Pas dekriminalizimit të homoseksualitetit në vitin 1977 dhe vdekjes së Josip Titos në vitin 1980, komuniteti LGBTQ+ i Jugosllavisë filloi të imagjinonte një të ardhme të re. Nën rrugët monotone socialiste, shpërtheu një lëvizje e shfrenuar homoerotike queer, një lëvizje që do ta ndryshonte Lubjanën përgjithmonë, transmeton KultPlus.
Në vitin 1984, ‘K4 Club’ ishte një vend që nuk binte në sy, i vendosur mes rrugëve prej betoni të Lubjanës. Por ndërsa lokali dukej i padëmshëm nga niveli i rrugës, muret e brendshme ishin të suvatuara me postera homoerotikë; burra që japin dhe marrin seks oral, duke veshur veshje “fetish” dhe duke veshur mustaqe të stilit “Tom-of-Finland”. Nëse vendosni të ndiqni muzikën elektronike që kumbon nga muret (vonë të shtunave mbrëma), do të ballafaqoheshit me festat e “Magnus Gay” famëkeq të kryeqytetit slloven dhe një turmë homoseksualësh që kërcejnë, nis kështu artikullin Luke Stamps.
“Skena queer e Lubjanës ishte shumë më e fshehtë; ishte e errët, plot lëkurë dhe e mbyllur,” thotë Brane Mozetič, një poete queer dhe dikur e rregullt në festat e ‘Magnus’. Megjithëse klubi siguroi një vend të shenjtë për shumë njerëz, Brane kujton një atmosferë të tensionuar jashtë katër mureve të tij.
“Mbaj mend që njerëzit që takova në klub nuk ishin të njëjtë jashtë. Jashtë klubit askush nuk donte të më njihte, madje as të përshëndetej. Duhet të kuptosh që Lubjana është një qytet i vogël.”
Themeluar nga Aldo Ivančić dhe Bogdan Lešnik në 1984, ‘Magnus’ ishte dhe është ende, dega queer e Shoqatës ŠKUC (Qendra Kulturore Studentore); një organizatë studentore jofitimprurëse, që prodhon dhe ruan kulturën alternative në Lubjanë. Qëllimi i ‘Magnus’ dhe festave, ishte të promovonin “socializimin e homoseksualitetit përmes kulturës”. Deri më sot, ‘K4 Club’ mbetet një nga vendet e fundit alternative të mbijetuara në Lubjanë.
Përpara vitit 1984, homoseksualët kishin mundur të takoheshin (shkurtimisht) vetëm përmes “lundrimit”; duke ecur ose duke vozitur nëpër zona të caktuara për të takuar të tjerë për seks. Një pikë e veçantë e nxehtë ishte një tualet ogurzi në Tromostovje, pranë urës që lidh lagjen mesjetare me qytetin e ri. Tualetet publike njiheshin zakonisht si “kapela” nga meshkujt homoseksualë në qytet, ndërsa “vënia e foshnjës Jezus në shtrat” ishte një eufemizëm për seksin. Metaforat fetare u përdorën për t’i bërë bisedat të dukeshin më të pafajshme dhe për këtë arsye më pak të dyshimta. Me vetëm errësirën e natës për mbrojtje, burrat do të enden rreth këtyre kishave, duke kërkuar intimitetin që shoqëria ua mohonte.
Duke themeluar ‘Magnus’, Lešnik donte t’u ofronte një lloj hapësire të ndryshme sllovenëve LGBTQ+, një hapësirë që nxiste një ndjenjë të fortë komuniteti, jo vetëm seksi. Lešnik përdori lëvizjen queer të Berlinit Perëndimor si pikë referimi, duke përfituar nga jeta relativisht e relaksuar dhe liberale e natës në Lubjanë në atë kohë për të sjellë të njëjtin vizion në Jugosllavi. Komuniteti queer i Sllovenisë krijoi hapësirën e tij të parë të sigurt përmes ‘festave Magnus’, të cilat do të vepronin si një pikënisje për krijimin e një lëvizjeje.
Magnus party poster. Image: Arhiv ŠKUC (Magnus, LL) and Roza Klub, Ljubljana 
Magnus party poster, 1984. Image: Arhiv ŠKUC (Magnus, LL) and Roza Klub, Ljubljana
Por nëse ‘Magnus’ do të kishte sukses si lëvizje, ajo duhej të provonte se ishte më shumë se një parti. Kështu në vitin 1984 lindi Festivali Magnus. Festivali ngriti galeri, organizoi leksione, lexime poezish, krijoi ekspozita mbi “botimet e homoseksualëve në mbarë botën” dhe shfaqi filma. Festivali mirëpriti folës të ftuar ndërkombëtarë, të cilët ishin ekspertë të teorisë queer, si: Frank Arnal dhe Guy Hocquenghem. Të pranishmëve iu dorëzuan kopje të Viks, një revistë mbi homoseksualitetin që u bashkua me lëvizjet e majta kundër-kulturore në Slloveni dhe Evropën Perëndimore.
Revista Viks është vetëm një shembull se si Ljubljana po fillonte të drejtonte mendimin kritik në Jugosllavi gjatë asaj periudhe. Shembuj të artikujve të Viksit përfshinin “Dashuria Rozë nën Yjet e Kuq”, një përmbledhje historike e homoseksualitetit në Bashkimin Sovjetik. Ai argumentoi se lëvizja LGBTQ+ nuk ishte në gjendje të kapërcejë abuzimin e epokës së Stalinit, kur njerëzit e ekspozuar queer u dënuan si spiunë dhe tradhtarë dhe u dërguan në gulag. Pavarësisht papajtueshmërisë historike midis komunizmit dhe homoseksualitetit, Viks e prezantoi Republikën Demokratike Gjermane (RDGJ) si një shembull se si ata mund të bashkëjetojnë dhe se si mund të zhvillohet një “dialog midis qeverisë dhe grupeve homoseksuale dhe lezbike”.
Në një kohë kur si HIV ashtu edhe AIDS u keqkuptuan gjerësisht, ‘Magnus’ importoi informacione jetëshpëtuese nga Perëndimi dhe ia shpërndau një auditori të pavëmendshëm jugosllav.
Dalëngadalë, ‘Magnus’ u përhap në zona të tjera, duke reaguar ndaj çështjeve të tilla si kriza e SIDA-s. Në një kohë kur si HIV ashtu edhe SIDA u keqkuptuan gjerësisht, ‘Magnus’ nisi fushatën e tij të informacionit publik, duke përkthyer kërkime shkencore nga Kanadaja dhe Shtetet e Bashkuara dhe duke i shtypur ato në broshura. Më e rëndësishmja, nuk u shmang nga tema e seksit të sigurt. Nga “masturbimi i ndërsjellë” te “gëlltitja e urinës”, fletëpalosjet mbulonin tërësinë e seksit homoseksual dhe faktorët e tij të rrezikut për infeksion. Në këtë proces, ‘Magnus’ importoi informacione jetëshpëtuese nga Perëndimi dhe ia shpërndau një auditori jugosllav të pavëmendshëm.
Ndërsa ‘Magnus’ filloi të shtrihej në akademi, shtyp, art dhe kulturë, dhe klube, reputacioni i Lubjanës si një qendër përparimi brenda Jugosllavisë gjithashtu lulëzoi.
“[Magnus] hapi një hapësirë brenda këtyre lëvizjeve shoqërore; ai hapi pyetje dhe solli tema në një nivel të caktuar vëmendjeje,” thotë Dr.Roman Kuhar (Profesor dhe Dekan në Fakultetin e Arteve, Universiteti i Lubjanës.)
Me këto përfitime, partitë Magnus arritën një ndjenjë famëkeqe në të gjithë Lubjanën dhe në rajonin e gjerë. Komuniteti filloi të shihej si pjesë e shoqërisë, me vende për të punësuar dhe para për të shpenzuar në to.
Por ndërsa ‘Magnus’ fitoi tërheqje, u rritën edhe reagimet. Vendi i çmuar i grupit të shtunën mbrëma në klubin ‘K4’ u hoq dhe u zëvendësua nga një listë më pak tërheqëse e së dielës mbrëma.
“Ajo dërgoi një mesazh të qartë simbolik pasi komuniteti u shty në margjinat e “javës së festës”, thotë Dr.Kuhar.
“Për një homoseksual si unë, i rritur në një zonë rurale të Sllovenisë veriore, fjalët ‘Roza nedelja’ ose ‘E diela rozë’ u bënë një lloj referimi gjithëpërfshirës për homoseksualitetin. Ishte një shënues aq i fortë saqë termi përdorej edhe për tallje.”
Megjithatë, pavarësisht nga armiqësia në rritje, Ljubljana konsiderohej ende progresive në krahasim me shtetet e tjera jugosllave. Aq shumë, sa Ivançiç me origjinë kroate përdori Lubjanën dhe ŠKUC-në si bazë për Borghesia; një grup homoerotik, ‘post-punk’, i cili përdori kulturën queer dhe alternative si një mjet për ndryshime shoqërore.
‘Borghesia’ mori kulturën e fshehtë të çuditshme dhe e çoi atë drejt rrjedhës kryesore, si pjesë e skenës së muzikës alternative popullore të Lubjanës. Një nga këngët e tyre, “Night Walks” (Noćne Šetnje), u publikua në vitin 1984. Ajo përshkruante jetën e “homoseksualëve të fshehur”, të cilët shkonin në lundrime për seks natën vonë në vende të çuditshme.
Duke përdorur Lubjanën si pikënisje, ‘Borghesia’ u përpoq të sillte lëvizjen queer liberale të qytetit në Jugosllavi si një e tërë. Vokalisti Dario Seraval madje performoi “Night Walks” për një audiencë të mahnitur drejtpërdrejt në TV jugosllav. I veshur me të zeza nga koka te këmbët, Seraval pinte duhan gjatë gjithë performancës, me fytyrën e tij të dobët, të zbehtë, të mbuluar me buzëkuq dhe rimel. Në këtë proces, ai çimentoi Lubjanën në mendjet e miliona njerëzve si një nga enklavat më përparimtare të Jugosllavisë.
Megjithatë, reagimi publik ndaj ‘Magnus’ dhe ‘Borghesia’ në të gjithë Jugosllavinë ishte relativisht i qetë. Komuniteti LGBTQ+ në përgjithësi konsiderohej një grup pakicë në skajet e shoqërisë që përbënte pak kërcënim. Deri në shpërbërjen e afërt të Jugosllavisë, homofobia u shfaq me forcë të plotë, e ushqyer nga keqkuptimet dhe frika nga kriza e SIDA-s. Fatmirësisht, lëvizja ‘Magnus’ ndihmoi të ankorohej Lubjana si një qytet përparimtar; një që do të përballonte stuhitë nacionaliste të viteve 1990.
Viks Magazine cover, 1984. Arhiv ŠKUC (Magnus, LL) and Roza Klub, Ljubljana 
Borghesia and Magnus outside the ŠKUC in 1984. Image: Jane Štravs
Përpara vitit 1984, komuniteti LGBTQ+ i Ljubjlanës ishte çmobilizuar dhe ekzistonte kryesisht në hije. Në pak vite, ‘Magnus’ bashkoi njerëz queer, biseda, ide dhe kreativitet, duke i ngulitur ato në jetën e natës dhe hapësirat krijuese të Ljubjlanës.
“Shumë të mira erdhën nga këto fillime radikale nga artistë dhe aktivistë. Ato ndihmuan në ndërtimin e një shoqërie pluraliste dhe demokratike dhe krijuan një skenë të re kulturore,” thotë Jernej Skof, koordinator aktual i ‘Magnus’.
Me kalimin e viteve, iniciativat e themeluara nga lëvizja queer e viteve 1980 janë institucionalizuar në një “Krenaria Ljubljana” e fortë, një komunitet queer në lagjen Metelkova të qytetit, një shtëpi botuese LGBTQ+ dhe programe për njerëzit që jetojnë me HIV. Shfaqjet e filmave të Festivalit Magnus u bënë Festivali i Filmit LGBTQ+ në Ljubljana — festivali më i vjetër i filmit queer në Evropë. Organizuar nga Mozetič, kjo ngjarje vjetore ende shfaq publikime queer nga e gjithë bota, për një audiencë sllovene.
Në ditët e sotme, një brez i ri kreativësh queer zënë këto hapësira dhe platforma.
“Lëvizja queer e viteve 1980 më frymëzoi të jem i guximshëm dhe i fortë në artin dhe opinionet e mia,” thotë Amar Muratovic me origjinë boshnjake, i cili interpreton si drag alter-ego e tij “Kampi Ballkanik”, Amii Queen.
“[Ljubljana] në atë kohë ishte revolucionare, ikonike, e guximshme; ata ndërtuan një hapësirë të sigurt për ne.”
‘Magnus’ themeloi ‘Club Tiffany’ në lagjen Metelkova të qytetit, ku Muratovic shfaqet si një interpretues i rregullt.
Vendi është një qendër autonome e artit kulturor e cila i kushton vëmendje të veçantë edukimit të të rinjve.
“Ne përpiqemi të mundësojmë që sa më shumë persona LGBTQ+ të bëhen operatorë kulturorë, artistë, interpretues, shkrimtarë apo poetë”, thotë Skof.
“Përveç aktivizmit kulturor, aktivizmi i lidhur me HIV dhe aktivizmi social luajnë një rol integral në punën tonë.”
Megjithatë, ndërsa trashëgimia e ‘Magnus’ ka rrënjë të thella, e ardhmja e saj mbetet e pasigurt. Në vitin 2020, kryeministri slloven, Janez Jansha shpalli një “luftë kundër kulturës”, e parë gjerësisht si një përpjekje për të kontrolluar institucionet kryesore kulturore dhe për t’i drejtuar ato drejt idealeve më konservatore dhe nacionaliste. Muajt në vijim panë kuratorët dhe drejtuesit kryesorë në muzetë e Sllovenisë të lënë postet e tyre mes akuzave për presion politik, ndërkohë që shumë grupe joqeveritare të çuditshme, migrante ose me prirje të majtë kanë parë përfundimin e qirave nga pronarët. Për fat të mirë, ‘Club Tiffany’ është ende në funksion, por ndërsa situata politike përkeqësohet, mbyllja mbetet një mundësi e afërt.
Pothuajse katër dekada nga viti 1984, Sllovenia është sërish në një udhëkryq ideologjik.
“Ne kemi parë një rritje të homofobisë së hapur në parlament dhe, natyrisht, në mediat sociale. Gjuha e urrejtjes ka arritur lartësi të reja”, thotë Skof.
Shumë kanë frikë se me politikanë anti-LGBTQ+ që po fitojnë tërheqje në të gjithë Evropën Lindore, Sllovenia mund të jetë e para që do të ndjekë shembullin.
“Ne kemi zgjedhje në pranverë të vitit 2022,” thotë Skof. “Do të duhet të presim dhe të shohim.”
Artikull i shkruar nga Luke Stamps / KultPlus.com
