Në përvjetorin e 51-të të trazirave Stonewall, me 28 qershor, u lançua platforma Dylberizm e cila është platforma e parë online dhe e vetme LGBTQ+ në gjuhën shqipe.
Dylberizm është platformë e dedikuar për informimin dhe edukimin mbi çështjet LGBTQ+.
Kjo platformë përmban lajmet më të fundit nga vendi dhe bota, që prekin çështjet LGBTQ+.
Përveç kësaj, kjo platformë ofron materiale edukative, si p.sh terminologjitë mbi çështjet LGBTQ+ në gjuhën shqipe, ngjarjet kryesore historike, biografitë e personaliteteve LGBTQ+ shqiptarë e të huaj etj.
Dylberizm-i u krijua më 19 mars të vitit 2018 nga aktivistët e pavarur queer kosovarë, si një faqe edukative në Instagram. /Insajderi.com/KultPlus.com
Esma* vakerla kay sitoy panj bershutni. Biyando dive therla but vera. Abokar vera kobar diklama ano droma, thay akava sito sakova shoyuno vay parashtuy dive, ano ketano sokako, oy vakerla mange kay therla biyando dive thay kay me musay te ovav bahtakerdo ani yekh forma kay oy te lel financiaruno kompenzipe mandar. Oy mangla love, thay abokar!
“Halan daykhqhigode adive?
Va, yekh tosti – vakerla oy,
E soske manglape tuke akana 1 euro, se tu mandar rodingyan 1 euro?
Va, vash yekh tosti may dosna – vakerla Esma
Te sine kay me dav tut 1 euro, ka nakhe mi te kine tosti se ka harjine olen vash diso aver?
Te sine kay na pakyama, ava mancar.
Na na, na avava, numay le o love thay kin yekh tosti thay phir akatarake popale, thay besha duy jene – phenava me olake”
E Esma siyem amala vash yekh harno vahti. Thay oy therla shukarne pakyavipya. Ini kay si tiknori, 5 vay 6 bershutni, vay abokar kobar vakerde o avera olahke te mothavolpe, oy palo nesave minute phirla odotharake e maroa ano vast. Araklola ano agorutni lokma e habaski. Avla thay beshla pashe mande, thay palo odova shrda yekh diskutipe harno vash olahko jivdipe. Esma jivdinla ani yekh mahala ani Prishtina, pashe e teatroske ‘’Dodona’’, ano yekh thanipe kay na sito ni kher, ni apartamenti, numay isi buderi sapandipe. Oy na mothavla kote jivdinla, vash buderi sebepya. Me da na insistinava. Me janava kay oy sitoy romanica, akava soske oy korkori mothavgya mange ini vash o fakti kay buderi manusha pashe mande, olake phiravgyona e lafyenca ‘’ qhaye’’, vay ‘’cid’tut’’, vay ‘’hayde, ka dav tut hari love’’, vay ‘’majupe, ma smetin mange’’. Akava paluno sito but darakerno.
“Mange na dukhala kay qhingarnama ‘’majupe’’, me mangava numay love, na mangava problemi manushencar – vakerla Esma.
E, so kereya tu kana o manusha phena tuke majupe? – Puqavola me akana.
Kana kerava olenge but presia te den mange love, daykthane therna shukar vakeripe thay nesave vakerna majupe thay janava kay musay sim te duryargovav. Numay me sima shukar vakeripe. Yekto, na koshava, numay te sine kay daykho khuvlama, me da iranava, numay angluni na kerava sheri. E, tu so kereya akate?”
Akana siyem gatisarne te vakera vash mange, feri so e Esma mangela te janel.
Gindinava korkoro manca thay dikhola kay o lafi ‘’majupe’’ sito yekh vastipasko anav kote shrdla o nakamipe mashkar e Esma, malina thay amala sar odoya e dizunengi kola jan’na vay na jan’na kay siton racistya kana vastina akava lafi vash olake, vash yekh panj vay shov bershutna qhake! – bangipe yekhuno olako kay therla numay aver mortyako kolori.
*
Esma mothavla kay olaki day thay dat iklona te roden love ano aver Prishtinake mahale, kay o biznesi te ovel so may putardo. Daykver therla o krembanane vay diso aver pea, daykver rodla numay love sar yekh tikni foshna, yekh simpatikuno muy koya na imponingyola numay kola o jivdipe obligingya te rodel love, vash te aqhol jivdi.
“Ni najanav so sito majupe, numay janava kay si diso bilaqo. Kana daykho phenla mange majupe me duryargovava vay na vakerava. Mi day si namboromi, vakergya mange kana daykho phenla tuke majupe, tu duryargov thay ma ker lafi. Janava kay sito diso bilaqo numay ini na dukhala mange te janav so si majupe”
Esmake mothavgyum vash akaya intervista. Na sima te qhivav olako sureti, thay ni na si te mothavav nikaske kay kergyola lafi vash olake. Ini e ideya vash te rekordinav akava vakeripe na kamlum ni hari.
Gindinava kay lelama kan, feri so dakordisali. Oy jangya kay akana abokar vahti kay me sim jurnalisti thay kay siyem amala, ekzistinla yekh dakordipe mashkar olate thay mande kay isi buderi simpatia sar niyekh ver aver thay niyekh ver nakamipe vay qhelalipe. Me thay oy, niyekh ver na si te koshape. Oy, vakergyum me olake, namanglape te kosholpe nikasa ano drom kay olake phenla ‘’majupe’’. Feri so oy sitoy buderi desar romanica, thay na ‘’majupe’’, oy si yekh qhayori mekli ki yekh rig thay vash akaleske o bangipe sito but baro kobar si yekh zoralo zinjiri ano akava than.
*
I[i] Sar si pe yekh raporti kotar o OSCE, realizimo ano yanari e akale bershesko, yekh kotor e qhavorengo avna kotar o komunitetya roma, ashkalie thay egipqanya thay obliginyona kotar olenge familiake pashutne jene kay te roden love ano droma e Prishtinako. Kotorleutne e romane komunitetesko ani Kosova kerna olengo jivdipe kotar o kedipe e metalikune simbolya, ji kay o mursha siton kotorleime ani sezonaluni buti kola phangyona e agrokultura thay e obyektyenge vazdipea. Ko qhavore, isi prezantuno ini kedipe e plastikako, bunishtyengo thay riciklune materialya, kolendar te sine kay triunfina, azhutinena pere familie. Sar si pe akava raporti, ji kay na isi cacautne gendya e odoleya kobar si qhavore angazhime ano akava aktiviteti , o mursha qhavore buderi anazhingyona ano kedipe e simbolyengo ji kay o qhayore may buderi lenape e loveske mangipea. Buderi e qhavorengo kotorleime avna kotar o socialune obyektya e Plemetinako.
Sar si pe organizacia Vorae – ‘Voice of Roma, Ashkali and Egyptians’ – yekh e maybarendar ani Kosova ani umal vash garavipe o hakaya e komunitetyengo roma, ashkalie thay egipqanya, siton pashe 230 qhavore ani e sah Kosova kola kerna fizikuni buti ano droma thay rodna love. Centro vash Socialuni buti na therla ulavde statistike, numay sar si pe lende kotar akava gendo 90% olendar avna kotar o komunitetya roma, ashkalie thay egipqanya.
‘’Ekonomikuni situacia e familiengi e akale qhavorengi sitoy but phari thay but sig o qhavore obligingyona te aqhaven o skoluipe thay te lenpe e butya; kedipe e limenkyengo ano kontenerya e bunishtyengo, shuzharipe o vrdyenge jamya ano droma e may bare dizyengo ani Kosova, vi ayekha akala qhavore buderi dikhona ano rodipe e lovengo ano dizyake kafiterie vay droma’’, mothavna kotar e organizacia ‘’VORAE’’.
Organizacia ano lafi lelape numay e qhavorikane ovipyencar kola mekle skoluipe ano elementaruno cikli, tentinindoy kay akale qhavoren te iranen pale ani skola.
Ano Lipjani, Poduyeva thay Obiliqi, Centro vash Socialuni Buti akava bersh shrdinga o pilot-proyekti vash dijitializipe phanglo e servisipyencar kay pashavla oy, kote fokusi sito janglaripe thay informipe e dizunengo vash o vasnipe e cidipasko e qhavoren kotar o droma. Prekal o broshure, informipya, banerya ani diz, reklame thay medie, si te azhutina kay o qhavoren te duryargoyon kotar o drom thay rezikya kolencar arakhona.
‘’Akala qhavore therna buderi shanse te ekspozingyon ini karshi e rezikoske vash vastipe kotar o rafinya e organizime krimesko vash seksualune resipya vi vash obligimi buti. On ovinindoy kotor e akale sistemesko avri odolestar kay na therna socialuno pashavipe na therna ini o manglarno garavipe’’, mothavna kotar e NRO ‘’VORAE’’
Departameni e edukipasko ani akaya organizacia ano bersheske suaze organizinla ververutne kampanye vash biqhalipe e qhavoren ano skole, ji kay sar dikhola o problemi sito may buhlo.
‘’Problemi e qhavorengo ano drom thay cidipe olengo kotar o institucie na garantinla yekh lugovahtuno alosaripe feri so odola qhavore palo ovipasko traytipe shay te irangyon palem ano droma. Manglape sine te adikergyon buderi traynipya e temyencar kola vazdna godinipe e qhavorengo vash reziko kova avla olenge kotar o dromesko iklipe, musay te therolpe buderi kedipya e dadalaryencar e akale qhavorengo, buderi sensibilizipe e dizunengo vash raportipe e qhavorengo kola siton ano drom ano kompetentune organya, musay te vazdingyol centro vash garavipe e qhavorengo kola na therna familie, musay te there yekh ekonomikuno zoralipe vash o familie e akale qhavorengo kola iklona ano droma. Isi buderi droma prekal kolendar o qhavore shay adikergyona sine avri dromyendar’’, mothavna vash amenge kotar o organizacia ‘’VORAE’’.
*
‘’Isi qhaya thay qhave kola lenape shukar mancar. Nakhava rodava lovo olendar thay denama vay na denama, numay na qhingarna pa mande. Ano kafiqja kana khuvava, siton may deline, beshna ano vudar thay na mekna te khuvav. Yekh ver yekh manush dengama tepna, thay yekh e kafiqestar ushtingya thay qhingargya pe leste. Me shrdingym te rovav. Uhuuu, akava na ulo numay yekh ver, buderi vera. Darava ini te amalingyovav e manushencar, sakana tua akana. Darava feri so najanav, sakana kay saren thernama ano inati. Ano rakiake thana isi shukarne manuha thay buderi olendar siolen shukarno vakeripe karshi mange, vay kin’na mange korkore tostya vay daykver denama aver habe. Nashti rodava sakote love, thay sakastar. Olenge muya dikhava feri so nesave olendar siton but rezikune’’, mothavla Esma.
*
E Esma phirava hari vahti, but ver.
Na isi but lafya palo late, oy sitoy ano gayla e lovyencar thay e jivdipaske aqhipea. Janava kay ini pana hari minute si te ulavgol ayekha kay me kerava ‘provokipe’’ hari but vash o fakti kay oy si yekh dromeski mangutni, yekh romanica, yekh qhayori tikni, yekh bibangipe – kombinipya akala fatalune kola but ver na nakhavgyona kotar nesave manusha ani Kosova.
Sar oy, isi ini buderi qhavore, kola musay sine te ulavgyon dromestar direkt yekh may shukar jivdipe thay may shukar avipe.
‘’Raipe musay te len manglarne mase thay te lel serioziteteya akale qhavoren. Isi mangipe vash azhutipe, vash may buderi politike kay te garavgyon akala qhavore’’, mothavla Avni Mustafa kotar Roma Versitas KOSOVO (RVK).
‘’Nashava se manglape te arakhav ma pheyna, ini oy sitoy daykhthane manginindoy’’ – phenla mange pe agor Esma.
‘’Ma azdrin tut, dikhtu shuka’’, iranava olake.
Esma* sito na realuno anav vash e tikna qhayora. Autori e tekstesko janla olako cacutno anav.
*Vakeripe transkriptisalo thay hari but laqhardilo vash te ovel so may idealuno vash drabaripe. Cacutne bersha e Esmake shay te oven kotar 5-8 bersha. Esma sitoy oratorka thay artikulipe ano teksti modifikisalo kotar o autori, numay na nashavinindoy o cacipe e Esmake lafyengo.
(Akava teksti produktisalo sar kotor e proyektesko ‘’Phikodeipe e mediengo thay e jurnalistikako vash o manushikane hakaya ani Kosova’’, phikodeimo kotar o ofisi e Europaka Uniako ani Kosova thay realizimo kotar Kosovo 2.0, CEL thay QKSGJ. Andripe e akala botipasko sito godornipe e KultPlus/YIHR KS thay ano ni yekh drom nashti te konsideringyol sar pratsav e EU vay K2.0, CEL vay QKSGJ)
Arbër Selmani Fotografitë: Laura Hasani (Shënim: Asnjëri nga fëmijët në fotografi nuk është Esma apo dikush prej personazheve tjera në tekstin që do ta lexoni)
Esma* thotë se është pesë vjeçare. Ditëlindjen e ka shumë shpesh. Sa herë më sheh nëpër rrugë, dhe kjo është çdo të enjte ose të premte, nëpër të njëjtin sokak, ajo më thotë se e ka ditëlindjen dhe se unë duhet të jem mirënjohjës në një formë që ajo të marrë një kompenzim financiar prej meje. Ajo don para, dhe kaq.
A ke hangër diçka sot?
Po, ni tost – më thotë ajo,
E pse po të duhen tash 1 euro, se ti i lype 1 euro prej meje?
Po, për ni tost ma vonë – thotë Esma
Veç nëse unë ti dho 1 euro, a shkon me ble tost a i harxhon për najsen tjetër?
Nëse nuk m`beson, hajde me mu.
Jo jo, spo vij, veq merri paret edhe shko bleje 1 tost edhe hajde kalo knej prapë e haje, edhe rrijna bashkë – i them unë.
Me Esmën kemi shoqëri tash e pak kohë. Dhe ajo bindet mirë. Sado që ajo është, 5 vjeçe apo 6, apo sa i kanë thënë të tjerët të paraqitet, ajo pas disa minutave vjen andej pari me ushqim në dorë. Gati e ka në fund me përtypje. Vjen dhe ulet afër meje, dhe më pas e nisim një diskutim të vogël për jetën e saj. Esma banon diku në një lagje të Prishtinës, afër Teatrit Dodona, në një hapësirë që nuk është as shtëpi e as banesë, por më shumë një lagështirë. Ajo nuk tregon se ku banon, për plot arsye. Edhe unë nuk insistoj. Unë e di që ajo është rome, kjo sepse ajo vetë më ka treguar dhe për faktin se shumë njerëz shpesh rreth meje, asaj i drejtohen me ‘oj ti çikë’, ose ‘largohu’, ose ‘hajde ti jap disa pare’ ose ‘magjupe, mos na pengo’. Dhe kjo e fundit është e tmerrshme.
“Mu s’ma nin që më thojnë magjupe, unë veç du pare, nuk du probleme – thotë Esma. E çka bon ti kur njerëzit t`thojnë që je magjupe? – E pyes unë tash. Kur tekna shumë mem dhonë pare, dikur sillen mirë e masnej ma bojnë magjupe edhe e di që duhna me u largu. Ama une sillna mirë, e para nuk foli flliqt diçka, nëse ma mshon dikush ja kthej, ama e para nuk boj sherr. E ti çka po bon këtu?”
Tash gati jemi të flasim për mua, sepse Esma është kurioze.
E mendoj me vete dhe më duket sikur fjala ‘magjupe’ është ai fjalëkalimi ku nis urrejtja mes Esmës, shoqeve e shokëve si ajo dhe qytetarëve të thjeshtë të cilët ose e dijnë ose nuk e dijnë që janë racista kur e përdorin këtë fjalë drejt saj. DREJT.NJË.FËMIJE.PESË.A.GJASHTË.VJEÇAR! – faji i vetëm i së cilës është ngjyra e lëkurës.
*
Esma thotë se nana e baba i saj dalin të kërkojnë lëmoshë nëpër mahallat tjera të Prishtinës, që tregu të jetë më i hapur. Herë i ka me vete krembananet e herë shet diçka tjetër, herë kërkon para veç si një figurinë e vogël fëmijërore, një fytyrë e cila nuk imponohet por të cilën jeta e ka detyruar të kërkojë para, dhe të mbijetojë.
“As nuk e di çka osht magjupe bile, e di që diçka e keqe, kur dikush ma bon magjupe unë veç largohna ose nuk foli hiq. Nana jem m’ka thonë që kur dikush ta bon magjupe, veç largohu mos bo fjalë. E di që i bjen diçka e keqe po edhe spo ma nin me ditë çka osht magjupe”
Esmës i tregova që për këtë intervistë nuk do ta fotografoj as nuk do t’i tregoj askujt që po bëhet fjalë për të. Madje, edhe ideja e incizimit të bisedës nuk më pëlqeu.
Mendoj se më kuptoi, sepse u pajtua. Ajo e ka ditur tash e disa kohë që unë jam gazetar dhe meqë jemi shokë, ekziston një pajtim mes saj e meje, kemi shumë simpati e asnjëherë urrejtje apo dashakeqësi. Ajo dhe unë nuk do të përlahemi kurrë. Ajo, i thashë unë, nuk duhet të përlahet me askënd që në rrugë i thotë ‘magjupe’. Sepse ajo është më shumë se rome, sidomos jo ‘magjupe’, ajo është një fëmijë i lënë anash dhe për këtë faji është kaq i madh sa është zingjir i forcuar në këtë vend.
*
| Sipas një raporti nga OSCE, realizuar në janar të këtij viti, një pjesë e mirë e fëmijëve që i përkasin komuniteteve Rom, Ashkali apo Egjiptas detyrohen nga familjet e tyre që të kërkojnë lëmoshë nëpër rrugët e Prishtinës. Pjesëtarë të komunitetit Rom në Kosovë bëjnë jetesën e tyre nga mbledhja e gjësendeve metalike, ndërsa burrat janë të përfshirë në punë sezonale që lidhen me agrikulturë apo ndërtimtari. Tek fëmijët, vjen në shprehje mbledhja edhe e pllastikës, bërllogut dhe materialeve të riciklueshme, me anë të të cilave nëse fitojnë, ata ndihmojnë familjet e tyre. Sipas këtij raporti, përderisa nuk ka numra të saktë se sa fëmijë janë të angazhuar në këtë aktivitet, djemtë më shumë angazhohen në mbledhje të gjësendeve ndërsa vajzat më shumë merren me kërkim të lëmoshës. Shumica e fëmijëve të përfshirë vijnë nga banesat sociale në Plemetin | [i]
Sipas Organizatës ‘Vorae – Voice of Roma, Ashkali and Egyptians’ – një prej më të mëdhajave në Kosovë në fushën e mbrojtjes së të drejtave të komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptas, janë afërsisht rreth 230 fëmijë në mbarë Kosovën të cilët bëjnë punë fizike në rrugë dhe kërkojnë lëmoshë. Qendra për Punë Sociale nuk i ka të ndara statistikat, por sipas tyre nga ky numër rreth 90 % vijnë nga radhët e komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptas.
“Gjendja ekonomike e familjeve të këtyre fëmijëve është mjaft e vështirë dhe shumë shpesh familjet i detyrojnë fëmijët të ndërprejnë shkollimin dhe t’i përkushtohen punës: mbledhjes së kanaqeve nëpër kontenjera të mbeturinave, pastrimit të xhamave të veturave në udhëkryqe të qyteteve më të mëdha në Kosovë, e poashtu këta fëmijë shpesh hasen edhe duke kërkuar lëmoshë nëpër kafeteritë e qyteteve apo në rrugë” tregojnë nga Organizata ‘Vorae’.
Organizata në fjalë merret vetëm me rastet e fëmijëve të cilët e kanë braktisur shkollimin në ciklin fillor, duke provuar që këta fëmijë t’i kthejnë përsëri në shkollë.
Në Lipjan, Podujevë dhe Obiliq, Qendra për Punë Sociale këtë vit ka filluar pilot-projektin për digjitalizimin rreth shërbimeve që i ofron ajo, ku fokus është njoftimi dhe informimi i qytetarëve rreth rëndësisë së tërheqjes së fëmijëve nga rruga. Me anë të broshurave, njoftimeve, banerave nëpër qytet, reklamave dhe mediave, do të ndihmohet që fëmijët të largohen nga rruga dhe nga rreziqet që ajo i përqafon.
“Këta fëmijë kanë shumë gjasa të ekspozohen edhe ndaj rrezikut të shfrytëzimit nga qarqet e krimit të organizuar për qëllime seksuale e për punë të detyruar. Ata duke qenë pjesë e këtij sistemi veç sa privohen nga qasja në shërbime sociale dhe nga mbrojtja e përshtatshme” tregojnë nga OJQ ‘Vorae’.
Departamenti i Edukimit në këtë organizatë në suaza vjetore organizon fushata të ndryshme për dërgimin e fëmijëve nëpër shkolla, ndërsa problemi është më i thellë se sa duket.
‘Do të duhet të mbaheshin më shumë trajnime me tema që i vetëdijësojnë fëmijët për rrezikun që ju kanoset nga të dalurit në rrugë, duhet të ketë më shumë takime me prindërit e këtyre fëmijëve, më shumë sensibilizim të qytetarëve për të raportuar rastet e fëmijëve që i hasin në rrugë tek organet kompetente, duhet të ndërtohen qendra për strehimin e fëmijëve që nuk kanë familje, duhet të ketë një fuqizim ekonomik të familjeve të këtyre fëmijëve që dalin në rrugë. Ka plot mënyra me anë të të cilave fëmijët do të mund të mbaheshin larg nga rruga” tregojnë për neve nga Organizata ‘Vorae’ .
*
“Ka djem e qika që sillen mirë me mu, shkoj ju lypi pare edhe mi japin ose veç nuk mi japin ama nuk m’bërtasin. Nëpër kafe kur hij, jon ma të trent, dalin para derës e nuk m`lojn me hi. Nihere njoni ma pat mshu shkelm, edhe dikush prej kafes u qu edhe i bërtiti. Une ja nisa me kajt. Yhyyy, kjo ka ndodhë jo nihere bile, ma shumë. Tutna edhe me u shoqnu me njerëz, si me ty qitash. Tutna se hiq se di, mdoket që krejt ma kanë inati. Kah kafet e rakisë knej ka njerëz t`mirë edhe shumica sillen mirë me mu, ose m’blejnë vet tosta najhere edhe ushqim tjetër m`dhojn. Nuk guxoj me lyp gjithkah pare, edhe te gjithkush, edhe ftyrat ja u kqyri njerëzve se do jon shumë t’rrezikshëm”* – tregon Esma.
*
Me Esmën kalojmë pak kohë, shumë shpesh.
Nuk ka shumë fjalë pas saj, ajo më shumë është në hall me paratë dhe me mbijetesën. E di që edhe pak minuta do të largohet prandaj unë e ‘provokoj’ sado pak për faktin se ajo është një lypëse në rrugë, një rome, një fëmijë, një pafajësi – kombinime këto fatale që shpesh nuk përbihen nga disa njerëz në Kosovë.
Fotografia: Arbër Selmani
Si ajo, ka edhe plot të tjerë fëmijë, të cilët do të duhej të largoheshin nga rruga drejt një jete e ardhmërie më të mirë.
“Qeveria duhet të ndërmarrë më shumë masa dhe t’i marrë seriozisht këta fëmijë. Ka nevojë për ndihmë, për më shumë politika që të mbrohen këta fëmijë” tregon Avni Mustafa nga Roma Versitas KOSOVO (RVK).
“Ika se duhna me gjet motrën, edhe ajo dikah osht tu lyp” – më thotë krejt në fund Esma.
Esma* është emër i trilluar për vajzën e vogël. Autori i tekstit e din emrin e saj të vërtetë. *Biseda është transkriptuar dhe është përshtatur shumë pak për të qenë më ideale për lexim. Mosha e vërtetë e Esmës mund të jetë prej 5-8 vjeç, Esma është oratore dhe artikulimi në tekst është modifikuar nga autori, por pa e humbur vërtetësinë e fjalëve të Esmës.
(Ky tekst është prodhuar si pjesë e projektit “Mbështetja e mediave dhe gazetarisë për të drejtat e njeriut në Kosovë”, përkrahur nga zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe realizuar nga Kosovo 2.0, CEL dhe QKSGJ. Përmbajtja e këtij botimi është përgjegjësi e KultPlus/YIHR KS dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet si qëndrim i BE ose K2.0, CEL apo QKSGJ)
Pothuajse të gjithë e keni dëgjuar që ekziston një legjendë për shiun dhe motin e keq në javën e fundit të muajit Mars dhe javën e parë të Prillit. Kjo periudhë njihet si “Plakat e Prillit” për shkak të një legjende këtu në Shqipëri.
Legjenda thotë një herë e një kohë Sipas gojëdhënave shqiptare, nje plakë shkoi në mal për të kullotur bagëtitë dhe duke parë motin e ngrohtë e me diell plaka iu drejtua qiellit dhe tha: “Tani unë do t’i kullos për qejf bagëtitë. Lamtumirë dimër, shkofsh në djall”.
Në këtë moment, prilli (ose marsi) tha: “Shkurt o im vëlla, më jep tri ditë hua ta ngrij plakën me gjithqka ka”. Menjëherë pas kësaj, legjenda thotë se u bë aq ftohtë saqë plaka ngriu me gjithë bagëtitë në mal, duke u kthyer në shkëmb.
Mali i Tomorrit është vendi ku plakat u ngrinë me bagëtitë, ndërsa sipas gojëdhënave në atë vend sot gjendet një gur në formën e një plake, ku edhe sot e kësaj dite buron ujë, që thuhet se janë “lotët e plakës”. Kjo legjende njihet ne tere ballkanin, dhe si per cdo legjende tjeter edhe per kete qarkullojne disa versione. / KultPlus.com
Zef Pllumi qe frat françeskan, publicist e shkrimtar. Me prirje përgatitore për kah historia para se të ndërmerrte kalvarin, me të arritur lirinë merr ndër duar frerët kulturorë të trashëgimisë françeskane.
I pagëzuar Prenkë, lindi më 28 gusht 1924, i biri i Gjergj Tomës dhe Luke Mrisë, u lind nga e ëma në një zabel në tëbanin e tyne në bjeshkë. Malësorët që kishin rënë me kohë në ultësirë venin të veronin në bjeshkë për t’iu shmangur verës pranë zonave bregdetare të pabonifikuara. Fisi i Prenkës kishte tëbanin në Qafë të Tëthores së Bogës, mes Shkrelit dhe Shalës – bajrak ky i fundit ku ishte nip.
Xhaxhai i Prenkës, Pashko Toma, ishte i pari i shtëpisë dhe burrë i shquar në ato male si plak, kuvendar e bukëdhanës. Gjatë fëminisë takoi P. Gjergj Fishtën dhe P. Anton Harapin që i kishin ardhur miq te tëbani i tyre ndër bjeshkë. Shtati dhe prania imponuese e të parit dhe çehrja prej asketi e të dytit lanë mbresat të cilat i përcjell te libri autobiografik “Saga e fëmijnisë”. Gjatë atij takimi xhaxhai u thotë fretënve se djaloçi kishte shprehur dëshirën të bëhej frat. Dëshirë kjo e ftilluar në librin e lartpërmendur, që kishte marrë shkas prej një takimi të mëparshëm me P. Bona Gjeçajn. Me atë rast P. Harapi i jep një medaljon të Shën Françeskut që mbante në qafë, duke i thënë që ta ruante me shumë kujdes në mënyrë që kur të shkonte në Kolegjin Françeskan të paraqitte atë medaljon.
Më poshtë po sjellim këtë thënie të Zef Pllumit që është aktuale pothuajse gjithmonë:
“Ky popull, edhe me i shtie opangën në gojë, s’bërtet” /KultPlus.com
“The Rolling Stones” e ka paralajmëruar presidentin e SHBA-së, Donald Trump se ai mund të përballet me veprime ligjore, po qe se vazhdon të përdorë këngët e këtij grupi në tubimet zgjedhore.
Përmes një deklarate të ekipit ligjor të këtij grupi është bërë e ditur se po punohet me organizatën për të drejtat e performuesve, BMI, për të ndalur përdorimin e paautorizuar të muzikës së tyre.
Ekipi zgjedhor i Trumpit e ka përdorur këngën “You Can’t Alëays Get What You Want”, gjatë tubimit të javës së kaluar në Tulsa të Oklahomës, raporton BBC, transmeton KOHA.
“Rolling Stones nuk e mbështet Donald Trumpin”, kishte bërë të ditur bendi përmes një postimi më 2016.
Këngëtarja nga Kosova që tashmë gëzon famë ndërkombëtare, Dua Lipa, ka uruar nënë e saj e cila sot feston ditëlindjen, shkruan KultPlus.
Dua në profilin e saj zyrtar në Facebook, ka publikuar fotografi të vjetra të famijes, ndërkaq në mbishkrimin e fotografive e cilëson nënë e saj si gruan më të fuqishme të jetës së saj.
‘Urime ditëlindjen nëna ime bukuroshe, shoqja ime e ngushtë, gjithmonë e fundit në pistën e vallëzimit, e dashur, e ëmbël, e qeshur, por mbi të gjitha gruaja më e fortë në jetën time. Falemnderit që ishte kjo që ishe. Ne jemi me fat që të kemi si udhëheqëse gjatë gjithë jetës sonë me dashurinë dhe përkrahjen tënde pakushte. Unë të dua, ne të duam! Mbretëresha jonë!’, shkruan Dua në mbishkrimin për urimin e ditëlindjes së nënës së saj. / KultPlus.com
Ilirët ishin të pathyeshëm në sajë të pozitës të vendeve dhe të maleve të natyrës së tyre të egër dhe të zotësisë së çuditshme që kishin për të luftuar. – Valer Paterkuli
Populli trim ilir ndër shekuj është shquar për efikasitetin e tij në luftë. Një trimëri e tillë e shoqëruar me aftësi të shkëlqyera luftarake pasqyrohen edhe tek shqiptarët si pasardhësit e denjë të tyre në çdo episod të historisë ku pikërisht ne, shqiptarët, luftuam për qëllime të larta fisnike.
Një nga të parët që vlerësoi pathyshmërinë e ilirëve ish historiani romak Valer Patekuli (19 pr.K-31 ps.K), i lindur në Kapua. Shërbeu për një kohë të gjatë në ushtri dhe më pas u zgjodh senator.
Mori pjesë në ekspeditat ushtarake të komanduara nga Tiberi. Shkroi veprën “Historia Romana” (Historia e Romës) në dy libra, ku përshkruan gjithë historinë e Romës deri në vitet 30.
Libri i parë trajton shkurtimisht historinë e Romës që nga krijimi i saj deri tek shkatërrimi i Kartagjenës dhe i Korinthit, ndërsa te libri i dytë përshkruhet gjërësisht historia e Romës deri në vitin 30 të e.r.
Në veprën e tij gjejmë të dhënë mbi luftën e ilirëve të Veriut kundër pushtimit romak dhe sidomos për kryengritjen e madhe në Iliri në vitet 6-9 ps.K lidhur me këtë kryengritje nënvizion: “Ilirët ishin të pathyeshëm në sajë të pozitës të vendeve dhe të maleve të natyrës së tyre të egër dhe të zotësisë së çuditshme që kishin për të luftuar.”
Libri 11- 111, 114, 121
…U shpall mobilizimi i nga të gjitha anët u thirrën edhe veteranët. Burra e gra, sipas pasurisë u detyruan të jepnin ushtarë nga skllevërit që kishin lëruar. Në senat u dëgjua zëri i prijësit (Oktavian Augusti). “Në dhjetë ditë, tha ai, po të mos merren mas mbrojtëse, armiku mund të hyjë brenda në Romë”…
Në verën e ardhshme e gjithë Paionia kërkoi paqe dhe lufta u përqundrua në Dalmati. U pa atëherë kjo shumicë e madhe ushtarësh krenarë, që më parë kërcënonte Italinë, duke çuar në breg të lumit Batin armët, me të cilët luftoi kundër nesh, duke rënë në këmbët e komandantit tonë; nga dy udhëheqësit kryesorë Batua dhe Pini, njëri u kap, tjetri u dorëzua.
Me kthimin e tij në Romë, Tiberi festoi triumfin mbi paionët dhe dalmatët, nderin që e meritonte që më parë, por që ekspeditat e pandërprera e kishin penguar… Tiberi shkoi në Iliri për të rregulluar provincat që kishte pushtuar. / KultPlus.com
Numër i vogël i serbëve janë mbledhur sot në fshatin Gazimestan të Obiliqit, vend në të cilin për çdo vjet festojnë ‘betejën e Kosovës’ të cilët e konsiderojnë si fitore të tyre.
Në këtë ceremoni përkujtohet princi serb Car Llazari, që kishte vdekur në Betejën e Kosovë 627 vite më parë. / KultPlus.com
Javë më parë Italia ishte vendi më i goditur në botë për nga numri i të prekurve dhe të vdekurve nga pandemia Covid-19.
Bergamo ishte njëra ndër provincat më të goditura nga koronavirusi, e pikërisht në këtë vend pranë varrezave është duke u organizuar një koncert në nderim të viktimave nga koronavirusi.
Presidenti Sergio Mattarella, 243 kryetarët e qyteteve në provincën e Bergamos dhe një përfaqësues i familjeve që humbën të dashurit janë ftuar të marrin pjesë në koncertin e mbrëmjes, i cili po transmetohet drejtpërdrejt në televizionin shtetëror RAI.
Ai do të paraqesë Masivën Requiem të kompozuar nga vendasit Bergamo Gaetano Donizetti, një nga kompozitorët më të rëndësishëm të Italisë së shekullit XIX.
Bergamo regjistroi rastin e parë pozitiv në 23 shkurt dhe deri në fund të marsit kishte regjistruar një rritje prej 571% të vdekjeve në krahasim me mesataren mujore pesë-vjeçare.
Donizetti kompozoi Requiemin e papërfunduar për të nderuar mikun dhe kompozitorin e tij të tjerë, Vincenzo Bellini, i cili vdiq në vitin 1835. Gjatë pikut të epidemisë, Teatri i Donizetti i Bergamos dhe qeveria e qytetit vendosën në mediat sociale regjistrimin e një shfaqjeje të vitit 2017 të Massi Requiem në nderoni viktimat. Klan Kosova / KultPlus.com
A general view shows some of 35 coffins of deceased people stored in a warehouse in Ponte San Pietro, near Bergamo, Lombardy, on March 26, 2020 prior to be transported in another region to be cremated, during the country’s lockdown following the COVID-19 new coronavirus pandemic. (Photo by Piero CRUCIATTI / AFP)
Kitaristi i njohur kosovar, Valon Gashi, i cili është edhe pjesëtar i bendit të njohur “Elita 5” ka bashkëbiseduar me kitaristin e njohur amerikan, Steve Vai.
Nëpërmjet një bashkëbisedimi virtual Gashi e Vai treguan më shumë rreth profesionit të tyre.
Gashi pos entuziazmit për të bashkëbiseduar me një kitarist si Vai, i tregoi edhe aftësitë e tij me kitarë teksa Vai mbeti i mahnitur nga mënyra si luajti kosovari.
“Nuk e di se sa shumë mund të të tregoj unë, por ti luan shkëlqyeshëm dhe shumë mirë”, tha Vai.
Teksa Gashi i tregoi këngën e tij të parë Vai gjeti pak nga energjia e tij në të.
Kitaristi i famshëm amerikan luajti disa nga meloditë e tij më të mira për Valon Gashin, i cili iu bashkangjitë duke krijuar një melodi të shkëlqyre së bashku. / KultPlus.com
Publikohet historia e panjohur e familjes së Preng Gjonmarkajt me origjinë nga Oroshi i Mirditës dhe që rrjedh nga dera e princërore e Kapedanit Gjon Markagjoni, të cilët gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, shërbyen si ushtarakë në armën e Xhandarmërisë.
Dëshmia e rrallë dhe e dhimbëshme e Filip Gjonmarkajt, të birit të Prengës, i cili rrëfen historinë tragjike të babait, xhaxhait dhe gjyshit të tij, Dedës, që kur u dënua me 101 vite burg në gjyqin e zhvilluar në qytetin e Shkodrës bashkë me të birin, Markun, që u dënua me vdekje, i kërkoi trupit gjykues, që nëse ishte mundësia, të ndërronin dënimet me të birin, që atij t’i falej jeta si i ri që ishte, kurse vetë ai të dënohej me vdekje.
Gjykata e morri parasysh kërkesën e tij dhe Markut i’a fali jetën dhe ai vdiq më vonë në burgun e Shkodrës, kurse Dedën e varën në litar dy vite më vonë, për ngjarjen e vrasjes së Bardhok Bibës ku u ekzekutuan 14 mirditorë të pafajshëm. Kurse i biri tjetër, Prenga, ish-zv/ministër i Punëve të Brendëshme në periudhën e pushtimit dhe Kuestor në Shkodër, që kishte nxjerrë nga burgu shumë komunistë, vuajti plot 30 vite në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës.
“Me ardhjen e komunistëve në pushtet, kullat tona në Orosh të Mirditësë u dogjën prej tyre, ndërsa babai im, major Preng Gjonmarkaj, i cili gjatë periudhës së Luftës kishte mbajtur detyrën e zv / Ministrit të Brendshëm dhe Kuestorit në Shkodër, ashtu si shumë antikomunistë të tjerë u arratis dhe doli në mal. Pasi qëndroi për disa kohë në arrati së bashku me kushëririn e tij Mark Gjonmarkajn, i cili e donte më shumë se vëllezërit e tij, në vitin 1945, ai u arrestua në qytetin e Shkodrës dhe u dënua me vdekje. Në atë kohë që u dënua baba, edhe gjyshi jonë Deda, i cili kishte qenë ushtarak i Monarkisë me gradën e kapitenit, ishte i arratisur në mal së bashku me djalin tjetër, Markun.
Gjyshi, Deda, u kthye në shtëpi pas një amnistie që u dha asokohe nga qeveria komuniste e Tiranës, por ai u arrestua përsëri në gushtin e vitit 1949, me rastin e vrasjes së Bardhok Bibës dhe ishte i pari që e varën në litar nga të 14 personat që u ekzekutuan në shenjë hakmarrje për vrasjen e tij. Para varjes, gjyshi, Deda, kërkoi që të paktën djalit të tij, Markut, t’i falej jeta dhe në vënd të tij të dënihej ai me vdekje, gjë e cila u muar parasysh dhe Marku vdiq në burgun e Shkodrës ku ishte dënuar me 101 vjet”.
Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë për Memorie.al, është Filip Gjonmarkaj, ish-oficer me gradën e kapitenit në Gardën e Republikës pas viteve ’90-të, i cili rrëfen gjithë historinë tragjike të familjes së tij që rrjedh prej derës së famshme të Gjonmarkajve të Mirditës, ku pinjollët e saj u ekzekutuan, u burgosën, apo u internuan për 45-vjet me rradhë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.
Familja Gjonmarkaj, nga dera e Kapidanit
Babai i Filipit, Preng Gjonmarkaj, është nga fshati Orosh i Mirditës, prej nga është dhe origjina e asaj familje nga më të njohurat në Shqipëri. Familja e Preng Gjonmarkajt, rrjedh nga i njëjti trung i familjes së famshme të Kapidanit të Mirditës, Gjon Markagjonit, i cili njihet ndryshe dhe si Princi i Mirditës.
Dera e Gjonmarkajve të Mirditës, e cila konsiderohet si një nga dyert e para të Shqipërisë, ka qenë e përbërë nga tre degë: Lleshi i Zi, Preng Pasha dhe Preng Markola. Preng Pasha, apo siç njihet ndryshe Preng Bib Doda, i cili mbajti postin e Ministrit të Botores në Qeverinë e Ismail Qemalit, pas vdekjes së tij nuk la asnjë trashëgimtar dhe ajo degë e fisit të Gjonmarkajve u shua fare. Familja e babait të Filipit, Preng Gjonmarkajt, e ka zanafillën dhe rrjedh nga trungu i familjes së Preng Markolës, prej së cilës ka ardhur dhe dera e Princit të Mirditës, Gjon Marka Gjonit. I pari i kësaj shtëpie Preng Markola, ka qenë tepër i njohur si një nga prijsit ushtarakë të asaj familje, i cili ka udhëhequr bajrakun e tij dhe mirditorët në luftrat kundër pushtuesëve osmanë.
Për këtë gjë ai është përmëndur dhe nga Padër Gjergj Fishta, në veprën e tij madhore “Lahuta e Malcisë”, ku midis të tjerash thuhet: “Janë vënë trimat në rresht për nji / njaj Preng Markola u ka pri / asht Gjonmarkajsh dhe i takon prija / derë ma të vjetër s’ka Shqipnia”. Trojet e vjetra dhe themelet e kullës së familjes së Preng Gjonmarkut dhe të parëve të tij, kanë qenë në fshatin Ndërshen, fare pranë Oroshit, ku ndodheshin dhe sarajet e kushëririt të tyre, Kapidanit të Mirditës, Gjon Marka Gjonit.
Deda dhe Prenga, ushtarakë të Monarkisë
Preng Gjonmarkaj u lind në prill të vitit 1913 në fshatin Ndërshen të Oroshit të Mirditës dhe ishte fëmija i parë nga dy djem dhe një vajzë (Markun e Marten) që kishte Dedë Gjonmarkaj, i cili në atë kohë shërbente si ushtarak në qeverinë e Vlorës që kryesohej prej Ismail Qemalit.
Dedë Gjonmarkaj e vazhdoi karrierën ushtarake edhe gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, duke shërbyer si ushtarak në armën e Xhandarmërisë me gradën e majorit, në rrethet e Gjirokastrës, Kukësit dhe Mirditës. Po kështu edhe babai i Dedës, Preng Gjonmarkaj ishte ushtarak me gradën e majorit dhe për shumë vjet, ai shërbeu si inspektor i Oborrit Mbretëror në Qarkun e Shkodrës.
Ndërsa djali i Dedës, Preng Gjonmarkaj i riu, mësimet e para i mori në Konviktin e Oroshit, që kishte hapur asokohe dera e Kapidanit të Mirditës, Gjon Markagjonit, ku ai mësoi për pesë vjet si nxënës i jashtëm. Në atë kohë që Prenga mësonte pranë atij konvikti dhe ishte me rezultate shumë të mira në mësime, babai i tij Deda, kishte dëshirë që ta shkollonte në një shkollat ushtarake, me qëllim që ai të ndiqte traditën familjare të shtëpisë së tyre dhe të dilte oficer.
Lidhur me të kaluarën e karrierës ushtarake të babait të tij, Filip Gjonmarkaj dëshmon: “Pas mbarimit të shkollës unike në Konviktin e Oroshit në vitin 1929, babai im Preng Gjonmarkaj, u dërgua për të ndjekur një kurs ushtarak për armën e Xhandarmërisë, që ishte hapur asokohe nga Mbreti Zog dhe nën kujdesin e instruktorëve italianë, në Plepat e Durrësit. Duke qenë se atë kurs baba e mbaroi me rezultate shumë të mira, ai u titullua oficer me gradën e nëntogerit dhe u emërua si komandant i Postës së Xhandarmërisë në Lis të Matit, ku ai shërbeu deri në vitin 1932. Nga viti 1932 e deri në vitin 1939, babai shërbeu si ushtarak i Monarkisë me gradën e kapitenit në armën e Xhandarmërisë në qytetet e Durrësit dhe Tiranës, ku atij i’u ngarkuan detyra të ndryshme.
Në vitin 1935, kur ndodhi Kryengritja e Fierit, Prenga shërbente si inspektor ushtarak pranë Oborrit Mbretëror të Zogut dhe në atë kohë ai u dërgua për të hetuar rreth asaj kryengritje, që kishte si qëllim rrëzimin e qeverisë monarkiste. Në detyrën e inspektorit ushtarak pranë Oborrit Mbretëror, Prenga shërbeu deri në prillin e vitit 1939, kur Italia fashiste kreu agresionin ushtarak ndaj Shqipërisë.
Pas pushtimit të Shqipërisë, Prenga nuk pranoi të shërbente përsëri në armën e Xhandarmërisë dhe u lirua nga detyra. Në atë kohë ai u kthye në vëndlindjen e tij në Orosh të Mirditës, ku dhe u emërua si Kryetar i Komunës së Fushë-Arrëzit dhe të Fanit të Mirditës”, kujton Filip Gjonmarkaj, lidhur me karrierën ushtarake të babait të tij Prengës dhe gjyshit Dedës, të cilët kishin shërbyer si ushtarakë të Monarkisë së Zogut.
Në Tiranë, zv/Ministër i Brendshëm
Në Komunat e Fushë-Arrzit dhe të Fanit të Mirditës, Preng Gjonmarkaj shërbeu deri aty nga viti 1941, sepse në atë kohë kushëriri i tij, Mark Gjon Markaj që mori më pas postin e Ministrit të Brendshëm, e thirri në Tiranë dhe e ftoi të shërbente përsëri në armën e Xhandarmërisë.
Në atë kohë Prenga veshi uniformën ushtarake me gradën e kapitenit që kishte pasur më përpara në Xhandarmëri dhe pasi punoi për disa kohë aty, u emërua si shef i Zyrës Politike pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme në Tiranë. Në atë kohë atij i’u dha edhe grada e majorit dhe funksioni i Shefit të Zyrës Politike, korespodonte edhe me funksionin e zv / Ministrit. Lidhur me periudhën që Prenga shërbeu pranë Ministrisë së Brendshme, i biri i tij Filipi, dëshmon:
“Ndonëse babai im Preng Gjonmarkaj ishte me bindje të thella antikomuniste, ai nuk e shfrytëzoi funksionin e tij në Ministri, për t’u hakmarrë ndaj komunistëve të arrestuar, përkundrazi, ai tregohej më shumë se ç’duhej human me ta. Këtë qëndrim ndaj tyre baba Prenga, e mbajti edhe gjatë periudhës kur shërbeu si Kuestor pranë Prefekturës së Shkodrës, ku ai tregohej tepër i butë me komunistët dhe në shumë raste ndërhynte për t’i liruar ata nga burgu. Një nga komunistët e njohur që pati liruar baba në atë kohë nga burgu, ka qenë Tom Kola, (”Hero i Popullit”) i cili më pas u vra gjatë një përpjekje kur ishte partizan.
Aq shumë ndërhyrje pati bërë baba pranë italianëve dhe gjermanëve për lirimin e komunistëve të arrestuar, sa që ai disa herë u konfrontua ashpër me eprorët e tij, të cilët nuk i’a kuptonin dot dobsinë që kishte ai për rininë shqiptare, që Prenga nuk kishte qejf ta shihte të kalbej burgjeve”, dëshmon Filip Gjonmarkaj, lidhur me periudhën e Luftës, kur babai i tij u emërua në funksionin e zv / Ministrit të Brendshëm.
Arrestimi i Prengës dhe dënimi 101 vjet burg
Pas ardhjes së komunistëve në pushtet në fundin e vitit 1944, major Preng Gjonmarkaj, ashtu si shumë ushtarakë të tjerë të kohe, u arratis në male dhe u bashkua me kushëririn e tij, Mark Gjonmarkajn, i cili në atë kohë ishte udhëheqësi kryesor i rezistencës antikomuniste. Lidhur me këtë, Filip Gjonmarkaj dëshmon: “Që me ardhjen e komunistëve në pushtet në vitin 1944, kullat tonë në Orosh të Mirditës u dogjën prej tyre në shënjë hakmarrje. Në atë kohë baba Prenga dhe gjyshi 72-vjeçar Deda, ishin të arratisur në male, së bashku me kushëririn tonë Dr. Mark Gjonmarkajn, i cili e donte Prengën, njëlloj si vëllezërit e tij.
Në majin e vitit 1945, Prenga u rrethua dhe u arrestua nga Forcat e Ndjekjes në zonën e Shllakut në Shkodër, ku ai qëndronte i fshehur së bashku me kushëririn e tij, Gjon Pjetër Gjonmarkajn. Gjyqi kundër tyre u zhvillua në qytetin e Shkodrës dhe prokurori Aranit Çela, së bashku me trupin gjykues, i dhanë dënimin me vdekje, ndërsa për Gjonin, me që ishte shumë i ri, e dënuan me katër vjet burg.
Dënimi i Prengës me vdekje në atë kohë bëri një bujë shumë të madhe në gjithë Qarkun e Shkodrës, për arsye se ai njihej mirë për karakterin e tij burrëror në atë qytet, që nga koha kur kishte punuar si Kuestor dhe kishte lënë përshtypjet më të mira, duke u falur jetën shumë komunistëve.
Nga respekti që kishin krijuar në atë kohë shkodranët për Prengën, pati shumë kërkesa dhe ndërhyrje të ndryshme nga qytetarë të Shkodrës, me qëllim që atij t’i falej jeta. Një nga ato që kërkoi faljen e tij, ishte dhe nëna e “Heroit të Popullit”, Tom Kola, e cila i shkoi vetë në zyrë Prokurorit Aranit Çela dhe i dëshmoi atij se: Preng Gjonmarkaj, i’a kishte liruar njëherë djalin nga burgu.
Nisur nga kërkesat dhe ndërhyrjet e shumta pranë organeve gjyqësore, trupi gjykues i mori ato në konsideratë dhe ia fali Prengës dënimin me vdekje, duke i’a kthyer atë në 101 vjet burg”, dëshmon Filip Gjonmarkaj, lidhur me babanë e tij Prengën, të cilit i’u fal jeta, vetëm në sajë të figurës së mirë që ai kishte lënë në qytetin e Shkodrës, ku kishte shërbyer si Kuestor gjatë periudhës së pushtimit.
Deda varet në litar, Marku vdes në burg
Në atë kohë që Preng Gjonmarkajt i’u fal jeta dhe u dënua me 101 vjet burg, babai i tij Deda, së bashku me djalin tjetër Markun, ishin të arratisur në mal, nga frika e hakmarrjes së komunistëve. Lidhur me këtë, Filipi dëshmon:
“Pas dënimit të Prengës, Gjyshi Deda, me xhaxhanë Markun, qëndruan në mal në arrati së bashku me kushëririn Dr. Mark Gjonmarkajn dhe shumë mirditorë të tjerë antikomunistë, nga familjet e njohura. Aty nga fundi i vitit 1947, ata u kthyen në shtëpi pas një amniste që u dha nga qeveria komuniste e Tiranës për ata që nuk kishin bërë asnjë krim. Por qëndrimi i tyre pranë familjes nuk zgjati shumë, sepse ata u arrestuan përsëri në gushtin e vitit 1949, kur ndodhi vrasja e Bardhok Bibës, që në atë kohë mbante funksionin e Sekretarit të Parë të Komitetit të partisë së Mirditës.
Në atë kohë, si shenjë hakmarrje ndaj vrasjes Bardhokut, qeveria komuniste e Tiranës, nëpërmjet Forcave të Ndjekjes, ku ishin dhe dy këshilltarë sovjetik (kolonelët Sokolov dhe Voleskin) arrestoi dhe burgosi me dhjetra mirditorë. Katërmbëdhjet prej tyre u ekzekutuan në Qafën e Valmirit, në vëndin ku ishte vrarë Bardhok Biba dhe i pari që u var në litar, ishte gjyshi ynë Dedë Gjonmarkaj. Në atë gjyq të shpejtë që u zhvillua pak para ekzekutimit, Deda i tha trupit gjykues: Unë dhe këtë burra të tjerë që na keni arrestuar, nuk kemi asnjë lidhje me vrasjen e Bardhok Bibës.
Megjithatë unë jam gati që të shkoj vetë në litar, por djali im Marku, nuk duhet të ekzekutohet, se është krejt i pafajshëm”. Pasi e varën gjyshin në litar, xhaxhanë, Markut, i’a falën jetën dhe e dërguan në burgun e Shkodrës, ku ai vdiq pak kohë më vonë. Në atë kohë që u var gjyshi Deda, familjen tonë (unë, vëllai Gaspëri, nëna dhe gjyshja) e internuan në kampin e Tepelenës, ku qëndruam deri në vitin 1952 dhe më pas na lejuan të ktheheshim në Orosh. Babai Prenga, vuajti plot 20-vjet e katër ditë dënimin që ishte dhënë dhe pjesën më të madhe e kreu në burgun e Burrelit.
Një nga të burgosurit që ka vuajtur bashkë me babanë në kampin e Thumanës, (Mark Alia nga Mamurrasi), më ka treguar se komandanti i atij kampi major Novruz Shehu, donte të ndërhynte tek Kadri Hazbiu dhe ta lironte Prengën, pasi ai u impononte respekt të gjithëve. Kur u kthye nga Tirana, komandanti i kampit në prezencë të gjithë të dënuarëve, i tha Prengës: “Sa të jetë kjo qeveri, ti nuk do të lirohesh. Ne e dimë se ti nuk ke bërë krime, por të mban brenda mbiemëri që ke”. Pas atyre fjalëve, Prenga buzëqeshi dhe i’u përgjigj: ‘Këtë e di mirë, por mbiemërin e kam më të shtrenjtë se jeten, mor zotni major’.
Pasi u lirua në vitin 1965, ai erdhi në Orosh, ku më 30 prill të vitit 1977, u arrestua përsëri dhe kreu edhe dhjetë vjet të tjera burg politik. Prenga u lirua nga burgu në vitin 1987, në moshën 74-vjeçare dhe nga vuajtjet e sëmundjet që kishte kaluar nëpër burgje, ai vdiq në tetorin e vitit 1992, pak kohë pasi ishte shembur regjimi komunist”, e përfundon rrëfimin e tij rreth historisë të dhimbshme të familjes, Filip Gjonmarkaj, një nga pinjollët e fundit të asaj shtëpie që rrjedh nga dera e kapidanit të Mirditës Gjon Marka Gjonit, e cila u masakrua në mënyrën më barbare nga regjimi komunist i Enver Hoxhës./Memorie.al / KultPlus.com
Kur kinemaja “Arena Cinelounge” që zë 60 persona në Los Angeles do të hapet përsëri për herë të parë pas disa muajve, numri i ulësve do të mbushen shpejtë.
‘Marrëveshja’ e ulëses, e krijuar për të inkurajuar distancimin shoqëror do të duhet të respektohet në çdo shfaqje, pasi që është një nga masat e reja të sigurisë që po vendoset për të zvogëluar mundësinë e përhapjes së koronavirusit.
“Ne do të bëjmë më të mirën tonë për t’u siguruar që gjithçka është në rregull dhe që audienca do të ndjehet e qetë dhe e sigurt duke qenë me ne për dy deri në tre orë,” tha pronari Christian Meoli.
Përderisa rreth 780 kinema shtëpie janë rihapur në të gjithë vendin, zyrtarët në Los Angeles County, në tregun më të madh të filmave në SHBA nuk kanë dhënë ende një dritë jeshile, duke shprehur shqetësimin për një rritje të rasteve të koronavirusit.
Në anën tjetër në New York City, gjithashtu është caktuar një datë për rihapjet e kinemave. Biznesi i teatrit është shkatërruar nga mbylljet e koronavirusit që filluan në mesin e marsit, duke lënë dhjetëra mijëra punonjës.
Industria po shpreson për hapje masive në korrik, që të kthehen përsëri në biznes. Masat mbrojtëse përfshijnë maska për fytyrë për mysafirët dhe punëtorët, shkruan “Reuters”, përcjell albinfo.ch / KultPlus.com
Lauren Gardner, gruaja që qëndron mbrapa atij që mund të jetë gjurmuesi më i famshëm i koronavirsuit të ri, nuk është profesioniste shëndetësore, ajo është inxhiniere.
Prej raportimit të rasteve të para të koronavirusit, tabela e Universitetit Johns Hopkins, e zezë dhe hiri, me pika të kuqe, që tregojnë për rastet e të prekurve, të shëruarve dhe vdekurve me koronavirus në 188 shtete dhe rajone, është vënë në qendër të përpjekjeve për të luftuar pandeminë nga autoritetet shëndetësore, hulumtuesit dhe politikëbërësit.
Ky projekt, që është cituar edhe nga Shtëpia e Bardhë, është kthyer në burim të informacionit për gazetarët dhe publikun, meqë numëron mbi 640 milionë klikime ditore.
Gardner, profesore e asociuar e sistemeve civile inxhinierike në Universitetin Johns Hopkins, dhe krijuese e hartës interaktive, ka thënë se nuk e ka menduar se projekti gjurmues, i krijuar brenda ditës, do të merrte vëmendje të tillë.
Mirëpo, ai është përhapur menjëherë, duke u mundësuar njerëzve që të ndjekin pandeminë në kohë reale pas raportimit të rasteve në Kinë.
Deri më tani, në gjithë botën janë regjistruar më shumë se 9 milionë raste me sëmundjen Covid-19, që shkakton koronavirusi, derisa 469,000 prej tyre kanë vdekur.
“Atë e kam parë si diçka që do të mund të përmbushte nevojën e hulumtimit, andaj fakti që kjo gjë ka prekur jetën e secilit në planet, është gjë paralele”, ka thënë Gardner, e cila është bashkë-udhëheqëse e Qendrës për Sisteme Shkencore dhe Inxhinieri në Universitetin Johns Hopkins.
“Mendoj se ka rezultuar me mbushje të zbrazëtisë së madhe që ka ekzistuar në të ofruarit e informacioneve për publikun”, ka thënë ajo për revistën amerikane, U.S. News & World Report.
Si erdhi deri të krijimi i tabelës gjurmuese? Projekti ka lindur më 21 janar, kur Gardner dhe dy studentët e saj të diplomuar ishin takuar në një kafene. Përgjatë diskutimit, ata ishin fokusuar në koronavirusin e paparë deri atëherë, dhe i cili deri në atë periudhë kishte infektuar rreth 200 persona në Kinë, prej nga ishin të dy studentët, dhe në tri shtet tjera.
Në po të njëjtën ditë, zyrtarët amerikanë kanë raportuar për rastin e parë me koronavirus në Uashington, një burrë që sapo kishte vizituar provincën Hubei në Kinë.
Organizata Botërore e Shëndetësisë, ende nuk e kishte shpallur shpërthimin e koronavirusit si pandemi, dhe sëmundjes, që shkakton koronavirusi, ende nuk i ishte dhënë emri Covid-19.
Përgjatë bisedës, Gardner dhe një prej studentëve të saj, Ensheng Dong, kishin vendosur që të gjurmonin virusin, dhe harta ishte publikuar më 22 janar.
Projekti kishte fituar aq shumë vëmendje saqë ekipi i Gardnerit kishte lënë gjithçka anash, për t’u fokusuar në gjurmues. Deri në fund të muajit janar, kjo hartë interaktive me të dhëna ka siguruar rreth 200 milionë ndërveprime brenda ditës.
Deri në fund të muajit mars, ajo ishte klikuar mbi 1.2 miliard herë.
“Ka qenë shumë e vështirë në muajt e parë”, ka thënë Gardner, teksa i është referuar ekipit të saj.
Në muajin prill, ajo ka thënë se ekipi i saj nuk ka fjetur shumë dhe se ecja prej shtëpisë së saj në kampus ka qenë koha e saj e vetme e lirë gjatë ditës.
Si janë regjistruar të dhënat? Fillimisht, ekipi i saj ka regjistruar të dhënat me dorë, duke u bazuar në informacionet e raportimeve të mediave dhe një komuniteti mjekësor kinez, mirëpo tani ajo ka treguar se të dhënat sigurohen në mënyrë automatike nga qendrat e shëndetit publik në gjithë botën.
Në këtë projekt tani janë të angazhuar dhjetëra persona, duke përfshirë shkolla të shëndetit publik, shërbyes të të dhënave dhe ekipe për komunikim.
Ndonëse Gardner ende mbikëqyr gjurmuesin, ajo tani është duke punuar edhe në projekte që i mundësojnë asaj analizimin e të dhënave për Covid-19, dhe jo vetëm mbledhjen dhe publikimin e tyre.
Më 12 qershor, Universiteti Johns Hopkins ka njoftuar se është bashkuar me shkencëtarë nga Scripps Research dhe ata të Universitetit të Kalifornisë në projektin që synon të tregojë pse dhe si përhapen sëmundjet që shndërrohen në pandemi.
Ky projekt ka fituar 1.3 milionë dollarë nga Institutet Kombëtare për Shëndetësi në Shtetet e Bashkuara.
Ekipi planifikon të krijojë databaza masive të trafikut ajror ndërkombëtar, të pasqyrojë motin në gjithë botën, demografitë kombëtare dhe informacionet për pacientët e sëmurë, për të kuptuar më shumë rreth koronavirusit të ri.
Përmes të dhënave, shkencëtarët synojnë të informojnë liderët dhe publikut sesi përballen sistemet komplekse në botë me shpërthime të tilla apo sëmundje infektuese. Shkencëtarët kanë thënë se shpresojnë që qeveritë do të mund të përdorin të gjeturat si mjete për të përmirësuar përgjigjjen e tyre ndaj sëmundjes Covid-19, apo për të minimizuar dëmin e shpërthimeve eventuale në të ardhmen.
Gjurmuesi tregon “apetitin që ekziston për të dhënat” Profesorja Gardner ka modeluar në të kaluarën përhapjen e viruseve si Zika, apo ai i shpezëve. Vitin e kaluar, ajo ka parashikuar se Shtetet e Bashkuara do të mund të ktheheshin në vatra të përhapjes së fruthit, bazuar në udhëtimet ndërkombëtare ajrore dhe përjashtimet jomjekësore të imunizimit të fëmijëve, të cilat i ka shfrytëzuar si shënjues për hezitimin që ekziston në komunitet rreth çështjes së vaksinimit.
“Unë jam shumë e interesuar në çështjet rreth dezinformimit, keqinformimit dhe komunikimit të shkencës”, ka thënë ajo.
Ajo beson se gjurmuesi ka krijuar mundësi që secili person të ndjekë përhapjen e pandemisë “përmes burimeve autentike dhe transparente”.
Gardner beson se popullariteti i gjurmuesit vërteton apetitin që ekziston për ofrim të të dhënave, të cilat mund të jenë kyçe në luftimin e kërcënimeve tjera shëndetësore globale.
“Do të dëshiroja të deklaroj se neve nuk do të na duhet të krijojmë më diçka të tillë, mirëpo e ndjej se është e pashmangshme”, ka thënë ajo, sa i përket projekteve të tilla për sëmundjet në të ardhmen.
“E kam një ndjenjë se mjete të tilla të informimit tani do të ofrohen përgjithmonë, sepse shihet se ka kërkesë për to”. / KultPlus.com
Me ardhjen e kriminelit Sllobodan Millosheviq në krye të Serbisë, shkolla shqipe në Kosovë, në veçanti Universiteti i Prishtinës, mori goditje të mëdha që çuan deri në rrezikimin serioz me përmasat e shkatërrimit të arsimit shqip.
Pushteti nacionalist serb u angazhua për ndryshimin dhe ndalimin e shollës shqipe në Kosovë. Gjendja në universitet erdhi duke u përkeqësuar, krahas gjendjes në gjithë Kosovën. Qendra Universitare nuk ishte më streha e studentëve dhe as e profesorëve shqiptarë. Sapo u mbyll semestri veror i vitit akademik 1990/91 të Universitetit të Prishtinës, më 28 qershor 1991, në ditën e Vidovdanit, (festë fetare serbe) Kuvendi i Serbisë vendosi masat e dhunshme në Universitetin e Prishtinës.
Gjatë vitit të ri akademik udhëheqësja e dhunshme, e dominuar nga kuadrot serbo-malaziase, e rritën numrin e studentëve për 923 studentë, kryesisht studentë serbë të sjellë nga viset e ndryshme të Serbisë dhe të Malit të Zi. Më 21 gusht 1991 grupi i Helsinkit në Vjenë lëshoi një deklaratë, ku konstatohej se arsimi shqiptar në Kosovë më nuk ekziston dhe se është shkatërruar nga Serbia. Porse, me fillimin e vitit 1992, synohet të gjenden mundësitë dhe format që shkolla shqipe të fillojë të jetë aktive. Më 14 shkurt 1992 Universiteti i Prishtinës njofton se më datë 17 shkurt të po këtij viti do të fillonte mësimi në nivelin universitar në shkollat shtëpi. / KultPlus.com
Gjashtë persona janë arrestuar në Francë si të dyshuar për vjedhjen e një vepre arti që i atribuohet viktimave të Bataclanit.
Identiteti i të arrestuarve ende nuk është bërë i ditur. Ata janë arrestuar gjatë disa operacioneve të ndryshme policore, shkruan Euronews, transmeton Klan Kosova.
Punimi ishte realizuar nga artisti anonim Banksy në vitin 2018 në një derë metalike në sallën e operës në Bataclan të Francës.
Në punimin në fjalë duket një vajzë e re e veshur në të zeza, e cila vajton për 90 personat e vrarë gjatë sulmit terrorist që u zhvillua më 13 nëntor të vitit 2015.
Hajdutët e maskuar kanë arritur ta vjedhin veprën duke prerë derën e metalit.
Pas shumë hezitimesh, diskutimesh, zvarritjesh dhe pikëpyetjesh edhe pa përgjigje, Akademia suedeze, i jep më 1901 dhe për herë të parë Çmimin Nobel të Letërsisë, Sully Prudhomme, René-François Prudhomme, anëtar i Akademisë franceze. Vendimi u bë publik në Stokholm, më 10 dhjetor 1901.
Ja si shkruan një nga gazetat suedeze: “Pra nuk zgjidhet as Tolstoi, as Ibsen, as Bjôrnson, as Mommsen, as Swinburne, as Zola, as Anatole France, as Carducci, as Mistral, as Hauptmann as edhe Echegaray, por zgjidhet Sully Prudhomme”.
Ky konstatim, me negativitet si dhe me hamendjet e tij, fsheh një debat të gjatë në vazhdim. Ai shfaq një farë situate të brendshme të vendit i cili jep Çmimin, dhe po ashtu ndriçon në një farë mënyre, situatën letrare në vendin e fituesit.
Duke parë se Franca ishte zgjedhur vendi i cili dukej që do të priste dhënien e Çmimit, brezat e ardhshëm mund të pyesin se përse nuk iu dha Zolës apo Anatol France. Kritika letrare foli për një gjuhë ndryshe të përdorur nga personalitetet e kohës. Çmimi Nobel, ishte një terren i veçantë, i mbjellë nga një tokë akademike, me mendimtarë të rëndësishëm brez pas brezi, me njohuri të rrënjosura nga një ideal thelbësor.
Për shumë vite me radhë, fjala “ideal” diku e rrezikshme, duhej patjetër të luante një rol tepër të rëndësishëm në diskutimet relative për dhënien e Çmimit, duke u peshuar mirë në zgjedhjen e kandidatëve fitues.
Në kohën kur Alfred Nobel kishte rezervuar në testamentin e tij një çmim për letërsinë, përkrah asaj të mjekësisë, fizikës, kimisë dhe të veprave në favor të Paqes, çmimi i Letërsisë duhej dhënë nga “Akademia”.
Ky autorizim, i dha të drejtën dhe ia besoi detyrën, Akademisë suedeze, kësaj asamblejeje të rëndësishme, e cila ishte krijuar që më 1786 nga “Roi Soleil” (Mbreti i diellit) të Suedisë, Gustave III, mbështetur në përvojën e Akademisë franceze. Në fillimet e saj, kjo detyrë e papritur, u ndesh përballë situatave të vështira. Akademia presupozohej të kishte detyrime kombëtare të rëndësishme, drejt letërsisë dhe gjuhës suedeze, por jo të merrte përsipër rolin e ndërgjegjësimit internacional.
Po ashtu, Akademia u përball me komente keqdashëse ndaj literaturës së re. Viheshin në dyshim kompetencat e Akademisë.
Shpirti i saj konservator tradicional ishte në kundërshtim me letërsinë e vërtetë realiste e cila ishte kapur rreth veprave të August Strindberg në epokën e Ibsenit dhe të Bjôrsonit. Po ashtu, kishin filluar ta konsideronin Akademinë si një ngatërresë në rritje dhe një reagim drejt obskurantizmit.
Kjo ishte arsyeja që u bënë përpjekje për kalimin e vështirësive duke u kërkuar zgjidhje të reja për misionin tepër delikat. Në vitin 1900 u hap biblioteka e cila do të ndiqte zhvillim e literaturës botërore, dhe mes anëtarëve të Akademisë, u krijua një Komitet special i ngarkuar të punonte për përgatitjen e dhënies së çmimit. Thembra e Akilit ishte Sekretari i Përgjithshëm i Akademisë, Dr. Carl David af Wirsén. Si poet ai ishte tepër kërkues, katolik dhe po aq paqësor.
Si kritik i letërsisë moderne, kishte një karakter luftarak. Në gjirin e Komitetit të Akademisë ai përballonte një punë të madhe dhe shumë shpejt mori masa administrative. Mbështetur në rregulloren e vendosur për dhënien e çmimit, të gjitha aktet e kandidaturave duhet t’i nënshtroheshin kontrollit të Akademisë suedeze nga Akademia franceze, spanjolle dhe suedeze; sekretarët e burimeve njerëzore të Akademive të tjera; anëtarë të institucioneve dhe shoqatave të ngjashme me Akademinë, nga profesorë të universiteteve, mësues të estetikës, të letërsisë dhe historisë.
Pra, kjo nuk përbëhej nga një trup i vogël elektoral, dhe ndaj u duheshin notifikuar të drejtat e tyre. Për këtë arsye u hartuan dhe shpërndanë fletoret zyrtare në gjuhën gjermane, angleze dhe franceze, të cilat u dërguan me zell në katër pikat më të rëndësishme. Propozimet duhet t’i paraqiteshin Akademisë para 1 shkurtit 1901. Rrjeta u hodh në gjithë Europën dijetare. U prit me muaj të kapej peshku i gjetur.
Hap pas hapi filluan të vijnë përgjigjet nga njëri vend në tjetrin. Ato filluan të analizohen nën fshehtësinë më të madhe. Kërshëria rritej dhe kjo për arsye që kuptoheshin. Bëhej fjalë për një shumë të konsiderueshme të hollash në jetën letrare. “Shkrimtarët e huaj për herë të parë, fillojnë të shohin larg, drejt Akademisë në Stokholm”, shkruante një figurë e shquar suedeze. “Në gjithë botën, njerëzit e letrave filluan të presin me padurim mbi cilën muzë Danaë, Këshilli suedez, do të derdhte lumin e arit?”
Tani, pas kaq vitesh, kur mund të zbulojmë sekretin e fshehur prej kohësh nëpër dokumentet e vjetra, jemi të lumtur të ndjekim çdo etapë mbështetur në ato që dëshmohen. Bëhej fjalë për një anketë internacionale, të pa parë ndonjëherë, dhe konstatohet me kënaqësi që Akademia e vogël e mjekrave të bardha (të vjetra) kaq herë e kritikuar, po shfaqej plotësisht në lartësinë e duhur për misionin e saj të vështirë e fisnik.
Të gjitha përgjigjet e ardhura nga vendet e ndryshme me fletoren zyrtare, ishin regjistruar me kujdes sipas rendit alfabetik të dërguesve për t’u shpërndarë më pas të rikopjuara, tek gjithë anëtarët e Akademisë, në përgjithësi dhe Komitetit Nobel në veçanti.
Në krah të Sekretarit të Përgjithshëm me shpirt luftarak, ndodhej një profesor i historisë tepër i njohur në gjuhën romane, po ashtu në letërsi; gjuhëtar i shquar i gjuhëve skandinave herë pasardhës e herë homonim i Esaias Tégner, “mjekra klasike” e Suedisë, i vetmi poet cilësor, Konti Carl Snoilsky, drejtor i Bibliotekës mbretërore të Stokholmit.
Fletët e grumbulluara njëra pas tjetrës mbi tavolinat e Akademisë suedeze, japin në një farë mënyre imazhin tipik të letërsisë europiane, në fillim të shekullit.
Britania e madhe, ky vend ishullor, gjithmonë i rezervuar, paraqitet një njollë e bardhë në hartë. Asnjë propozim, asnjë emër i shënuar. Polonia prezantohet hijshëm me Henry Sienkiewicz kandidatura e të cilit mbrohej me inteligjencë nga dy historianë të njohur suedez.
Gjermania një vend me kokën pas nga impulset energjike të Guillaume II, kërkon t’i dëgjohet zëri në një dokument (plein d’emphase). Një profesor në Dresde rekomandon me forcë që të merret në konsideratë një këngëtar pothuajse i panjohur, për “talentin e tij lirik tepër të madh”.
Po ashtu një grup i shoqëruar nga një figurë e njohur në fushën e historisë, një shtytje e madhe e shkencës emri i të cilit sot është bërë i njohur nga publikimet klasike. Gjuhëtari roman, me në krye profesorin e vjetër të Ienas, W.Cloetta, e kthejnë kokën nga bregu i Rinit dhe i Ronit duke tërhequr vëmendjen tek një poet provincial Frédéric Mistral.
Përballë këtyre veprimeve të shpërndara, shpesh me kërshëri, siguria e rutinës bie në përgjigjet e herëpashershme të Francës, vend nga i cili prej shumë kohësh, jemi mësuar të marrim të veçanta akademike të rekomanduara.
I madhi Marcelin Berthelot nuk ka nevojë për shumë fjalë në prezantimin e kandidaturës së Emil Zolas; I zgjedhur në Akademinë franceze më 1900, në cilësinë e anëtarit, propozon një shkrimtar të frymëzuar nga shkencat natyrale dhe liberalizmi demokratik. Edmond Rostand nuk ka nevojë as ai për elozhe të shumta : u propozua nga Paul Hervieu në garancinë e Cyrano de Bergerac dhe Aiglon. Gjithçka është shprehur qartë dhe në mënyrë të përmbledhur.
Përsëri fjalë e argumente disi më të ngatërruara, i janë kushtuar një tjetër kandidati ku dukej hapur mbështetja energjike dhe një marrëdhënie sigurie e padiskutueshme
Larg hapësirave të Parnasse, pak i njohur si jashtë si edhe në Suedi, bëhej fjalë për René Vallery-Radoti, cili u bë shkak i një veprimi të bashkërenduar në favor të biografisë së vjehrrit të tij “Jeta e një Pastori”.
Duke qenë se ishte nipi i Eugène Sue dhe Emile Legouvé, bashkëpunëtori i parë i Buloz tek “Revue des deux Monde”», (Revista e dy Botëve) ai ishte familjarizuar me sukseset e letërsisë. Nuk do të gabohej supozimi që prania e tij mes nobelistëve rezulton si goditje e fortë alarmi. Ai u propozua si fillim nga Melchior de Vogué, më pas Stokholmi u bombardua në disa ditë rresht, nga tekste të mrekullueshme, miratuar nga figura të njohura si Ernest Legouvé, Albert Vandal, Gabriel Hanotaux, Albert Sorel, Sully Prudhomme e Henri Lavedan. Të gjithë shfaqin mendimin se “Jeta e një Pastori” është një vepër letrare e jashtëzakonshme në kuptimin e idealizmit. Zhurma e kësaj fushate kishte mbërritur deri në Paris u hapi rrugën manifestimeve të pakënaqësisë nga ana e Kolegjit të Francës ku Paul Meyer rekomandon Mistral, me një shënim anësor “Vallery-Radot propozuar nga Vogué, është një arritje…”.
Një rrëmujë e tillë nuk kishte gjë tjetër për qëllim, veçse të shpërqendronte vëmendjen e Komitetit. Efekti i tij, në fakt u ekuilibrua nga Akademia -simotër e Parisit-e cila gjeti mbështetje nga firma të tjera letrare, me propozimin e një kandidature fisnike, e shkallës së parë.
Sully Prudhomme hyn mes kandidaturave të nobelistëve nga një tekst tepër i rëndësishëm datuar më 10 janar 1901 dhe firmosur nga Gaston Paris, Gréard, Paul Bourget, Gaston Boissier, André Theuriet, Henry Houssaye, François Coppée, Ludovic Halévy, Henri de Bornier, José-Maria de Hérédia, Jules Lemaitre, C.de Freycinet e Emille Deschanel. Tekst aprovohet po ashtu edhe nga Emile Olivier, Costa de Beauregard e Emile Faguet.
Ky manifestim masiv i natyrës gjysmë zyrtare, eklipsoi në votimin e shpërndarë shteteve të tjera si Italia, Greqia, Norvegjia madje dhe vetë Suedia ku Gaston Paris ishte rekomanduar nga një kolegët e tij adhurues, në Universitetin e Upsalas.
Me gjithë këto ndërhyrje të gjata, zgjedhja nuk ishte dhe aq e vështirë, ku pas marrjes së vendimit përfundimtar nga Akademia në një seancë plenare më 14 nëntor, Sully Prudhome, u lajmërua se çmimi i ishte akorduar “në mirënjohje të meritave të veçanta që ai ka treguar si autor deri në vitet e fundit, dhe në veçanti për poezinë e tij e cila dëshmon një idealizëm të arrirë, në një përsosmëri artistike dhe me një ndërthurje kaq të rrallë të cilësive të shpirtit dhe të gjeniut”.
Që në 19 nëntor mbërriti një letër me një përgjigje tepër elegante ardhur nga Châtenay, vendi ku ai banonte. “Ndiej krenari të pakufishme dhe lumturohem duke menduar nderin e një instance kaq të lartë dhe kërkuar nga shumë shkrimtarë të tjerë më lartë se unë, kjo fitore i shkon atdheu tim, të cilit i detyrohem për këtë nderim e vlerësim të veprës sime”.
Dhe duke qenë se këtu nuk bëhet fjalë vetëm për fitore, por edhe 208.950 franga, fituesi jep me kënaqësi të dhënat e llogarisë së bankës në Paris.
Publiku nuk ishte ende në dijeni dhe fituesit i ishte lutur, të mbante fshehtësinë, derisa të behej dorëzimi zyrtar i çmimit më 10 dhjetor, datë e vdekjes së Alfred Nobel.
Dihej mirë që profesor Roentgen, ndodhej në Grand Hotel, dhe prania e tij kuptohej, ishte e justifikuar për Çmimin në Fizikë. Vetëm të ftuarit e dinin që ambientet për letërsinë nuk do të ziheshin.
Që në fillim, Sully Prudhomme, kishte deklaruar se për arsye të një sëmundjeje të gjatë, nuk mund të paraqitej. Kjo në fakt i prishte pak planet e organizimit. Prania e tij nën uniformë, natyrisht që do të bënte efektin e vetë të veçantë gjatë ceremonisë. Nën kujdesin e Komitetit të Nobelit, përkthimi i esesë së Gaston Parisit rreth Sully Prudhomme, u publikua në Francë në koleksionin “Mendimtarë e poet”, shpërndarë në të gjitha libraritë suedeze, në të njëjtën ditë të dhënies së Çmimit Nobel.
Me modelin e epokës së vjetër ceremonia u organizua në sallën e Festave, të Akademisë së Muzikës, zbukuruar me shtylla ndriçuara magjishëm, gjithë lule, në praninë e përfaqësisë, të qeverisë dhe po ashtu zbukuruar nga një pjesë e madhe fisnikësh.
Gjithashtu më pas ceremonia u shoqërua nga një banket pritjeje gjithë hijeshi i të njëjtit nivel, ku buronte latinishtja me vargjet “Ad anniversarium primun institutionis Nobeliane” (Në përvjetorin e parë të Institucionit të Nobelit). Jetohej në atë epokë ku zinin vend fjalët e mëdha me frazat e gjata, të ngatërruara, të cilat përmbanin një amalgamë kuptimesh nga një anë ezoterike dhe po aq dehëse.
Çmimi i akorduar Sully Prudhomme në emër të tij dhe në emër të atdheut, u tërhoq nga Ministri Francës, zoti Marchand, ku “veshja e thjeshtë dhe demokratike”, sipas komenteve të shtypit, “as një kordon në kostumin e tij të zi”, nuk bënte kontrast para shkëlqimit të gjelbër suedez.
Por çfarë mendonte vetë Sully Prudhommme i tërhequr në Francë ? Disa ditë më vonë i intervistuar nga një gazetar i “Le Figaro”, ai shfaqej i gëzuar dhe i çuditur për çmimin që i ra si nga qielli, po ashtu dhe shuma pothuajse e njëjtë me ato që kishte fituar nga poezitë e tij, në këto tridhjetë e pesë vjet.
“Mendoj kolegët e mi të rinj, të cilët nuk kanë mundësinë të botojnë poezitë në fillimet e tyre. Kam dëshirën që një pjesë t’ua fal atyre që nuk munden të botojnë librin e tyre të parë me poezi. Deri tani kam marrë një lumë kërkesash, shuma e të cilëve e kalon krejt Çmimin”.
Sully Prudhomme nuk ishte i pari që u çudit. E papritura nuk ishte po aq e vogël edhe në Suedi, ku çmimi i tij provokoi një reaksion të veçantë.
Katër ditë pas shpalljes së çmimit, një peticion i firmosur nga 43 shkrimtarë dhe artistë të njohur me në krye Auguste Strindberg e Selma Lagerlof, publikuan:
“Leon Tolstoit, Me rastin e marrjes së çmimit Nobel të Letërsisë që iu akordua për herë të parë, ne të nënshkruarit, shkrimtarë, artistë dhe kritikë suedezë, dëshirojmë t’ju shfaqim habinë tonë. Ne nuk shohim në personin tuaj vetëm një patriark të nderuar të letërsisë moderne, por edhe një nga poetët më të mëdhenj që sipas mendimit tonë, duhej marrë në konsideracion, dhe pse ju vetë, personalisht, asnjëherë nuk keni kërkuar një shpërblim. Ne besojmë se është detyra jonë që t’Ju drejtohemi, pasi mendojmë se institucioni i ngarkuar për të dhënë çmimin në fjalë, duke parë përbërjen e tij aktuale, në asnjë moment nuk është shprehur në favor të artit, apo konform opinionit në përgjithësi. Nuk pranohet prej jashtë kufijve, arti i mendimit të lirë dhe krijimit të lirë e ky nga vetë ana e popullit të largët, nuk është vlerësuar si më i miri dhe më i qëndrueshmi”.
Sipas këtij dokumenti, mund të krijohet idea se Léon Tolstoi paraqiste në Suedi një rëndësi të madhe, i vetmi, dhe se vepra e tij kishte lënë gjurmë të thella në letërsinë e vendit. Por ja që nuk ishte kështu.
Ishte një klasik, dhe një simbol i pastër i cili stimuloi mendimin e pavarur në Rusinë e carëve, por asgjë më tepër. Përsa i përket Çmimit Nobel, ai krijonte një trampolinë të favorshme politike dhe një sulm kundër armikut të përjetshëm: Akademia suedeze.
I moçmi i Jasnaia Polianas as nuk i shkonte mendja qe do të përdorej si një instrument polemike, por nuk mund t’i shmangej simpatisë. Përgjigjja e tij, drejtuar protestuesve suedezë, ishte karakteristike:
“Jam ndier shumë i kënaqur që nuk m’u dha Çmimi Nobel. E para, kjo do të më krijonte mjaft ngatërresa, të paturit e kësaj shume, para që sipas mendimit tim do të më sillnin vetëm të këqija, ngatërresa dhe e dyta, jam ndier i nderuar dhe i kënaqur pa masë, të shoh shprehjen e një simpatie kaq të madhe të figurave të rëndësishme dhe po ashtu të atyre që nuk i njoh fare”.
Pra, i pari Çmim Nobel nuk mori as vlerësime dhe as preference letrare. Nën dritën e përvojave këto dhjetë vitet e fundit, karakteri i saj zyrtar i lëvizjes internacionale të mirësjelljes është vënë mjaft në dukje. Nderi nuk u bëhej aq poetëve melankolikë të epokës së Parnasse se sa Francës letrare që prej kohësh mbetet një stimulues i rëndësishëm.
Përgjatë ceremonisë, sekretari elokuent dhe organizuesi i Çmimit, i dërgoi Akademisë franceze, një nderim “nga simotra e saj suedeze që ishte e lumtur t’i niste nga vendi i Tegner dhe Geijer, një dëshmi të nderuar, vendit i cili kishte parë lindjen e figurave si Racin, Corneille e Viktor Hygo”.
Po kështu, në të njëjtën atmosferë pritej Çmimi Nobel i Sully Prudhomme. Akademia suedez me kënaqësi dhe krenari hodhi në Gazetën Zyrtare “Journal Officiel”, letrën e falenderimit të simotrës së saj franceze, letër kjo e firmosur nga Gaston Boissier: “I ngarkuar nga anëtarët e Akademisë franceze që me ftesën e Akademisë suedeze, ka propozuar me zgjedhjen e saj Sully Prudhomme, ju lutet ta falënderoni, në emrin e tyre, për çmimin që iu atribuua. Nderi i bërë, u mirëprit në gjithë vendin. Zoti Sully Prudhomme, është i vlerësuar dhe i dashur nga të gjithë për karakterin dhe talentin e tij. Ne i jemi mirënjohës dinjitetit të jetës së tij, vlerësimit të ndjenjave e mbi të gjitha të besimit ndaj çështjes së idealit, që ky çmim ka dashur t’ia vër në dukje.
Akademia franceze së cilës ai i përket prej njëzet vitesh, ndihet krenare për të; ajo i dërgoi në zyrën e tij ku është tërhequr për shkak të sëmundjes, falënderimet, e veçanërisht për rrezatimin që i transmetoi gjithë vendit. i lumturuar që me këtë rast, jam përçuesi i simpatisë së saj kundrejt një shoqërie letrare me të cilën ne ndihemi të bashkuar, dhe pse larg, nga një organizim i ngjashëm, nga përbërja e punës dhe i të njëjtit kult të letrave”. /ExLibris
Përktheu nga frëngjishtja Mimoza KUCHLY /KultPlus.com
Sa mbarova librin e fundit të Fatos Kongolit, “Kapitulli i Amerikës”, me nënshkrimin e tij të datës 27 prill 2020, kohë pandemie. E lexova brenda ditës. Nuk mund të them se qe një biografi, sado e kufizuar në kohë, që më la pa mend. Ka jetë shumë më interesante në botë se kjo e Fatosit, merret me mend. Por nuk ka aty gjësende që klithin, nuk ka “thagma” të padëgjuara, nuk ka aventura e mendjeshkrepje që të lënë me gojën hapur. Jo! Është tjetërfarë. Por, do ta them pakëz më poshtë arsyen përse…
…Në gjysmën e parë të viteve 1970, Fatosi ishte redaktor në gazetën “Drita” dhe mbulonte dy faqet e saj “Teatër-Kinematografi”. Unë shkruaja asohere si kritik i ri në këto arte dhe jo rrallë ngjisja shkallët e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, kati i dytë, aty ku qe redaksia e gazetës. Në tavolinën përballë derës së hyrjes qe Fatos Kongoli. Kisha shkruar një artikull problemor dhe po interesohesha për fatin e botimit. Ndofta qe i pari që kalonte nga duart e tij si redaktor tek ajo gazetë. Ai hapi letrat e daktilografuara dhe mbi to vura re disa shënime shkruar me laps, vija që kryqëzoheshin dhe diku anash, ndonjë shtesë me shkrimin e tij si të shtrembër. “Zakonçilla”, më tha me një fjalë rusishte që s’e prisja, domethënë “mbaroi”, do botohet.
Unë e dija rusishten dhe m’u ngroh trupi nga përgjigjja pozitive e tij. Ngriti fytyrën e skuqur ku përimtoheshin rrjeta kapilarësh nën lëkurë. Kishte një buzëqeshje, që sikur ia vinin në spikamë dy hullitë në ndërmjemen hundë-buzë, mollëzat me një të kuqe si të trëndafiltë dhe sytë me dritë. E gjitha ishte tejet pranuese, madje si prej njeriu lojcak. Më pas, ne bashkëpunuam në shumë shkrime dhe ai ishte habitshëm shumë besimplotë dhe dashamirës ndaj tyre (apo ndaj meje!). Kjo ushqeu tek unë një ndjenjë “ndryshe” në raport me redaktorët, shpesh të zymtë dhe “kompetentë”, që mezi të flisnin. Ky njeri ishte pranues, aspak pedant; nuk sorollatej nëpër vërejtje, sugjerime, shih këtë fjalë këtu, ndreq atë tjetrën atje, mendoj se, them se, shiko se dhe dër-vër…
Kishte një cilësi që sikur buronte prej atij vetë: Thjeshtësinë. Dhe, këtë cilësi unë e kam vërejtur në të gjitha romanet e Kongolit. Stili, thoshin grekët, domethënë krijimi, është vetë njeriu, pra shkrimtari. Kam shkruar disa shkrime për disa prej romaneve të Kongolit. Në dukje ata s’janë “kushedi çfarë”, nuk të hutojnë me “kulturë”, “mite”, “metafora”, “paradokse”, “paradigma formale” etj., por hajde gjeje ti pse kur i merr në dorë, romanet e tij vrapojnë si lumenjtë e maleve dhe pjerrinave, gati sikur të ikin duarsh, përthithesh aty, humbon dhe ja ku e mbyll faqen e fundit. Dhe thua: Sa shpejt! Po pse? Unë jam njëfarë kritiku i letërsisë dhe arteve dhe mund të sillja një dëng me argumente, fraza, parime, terma, s’e kam fare të vështirë. Por, të gjitha s’vlejnë asnjë hiç nëse libri të mban ftohtë, nëse mendja tënde nuk rrëmbehet prej tij.
Them se një nga të fshehtat e librave të Fatos Kongolit janë jetët e rëndomta që ecin buzë tragjedive, krimit, zvetënimit, dëshpërimit, tjetërsimit, trysnisë; është stili, që gur qosheje ka thjeshtësinë e rrëfimit, pa ndërlikime dhe fjalë të stërzgjedhura, që duken si me peshë e me një gravitet dërrmues, por që janë bosh. Nuk janë aq për mendjen, më saktë për stërhollimet e saj, sesa për zemrën.
Ato janë si kronika njerëzish që, edhe pse i paraqesin ata shpesh si qen të rrahur rrugësh, të shkalafitur, të trembur, të hutuar, të humbur, të vetmuar e të ngujuar nëpër burgjet e tyre shpirtërore, befas nën zhguallin tjetërsues t’i shquan ca shpirtra sa rebelë aq dhe të ndjeshëm, gati-gati ca kokëkrisur e të handakosur, që edhe pse në dëshpërim e bjerrakohje, ngjan sikur bëhen bash radioskopia jote, e jona, e njeriut. Posaçërisht e njeriut nën diktaturë, por edhe e atij pas saj.
Radioskopi që dëshmojnë njolla të errëta e të forta në mushkëritë sociale të shqiptarëve, ku më shumë e ku më pak te të gjithë ne si personazhe të të dyja kohëve, para dhe pas vitit 1990, në çartjet, jermin, shajnitë dhe absurdin që na shoqëronte dikur dhe që vijon të na shoqërojë edhe pas shembjes së të keqes, ligatinës ku qemë kredhur kokë e këmbë që të gjithë. Veçanërisht e mrekullueshme shfaqet kjo në romanet e tij “Lëkura e qenit”, “I humburi”, “Kufoma”, “Iluzione në sirtar”, “Bolero në vilën e pleqve”, “Si-do-re-la” etj.
Edhe këtë libër të dytë pas “Iluzione në sirtar”, që sjell jetën e shkrimtarit, ecejaket e tij Shqipëri-Amerikë dhe që Kongoli e ka titulluar “Kapitulli i Amerikës” (s’më duket i qëlluar ky titull), ai bën personazh vetveten në disa çaste të thukëta. Unë, teksa i bëj një prerje librit të porsalexuar, lë pas dore shumë episode, ngjarje, marrëdhënie e personazhe që popullojnë faqet e tij, të cilat ngjallin interes se janë emra të njohur të botës së kulturës dhe artit; lë pas dore përshkrimet dhe qerthullin e familjes ku ai ecejaket; lë pas dore disa përshkrime të bukura marrëdhëniesh me të tjerët, ku bëzan vetiu karakteri dhe personaliteti i Fatosit si njeri, siç thashë, modest, që nuk do të duket, gati-gati si një “kapelan” që çapon i vetmuar kishës së vet; lë pas dore të gjitha mjeshtëritë dhe “hiletë” prej shkrimtari për t’ua ofruar mendjen e tij lexuesve të vet; por nuk mund të lë pas dore “Portën e Shën Pjetrit” ku ai trokiti. Dhe, atë botë kur Shën Pjetri i tha: “Prit dhe ca kohë, o njeri, ende s’të ka ardhur koha”.
Pra, nuk e lë dot pas dore përshkrimin mjaft emocional, gjithnjë përmes një narrative të thjeshtë, por tejet të besueshme, të përballjes së tij me vdekjen, me sëmundjen, me operacionet e vështira që hoqi mbi trupin e lodhur. Me sfidën. Më ngritjen në këmbë. Me ringjalljen. “Jezusi” ishte brenda mendjes dhe vullnetit të tij, teksa i tha: “Çohu Lazar!” Dhe Fatosi u çua. U çua sajë vullnetit të tij, asaj dashurie që i rrethrrotullohej brenda trurit për të shkruar romanin e munguar; romanin që shkrepte diku zgafelleve të materies gri, si një spërndritje. Atë magmë që herë kridhej në mugëtirë, a herë tjetër shfaqej në ag e rrekej t’u jepte dritë, ngjyrë e caqe gjësendeve ende të pashprehura, por që përthitheshin nëpër honet e pavetëdijes së shkrimtarit si fantomat. Mos ndofta ringjallja e Fatos Kongolit ishte letërsia?! Drita estetike?! Kurmi i saj gjithë aroma?! “Çohu Lazar!” – mos qe vallë e pathëna ende, meraku, mistika e krijimit, amaneti i shkrimtarit, britma e artit?! Mos vallë ishte ai vezullim që letërsia ka, ajo grishje, ai tingull i çuditshëm, i parrokshëm nga arsyeja dhe kthjelltësia e mendjes së ftohtë e sfiduese, që procesi krijues fsheh në vetvete, aty thellë, ku bulojnë fillesat e veprave të reja?! E ku ta dimë.
Edhe Orfeu zbriti në Had për të rikthyer në jetë Euridiken e tij, i ra lirës me shtatë tela dhe Hadesi e lejoi të hynte aty ku asnjë i gjallë s’kishte hyrë më parë. Por medet, ai e ktheu kokën pas për të parë të dashurën nëse e ndiqte teksa do dilte prej andej. Dhe ajo mbeti në ferr. Fatosit lumnisht nuk i ndodhi kështu. “Euridiken” e tij, pra romanin “Gënjeshtarë të vegjël”, nuk e la në rrokapjekthin e Hadit, e mashtroi “Thanatosin” dhe nuk e ktheu kokën si Orfeu i tingujve magjepsës. Ai doli nga vdekja në jetë dhe romanin e botoi. Ishte vallë një amanet, një ankth, diç që ngujohet thellë qenies, dhe dalja prej burgut të ngujimit dhe përpëlitjes ishte, gjithëpo aq, edhe çlirimi i tij, metafora e Jezusit: “Lazar, çohu nga varri?!”.
Këtë as dreqi s’e shpjegon dot, paçka se mjekësia, operimet, kujdesi, fizioterapitë, mbështetja dhe përkushtimi i së shoqes gjatë lëngatës dhe gjithë kronika e shumë hollësive që e përbëjnë çastin e mbramë, po aq të tmerrshëm, ai e përshkruan, sikundër e thashë disa herë tashmë, me një thjeshtësi mallëngjyese. Ja, kjo është ajo që më tronditi te ky rrëfim jete i një njeriu të njohur, i një shkrimtari që e ka fituar admirimin dhe mirënjohjen e mijëra lexuesve, pa trompa e tam-tame, por ashtu, përunjësisht, thuajse si një françeskan këmbëzbathur, i thjeshtë, mes të thjeshtëve, njerëzor mes njerëzorëve…
Afërmendsh që si një libër autobiografik, më së shumti në kufijtë e shtatë vjetëve kur Fatos Kongoli jetoi, shkoi dhe erdhi Amerikë-Shqipëri, ai ka sjellë shumë njohje, episode dhe marrëdhënie me njerëz të ndryshëm të botës shqiptare në Amerikë, por edhe në Shqipëri, njerëz që të mbresojnë me përshkrimet, si Betim Muço apo Roland Gjoza, Piro Mani apo Inva Mula, por edhe njerëz që ekranet televizive dhe fama nuk i prekin. Por ata, veçse, janë aty, të pabëzajtë. Janë si një sfond thuajse liriko-poetik, që shpesh i tejkalojnë “të famshmit”, sepse kanë diçka shumë më të thellë, shumë më të prajtë, shumë më fisnike: zemërmirësinë. Është një asht i fortë rrëfimor i këtij libri.
Nuk do doja të veçoja njerëz dhe episode të ndryshme që i sheh në faqet e tij, qoftë edhe një Kadare a një Rexhep Qosja, por e kam të domosdoshme ta them se edhe për më të thjeshtin e të rëndomtin njeri, Kongoli nuk rri dot pa falënderuar. Ndofta kështu mund të bëjë gjithkush nga ne kur ka mbërritur në Portat e Shën Pjetrit një grimëherë dhe është rikthyer. Sepse ato “porta” të bëjnë të mirë; të bëjnë të kuptosh se sa e shkurtër është jeta dhe sa e pafund shpirtdëlirësia. Fatosi nuk ka nevojë për përshpirtje, por për përfalje. Ka nevojë për dorën e zgjatur. Ka nevojë për fjalën e mirë. Ndofta kjo është një nga arsyet përse libri ka në vetvete shumë mirënjohje për të tjerët. Është një libër dashurie. Një deklaratë dashurie. Për jetën. Për njerëzit. Për këtë Shqipëri që e duam dhe e pështyjmë. Jo më kot grekët e hershëm e më pas rilindësit e Evropës e çmonin njeriun si veprën më të lartë dhe poemën më të madhe të Natyrës dhe Demiurgut. Dhe ne kujtohemi për këtë, kur ndiejmë se udhëtimi ynë po mbërrin te “Porta e Shën Pjetrit”.
E thashë për të vënë në spikamë atë “dritë qiriu” mirësie dhe butësie që ti mund ta shohësh gjithkund faqeve të librit, por e thashë edhe për të bërë një përqasje midis dy librave të Kongolit, të ngjashëm për nga tipologjia, “Iluzione në sirtar” dhe “Kapitulli i Amerikës”. Nëse të parin do ta quaja një ecejake mes prapësive, së keqes, torturës shpirtërore, shpifjeve prej njerëzish të ligj, të dytin do ta quaja një ecejake mes mbarësive, të mirës, paqes shpirtërore, blatimeve prej njerëzish të mirë. Dhe nga më të mirët njerëz që e rrethojnë Kongolin, përveç gruas, fëmijëve dhe familjarëve të tij të kudogjendshëm, përveç dhjetëra e qindra artistëve e shkrimtarëve shqiptarë e të huaj që e kanë dashur dhe vlerësuar, më i madhi syresh, miku më i madh i tij është lexuesi. Edhe unë jam njëri syresh. Këtij miku ai i përfalet, i përkulet. Rrëfimi kur Fatosi flet për këndin e shkrimtarit te Shtëpia Botuese “Toena” gjatë panaireve të librit dhe lexuesit që i afrohen atij, nënshkrimeve që ai hedh mbi romane, harresave plot humor të emrave, e gjitha është vërtet diçka e këndshme, por që, megjithatë, përtej humorit, zbulon katërçipërisht atë çka e thashë në krye të këtyre fjalëve: thjeshtësinë e tij.
Ecim në tokë të minuar, prej se kur lindim. Mund të na zërë frymën kordoni që na ka mbajt n’jetë aq muaj… Mitra mund të plasaritet, çahet, mbyllet… Ajo që na dha frymë mund të mbesë pa frymë e dot më nuk na shtyn me dalë në dritë…. Cica, mund të na zërë hundën ndërsa t’uritur thithim thithën fort e tambli shkon çurk Apo tambli përsëri, prej vrullit na i mbyt hundë e buzë e sy Prej krevatit mund t’biem n’gjumë e ma kurre mos t’cohemi dot gjallë. Këmba mundet me na shku’ shtremtë e t’rrokullisemi nëpër shkallë. herën e parë në xhadé të na zërë makina, (po edhe herën e fundit në mos…me shkop në qofsh përsëri ajo të palos.) Në provimet e lirimit mund të na bjerë pyetja që nuk dimë e nga dëshpërimi vrasim veten, Në xhepin e këmishës së të dashurit lexojmë një dedikim teksa shkuam atje për ti futur një shënim “Të dua pa fund, lepurushi im…” Pikërisht kjo “lepurushi im” bën diferencën… Ditën e diplomimit mësojmë se nuk jemi bij e babait që dimë…mama pas një feste kish pirë e dashuri kish shtënë me dikë që as emrin s’e di, i dashuri i saj i mirë, mendonte se babai i fëmijës qe ai… Luftë mund të plasë në këtë botë të mbrapshtë apo qoftë edhe në lagje, dhe pauu një minë pikërisht nën këmbët tona… Ditën e dasmës nusja (apo dhëndrri fundja), mund të dojë t’ja mbathë… Pronari, të hedh në rrugë pikërisht atëherë kur ti je ndarë nga burri e fëmijët, për atë të mallkuar karrierë. Dashuria e jetës, fle mbi qerpikun tënd derisa qerpikët bien… ai mbi sy tënd shtrihet sa gjatë gjerë (sa ka pas vlerë një fjalë, vec një fjalë e ndjerë kur bintë shi njëherë e ti shqyeje pikëzën e shiut me sy për të mbërritur shikimin tek ai…
E kush nuk do të ishte kurioz të dinte si do të dukeshin princeshat e famshme të fëmijërisë sonë nëse do të jetonin në kohët e sotme? Një artistë 29-vjeçare e quajtur Yudelmis “Yudie” San Emeterio provoi trendin e shndërrimit të princeshave në vajza moderne, duke i postuar pamjet ne TikTok dhe ato u bënë virale.
Mund të jap vetëm një përgjigje polemike, për atë që unë do të bëja nëse do të sundoja botën, për shkak se nuk ka shanse që kjo të ndodhë. Duke u plakur kam filluar ta urrej njerëzimin, kështu që po të kisha patur pushtet absolut, do ta lija të vazhdonte në rrugën e vetëshkatërrimit – kështu ai do të shkatërrohej dhe unë do të isha më i lumtur.
Njerëz si unë, intelektualë – bëjmë punën tonë, shkruajmë artikuj, kemi mënyrat tona të të protestuarit, – s’mund ta ndryshojmë botën. Angela Merkeli bëri një deklaratë pozitive, kur nxiti popullin gjerman që të mirëpresë refugjatët sirianë. Ajo ndryshoi imazhin e popullit gjerman në të gjithë botën – ata nuk do të shihen më si SS-ët e Adolf Hitlerit. Këtë mund të bëjnë politikanët.
Të rinjtë duhen mësuar që të filtrojnë dhe të shtrojnë pikëpyetje mbi informacionin që marrin përmes Internetit, në vend se ta pranojnë atë për të vërtetë. Unë e përdor Wikipedian dhe e di se mund t’i besoj asaj 99 për qind të kohës, por njerëzit kanë shkruar në faqen time se kam qenë i pari i 13 fëmijëve dhe se jam martuar me bijën e botuesit tim të parë. Asnjë prej këtyre nuk është e vërtetë, kështu që edhe kjo mund të bëhet objekt manipulimi.
Një prej nipërve të mi është 15 vjeç dhe ai më thotë se shumë prej bashkëmoshatarëve të tij u besojnë teorive konspirative që lexojnë në internet. Nuk ka kontroll cilësie – dhe ky është problem shumë i madh.
Çdo qeveri duhet të përpiqet të përmirësojë arsimin. Përpara Luftës së Parë Botërore, vetëm rreth 20 për qind e njerëzve në Itali merrnin arsim fillor. Sot, problemi janë universitetet – rreziku është që të reduktojmë kërkesat e hyrjes, me qëllim që t’u japim më shumë njerëzve qasje në universitet, por edhe të kemi cilësi më të ulët. Ndodhi kohët e fundit në Itali dhe ishte një tragjedi. Tani tre vitet e parë të universitetit janë shumë të kollajtë – studentëve nuk u duhet të lexojnë libra më shumë se 100 faqesh. Ata që kanë pushtet duhet të kuptojnë se, që të rritesh, duhet të sfidohesh. Kur unë isha në universitet, lexoja njëmijë faqe dhe nuk vdisja!
Mësimi i gjuhëve të huaja është e vetmja gjë që unë do ta bëja të detyrueshme në shkolla. Në qoftë se koncepti i Evropës ekziston, atëherë ai është i bazuar në njohuritë e ndërsjella të gjuhëve. Në dy prej vendeve më të mëdha, Francës dhe Anglisë, shumica e njerëzve duket se dinë vetëm gjuhën e tyre. Jo shumë kohë më parë, në Angli, njerëzit ishin mësuar të flisnin rrjedhshëm në gjuhën latine. Ekziston një histori e një gjenerali anglez, i dërguar në krahinën indiane të Sindh në shekullin e XIX-të, gjatë një revolte. Për shaka, ai dërgoi një telegram në Londër në latinisht, ku shkruante “Peccavi,” që përkthehet “Kam mëkatuar.” Gjëja e mrekullueshme nuk ishte se ai mund të bënte shaka në latinisht, por se kolegët e tij në Londër e kuptuan.
Nipi im ka studiuar greqisht për dy vitet e fundit; ai mund të mos jetë në gjendje që të lexojë Homerin në origjinal, por ka zhvilluar një kuptim të qytetërimit grek. Është një pjesë e asaj që është quajtur “encyclios”, e cila do të thotë “arsim 360 gradë”, prej nga vjen edhe fjala “enciklopedi”.
Njerëzit janë kafshë fetare. Qentë nuk janë fetarë. Është e vërtetë se ata i lehin Hënës, por kjo ndoshta nuk ndodh për shkak të fesë. Njerëzit kanë tendencën për të kërkuar arsyen e situatave të tyre. Ka një fjali të bukur që i atribuohet GK Chestertonit: “Kur njerëzit nuk besojnë më në Zot, kjo nuk ndodh për shkak se ata nuk besojnë në asgjë; ata besojnë në çdo gjë”!
Sundimtari i botës nuk mund ta eliminojë fenë. Ju mund të jeni një ateist apo një jobesimtar, por ju duhet të pranoni se pjesa më e madhe e njerëzve kanë nevojë për disa besime fetare.
Karl Marksi thoshte se feja është opiumi i popullit – se ajo i mban njerëzit të qetë. Por, ajo mund të jetë gjithashtu kokaina e popullit. Ajo ka funksion të dyfishtë – t’u përgjigjet pyetjeve të caktuara themelore dhe ndonjëherë duke i shtyrë ato, për të luftuar jobesimtarët. Ky është një tipar i njerëzimit, po aq sa edhe ai që i bën njerëzit të jenë të vetmet specie të aftë për të dashuruar.
Së fundi, në qoftë se unë do të isha sundimtar i botës, do të doja të detyroja njerëzit për të lexuar të gjithë librat e mi, në mënyrë që të bëhen aq të zgjuar sa unë dhe kështu të mos besonin, se ne duhet të kemi një sundimtar në këtë botë! Jam i irrituar nga kritikat pozitive, nëse ato janë pozitive për arsye të gabuara. Dhe, ndonjëherë jam i prekur nga kritikat negative, sepse ata e shohin që unë kam kuptuar diçka të vërtetë. Ndonjëherë jam i irrituar nga një kritikë negative, sepse unë mendoj se është idiote, por OK, kjo është pjesë e lojës. /Bota /KultPlus.com
(Pjesë nga një intervistë e shkrimtarit, kritikut letrar, filozofit dhe profesorit Umberto Eco, dhënë për gazetaren Serena Kutchinsky të revistës britanike “Prospect”, në dhjetor 2015)
Umberto Eco, critique et ecrivain italien. L’auteur du “Nom de la rose” et du “Pendule de Foucault” est venu a Paris presenter son dernier livre “Histoire de la laideur” paru en france le 2 octobre aux editions Flammarion. Ce livre illustre retrace en 15 chapitres les representations de la laideur dans la culture occidentale. Cette anthologie fait suite a “Histoire de la beaute” parue il y a deux ans et qui, traduit en 27 langues, s’est vendue a 500000 exemplaires. Paris,FRANCE-le 17/10/07
Edhe pse Gjermania e ka përballuar relativisht mirë pandeminë e koronavirusit, ende nuk është jashtë rrezikut, deklaroi kancelarja Angela Merkel, duke paralajmëruar banorët të tregohen të matur.
“Rreziku i paraqitur nga virusi mbetet serioz”, theksoi ajo, duke treguar disa rajone ku shpërthimet po përhapen shpejt.
Ajo rikujtoi banorët se ndalimi i përhapjes së koronavirusit është detyrim i të gjithëve, gjë që do të thotë se duhet të vazhdojnë t’i përmbahen rregullave të distancimit social dhe higjenës.
“Merreni seriozisht, sepse është situatë serioze,” theksoi ajo.
Instituti Robert Koch (RKI), raportoi sot se në 24 orët e fundit ka regjistruar 687 raste të reja, duke e çuar në 193 243 numrin e përgjithshëm të rasteve. /KultPlus.com
Qielli mbi qytetin amerikan mori ngjyra të llojllojshme.
Lindja magjepsëse e diellit në New York u kap nga objektivi i fotoreporterit të Anadolu Agency (AA).
Lindja e diellit u vërejt në brigjet e lumit Hudson. Qielli mbi qytetin amerikan mori ngjyra të llojllojshme. ( Tayfun Coşkun – Anadolu Agency ) /KultPlus.com
