Nga Ermal Mulosmani
Dostojevski ka qenë dështaku më i madh në dashuri. Historitë e tij të dashurisë, deliret e tij të poshtërimit apo vëllazërimit me të dashurit e të adhuruarave të veta i gjejmë gjerësisht të përshkruara me detaje në romanet e tij që nga Idioti, te Djajtë, Krim dhe Ndëshkim etj etj.
Sipas biografit më të njohur të tij, Leonid Grosman, janë tri dashuri të mëdha në jetën e tij.
Gruaja e parë dhe ndoshta dashuria e tij më e madhe është Maria Isaeva. Dostojevski e njohu Isaevën kur sapo ishte liruar nga burgu ku i shpëtoi vdekjes për një qime. Regjimi i Carit ja fali jetën por e ndëshkoi me internim në një zonë të humbur mes maleve të Siberisë dhe Kazakistanit, në Semipalatinsk.
Atje, Dostojevski, atëherë 35 vjeçar, njihet dhe miqësohet me Aleksandër Isaevin, një nëpunës i vogël lokal, një natyrë pozitive dhe jo pa kulturë. Isaevi, si shumë nga personazhet e Dostojvskit kishte gjithë cilëstë e mira të pijanecëve që vajtojnë dramën e tyre të mungesës në klubet e skutave ku i hodhi fati. Ata u bënë shumë miq dhe Isaevi e ftoi në shtëpinë e tij, disa herë. Nga këto vajtjet e herëpashershme në shtëpinë e mikut, shkrimtari bie në dashuri me gruan e tij, Maria Isajeva. Ajo bënte një jetë të mjerë (jo më mirë ishte edhe Dostojevski në ato kohë), kishte prejardhje aristokrate dhe ishte mjaft e kulturuar. “Ti do ishe një stoli për çdo shoqëri” e quan shkrimtari Marian në letrat e mëpasme…
Dostojevski ishte i vuajtur për të fituar dashurinë e Isaevës por ishte i kompleksuar nga raporti që kishte me të shoqin. Për t’ia vështirësuar edhe më shumë gjërat vjen transferimi i Isaevëve në Kuznetc, një provincë edhe më e humbur, një nga ato zona ku degdiseshin ata që harroheshin më pas deri në vdekje. (Isajevët kishin edhe një djalë të vogël për të cilin Dostojevski u kujdes deri në vdekje të tij, madje la edhe amanete për të pas vdekjes).
Dostojevski ndjehet i mbaruar, i dërrmuar prej largimit të Isaevëve nga Semipalatinski. Jo më mirë e përjetojnë edhe miqtë e tij. Aleksandër Isaevi lëshohet në pije e degradim, familja në varfëri të plotë. Dostojevski është si në ethe. U shkruan letra përdëllimtare miqësie pafund. Kur kam lexuar në poezinë “Llora” të Kadaresë vargjet:
“Nga tërë letrat që shkrova
Sdi pse të dërgova atë, më të marrën
Pas së cilës si personazh Dostojevski
Të thashë njëqind herë “më fal!” ,
më ka shkuar mendja pikërisht tek këto letra.
Letrat e personazheve letrarë të Dostojevskit janë përsëritje identike e letrave që Dostojevski i shkruante Isajevës. Një manual dashurie plot vuajtje, miqësie të përzier me dashuri, një ndjenje vullkanike që e përplaste sa në parajsë e sa në ferr…
Megjithatë Maria Isaeva, e përdëllyera e shkrimtarit, për asnjë çast nuk iu përgjigj ndjenjave të tij. Pas një apo dy viteve, burri i saj i mirë e i mjerë gjen vdekjen natyrale, i degraduar totalisht. Maria vejushë me të birin vocërrak ishte në prag të varfërisë totale dhe dëshpërimit.
Duket sikur fati nuk është edhe aq mizor për Dostojevskin. Por jo. Maria njihet me një mësues fshati, të ri e të pashëm, dhe i tregon Dostojevskit për ndjenjat e saj! I hapet gjerë e gjatë dhe i shpreh jo vetëm pasionin për të por edhe frikën se ai tjetri nuk e do me të njëjtën ndjenjë!
Ajo që lexon, siç mund të kuptohet, e tmerron shkrimtarin. Një dëshpërim i përmasave të tilla mund të kuptohet vetëm duke lexuar letrat që shkrimtari i shkruan mikut të vet Vrangelit:
“Unë jam bërë si i lajthitur… tashmë është vonë. Punët janë tmerrësisht keq dhe unë jam pa shpresë. Vështirë është të përsëritësh vuajtjen që kam kaluar. Unë dridhem se mos martohet, o Zot, më mirë të mbytem…”
Britma të tilla dëshpërimi dostojevskian që shpesh i kemi lexuar në karakteret e spikatura të romaneve të tij e kanë burimin në eksperiencat personale dhe kryesisht nga dashuria e tij e parë, Isaeva.
Dostojevski bën atë që nuk mund të mendohej. Udhëton për në Kuznets dhe takohet me mësuesin e i kërkon atij ta dojë e të martohet me Isaevën! Bëhet shok me të dhe përpiqet me mish e me shpirt të rregullojë pozitën e tij në fshat, ndërhyn te autoritetet për ta mirëtrajtuar me qëllimin e vetëm që të jetë i devotshëm për të përvëluarën e vet!
Nga ana tjetër lexonte me dëshpërim letrat ku i duhej të duronte shprehjet e xhelozisë së Marias për fshatarin mësues! Me shpirt donte të bënte të lumtur Marian dhe Pashën (të birin tetëvjeçar).
Vini re çfarë dualizmi.
Paralelisht me përpjekjen për të rregulluar pozitën e mësuesit të ri e simpatik (për tia begatuar dashurinë rivalit) merret edhe me veten e vet . Thellë brenda vetes ishte i bindur se pozita e tij shoqërore ishte një nga shkaqet e refuzimit të dashurisë. Përpjekje e tij titanike japin rezultat, Dostojevski me ndihmën e miqve të vet arrin të fitojë të drejtën e botimit që ishte një arritje e paimagjinueshme për një ish të dënuar me vdekje.
Ky ndryshim shoqërohet edhe me krizat e pafundme të Maria Isajevës me mësuesin e fshatit dhe përfundimisht Isaeva pranon të martohet me Dostojevskin!
Ethet e lumturisë dostojevskiane nuk ka fjalë të shkruara për t’i shpjeguar. E imagjinoni dot se çfarë bën?
Tërheqja e mësuesit nga Isaeva, kjo sakrificë e tij, sipas shkrimtarit, meritonte shpërblim. Ndaj i lutet në gjunjë Vrangelit, mikut të tij, që t’i përmirsojë jetën mësuesit. “Ai për mua është vëlla e shkuar vëllait” i shpjegon mikut që e dëgjon i pataksur…
Skena më interesante, finalja pa të cilën nuk mund të kishte kuptim kjo dashuri absurde zhvillohet ditën e martesës së tyre. Në një vendbanim vetëm të gjahtarëve të kafshëve të egra dhe arkërkuesve, në një nga skutat më të humbura të Siberisë, ndodh celebrimi i martesës së shkrimtarit të madh.
Ceremonia kishte fare pak njerëz, ndoshta 10-15 persona (sa njerëz mund të gjendeshin në atë humbëtirë). E megjithatë, në atë kishëz të vogël fshati, në radhën e fundit ishte edhe mësuesi. Maria Isaeva mund të ishte shumë më afër shpirtësrisht me mësuesin sesa me Dostojevskin. Një dramë tjetër e brendshme po luhej me vetëpërbuzjen, fyerjen, xhelozinë dhe njëkohësisht panikun e Dostojevskit. Po sikur Maria të refuzonte në moment të fundit dhe të thoshte që zgjedhja e saj është mësuesi? Një ceremoni e tillë, 30 minutëshe, ka shërbyer si frymëzimi i shkrimtarit për një nga veprat e tij më të bukura, romanin “Idioti”!
Gratë e Dostojevskit 2
Polina Susllova
Martesa me Isajevën zgjat fare pak. Ajo ishte 26 vjeç kur u martua (Janar 1857) ndërsa Dostojevski 35. Krizat e herëpashershme të epilepsisë së Dostojevskit e tronditën rëndë gruan e re. Ndërkohë që lidhja bëhet shpejt toksike, xhelozitë dhe kapriçiot e Isajevës e mbysin ndjenjën dhe në fund të vitit 1857 ( pa bërë viti nga martesa) nuk mbetet gjurmë nga zjarri i para dy viteve.
Maria Isajeva sëmuret rëndë nga tuberkulozi dhe vdes në vitin 1864 në moshën 33 vjeçare.
Megjithëse lidhja mes Dostojevskit dhe Isajevës u venit qysh në ditët e para të martesës ai nuk e mohoi kurrë dashurinë për të. Pas transferimit në Petërburg ku jetonte familja e Dostojevskit, raporti mes tyre erdhi duke u përkeqeësuar. Gjithashtu edhe shëndeti i Marias. Tuberkulozi po përparonte frikshëm në ambientin e lagësht të Petërburgut dhe kur ajo vendosi të largohej prej aty ishte tepër vonë. Ja si e përshkruan Dostojevski vdekjen e gruas së tij të parë më 15 Prill 1864:
“Ajo më donte pa kufi, unë gjithashtu e doja pa masë por ne nuk jetuam të lumtur. Pa marrë parasysh se bashkë qemë jashtëzakonisht të pafat për shkak të karakterit të saj pasionant (a thua se Dostojevski ishte më pak :)), dyshues dhe me fantazi të sëmurë, ne s’pushuam së dashuruari njëri tjetrin, madje, sa më fatkeqë bëheshim aq më shumë afroheshim me njëri tjetrin”.
Gjatë 7 viteve të martesës së tyre ai pati lidhje të tjera. Njëra nga ato, aktorja e njohur e kohës, Aleksandra Kulikova – Schubert, la tek ai gjurmë të pashlyeshme me bukurinë, zgjuarsinë dhe thellësinë e mendimit. Një herë, kur Kulikova e quajti njohës të shpirtti njerëzor, Dostojevski iu përgjigj “E ç’njohës jam unë përpara jush”.
Por, padyshim, dashuria tjetër e madhe e Dostojevskit, ndoshta edhe më vullkanike se gjitha të tjerat ishte Polina Susllova. (Apollonaria Susllova).
Për nga intensiteti i ndjenjës, përjetimet që Dostojevski pati me Polinën mund të krahasohen me ato të Isajevës. Polina ishte një vajzë e re me mendime përparimtare për kohën, revolucionare, një tip paksa patetik por me temperament të jashtëzakonshëm. Ajo u dashurua me shkrimtarin e vuajtur, me të dënuarin me punë të detyruar që i shpëtoi dënimit me vdekje më shumë sesa me njeriun Fjodor Dostojevski. Shpesh ajo zhgënjehej prej tij dhe e sikteriste. Pasioni i Dostojevskit për të i dukej shpesh tokësor, i ulët, epshor. Ajo e neveriste veten dhe shkrimtarin. Një ditë Dostojevski citoi një thënie të Balzakut sipas të cilit “shkrimtari duhet të zhytet një herë në muaj në orgji”. Kaq mjaftoi. Kjo që Dostojevski tha shkonte në kundërshtim me kultin e heroit që kishte udhërrëfyes Polina dhe lidhja pësoi krizë të fortë.
Edhe me Polinën Dostojevskit iu përsërit historia e Isajevës. Në një udhëtim të saj në Paris ajo u dashurua me një student bukurosh me origjinë nga ishujt latinë të Antileve me emrin Salvador. Dostojevski merr një letër dhe
mbërrin pas saj si i çmendur. Në takimin e tyre zhvillohet ky dialog:
Dostojevski:
“Ti je e lumtur, je e lumtur? Vetëm një fjalë më thuaj a je e lumtur?
Polina: “JO”
Dostojevski: “Si kështu?
Dashuron dhe je fatkeqe? A është e mundur kjo?”
Polina: “Por ai nuk më do…”
Dostojevski: “Si kështu? Çfarë është ai poet, piktor, filozof?”
Polina: “Oh jo”…
Dostojevski i sfilitur nga mundimi i kërkon të mbesin miq. Le të shkojnë në Itali apo gjetkë dhe ta harrojnë Salvador- pushtuesin. Përsëri është në rolin e ngushëlluesit të sinqertë, të të tretit të kotë, të një miku vetëmohues. E gjithë kjo skenë ndodhte në Paris ndërkohë kur gruaja e tij, dashuria e tij e madhe Maria Isajeva vuante në Petërburg nën armiqësinë e familjarëve të Dostojevskit dhe tuberkulozit që po ia merrte shpirtin dalngadalë….Për të mos e zgjatur me këtë histori të vrullshme e plot ngjarje po e mbyll me dialogun që Polina zhvilloi me të shoqin e saj, në një kohë tjetër:
“Përse u ndatë me Dostojevskin Polina Prokofjevna”- pyet i shoqi
“Sepse ai nuk pranonte të ndahej nga e shoqja tuberkuloze me justifikimin se “ajo po vdiste”.
“Po ajo po vdiste në fakt”?
“Po, po vdiste. Pas gjysmë viti ajo vdiq por unë tashmë nuk e doja më”.
“Përse nuk e donit më”?
“Sepse ai nuk pranoi të divorcohej. Unë iu dhashë atij me dashuri pa u menduar, pa pyetur. Edhe ai duhej të kishte vepruar ashtu. Ai nuk veproi dhe unë e ndava”.
Polina dhe Maria ishin dy dashuritë vullkanike të Dostojevskit. Ato e bënë të vuajë si njeri por e frymëzuan si artist. Prej tyre u krijuan personazhe dhe skena të jashtëzakonshme letrare, nga ato që nuk harrohen kurrë. Ndërsa martesa e tij e dytë me stenografen Ana Sitkina ishte një lundrim i qetë, një jetë pa shumë andralla xhelozie…Letrat me Polinën vazhduan edhe gjatë martesës së dytë dhe e tronditën shpesh lidhjen e tyre. Pas çdo letre qe mërrte nga Polina Dostojevski tjetërsohej, e lexonte me dhjetëra herë, përhumbej. Ana e shkretë (gruaja e dytë) frikësohej gjithmonë nga letrat e saj… Por, me kohën ato u bënë më të rralla derisa humbën fare… / KultPlus.com
