Letra që Franc Kafka i shkruante babait: Kur po të shkruaj, ndjehem i kapluar nga frika që më ke kallur dhe nga pasojat e saj

Sa më shpesh që ta lexosh këtë letër, aq më dendur të vërtitet një ndjesi ankthi dhe përshjellimi. Një lojë e trishtë ndjesish dhe shije e athët të godet kaq fort sa të përmend. Të duket sikur gjithçka rreth teje ka lëvizuar në ritmin e vet, dhe vetëm ti ke mbetur i murosur në guskën e ndrydhjeve, frikës, mëdyshjes dhe një lloj stepje që e ka stampur veteveten tënde në murin e rrjepur të kohës.

Fjalë pas fjale dhe rrjeshta pas rrjeshti do të mund të kuptosh dhe të ndjesh aq shumë sa vjen një moment dhe të duket sikur këtë letër e ke shkruar ti, ose e ka shkruar vetë Franc Kafka në vendin tënd. Të duket se kjo është një letër që ti ke dëshiruar aq shumë ta shkaush, por pas hezitimit dhe pamjaftueshmërisë ajo ka ngelur diku në skutat e mendimeve tuaja, që zgjohen ndërsa e përcjell këto radhë, këtë letër, të cilat vetë autori nuk arriti t’ia dërgonte babait. Edhe përgjigjja e babait Hermann, ishte aq e vonuar sa nuk arriti të mbushte atë zbrazëti që kjo marrëdhënie kishte krijuar. Por gjithsesi ky lëtërkëmbim është trajtëzuar duke plotësuar në tërësinë e vet kuadrin e kësaj stuhie epistolare.

Ndoshta jo të gjithë kanë ndërmend të shkruajnë një letër të këtillë për babain e tyre, por gjithsesi marrëdhëniet at-bir në shumësinë e herëve domosdoshmërisht kanë kaluar përmes shtjellas të këtilla përpirëse.

Letra e Kafkës për babain, Hermannn

I dashur baba! Kohet e fundit rasti e solli te me pyesesh se perse kam frike prej teje. Si zakonisht, s’kam ditur te pergjigjem, dhe kjo, pasi nga njera ane, me kall friken, dhe nga ana tjeter, sepse, per ta gjetur arsyen e kesaj ndjesie do te me duhej te hyja ne te thella, shume me teper se do te ma lejonte nje leterkembim i thjeshte. Duhet ta dish se, kur po te shkruaj, ndjehem i kapluar nga frika qe me ke kallur dhe nga pasojat e saj! Nga ana tjeter, diapazoni i gjere i temes qendron shume me lart se kujtesa dhe inteligjenca ime…

Duke permbledhur gjykimin tend per mua, del qe ti me akuzon per sjellje te keqija apo per veprime te padenja (ndoshta, me perjashtim te planit tim te fundit per t’u martuar), me akuzon per ftohtesi, indiference, mosmirenjohje dhe m’i perplas ne fytyre, sikur vetem une qenkam fajtori, sikur me nje shkop magjik do te mundja te ndreqja gjithcka, ndersa ti nuk paske kurrfare faji, pervecse je sjelle me mua me mire se c’duhej…

Padyshim, nuk them se u bera i tille vetem per shkakun tend, do te ishte teprim i tejskajshem. Ka shume gjasa qe edhe po te isha rritur plotesisht i cliruar nga ndikimi yt, per ty une kurre nuk do te isha ne lartesine e duhur. Jam pothuajse i sigurt se, sidoqofte serish do te isha shendetlig, i lekundur, i trazuar e plot ankthe… Do te isha i lumtur te te kisha shok, shef, xhaxha apo gjysh madje (megjithese dyshoj per kete) edhe vjeherr. Ndersa si baba ke qene teper i ashper me mua…

U rrita femije frikacak, por edhe kokeforte sic jane femijet. Padyshim, mamaja m’i plotesonte tekat, por nuk besoj se kam qene i bezdisur, s’mund ta besoj qe nje fjale e ngrohte, nje veshtrim i perdellyer, duke me marre qetesisht per dore, te mos e platitnin qenien time, dhe te arrije cka deshiroje. Se ti, ne thelb, je njeri babaxhan dhe i dhembshur (ato çka po them nuk bien në kundërshti, flas për përshtypjem që kisha krijuar për ty në vogëli), por jo të gjithë fëmijët janë aq këmbëngulës dhe të guximshëm që të rendin kaq gjatë pas dashurisë, derisa të gjejnë atë. Ti di ta trajtosh një fëmijë vetëm sipas midesë sate, gjithë forcë, rrapëllimë e nerva të cingërisura dhe, në rastin tim, kjo të duket kaq e qëlluar, pasi doje të shihje tek unë një djalosh të fortë e guximplotë.

Sot, është e qartë, arrij t’i përshkruaj vetëm tërthorazi metodat edukative që përdorje në hapat e parë të jetës sime, por, sidoqoftë, arrij t’i ravijëzoj sërish në mendje, duke pasur parasysh periudhat e mëvonshme dhe mënyrën se si sillesh me Feliksin. Veç kësaj, duhet mbajtur parasysh se atëherë ishe mjaft më i ri, pra më i fuqishëm, më energjik, më i shpërqendruar, ishe më pak i kujdesshëm nga ç’je tani dhe i përpirë nga puna jote; mezi të shihja një herë në ditë dhe përshtypja që ngjallje tek unë ishte e thellë dhe kurrë nuk u nemit e s’u bë monotone.

Nga vitet e para të jetës ndërmendësohej vetëm një ndodhi. Ndoshta e kujton edhe ti. Një natë qarravitesha paprerë, sepse doja ujë, sigurisht jo për shkak të etjes, por ndoshta për të të bezdisur dhe për t’u zbavitur. Meqë kanosjet fjalërënda s’kishin bërë punë, më ngrite nga shtrati, më nxore në ballkon, mbylle derën dhe më le aty, për pak çaste, vetëm, në fill të këmishës. S’dua të them se nuk veprove drejt; ndoshta atë natë, me të vërtetë, s’ia dilje dot ndryshe që të preheshe në paqe; desha vetëm të të përshkruaj mënyrat e tua edukative dhe vragat që lanë mbi mua.

Ai ndëshkim, sigurisht, më bëri më kokëulur, por më trallisi në thellësi të shpirtit. Kurrë nuk arrita të vë në kandar ujin që kërkoja, kokëngjeshur si mushkë, dhe frikën pa anë e fund që ndieja teksa gjendesha jashtë. Edhe vite më vonë më kallte datën fantazia brejtëse sikur burri i stërmadh, im atë, vendi i fundit ku mund të përplasja kokën, mund të vinte natën, pa kufarrë shkaku dhe të më nxirrte vrikthi, nga shtrati në ballkon; pra, për të, s’isha veçse një zero me xhufkë.

Kundervenia jote godiste si mendimet ashtu edhe personat. Mjaft qe une te shprehja nje fare interesi per dike, qe nuk ndodhte shpesh, fale karakterit tim, dhe ti shpejtoje t’ia beje gropen me fyerje, shpifje, sharje, pa treguar piken e respektit per ndjenjat e mia dhe pa marre parasysh gjykimin tim.

Pamundesia per te komunikuar qetesisht me ty coi ne nje rrjedhoje logjike:u c’mesova te flas. Ti shume here ma ke ngecur fjalen ne gryke. Kanosja e perhershme:”Nuk dua kundershtime!” dhe dora e ngritur lart, urdheruese nuk me jane shqitur nga mendja edhe sot e kesaj dite… dhe meqe ti ke qene edukatori im i vetem, pasojat jane pasqyruar ne te gjitha fushat e jetes sime. Eshte nje keqkuptim i cuditshem fakti qe, siaps teje, une s’ditkam te jem i bindur. “Kundershtimi i perhershem” kurre nuk ka qene parimi i ekzistences sime, edhe pse ty te eshte ngulitur kjo ide dhe vazhdimisht me qorton. Perkundrazi, nese do te tregohesha me rebel, sigurisht, do te kishe mbetur me i kenaqur prej meje. . .

Franci

Letër babait – Franc Kafka

Kam një kafshë të çuditshme; gjysmë mace, gjysmë qingj. E kam trashëguar nga im atë, po ajo është zhvilluar që kur e mora unë; më parë ishte më shumë qingj se sa mace. Tani është gjysmë ashtu gjysmë kështu. Nga macja ka kokën dhe kthetrat; nga qingji ka trupin dhe formën, nga të dyja ka sytë, që janë të përqendruar dhe të egër, qimen të butë e të shkurtër, lëvizjet që janë edhe kërcime edhe zvarritje. Kur ka diell ajo rri në parvaz të dritares, gërrhet dhe mblidhet kutullaç; në livadh rend si e çmendur sa mezi mund ta zësh. Kur ndodhet para maces ia mbath, kur është përpara një qingji sulmon. Kur ndrit hëna bredh nëpër ullukë se ajo është rruga që i pëlqen më shumë. Nuk di të mjaullijë dhe ndjen neveri për minjtë. Mund të qëndrojë me orë e shtrirë para pularisë, po kurrë s’ka përfituar nga rasti që të mbysë ndonjë shpend.

E ushqej me qumësht e sheqer, se ai i bën mirë. Ajo e thith me hurpa të mëdha, duke e kaluar në mes të dhëmbëve si të një shtaze të egër. Kjo gjë i tërheq shumë fëmijët. Të dielën në mëngjes kam vizita. Unë mbaj në mes të gjunjëve kafshën e vogël, kurse përqark zënë vend fëmijët.

Ata bëjnë pyetjet më të çuditshme, të cilave askush nuk mund t’u përgjigjet. Pse ka vetëm një kafshë të tillë? Pse ajo është pikërisht në dorën time? A ka pasur para saj ndonjë kafshë të këtij lloji? A ndjehet ajo e vetmuar? Si e ka emrin?

Unë nuk e vras mendjen t’i përgjigjem, po vetëm u tregoj atë që kam. Nganjëherë fëmijët sjellin mace, një herë sollën dy qingja. Ndryshe nga ç’prisnin ata, takimet nuk treguan ndonjë shenjë njohjeje. Kafshët vështruan njëra-tjetrën me qetësinë më të madhe; ata e quajtën ezksitencën e tyre si një dhuratë e Krijuesit.

Kur është në prehrin tim kafsha e vogël nuk njeh as frikë, nuk është agresive. E ndjen veten shumë mirë kur ndodhet pranë meje, e ngjeshur tek unë. Është e lidhur me familjen që e ka rritur. S’është ndonjë besnikëri e jashtëzakonshme, po më shumë instikti i një kafshe që, megjithatë ka shumë farefis, nuk ka asnjë shok në tërë botën dhe e quan të shenjtë mbrojtjen që ka gjetur tek ne.

Më zë gazi kur e shikoj që nuhat, më rrëshqet në mes të këmbëve, po nuk mundet ta kryeje atë veprim. Mbase është e pakënaqur që është mace edhe qingj dhe kërkon të jetë edhe qen! Një ditë kur unë s’po iu jepja dot rrugë halleve të mia tregtare dhe pasojave që vijnë prej tyre- dhe pasi desha t’i heq qafe, u mbylla në shtëpi dhe u shtriva në kolltuk, me kafshën e vogël ndër gjunjë; kur ula kokën vura re se lotët rridhin mbi mustaqet e saj të bardha. Ishin lotët e mi apo të sajat? Ajo mace me shpirt qingji kishte dëshira njerëzore? Unë nuk kam trashëguar shumë, por duhet të them se kjo kam diçka vlen.

E them serizosht.

Kafsha ka shqetësimet e të dyve, të maces dhe të qigjit, sado të ndryshëm qofshin, prandaj e ndjente veten ngushtë brenda lëkurës ku ndodhej. Nganjëherë kërcen nga një karrige që më ven këmbët në sup dhe përplas turirin në veshin tim. Duket sikur më thotë diçka dhe vërtetë pastaj largohet dhe, më sheh në fytyrë për të parë përshtypjen që më ka bërë ajo që më tha. Që t’ia bëj qejfin tund kokën dhe bëj sikur e kam kuptuar. Atëherë ajo hidhet në dysheme dhe vallëzon rreth meje.

Mbase thika e kasapit mund të jetë shpëtimi për të, po pasi e kam trashëgim, nuk jam i atij mendimi. Ajo duhet të presë ditën, kur t’i mungojë fryma, megjithëse nganjëherë më vështron me sy aq njerëzor, sikur më fton të kryej një veprim të arsyeshëm. / pergatiti Albert Vataj/KultPlus.com

Memorie dhe traumë – Kujtesa mbi luftën nëpërmjet letërsisë

Zamira Rexhepaj Mehmetaj

Blerina Rogova Gaxha: Memorie dhe traumë, Artini, Prishtinë, 2023

Çfarë është memoria e çfarë është trauma?

Memoria është aftësia për të mbajtur në mend një ngjarje të caktuar, situatë apo periudhë.  Trauma, e cila mund të jetë dy llojesh, fizike në kuptimin e sëmundjes dhe shpirtërore në kuptimin emocional, është tronditja e fortë nga një ngjarje, situatë apo periudhë e caktuar.

Të dyja këto terme shumë të qarta në shikim të parë, vijnë në një formë të veçantë në veprën Memorie dhe traumë (Kujtesa e luftës 1998-1999 në Letërsinë shqipe në Kosovë) të Blerina Rogova Gaxhës.

Memoria në librin e Blerina Rogova Gaxhës është një trajtesë letrare mbi kujtesën e luftës, e cila është një letërsi faktuese për ngjarje të përjetuara në Kosovë, gjatë periudhës së sulmeve serbe. Trauma, ashtu siç edhe përshkruhet në librin e autores, është një ngjarje e cila e ka fillimin por mbarimi i saj nuk dihet, mbase mund të jetë edhe me mbarimin e vetë jetës njerëzore.

Rogova Gaxha zgjedh 49 autorë kosovarë për t’i dhënë jetë qëllimit të vet që ta shqyrtojë natyrën dhe funksionin e memories dhe traumës së luftës së viteve ’98-’99 në letërsi, raportin e këtyre koncepteve me aktin e shkrimit dhe aktin e dëshmisë letrare.

Kjo vepër eseistike, përbëhet nga trembëdhjetë pjesë dhe përveç tjerash përbrenda ndarjeve ndërmjet pjesëve përfshihen edhe lustrime të ndryshme.

  1. Riformësimi i luftës përmes letërsisë

Letërsia është fiksion, por ajo në Memorie dhe traumë vjen si dëshmi e një periudhe shumë të vështirë ku ngjarjet e kohës së luftës faktohen përmes letërsisë. Në këtë tekst trajtohen tri lloje viktimash nga lufta e fundit në Kosovë:

  1. Të vrarët
  2. Të dëbuarit
  3. Të përdhunuarit

Autorët që zgjedh Rogova Gaxha janë protagonistë të dëbuar ose të pranishëm të kësaj lufte dhe ata merren me çështjen e çështjet të cilat mund të shihen nga prizmi personal dhe ai kolektiv. Njëmbëdhjetë ndarjet përbrenda veprës Memorie dhe traumë, siç janë: Letërsia si dëshmi, kujtesa e të zhdukurve, trauma e të mbijetuarve, kujtesa e fëmijëve të vrarë, trauma e refugjatëve, taksa e luftës, anatomia e traumës, luftë dhe liri: proza e zonës traumatike, rikrijimi i së shkuarës, vetja e traumatizuar: e kaluara në të tashmen, poezia e revoltës dhe protestës, paraqesin pikëpamjen e cila sillet në rrethin ku e kaluara ndjek të tashmen e autorëve në letërsinë shqipe të Kosovës, mbi përjetimet e luftës, ndërmjet traumës dhe kujtesës në fazat e ndryshme të jetës së gjithsecilit. Rogova Gaxha ndërton tri kohë në veprën e saj:

  • Fëmijëria
  • Rinia
  • Pleqëria

Faza e përjetimit fëmijëror të luftës, kalimi i një pjese të rinisë në luftë dhe pleqëria e vdekja gjatë periudhës së luftës janë një kujtesë dhe traumë e gërshetuar dhe e bartur edhe në lirinë e cila shihet dhe përjetohet nga të gjithë ata që ishin pjesë të këtyre kohëve dhe i faktuan ato kohë përmes letërsisë.

Funksioni i letërsisë në faktimin e këtyre ngjarjeve flet nëpërmjet syrit që i përjeton pamjet e frikshme, të humbjeve, të zhdukjeve, të fitoreve, të pamjeve makabre, ku nëna sheh fëmijën me trupin e ndarë në dysh dhe nuk çmendet, djali mban në krah eshtrat e babait të vdekur dhe nuk ka lot për të qarë, babai mban në gji fëmijën e pranon të flijohet bashkë me të, por nuk e lë vetëm.

Pra, bëhet fjalë për dokumentimin e ndjenjave njerëzore përmes letërsisë, përtej ngjarjeve e realitetit që mund ta përshkruajë fusha e historisë, këtu i jepet jetë këtyre ngjarjeve dhe njerëzve që ishin pjesë e tyre.

Letërsia këtu shtron një kërkesë të re ndaj vetvetes të cilën Rogova Gaxha e sjell si kërkesë shumë unanime, të flasë të vërtetën e përjetimeve të një kohe plot dëshmi, nga më afër, nga brendësia, nga ajo që dihet por nuk mund të shihet nga të gjithë. Trajtimi nga individi te shoqëria e lë pa ndarje ndjenjën e frikës, të dhembjes, shpresës, vdekjes, dëshirës e dashurisë, duke u bërë të gjitha një, duke jetuar trazimin përmes një kohe e cila la pas vetes vështirësi për të ardhur deri te qetësia e mëparshme.

  • Ndërmjet frikës, shpresës, jetës dhe vdekjes

Memorie dhe traumë sjell njerëzit të cilët mbase ndjenjat i kanë të thyera, jetën e duan, por frikë e kanë. Frika dhe shpresa e rrëzojnë monotoninë e protagonistëve të autorëve të Rogova Gaxhës. Ata ndiejnë mllef dhe janë të lodhur nga ndjesia që u jep bindjen se sytë e tyre tashmë janë mësuar me gjakun dhe pajetësinë në njerëzit e tyre, por kjo nuk ndodh edhe me armikun, ai thjesht e përjeton pamjen me pangopësi:

Asgjë nuk lëvizte brenda kornizës
oxhaqet e shtëpive ishin të fikur
pemët flinin pa zogj
nga gjiri i një gruaje të vrarë
rridhte qumështi
sikur donte t’i shuante etjen për jetë
atij që po e sodiste pikturën
[1]

Në vargjet e Xhevdet Bajrajt të poezisë Tabllo lufte shfaqet pamja e një situate lufte, ku edhe zogjtë nuk kanë më vend në pemë, e shpresa ende rrjedh për një të ardhme të cilës iu shua një jetë.

Frika se do të humbasin shumë nga vetja dhe shpresa se do të gjendet një fije për të shpëtuar nga ky ankth vjen në dy forma të ndryshme, njëra tek autori Gazmend Bërlajolli e tjetra tek Donika Dabishevci, tek i pari gjendet shpresë te jeta, kurse tek e dyta kërkohet vdekja për ta larguar frikën se nuk ka më shpresë.

Nji tamël ma prunë do gra

Beben ngjeshë në prehën,
vjehrrën po e lus
Nanë,
çikën ma rroku nji copë granate…
gjaku rrëke kambës,
…oj nanë, veç po dridhna,
çikën a ma mban?

Rrugës dikur vjehrra,
Zoti shnosh ty se
çika, më thotë,
vdiq.

Ç’me i ba oj nanë,
a thue ku me e lanë?

Ia kam puthë ballin,
edhe sytë të dytë
te një mulli e kam lëshue
Në nji cepë aty,
ku kish pasë do sanë.

Mos e le këtu
se ta han ndoj qen,
Merre!
Ushtar me uniformë ish.
Merre!
më bërtiti,
këtu s’mundesh m’e lanë.

Iu afruem qytetit,
na shtinë në fabrikë.
u avitën gratë,
copën e granatës
ma hoqën me gërshanë,
mishi mos me u infektue.

Ma përmiellën varrën
prap ma lidhën kambën
pakëz m’u qetësue.

Gjinit veçse gjakun
s’mujsha me ia ndalë
me u dridhë,
ethe,
më nisën.

Çikës ia laga
buzën me nji tamël
që ma prunë do gra.

Çika sytë i çeli
ish hala e gjallë.
[2]

Është e ndryshme ajo që ndodh me poezinë e Donika Dabishevcit Lutjet e nji nane:

S’kish menu nanëshkreta që mun vjen ajo ditë
kur me ma t’kthjelltin menim kish me e lypë dekën e fmisë.

“Aman mor Zot, merre,
merre nji dakik e ma parë.
T’falem Zot, merre shpejt,
merre e mos e le me hjekë!”

S’kish besue nanëmjera se mun vjen ajo ditë,
që kish mu gzue kur shpirti i shpirtit t’saj,
zemra e zemrës,  loçka e loçkës,
ai qingj i vogël që sa kish marrë kamtë me ecë ledinave,
kish me i mshelë ata sy t’bukur, sy bojëqielli.

Jo me pushue, as me fjetë…
Me i mshelë për mos me i çelë ma.
Kurrë!

Nanëzeza menxi ja kish tubue zorrtë t’birit,
zorrtë e çpupurituna si krelanë prej ciflave t’granatës.

“Marova nanë prej barku, mos m’prek…
po m’dhem shumë”…
si gjylpana n’shpirt dej n’ditë t’vorrit
gugatjet e tij t’fundme…
[3]

Pjesa më e prekshme nga të gjithë autorët, janë thirrjet që frika e shpresa e bërë bashkë ua ka falur. Kur përmendet frika para del figura e gruas shqiptare e cila mban shpresën e saj në gji, duke aluduar këtu në fëmijën e saj, shpresë që në ndonjë rast nuk dëshiron ta ketë nga drika se mund ta humbasë.

Ideja e trajtuar në lidhje me luftën në Kosovë është pandashëm e lidhur me këto dy figura, pra atë të gruas dhe atë të fëmijës. Fëmijët përshkruhen si pikëshikimi i të gjithve, në njërën anë për t’i ruajtur fizikisht nga armiku e në anën tjetër për t’i ruajtur shpirtërisht nga memorizimi i kësaj traume. Në kuadër të kësaj ideje mund të përmendet poezia Loja e tmerrit e poetit Sali Bashota, në të cilën njeriu i shndërruar në numër, ka sytë në fëmijën e vet, në shpresën e vet që gjendet mbi frikën e brendshme të humbjes:

Grua mbulona kokën me batanije
Fëmijët janë zverdhur nuk do t’i çelë mëngjesi
Shi i zi bie në kufirin e vdekjes
Bllaca gjëmon kur na i zhveshin edhe ndjenjat

Ç’trishtim i tmerrshëm këput litarët e lotëve
Populli im midis dy grumbuj gjarpërinjsh këlthet
Po vdes në shkretëtirën e atdheut të vet
O Zot jam njeri i shndërruar në numër
Kur loja e tmerrit vazhdon pa pikë pa presje
[4]

Lidhja e shpresës me fëmijët përtej njeriut me veten e vet, është një kontekst i cili mund të shihet nga një pikëpamje më e gjerë, më universale. Kjo bazuar në idenë se janë fëmijët ata që bëjnë kohën që të rinjtë dhe të moshuarit e lënë prapa dhe në anën tjetër është armiku i cili nuk e do të ardhmen tënde, do të ta vjedhë atë, ashtu siç edhe ndodhi në luftën e fundit në Kosovë, ku u vranë mbi 1000 fëmijë. Kjo bëhet edhe më e lexueshme në tekstin Memorie dhe traumë, ku pamja e fëmijëve të vrarë e të zhdukur vjen si një tragjedi e përzier me skenat më të tmerrshme.

Kufiri midis jetës dhe vdekjes është më i afërti, veçanërisht ky kufi theksohet për nga afria në një gjendje lufte. Por kuptimi i të dyjave, si i jetës ashtu edhe i vdekjes ndërron në luftë. Ndonjëherë vdekja në fakt është edhe shpëtimi më i lehtë, dëshira e vetme që kanë njerëzit që po e përjetojnë tmerrin e luftës.

Poezia Ata më thanë ik, dhe unë ika e poetit Lulzim Tafa, flet mbi temën e vdekjes në luftë dhe tjetërsimin në një kohë barbare:

Kokën time të prerë
Në dorë ma dhanë
Dhe thanë
Ik!

Zorrët m’i nxorën
Dhe me to
M’i lidhën këmbët
Dhe thanë
Ik!

Mbusha gojën time
Me gjak
Xhepat me gjymtyrët
e mia dhe
ika.
[5]

Por vdekja bëhet shumë herë më e dëshirueshmja, sidomos kur kalohet në situatën e grave të përdhunuara seksualisht në luftë. Kjo vjen përmes poezisë së Vlora Konushevcit e cila flet nga përspektiva e gruas e cila ka përjetuar dhunë seksuale në luftën e fundit:

Kur jam çky e jam çnderu n’sy të babës, të fëmijëve
Tokën me thoj e kam gërry
Dhambët fort i kam shtrëngu
Mos me qitë as edhe nji za.
Kambaduersh me krejt hezin e mbetun
Kam gërry e gërry
Vetit vorrin me ia ba,
Dhimtën teme e paçi n’qafë!
[6]

Brutaliteti i dhimbjes së përjetuar e bën gruan e dhunuar të trajtuar nga Konushevci ta dëshirojë vdekjen, sepse jeta e saj veç është shndërruar në ferrin që mbase nuk do ta përjetonte nëse do të vdiste.

Vija e hollë ndarëse ndërmjet dy koncepteve jetë e vdekje, trajtohet si një thikë me dy tehë e cila në të dyja anët e rrëzon idenë e jetës së mirëfilltë, kjo ngaqë shumë prej njerëzve veç janë të dëbuar, kanë familjarë të zhdukur, kanë humbur fëmijët, kanë gratë e përdhunuara, kanë humbur dhe nuk kanë më atë që kishin, qenien e tyre.

Përshkrimi më i mirë që vjen në tekstin e Rogova Gaxhës është përmes poezisë Gjellë shqiptare  të Xhevdet Bajrajt, të cilën ajo e zgjedh me shumë të drejtë kur përshkruhet imazhi i armikut:

Ushtarët e armikut në Kosovë
kishin mëny të pasur shqiptare

Në mëngjes
Qumësht nga gji të shqyer nënash
dhe foshnja të palindura të ziera në zjarr shtëpish
servirur me sy të zinj të kaltër apo ngjyrë kafe
dhe nga një shishe lotë të valë

Dikush kënaqej veç me nga një kokë të pjekur[7]

Ndonëse nuk qëndron vetëm parakalimi mbi shumë autorë që në veprën e saj i bën pjesë Blerina Rogova Gaxha, shtresimi që ajo bën në studimin e faktimit nëpërmjet letërsisë përfshin fletë të shumta të cilat lëvizin nga personalja në kolektiven, se si realisht shndërrohet dhimbja në letërsi, e letërsia në pasqyrë të së vërtetës.

  • Reflektimi mbi pasqyrën e thyer të kohës – lufta me hijet e traumës dhe kujtesës

Ardhja e lirisë nuk bëri një kalim drastik në jetën e njerëzve. Në Memorie dhe traumë jepet liria ashtu siç erdhi, plot me dhimbje. Trauma e kujtesa e luftës nuk la mundësi që dikush ta gjejë forcën e t’i kthehet jetës, siç është rasti i Pashkës, gruas në Gjakovë e cila e dogji veten pasi iu kthyen kufomat e fëmijëve të saj, por edhe ata që e gjetën këtë forcë, kjo ishte e mbushur me hije, frikë për të dalë në pah. Ashtu siç edhe merret në veçanti Blerina Rogova Gaxha, mbesin më të prekurat gratë e dhunuara seksualisht, të cilat në liri margjinalizohen edhe nga familjarët e tyre, mbesin në rrugë, nuk trajtohen nga askush.

Mënyra se si imazhi i tyre vjen në letërsi në Memorie dhe traumë përshkruhet përplot dhimbje dhe trishtim, ku gjendja e mjerë e grave të përdhunuara shfaqë edhe gjendjen e mjerë të shoqërisë, e cila turpërohet nga ajo që nuk është krenaria e tyre:

Na shihni në sy dhe ju shohim
Ju shohim përditë po jemi kaq të verbër
Ah, ku gjendet çelësi i Ferrit tuaj
Një, dy, tre,
Nëntë rrathë thellë në shpirtin e djegur
Ju shohim e na shihni…
[8]

Kjo poezi e Adem Gashit e shfaqë këtë traumë të ngelur në gruan e përdhunuar dy herë, një herë në luftën e të gjithve e një herë në lirinë e të tjerëve por jo të sajën, kjo sepse liria asaj i solli një luftë të re.

Kështu, sa është e fuqishme kujtesa mbi një kohë që ka lënë një traumë të thellë shpirtërore?

Këtë përgjigje e jep pikërisht autorja e veprës Memorie dhe traumë, duke dokumentuar përmes autorëve rolin e letërsisë në tregimin e kësaj fuqie, ku humbja më e madhe është e brendshme, ndërsa fitorja është e jashtme dhe përplot dhimbje. Duke përfunduar kështu se çmimi i paguar është aq i shtrenjtë dhe i pakthyeshëm, aq sa të vdekurit e të zhdukurit shpesh paraqiten në letërsi në një gjendje paqeje në krahasim me ata që vazhduan të luftojnë sepse mbetën të gjallë.

  • Përfundim

Ashtu siç shprehet edhe vetë autorja letërsia e dalë nga mitra e luftës shplon pëlhurën që mbuloi traumën e thellë për ta kthyer në këngë e lament, në dëshmi poetike e në testament letrar, ajo në të vërtetë e realizon idenë e kujtesës e idenë e traumës në një përmbledhje e cila sjell autorët e letërsisë shqipe të Kosovës, duke përcjellë mesazhin në dimensione të ndryshme, nga pamja e syve të foshnjës në atë të syve të pleqve, nga pamja e të burgosurit, e të dëbuarit, të zhdukurit, të vdekurit, atij që jeton, të përdhunuarit e kështu me radhë duke përdorur thellësinë në vërtetësinë të cilën mund ta sjellë arti i letërsisë, përmes aftësisë së saj për t’u bërë një me dhimbjen, shpresën e frikën.

Blerina Rogova Gaxha me këtë studim e sjell një rezultat shumë të çmuar në kontekstin jo vetëm letrar. Andaj, përfundimi mbi këtë tekst studimi nuk ka se si t’i largohet fjalisë përfaqësuese të tij:

Lufta nuk ka kujtesë, por truri poetik mban në mend.

Shënim: Punimi është prezantuar në lëndën Letërsi aktuale shqipe, te prof. dr. Sali Bashota, studimet master, Dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë. 


Heroinat e operave të Puccini-t në skenën e amfiteatrit të Butrintit

Ministri i Ekonomisë, Kulturës e Inovacionit ndau në rrjet një album fotosh mbresëlënëse nga aktiviteti që çeli Javën Kulturore Italiane.

“Gurët e lashtë të Butrintit u zgjuan nga fuqia e interpretimit të veprës madhështore të Puccini-t. Kjo natë ishte një festë e vërtetë e kulturës së pasur italiane”, shkroi ministri Gonxhja për aktivitetin e zhvilluar në sitin arkeologjik të Butrintit.

Katër personazhe, katër gra, katër histori: drama intensive e Tosca-s, përralla tragjike e Madama Butterfly, historia e ëmbël e Mimì dhe atmosfera mistike e Turandot, erdhën në amfiteatrin antik, në 100-vjetorin e ndarjes nga jeta të kompozitorit legjendar Puccini, e njëkohësisht të gërmimeve të para në Butrint, të kryera nga italiani Ugolini.

Shfaqja “Voci di donne” e Giacomo Puccini-t mallëngjeu nga interpretimi artistik dhe kjo natë do të ngelet gjatë në kujtesën e të pranishmëve.

Ndërkohë Java Kulturore Italiane premton të tjera evente, të shumta në numër e me të njëjtën ngarkesë artistike e emocionale./atsh/KultPlus.com

8 vite më parë ka vdekur boksieri më i mirë i të gjitha kohërave,  Muhamed Ali

Sot bëhen 8 vite nga koha kur vdiq boksieri më i mirë i të gjitha kohërave, Muhamed Ali, shkruan KultPlus.

Muhamed Ali (Cassius Marcellus Clay, Jr), ka lindur më 17 janar 1942 në Loujsvilje në ShBA. Ishte një boksier profesional amerikan, ai konsiderohet si një ndër boksierët më të mëdhejnë në kategorinë e rëndë.

Një figurë kontroverze gjatë fillimit të karrierës, Ali është sot i njohur jo vetëm për aftësitë e tija në ring por edhe për vlerat që ai mbështeti: lirinë fetare dhe drejtësinë racore. Konsiderohet një ndër figurat më të njohura të sportit në 100 vitet e fundit.

Në moshën 22 vjeçare arriti të bëhej kampion i botës në peshat e rënda, në vitin 1964 duke fituar ndaj Sonny Listonit. Pak pas asaj ndeshjeje ai u konvertua në Islam, për të cilin vendim, ndikim të madh kishte miku i tij i ngushtë Malcolm X.

Ai ishte aktiv prej vitit 1960 deri 1967 dhe prej 1970 deri 1981. Gjatë karrierës arriti të bëhet boksieri më i mirë në kategorinë e tij dhe llogaritur sipas pikëve është boksieri më i mirë i të gjitha kohërave me 1,971 pikë.

Nga 61 ndeshje boksi ai ka arritur 56 fitore (36 me nokaut) dhe 5 humbje. Muhammad Ali ndërroi jetë në një spital të Arizonas në 3 qershor 2016.

Nga viti 1967 gjer në vitin 1970 për tri vite me radh iu mor licensa e boksimit për shkak të refuzimit dhe protestës së tij që të shkonte në luftë në Vietnam.

Ai u martua katër herë dhe ka nëntë fëmijë: shtatë vajza dhe dy djem. Për herë të parë, ai u martua më 14 gusht 1964 me Sonji Roi, por u divorcuan më 10 janar 1966. Më 17 gusht 1967, ai u martua me Belinda Boyd. Më vonë, ajo u knovertua në Islam dhe e ndryshoi emrin e saj në “Khalilah Ali”. Ata kishin katër fëmijë: Maryum, binjakët Jamillah and Rasheda dhe Muhammed Ali, Jr..

Më 1977, ai u martua me Veronica Porsche. Ata kishin një vajzë me emrin Lejla Ali. Muhammedi dhe Porsche u divorcuan në vitin 1986.

Më 19 nëntorë 1986, ai u martua me Yolanda “Lonnie” Williams, ku më vonë Lonnie konvertohet në Islam.

Ai vdiç 3 qershor 2016./KultPlus.com

3 qershori, Dita Botërore e Biçikletës

Në kalendarin e Kombeve të Bashkuara, 3 qershori njihet si Dita Botërore e Biçikletës. Kjo ditë tërheq vëmendjen tek përfitimet që vijnë nga përdorimi i biçikletës, një mjet transporti i thjeshtë, i përballueshëm financiarisht, i pastër dhe i përshtatshëm për mjedisin.

“Biçikleta kontribuon në ajër më të pastër dhe më pak ngarkesë në trafik si dhe e bën arsimin, kujdesin shëndetësor dhe shërbimet e tjera sociale më të aksesueshme për popullatat më në vështirësi”, thotë OKB.

Biçikleta është një sistem i qëndrueshëm transporti që promovon rritjen ekonomike, redukton pabarazitë, ndërkohë që forcon luftën kundër ndryshimeve klimatike.

Më 15 mars të vitit 2022, Asambleja e Përgjithshme miratoi rezolutën për integrimin e biçikletave të zakonshme në sistemet e transportit publik, për një zhvillim të qëndrueshëm. Rezoluta theksoi se biçikleta është një instrument i transportit të qëndrueshëm dhe përcjell një mesazh pozitiv për nxitjen e konsumit dhe produkteve që kanë një ndikim pozitiv tek klima.

Autoritetet kujtojnë se aktiviteti i rregullt fizik me intensitet të moderuar si, ecja, çiklizmi ose sporti sjellin përfitime të rëndësishme për shëndetin.

Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, infrastruktura e sigurt për ecje dhe çiklizëm është gjithashtu një rrugë për arritjen e barazisë më të madhe shëndetësore. Prandaj, përmirësimi i transportit aktiv nuk është vetëm i shëndetshëm, është gjithashtu i barabartë dhe me kosto të përballueshme./atsh/ KultPlus.com

Del nga shtypi numri i ri i revistës letrare dhe kulturore “PEN KOSOVA

Numri më i ri, i dhjeti më radhë, i revistës letrare dhe kulturore “PEN Kosova” këto ditë doli nga shtypi. Revista përmban punime të llojeve dhe zhanreve të ndryshme.

Revista hapet me intervistën e zhvilluar me veteranin e gazetarisë, Nehat Islami. Përmes një dialogu të përbashkët, shkrimtari Ibrahim Kadriu dhe gazetari Nehat Islami, përmes kësaj interviste i kanë trajtuar gjurmët e gazetarisë nëpër dekada si dëshmi të realitetit kulturor, shoqëror dhe historik në Kosovë e më gjerë.

Në vazhdim të revistës prezantohen tri shkrime eseistike të kritikut letrar, publicistit dhe veprimtarit, Xhemail Mustafa, pastaj shkrimi i Avni Spahiut me titullin “Arbëreshët e Nju-Orleansit” dhe shkrimi kritik i Naim Kryeziut për shkrimtarin Herman Hese, bashkë me përkthimin e poezisë “Mjegulla” nga gjuha gjermane në shqip.

Në rubrikën e eseve të përkthyera, prezantohen shkrimet e autorëve: George Steiner (Shkrim-këndimi i ri), përkthyer nga Gëzim Aliu, Charles Harper Webb (Vlerat konkurruese në poezinë bashkëkohore), përkthyer nga Demë Topalli, Erich Auerbach (Viko dhe historizmi estetik), përkthyer nga Ilir Breca dhe Charlotte A. Graham (Orë e fundit të Konicës), përkthyer nga Greta Avdyli.

Në këtë numër të revistës me prozë paraqiten Ibrahim Berisha, Rifat Ismaili dhe Aziz Mustafa, ndërsa me poezi,  Dije Demiri Frangu, Bujar Tafa, Engjëll I. Berisha dhe Dea Basha. Gjithashtu, me një cikël poezish të përkthyera nga gjuha kroate në shqip nga Bekim Shala, është prezantuar poeti kroat Nedjeljko Shpilek.

Botimi i kompletit të veprave të Basri Çapriqit në katër vëllime (poezi, studime, ese, publicistikë), zë një vend të veçantë  në këtë numër të revistës, përmes shkrimeve të Milazim Krasniqit, Osmani Gashit, Sali Bashotës dhe Ibrahim Berishës, ndërsa ligjërata e nobelistit të letërsisë për vitin 2017, Kazuo Ishiguro, përkthyer nga Avni Spahiu është shkrimi i fundit i botuar në revistë.

Botimi i revistës letrare dhe kulturore “PEN Kosova” është përkrahur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit e Republikës së Kosovës./KultPlus.com

Nis Java e Krenarisë në Prishtinë

Në Prishtinë do të nis Java e Krenarisë me sloganin ‘Kemi qenë dhe do t`jemi’. Sipas një komunikate për media nga Prishtina Pride, u tha se ky shënon edicionin e tetë të Javës së Krenarisë në Kosovë.

Hapja zyrtare e Javës së Krenarisë do të bëhet nën patronimin e Zyrës për Qeverisje të Mirë, të Drejta të Njeriut, Mundësi të Barabarta dhe Kundër Diskriminimit, duke filluar nga ora 18:00 në ndërtesën e Qeverisë së Kosovës.

Të pranishëm do të jenë: Habit Hajredini – Drejtor i Zyrës së Kryeministrit për Qeverisje të Mirë.
Fjalë rasti: Glauk Konjufca, Kryetar i Parlamentit të Republikës së Kosovës (TBC), Albulena Haxhiu, Ministre e Drejtësisë, Tomáš Szunyog, Shef i Zyrës së BE-së në Kosovë, Alyson Grunder, Zv. Ambasadore e Shteteve të Bashkuara në Republikën e Kosovës, Jonas Westerlund, Ambasadori i Suedisë në Kosovë, Arber Nuhiu, Drejtor Ekzekutiv i Qendrës për Zhvillimin e Grupeve Shoqerore -CSGD./KultPlus.com

100 vite nga vdekja e Franc Kafkës

Sot bëhen 100 vite nga vdekja e një prej shkrimtarëve më të mirë të historisë së njerëzimit, Franc Kafkës, shkruan KultPlus.

Franz Kafka ka lindur më 3 Korrik të vitit 1883 në Pragë të Austro-Hungarisë, apo siç njihet sot me emrin Republika Çeke.

Ishte një nga shkrimtarët e historive të shkurtra, dhe një nga modernistët më të mëdhenj të gjuhës gjermane të shekullit XX. Disa nga shkrimet e tij mbetën të pambaruara dhe u botuan pas vdekjes së tij, megjithëse dëshira e tij ishte që ato të asgjësoheshin, e të cilat janë bërë ikona në letërsinë e Perëndimit.

Pjesa e tij më e njohur përfshin një tregim të shkurtër me emërtimin “Die Verëandlung” (Metamorfoza, Shëndërrimi) dhe romani i tij i pambaruar “Der Prozess” (Procesi) dhe “Das Schloß” (Kështjella).

Mbiemri “kafkor” ka hyrë në përdorim të shënojë rrethanat e rëndomta të llojit absurd dhe surreal zakonisht të gjetura në veprat e Kafkës.

Disa nga veprat që mund të shtjellohen dhe të përkthyera në shqip janë: “Procesi”, “Metamorfoza”, “Kështjella” në formën e romanit por dhe nga proza e tij e shkurtër në formën e tregimit. Disa nga tregimet e tij janë “Një Leksion Akademik”, “Populli i Minjve”, “Barbarët”, etj.

Fatkeqësisht veprat e tij janë në shumicën e tyre të humbura dhe për më tepër nga vetë dëshira e autorit për t’i asgjësuar ato. Ajo që mund të analizohet për këtë shkrimtar, është vënia re e një ndryshimi rrënjësor të formës në veprën e tij dhe në përmbajtje.

Ai shpesh përdorë një formë të veçantë dhe të thatë simbolike ku majmunët flasin, njerëzit transformohen, portretizohen në mostra etj, pra një realitet jashtëtokësor për të analizuar bujtinën tokësore në formën e saj më reale. Ky konstatim mund të duket kontradiktor në vetvete por nis nga një simbolikë surreale që kërkon vëmendje për problemet e mëdha universale që prezanton Kafka.

Disa nga shkrimet dhe përkthimet e tij:

1909: Një libër lutjesh grash (Ein Damenbrevier)
1909: Një bisedë me të luturin (Gespräch mit dem Beter)
1909: Një bisedë me të dehurin (Gespräch mit dem Betrunkenen)
1909: Aeroplani në Brescia (Die Aeroplane in Brescia)
1911: Rihardi dhe Samueli (Richard und Samuel)
1912: Zhurmë e madhe (Großer Lärm)
1913: Soditje (Betrachtung; me 18 tekste prozë)
1913: Gjykimi (Das Urteil)
1913: Fokisti (Der Heizer)
1915: Metamorfoza (Die Verëandlung)
1915: Para ligjit (Vor dem Gesetz; pjesë i romanit “Procesi”)
1918: Vrasja (Der Mord)
1918: Një doktor vendi (Der Landarzt)
1919: Në koloninë ndëshkuese (In der Strafkolonie)
1921: Kalorësi i kovave (Der Kübelreiter)

Ai vdiq më 3 Qershor 1924 në Vjenë të Austrisë, në moshën 41 vjeçare./KultPlus.com

Rama: Plazhi ranor i Tushemishtit, gati për të mirëpritur edhe më shumë turistë

Pogradeci, me ujin e kaltër të liqenit në një vijë prej 24 kilometrash nga fshati Lin deri në Tushemisht është gati të mirëpresë pushuesit dhe turistët edhe për këtë sezon veror.

Kryeministri Edi Rama ka publikuar në rrjetet sociale pamje nga plazhi ranor në Tushemisht.

Rama thekson se gjithçka është gati për këtë sezon veror për të mirëpritur edhe më shumë turistë buzë liqenit.

Tushemishti është një nga fshatrat turistike model, i cili çdo verë mbi popullohet me pushues vendas dhe nga vende të ndryshme të botës.

Vitet e fundit është zhvilluar edhe turizmi familjar i shtrirë në të gjithë fshatin ndërsa plazhi ranor me ujë të pastër i Tushemishtit është një nga më të populluarit.

Në Pogradec, tre projekte të integruara, Shëtitorja e Tushemishtit, Parku i Drilonit dhe rruga  deri në pikën doganore të Tushemishtit, i kanë dhënë një tjetër dimension zhvillimi të turizmit të këtij qyteti duke nxjerrë edhe më shumë në pah perlat natyrore, me të cilat është e veshur kjo zonë.

Krahas turizmit tradicional liqenor, turistët dhe pushuesit që vizitojnë Pogradecin do të kenë mundësi të ndjekin dhe frekuentojnë edhe shumë aktivitete të ndryshme sportive, social kulturore që ka programuar të realizojë bashkia e Pogradecit përgjatë gjithë sezonit veror.

Bashkia e Pogradecit ka publikuar kalendarin me 100 ditë aktivitete të shumta sportive, kulturore dhe artistike që do të shoqërojnë sezonin veror 2024.

Kalendari përfshin një shumëllojshmëri aktivitetesh që kanë nisur prej muajit prill e vijojnë deri në tetor.

Vend të rëndësishëm do të zënë edhe aktivitetet sportive ujore që do të gjallërojnë edhe më shumë sezonin turistik, ndërsa një agjendë e pasur kulturore fton të gjithë artdashësit të ndjekin aktivitete dedikuar muzikës, librit, pikturës, karikaturës, poezisë etj.

Ditët kalendarike nuk shijohen vetëm nga qytetarët por dhe turistët që do zgjedhin Pogradecin për pushime duke i dhënë një tjetër ngjyrë qytetit liqenor që së fundi është bërë mjaft i preferuar nga vizitorët e shumtë./atsh/KultPlus.com

“Këndo o zog i malit se sot jam mërzitë” (VIDEO)

Qamili i Vogël, Mazllom Mejzini dhe Ismet Peja janë tre emrat më të spikatur të muzikës popullore shqiptare që ndër vite kanë sjellë këngë që mbesin të pavdekshme, shkruan KultPlus.

Tre këngëtarët shpesh kanë sjell interpretime të përbashkëta. “Këndo o zog i malit”, “Prej mallit të bukurisë” e “Dil njëherë moj vajzë e bukur”, janë disa nga këngët që mbesin vlerë e trashëgimisë sonë muzikore.

KultPlus, në nderim të jetës dhe veprës së këtyre artistëve, e në veçanti sot si homazh për veprën e Ismet Pejës që sot u nda nga jeta, ju sjell interpretimin e këngës “Këndi o zog i malit”:

I: K’ndo o zog i malit
Se sot jam mërzitë. :I
I: K’ndo kangën e djalit
E m’shëro në shpirt. :I
Zemra ime e shkreta
Asht tuj vujtun zi.
M’bahet porsi bleta
T’shof at djalë të ri.
Prej së largu ndjeva
Zogun tuj këndu’.
Menjëher u ktheva
Me mall me e ndëgju’.
At’her zemra ime
Si lule n’mëngjes.
U mbush me kujtime
N’dashuni u ndez. / KultPlus.com

Në gjurmët e teatrit antik të Orikumit, aty ku koha duket se ka ndalur

Teatri antik, pjesë e Parkut Arkeologjik të Orikumit, Vlorë, është një nga destinacionet kulturore që po tërheq gjithnjë e më shumë vizitorë nga vendi dhe bota.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit Blendi Gonxhja shprehet se Teatri antik, pjesë e Parkut Arkeologjik të Orikumit, është një destinacion që po tërheq çdo vit vizitorë nga vendi dhe e gjithë bota, “si një dëshmi e gjallë e lashtësisë, aty ku janë vendosur veprat madhështore të parardhësve tanë”.

“Teatri Antik i Orikumit nuk është vetëm një udhëtim në histori, por një përvojë frymëzuese, midis kulturës, natyrës dhe pasurisë shpirtërore”, shprehet Gonxhja.

Ky teatër përfaqëson një nga ndërtesat me monumentale të zbuluara në Orikum. Monumenti daton në fillimin e shekullit III para Krishtit dhe paraqet disa karakteristika të rralla për teatrot e botës antike./KultPlus.com

142 vite nga vdekja e Giuseppe Garibaldi, luftëtari i paepur për bashkimin e Italisë


Giuseppe Garibaldi lindi në Nice më 4 korrik 1807. Një personazh i shqetësuar dhe i etur për aventura, që në një moshë shumë të re ai u nis si detar për të ndërmarrë jetën në det.

Më 1832, gati njëzet e pesë vjeç, ai ishte kapiten i një anijeje tregtare dhe në të njëjtën periudhë ai filloi të afrohej në lëvizjet patriotike evropiane dhe italiane (siç është, për shembull, lëvizja Mazziniane “Giovine Italia”), dhe të përqafojë idealet e tyre të lirisë dhe pavarësisë.

Më 1836 ai zbarkoi në Rio de Janeiro dhe nga këtu filloi periudha, e cila zgjati deri më 1848, në të cilën ai u angazhua në ndërmarrje të ndryshme të luftës në Amerikën Latine.

Ai lufton në Brazil dhe Uruguaj dhe grumbullon një përvojë të madhe në taktikat guerile bazuar në lëvizje dhe veprime surprizë. Kjo përvojë do të ketë vlerë të madhe për stërvitjen e Giuseppe Garibaldit si si një drejtues luftimesh, ashtu edhe si një takticien i paparashikueshëm.

Më 1848 u kthye në Itali ku shpërtheu lëvizjen e pavarësisë, me Pesë ditët e famshme të Milanos. Më 1849 ai mori pjesë në mbrojtjen e Republikës Romake së bashku me Mazzini, Pisacane, Mameli dhe Manara, dhe ishte shpirti i forcave republikane gjatë luftimeve kundër aleatëve francezë të Papës Pius IX. Fatkeqësisht, republikanët detyrohen të pranojnë epërsinë e forcave të armikut dhe Garibaldi detyrohet të braktisë Romën më 2 korrik 1849.

Nga këtu, duke kaluar mënyra shumë të rrezikshme përgjatë të cilave ai humbet shumë shokë besnikë, ndër të cilët gruan e dashur Anita, ai mundi të arrijë në territorin e Mbretërisë së Sardenjës.

Pastaj fillon një periudhë e endjes nëpër botë, kryesisht në dete, e cila më në fund e çon atë në Caprera më 1857.

Garibaldi megjithatë nuk braktis idealet për bashkimin e Itailisë dhe më 1858-1859 ai takohet me Cavour dhe Vittorio Emanuele, të cilët e autorizojnë atë për të formuar një organ të vullnetarëve, një organ që quhej “Cacciatori delle Alpi” dhe në komandën e të cilit u vendos vetë Garibaldi.

Merr pjesë në Luftën e Dytë të Pavarësisë duke arritur suksese të ndryshme, por armëpushimi i Villafranca ndërpret operacionet dhe Gjuetarët e tij.

Më 1860 Giuseppe Garibaldi ishte promovues dhe drejtues i ekspeditës së Një Mijëve; ngre spirancën nga Quarto (Gjenovë) më 6 maj 1860 dhe zbarkon në Marsala pesë ditë më vonë. Nga Marsala fillon marshimi i tij triumfal; mund Bourbonët në Calatafimi, arrin në Milazzo, merr Palermon, Messinan, Siracusen dhe çliron plotësisht Siçilinë.

Më 19 gusht ai zbarkon në Kalabri dhe, duke lëvizur shumë shpejt, bën kërdi në linjat e Bourbonëve, pushton Reggion, Cosenzan, Salernon; më 7 shtator hyn në Napolin e braktisur nga Mbreti Francesco II dhe më në fund mposht Bourbonët në Volturno.

Më 26 tetor Garibaldi u takua në Vairano me Vittorio Emanuele II dhe vuri territoret e pushtuara në duart e tij: ai pastaj u tërhoq përsëri në Caprera, gjithmonë i gatshëm për të luftuar për idealet kombëtare.

Më 1862 ai u vu në krye të një ekspedite të vullnetarëve në mënyrë që të çlironte Romën nga qeveria papale, por ndërmarrja u kundërshtua nga Piemonte, kështu që u ndalua më 29 gusht 1862 në Aspromonte.

I burgosur dhe më pas i liruar në Caprera, ai mbeti në kontakt me lëvizjet atdhetare që veprojnë në Evropë.

Më 1866 ai mori pjesë në Luftën e Tretë të Pavarësisë nën komandën e Departamenteve Vullnetare. Ai vepron në Trentino dhe këtu arrin fitoren e Bezzecca (21 korrik 1866), por, përkundër situatës së favorshme në të cilën nodhej kundër austriakëve, Garibaldi duhet të pastrojë territorin e Trentinos me urdhër të piemontasve, të cilëve iu përgjigjet me “Obbedisco” – “Unë bindem “,  që mbeti e famshme.

Më 1867 ai drejtoi përsëri një ekspeditë që synonte çlirimin e Romës, por përpjekja dështoi me humbjen e forcave garibaldine në Mentana përballë forca Franko-Papale.

Në vitin 1871 ai mori pjesë në ndërmarrjen e tij të fundit të luftës përkrah francezëve në luftën Franko-Prusiane, ku, megjithëse ai mundi të arrijë disa suksese, asgjë nuk mund të shmangte humbjen përfundimtare të Francës.

Më në fund u kthye në Caprera, ku kaloi vitet e fundit dhe ku vdiq më 2 qershor 1882. /KultPlus.com

Java e Kulturës Italiane, Rama: Pafundësi emocionesh, të gjitha për t’u përjetuar në çdo grimcë

Shqipëria mikpret Italinë, nga data 2 deri me 8 qershor, në një javë të mbushur me një seri aktivitetesh kulturore e sportive.

Kryeministri Edi Rama ndau sot në rrjetet sociale një video informuese mbi aktivitetet që do të organizohen në kuadër të kësaj jave duke nisur nga koncerte, opera, shfaqje moderne, sport e shumë të tjera.

“Koncerte, opera, shfaqje bashkëkohore, dizajn, arkitekturë, sport, konferenca, një pafundësi aktivitetesh dhe emocionesh, të gjitha për t’u përjetuar në çdo grimcë”, shkruan Rama në rrjetet sociale.

Java Kulturore Italiane do të jetë e mbushur me aktivitete që përfaqësojnë thelbin dhe më të mirën e kësaj kulture që admirohet nga e gjithë bota dhe është një nga lokomotivat e kulturës së njerëzimit.

Nga Tirana në Gjirokastër, nga Saranda në Gramsh, Italia bëhet një me Shqipërinë në një festë të madhe të pasur me muzikë, art dhe solidaritet. Mrekullohuni me kërcimin në kornizën magjepsëse të teatrit të Butrintit, vraponi me të rinjtë në Run 4 Autism, shijoni artet bashkëkohore në Shkodër, kërceni në Vlorë e Gjirokastër me tarantën e më pas dj set, ekspozita, konferenca, ushqim.

Java e Italisë është kjo dhe shumë më shumë.

Më 7 qershor do të mbahet koncerti i artistit të mirënjohur, Diodato.

Javët Kulturore Ndërkombëtare nisën më datën 2 maj, me javën kushtuar Bashkimit Evropian, vijuan me Javën Kulturore Franceze e Javën Kulturore Greke.

Ato do të mbyllen në fund të nëntorit me Javën Kulturore të Kosovës, që ashtu si edhe në edicionet e tjera, përkon me javën e festës kombëtare./KultPlus.com

Mund të shkruaj

Poezi nga Pablo Neruda.

Mund të shkruaj vargjet më të trishta këtë natë.
Të shkruaj, për shëmbull: “Nata është yjësuar,
Dhe drithëruesit, të kaltrit yje, atje larg”.

Era e natës sillet në qiell dhe këndon.

Mund të shkruaj vargjet më të trishta këtë natë.
E doja, dhe ajo më donte nganjëherë gjithashtu.

Në netë si kjo e kisha ndër krahët e mia.
E puthja aq shumë herë nën qiellin e pafund.

Ajo më donte, dhe unë e doja nganjëherë gjithashtu.
E si të mos doja të tillë sy të mëdhenj tërheqës.

Mund të shkruaj vargjet më të trishta këtë natë.
Duke menduar që nuk e kam. Duke ndjerë që e humba.

Të dëgjoj natën e pamasë, më e pamasë pa të.
Vargjet bien mbi shpirtin si mbi barin vesa.
Po ç’rëndësi ka kur dashuria ime nuk mund ta ruante
Nata është yjësuar dhe ajo nuk është me mua.

Kjo është e gjitha. Së largu dikush këndon. Atje larg..
Shpirti im nuk ndjehet mirë se e humbi atë.

Si të jenë duke kërkuar sytë e mi vështrojnë për të.
Zemra ime vështron, por ajo nuk është me mua.

E njëjta natë që zbardhëllon të njëjtat pemë
Ne vetë, ata të atëhershmit, nuk jemi të njëjtët.

Më nuk e dua, është e qartë, por sa shumë e doja
Zëri im vështron për erën që të takojë veshin e saj.

E tjetrit. Do jetë e tjetrit. Si para puthjeve të mia.
Zëri i saj, trupi i saj i tejdukshëm. Sytë e saj të paskaj.

Unë nuk e dua, është e qartë, por mbase e dua.
Është kaq e shkurtër dashuria, dhe kaq i madh harrimi.

Sepse në netë si kjo e mbaja atë mes krahëve,
Shpirti im ndjehet keq që e ka humbur.

Megjithëse kjo është dhimbja e fundit që ajo me shkaktoi,
Dhe këto janë vargjet e fundit që unë ja shkruaj./KultPlus.com

Pianistja Sofya Gulyak sjell magjinë e kryeveprave botërore në natën e dhjetë të ‘Chopin Piano Fest’

Flonja Haxhaj

Në mbrëmjen e dhjetë të ‘Chopin Piano Fest Prishtina’, publiku pati mundësinë të mirëpriste pianisten e përmasave të jashtëzakonshme, Sofya Gulyak. Me një program të përzgjedhur që përfshinte kryevepra të literaturës pianistike botërore, Gulyak dha një emocion të jashtëzakonshëm përpara publikut në Prishtinë, shkruan KultPlus.

Me një mjeshtëri që e karakterizon, Sofya Gulyak interpretoi veprat ‘Chaconne’ dhe ‘Nun Komm, der Heiden Heiland BËV659’  nga J.S.Bach – Busoni, ‘Prelude’ nga C.Franck, ‘Prelude’, ‘Rondo a la Mazur Op.5’ dhe ‘Liszt. Meine Freuden, Maiden’s Ëish’ nga F.Chopin.

Sofya Gulyak, me origjinë nga Britania e Madhe dhe Lituania, është një artiste e njohur ndërkombëtarisht. Ajo është laureate e çmimit të parë dhe medaljes së artë të Princeshës Mary në Konkursin Ndërkombëtar të Pianos të Gjashtëmbëdhjetë të Leeds, duke u bërë gruaja e parë në historinë e konkursit që fitoi këtë titull të artë. Kjo arritje madhështore ishte vetëm fillimi i një karriere të shkëlqyer që e ka parë atë të performojë në skena të ndryshme në mbarë botën, duke marrë gjithnjë vlerësime të larta nga kritika.

Pas koncertit që magjepsi audiencën në ‘Chopin Piano Fest’, për KultPlus foli vetë artistja Sofya Gulyak e cila tha se ndjehet mirënjohëse për ftesën që mori dhe mikpritjen që iu bë në Kosovë.

“Audienca është e merekullueshme, shumë e ngrohtë, njerëzit janë shumë të dashur dhe vërtet e kam shijuar prezencën time këtu. Më pëlqejnë të kombinoj vepra dhe të zbuloj pak në programin ti, si për shembull Busonin, kam dashur t’i përfshij disa nga transkriptet e tij”, tha ajo.

Gulyak më tutje foli edhe për bashkëpunimin me ‘Chopin Piano Fest’ duke thënë se ishte surprizuese që në momentin që u kontaktua.

“Bashkëpunimi me ‘Chopin Piano Fest’ filloi si një suprizë, unë u kontaktova  dhe isha e surprizuar që do të vija në Kosovë, në një vend që nuk kisha qenë më herë, prandaj shumë e lumtur që e vizitova dhe performova para publikut këtu”, përfundoi Gulyak.

Lejla Pula, drejtoreshë artistike e ‘Chopin Piano Fest Prishtina’ u shpreh shumë e lumtur që në natën e dhjetë të këtij festivali, publiku pati mundësinë që të dëgjojë një pianist të përmasave të jashtëzkonshme.

“Sonte vërtet kemi pasur një pianiste e artiste te përmasave të jashtëzakonshme. Unë kam qenë shmë e lumtur që kam biseduar me të dhe ajo ka pranuar ftesën të vijë këtu, as nuk ka pyetur çfarë salle e piano është. Thjesht është një artiste e vërtetë dhe njeri i veçantë. Ajo jep në tri anë të botës mësim, është një pianoste e jashtëzakonshme, një pianiste e kulmit të perfeksionizmit të pianizmit botëror. E kemi pasur sot një program që nuk e dëgjojmë shpesh, vepra kapitale, monumentale të literaturës pianistike, siç ishte Bach e Chopin“, u shpreh Pula, e cila mes tjerash tha se ndjehet e lumtur që Sofya Gulyak, me mjeshtërinë e saj, magjepsi audiencën në ‘Chopin Piano Fest’.

Ndërkaq, ‘Chopin Piano Fest Prishtina’ do të zgjasë deri më 9 qershor, e përgjatë kësaj periudhe, publiku do të ketë mundësinë të shijojë perlat e muzikës klasike, të sjella nga artistë vendorë e ndërkombëtarë./KultPlus.com

Më 2 qershor 1740 lindi De Sade, shkrimtari me shpirt të lirë që e kaloi jetën nëpër burgje

Shkrimtari i lindur më 2 qershor 1740 në Paris, Donatien Alphonse François De Sade, i njohur si Marquis De Sade, është njeriu që do të jetojë dhe të ndjejë metamorfozën e një France, e cila me 1789 hyn në historinë botërore të revolucioneve shoqërore.

Një familje aristokratike, ai u regjistrua në moshën katërmbëdhjetë vjeç në një shkollë ushtarake të rezervuar për fëmijët e fisnikërisë më antike. I emëruar nëntoger në moshën pesëmbëdhjetë vjeç, ai mori pjesë në Luftën e Shtatë vjetëve kundër Prusisë, i dalluar për guximin, por edhe për një shije të caktuar ndaj tepërimit. Më 1763 u ul në gradën e kapitenit dhe filloi të bëjë një jetë mashtrimesh dhe argëtimiesh të pakursyera, duke iu vardisur aktoreve të teatrit dhe kurtizaneve të reja.

Më 17 maj të po këtij viti ai u detyrua nga babai i tij të martohej me Renee Pelagie de Montreuil, një vajzë që i përkiste një familje të fisnikërisë së vonë, por shumë e pasur. Sipas disa burimeve, qëllimi i babait ishte ta bënte të vinte kokën në vendin e duhur; sipas të tjerëve do të kishte për qëllim vetëm sigurimin e trashëgimisë familjare të vajzës, duke pasur parasysh situatën e pasigurt ekonomike në të cilën ndodhej familja De Sade në atë kohë.

Sidoqoftë, ajo që është e sigurt është se martesa nuk e bën atë të braktisë zakonet e vjetra. Në të kundërt: Disa muaj pas dasmës ai u burgos për pesëmbëdhjetë ditë në burgjet e Vincennes për shkak të “sjelljes së jashtëligjshme” në një bordel. Kjo do të jetë e para nga një seri e gjatë qëndrimesh në burg.

E dyta do të jetë më 1768, kur ai do të burgoset për gjashtë muaj për rrëmbimin dhe torturimin e një gruaje. I liruar me urdhër të mbretit ai u kthye të përkushtohej në profesionet e tij të preferuara. Ai organizon festa dhe vallëzime në fermën e tij në La Coste dhe fillon të udhëtojë në shoqëri me motrën më të vogël të gruas së tij, Anne, me të cilën ka rënë në dashuri dhe me të cilin ka pasur një marrëdhënie seksuale për ca kohë.

Më 1772, vit në të cilin u realizua për herë të parë një vepër e tij teatrore, ai u akuzua për helmim. Gjatë një orgjie në të cilën ai kishte marrë pjesë së bashku me katër prostituta dhe shërbëtorin e tij Armand, ai në fakt u kishte dhënë grave ilaçeve të ëmbla të adhuruara, të cilat, në vend të efektit të shpresuar për afrodiziak, u kishin shkaktuar atyre sëmundje të mëdha. Ai arrin të shpëtojë duke u arratisur në Itali. I dënuar me vdekje në mungesë, ai arrestohet nga militantët e Mbretit të Sardenjës dhe burgoset në burgun e Milanos. Ai arratiset pas pesë muajsh. Pastaj, pas pesë vitesh orgji, udhëtimesh dhe skandalesh, më 1777 u arrestua në Paris. Në burgun e Vincennes ai filloi të shkruante drama dhe romane. Ai transferohet në Bastijë, ku ai shkruan 120 ditët e Sodomës dhe fatkeqësitë e virtytit. Në korrik 1789, dhjetë ditë para se të merrej Bastija, ai u transferua në një azil. Ai është i detyruar të braktisë bibliotekën e tij me 600 vëllime dhe të gjitha dorëshkrimet.

Më 1790, siç është rasti për shumicën e atyre që u burgosën nën Ancien Régime, liria e tij u rivendos. Ai kthehet të jetojë me gruan e tij, por kjo, e lodhur nga dhuna e tij, e braktis. Fëmijët, të lindur më ’67, më ’69 dhe ’71, emigrojnë. Ai më pas lidhet me Marie Constance Quesnet, një aktore e re që do të mbetet me të deri në fund.

Ai përpiqet të na bëjë të harrojmë origjinën e tij fisnike duke milituar në grupin revolucionar të lagjes së tij, por ai nuk ia del me sukses dhe, më 1793, arrestohet dhe dënohet me vdekje. Fati duket se e ndihmon. Për një gabim administrativ ai është “harruar” në qelinë e tij. Ai arrin të shmangë gijotinën dhe do të dalë në qarkullim në tetor 1794.

Më 1795 është botuar “Filozofia në Boudoir”, “Gjystina e re” (“Gjystina ose gabimet e virtytit” ishte botuar në mënyrë anonime katër vjet më parë) dhe “Zhyljeta”. Ai akuzohet nga shtypi se është autor i “romanit famëkeq” “Gjystine” dhe, pa asnjë gjykim, por vetëm me një vendim administrativ, në 1801 u internua në azilin e Charenton. Protestat dhe thirrjet e tij nuk do të vlejnë asgjë dhe, gjykuar i çmendur, por krejtësisht i kthjellët, ai do të kalojë 13 vitet e fundit të jetës së tij këtu. Ai vdiq më 2 dhjetor 1814, në moshën 74 vjeç. Tridhjetë prej të cilave kaluan në burg.  /KultPlus.com

Eminem publikon albumin e ri “The Death of Slim Shady” – “alter ego-ja” provokuese e reperit

Njëzet e pesë vjet pasi shpërtheu në skenë, duket se “alter ego-ja” provokuese e reperit Eminem, Slim Shady, më në fund mund të heshtë, sipas BBC.

Antagonisti Slim Shady, me flokët e tij biondë dhe xhinset blu, buronte nga i vetë-përshkruari i Eminem “të bardhët e varfër”.

Në një njoftim befasues në prill, Eminem zbuloi se albumi i tij i ri, “The Death of Slim Shady” (Coup de Grâce), do të publikohej këtë verë.

Duke shfaqur “cameos” të ikonave te repit Dr Dre, Snoop Dogg dhe 50 Cent, si dhe figura komike si Pete Davidson dhe Shane Gillis, Eminem qëndron ballë për ballë me anti-heroin që ai krijoi.

Titulli i albumit të ri sugjeron një fund të dhunshëm të Slim Shady, me vetë reperin që e mbyll duke thënë: “E dija që ishte vetëm nje çështje kohe”.

Marshall Mathers III, Eminem u rrit në lagjet e varfëra të Miçiganit, ku shumica e banorëve ishin njerëz me ngjyrë nga Detroiti.

Rep-i u bë një arratisje – kur ai ishte ende një adoleshent – nga një fëmijëri e marrëdhënieve të tensionuara prindërore dhe bullizmit.

Eminem u përpoq të depërtonte në skenën muzikore dhe u ndje i “dërrmuar” kur Vanilla Ice – u bë reperi i vetem i bardhë i njohur në vitin 1990, kënga e tij “Ice Ice Baby” shiti miliona.

“Emri i Ice u bë sinonim i suksesit të shitjes dhe prodhimit”, tha Justin Sayles i “The Ringer”.

Por, Mathers ishte ndryshe, “një produkt i vërtetë i rrugëve të getos”, shkruan Nick Hasted në biografinë e “Eminem”./KultPlus.com

Ekspozita në COD, Gonxhja: Mundësi unike për të përjetuar artin që sfidon dhe inspiron

Java Kulturore Italiane fillon sot, por ndërkohë aktivitetet që sjellin një pjesë të kësaj kulture kanë nisur më herët.

Kështu është dhe ekspozita: Aktivizim për një Transformim Social të Përgjegjshëm.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja fton qytetarët ta vizitojnë këtë ekspozitë kaq të veçantë të mjeshtrit ndërkombëtar Michelangelo Pistoletto, e cila po mbahet në sallën COD të Kryeministrisë.

Sipas Gonxhes, kjo ekspozitë “ofron një mundësi unike për të përjetuar artin që sfidon dhe inspiron ndryshime sociale të përgjegjshme.

Bëhuni pjesë e këtij aktivizimi artistik, i cili synon të nxisë reflektim dhe veprim për një shoqëri më të drejtë dhe të qëndrueshme”.

Ekspozita është e hapur deri më 2 korrik./KultPlus.com

Presidentja Osmani ngushëllom familjarët dhe kolegët për vdekjen e Agim Vatovcit

Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, ka ngushëlluar familjarët, të afërmit, kolegët dhe Shoqatën e Personave me Aftësi të Kufizuara për ndarjen nga jeta të Agim Vatovcit, përcjell KultPlus.

Në vijim KultPlus ua sjell postimin e plotë të Presidencës:

Presidentja Vjosa Osmani ngushëllon familjen, të afërmit, kolegët dhe Shoqatën e Personave me Aftësi të Kufizuara për ndarjen nga jeta të Agim Vatovcit

Me dhimbje të thellë e pranuam lajmin për ndarjen nga jeta të avokuesit për të drejtat e njeriut, Agim Vatovci, njëherësh kryetar i Shoqatës së Personave me Aftësi të Kufizuara.

Kontributi i tij për avokimin, fuqizimin dhe mbështetjen e personave me nevoja të veçanta, do të mbetet shembull për brezat.

Përkushtimi dhe pasioni i tij i palëkundur për këtë kauzë, luajti rol të jashtëzakonshëm në transformimin e jetës për personat e kësaj kategorie.

Ju shpreh ngushëllime të sinqerta familjes, të afërmve, kolegëve dhe Shoqatës së Personave me Aftësi të Kufizuara!

Në këto çaste të rënda për familjen, bashkëndjej me ju dhe ju inkurajoj që të gjeni forcë në përballimin e dhimbjes.

I përhershëm qoftë kujtimi për Agim Vatovcin!/KultPlus.com

Përherë të kujtoj


Poezi e shkruar nga ohann Wolfgang von Goethe. 

Përherë të kujtoj,
kur dielli mbi dete, ndriçon për mua
Përherë të kujtoj,
kur hëna mbi re, shkëlqen mbi krua.

Përherë të kujtoj,
kur pluhuri mbi shtigje, zë e ngrihet ne erë
Në natë e terr,
kur ecën nëpr brigje, shtegetari i mjerë.

Gjithë të ndëgjoj, kur ngrihet valë e thellë
Duke buçitur
Kur zë përgjoj mes pyjeve pa diell
Dhe të nemitur
Gjithë jam me ty: dhe ngado qofsh larguar…..

Të shoh matanë
Po ngryset: ndrisin yjet e pambaruar
Oh, të ishe pranë…/KultPlus.com

CREATOR: gd-jpeg v1.0 (using IJG JPEG v80), quality = 75

Jennifer Lopez anulon turneun e saj veror në Amerikën e Veriut

“Jennifer po merr pushim për të qenë me fëmijët e saj, familjen dhe miqtë e ngushtë,” sipas një deklarate nga organizatorët e turneut Live Nation për AP.

Turneu do të ishte i pari i saj në pesë vjet, duke promovuar albumin e saj të parë solo në dhjetë vjet, ‘This Is Me…Now’, si dhe filmin shoqërues, në të cilin ajo shfaqet me bashkëshortin e saj të famshëm, aktorin Ben Affleck.

Turneu ishte menduar të fillonte më 26 qershor në Orlando, Florida dhe të përfundonte në Hjuston më 31 gusht.

Organizatorët thanë se atyre që kanë blerë tashmë biletat do t’u kthehen paratë.

Këngëtarja u shkroi fansave të saj në faqen e saj OntheJlo se ishte zemërthyer që duhej të anulonte turneun dhe se ndjente se kishte zhgënjyer audiencën e saj në atë mënyrë.

Ditët e mëparshme, tabloidët raportuan për shitje relativisht të dobëta të biletave për koncerte, por edhe për marrëdhënie të këqija martesore, për shkak të të cilave bashkëshortët e famshëm nuk jetojnë më bashkë. Jennifer dhe Ben nuk i komentuan thashethemet, por ata u shfaqën disa herë bashkë gjatë muajit maj.

Albumi “This Is Me… Now” u publikua në fillim të këtij viti, 20 vjet pas albumit të saj hit “This Is Me… Than”./KultPlus.com

2 qershor 1961, shpallen qytetet-muze të Shqipërisë

Gjirokastra, Berati, nëntoka e Durrësit dhe Pazari i Vjetër i Krujës, sot disa nga vendet më të vizituara nga turistët, u shpallën “Qytete-muze” më 2 qershor 1961.

Arkivi Qendror i Shtetit sjell sot vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 170 mbi shpalljen e qyteteve-muze, ku u aprovua edhe rregullorja për administrimin e këtyre vendeve.

Në dokumente përcaktohet qartë rëndësia që duhej t’u jepej monumenteve, por edhe banesave private që gjendeshin në këto qytete. Bashkë më përgjegjësinë e shtetit edhe qytetarët merrnin me vete përgjegjësitë për të ruajtur trashëgiminë e qyteteve-muze.

Sot Gjirokastra, Berati, dhe Amfiteatri i Durrësit janë në UNESCO si thesare të botës, por edhe atëherë kur Shqipëria ishte një vend i ilzoluar nga bota, rëndësia e kulturës, së bukurës, traditës dhe autentikes vlerësohej, në atë kohë me termin “qytete-muze”./atsh/KultPlus.com

Tregim nga Cynthia Ozick: Shalli

Cynthia Ozick (1928), romanciere, tregimtare dhe eseiste amerikane. Më 1971 i ishte ndarë Edward Lewis Wallant Award dhe National Jewish Book Award për përmbledhjen me tregime ‘The Pagan Rabbi and Other Stories’. Më 1977 The National Jewish Book Award for Fiction për përmbledhjen ‘Bloodshed and Three Novellas’. Më 1977 mori Diamonstein-Spielvogel Award for the Art of the Essay për përmbledhjen me ese ‘Fame and Folly’. Më 2000 fitoi National Book Critics Circle Award për përmbledhjen eseistike ‘Quarrel & Quandary. Më 2008, PEN/Nabokov Award dhe PEN/Malamud Award

SHALLI

Nga Cynthia Ozick

Stella, ftohtë, ftohtë, ftohtësi ferri. Po si ecnin rrugës tok, Roza me Magdën e tulatur për gjinjve të bërë varrë, Magda e mbështjellë në një shall. Nganjëherë Stella e bartte Magdën. Por ajo ishte xheloze me Magdën. Një vajzë e hajthme katërmëbdhjetë vjeçe, tejet e vockël, me gjinjtë e vetë të paktë, Stella donte të ishte e mbështjellë në shall, të strukej në të, përgjumshëm, të përkundej nga ecja, si bebe, një foshnjë e rrumbullakët në krah. Magda e mori thimthin e Rozës dhe Roza nuk ndalej fare së ecuri, një ecje përkundëse. Nuk kishte qumësht më; nganjëherë Magda thithte ajrin; mandej piskaste. Stella ishte e uritur. Gjunjët e saj ishin tumorë në shkopinj, bërrylat e saj kockëza zogu.

Roza s’e ndiente urinë; ajo ndihej e lehtë, jo si dikush që ëshë duke ecur, por si dikush në zali, në dëlir, e ngecur në një gjendje tërbimi, dikush që tashmë është një engjëll fluturues, në gjendje gatishmërie dhe duke parë gjithçka, por në ajër, jo aty, jo duke e prekur rrugën. Si të ishte duke u luhatur maje gishtave. E shikoi fytyrën e Magdës përmes një vrimë në shall: një ketër në fole, e mbrojtur, askush nuk mund ta mbërrijë atë brenda shtëpisë së vockël të shallit me pala. Fytyra, bukur e rrumbullakët, një pasqyrë xhepi e një fytyre: por nuk ishte çehrja e zezë e Rozës, e errët si kolera, ishte një lloj krejtësisht tjetër i fytyrës, sy të kaltër si ajri, pupla të vockla flokësh përafërsisht të verdha si yjet e qepura në pallton e Rozës. Mund të të shkonte mendja se ajo ishte një prej bebeve të tyre.

Roza, duke fluturuar, ëndërroi ta jepte Magdën në ndonjë fshat. Mund ta lërë radhën për një minutë dhe të hedhë Magdën në duart e ndonjë gruaje në anë të rrugës. Por nëse del nga rreshti, ata mund të qëllojnë. E edhe nëse largohet nga rreshti për vetëm gjysëm sekonde dhe e shtyn shall-dëngun kah ndonjë e panjohur, a do ta marrë ajo grua atë? Mund të zihet në befasi, ose të preket; mund ta lëshojë shallin dhe kështu Madga do të binte poshtë, do ta përplaste kokën dhe do të vdeste. Kokën e vockël të rrumbullakët. Sa fëmijë i mirë, nuk piskaste më dhe tash po thithte thjesht për shijen e thimthit të tharë. Shtrëngimin e thjeshtë të mishrave të dhëmbëve. Një maje vocërrake e dhëmbit duke u ngjitur në mishin e poshtëm, sa shkëlqyese, një gurvarri imcak me një bardhësi të mahnitshme duke ndritur aty. Pa u ankuar Magda hoqi dorë nga gjinjtë e Rozës, së pari nga i majti, pastaj nga i djathti; që të dy ishin të plasaritur, as edhe një gërçamë qumështi. Një kanal i çarë i tharë, një vullkan i vdekur, sy verbër, zgavër e ftohtë, kështu që Magda mori qoshkun e shallit dhe e moli në vend të tij. Thithi e thithi duke e vërshuar fytin me lagështi. Aroma e mirë e shallit, qumësht të linjtash.

Ishte një shall magjik, mund ta ushqente një foshnjë për tri ditë dhe tri net. Magda nuk vdiq, mbeti gjallë, po ashtu bukur e qetë. Një erë e veçantë, kanelle dhe bajameje, dilte jashtë nga goja e saj. I mbante sytë hapur pandërprerë, duke harruar si t’i kapsite a si të dremise dhe Roza dhe nganjëherë edhe Stella rrëmonin me sy kaltrësinë e saj. Në rrugë e ngrenë lart njërën anë të shallit njëherë te njëra këmbë pastaj të tjetra studiuan fytyrën e Magdës. “Ariane”, tha Stella me një zë të hollë si tell; dhe Roza mendoi se si Stella e shikonte Magdën si një kanibal i ri. Dhe në çastin që Stella tha “ariane”, Rozës i tingëlloi sikur Stella kishte thënë në të vërtetë: “Hajt ta kollofitim”.

Por Magda jetoi të ecte. Jetoi aq gjatë, megjithëse nuk ecte shumë mirë, pjesërisht ngase ishe vetëm njëmbëdhjetë muajshe dhe pjesërisht ngase boshtet e këmbëve të saj nuk mund ta mbanin barkun e saj të fryrë. Ishte i fryrë me ajër, dëng dhe rrumbullak. Roza ia jepte pothuajse tërë ushqimin e vet Magdës, Stella nuk i jepte gjë; Stella ishte e uritur, edhe ajo vetë një fëmijë duke u rritur, por nuk po rritej aq shumë. Stella nuk menstruonte. Roza nuk menstruonte. Roza ishe e uritur, por edhe jo; ajo mësoi nga Magda se si të pinte shijen e një gishti në gojën e vet. ishin në një vend të pamëshirshëm, e gjithë mëshira ishte asgjësuar te Roza, ajo i shikoi eshtrat e Stellës pa mëshirë. Ishte e sigurt se Stella po priste për Magdën të vdiste ashtu që të mund t’ia ngulte dhëmbët në kofshët e saj të vockla.

Roza e dinte se Magda do të vdiste shumë shpejt; duhej të ksihte vdekur prej kohësh, por ajo ishte varrosur thellë brenda shallit magjik, ku e ngatërronin për bregun dridhës të gjinjve të Rozës; Roza u puthit për shallit thua se ajo vetë ishte e mbështjellë me të. Askush nuk do t’ia merrte. Roza ishte e heshtur. Ajo nuk qante kurrë. Roza e fshehu në barakë, nën shall, por e dinte se një ditë dikush mund ta padiste; ose një ditë dikush, mbase dhe vetë Stella, do ta vidhte Magdën që ta hante. Kur Magda nisi të ecte, Roza e kuptoi se Madga do të vdiste së shpejti, diçka do të ndodhte. Nuk mund të flinte nga meraku; flinte me peshën e kofshës së saj në trupin e Magdës; tutej mos po e mbyste Magdën nën kofshën e saj. Pesha e Rozës po bëhej seç herë e më e paktë; Roza dhe Stella ngadalë po ktheheshin në ajër.

Magda ishte e qetë, por sytë e saj lëvrinin gjithë llahtar, si tigra të kaltër. Shikonte. Nganjëherë qeshte – dukej si e qeshur, po si mund të ishte diçka e tillë. Magda kurrë s’e kishte parë askënd duke qeshur. Prapëseprapë, Magda qeshi në shallin e saj kur era i çoi lart qoshet e tij, era e ligë me copëza të zeza në të, që i bëri sytë e Rozës dhe Stellës të lotonin. Sytë e Magdës ishin përherë të pastër dhe pa lot. Shikonte si tigër. E mbrojti shallin e saj. Askush nuk mund ta prekte; veç Roza mund ta prekte. Stellës nuk i lejohej. Shalli ishte bebja e Magdës, macja e saj, motra e saj e vockël. U pështoll në të dhe e thithi njërin skaj të tij kur deshi të qetohej me tamam.

Atëherë Stella ia hoqi shallin dhe e bëri Magdën të vdiste.

Pas kësaj Stella tha: “Pata të ftohtë”.

Edhe pa kësaj ajo prapë kishte të ftohtë, gjithë kohës. I ftohti hyri në zemrën e saj: Roza e pa se zemra e Stellës ishte e ftohtë. Magda ra përpara me këmbët e saj të vockla si kalem duke shkarravitur andej e këndej, në kërkim të shallit; kalemët çapitën nëpër barakën e hapur, aty ku kishte dritë. Roza e pa dhe e ndoqi. Por tashmë Magda ishte në sheshin para barrakës, në dritën e hareshme. Ishte arena e apelit. Për çdo mëngjes Roza duhej ta fshihte Magdën në shall te muri i barakës dhe të dilte jashtë të rrinte në arenë me Stellën dhe njëqind të tjerë, nganjëherë me orë të tëra dhe Magda, vetëm, ishte e qetë nën shall, duke e thithur skajin e tij. Çdo ditë Magda ishte e heshtur dhe kështu nuk vdiq. Roza pa se sot Magda do të vdiste dhe në të njëjtën kohë një gëzim i paanë ra në të dy pëllëmbët e Rozës, grishtërinjtë e saj po digjeshin, ajo ishte e mahnitur, në ethe: Magda, në dritën e diellit, duke u kolovitur në këmbët e saj kalem, po hungërinte. Prej se thimthat e Rozës kishin qenë të tharë, prej se Magda kishte lëshuar britmën e fundit në rrugë, nga goja e Madgës nuk ishte dëgjuar një rrokje e vetme; Magda ishte memece. Roza besonte se diçka kishte shkuar keq me kordat e saj vokale, me kanalin e saj të feymëmarrjes, me zgavrën e laringut të saj; Magda ishte e gjymtë, pa zë; me gjasë ishte e shurdhër; mund të kishte diçka të keqe me inteligjencën e saj; Magda ishte e pagojë. Edhe e qeshura që erdhi kur era e mbështjellë nga pluhuri e shndërroi shallin e Magdës në një kloun ishte vetëm ajër i shfryrë që dilte nga dhëmbët e saj. Edhe kur morrat, koka dhe trupi i morrave, e marrosën atë aq sa të bëhej e egër si ata minjtë e mëdhenj që ia mësynin barakave në agim në kërkim të kërmave, ajo u krua, u gërvisht, i ra, i qëlloi vetes dhe u rrotullua pa rënkuar. Po tash goja e Magdës ishte duke nxjerrë një varg veshtullor të gjatë zërash.

“Maaaa…”.

Qe zhurma e parë që Magda e kishte nxjerrë ndonjëherë nga fyti i saj prej se Rozës i ishin tharë thimthat.

“Maaaa… aaa!”.

Përsëri! Magda ishte duke u vërtitur në dritën e rrezikshme të diellit në arenë, duke u shkarravitur në ato kërcenj të lakuar, të vockla, për keqardhje. Roza e pa. Ajo e pa se Magda ishte e hidhëruar nga humbja e shallit të saj, e pa se Magda do të vdiste. Një rrymë urdhrash rrahën në thimthat e Rozës: Nxirr, jep, sill! Po ajo nuk dinte pas cilës të shkonte së pari, pas Magdës apo pas shallit. Nëse kërcente jashtë në arenë të kapte Marën, hungurima nuk do të ndalej, ngase Magda prapë do të donte ta kishte shallin; por nëse ngarend në barrakë të gjejë shallin dhe nëse e gjen atë, nëse kthehet te Magda duke e mbajtur në dorë dhe duke e valëvitur, atëherë ajo do ta kthejë Magdën brenda, Magda do të fusë shallin në gojë dhe do të bëhet memece prapë.

Roza u fut në terr. Ishte e lehtë të zbulonte shallin. Stella ishte strukur nën të, përgjumur në eshtrat e saj të imta. Roza e liroi shallin dhe fluturoi – ajo mund të fluturojë, ajo ishte veç ajër – në arenë. Dielli përvëlues murmuriti për një jetë tjetër, për fluturat në verë. Drita ishte e qetë, e butë. Nga ana tjetër e gardhit të çeliktë, tutje më larg, kishte livadhe të gjelbra të pikëluara me lulerradhiqe dhe manushaqe me ngjyra të mbyllëta; mbrapa tyre, edhe më larg, zambakë të këndshëm me lara, që vinin në pah kokat e portokallta. Në barakë flisnin për “lulet”, për “shiun”: jashtëqitjen, gërshetat e trasha, për ujvarën e ngadaltë të pistë ngjyrgështenjë që përvidhej nga krevatet e sipërme, erën e keqe të prëzier me një tym të hidhët të fortë bredhës që vajoste lëkurën e Rozës. U ndal për një çast në pragun e arenës. Nganjëherë elektriciteti brenda gardhit dukej sikur zukaste; edhe Stella tha se ishte thjesht imagjinata e saj, por Roza dëgjoi tinguj të vërtetë nga teli përçues: zëra të trishtë grimcorë. Sa më larg gardhit që ishte, aq më pastër i vinin zërat. Zërat ankues zhangëllinin aq bindshëm, aq me pasion, sa ishte e pamundshme të dyshoje se ishin iluzorë. Zërat i thanë të mbante lart shallin, shumë lart; zërat i thanë ta shkundtte, të kamxhikoste me të, ta shpaloste si flamur. Roza e ngriri lart, e shkundi, e fshikulloi, e shpalosi. Tutje, bukur tutje, Madga anohej përreth barkut të saj të fryrë me ajër, duke i nderë krahët. Ajo ishte shumë lart, në ajër, në krahët e dikujt. Po krahu që bartte Magdën nuk vinte në drejtim të Rozës dhe shallit, po drejtohej tutje, pikla e Magdës po lëvizte gjithnjë e më thellë distancës së mjegulltë. Mbi krahë vezulloi një helmetë. Drita e çiku lehtë helmetën dhe bëri të duket si kupë. Përposh helmetës dhe një trup i zi si domino dhe një palë shoshone të flakura në drejtim të gardhit elektrik. Zërat elektrikë nisën të dëgjohen egërsisht. “Maamaa, maaaammaaa”, gumëzhinë njëherësh. Sa larg ishte Magda tash nga Roza, përreth gjithë sheshit, mbrapa një dyzine barakash, krejt në anën tjetër! Nuk ishte më e madhe se një fluturë nate.

Përnjëherësh Magda po notonte në ajër. E gjithë Magda udhëtonte përmes lartësisë. Dukej si një fluturë maje një hardhie të argjendtë. Dhe në momentin që koka e rrumbullakët puplake, këmbët e saj si kalem, barku si balonë dhe krahët zigzag u zhabaritën për gardhit, zërat e çeliktë u marrosën në gumëzhimën e tyre, duke e shtyrë Rozën të vraponte e vraponte drejt pikës ku kishte rënë Magda nga fluturimi i saj, në gardhin e elektrifikuar; po natyrisht Roza nuk iu bind. Ajo qëndroi aty, ngase nëse vraponte ata mund të qëllonin, nëse përpiqej të kapte kërcejtë e trupit të Magdës ata mund të qëllonin, nëse i lejonte ulërimat e ujqve që vinin tash përmes sythit të skeletit të saj të dilnin jashtë, ata mund të qëllonin; kështu që ajo e kapi shallin e Magdës dhe mbushi gojën me të, e rrashi dhe e rrashi brenda, derisa i gëlltiti ulërimat e ujqve dhe shijoi thellësinë e kanellës dhe bajamës së pështymës së Magdës; dhe Roza e thithi shallin e Magdës derisa e thau.  

/Marrë nga Cynthia Ozyck, “The Shawl”, Vintage, 1990 /Përkthimi; Gazeta Express/ KultPlus.com