilët jam përpjekur të ndajë të mirën dhe të keqën. Banale janë disa arsyetime: “Muharremi është i talentuar por pi” flitej e kur e lash alkoholin: “Muharremi nuk po pi dhe nuk mund të krijojë” —flitej. Thuase duhet të pish për të krijuar. Paradoks apo jo! Njëherë më patën larguar nga Teatri laramanët, ata që i pengoja. ngase nuk di dhe nuk mund të pajtohem me padrejtësitë dhe dallaveret që bëhen. Këtë kohë unë shkova në Mitrovicë herën e dytë, po të njëjtit ma prunë punën aq ngushtë, sa u detyrova ta lëshoja këtë teatër të shkoja në Prizren, ku, dihet, u nisa me shumë plane dhe dëshira. Mjerisht, në Prizren nuk më doli puna ashtu si shpresoja dhe si më premtuan kështu që edhe një komunë me madhe siç është Prizreni nuk pat mundësi ta mbante një teatër të vogël. U detyrova të kthehesha në Prishtinë dhe të përpiqesha disi të gjendesha. Asokohe kisha oferta të shkoja në punë në disa Teatro në Jugosllavi, e bile edhe në Kajro. Unë, dihet, mbeta në Prishtinë.
Po, mirë, ndodhi çka ndodhi, veç pas kthimit nga Prizreni është dashur të trokisësh në dyer e Teatrit? Diçka e pamirë ngjau me Qenajt: E vetmja aktore që ka kryer akademinë është motra ime, M. Qena e për të, në atë kohë, për shkakun tim, nuk u gjet vend në Teatër, ndërsa pranoheshin fillestaret. Kështu ndodhi edhe me gruan time: ajo pas kryerjes së shkollës për aktore u bë anëtare e këtij kolektivi e pastaj ia mbyllën derën edhe asaj dhe nja 4-5 vjet mbet jashtë teatri. Tash punon aty, por, mjerisht, si shumë aktorë të tjerë, nuk angazhohet sa duhet. Unë, ç’është e vërteta, edhe sot e kësaj dite nuk shof këtu atmosferë pune krijuese. Punët kryhen vetëm sa për të thënë se janë kryer. Bëhen improvizime vetëm sot për nesër.
Ndoshta do të duhej që deklaratat e herëpashershme të faktorëve të Teatrit se Muharremi do të kthehet në Teatër të mirren edhe si mirënjohje për punën që ke bërë aty. Po përmendim vetëm faktin se ti je i vetmi fitues i Shpërblimit në Sterje, ku përkundër shumë përpjekjeve – as nuk mundën të marrin pjesë pastaj “Erveheja” e të tjera. Këto duhet të jenë cytje për bashkëpunim ? Më duhet të them se është bërë fjalë për bashkëpunim por kanë mbetur velëm fjalët. Njëri nga drejtorët e Teatrit njëherë pat shprehur dëshirën që unë të punoja diçka në TPK. Asokohe isha në Prizren dhe pa përtesë me shumë dashuri e dëshirë u gjenda në Prishtinë. Shokun drejtor e prita tetë orë në vendin e caktuar e ai shëtiste me një shok tjetër atypari dhe gjoja nuk gjente kohë për të biseduar me mua, për atë për të cilën duhej të ishim të interesuar të dytë. Merrnie me mend këtë situatë! Edhe të tjerët kanë deklaruar se duan të bashkëpunojnë me mua e unë mendoj se këtë e kanë bërë për hir të disa aktorëve që përherë janë të gatshëm të luajnë në pjesët që i përgatisë unë.
Më vjen keq për këto që kanë ndodhur, po tash kisha dashur ta lëmë pak anash qëndrimin e disave të TPK ti flasim përgjithësisht për, situatën në dy teatrot tona, pasi dihet se Teatri i Gjakovës edhe ka startuar me ty? Përgjithësisht mendoj se mungon puna permanente. Disi frikësohen se mos ndonjë aktor me një rol do të bëhet yll i Teatrit. E dihet, se aktori gjatë një sezoni duhet të luajë katër pesë role. Edhe sa i përket publikut – nuk është shtuar numri i spektatorëve, bashkë me shtimin e numrit të intelektualëve.
Pse është kështu? Mendoj se kjo është pasojë e faktit se teatri ka caktuar një rrugë të veten, e cila nuk është edhe rrugë e publikut, e mjedisit në të cilin punon ky teatër. Në teatër nuk duhet të përgatitej një pjesë vetëm për shkak se një aktor dëshiron la luajë rolin kryesor në të. Gjatë caktimit të repertorit shpesh shprehen edhe disa “apetite” të mëdha. Gjithkush don që në skenë të vërë një vepër të ndonjë shkrimtari të njohur, ndërsa nuk mendon se a ka “kaçik” ta luajë atë, se a ka publik që do ta pranonte dhe kuptonte atë eksperimentim, i cili për mua nuk është gjë tjetër pos – ikje nga kualiteti. nga puna serioze. Është edhe një e vërtetë tjetër që është lënë aq herë, sa sot na duket banale: mungesa e teksteve origjinale. Një mijë herë është thënë dhe është vërtetuar se – një teatër nuk mund të afirmohet, nuk mund ta ketë publikun e vet pa i siguruar edhe tekstet origjinale. Unë, si regjisor jam përpjekur të bëj diçka në këtë drejtim dhe kështu i vura në skenë pjesët “Sikur t’isha djalë”, “Besa”, “Nuk martohem me para”, “Erveheja”, e të tjera. Mund të them se publiku i ka pritur shumë mirë këto tekste, por unë mendoj se nuk janë shfrytëzuar mirë as ato që i kemi. Nuk i kemi stimuluar shkrimtarët të shkruajnë, nuk i kemi afruar ata që ta njohin më mirë teatrin. Prapë po them se Teatri Krahinor duhet ta ketë një “Hotel Kashta”, një “Kryet e hudhrës”, por nuk duhet të mbesë në nivel të tyre. Mirëpo, flitet edhe për krizën e teatrit. Thonë se filmi, e sidomos televizioni, ia mbylli derën teatrit? Për krizën e teatrit është folur dhe para paraqitjes së filmit dhe televizionit. Është temë e vjetër kjo. Mendoj se teatri e ka vendin e vet edhe pas zhvillimit të këtyre mediumeve, ngase është i vetmi art që sublimon, që sintetizon të gjitha artet e tjera dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë komunikon me publikun, pra bën ndikim te shikuesit si asnjë tjetër. Njëherë, jo fort moti, kemi pasë biseduar lidhur me teatrin për fëmijë. Pate thënë se ky është borxhi ynë i madh ndaj fëmijëve në Prishtinë?
Ashtu them edhe sot dhe e përsëris një gjë që më habit shumë: e kishim teatrin e fëmijëve në atë kohë kur ishim shumë më të varfër me mjete dhe kur për kulturën tonë ndanin shumë pak mjete. Pse nuk e kemi sot? Pa teatër për fëmijë nuk mund të kemi as teatër, si duhet, për të rritur. Ai edukon brezin e ri për ta dashur dhe çmuar artin e skenës. Dhe, çka është më e çuditshme të gjithë e njohim këtë nevojë e askush nuk thotë se koha është ta formojmë këtë teatër! Forca ka por lipset organizim, në mënyrë që në të, në teatrin e fëmijëve, të gjejnë punë ata që e duan punën e jo vetëm udhëheqjen.
Folëm për tekstet origjinale të teatrit. Këto ditë del nga shtypi drama jote, dikur e shpërblyer në konkursin anonim të revistës “Jeta e re” – “Bashkëshortët”. Pse nuk e vazhdove këtë rrugë? Më vjen mirë që po botohet kjo dramë, por do të më vinte shumë më mirë sikur të kisha botuar ndonjë tekst të ri. Sa për “Bashkëshortët” – që janë luajtur në Mitrovicë, Prishtinë, Shkup, Ferizaj e në qytete të tjera, sot me siguri do të ndryshoja shumë gjëra sikur unë ta vënia në skenë. Por, nejse. Pse nuk vazhdova: po filluan të shkruajnë shumica e njerëzve që i dinë 36 gërma… Po mahitem pak…Vërtet. Pata filluar të shkruaja por që në fillim hasa në disa pengesa e tash, sa më i pjekur që jam, aq më autokritik jam dhe disi më mungon guximi ti publikojë ato tekste që i kam, siç është një dramë e titulluar “Hoxha me tri fletë” e të tjera. Ka kohë që më mundon një temë që si ta them, e përjetova unë vetë: alkoholizmi. Kush e di çka do të bëhet prej saj. Biseduam për teatrin dhe për shumë gjëra të tjera rreth tij. Mendoj se është mirë la përmendim edhe — muzikën. Ti edhe në këtë lëmë ia pate filIuar punës? E desha dhe e dua — kitaren. U mësova të luaja në të, ashtu si pahiri, dhe duke u bazuar në melosin e popullit i komponova disa këngë. Edhe ato pa i ditur notat. Ato edhe i këndova. si zakonisht, në shoqëri, kafene, ndenja e edhe në radio. I dua ato këngë dhe i këndoj me kënaqësi të posaçme. Më vjen keq që nuk janë inçizuar si disqe. U kanë pëlqyer edhe njerëzve dhe më ka ndodhur shpesh ti dëgjoja ata duke i kënduar apo – fishkëlluar. Le të fishkëllojnë…
Në fund, duke të falenderuar për bisedë, më intereson ta di mos ke ndonjë dëshirë, kërkesë? Shpresoj se nga gjithë kjo bisedë e gjatë do të herren disa gjëra për – gazetë. Shumë gjëra folëm, shumë dukuri i përmendëm dhe e keqja është që shumë probleme që i përmendëm sot i kemi përmendur edhe më parë, dhe jo vetëm ne, por të gjithë të tjerët. Megjithatë mendoj se bëmë mirë që folëm për to pasi duhet të shpresojmë se do të bëhen ndërrime që do të shpiejnë një hap përpara kulturën tonë, e posaçërisht jetën tonë teatrore./ KultPlus.com
Sot shënohen plot 24 vite nga vdekja e piktorit të njohur, Adem Kastrati.
Kastrati, u lind në vitin 1933 në fshatin Karaçevë të Dardanës së Kosovës, në një familje të madhe bujare, me veprimtari patriotike dhe arsimdashëse.
Ishte e njohur familja e tij nga babai në këtë anë, por edhe nga ana e nënës së tij të Dajkocit (daja i tij, ishte disidenti politik e atdhetari Metush Krasniqi). Piktori e pedagogu i artit figurativ, krijuesi letrar, mbledhësi, shënuesi dhe publikuesi i thesarit popullor, analisti i marrëdhënieve shqiptaro-sllave dhe euro-botërore. Ai i takon gjeneratës së parë të piktorëve pas Luftës së dytë botërore. Kohërat e stuhishme në të cilat është rritur, pjekur dhe formuar si piktor, sigurisht që do të lënë një gjurmë të madhe te veprimtaria e tij.
Emri i tij zë një vend meritor mes artistëve figurative të cilët kanë jetuar dhe krijuar vepra në Jugosllavi. Kastrati është një prej doajenëve mes piktorëve shqiptarë në Maqedoninë e Veriut , shteti ku ka jetuar dhe krijuar për më tepër se dyzet vjet.
Adem Kastrati (mbi)jetoi periudha të qeta, paqësore dhe progresive, por jo rrallë u ndesh edhe me situata te ndërlikuara e të turbullta kohore, të përcjella me ngjarje, trazira dhe okupime gjatë jetës së tij. Dhe në një moment gjendja kulmoi me luftën e përgjakshme që populli shqiptar në Kosovë e përjetoi në fundshekullin XX. Katër herë ndërroi shtetësinë, duke u bërë shtetasi i Mbretërisë së Jugosllavisë, Mbretërisë Shqiptare, Jugosllavisë komuniste dhe në fund fare i Republikës së Maqedonisë. Megjithatë, biografia e tij jetësore, më mirë do të pasqyrohej nëpërmjet përshkrimit të sekuencave dhe rrëfimeve në lidhje me biografinë, prejardhjen dhe rrugëtimin e shkollimit të tij.
Edhe në bisedat konfidenciale dhe pikturat e tij kishte bindjen se familja është bërthamë e një shoqërie të rehatshme, ndaj edhe ndjeshëm e artistikisht i pikturonte pamjet kur nëna ishte e përkushtuar me mish e me shpirt për fëmijën, shtëpinë e familjen, sofër, familje e skena të tjera. Temat të cilat i përpunon në veprat e tij më së shumti lidhen me njeriun e zakonshëm. Një theks të veçantë i jep nënës, të cilën e paraqet si rojtare të shtëpisë. Nëna, gruaja, është ajo e cila i jep kuptim jetës, kërkon, por edhe jep ëmbëlsi, dashuri, mirësi. Meshkujt janë gjithmonë seriozë, kur punojnë, qëndrojnë ulur, lëvizin. Kjo është tradita e tyre. Folklori i pasur është padyshim prezent në krijimtarinë e tij, gjë me të cilën do të mbetet përgjithmonë i dalluar në veprat e tij dhe gjë të cilën ai e thekson akoma më tepër me anë të teknikës së tij specifike, të pazakontë dhe të vetme të dheut shumëngjyrësh. Preokupimet e tija pikturore ndjehen edhe gjatë përshkrimit të fshatit, tokës dhe banorëve të tij. Shohim si bujku e lëvron arën me që e paramendë, duke e dërguar të shesë në treg mallin e vjelur dhe me ato mjete financiare të blejë sende të domosdoshme për shtëpinë e familjen. Pikturon edhe pamje të drejtëpërdrejta nga tregu.
Kafshët shtëpiake e të buta i ka si motive në pikturat e tij, si ajo kur bariu me kopenë e dhenve mbart në krahëror edhe librin “Lahuta e Malcis”, kaprojt në pyll duke vrapuar. Kafshët ishin mjet pune e transporti dhe të luftërave sportive të barinjve e fshatarëve. Adem Kastrati spikatës si mbledhës, shënues dhe botues i folklorit e etnografisë si bashkëpunëtor i devotshëm i Instituti Albanologjik i Prishtinës, por edhe skicues e pikturues i imazheve nga loja e filxhanave ose kapuçave, këngëve e valleve të grave dhe të burrave të Anamoravës dhe Karadakut e arealit etnografik mbarë shqiptar. Dashamirët e kureshtarët e kësaj fushe i kënaqi edhe me pikturat për dasmat me krushq nëpër borë. Në pikturat e tij Adem Kastrati sajon njerëz-burra të ashpër e tejet të vëmendshëm në valle e punë dhe njerëz-gra tejet lirike në valle e këngë dhe shumë besnike e të sinqerta në punët e shtëpisë e të familjes. Krijimet artistike të Adem Kastratit shpesh u edhe kronikave socio-histoike, që përmes mjeshtërisë së ngjyrosjes dhe ekspresivitetit artistik, shquhen me objektivitet e impresione, si janë piktura që tregon pamje nga turma e mbledhur në stacionin hekurudhor të Shkupit dhe që presin të shpërngulen në Turqi nga sundimi i gjenocidal i Rankoviçit ndaj shqiptarëve. Treni është sinonim i ndarjes edhe i të dashuruarve, ajo që shpreh varfërinë e skajshme dhe lypsarinë e nënës me kalamajt e saj. Adem Kastrati nuk ishte vetëm piktor me famë botërore, por edhe analist i historik e diplomatik i marrëdhënieve shqiptaro-sllave e evrobotërore, autor i dhjetëra dramave e tregimeve, artikujve publicistikë, që shumicën e tyre i nënshkruante me R. Kosova e pseudonime të tjerë. Kjo figurë poliedrike e pikturës dhe letrave shqipe dy vjet para se të vdiste si amanet një miku e ish-nxënësi të tij ia la në besim tufën shkrimeve autobiografike e qasëse, me kusht që ato të botohen pas vdekjes së tij, dëshirë që iu realizua në vitin 2009.
Gjatë ekspozitave të tija individuale dhje kolektive nëpër galeritë botërore kritika artistike theksonte origjinalitetin e stilit dhe teknikës së tij, mjeshtërinë ekspresive, dinamizmin emocional dhe porosinë utilitare të krijimeve. Vlera e pikturave dhe e mendimit të tij shkencor është e pavdekshme dhe frymëzuese dhe sot e kësaj dite është e paarritshme në artin shqiptar të këtushëm, embleme kulturore e joheve e brezave krijues. Vdiq në Shkup, më 24 shtator të vitit 2000 nga një sëmundje e rëndë e pashërueshme.
Talentin e tij, Adem Kastrati e ka manifestuar qysh si i vogël duke e shprehur atë nëpërmjet modelimit dhe vizatimit mbi pllakat prej baltës shumëngjyrëshe të vendlindjes së tij. Por, talentin e njëmendtë ai e ka shfaqur në bankat e shkollës fillore duke treguar interes ndaj lëndëve artistike: poezisë, muzikës, por kuptohet që më shumë ai është dalluar si vizatues i talentuar. Në lidhje me kontaktet e tij të para me artin figurativ, Kastrati flet për vizatimet e tij të para me laps, për çka mësuesi, Mehmet Turani, e ka lëvduar gjithmonë para nxënësve. Pastaj e përkujton edhe një moment tjetër që ndërlidhet me talentin e tij, kur ai si nxënës i shkollës fillore e kishte vizatuar me laps portretin e gjyshit të tij. Gjyshi i kënaqur me vizatimin e nipit të tij i kishte premtuar Adem Kastratit se “do ta bënte inxhinier”. Ashtu si gjithë moshatarët e tjerë të vendlindjes së tij, edhe Adem Kastrati fëmijërinë e ka kaluar me punët e shtëpisë, sidomos duke ruajtur bagëtinë. Kuptohet, para se gjithash ishte puna, por një fëmijë nuk privohej dot as edhe nga loja e tij. Përveç lojërave të ndryshme tradicionale që i luanin fëmijët, mjaft e preferuar për ata ka qenë, sidomos, loja me baltë që përroi i fshatit Karaçeva e kishte me bollëk. “Me baltën me ngjyra të llojllojshme bënim figura të njeriut, kafshëve, shtazëve dhe shpezëve të ndryshme, por më shpesh unë modeloja pëllumbin duke fluturuar. Nga ajo baltë bëja pllaka mbi të cilat skicoja figura të ndryshme”, përkujton Kastrati. Dhe kështu, dalëngadalë, piktorin e përvetësonte bota e vizatimit dhe modelimit me baltë, dhe dita ditës bëhej e qartë që ai kishte ardhmëri në fushën e artit. Por, si gjithmonë, Kastratit i dilte ndonjë pengesë që ia prishte sdopak ëndrrën e tij. Si rrjedhojë piktori kujton një përjetim jo edhe gjithaq të këndshëm nga koha e rinisë shkollore. Lëndën e vizatimit në Normalen e Gjakovës e ka dhënë mësuesja, Lirie Tanefi, e cila asnjëherë nuk i ka shënuar Kastratit notë më të lartë. Edhe pse vetë piktori pohon se asokohe nuk ka ditur as për perspektivën e as për dritë – hijen, por as edhe për fshehtësitë e tjera të mjeshtërisë së vizatimit e pikturimit, por atë notë e shënuar në lëndën e vizatimit nga mësuesja, Tanefi, ai gjithmonë e ka përjetuar si tendencioz dhe padrejtësi ndaj tij. “Ajo nuk besonte se unë i bëja vetë vizatimet. Mësuesja ime nuk ishte e kënaqur pasi që mendonte se gjoja e kisha kopjuar një punim të piktorit, Gjorgje Andrejeviq – Kun”, ka deklaruar piktori në shtypin e kohës.
Pikturat e Kastratit, e mbështetur në traditën e mimetizmit realist, paraqet sekuenca të drejtpërdrejta të figurës së njeriut dhe të botës animaliste, rëndom në përputhshmëri me ngjashmëritë dhe iluzionet pamore të tyre. Duke u nisur nga konteksti i misionit institucional të pikturës, Kastrati, mundësitë e kësaj gjinie figurative i përdor si një praktikë sociale të shkëmbimit dhe interpretimit të vlerave të imazhit, që vijnë si shfaqje reale ose si konstruksione vizuale. Pikturat e tij, si një sistem kompleks prezantues, nëpërmjet një diskursi të ndjeshëm-emergjent vë në lëvizje praktikat e prodhimit, paraqitjes, pranimit, konsumimit dhe interpretimit të sipërfaqeve dydimensionale në funksion të përfaqësimit vizual të botës reale apo imagjinare. Nëpërmjet tematikës së begatshme dhe motiveve të shumëllojshme vjen në shprehje edhe koloriti i pasur i përshtatur me idenë dhe konceptin estetik – figurativ, si dhe jetësohen karakteristikat e specifikave artistike e stilistike në krijimtarinë e tij. Koloriti në pikturat e shumta, me kalimin e kohës, përsoset dhe arrin pjekurinë e plotë, bëhet më i kërkuar, më i ngjeshur, pse jo edhe më intensiv dhe më me shkëlqim. Realizimet figurative nëpërmjet këtij koloriti arrijnë premisat metaforike, me transponime të sakta simbolike, të përshkruara kryesisht nga tërësitë (bi)kromatike dhe polikromatike. Shtresimet e koloritit, në kuptimin e sendërtimit të konceptit artistik, që shquhen edhe për kah rëndësia vizuale dhe ndjeshmëria estetike, piktori në mënyrë origjinale kryesisht i zbërthen nëpërmjet gërshetimit të figuracionit nëpër enterierë dhe eksterierë. Përdorimi i vijave të gërryera në pikturë shfaqet si një element i vazhdueshëm i cili e begaton teksturën të cilën piktori e shfrytëzon duke i vënë ato në një koherencë me elemente tjera figurative, të cilat bashkërisht e pasurojnë dhe e konsolidojnë gjuhën figurative, kurse pikturën e tij e bëjnë më kuptimplote. Janë antologjike pikturat e tij të punuara me këtë teknikë, si: “Vizatuesit e vegjël”, “Katundi im në mjegull”, “Në dimër”, “Në mulli”, “Fshati im”, “Çajtorja”, “Magja”, “Bariu”, “Lypësja”, “Nëna me fëmijën”, “Duke i dhënë gji fëmijës”, “Gratë duke u larë”, “Mikpritja”, “Darka”, “Dasmorët”, “Duke çuar drekën”, “Nga Historia”, temat e tij të fundit janë të ndërlidhur me tragjedinë e kombit shqiptar të ndodhur në luftën e Kosovës 1998-1999, ndërsa pikturat e tij të punuara me motive legjendash popullore janë: “Ura e shenjtë”, “Motra me nëntë vëllezër”, “Krushqit e ngurosur”.
Nuk ekziston pothuajse motiv nga ikonografia tradicionale figurative që nuk haset në krijimtarinë e piktorit, Adem Kastrati. Ashtu siç ka shfrytëzuar një larmi temash të llojllojshme, ai ngjashëm veproi edhe me materializimin e atyre temave nëpërmjet motiveve të caktuara, të cilët pothuajse janë të pranishme në tërë krijimtarinë e tij. Motivet paraqesin format pamore të përmbajtjeve tematike. Shumicën e motiveve e ka pikturuar sipas modeleve të ikonografisë tradicionale figurative, duke filluar që nga peizazhi, enterieri, portreti, autoportreti, akti, natyra e qetë, animalizmi, arkitektura, karikatura, etj, duke lënë kështu një opus të pasur veprash me vlera estetike, por edhe me domethënie pamore dokumentare. Në veprat e Adem Kastratit dominojnë motivet e familjes, të cilat me një ndjeshmëri të rrallë i inkorporon në paraqitjen e fshatit, tokës, kafshëve e sidomos te kujdesi i nënës ndaj fëmijëve. Përmes motiveve autoktone të lidhura me fshatin dhe vendlindjen ai shpaloi momente të mbushura me çështje ekzistenciale. Në veçanti trajton “fshataren”, këtë qënie sipas tij “të drejtpërdrejtë”, që i jep kuptim jetës e që për piktorin ishte gjithmonë e njëjtë: si kur lëviz, si kur punon, si kur këndon ninulla për fëmijën e saj në djep. Gratë në motivet e tij janë me tipare karakteristike me sy të mëdhenjë e me plot rrëfim e ëndrra brenda tyre, që për piktorin ishin pasqyra të shpirtit. Ndërkaq burrat duken të rëndë, sepse, sipas piktorit këtë e kanë traditë. Ata janë të rëndë edhe kur ecin, edhe kur ulen këmbëkryq, edhe kur punojnë, edhe kur vallëzojnë në dasma, që për piktorin ishin bukuria fizike e tyre.
Krijimtaria e Adem Kastratit, është shumë e pasur artistikisht, shumë e gjerë numerikisht dhe akoma më e shpërndarë gjeografikisht. Zhvillimin e saj e ka përcjellë një dinamikë tejet intensive, duke përjetuar ngritje të vazhdueshme artistike. Dhe ajo që duhet veçuar, ka të bëjë me faktin se, krijimtaria e tij në masë të madhe është shprehur nëpërmjet dy gjinive figurative: pikturës dhe vizatimit. Duke qenë një artist tejet aktiv dhe shumë produktiv, kërkues dhe novator, përmes veprave tij ai u bë projektues vizual i të kaluarës, por edhe dëshmitar i ngjarjeve të mëdha të historisë më të re kombëtare shqiptare. Krijimtaria e tij e ngriti atë në një protagonist i cili nuk mbeti pa u vërejtur nga publiku dhe sidomos nga syri i kritikës. Për të krijuar një pasqyrë më të qartë për zhvillimin e krijimtarisë së tij, do ta trajtojmë më hollësisht teknikën dhe teknologjinë e vizatimit dhe pikturës, efektet e koloritit, si dhe pasqyrimin e zhvillimit të krijimtarisë artistike të tij nëpër disa faza. Adem Kastrati punoi në mënyrë permanente dhe me një fanatizëm e vullnet të pashoq. Një jetë të tërë e shpenzoi në kërkim formash e teknikash të reja, synoi prore individualitetin e tij si krijues dhe arriti që si rrallë ndonjë tjetër të jetë i veçantë.
Duke u nisur nga rrethanat e krijuara ky numër asnjëherë nuk do të dihet saktësisht. Kuptohet, që një numër i konsiderueshëm i veprave padyshim që akoma ruhet në fondin e familjes së tij. Familja e Adem Kastratit për një numër prej tyre ka dijeni se ku ndodhën. Por, pjesa tjetër, pothuajse më shumë se gjysma e veprave të krijimtarisë së tij, nëpërmjet shitjes apo dhurimit, janë shpërndarë në të katër anët e botës. Ndonëse autori është përpjekur të mbajë një evidencë për veprat e tij, megjithatë, e ka pasur të pamundur që t’i evidentojë të gjitha. Piktori ka shkruar se qindra piktura të tij ndodhen në adresa të ndryshme nëpër botë. Shumë vepra sot janë pronë e galerive dhe institucioneve, e koleksionistëve dhe e personaliteteve të ndryshme, e miqve dhe e adhuruesve të artit të tij. “Ja një kështu është fati i piktorit. Njëherë rropatet me idenë, pastaj me punën rreth realizimit të pikturës, që më vonë ajo pikturë të merr udhën, kurse tek autori të mbeten vetëm adresat, por jo edhe paratë! Sepse ato para të gjitha treten, të gjitha shpenzohen për sigurimin e materialeve për të punuar, për të organizuar ndonjë ekspozite të re, rreth botimit të ndonjë katalogu. Është mjaft shtrenjtë, kurse unë gjithçka bëj vetë…” është shprehur, Adem Kastrati. Sipas një shënimi tjetër nga notesi i piktorit mësohet se numri më i madh i veprave të tij është shpërndarë nga Dubrovniku, nga ku shumë piktura kanë përfunduar nëpër vende të ndryshme të botës. Sipas evidencës që ka lënë Adem Kastrati, mund të llogaritet se fondi i përgjithshëm i tij, numëron rreth 830 vepra artistike. Sa mund të merret e saktë kjo shifër është për t’u diskutuar, por është e vërtetë se ka rreth edhe 300 vepra të pa ekspozuara, ku bëjnë pjesë piktura dhe vizatime që ruhen në fondin familjar. Këtu duhet llogaritur edhe një numër të konsiderueshëm të pikturave të realizuara në teknikën e dheut dhe vajit në pëlhurë të pa vendosura në blind – kornizë, të cilat janë dëmtuar aty kah fillimi i viteve të 80 – ta nga plasja e një gypi të kanalizimit në podrumin e banesës së familjes Kastrati. Po aty, dhe sipas një evidence të tij, mësohet se: në Francë ndodhen mbi 50 piktura, mbi 30 vepra janë në SHBA, 27 në Gjermani, 20 në Itali, 8 në Belgjikë, 6 në Suedi, 4 në Shqipëri, 5 në Danimarkë, 2 në Skoci, 3 në Finlandë, 1 në Brazil dhe 1 në Australi. / KultPlus.com
Sonte, duke filluar nga ora 18.00, në ambientet e KultPlus Caffe Gallery do të përurohet libri i autores Lumnije Berisha, me titull “Zëra Hibrid”.
Ky libër sjell në kujtesën e lexuesve personazhe nga sfera të ndryshme jetësore.
Libri “Zëra Hibrid”, i autores Lumnije Berisha, i përket një zhanri shumë të veçantë të gazetarisë. Mbase profesioni i autores, si gazetare, e ka nxitur atë që t’i botojë në një libër intervistat e realizuara me personalitete të rëndësishme shqiptare që jetojnë në Kosovë, Shqipëri si dhe në Diasporë.
Libri “Zëra Hibrid”, ofron një perspektivë të pasur të identitetit kombëtar dhe shoqëror të Kosovës dhe Shqipërisë, duke sjell një panoramë të pasur të krijimtarisë dhe kontributit të personaliteteve të shquara shqiptare në fushat e kulturës, letërsisë, politikës dhe gazetarisë.
BIOGRAFIA
Lumnije Berisha u lind në Dardanë (ish Kamenicë). Studimet për gazetari i mbaroi në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës “Hasan Prishtina”, kurse studimet Master në drejtimin “Komunikim Masiv dhe Gazetari”, i përfundoi në Kolegjin AAB, ku mori titullin MA me temën “Qasja e Institucioneve dhe e Mediave ndaj Personave me Aftësi të Kufizuara në Kosovë”, e cila në vitin 2018 u bë libri i saj i parë. Që nga viti 2013 Berisha është autore e emisionit “Për një Botë më të Mirë” në Radio Kosovë, ku trajton tema sociale. Gjithashtu, një periudhë kohore e ka drejtuar edhe emisionin “Kaleidoskop”, po në Radio Kosovë, në të cilin ka trajtuar tema të ndryshme me personalitete të shquara shqiptare. Lumnije Berisha ka ndjekur edhe trajnime të ndryshme nga të cilat ka marrë licenca kombëtare dhe ndërkombëtare. Në vitin 2021 ka botuar librin “Pikturë me fjalë”, i ribotuar në po të njëjtin vit. “Zëra Hibrid”, është libri i saj i tretë, në të cilin shpalosë rrëfime të thella dhe të pasura nëpërmjet intervistave me një gamë të gjerë personalitetesh shqiptare. Në këtë libër lexuesit njihen me një panoramë të gjallë të botës së tyre./ KultPlus.com
Shkrimtar, këngëtar, aktor dhe regjisor shqiptar, Muharrem Qena, lindi në 25 Qershor të vitit 1934 në Mitrovicë.
Muharrem Qena është njëri prej themeluesve të skenës teatrore dhe të këngës argëtuese shqiptare. Ai punoi si regjisor, producent, këngëtar, dhe skenarist. Muharremi lindi në Mitrovicë më 1930 në një familje që kontribuoj shumë për artin kosovar. Gjimnazin e kreu në Prishtinë, kurse shkollën e filmit në Beograd. Ai shkriu talentin e tij prej regjisori, aktori, shkrimtari dhe këngëtari. Ishte regjisor i më se 200 shfaqjeve teatrale.
Shpërblimet e shumta lokale e ndërkombëtare e radhisin në krijuesin më të mirënjohur kosovar. Me ”Ervehenë” e autorit Ahmet Qirezi(1932), e cila mori 5 shpërblime kryesore në Festivalin e Steries – Novi Sad (1967), ngriti skenën teatrore të Kosovës në piedestal. Regjisor i shumë dramave, e filmave dokumentarë e televizivë. Muharremi ishte nismëtar i punës së teatrove në Prizren, Gjakovë, dhe Gjilan. Ai krijoi dhe këndoi një sërë këngësh argëtuese në frymën bashkëkohore, të cilat frymëzuan dhe u falën kënaqësi shumë brezave.
Muharrem Qena vdiq më 24 shtator 2006 në Prishtinë duke lënë pas tij një veprimtari të gjerë prej shkrimtari, regjisori e këngëtari dhe mëse 200 shfaqje teatrale. / KultPlus.com
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, ka përkujtuar policia Afrim Bunjaku, i cili u vra një vit më parë.
“Sot një vit, Rreshteri Afrim Bunjaku ra dëshmor, për të treguar edhe një herë, siç kemi dëshmuar ndër shekuj, se kjo tokë është atdheu ynë i përjetshëm”, ka shkruar Osmani.
Tutje, Osmani është shprehur se Kosova është dhe do të mbetet e pandashme, e liria dhe kufijtë tanë të paprekshëm!/KultPlus.com
