Fragment nga romani  ‘Gjarpri i shtëpisë’ nga  Arif Demolli


Në shtatë vjetorin e vdekjes së shkrimtarit Arif Demolli, Kult Plus ua sjell një fragment nga romani i tij “Gjarpri i shtëpisë’.

Në atë farë fshati ishte një shtëpi… Shtëpia ku isha lindur dhe ku po e kaloja fëmijërinë, bota e tërë që po e njihja në vitet e para të jetës sime. Ajo ishte goxha shtëpi, me një bodrum poshtë dhe me tri dhoma lart (në midis ishte dhoma e zjarrit, kurse në të dy krahët e saj ishin dhoma jonë e fjetjes dhe dhoma e xhaxhait). Para derës së shtëpisë shtrihej një copë oborr, i ngushtë dhe i pjerrët, që merrte fund me dyert e mëdha me deriçkën përngjitur me to. Një herë, derisa dyert ishin të hapura dhe zbrazëtinë e mbushte hija e dendur e arrave të xha Fejzës, nuk e di pse, oborri ynë më qe dukur si një gjuhë e nxjerrë jashtë nga vapa e një qeni gjigant, kurse dyert – si goja e tij. Ndoshta pse ua kisha frikën qenve, ndodhte që ndonjëherë të më bëhej se po mblidhej nën këmbët e mia ajo gjuha e stërmadhe dhe kështu po më fuste në gojën e vet ai farë qeni gjigant i përfytyruar. Skajit të oborrit rridhte vija e hollë e ujit, sikur të donte ta njomte përherë gjuhën e atij qeni dhe kështu ta zbuste egërsinë e tij. Në njërën anë shtriheshin vatha, pojata, çilari dhe oda, kurse në anën tjetër ishin kopshti, lëmi, hambari dhe plemja. Nën të gjitha këto zbriste fort pjerrtas Ara e Bregut, ku kishte rrezik t’i thyeje jo vetëm këmbët, por edhe qafën. Po t’i shikoje nga Shpati (ku dilja shpesh me gjy- shen për t’i kullotur qengjat), krejt këto krijonin një pa- mje laramane: shtëpia ishte e mbuluar me qeramidhe, pojata me dushk, hambari e çilari me kashtë, kurse oda, e ndërtuar vonë, – me tjegulla, të kuqe gjak. Aty i shtrinin kurorat e tyre dy arrat e mëdha, ngriheshin përpjetë disa dardha, sesi i ngatërronin degët disa mollë e disa kumbulla, përpiqej të grabiste sa më shumë tokë një ftua me shumë trungje nga të njëjtat rrënjë, sikur të mos donte të rronte i vetmuar në atë vend, ku çdo pemë e kishte së paku një shoqe të llojit të vet. Nga Shpati shihej gjysma e shtëpive të fshatit. Përpiqesha t’i krahasoja dhe më dilte se shtëpia jonë ishte ndër më të bukurat. IN MEMORIAM 28 – Gjyshe, kush e ka shtëpinë më të bukur? – pyetja. Ajo i numëronte katër-pesë shtëpi dhe ndër to ishte edhe shtëpia jonë. -Ne, pëllumbi i gjyshes, – më shpjegonte ajo, – i kemi pasur të gjitha të mirat: edhe shtëpinë e mirë, edhe në vend të mirë, edhe tokën më pjellore se të askujt… vetëm meshkujt nuk i kemi pasur të hajrit. Prandaj, na ka mbetur vetëm kjo shtëpi si dëshmi e asaj se kush kemi qenë dikur. Po edhe kjo e shkreta i ka hequr një mijë të zeza. Sa e mbaj mend unë – kush mund ta dijë se ç’ka pësuar më përpara? – deri tash e kanë djegur tri herë… – Kush e ka djegur, gjyshe?! – Së pari e kanë djegur zaptijet e turkut, pastaj xhandarët e Serbisë dhe, së fundi, italianët… Doja të pyetja se ç’ishin ata farë zaptijesh, xhandarësh e italianësh, po më vinte keq ta preja në gjysmë rrëfimin e gjyshes. -Dhe secilën herë, – vazhdonte gjyshja, – e kemi ngrehur më të fortë e më të bukur. Së pari ka qenë me kashtë të zakonshme, së dyti me kashtë thekre tërë renda-renda, së treti me shinra… të gjitha të gdhendura me durim për inat të armiqve… dhe tash, si e sheh, e mbuluam me qaramidhe… që ta kenë më vështirë kur ta djegin sërish… Ndonëse nuk më kishte rënë të shihja ndonjë shtëpi duke u djegur, përfytyrimet e mia ishin më se të llahtarshme. – E pse e kanë djegur kështu vazhdimisht shtëpinë tonë? -Pse, a? Sepse të zotët e saj kanë qenë gjithmonë dofarë kryengritësish, kaçakësh, gjakësorësh, vullnetarësh… e ku ta di unë çka jo, të cilët nuk i shtroheshin dot as pushtetit të fshatit, as pushtetit të shtetit. Secili prej tyre ishte më kokëfortë e më i papërkulur se tjetri… Të gjithë njësoj: e mira e tërë botës, e keqja e kokës dhe e shtëpisë së vet… Më tej rrëfimet e gjyshes merrnin ngjyra të tjera emocionale dhe nuk e dije më në i qortonte për së vdekuri e për së gjalli ata burra kryeneçë (babai e xhaxhai domosdo ishin dy prej tyre), apo mburrej me trimëritë e tyre. Dikur ajo kridhej me tërë shpirtin në botën e kujtimeve të saj të pazakonshme dhe tashmë fliste hapur me mburrje e me krenari për vjehrrin, për burrin dhe për djemtë e saj, kurse mua më kapte njëfarë shqetësimi. Në fytyrën e saj të ndezur nga krenaria më dukej se e shihja flakën e shtëpisë dhe zija të dridhesha nga frika se dikush mund të na e digjte sërish shtëpinë dhe të na linte në titërr të lënd- 29 inës. Ajo pothuaj harronte fare se më kishte pranë (lëre më të mundohej të hynte në shpirtin tim të vogël e plot shqetësime), ia ngjallte vetes kujtimet e kohëve të shkuara, prandaj e merrte si krejt të zakonshme djegien e herëpashershme të shtëpisë sonë dhe derisa e shikonte atë sikur mrekullohej dhe u thoshte në vetvete ndezësve të ardhshëm: “Do t’ia merrni të ligat shtëpisë sonë! Muret i ka prej guri, pullazin prej qeramidhesh, digjeni në mundshi!”. Për një çast trimërohesha edhe unë. Besoja se nuk mund ta digjnin po t’i lëshoheshin të gjithë ndezësit e botës, prandaj lirisht mund të bëhesha edhe unë kryengritës, kaçak, gjakësor, vullnetar e çkado që të më tekej. Dhe ia shihja vetes për të madhe pse isha shqetësuar e isha frikësuar kot së koti. Po mua më tepër ma nxitnin kureshtjen ata që fshihnin përbrenda të gjitha ato që i takonin shtëpisë dhe oborrit tonë, sesa t’ia shikoja ashtu për karshi dhe t’i dë- gjoja rrëfimet e gjyshes për kohët e djegësve të pamëshirshëm. Isha në një moshë kur nuk më rrihej në një vend, as nuk mund të kënaqesha dot me një të shikuar. Hyja e dilja prej një dhome në tjetrën nga disa herë në ditë. Zbritja me kënaqësi në bodrum me nënën dhe me gjyshen, kur shkonin ta milnin lopën. U shkoja pas në pojatë. Kisha dëshirë të ndukja edhe unë kashtë a sanë me kërrabë në pleme, t’i shihja zogjtë se si hynin e dilnin nëpër pallzina, t’i kërkoja e t’i gjeja çerdhet e tyre, me të cilat ishte plot kashta e pullazit. Edhe në çilar e në hambar mund të ndiente njeriu një kënaqësi të veçantë, sidomos po ta shikonte botën nëpërmjet pallzinave të tyre. Kështu, secila më dukej më tërheqëse se tjetra, kurse çdo herë që hyja në ndonjërën prej tyre më bëhej se zbuloja diçka të re, apo ato që i kisha parë tash më dukeshin disi më ndryshe. E sidomos bodrumi më tërhiqte me njëfarë fuqie magjike. Ashtu i errët, tërë pleh, ku gati ta zinte frymën duhma e shurrës dhe e bajgave që digjeshin, me vatrën e mbetur shkret (bodrumi kishte qenë dikur dhomë zjarri), me raftet anash saj dhe me dollapët në të gjitha muret, ku tash pulat i bënin furriqet – gjithnjë më dukej plot fshehtësi, plot b 30 rënë. Kishin mbetur vetëm gurët e zhvoshkur, kurse ndërmjet tyre i hapnin gojët vrimat e panumërta, formash dhe madhësish të ndryshme. Ashtu të shplarë edhe nga grimca e fundit e baltës së dikurshme ndërlidhëse, gurët dukej se kacavareshin apo se rrinin pezull fare dhe vetëm pritnin çastin të shembeshin. Hardhucat hynin e dilnin nëpër ato vrima si në shtëpi të vet. – Duhet të mbajmë sa më shumë pula, – thoshte gjyshja, – sepse, si na është bërë ky bodrumi ynë – sikur të mos kishim burrë në shtëpi – do të na mbysin gjarpërinjtë. Pulat, sikur vërtet ta kishin kuptuar këtë mendim dhe këtë frikë të gjyshes, shkonin e shpurthnin tërë ditën e lume pikërisht rrëzë mureve të bodrumit dhe përreth plehut, ku shpesh gjenim vezë gjarpërinjsh. Ato ishin më të mëdha se të vremçave dhe më të vogla se të pulave – ve të tjera nuk më kishte rënë të shihja – më dukeshin të bukura dhe më pëlqente të luaja me to. Prandaj, i kërkoja me ngulm dhe kjo dëshirë do të më mbetej përgjithmonë, derisa të rritesha, sikur nga një sosh të mos më dilte një gjarpër i vogël, i hollë, tërë lara… Ai filloi të zvarrisej tërë qejf, sikur mezi të kishte pritur ta çliroja nga gëzhoja e vezës së tij, duke e nxjerrë ritmikisht thimthin e tij të vocërr. Unë bërtita dhe as dita të ikja nga tmerri, gjarpri ikte lakadredhas, një pulë e vuri re dhe sakaq e goditi në kokë me sqepin e saj të sigurt, vdekjeprurës. Ja, nuk ishte e thënë që të rronte më gjatë, të bënte më tepër se një hap rrugë, as të shihte më shumë se një pleh, një fëmijë të trembur dhe një pulë vrastare, në e pastë parë fare, duke qenë i mrekulluar nga drita që po e shihte për herë të parë dhe nga sendet, të cilave ajo u jep shkëlqim dhe ngjyra. Nga kjo ditë nuk guxova të luaja dhe më me vezë gjarpërinjsh. Edhe murin e çaraveshur zura ta shikoja me frikë gjithnjë më të madhe. Tamam kur në shpirtin tim nisi të lëshonte rrënjë gjithnjë më të thella kjo frikë, në dhomën tonë të fjetjes, në pikë të ditës, e gjetëm një gjarpër të madh. Ishte shtrirë në tërë gjatësinë e shtrati, fare i qetë, thuajse ndodhej në shtrat të vet e jo në shtrat të botës. Nëna këlthiti. Mua, që po i shkoja bisht pas, nuk më doli as zëri nga frika. Gjyshja hyri me nxitim në dhomën tonë. Ajo sikur u qetësua nga ajo që pa në shtrat. 31 – Dil përjashta, – i tha nënës. – Jepi djalit ujë që t’i kalojë frika. Nëna më dha ujë dhe piu edhe vetë. Gjyshja mbeti të merrej vetëm me gjarprin. Nuk ka më trime se gjyshja, mendoja. Pa e prishur fare terezinë – kjo mbresë mund të fitohej nga zëri i saj – zuri t’i fliste gjarprit. Fjalët e saj ishin të qeta, të ëmbla, plot kujdes e perkëdheli. E luste të mos na bënte keq, të largohej nga shtrati ynë dhe të strukej në vrimën e vet. Herë pas here e vidhja me bisht të syrit se ç’bënte gjyshja e si ia dëgjonte fjalët gjarpri – uji vërtet më kishte qetësuar pak – dhe nuk mund t’u besoja as syve, as veshëve të mi. Gjarpri, sikur t’i thoshte gjyshes: “Ndonëse më pëlqen të prehem në këtë shtrat të pastër, që kundërmon erë sane të re, po iki, po ta bëj qejfin, pasi qenke kaq plakë e mirë e trime”, zbriti nga shtrati, e trupoi dhomën dhe u fut pak me përtesë në një vrimë të murit, skaj dyshemesë. – Pse nuk e thirre dikë nga burrat që ta mbyste?! – pothuaj e qortoi nëna. – Si të flemë tash në këtë dhomë, kur e dimë se në atë vrimë është strukur një gjarpër aq i madh?! Gjyshja e shikoi nënën më tepër me keqardhje e me habi, si të ishte e vogël fare, sesa me hidhërim. – Si të mbytet, moj, gjarpri i shtëpisë?! Je në vete ti? Ai është roja jonë… Nëna u skuq dhe e uli kokën. Ishte turp të flitje keq për të, apo të mos e njihje fare gjarprin e shtëpisë. Si të mos kishte ndodhur gjë fare, gjyshja u ul në stolin e saj pranë vatrës, e futi në shokë furkën tërë zbukurime, i dha hov boshtit gati të mbushur plot dhe pastaj filloi t’i fliste nënës, duke i mbajtur sytë në fundin e shtëllungës së leshit, prej nga dilte peri: -Si nuk e ditke, moj, se gjarpri i shtëpisë nuk të kafshon?! Ku më je rritur ti që nuk e paske mësuar?! – E di, e di, – u përgjigj nëna e turpëruar. – Ama sa vlen kjo, kur rrëqethem sapo ta kujtoj gjarprin, e lëre më edhe ta shoh në shtratin tim, ta di se e kam në dhomë, se mund të më futet nën jorgan, në gji të fëmijëve… -Edhe në u futtë, nuk u bën gjë, – fliste gjyshja me siguri të plotë. – E kam gjetur gjarprin unë edhe nën jorgan, edhe në djep të burrit tënd kur IN MEMORIAM 32 ka qenë foshnjë… I kam folur dhe ai më ka dëgjuar, është futur në vrimë të vet… Mbaje mend, se je e re ti, gjarpri është rojë e robëve të shtëpisë. Kur ne flemë, ai kalon mbi trupat tanë që të na mbrojë. Ku ka gjarpër, nuk ka të keqe… – E si na mbron, gjyshe? – pyeta, pasi nuk më bindën fjalët e saj. – Si?! – u zu ngushtë ajo. – Këtë nuk e di as unë… Gjarpri është fshehtësi e madhe… Ai ashtu na duket, por vetëm zoti e di se ç’fshihet nën lëkurën e tij… dhe sa është… sa fuqi ka… Gjarpri mund të jetë edhe njeri… Ta kam treguar atë përrallën për djalin gjarpër që martohet me çikën e mbretit? – Po, gjyshe. – Edhe ata kanë menduar se ajo është martuar me gjarpër, po ç’djalosh i bukur na ka qenë ai! Gishtat e thatë të gjyshes e nduknin dhe e ngjeshnin leshin me shpejtësi të pabesueshme, boshti sillej aq shpejt sa agërshaku gati nuk shihej fare. Gjyshja e ndër- prente pakëz rrëfimin sa për t’i pështyrë gishtat, kurse unë sakaq tretesha në përfytyrime të botës mahnitëse e plot befasi të asaj përrallës për djaloshin 33 Gjyshja vazhdoi të fliste, nëna gjeti një arsye dhe doli përjashta, kurse mua më kujtoheshin përralla e rrëfime të ndryshme për gjarpërinj e për bolla. Ishte rrëqethës sidomos rrëfimi për një bollë të gjatë sa një litar, me flokë të kuqe si një vajzë, e cila i mbyste njerëzit që hynin në livadhin ku rronte ajo. Më bëhej se e ndieja se si ma shtrëngonte trupin ajo bollë gjigante dhe pastaj sesi e fuste kokën e saj nën sqetullën time, që të ma shponte trupin dhe të ma hante zemrën… Dora më shkonte vetvetiu së pari nën sqetull, pastaj mbi zemër… Zemra ishte aty dhe rrahte pak më shpejt se zakonisht, duke treguar kështu jo vetëm se ishte aty, në vendin e vet, shëndoshë e mirë, por edhe shqetësimin tim. Pas kësaj ngjarjeje frika erdhi duke m’u shtuar me hov për çdo ditë e për çdo natë. Ditët i kaloja disi, ama netët donin të më çmendnin fare. Sapo fikej drita, më bëhej se më sulej një gjarpër në fytyrë. Bërtitja. – Ç›ke? – më afrohej nëna. – Po kam frikë, – mezi flitja. – Ih, edhe ti! Duke u rritur, duke u bërë më frikacak! E sheh se nuk ka gjë?! Fli tash! Ja, edhe llambën po ta lë të ndezur. Nëna e ndizte Ilambën, ia ulte fitilin që të mos shpenzonte shumë vajguri dhe shtrihej. – Ke frikë tash? – më pyeste. – Jo, – i thosha, duke ia ngulur sytë dritës së zbehtë të llambës, sikur prej saj të më vinte shpëtimi. Babai kishte filluar të gërhiste kaherë. Edhe nëna flinte. Unë përpiqesha të rrija zgjuar, duke e endur shi- kimin prej dritës së llambës nëpër trarët e tavanit dhe prej trarëve te drita, gjithnjë duke u përpjekur të mos e lëshoja shikimin poshtë te dyshemeja, në fund të murit, ku ishte vrima e atij gjarprit të tmerrshëm. S’e di sa rrija ashtu, po dikur qepallat më rëndoheshin dhe gjumi pa- pritmas më kapte në kurthin e vet. Ëndrrat më shfaqeshin secila më frikësuese se tjetra. Shembje dhe gjarpërinj. Përnjëherësh shembeshin muret e bodrumit, gurët merr- nin rrokullisjen teposhtë Arës së Bregut, kurse gjarpërinjtë dilnin grumbuj-grumbuj prej tyre dhe, duke bërë leqe me trupat e tyre të shkruar e duke i nxjerrë thimthat, vinin drejt meje, donin të më hidheshin sipër bashkë me tavanin, i cili tashmë kishte mbetur pezull pas shembjes së mureve. IN MEMORIAM 34 Këlthitja dhe ia nxirrja vetes gjumin me zërin tim, apo më tundnin e më zgjonin prindërit, nuk e kuptoja dot. Kur i hapja sytë, veten e shihja të ulur në cep të shtratit. Anash më qëndronin prindërit, të cilët nuk mund të ma gjenin çarenë. Llamba vazhdonte ta dridhte atë dritën e vogël e të dobët. Muret ishin të tëra e të bardha, si gjithmonë. Tavani – në vendin e vet, i nxirë dhe i bluar nga krimbat si mos më keq, i bërë blozhdë. – Ç›pate? – më pyetnin. – Ç›të trembi? Në sy ua shihja frikën, shqetësimin, dhembshurinë. I shikoja i hutuar, duke u dridhur, pa mundur të vija në vete, pa arritur të kthehesha plotësisht në botën e qetë të dhomës sonë. – Pse bërtite? – më pyetnin sërish. – Na trego… Ç’po të dëftohet? -Gjarpërinjtë… gjarpërinjtë dhe bodrumi… – mezi përgjigjesha dhe trupin ma përshkonin të rrëqethurat. – Ç›gjarpërinj?! Ç›bodrum?! -Bodrumi po shembet… gjarpërinjtë po dalin prej vrimave të veta… po më sulmojnë… Më shikonin me habi, me frikë, me shqetësim, me dhembshuri. -Ç›gjarpërinj? – babai përpiqej të më largonte nga ankthi i ëndrrave të mia. – E sheh, këtu nuk ka asgjë. Edhe ne jemi me ty. Edhe llambën po ta lëmë të nde- zur… Ndërkaq, bodrumi është i fortë… nuk mund ta rrëzojë as gjylja e topit… – Nesër duhet të shkosh te hoxha, – i pëshpëriste nëna babait. Ai sesi mëdyshej në vetvete e nuk thoshte gjë. Për çdo natë ëndrrat vinin duke m’u bërë më të tmerrshme. Nuk më ndihmonin gjë as prania e prindërve, as llamba e ndezur, as fjalët më të ëmbla të botës… Më sollën hajmali të shumë hoxhallarëve. M’i vunë ato në trup, nën jastëk, ku jo? Ma dhanë ta pija ujin e tyre dhe ujin e shehlereve, të cilat më kishin shkrirë plumb (nëna thoshte se plumbi tregonte shumë gjarpërinj të lidhur lëmsh). Edhe në tyrbe ma shpunë një rrobë trupi. Edhe baba shehu më përbiroi nëpër tespihet e tij të gjata, duke kënduar dua arabisht… Mirëpo, gurët dhe gjarpërinjtë e ëndrrave të mia sikur vetëm merrnin forma të reja nga çdo hajmali dhe nga çdo të yshtur. Gurët rro- kulliseshin gjithnjë 35 më marramendshëm teposhtë Arës së Bregut, gjarpërinjtë lakadredheshin e nxitonin gjithnjë e më shumë drejt meje, tavani më zbriste një pëllëmbë mbi kokë… Dhe do të binte e do të ma zinte frymën sikur të mos bërtitja me sa zë kisha dhe sikur prej zërit tim të mos trembeshin të gjithë, të mos e ndalnin hovin dhe të mos pendoheshin për atë që kishin dashur të bënin: gurët ktheheshin sërish në mure, gjarpërinjtë fshiheshin në biruca, tavani nderej mbi kokat tona dhe qëndronte më se i sigurt mbi të katër muret… Ja, papritur të gjitha shta- ngeshin në vend dhe të mbushej mendja se ashtu të ngrira kishin qenë gjithmonë. Vetëm nëna dhe babai viheshin në lëvizje: kërcenin të trembur nga shtrati, më jepnin të pija një gëllënkë ujë, përpiqeshin të më sillnin në vete më fjalët më të ëmbla. Me të mbaruar të të shirave babai na çoi te dajat. – Po të çoj më herët se viteve të tjera, – i tha babai nënës, – që djali ta ndërrojë pak vendin dhe që gjyshja e tij t’i kërkojë farë ilaçi për ato ëndrrat. Nëna mezi priste të shkonte në gjini. Edhe unë u gëzova shumë. Më kishte marrë malli për gjyshen. Për një çast i harrova edhe gurët e zhvoshkur të bodrumit, edhe gjarpërinjtë, edhe hajmalitë. Fshati i dajave ishte një botë krejt tjetër kundruall Murrizajës. Atje kishte vetëm pyje të mëdha ahu, ku nuk mund të hynte as drita e diellit, lëndina me fier dhe tek-tuk ndonjë arë. Kishte shumë lajthi, kumbulla dhe patate. Lajthi dhe kumbulla kishte edhe te ne, po patate nuk kishte. (Ndonëse e kishim tokën më të mirë në botë, thoshin se nuk i bënte patatet, prandaj nuk mbillte njeri). Unë i doja shumë patatet dhe vazhdimisht e përfytyroja gjyshen duke i nxjerrë nga prushi patatet e pjekura. Ahet i gjetëm ashtu madhështore e të errëta si edhe herat e tjera. Fierin të skuqur dhe aty-këtu të kositur (ua shtronin kafshëve dhe e hidhnin mbi kulme shtëpish). Lajthi dhe kumbulla mund të shihje edhe ndanë rrugës. Gjethet e patateve shiheshin në çdo arë, po ato vetë ishin fshehur thellë në dhe, sikur ta kishin kuptuar se ç’me- raklinj po u urdhëronin në fshat. E merrja me mend se atyre së para u pëlqente t’i hidhje në zjarr, t’i piqje dhe t’i haje pastaj. Edhe shtëpia e dajave ishte po ajo, mbase pak më e rrëzbitur: e zezë futë nga tymi (kishin qorroxhak), por disi e ngrohtë, e dashur. Nuk kishte bodrum dhe ende pa hyrë mirë në të e ndieja veten të sigurt. IN MEMORIAM 36 E vumë re edhe njeriun e parë, gjyshen. Ishte në lëmë. Ashtu e vogël, e hajthme dhe e gërmuçur, hidhte dy-tri tërplote në hava, pastaj e linte tërplotën menjanë që me fshesë ta lante grumbullin e drithit nga kashtëzat dhe nga kallëzat. Ajo punonte me nguti, që ta hidhte drithin para se të binte terri, prandaj as kishte kohë të shikonte anash. – Gjyshe! – e befasova. Ajo e hodhi fshesën, më shtrëngoi fort në parzmën e saj të ligësht, m’i përkëdheli flokët dhe më tha: – Qenke bërë burrë, lum gjyshja për ty! Në mbrëmje u mblodhën të gjithë rreth vatrës, pos dajës, i cili se ku ishte argat. Drita e fitilaçes ishte aq e dobët, sa nuk mund shihje as të haje, lëre më të punoje gjë (gratë domosdo duhej të thurnin diçka, sidomos nëna, që vetëm tash kishte kohë më shumë për çorapët, jelekët e dorezat tona dhe për pështjellakët e vet dhe të gjyshes). Babai u ngrit, e mori fitilaçen nga gozhda dhe pastaj, pak prej së larti e si zot shtëpie e jo si mysafir, i tha nuses së dajës: – Ma sill një gjilpërë! Ajo zuri të sillej si e ndërkryer nëpër mugëtirën e dhomës, duke gjëmuar sikur të kërkohej të bënte një gjë të pamundshme. Dikur mezi ia solli babait gjilpërën. -Merre, – i tha me zë të dridhur, – po mos ia ngrit shumë, se nuk bën, se prishet… – Këtë e di unë, – iu përgjigj prerë dhe me mospërfillje babai dhe ia rriti flakën derisa zuri të nxirrte tym. – Nuk do të fikeni për një natë, xhanëm. Nesër- mbrëma, pasi të kem ikur unë, po deshët mos e ndizni fare. -Të lumtë dora! – e uroi gjyshja me gjysmë zëri, nga frika se po e dëgjonte e reja. – Më verbuan para kohës. I ka bashkuar zoti… Në ato fjalë u hap dera. – Ç›e keni çuar aq shumë fitilin e fitilaçes?! – e dëgjuam më parë zërin e dajës sesa e pamë atë vetë. Kur na pa ne, e uli zërin, u përshëndet me mysafirët, po më dukej se syri i kishte mbetur te drita e fitilaçes. Rrija në një qoshe dhe ç’mendoja. 37 – Eja në prehrin tim të të dhuroj diçka. U ula në prehrin e ngrohtë të gjyshes dhe iu dorëzova dëshirës së saj posi një qengj i perkëdhelur. Ajo se ç’më vuri rreth qafës. E ndjeva vetëm se qe e ftohtë. – Sa i bukur! – tha nëna tërë kënaqësi. E shikova për së kithi: ishte një krahosh fort i bukur, me gjithfarë larash e me plot rrusha tërë lajle. – Ta bajë djali, që të mos i bjerë mësysh, – tha gjyshja. – Ma ka punuar për qejf një arnaute… Dajat i quanin kështu gratë e disa fshatrave fqinjë, të cilat vishnin dimi të leshta, dofarë rrobash të tjera të veçanta dhe punonin me rruaza gjithçka, me të cilat e stolisnin çdo pjesë të veshjes dhe të trupit. – Duart e arta i kanë këto arnautet! – i mburri gjyshja. – Ç’u sheh syri e punon dora. E shihni, e ka punuar gjarprin si të ishte i gjallë, me lara, me sy… – Gjarprin! – këlthita dhe brofa në këmbë i shastisur. Nëna, që ma dinte hallin, më kapi për krahësh. – Rruaza janë ato, rruaza… – më fliste ajo, pa e ditur se si të më sillte në vete. – Ja shikoji, preki! Ma hoqi krahoshin nga qafa dhe ma afroi ta prekja. Po unë u struka në një kënd të dhomës, pa guxuar as ta shikoja atë krahosh në formë gjarpri, i cili më dukej se ende po ma shtrëngonte fytin, kurse nga ftohtësia e tij më ngjethej trupi. Unë mbeta ashtu në kënd, kurse babai e nëna se ç’i shpjegonin diçka gjyshes me zë të ulët që të mos i dëgjoja unë. E qartë: flitnin për mua dhe për frikën time. – Si, more?! – foli gjyshja me zë pak më të lartë sa ta dëgjoja edhe unë. – Deri tash nuk më ka rënë të dëgjoj të jetë frikësuar fëmijë nga rruazat. I ç’brumi na qenka ky nipi im?! Më vinte shumë keq se pse ia kisha lënduar zemrën gjyshes sime të mirë, duke e refuzuar një dhuratë aq të bukur, po ç’të bëja, pasi frika ime, si çdo frikë tjetër, kishte shpërthyer krejt papritur dhe pa dëshirën time? As gjyshja nuk mund të vinte në vete pas kësaj ngjarjeje. Të nesërmen, sigurisht jo pa keqardhje, gjyshja e bëri copë-copë atë krahosh të mrekullueshëm. Rrethin në formë gjarpri e la për tezet e mia të IN MEMORIAM 38 vogla, që ta varnin në qafë pasi të ikja unë, kurse rrushat m’i vuri në jelek dhe në flokë, që të mos i shkonte krejt kot mundi asaj arnautes duarartë dhe që syri i keq të ikte sa më larg prej meje. Ndonëse te dajat e ndieja veten shumë më mirë, ndodhte që ndonjëherë të ëndërroja se si ngjallej ai gjarpri i krahoshit dhe zinte të ma shtrëngonte fytin… Kështu, krejt në ankth, më kaluan edhe vjeshta, dimri, gjysma e pranverës… Atëherë babai u kujtua t’i lyente me baltë faqet e jashtme të mureve të bodrumit dhe të më sillte dy gjarpërinj të mbytur. – Ja, – më tha, – murin e leva që të mos mund të hyjë në të as buburreci, kurse gjarpërinjtë i mbyta që të gjithë. Tash fli i qetë. Gjarpërinjtë me koka të çallamitura i vari në gardh. Po t’i prekje me thupër, trupat e tyre, e sidomos bishtat, lëviznin ende. – Baba, ata lëvizin! – thashë me shqetësim e me frikë, derisa fëmijët e tjerë i preknin për t’u argëtuar. – Do të ringjallen dhe… – Jo, jo, nuk do të ringjallen, – ma priti babai me një ton të zërit që të jepte siguri të plotë. – Sapo të perëndojë dielli, nuk do të lëvizin më. Në mure nuk kishte mbetur plasë as për të hyrë maja e briskut, e lëre më vrima për gjarpërinj. Plehu ishte hedhur i tëri në ara, vendi i tij ishte bërë tepsi. Gjarpërinjtë e mbytur u ngrinë, përgjithmonë, me të perënduar të diellit; kot i preknin me thupër, muskujt e tyre nuk do të lëviznin kurrë më për jetë të jetëve. E mora edhe unë një thupër. E preka të parin: ishte bërë koçan. E preka të dytin: po ashtu. Tash e ndjeva njëfarë sigurie të papandehur, njëfarë çlirimi të atypëratyshëm nga ankthi që më kishte mbajtur në kthetrat e veta aq muaj me radhë. Po nga ëndrrat e mia shembjet dhe gjarprinjtë u larguan shumë më ngadalë, me manovrime të papritura, me tërheqje taktike dhe me sulme të sërishme krejt të befasishme. Ndodhte kështu, sepse ishte e pamundshme që rreth e përreth të mos shihje gjarpërinj për çdo ditë e në çdo gjë. Gjarprin e skalitnin në arka të nuseve, në kërroqe, në dërrasa të 39 tavanit, në bisht të kosës, në kënata, në ibrigë e në kalanica, e qëndisnin në këmisha, e punonin për qafore e për byzylykë, e paraqitnin në qilima e në sixhade… Madje edhe ato vijat zigzag zbukuruese të ço- rapëve dhe të punëdoreve të tjera të kujtonin gjarprin, të thjeshtuar e të shndërruar tashmë në shprehje simbolike. Ndonëse nuk e kuptoja pse ndodhte kështu, gjithnjë e më tepër po bindesha se as plakat, as pleqtë, as burrat, as gratë, as vajzat nuk mund ta merrnin dot me mend pa ato figura të pafund e aq të larmishme të gjarpërinjve. Gjarprin e nderonin të gjithë dhe nuk ishte aspak në rregull t’ia kishe frikën, apo, ruajna zot, ta urreje. Dhe përpiqesha të mësohesha me të. Disa vjet më vonë, pasi kisha dëgjuar aq shumë përralla të reja për gjarprin, kisha parë aq shumë skalitje, qëndisje e endje të tij dhe pasi kisha parë shumë gjarpërinj të gjallë, sërish ma përshkuan trupin të dridhurat, kur në derën e oborrit të një bashkëfshatari, tek i cili babai më kishte dërguar të kërkoja diçka, e vura re se trakulloja vinte disi si gjarpër. Përnjëherësh më sulmuan të gjitha ato kujtime e ëndrra të ankthshme të dikurshme. E përmblodha veten, e ngrita dorën dhe trokita tri herë, me guxim, gjithnjë më fuqishëm se herën e mëparshme. Të trokiturat jehuan të qarta, të sigurta, të fuqi- shme… Ato sikur shprehnin ngadhënjimin tim përfun- dimtar mbi ankthin e frikës nga çfarëdo gjarpri, e jo vetëm prej atyre të shtëpisë, apo prej atyre gjarpërinjve të pajetë, të cilët qëndronin gjithmonë në të njëjtin vend dhe në të njëjtën pozitë nëpër arka, bishta kose, kërroqe, tavane, qilima, këmisha… Kur u rrita edhe ca, më hyri meraku të kisha një brisk. Ëndërroja se si do të punoja një mulli të vogël, me rrotë që do ta sillte uji i Gurrës, me gur të bërë nga një copë gërnaç, me dizhmë, me koshin e drithit, madje edhe me një çakallë sa grima… Doja të gdhendja edhe një shkop të bukur, ta thurja një shportë për gjyshen, t’i punoja disa drugëza ojmesh për Beharen… Xhaxhai vërtet ma plotësoi dëshirën. Brisku që më bleu në Prishtinë m’u duk më i bukur se asnjë brisk që kisha parë ndonjë herë. Nxitova në oborr që ta provoja në prente mirë, në i lakohej maja. Syri ma kapi një copë shkopi lajthie. Pa e kuptuar as vetë se ç’doja të punoja, zura ta skalitja në të figurën e gjarprit. Brisku ishte shumë i mprehtë, maja ishte IN MEMORIAM 40 e fortë dhe shumë e përshtatshme, prandaj as e hetoja se si ia gdhendja kokën, gojën e hapur, syrin, vijat dhe larat e trupit, bishtin e përdredhur, madje edhe thimthin e nxjerrë përjashta, pa më shkuar aspak ndër mend se ç’tmerr më kishin futur në shpirt dikur ato vija, ata sy, ai thimth… / KultPlus.com

Kush ishte mbretëresha Elizabeth II, monarkja më jetëgjatë britanike – Jeta e saj ndër vite

Në kohën e lindjes së saj më 21 prill 1926, princesha e atëhershme Elizabeth ishte e treta në radhën e fronit – vajza e madhe e një djali të dytë, dhe për këtë arsye konsiderohej e pamundur të sundonte. Pas 10 vitesh, ajo u bë trashëgimtarja më e mundshme pasi xhaxhai i saj abdikoi, duke e zhytur vendin në krizë.

Në vitin 1947, ajo u martua me Princin e guximshëm Philip të Greqisë dhe Danimarkës, me çiftin që qëndroi së bashku për 73 vjet. Ndërsa udhëtonte në Kenia në shkurt të vitit 1952, ajo mësoi se babai i saj kishte vdekur dhe kështu filloi mbretërimi i monarkes britanike më jetëgjatë në histori.

Që nga qershori 2022 ajo ishte gjithashtu monarkja e dytë më e gjatë mbretëruese në historinë botërore. Në shtator 2015, Elizabeth tejkaloi rekordin prej 63 vjetësh e 216 ditësh në fron të mbajtur nga mbretëresha Victoria (stër-stër-stërgjyshja e saj) për t’u bërë monarkja britanike më jetëgjatë në histori.

Ndërsa në shkurt 2022, Mbretëresha Elizabeth festoi ‘Jubileun e Platinit’ të saj, duke shënuar shtatë dekada shërbimi ndaj Commonëealth.

Ngjitja në fron

Në verën e vitit 1951, shëndeti i mbretit George VI filloi të përkeqësohej dhe Princesha Elizabeth e përfaqësoi atë në paradën e ngjyrave dhe në funksione të tjera zyrtare. Më 7 tetor ajo dhe bashkëshorti i saj nisën një turne shumë të suksesshëm në Kanada dhe Uashington.

Pas Krishtlindjeve në Angli, ajo dhe Duka u nisën në janar 1952 për një turne në Australi dhe Zelandën e Re, por gjatë rrugës, në Sagana, Kenia, lajmi i vdekjes së Mbretit arriti më 6 shkurt 1952. Elizabeta, tani mbretëreshë, u kthye menjëherë në Angli.

Tre muajt e parë të mbretërimit të saj, një periudhë zie e plotë për të atin, i kaloi në një izolim relativ. Por në verë, pasi u zhvendos nga Clarence House në Buckingham Palace, ajo mori detyrat e zakonshme të një monarku dhe mbajti hapjen e saj të parë zyrtare të Parlamentit më 4 nëntor 1952.

Kurorëzimi i saj u bë në ëestminster Abbey më 2 qershor 1953.

Nga nëntori i 1953, Mbretëresha dhe Duka i Edinburgut ndërmorën një turne gjashtëmujor rreth Komonuelthit, i cili përfshinte vizitën e parë në Australi dhe Zelandën e Re nga një monark britanik në fuqi. Në vitin 1957, ajo dhe Duka vizituan Kanadanë dhe Shtetet e Bashkuara.

Gjatë “Jubileut të saj të Argjendtë” në vitin 1977, ajo drejtoi një darkë zyrtare në Londër ku morën pjesë liderët e 36 anëtarëve të Komonuelthit, udhëtoi në të gjithë Britaninë dhe Irlandën e Veriut dhe bëri turne jashtë shtetit në Paqësorin Jugor dhe Australi, në Kanada dhe Karaibe.

Mbretëresha Elizabeth dhe Princi Filip

Elizabeth dhe Margaret kaluan pjesën më të madhe të Luftës së Dytë Botërore duke jetuar veçmas nga prindërit e tyre në Kalanë Windsor, një kështjellë mesjetare jashtë Londrës. Në vitin 1942, mbreti e bëri Elizabetën një kolone nderi në Gardën e 500 Grenadierëve, një regjiment i ushtrisë mbretërore.

Dy vjet më vonë, ai e emëroi atë anëtare të Këshillit të fshehtë dhe Këshillit të Shtetit, duke e lejuar atë të vepronte në emër të tij kur ai ishte jashtë vendit.

Në vitin 1947, menjëherë pasi familja mbretërore u kthye nga një vizitë zyrtare në Afrikën e Jugut, u njoftua fejesa e Elizabeth me Princin Filip të Greqisë dhe një toger të Marinës Mbretërore. Ajo e njihte kur ishte vetëm 13 vjeç dhe marrëdhënia e tyre u zhvillua përmes vizitave dhe korrespondencës gjatë luftës.

Edhe pse shumë në rrethin mbretëror nuk e konsideronin Filipin për shkak të mungesës së parave dhe gjakut të huaj (gjerman) – madje edhe babai i saj nuk e miratoi – Elizabeta ishte e vendosur dhe shumë e dashuruar. Ajo dhe Filipi u martuan më 20 nëntor 1947 në Westminster Abbey.

Djali i tyre i parë, Charles (Princi i Uellsit) lindi në 1948, ndërsa vajza e tyre, Anne (Princesha Royal) erdhi dy vjet më vonë. Elizabeth dhe Philip ishin të martuar për 73 vjet, derisa Princi Philip vdiq në prill 2021 në moshën 99 vjeçare.

Monarkia moderne e Mbretëreshës Elizabeth

Jashtëzakonisht popullore gjatë pjesës më të madhe të mbretërimit të saj të gjatë, mbretëresha është e njohur për interesimin serioz për qeverinë dhe çështjet politike, përveç detyrave të saj ceremoniale, dhe i njihet merita për modernizimin e shumë aspekteve të monarkisë.

Mbretëresha dukej se ishte gjithnjë e më e vetëdijshme për rolin modern të monarkisë, duke lejuar, për shembull, transmetimin televiziv të jetës familjare të familjes mbretërore në 1970.  Megjithatë, në vitet 1990, familja mbretërore u përball me një sërë sfidash.

Në vitin 1992, një vit që Elizabeth e përshkroi si “annus horribilis” e familjes mbretërore, Princi Charles dhe gruaja e tij, Diana, Princesha e Uellsit, u divorcuan, si dhe Princi Andrew dhe gruaja e tij, Sarah, Dukesha e Jorkut.

Për më tepër, Anne u divorcua dhe një zjarr shkatërroi rezidencën mbretërore të Kalasë Windsor. Gjithashtu, ndërsa vendi luftonte me recesionin, pakënaqësia me stilin e jetës mbretërore u rrit dhe në vitin 1992 Elizabeth, ra dakord të paguante taksa për të ardhurat e saj private.

Ndarja dhe divorci i mëvonshëm (1996) i Charles dhe Princeshës Diana minuan më tej mbështetjen për familjen mbretërore. Kritikat u intensifikuan pas vdekjes së Dianës në 1997, pasi Elizabeth fillimisht refuzoi të lejonte që flamuri kombëtar të ulej në gjysmështizë mbi Pallatin Buckingham.

Disa vite më vonë, në vitin 2005, Mbretëresha gëzoi mbështetjen e publikut kur dha pëlqimin e saj për martesën e Princit Charles me të dashurën e tij prej shumë kohësh Camilla Parker Bowles. Në përputhje me përpjekjet e saj të mëparshme për të modernizuar monarkinë, mbretëresha që atëherë është përpjekur të paraqesë një imazh më pak të ashpër dhe më pak tradicional të monarkisë.

Dalja në pension e Princit Philip dhe vdekja e tij e mëvonshme

Në gusht 2017, Princi Philip u tërhoq zyrtarisht nga jeta publike, duke u shfaqur periodikisht në angazhimet zyrtare. Ndërkohë, Mbretëresha Elizabeth filloi të zvogëlojë detyrat e saj zyrtare , duke i dorëzuar disa detyra Princit Charles dhe anëtarëve të tjerë të lartë të familjes mbretërore.

Djali më i vogël i Charles, Princi Harry, duka i Sussex, dhe gruaja e tij, Meghan Markle, Dukesha e Sussex-it, zgjodhi të tërhiqej nga rolet e tyre mbretërore në mars 2020. Gjatë kësaj kohe, interesi i publikut për Mbretëreshën dhe Familjen Mbretërore u rrit si rezultat i popullaritetit të gjerë të ” The Crown”.

Pasi u përball me disa pengesa fizike në vitet e fundit, Filipi, i cili ishte bashkëshorti i Elizabeth për më shumë se shtatë dekada, vdiq në prill 2021. Në përvjetorin e tyre të 50-të të martesës, në vitin 1997, Elizabeta kishte thënë për Filipin, të cilin do ta “takonte” sërish një vit pas vdekjes së tij.

“Ai ishte thjesht forca ime dhe shtëpia ime gjatë gjithë këtyre viteve”.

Ndërsa pasuria e saj e patreguar e bëri atë një nga gratë më të pasura në botë, Mbretëresha Elizabeth në nivel personal e donte thjeshtësinë. Ajo ishte një kalorëse e mprehtë, ndërsa mbante kuaj garash, shpesh merrte pjesë në gara dhe vizitonte periodikisht fermat e Kentakit në Shtetet e Bashkuara.

Një nga personat më me ndikim në botë nisi rrugëtimin e saj drejt përjetësisë plot ditë në moshën 96-vjeçare dhe me përvoja jetësore që shumëkush do t’i kishte zili. /abcnews.al/ KultPlus.com

”Financial Times”: Udhëtim nëpër Shqipërinë antike

Në bregun e liqenit të Ohrit, në manastirin e lashtë të Shën Naumit, gjeta një mik të ri për të pirë, murgun Dongo, shkruan Stanley Stewart për ”Financial Times”.

”Unë isha duke udhëtuar në Shqipëri me Elvis Nanajn, shoferin tim, dhe kishim kaluar kufirin për në Maqedoninë e Veriut për të kaluar një pasdite atje, duke ndjekur vijën bregdetare në drejtim të lindjes për të vizituar manastirin.

Një rrugë e gjatë plepash të çonte mbi një urë drejt një oborri me kalldrëm, ku disa pallonj bërtisnin dhe frynin bishtin. Brendësia e manastirit në Shën Naum nuk ka ndryshuar për 1 000 vjet. Është i ngushtë, me dyer aq të ulëta sa duhej të përkulesha shumë, dhe një dysheme me gurë të mëdhenj të pabarabartë të lëmuar nga një mijëvjeçar i tërë.

Afresket e shenjtorëve dhe profetëve vërshonin mbi mure dhe ikonat prej bakri shkëlqenin në dritën e qirinjve dhe llambave të vajit. Kur shkrimtarja britanike, Rebecca West e vizitoi në vitin 1937, ajo zbuloi se manastiri vepronte si një strehë edhe për të çmendurit; një murg po u këndonte një arie nga ”Madam Butterfly” dy njerëzve të dëshpëruar për t’i shëruar.

Dongo u ul pak jashtë hyrjes në një kioskë të vogël që shiste kartolina dhe qirinj. Ai dukej si Moisiu në vitet e shkretëtirës, ​​tullac, i shëndoshë, me mjekër të gjatë dhe me një shkëlqim mesianik në sytë e tij. Ne biseduam gjatë. Ai më dha dhurata nga kioska e tij – një unazë çelësash, një medaljon me një ikonë brenda dhe një kartolinë bardhë e zi të manastirit.

Pastaj më shkeli syrin dhe solli një shishe me “rakinë mrekulli” të manastirit. “Është 21 gradëshe”, pëshpëriti ai. “Por, gjithçka është bio, kështu që nuk ka problem”, shtoi ai. Ai mbushi dy gota dhe ngritëm dolli për njëri-tjetrin.

Raki kishte shije pishe dhe kumbulle. Dongo mbushi edhe dy gota të tjera. E pyeta sa kohë kishte qenë këtu, në manastir. ”Shumë gjatë”, qeshi ai. Ai kishte dalë nga kioska e tij e vogël për t’u ulur me mua në një stol prej guri. Na mbushi gotat. E pyeta sa murgj kishte. “Një”, tha ai duke goditur kofshën e tij. “Për gjithçka – kartolina, liturgji, këngë, qirinj, kopsht, pallua, gjithçka”. Na mbushi sërish gotat.

Kalova 10 ditë në Shqipëri, duke bërë turne me Elvisin, duke bredhur nga vendstrehimet malore në lumturinë bregdetare, nga manastiret në kampet e safarit. Vendi është  magjepsës dhe i bukur, dhe njerëzit janë jashtëzakonisht miqësorë. Vendet antike si Butrinti dhe Apolonia kanë disa nga rrënojat më të bukura klasike në Mesdhe. Në brendësi, malet shpalosen në distanca të gjata, me qytetet e lashta osmane që komandonin luginat e tyre. Rrugët janë të mira po ashtu dhe restorantet. Por, udhëtimi këtu ishte si nëpër dekada. Nganjëherë Shqipëria ndihej si Europa e stërgjyshërve tanë – karroca me kuaj, barinj që kullosin tufat, burra që korrin grurin me dorë dhe thithin bykun.

Gjatë viteve 1950-1960, kur Shqipëria ishte lloji i shtetit komunist të izoluar që do ta bënte Korenë e Veriut të dukej përkëdhelëse, një dritare në botën e jashtme erdhi nga filmat e Norman Wisdomit, humoristit anglez, të vetmit filma të huaj që kaluan censurën e rreptë. Ndoshta popullariteti i tij është i kuptueshëm, pasi e tillë ishte bota e Wisdomit, e absurditeteve të çmendura dhe të pakuptimta.

Në vitin 1995, pas rënies së komunizmit, Wisdom u bë njeri i lirë i Tiranës, sepse i bëri shqiptarët të qeshin në një epokë kaq të errët tiranie.

Tirana është një qytet më simpatik se sa thonë njerëzit për të. Ka kafene me tarraca në natyrë, një sallë të bukur koncertesh, një muze të madh arkeologjik dhe disa muze modernë tërheqës që katalogojnë idiotizmin dhe tmerret e periudhës komuniste. Por, isha i lumtur që dola nga qyteti në peizazhe të gjera rurale. Isha nisur drejt liqenit të Ohrit në kërkim të ilirëve. Nuk është dëgjuar shumë për Ilirinë, një qytetërim pararomak në Ballkan, në dy mijëvjeçarët e fundit, dhe kuptimi ynë për ta është disi e mjegullt. Thuhej se kishte varre në Selcë në kodrat mbi liqen.

Në fund të një rruge të bardhë, afër fshatit Selcë e Poshtme, një grua e moshuar me dy pula nën krahë na drejtoi në një si fushë. Eca nëpër lule të egra drejt një shkëmbi të ulët, ku gjeta fasadat klasike të gdhendura në shkëmbin e butë. Dukej një vend i mrekullueshëm për të vdekur, i zhytur këtu mes hardhive dhe ullinjve – një ndjenjë qetësuese e përjetësisë, një sfond majash malesh që lë të nënkuptojnë përjetësinë. U ula në shkallën e një prej varreve të vogla dhe shikoja fluturat. U dëgjua kënga e zogjve, zhurma e këmbanave të deshëve dhe zërat e largët të fëmijëve. Qentë lehnin në oborret e shtëpive.

Isha vetëm me botën antike.

Shekspirit iu desh që ta bënte Ilirinë një metaforë që ndoshta ishte arsyeja pse isha këtu. Emri dukej se mbante njëfarë ndjesie romantike dhe misteri. Kur Viola dhe Sebastiani mbyten në bregun ilirik në fillim të ”Natës së Dymbëdhjetë”, ka kuptimin se ata i kanë shpëtuar botëve të tyre të kufizuara për një tokë të askundit, ku asgjë nuk është siç duket, ku marrëzia bëhet realitet, një version elizabetian i Norman Wisdom. Ishte një ide që dukej se më ndoqi nëpër Shqipëri.

Për pesë shekuj, Shqipëria u sundua nga osmanët, duke u bërë e pavarur në vitin 1912 dhe u pushtua nga ushtritë e gjashtë fuqive të ndryshme pas fillimit të Luftës së Parë Botërore. Pas luftës u tentua të ndërtohej vetëdija kombëtare. U përfol se froni iu ofrua lojtarit anglez të kriketit, CB Fry, por në fund ata morën mbretin Zog.

Zogu ishte tamam njeriu i kohës së tij. Ai mbante llojin e mustaqeve trend për diktatorët e viteve 1930. Ai burgosi kundërshtarët e tij, shpiku përshëndetjen e tij – përshëndetjen zogiste – dhe pinte 200 cigare në ditë. Thuhej se ai ishte objekt i jo më pak se 600  gjakmarrjeve si edhe u mbijetoi më shumë se 55 atentateve, njëra prej tyre në shkallët e Teatrit të Operës së Vjenës pas një shfaqjeje të ”Pagliacci”-t.

Gjithsesi, Zogu shpëtoi. Por, tetë vjet më vonë, ndërsa italianët aneksuan Shqipërinë, ai iku në mërgim duke marrë me vete pjesën më të madhe të arit në kasafortat e Bankës së Tiranës dhe Durrësit. Më pas ai udhëhoqi ekzistencën nomade të një monarku të mërguar, duke përfshirë një qëndrim në ”Ritz” në Londër, në ditët kur mund ta shlyente faturën me një lingotë ari, përpara se të vinte të pushonte përfundimisht në Paris. Ai vdiq në moshën 65-vjeçare.

Zogu i kishte mbajtur të mbyllur kundërshtarët politikë në birucat mesjetare të kalasë së Gjirokastrës. Një qytet i lashtë me korsi dredha-dredha të pjerrëta, shtëpitë e Gjirokastrës janë grumbulluar së bashku, pllakat e tyre prej guri ngjyrë hiri si luspat e bishave të çuditshme që janë ngjitur me kthetra në shpatin për t’u grumbulluar nën muret e kështjellës.

Imazhi i përket shkrimtarit më të madh të Shqipërisë, Ismail Kadaresë, gjirokastrit. Ai e quajti qytetin të çuditshëm dhe ëndërrimtar. Shtëpia e dikurshme e Kadaresë tani është muzeu etnografik i Gjirokastrës. Është një vend qilimash dhe kostumesh, fustanesh prej kadifeje dhe jelekësh. Muzeu mban të gjitha kontradiktat e Shqipërisë.

Por, është vetë shtëpia që zë vendin qendror. Ka një intimitet për shtëpitë e vjetra osmane të Gjirokastrës, të cilat strehonin familje shumë brezash. Modeli është labirint, pothuajse i fshehtë. Në katin e parë banonin bagëtitë, çdo dhomë kishte me divane të ftohta me jastëk dhe një dhomë gjumi e veçantë iu caktohej të sapomartuarve, në një distancë të respektueshme nga të tjerët.

Veçimi i grave ishte në qendër të arkitekturës; Në të gjitha këto shtëpi ka galeri të fshehta ku gratë, të ulura pas punimeve të drurit me grilë, mund të ndiqnin bisedat dhe marrëveshjet pa u parë nga vizitorët. Mbi çatitë e shtëpive të Gjirokastrës është kështjella, një kolos, një strehë kalimi dhe betejash dhe dhoma të harkuara. Një rampë e gjatë të çon poshtë në birucat ku, në një dhomë të errët tetëkëndore, të burgosurit ishin të lidhur me zinxhirë në mur. Të burgosurit ishin aty në fillim të shekullit XIX, në kohën e Ali Pashës sadist me të cilin lord Bajroni pinte çaj. Pashai ishte i fiksuar pas duarve të bardha delikate të poetit dhe e përkëdhelte me ëmbëlsira. Ata ishin aty në kohën e mbretit Zog. Dhe ata ishin ende aty gjatë periudhës komuniste, duke mbajtur kundërshtarët e liderit komunist, Enver Hoxha. Të paktën deri në vitin 1968 kur vendosën të organizojnë një festë folklorike në kështjellë dhe shqetësoheshin se vajtimet e të burgosurve mund të prishnin këngët e paqes.

Enver Hoxha është djali tjetër i famshëm i Gjirokastrës. Lideri komunist i Shqipërisë për gati 40 vjet deri në vdekjen e tij në 1985, ai ende rri pezull mbi Shqipërinë si një re e errët. Në 10 ditë në vend, nuk kam dëgjuar askënd të thotë emrin e tij. Si gjithë të tjerët, edhe Elvisi e quajti atë thjesht si diktator. Kur regjimi i vjetër u shkatërrua përfundimisht në fillim të viteve 1990, shqiptarët u përballën me kapitalizmin. Skemat piramidale dolën duke ofruar shpërblime financiare të pallogaritshme për një popullsi naive që mendonte se kështu duhet të funksiononte kapitalizmi. Njerëzit hipotekuan shtëpitë dhe fermat e tyre për të investuar. Ndërsa skemat e Ponzi-t falimentuan të gjitha, rreth dy të tretat e popullsisë së Shqipërisë humbën kursimet e tyre. Ishte shkas për shpërthimin e një anarkie të dhunshme në vitin 1997, aq të rëndë saqë kishte nevojë për një forcë paqeruajtëse ndërkombëtare për të bashkuar vendin përsëri.

Rreth 60 kilometra në veri është Berati, një tjetër qytet i epokës osmane, por historia e të cilit shtrihet 2 400 vjet më parë, madje edhe përtej ilirëve. Shtëpitë e tij të zbardhura që ngrihen në faqet e pjerrëta të kodrave duket se qëndrojnë mbi supet e njëra-tjetrës, rreshtat e tyre të dritareve të grumbulluara që reflektojnë dritën. Në korsitë dredha-dredha të kalasë, arrita te Kisha e Shën Mërisë, tani një muze i pikturave të Onufrit, një prej piktorëve të mëdhenj të ikonave të shekullit XVI.

Mbi ikonostas, jeta e Krishtit ndriçohet në të kuqen dhe blunë e lavdishme nën qiejt e artë. Ato mund të kenë qenë disa shekuj më të vonë, por këto piktura janë ekuivalenti lindor i Duccio-s dhe Giotto-s, të stilizuara, të ndritshme dhe të përhumbura. Janë të bukura, por në këto hapësira të errëta vëreni se si fokusi i rrëfimit është pa ndryshim tragjik, një lloj entuziazmi i pafund ndaj tradhtisë, kryqëzimit, martirizimit dhe vdekjes.

Në Berat ka një traditë tjetër fetare. Në sheshin me kalldrëm prapa Xhamisë Mbret, gjeta një teqe’ ose vend kulti për një urdhër sufi që erdhi nga Turqia në shekullin XVI. Një formë soditëse dhe shpesh e pavarur e Islamit, bektashizmi lulëzoi në Shqipëri, shumë kohë pasi u ndalua në Turqi si heretik, dhe selia botërore e bektashizmit është tani në Tiranë. Por, teqeja ishte bosh. Ashtu si me shumë vende kulti në Shqipëri, mbi katër dekada ateizmi zyrtar i kishte grabitur asaj shumicën e adhuruesve të tij.

Ishte një ndërtesë modeste, por e shkëlqyer, e përbërë nga një dhomë e vetme katrore. Një kube tetëkëndëshe dukej sikur notonte mbi të. Muret ishin të zbardhura dhe të thjeshta, përveç kornizave të dyerve dhe dritareve dhe dollapëve të vegjël të vendosur në mure, të cilat ishin të lyera me dizajne të ndërlikuara. Dielli zbriste nga një grumbull i lartë dritaresh nëpër dërrasat e lashta të dyshemesë. U ula vetëm për një kohë të gjatë në këtë dhomë qiellore në një nga stolat e ulëta rreth mureve duke shijuar qetësinë meditative. I lodhur nga pritja, kujdestari më la çelësat për t’i mbyllur.

“Lërini nën vazo kur të largoheni. Kaq mjafton”, më tha ai./atsh/KultPlus.com

Ekspozita e Pjerin Kolnikajt në Galerinë e Fakultetit të Arteve të Bukura

 “Skulpturë” titullohet ekspozita vetjake e skulptorit Pjerin Kolnikaj, e cila u çel në Galerinë FAB. Në ceremoninë e inaugurimit ishin të pranishëm miq, kolegë artistë e dashamirës të artit.

“Sa herë e sjell në vëmendje, Pjerin Kolnika më ndërlidhet me disa livadhe të munguara në peizazhin e artit, ku në një formë apo në një tjetër presim të lulëzojnë trajtat parake të pavetëdijes, që në të shumtë kanë diçka nga adoleshenti që rreket të vendosë një rend të ri estetik”, është shprehur Vladimir Myrtezai, i cili e konsideron Kolnikën, një artist të rëndësishëm të pasnëntëdhjetës, në një lidhje organike me misionin e tij si artist dhe si njeri.

Shumë nga punët e Kolnikës janë embrionale, me një trajektore parashikimi të hershëm, si një ëndërr që nuk dorëzohet në një territor të pamundur mundësish kur bëhet fjalë për ta aplikuar në hapësirë.

Veprat e Kolnikajt do të presin artdashësit deri më datën 2 prill 2024./KultPlus.com

Letër dashurie e shkruar në një ndërtesë që digjet

Nga: Anne Sexton

Përktheu: Roland Gjoza

Unë jam në një arkë, kjo është arka jonë
mbushur me këmishë të bardha dhe sallatë jeshile
troket kutia e akullit nga lëvizjet tona prej kënaqësisë
dhe unë kam filmat në sytë e mi
dhe ti ke vezët në tunelin tënd
dhe kemi luajtur me çarcafë, me çarçafë, me çarçafë
tërë ditën, dhe në vaskë si lunatikë.
Por sot e lashë shtratin në flakë
dhe tymi mbushi dhomën.
Aq nxehtë u bë sa muret u shkrinë
dhe kutia e akullit u shkri dhe një dhëmb i bardhë që e kisha të ngjitur.

Unë vë një maskë për të shkruar fjalët e fundit
që janë për ty dhe i vendos
në kutinë e akullit ku lemë vodkën dhe domatet.
Dhe ndoshta janë vërtet fjalët e fundit.
Qeni s’duket gjëkundi. Gjurmët e tij janë zhdukur.
Letrat e vjetra janë kthyer në një bletë të zezë
fustanet e natës janë grirë e bërë
letra; të verdha, të kuqe, të purpurta
shtrati duket kaq i bukur, çarcafët janë kthyer në ar-
në ar të forte, të fortë dhe dysheku
po puthet me një gur.

Sa për mua, i dashur Foxx
vjershat e mia për ty, edhe mbërrijnë, edhe s’mbërrijnë te kutia e akullit.
Dhe shpresa për një përjetësi divine
a është e mjaftueshme për ty?
Po emri yt krahas emrit tim
për të drejtat e autorit?
Në qofte se gishtat e mi s’të ngrenë dot
unë do të tregoj tërë historitë-
jo vetëm historinë e çarçafëve
po dhe historinë e bizhusë në kërthizë
dhe historinë qepallave të lyera
të wiskit-thartuckave- historinë e thithkave të gjinjve-
ta marrin me lopatë dashurinë tonë dhe ta flakin atje ku i takon.

Pavarësisht dorezave të mia prej asbesti
nga kollitjet e shpeshta më mbushen mushkëritë me pluhur të kuq dhe të zi
arka jonë e vogël zbret poshtë e më poshtë publikisht
sa, pa kuptuar asgje, ju do te shikoni, në një akt solo
krematoriumin e dashurisë.
Ne, përkundrazi, na duket se po zbresim në një rrugë në Rusi
flakët nxjerrin fshikullima
kamzhikësh mbi kuaj
kamzhikësh që rrahin e rrahin e ngjallin admirim
të triumfit njerëzor
ndersa mizat presin, plima plima vijnë
drejt e nga United Fruit, Inc./KultPlus.com

‘Besoj’

Poezi nga Andon Zako Çajupi

Vanë mënt e mija vanë!
Një mejtim më prishi trutë:
gjithë profitët pse janë
ja Arapë, ja Çifutë?
Pse s’ka profitë të tjerë?
Këtë s’e kupëtoj dot…
Gjëra q’u bënë njëherë,
pse nukë bënen dhe sot?Gjëra që s’i kupëtoj, –
mos u habitni me mua, –
ndë duhet që t’i besoj,
do t’i besoj dua, s’dua.
Do të besoj Shën Marinë,
këtë grua të bekuar,
e cila polli Mesinë
me Frymën e Shëntëruar!
Do të besoj, or të mjerë,
Krishti vdiq (gjë e vërtetë),
dhe, që të mos zëmëroni,
besoj q’u ngjall prapë vetë!
Si gjithë besoj dhe unë
sa shëntorë kanë qënë,
po besoj dhe tjatër punë,
besoj që mëndja na ka lënë!./KultPlus.com

Cilat janë sekretet e jetës sipas Tolstoyt

Ka shumë gjëra për të mësuar në lidhje me Artin e të Jetuarit nga Lufta dhe Paqja e Tolstoit – për kotësinë dhe budallallëkun, xhelozinë seksuale dhe marrëdhëniet familjare. Por ne mund të mësojmë gjithashtu nga jeta e vetë mjeshtrit të romaneve.

Roman Krznaric

Tolstoi është anëtar i fisnikërisë ruse, nga një familje që zotëronte një pronë dhe qindra shërbëtorë. Jeta e hershme e kontit të ri ishte e zhurmshme, imorale dhe e dhunshme. “Unë vrisja njerëz në luftëra dhe i sfidoja njerëzit në duele me qëllim që t’i vrisja”, shkruante ai.

“Unë humbisja në bixhoz, konsumoja punën e fshatarëve, i dënoja me ndëshkime, jetoja i lirë, dhe i mashtroja njerëzit… kështu jetova për dhjetë vjet.” Por ai gradualisht filloi t’i largohej këtij stili jete prej racisti dekadent dhe i hodhi poshtë besimet e marrë prej tabanit aristokratik, duke adoptuar një këndvështrim jotradicional të botës, i cili i trondiste bashkëmoshatarët. Ja çfarë këshillash mund të na ofrojë rrugëtimi personal i Leon Tolstoit, për të riparë filozofinë tonë të jetës.

1. Qëndroni mendjehapur

Një nga dhuntitë më të mëdha të Tostoit ishte aftësia dhe dëshira e tij për të ndryshuar mendjen, bazuar në eksperienca të reja. Gjakderdhja e tmerrshme që ai pa ndërsa luftonte në Luftën e Krimesë në 1850-ën e shndërroi në një pacifist për gjithë jetën.

Në 1857-ën, pasi pa një ndëshkim publik në gijotinë në Paris – ai nuk e harroi kurrë zhurmën e kokës së prerë ndërsa binte në kutinë poshtë – ai u bë një kundërshtar i bindur i shtetit dhe i ligjeve të tij, duke besuar që qeveritë nuk ishin vetëm brutale, por në esencë i shërbenin interesave të të pasurve dhe të fuqishmëve. “Shteti është një komplot,” i shkroi ai një miku.

“Prandaj, unë kurrë nuk do t’i shërbej ndonjë qeverie ndokund”. Tolstoi ishte në rrugën e shndërrimit në anarkist. Ai ishte i pari që do të na nxiste të vinim në dyshim besimet themeltarë dhe dogmat me të cilat jemi rritur.

2. Praktikoni ndjeshmërinë

Tolstoi shfaqi një kapacitet të pazakontë për t’u prekur duke e vënë veten në vendin e njerëzve, jeta e të cilëve ishte shumë e ndryshme nga e tija. Në 1860-ën ai jo vetëm adoptoi veshjen fshatare, por filloi të punonte krahpërkrah me punëtorët e sapoemancipuar në pronën e tij, duke punuar me parmëndë fushat dhe duke riparuar shtëpitë e tyre me duart e tij.

Sigurisht që kishte një element paternalizmi, por e vërteta është se ai e shijonte shoqërinë e fshatarëve dhe në mënyrë të vetëdijshme i largohej elitës letrare dhe aristokratike në qytete. Tolstoi besonte se ju nuk mundet kurrë të kuptoni realitetin e jetës së njerëzve të tjerë, nëse nuk e provoni vetë atë.

3. Bëni ndryshimin

Ai u dallua nga moshatarët e tij të kastës së lartë duke ndërmarrë veprime praktike për të lehtësuar vuajtjen e njerëzve të tjerë, më evidente ishte puna e tij për lehtësimin e urisë. Pas dështimit të të lashtave në 1873-shin, Tolstoi ndaloi së shkruari Ana Kareninë-n për një vit, me qëllim që të organizonte ndihmë për ata që vdisnin urie.
Në këtë kohë, ai i shkruante një të afërmi: “Nuk mund të shkëputem nga krijesa që janë reale, për t’iu kushtuar krijesave imagjinare”. Shokët e tij, ashtu si edhe familja, menduan se ishte çmenduri që njëri nga romancierët më të mirë t’i vendoste veprat e tij gjeniale në plan të dytë.

Ai e përsëriti këtë gjë gjatë zisë së bukës së 1891-shit, kohë kur kaloi dy vite duke punuar në “kazanët e supës” dhe për mbledhje fondesh. A mund ta imagjinoni dot një shkrimtar të sotëm, nga ata që shesin shumë kopje, që të lënë mënjanë librin dhe t’i kushtohen për dy vite punës humanitare?

4. Zotëroni artin e të jetuarit thjeshtë

Pas një krize nervore në fundin e vitit 1870, Tolstoi hodhi poshtë gjithë fenë e organizuar, duke përfshirë Kishën Ortodokse në të cilën ai ishte rritur. Ai adoptoi një lloj revolucionar të Kristianizmit i bazuar në jetën e thjeshtë shpirtërore e materiale. Ai i dha fund alkoolit, duhanit dhe u bë një vegjetarian.

Tolstoi frymëzoi gjithashtu krijimin e komuniteteve utopike të jetesës së thjeshtë, ku pasuria ishte e përbashkët. Këto komunitete “Tolstojane” u përhapën rreth e rrotull botës dhe e shtynë Gandin të themelonte një vendbanim fetar në 1910-ën, me emrin Ferma “Leo Tolstoi”.

5. Kujdes nga kontradiktat tuaja

Kjo jetë e re, më e thjeshtë nuk ishte pa mundime dhe kontradikta. Tolstoi predikonte dashuri universale, megjithatë ishte në mënyrë konstante në luftë me të shoqen. Veç kësaj, apostulli i barazisë nuk ishte kurrë i aftë të braktiste plotësisht pasurinë dhe jetën e privilegjuar.

Ai jetoi deri në moshë të madhe në një shtëpi të madhe me shërbëtorë. Por në fillim të 1890-ës ia doli – kundër dëshirës së familjes së tij – të hiqte dorë nga e drejta e autorësisë për një pjesë të madhe të veprave të tij letrare, si pasojë duke sakrifikuar një pasuri të tërë. Duke marrë me mend pozicionin e privilegjuar në të cilin Tolstoi e filloi jetën, transformimi i tij shpirtëror, gjithësesi është për t’u admiruar.

6. Bëhuni zanatçi

Tolstoi kuptoi që arritja e një ekuilibri midis mendjes dhe trupit ishte një pjesë thelbësore e procesit të tij krijues. Ai jo vetëm e linte vazhdimisht penën për të marrë plugun mespërmes fushës, por mbante një kosë dhe priste me sharrë duke u mbështetur pas murit ngjitur me tavolinën e shkrimit.

Në vitet e tij të fundit, kur gazetarë e shkrimtarë vinin të respektonin plakun e zgjuar me mjekër, ata gjithmonë befasoheshin kur gjenin një nga autorët më të famshëm botërorë të mbledhur kruspull mbi veglat e punës, duke bërë një palë çizme.

Nëse Tolstoi do të ishte këtu sot, ai pa dyshim do të na sugjeronte të fusnim ndonjë zanat në jetën. Më mirë se sa të kalonim kaq shumë kohë në twitter apo duke bërë mesazhe. /KultPlus.com

‘Vala Fest’, turistët e huaj dhe pushuesit mbushin sheshin ‘Sfinksi’ në Durrës

Nata e parë e “Vala Fest” solli një atmosferë fantastike në sheshin “Sfinksi” në Durrës, së cilës iu bashkuan turistë dhe pushues të shumtë.

Kryebashkiakja Emirana Sako tha se Durrësi mirëpret sot, në natën e dytë të festivalit, të gjithë dashamirësit e muzikës, teksa artistë si Alban Skënderaj dhe Semi Jaupaj, apo grupet Hot Stuff Band dhe DJ Wise & Vlnondrums do të dhurojnë performancat e tyre artistike.

Sheshi “Sfinksi” u kthye mbrëmjen e kaluar në fokus të argëtimit, teksa nisi nata e parë e festivalit “Vala Fest”. Qytetarë durrsakë dhe turistë të shumtë, që po e vizitojnë qytetin bregdetar në këto ditë të nxehta vere, kanë krijuar një atmosferë të zjarrtë nën ritmet e muzikës më të mirë shqiptare.

Për disa orë me radhë, të pranishmit kanë kërcyer dhe kënduar bashkë me këngëtarët dhe DJ-të më të njohur të skenës muzikore shqiptare, duke e shndërruar sheshin në një hapësirë festive dhe energjike.

Në këtë event kulturor, që tashmë po kthehet në një traditë të dashur për qytetin bregdetar, nata e dytë sot pritet të sjellë edhe më shumë emocione./atsh/ KultPlus.com

Dita Botërore e Bikinit, historia e një veshjeje ikonike

Kostumi i plazhit, bikini, i shpikur më 5 korrik 1946 në Paris “mbush” sot 79 vjeç. Një veshje ikonike dhe sinonim i lirisë dhe emancipimit, sipas “iodonna.it”.

Një veshje e preferuar e yjeve të Hollivudit dhe çdo gruaje të zakonshme, të çdo moshe dhe origjine, bikini u shfaq në verën e vitit 1946 – falë stilistit francez i cili krijoi prototipin e parë, të quajtur Atome.

Më 5 korrik, Louis Réard i ofroi një striptisteje 18-vjeçare nga Casino de Paris – Micheline Bernardini, të pozonte me rroba banje më të vogla se prototipi ekzistues.

Një prototip që vetë rrobaqepësi e kishte përcaktuar si “rrobat e banjës më të vogla në botë”.

Parada në ambjentin e pishinave Molitor ishte e paharrueshme, aq sa në vitin 2015, në të njëjtin vend, u mbajt një festë për atë ngjarje historike.

Ndërsa shumë figura e quajtën atë një skandal – Vatikani e quajti atë një veshje imorale dhe mëkatare – suksesi ishte i pabesueshëm.

Vetë Micheline Bernardini mori 50 mijë letra, shumë deklarata dashurie dhe po aq shumë propozime martese.

Prototipi i Réard – i përbërë nga trekëndësha pëlhure të fiksuara së bashku me spango – u quajt “bikini”, njësoj si Atoli i Paqësorit – ku vetëm pak ditë më parë Shtetet e Bashkuara të Amerikës kishin kryer bombardimin e parë të “Operacionit Crossroads”, si një test bërthamor.

Kontributi i kinemasë dhe Brigitte Bardot

Një nxitje e rëndësishme drejt hyrjes së bikinit në kulturën e kostumeve të banjos popullore – erdhi falë kinemasë.

Ndër aktoret e para që shpallën publikisht dashurinë e tyre për këtë veshje inovative – ishte Brigitte Bardot.

Ajo e veshi atë në Rivierën Franceze gjatë pushimeve të saj dhe gjithashtu në filmin “Manina, Vajza me Bikini” në vitin 1952.

Në ato vite, shumë plazhe në Australi, Belgjikë, Spanjë, Portugali dhe Itali ende e kishin të ndaluar përdorimin e këtij kostumi në publik.

Ndërsa vitet kalonin, gjithnjë e më shumë aktore e zgjodhën atë në ekranin e madh dhe në jetën reale.

Ndër më ikoniket në vitin 1962, ishte Ursula Andress – e veshur me një bikini të bardhë me kupa të mbushura – në “Dr. No”, seria e parë e sagës “James Bond”.

Bikini tani është një nga artikujt e veshjeve më “popullor” dhe sinonim i normalitetit për shumë gra me pushime në plazh.

Por për të arritur në këtë pikë, iu desh t’i rezistonte kohës, të kapërcente paragjykimet, të ecte në valën e emancipimit femëror./atsh/

Osmani: Mbrojtja e të drejtave të pacientëve, indikator i rëndësishëm i funksionimit demokratik të shtetit

Presidentja Vjosa Osmani, ka pritur në takim përfaqësuesit e Shoqatës për Mbrojtjen e të Drejtave të Pacientëve, me të cilët diskutoi për sfidat aktuale në sistemin shëndetësor dhe nevojën për fuqizimin e të drejtave të pacientëve në vend.

Sipas një njoftimi nga ana e Presidencës, në takim Osmani theksoi rëndësinë e ngritjes së vetëdijes publike për të drejtat e pacientëve, si dhe nevojën për përmirësimin e qasjes në shërbime cilësore, transparente dhe të barabarta shëndetësore për të gjithë qytetarët, transmeton Klankosova.tv.

Më tej, sipas njoftimit, Osmani ritheksoi përkushtimin e saj për një sistem shëndetësor që vendos pacientin në qendër të vëmendjes dhe garanton trajtim dinjitoz për çdo qytetar, pa dallim.

Mbrojtja e të drejtave të pacientëve, sipas presidentes është një indikator i rëndësishëm i funksionimit demokratik dhe etik të shtetit.

Voskopoja, një nga thesaret më të bukura shqiptare që mikpret vizitorë çdo ditë të vitit

 Fshati turistik i Voskopojës në Korçë, mbetet një nga qendrat më të rëndësishme kulturore, artistike e historike të Ballkanit, një perlë e kulturës ballkanike dhe evropiane.

Ky fshat malor ofron mundësi për të shijuar natyrën, kulturën dhe historinë dhe mund të vizitohet çdo periudhë të vitit pasi secila stinë sjell një përvojë të veçantë.

Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, në një postim në rrjetet sociale ndau sot pamje nga turistët e shumtë që po vizitojnë kishat dhe manastiret në zonë.

Gonxhja thekson se Voskpoja është “një nga thesaret më të bukura të juglindjes shqiptare që mikpret vizitorë çdo ditë të vitit”, shkruan Gonxhja.

E veçanta e Voskopojës, janë objektet e kultit, kishat, të cilat i kanë shpëtuar deri diku rrënimit dhe këto janë: ”Shën Nikolla”, ”Shën Maria”, ”Shën Ilia”, manastiri i ”Shën Prodhromit”, ”Shën Thanasi”, ”Shën Mehilli”, të cilat janë monument kulture të kategorisë I dhe për të cilat në vazhdimësi është treguar kujdes për t’i restauruar dhe për t’i ruajtur vlerat arkitekturore të këtyre monumenteve.

Në fshatin turistik të Voskopojës, përveç bukurisë, argëtimit me dëborën shijohen edhe gatime tradicionale si lakrorët e ushqime të tjera me produkte bio të prodhuara në fshat.

Poetë të rinj, ju lutem lexoni gjithçka

Adam Zagajewski (1945 – 2021), poet, përkthyes dhe esesit polak.

POETË TË RINJ, JU LUTEM LEXONI GJITHÇKA

Nga Adam Zagajevski

Ndiej të paktën një rrezik këtu. Duke diskutuar mënyrat e leximit, ose thjesht duke skicuar një portret të një “lexuesi të mirë”, unë mund të jap përshtypjen, pavetëdijshëm, se unë vetë jam një lexues i përsosur. S’ka asgjë më larg së vërtetës se kjo. Unë jam lexues kaotik dhe vrimat në edukimin tim marrin frymë më thellë se sa Alpet zvicerane. Vërejtja ime pra mund të shihet thua se i përket mbretërisë së ëndrrave, një lloj utopie personale, më parë se sa si një përshkrim i togës sime njëmend të vockël të virtyteve.

Të lexosh në mënyrë kaotike!

Kohë më parë i hoqa gjërat nga valixhja e pushimeve verore. Le t’ua hedhim një sy librave që i kisha marrë me vete në Zvicër, bri liqenit të Gjenevës. Me gjasë duhej të kisha marrë Jean-Jacques Rousseaun, Byronin, Madame de Staëlin, Juliusz Slowackin, Adam Mickiewiczin, Gibbonin dhe Nabokovin, duke qenë se të gjithë këta janë të lidhur me këtë liqe me nam në një mënyrë a tjetër. Por asnjëri prej tyre në të vërtetë nuk u mbudh me mua. Në vend të tyre shoh në dyshemenë e studios sime Grekët dhe qytetërimi grek të Jacob Burckhardit (po, në përkthimin në anglisht, e pata gjetur në një librari të librave të përdorur në Houston); një përzgjedhje të eseve të Emersonit, poezi të Baudelairet në frëngjisht, poezitë e Stefan Georget në polonisht, librin klasim mbi gnosticizmin të Hans Jonasit (gjermanisht), disa poezi të Zbigniew Herbertit dhe Veprën komplete voluminoze të Hugo von Hofmannsthalit (Gesammelte Werke) që përmban esetë e tij të paharrueshme. Disa prej këtyre librave u përkasin biblotekave të ndryshme parisiene. Kjo nënkupton se unë jam më shumë një lexues kaotik që shpesh shmang përgjegjësitë e zotërimit në favor të librave të bibliotekave, thua se leximi i librave që nuk më përkasin mua më dhuron njëfarë mase shtesë të lirisë (bibliotekat – skena e vetme ku projekti socialist ka korrur sukses).

Por pse lexoj unë? A kam nevojë përnjëmend të përgjigjem në këtë pyetje? Më duket se poetët lexojnë për të gjitha arsyet e mundshme, ca nga të cilat janë të lidhura drejtpërdrejt me punën dhe nuk dallojnë nga motivet e çdo vdekatari tjetër. Por, leximet tona zënë vend kryesisht përposh dy shenjash: shenjës së kujtesës dhe shenjës së ekstazës. Ne lexojmë më shumë kujtime (për njohuri, edikim), ngase jemi kureshtarë rreth asaj se çka kanë prodhuar shumë pararendës tanë para se të hapeshin mendjet tona. Kjo është ajo që ne e quajmë traditë – ose histori.

Ne po ashtu lexojmë për ekstazë. Pse? Thjesht ashtu. Ngase librat përmbajnë jo vetëm mençuri dhe informacione të rregulluara mirë, por po ashtu edhe një lloj energjie që është afër vallëzimit dhe dehjes shamanistike. Kjo është posaçërisht e vërtetë për (një pjesë të) poezinë. Ngase ne vetë i përjetojmë ato momente të çuditshme kur udhëhiqemi nga një forcë që kërkon dëgjueshmëri strikte dhe nganjëherë, pra jo gjithmonë, lë mbrapa vetes njolla të zeza në letër ashtu siç zjarri lë hirin (noircir le papier, siç e quajnë francezët aktin fisnik të shkrimit). Dhe kur e ke pësuar njëherë një moment të shkrimit ekstazik, atëherë nis të veprosh si një i varur nga droga që lakmon gjithnjë e më shumë. Do të bëje çkado për pak më shumë nga ajo gjë; e leximi nuk duket si një flijim i tepërt.

Librat që unë i lexoj – nëse një rrëfim i tillë është i kërkuar dhe dëshiruar – përkasin në këto dy kategori, libra kujtese dhe ekstaze. S’mund të lexosh një libër ekstazik natën vonë: pason pagjumësia. Mund të lexosh histori para se të biesh në gjumë dhe ta ruash Rimabaudin për në mesditë. Marrëdhënia mes kujtesës dhe ekstazës është e pasur, paradoksale dhe angazhuese. Nganjëherë ekstaza rritet nga kujtesa dhe atëherë shpërthen si zjarr pylli – një sonet i vjetër i kapur nga një sy lakmitar mund të ndezë shkëndijën e një poezie të re. Por kujtesa dhe ekstaza nuk përkojnë gjithmonë. Nganjëherë i ndan një det indiference.

Ka studiues kujtesa e të cilëve është habitshmërisht e gjerë dhe prapëseprapë ata prodhojnë bukur pak. Nganjëherë në bibliotekë mund të ta zërë syri ndonjë të moshuar që mban një kravatë flutur, i kërrusur nga pesha e viteve, dhe ti mendon: Ky person i di të gjitha. Dhe disa prej atyre lexuesve të moçëm me syze të trasha njëmend i dinë bukur do gjëra (megjithëse ndoshta jo ai burri i vogël i moçëm që të ra në sy dje). Por kjo është me lega larg kreativitetit. Në skajin tjetër të spektrit i kemi adoleshentët që hallakaten pas hip-hopit, por ne nuk presim të kemi të vjela artistike nga një pasion i këtij lloji.

Me gjasë kujtesa dhe ekstaza ia kanë nevojën njëra-tjetrës dëshpërimisht. Ekstaza kërkon një njohje të vogël dhe kujtesa nuk humb asgjë kur ngjyroset nga emocionet e forta. Problemi i leximit është aq vital për ne – ne do të thotë poetët, por po ashtu thjesht njerëzit që kanë qejf të mendojnë, të meditojnë – ngase edukimi ynë ka qenë aq i mangët. Shkollat liberale që ju i ndiqni (ose shkollat komuniste ku kam studiuar unë) s’e çajnë kokën fort për klasikët dhe janë fare pak të interesuara për gjigantët e modernitetit. Shkollat tona janë krenare që nxjerrin anëtarë efikasë të asaj Kafshës së Madhe, shoqërisë së re të konsumuesve krenarë. Është e vërtetë se ne nuk jemi torturuar si adoleshenët në shekullin XIX në Angli (ose Francë, Gjermani, ose mbase edhe në Poloni): s‘ishim të detyruar të mësonim përmendësh tërë Virgjilin a Ovidin. Duhet të jemi të vetë-edukuar; dallimi mes dikujt si Josef Brodskij, i cili e kishte lënë shkollën në moshën pesëmbëdhjetëvjeçare dhe kishte vijuar së lëxuari gjithçka që i kishte rënë në dorë dhe dikujt ka kaluar me sukses nëpër të gjithë arsimimin modern amerikan, përfshirë Ph.D-në, pa e nxjerr pothuajse këmbën jashtë gardhit të sigurt të Ivy League, nuk ka nevojë për shumë koment. Ne i bëjmë leximet tona kryesisht jashtë kampusit dhe në jetët tona të post-kamousit. Poetët amerikanë që unë i njoh janë shumë të lexueshëm po prapë e shoh qartë se ata i kanë fituar njohuritë e tyre në inervalin mes diplomimit dhe hyrjes në zonën e moshës së mesme. Shumica e stuentëve të diplomua ramerikanë dinë bukur më pak, më pak se kundërpjesa e tyre evropiane, por shumë prej tyre do të do ta kompensojnë këtë në vitet në vijim.

Po ashtu kam përshtypjen se shumë poetë të rinj amerikanë lexojnë më shumë vetëm gjëra të caktuara sot; kryesisht lexojnë poezi dhe jo shumë nga fushat e tjera, përveç ndoshta pakëy kritikë. Që të jemi të sinqertë, s’ka asgjë të keqe të lexosh poezi nga Homrei te Zbigniew Herberti dhe Anne Carson, po prapë më duket se se kjo mënzrë e leximti është tejet e specializuar. Është njëjtë si kur një student biologjiej ju thotë: unë lexoj vetëm biologji. Ose një astronom i ri që lexon veç astronomi. Ose një atlet që lexon vetëm rubrikën e sportit të The New York Timesit. S’ka asgjë tmerrësisht të gabuar të lexosh “vetëm” poezi – po prapë një hije e profesionalizimit të parakohshëm rri pezull mbi këtë praktikë. Një hije e cektësisë.

 Të lexosh “vetëm” poezi nënkupton se ka diçka të ngurrtë dhe të veçuar rreth natyrës praktiksës së poezisë bashkëkohore, se poezia është ndarë nga pyetjet themelore të filozofisë, nga ankthet e historianit, mëdyshjet e piktorit, skrupujt e politikanit të ndershëm, për shembull, nga burimi i thellë i përbashkët i kulturës. Mënyra se si një poet i ri e organizon leximin e tij është në të vërtetë thelbësore për vendin e poezisë në mesin e arteve të tjera. Mund të përcaktojë – dhe jo vetëm për një individ të vetëm – nëse poezia është një disiplinë qendrore (edhe nëse lexohet prej pak vetave të lumtur), duke iu përgjigjur impulseve çelës të njoë momenti të dhënë historik, ose të një forme pak a shumë interesante të angarisë që për ndonjë arsye vazhdon të tërheqë pak adhurues të palumtur.

A me gjasë është krejt e kundërta. Modelet tona të leximti reflektojnë konkluzionet tona më të thella, ndoshta jo tërësisht të vetëdijshme, mbi vendin qendror – ose periferik – të poezisë. A jemi të kënaqur me qasjen e druajtur specialistike, me marrëdhënien sektare të kujdesshme me letërsinë, tipike për ata shkrimtarë që pajtohen ta kufizojnë veten në rrëfime të vockla zemërthyese? Apo më parë do të aspirojmë stancën gjeneroze të poetit të cilit i pikon zemra të mendojë, të këndojë, të ndërmarrë rrezikun, të përqafojë bujarisht dhe guximshëm njerëzimin heqakeq të kohës sonë (pa i harruar yemrat e thyera)? Pra, poetë të rinj, ju lutem, lexoni gjithçka, lexojeni Platonin dhe Ortega y Gassetin, Horacin dhe Hölderlinin, Ronsardin dhe Pascalin, Dostojevskin dhe Tolstoin, Oscar Miloszin dhe Czeslaw Miloszin, Keatsin dhe Wittgensteinin, Emersonin dhe Emily Dickinsonin, T. S. Eliotin dhe Umberto Saban, Tukididin dhe Coletten, Apollinairen dhe Virginia Woolfin, Anna Akhmatovan dhe Danten, Pasternakun dhe Machadon, Montaignen dhe Shën Agustinin, Proustin dhe Hofmannsthalin, Safon dhe Szymborskan, Thomas Mannin dhe Eskilin, lexoni biografi dhe traktate, ese dhe analiza politike. Lexoni për veten tuaj, lexoni për hir të frymëzimit tuaj, për trazinë e ëmbël në trurin tuaj të dashur. Po po ashtu lexoni kundër vetes suaj, lexoni për të vënët në pikëpyetje dhe nga impotenca, lexoni nga dëshpërimi dhe për shkak të erudionit, lexojini vërejtjet e thata sardonike të filozofëve cinikë si Ciorani, madje edhe si Carl Schmitti, lexojini gazetat, lexojini ata që përçmojnë, e përjashtojnë, ose thjesht e injorojnë poezinë dhe mundohuni ta kuptoni pse e bëjnë atë gjë. Lexojini armiqtë tuaj dhe miqtë tuaj, lexojini ata që e përforcojnë ndjesinë tuaj mbi atë se çka është të evoulosh në poezi dh epo ashtu lexojini ata zymtësinë ose dashakeqësinë ose marrëzinë ose madhështinë e të cilëve s’mund ta kuptoni, ngase vetëm në këtë mënyrë do të rriteni, do ta tejkaloni veten dhe do të bëheni ata që jeni.

/Adam Zagajewski, ‘A Defense of Ardor’, Ferras, Strauss and Giroaux, 2005

Gazeta Express

Në konferencën e Romës, Nora Visoka-Weller kërkon kthimin e artefakteve të mbajtura peng nga Serbia

Nora Visoka-Weller, eksperte në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, kërkon bashkëpunim nga Komanda e Karabinerëve italianë për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore, në kthimin e artefakteve nga Serbia në Muzeun Kombëtar të Kosovës.

Më 1-2 korrik 2025, Komanda e Karabinierëve për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore dhe Instituti Ndërkombëtar i Trashëgimisë kanë organizuar një konferencë ndërkombëtare të nivelit të lartë mbi Parandalimin e Trafikimit të Paligjshëm të Trashëgimisë Kulturore.

Eventi u hap nga Presidenti i Rajonit të Lacios, Francesco Rocca, dhe Zëvendësministri i Punëve të Jashtme dhe Bashkëpunimit Ndërkombëtar, Edmondo Cirielli.

Fjala kryesore u mbajt nga Dr. Nora Visoka-Weller, eksperte kosovare për mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore me bazë në Universitetin e Kembrixhit, e cila diskutoi heqjen e objekteve të çmuara nga Muzeu Kombëtar i Kosovës gjatë vitit 1998, nga Ushtria Serbe. Në këtë ngjarje ishte e pranishme edhe Ambasadorja e Kosovës në Romë, znj. Nita Shala dhe z. Lorik Cana, filantrop dhe ish-lojtar profesionist i futbollit.

Kjo ishte një mundësi për të diskutuar rëndësinë e kthimit të thesareve të Kosovës, bazuar në të drejtën ndërkombëtare dhe parimet morale që i detyrohen popullit të Kosovës, në prani të akterëve të rëndësishëm ndërkombëtarë. Dr. Visoka-Weller, është pedagoge në Universitetin e Kembrixhit, dhe është zë i fuqishëm në skenën diplomatike ndërkombëtare rreth politikave mbi mbrojtjen e trashegimisë kulturore të Kosovës.

Aktori australian, Julian McMahon vdes në moshën 56-vjeçare

Aktori australian Julian McMahon, i famshëm për rolet në seriale të njohura si “Nip/Tuck” dhe “Charmed”, ka vdekur në moshën 56-vjeçare, sipas BBC.

Bashkëshortja e tij tha se aktori vdiq të mërkurën në Clearwater, Florida. Ai ishte diagnostikuar me kancer.

“Julian e donte jetën. Ai e donte familjen e tij. Ai i donte miqtë e tij. Ai e donte punën e tij dhe i donte fansat e tij. Dëshira e tij më e thellë ishte të sillte gëzim në sa më shumë jetë të ishte e mundur”, tha Kelly Paniagua në një deklaratë të publikuar nga “Deadline”.

Karriera e McMahon mori hov me serialin televiziv mbinatyror “Charmed” përpara se të fitonte njohje më të gjerë me “Nip/Tuck”, dramën mjekësore në të cilën ai luajti rolin e kirurgut plastik, Dr. Christian Troy.

Për gjashtë sezone nga viti 2003 deri në vitin 2010, seriali i dha atij një nominim për “Golden Globe”.

McMahon gjithashtu luajti rolin e Dr. Doom në dy filma “Fantastic Four” në 2005 dhe 2007 dhe më vonë u shfaq në tre sezone të “FBI: Most Wanted”.

McMahon ishte djali i një ish-kryeministri australian. Ai luajti rolin e një kryeministri australian në “The Residence” në Netflix – një nga rolet e tij të fundit.

McMahon u martua tre herë – bashkëshortja e tij e parë ishte këngëtarja dhe aktorja australiane Danni Minogue, e cila është motra e Kylie Minogue. /atsh/ KultPlus.com

Java e Evropës – ‘Kanga eme’, shfaqja që solli në skenë zërin e një vajze 23-vjeçare në Shqipërinë e viteve 40

“Kanga eme”, e grupit ATA dhe Elsa Demos, një shfaqje teatrale minimaliste solli në skenë këtë ‘Javë të Evropës’ zërin e një vajze 23-vjeçare në Shqipërinë e viteve 40.

E bazuar në ditarin intim të Bedi Pipës, vepra u rrëfye përmes një kori zërash mbi lirinë, ndjeshmërinë dhe të drejtën për të ndier e menduar lirshëm.

“Kanga eme”, vjen në skenë për ‘Javën e Evropës’. Ky produksion sjell në jetë fjalët e saj përmes zërave të tre aktoreve, në një skenografi minimaliste.

Përmes një game të pasur dhe të larmishme disiplinash artistike, temash dhe vendndodhjesh, ‘Java e Evropës 2025’ shfaqi fuqinë transformuese të kulturës në shoqëri. Programi syno të frymëzonte kreativitetin, të promovonte diversitetin, të nxiste dialogun progresin, si dhe të inkurajonte reflektimin dhe të menduarit kritik./atsh/ KultPlus.com

Liqeni i Zi në Radomirë, një perlë e fshehur mes maleve të Dibrës

Fshati i Radomirës, 37 km nga Dibra është kthyer vitet e fundit në një destinacion të preferuar për të pasionuarit pas ngjitjeve në mal.

Ministri i Shtetit për Marrëdhëniet me Parlamentin, Taulant Balla ndau sot në rrjetet sociale pamje nga liqeni i zi në Radomirë, si një ftesë për t’u vizituar nga turistë vendas e të huaj.

Liqeni i zi, një mrekulli natyrore e fshehur në fshatin Radomirë të Dibrës, është një destinacion përrallor.

Liqeni në dimër ngrin në sipërfaqe dhe ka një hapësirë prej 0.8 ha. Është i pasur me një botë të gjallë. Ka vlera shkencore gjeologjike, hidrologjike, biologjike, estetike, didaktike, ekologjike dhe kulturore.

Ky liqen është i rrethuar nga një masiv pyjor me pishë të zezë. Për vlerat e veçanta natyrore gëzon statusin Monument Natyre.

Radomira, pjesë e parkut natyror Korab-Koritnik, shënon hyrjen në rrugën turistike që ngjitet drejt malit të Korabit.

Pranë këtij fshati sidomos gjatë stinës së verës vijnë shumë turistë vendas e të huaj. E vendosur rrëzë malit të Korabit, majës më të lartë në Shqipëri dhe e rrethuar nga pisha është Radomira magjike.

Ajri i pastër, burimet e ujit, kullotat dhe pyjet në anët e Korabit përbëjnë burime të çmuara që mund të kontribuojnë në zhvillimin e zonës, duke e kthyer Radomirën në një destinacion turistik gjatë gjithë vitit.

Dibra ka resurse të jashtëzakonshme natyrore, pasi është një nga trevat më të bukura të vendit, kufizohet me Maqedoninë dhe shtrihet në një territor të gjerë, nga lartësia e malit të Korabit dhe deri në kufijtë e Matit me malin e Dejës, ku shtrihet në veri Lura, një nga perlat e Shqipërisë.

40 mijë vizitorë në Muzeun ‘Onufri’, kryesojnë polakët

Muzeu Ikonografik “Onufri” është i pozicionuar në zemër të Kalasë së Beratit dhe mirëpret çdo ditë vizitorë nga e gjithë bota.

Drejtori i Qendrës Muzeore Berat, Miklor Pasku, tha për ATSH-në se Muzeu i Ikonografisë “Onufri”, 6-mujorin e parë të vitit u vizitua nga 40 mijë persona.

Sipas drejtorit Pasku, shumicën e vizitorëve, edhe në këto ditë të nxehta vere, e përbëjnë turistët e huaj. Nga vizitorët e huaj kryesojnë polakët dhe më pas renditen francezët, italianët, vizitorët nga SHBA dhe nga Azia.

Muzeu “Onufri” është një destinacion i dashur për ata që kërkojnë historinë, bukurinë dhe shpirtin e ikonave. Ky muze u çel më 27 shkurt të vitit 1986, me nismën e shumë personaliteteve e specialistëve të kulturës, të cilët bënë të mundur që thesari i madh i ikonave dhe objekteve liturgjike që rrinin të arkivuara prej vitesh, pas ndalimit të ushtrimit të besimit, të ekspozoheshin për publikun në këndvështrimin artistik e historik.

Ky muze, i cili aktualisht gëzon statusin Muze Kombëtar, është një nga muzetë më të vizituar në Shqipëri. I vendosur në ambientet e Katedrales “Fjetja e Hyjëlindëses” e shekullit të 18-të, ky muze është një nga emblemat e trashëgimisë kulturore kombëtare dhe krenaria e pasurive historike e fetare të Beratit. /atsh/ KultPlus.com

Një nga 27 fustanet e nusërisë së Lauren Sanchez u zhduk gjatë dasmës

Një nga 27 fustanet e nusërisë së Lauren Sanchez u zhduk gjatë dasmës së saj me Jeff Bezos. Fustani u zhdukur që nga dita e ceremonisë dhe mediave ai ishte vjedhur nga një “mysafir i paftuar i veshur me stil”. Megjithatë, kjo teori nuk konsiderohet më si e mundshme dhe nuk është paraqitur asnjë raport zyrtar policor.

Nuk dihet se cili nga fustanet mund të ketë humbur, por me siguri nuk është fustani i bardhë me dantellë me jakë të rrumbullakët nga Dolce & Gabbana, të cilin 55-vjeçarja e veshi në dasmën e saj me themeluesin e Amazon në Venecia të premten, më 27 qershor. Çifti u martua në ishullin e San Giorgio Maggiore.

Lauren Sanchez postoi një foto të saj dhe Jeff Bezos në Instagram menjëherë pas ceremonisë, së bashku me datën e dasmës. Në foto, Sanchez tregoi fustanin e saj mahnitës të nusërisë. Ajo u fotografua me fustanin e nusërisë para dasmës për Vogue. Duke folur për revistën, ajo kujtoi se u ndje si një “princeshë” gjatë provës së përgjithshme, e cila u zhvillua në Milano.

“Ishte më tronditëse nga sa prisja”, – tha ajo për momentin kur e veshi për herë të parë. Ajo zbuloi gjithashtu se Jeff Bezos iu lut t’ia tregonte fustanin, por, siç është zakoni ajo shpjegoi se nuk do t’ia zbulonte para ditës së madhe. “Gati sa nuk u dorëzova”, – pranoi ajo, duke shtuar: “Por doja që të ishte një surprizë. Teksa plakesh, nuk ka shumë surpriza në jetë. Mezi prisja të shihja fytyrën e tij”.

Lauren Sanchez gjithashtu bëri përshtypje me një fustan rozë prej mëndafshi muslini Atelier Versace, të dizenjuar nga vetë Donatella Versace, për dasmën e fundit. Fustani kishte një korse, të qëndisur me dorë me kristale Swarovski ngjyrë ari rozë./lapsi.al/ KultPlus.com

Virginia Woolf, gruaja që besonte kaq shumë te dashuria dhe bëri jetën e librave që shkroi

Pati një fëmijëri të vështirë. Bëri një jetë plot peripeci dhe brenga shëndetësore. Tentoi dy herë të vetëvritej, por “e treta e vërteta” e çoi atë në udhën pa kthim. Iku më 28 mars 1941 duke lënë pas një letër mirënjohjeje për bashkëshortin dhe një vepër, e cila më shumë se për gjithçka tjetër, flet për jetën e saj.

Bëri një jetë përpëlitjesh nëpër dallgë duke ndjekur brigjet që gjithnjë i fashiteshin sapo e kaplonin në behje. Jo dhe aq e ndëshkuar nga fati se sa nga joshja e një loje rreziku që i’u bashkëngjit pandashëm në andjen për ballafaqje dhe krisje në copëzat më të brishta dhe ndjesitë prej prushi të atij kurmi që digjej si prej pasionit ashtu edhe prej dhimbjes.

Letërsia që shkroi Virginia Woolf nuk ndryshon shumë nga jeta që ajo bëri. Mendimi filozofik e i ndjeshëm që përshkonte trupin e kësaj anglezeje, që iluminoi Britaninë e shekullit XX, e bënte atë të ishte ndryshe.

Ashtu e veshur me fustanet e saj të thjeshta, të mbërthyera deri nën qafën e hollë, ecte çdo mbrëmje rrugëve të Londrës. Ashtu si zonja Dolloway, një prej personazheve më të njohura të letërsisë së saj, Virginia Wolf besonte te dashuria. Dhe kur kjo forcë që e lidhte më shumë me të shkruarin kishte ikur prej saj, ajo u ngjasonte gërmadhave të një qyteti, që nuk do të ringrihet.

Ditarët që ajo ka lënë pas, tregojnë se gruaja gati e trishtuar në kujtesën e bashkëkohësve të saj, kishte bërë një jetë si në librat që shkroi.

Asgjë nuk e kishte penguar të ndiqte rrugën drejt shtigjeve të fshehura të zemrës. Klarisa Dalloway, gruaja që u end gjatë rrugëve të Londrës, duke u endur kujtimeve të rinisë së hershme dhe dyzimit në duhet të takonte të dashurin e saj të parë tani që ishte në qytet, është vetë Woolf.

Vetëm mendimi se ai ishte në qytet, e kishte bërë të mos ndihej e qetë; takimi me të do të ishte një ringjallje e asaj që kishte kaluar. Iu desh kaq kohë ta harronte, dhe ja ai është sërish aty. Duket sikur ca fije të padukshme lidhin nga larg shpirtrat që ndajnë të njëjtën ëndërr. Ai ishte aty si për t’i kujtuar se ishte koha për të shkruar. “Nëse duhet të jem e lumtur, është e nevojshme që çdo ditë të merrem me nga pak letërsi”, i thoshte ajo dikur.

Virginia Woolf lindi në Londër, më 25 janar 1882, nga prindër me përvoja të tjera martesore. Julia Prinsep, e ëma, një grua mjaft e bukur dhe e kultivuar, vejushë kishte pasur tre fëmijë George, Gerald e Stella, në martesën e dytë lindi vajzat Virginia dhe Vanessa (me të cilën raporti i Virginia-s ishte mjaft i ngushtë) dhe djemtë Thoby e Adrian. Kurse Leslie Stephen, i ati, historiograf dhe kritik, i ve edhe ai, gjatë martesës së parë kishte pasur një vajzë me të meta mendore, Laura.

Virginia u edukua në shtëpi nga prindërit, sipas traditave viktoriane. Dhembjet e para të jetës së saj, qenë vdekja e së ëmës kur ishte vetëm 13 vjeçe dhe menjëherë më pas e së motrës, Stella, që i shkaktuan kriza të mëdha pasigurie. Gjatë periudhës së zisë, i ati nuk arriti të ishte aspak një mbështetje e mirë, as për Virginia-n e as për fëmijët apo thjeshtrit e vet, dhe ajo, e vetme, e pambrojtur, nisi të vuante nga indiferenca e botës mashkullore.

Edhe pas vdekjes së të atit, depresioni i saj u thellua, duke u ndier në faj se pse nuk ia kishte shprehur plotësisht dhembshurinë e saj. Virginia arriti që gjithsesi të jetonte një jetë normale, të ishte aktive dhe e impenjuar me të shkruarin apo udhëtimet. Në vitin 1904 tentoi për të parën herë të vriste veten; ngushëllimi më i madh ishte miqësia me Violet Dickinson-in, që e mirëpriti në shtëpinë e saj, e kuroi dhe pastaj e prezantoi në “Guardian”, të përjavshmen londineze. Në vjeshtën e këtij viti, së bashku me të motrën Vanessa dhe vëllezërit Thoby dhe Adrian, Virginia u shpërngul në Gordon Square, në lagjen angleze të Bloomsbury-t, ku mori jetë grupi “Bloomsbury”, një rreth intelektual shkrimtarësh dhe artistësh, që për një tridhjetëvjeçar i dha zë skenës kulturore angleze, duke u mbledhur çdo javë në shtëpinë e botuesit Leonard Woolf për të diskutuar për artin, letërsinë dhe politikën. E lirë më në fund nga prania e të vëllezërve, si ajo ashtu edhe Vanessa, u stimuluan nga ambienti i ri ku ishte futur, me një entuziazëm të rigjetur. Ajo nisi të botonte në suplementin letrar të “Times” të parat kritika letrare. Më 10 gusht të vitit 1912 u martua me Leonard Woolf-in, por shumë shpejt filloi të jepte shenjat e para të një çekuilibrimi mendor dhe tentoi për të dytën herë vetëvrasjen me helm. E mori veten edhe në sajë të të shoqit, që për ta bërë të rifitonte besimin dhe ekuilibrin, i propozoi të themelonin një shtëpi botuese. Kështu lindi “Hogarth Press”, që botoi vepra shkrimtarësh të talentuar, mes të cilëve edhe Mansfield dhe Eliot.

Në vitin 1922, kushtet e saj të brishta mendore pësuan një goditje tjetër, kësaj radhe nga kritikët, mes të cilëve edhe vetë Mansfield-i, të cilët bënë copash romanin e saj “Night and Day” (Natë dhe ditë). Asaj kohe i takon edhe miqësia e saj me Vita Sackville-West-in, shkrimtare dhe poeteshë, nënë e dy fëmijëve me tendenca lesbike të pafshehura (por edhe Woolf-i në rininë e saj kishte qenë e tërhequr nga gratë), me të cilën Virginia nisi një marrëdhënie që nuk e dëmtoi marrëdhënien me Leonardin e që u bë burim frymëzimi. Ishte ajo që e krijoi personazhin Orlandon në romanin me të njëjtin emër. Me kalimin e viteve, edhe pse e vijoi aktivitetin letrar, krizat depresive u bënë gjithnjë e më të shpeshta, duke u përkeqësuar për shkak të fobive që lindnin nga Lufta e Dytë Botërore (Virginia ishte edhe pacifiste e bindur), derisa më 28 mars të vitit 1941, pasi i shkroi një letër lamtumire të shoqit, mbushi xhepat e xhaketës me gurë dhe humbi në lumë.

“E ndiej se po çmendem përsëri. Kësaj radhe nuk do të shërohem. Po filloj të dëgjoj zëra. Nuk arrij të përqendrohem. Prandaj po bëj atë që duket gjëja më e mirë për t’u bërë. Ti më ke dhënë më të madhen lumturi që mund të jepet. Nuk besoj se dy persona do të mund të kishin qenë më të lumtur përpara se të arrinte kjo sëmundje e tmerrshme. Nuk mund të luftoj më… Ajo që dua të them është se gjithë lumturinë e jetës sime e kam prej teje. Ke qenë plotësisht i urtë me mua dhe pabesueshmërisht i mirë. Nëse ndokush do të kishte mundësi të më shpëtonte, do të ishe ti…”.

Ishte 63 vjeçe. Ndarja e saj nga jeta nuk ishte e lehtë për burrin që i kishte kushtuar gjithë jetën kësaj gruaje të pazakontë, që e kishte dashur që ditën e parë kur e pa të hynte në takimet letrare në apartamentin e tij, me një fletore të vogël në dorë. Vite më vonë, mes koleksionit të letrave të tij, u gjet kjo letër…

“E di që Virginia nuk do të vijë nga studioja e saj përmes kopshtit, e megjithatë shoh në atë drejtim duke e kërkuar. E di që është e mbytur e megjithatë pres ta dëgjoj të hyjë. E di që libri ka mbaruar, megjithatë e kthej faqen.”

Virginia Woolf vazhdon të mbetet edhe sot si një prej figurave më të rëndësishme të letërsisë. Libri i saj “Një dhomë më vete”, hyn në ato traktate që sollën ndryshime në emancipimin e gruas, dhe rolin e saj në shoqëri. “Që një grua të shkruajë letërsi, duhet të ketë para dhe një dhomë më vete”, shkruan Woolf. / Albert Vataj / KultPlus.com

Pas një mungese prej 30 vitesh, studiuesit e trashëgimisë kulturore janë rikthyer në Kalanë e Gjirokastrës

Pas një mungese prej 30 vitesh, studiuesit e trashëgimisë kulturore janë rikthyer në Kalanë e Gjirokastrës për të rinisur gërmimet dhe studimet arkeologjike në një nga monumentet më të rëndësishme historike të Shqipërisë.

Ekspedita e Institutit Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore ka për qëllim të nxjerrë në dritë gjetje të reja që do të pasurojnë njohuritë mbi origjinën dhe zhvillimin e kalasë, e cila përmendet për herë të parë në dokumente të shekullit XIV, por besohet se rrënjët e saj shtrihen shumë më përpara.

Aktualisht, punimet po zhvillohen pranë hyrjes kryesore të kalasë, ku janë zbuluar fragmente të një kulle guri që datojnë në periudhën IV-VI pas Krishtit, duke hapur një dritare të re mbi epokën e hershme të këtij monumenti historik.

Gërmimet do të vazhdojnë gjatë gjithë muajit korrik në pika strategjike të kalasë, duke synuar jo vetëm evidentimin e artefakteve, por edhe përmirësimin e infrastrukturës për vizitorët, në mënyrë që ky thesar kulturor të mbahet gjallë dhe të promovohet më mirë, si në nivel kombëtar ashtu edhe ndërkombëtar.

Kalaja e Gjirokastrës, e njohur si një qendër e rëndësishme për ngjarje kulturore dhe historike, pritet të ofrojë zbulime që do të shtojnë vlerë trashëgimisë shqiptare dhe do të tërheqin interesin e turistëve dhe studiuesve nga e gjithë bota.

Liverpooli bën veprimin e paimagjinueshëm për familjen e Diogo Jotas

Pas ndarjes tragjike nga jeta të sulmuesit portugez Diogo Jota, Liverpooli ka njoftuar zyrtarisht se do të ofrojë mbështetje të plotë për familjen e tij.

Në një veprim solidar dhe fisnik, klubi ka vendosur të transferojë mbi 15 milionë euro në llogaritë e fëmijëve të Jotës, si pjesë e përkujdesjes për të ardhmen e tyre.

Për më tepër, Liverpooli ka konfirmuar se do të respektojë të gjitha detyrimet kontraktuale ndaj lojtarit të ndjerë, duke vijuar pagesat e kontratës deri në vitin 2027, siç ishte parashikuar në marrëveshjen e fundit me sulmuesin.

Ky gjest është pritur me emocione nga komuniteti sportiv dhe tifozët në mbarë botën, duke e përshkruar si një akt të jashtëzakonshëm respekti për një futbollist që dha gjithçka për klubin dhe që la gjurmë të pashlyeshme në “Anfield”.

Liverpooli, përmes një komunikate, ka bërë të ditur se do të qëndrojë pranë familjes së Jotës në çdo hap, duke ofruar mbështetje financiare, emocionale dhe ligjore, si pjesë e vlerave që klubi promovon në raport me lojtarët dhe familjet e tyre.

Po ashtu, klubi anglez ka pensionuar numrin 20 në fanellë, numër ky që bartej nga Diogo Jota./telegrafi/ KultPlus.com

Me “Rrymat që Shpalosen: Pulsi i Kohës” kuruar nga Erzen Shkololli filloi “Autostrada Biennale”

“Autostrada Biennale” ka filluar sot, e dyert e kësaj ngjarje të rëndësishme kulturore do të jenë të hapura për tre muaj, shkruan KultPlus.

E kuruar nga artisti Erzen Shkololli, ky edicion i titulluar “Rrymat që Shpalosen: Pulsi i Kohës” ka nis në Prizren, sikurse edhe vitet e shkuara dhe brenda kësaj ngjarje kulturore janë përfshirë vepra bashkëkohore të artit që tashmë janë të prezantuara brenda hapësirës së këtij organizimi kulturor.

Hapësirat ekspozuese përfshijnë Autostrada Hangar e cila është qendra e artit bashkëkohor në ITP dhe hapësirat tjera në zonën historike të Prizrenit./ KultPlus.com 

EtnoFest fillon me 10 korrik, shumë aktivitete nëpërmjet temës “Identiteti” deri më 20 korrik 

Edicioni i 15-të i Festivalit “EtnoFest” do të fillojë më 10 korrik dhe për dhjetë ditë do të ketë aktivitete të shumta kulturore, e që do të mbahen në fshatin “Kukaj”.

Organizatorët tashmë kanë bërë të ditur një pjesë të programit të këtij edicioni, dhe sipas njoftimit, ky edicion do të fillojë me performancën e Malda Susurit. 

Ka edhe shumë grupe të tjera kombëtare dhe ndërkombëtare që do të jenë pjesë e këtij festivali, edhe pse, ende nuk është publikuar programi i plotë I këtij edicioni. 

KultPlus ju sjell edhe linkun e faqes së festivalit ku mund edhe të njoftoheni me programin e plotë./ KultPlus.com 

https://www.facebook.com/EtnoFest

Pishina zvicerane kufizon notin për të huajt pasi grupe të ndryshme shkaktojnë probleme

Një pishinë e hapur në Zvicër thuhet se ka ndaluar shumicën e shtetasve të huaj dhe shumë turistë për periudhën e verës, duke i fajësuar ata për shpërthime të sjelljes antisociale.

Këshilli bashkiak ka kufizuar aksesin në pishinën në Porrentruy, në komunën Jura, që është afër kufirit me Francën, midis 4 korrikut dhe 31 gushtit, raportoi Aargauer Zeitung.

Vetëm qytetarët zviceranë, ata që kanë qëndrim të përhershëm dhe personat me një leje pune të vlefshme zvicerane do të lejohen të përdorin pishinën gjatë kësaj periudhe.

Turistët e huaj që qëndrojnë në një hotel ose kamping në Porrentruy gjithashtu mund të blejnë një kartë pushimesh, e cila do t’u lejojë atyre të përdorin pishinën.

Herën e fundit që të huajve iu ndalua përdorimi i pishinës ishte në vitin 2020, kur u mor vendimi për të lejuar aksesin vetëm për qytetarët zviceranë si rezultat i pandemisë Covid-19, transmeton albinfo.ch.

Pra, çfarë çoi në ndalim? Sipas Lionel Maitre, kreu i kohës së lirë në Shoqatën Bashkiake të Distriktit Porrentruy dhe kryetar bashkie i Boncourt, kjo ndodhi për shkak të sjelljes së keqe të një numri të rinjsh francezë nga përtej kufirit, tha gazeta.

Mbyllja e përkohshme e një pishine të hapur përtej kufirit në Delle e ka përkeqësuar situatën, por autoritetet presin që problemet të përsëriten edhe atje, pas rihapjes së saj më 8 korrik, tha Maitre.

Maitre raportoi se kishin parë raste të shumta sjelljeje të keqe në pishinën e Porrentruy nga të rinj, kryesisht nga departamentet franceze të Territoire de Belfort dhe Doubs, dy rajonet fqinje të Francës.

Incidentet përfshijnë “ngacmim të grave të reja, gjuhë të papërshtatshme, not me të brendshme dhe madje sjellje të dhunshme pasi u qortuan”, tha ai, raportoi gazeta.

Më shumë se 20 persona janë përjashtuar nga pishina dhe u është mohuar hyrja, sipas një deklarate nga autoritetet.

Në një përpjekje për të menaxhuar situatën, pishina punësoi roje sigurie, por zbuloi se kjo nuk ishte e mjaftueshme.

“Nga të gjithë njerëzit që u ndalohet hyrja, jo të gjithë vijnë nga Franca fqinje, por pak nga Zvicra janë një pakicë e qartë”, shpjegoi Maitre për gazetën, duke shtuar se kufizimi i aksesit ndihmoi gjithashtu në mbajtjen e numrit të vizitorëve në një nivel të menaxhueshëm./albinfo.ch/ KultPlus.com

Puna e fotografëve Pietro dhe Kel Marubi në Regjistrin Ndërkombëtar të Kujtesës së Botës pranë UNESCO 

Puna e Pietro e Kel Marubi që vlerësohet të jetë një pasuri për populli shqiptar, dhe jo vetëm, tashmë ka marr edhe një vulë ndërkombëtare, shkruan KultPlus.

Nga Muzeu Kombëtar i Fotografisë “Marubi”, është bërë e ditur se puna e tyre tashmë është vlerësuar edhe nga UNESCO. 

Më poshtë po sjellim të plotë njoftimin për këtë arritje të nivelit ndërkombëtar. 

Jemi të lumtur të ndajmë me ju certifikatën e regjistrimit të arkivit të negativëve, objekteve dhe dokumenteve të Pietro dhe Kel Marubi në Regjistrin Ndërkombëtar të Kujtesës së Botës pranë UNESCO

Një vlerësim i jashtëzakonshëm për trashëgiminë kulturore shqiptare, një pasuri që na përket të gjithëve🇦🇱📷

Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit./ KultPlus.com

Presidentja Osmani: Sot, edhe Kosova feston krah për krah me Amerikën, aleatin tonë më të madh

Presidentja e Republikës së Kosovës,Vjosa Osmani nëpërmjet një postimi ka thënë se për Ditën e Pavarësisë së ShBA-ve, edhe Kosova është duke festuar krah për krah me Amerikën. 

Postimi i plotë i presidentes Osmani. 

Sot, edhe Kosova feston krah për krah me Amerikën, aleatin tonë më të madh, që qëndroi pranë nesh në orët tona më të vështira dhe vazhdon të qëndrojë e palëkundur me ne edhe sot. 🇽🇰🤝🇺🇸

Faleminderit Ambasadës Amerikane për organizimin e festës së veçantë në nder të Ditës së Pavarësisë së SHBA-ve këtë javë!/ KultPlus.com 

Euro 2025: Kosovare Asllani nga fillimi për Suedinë

Kosovare Asllani është futbollistja e dytë shqiptare që do të luajë në Euro 2025.

Ky Evropian po zhvillohet në Zvicër. Pikërisht për Zvicrën luan Riola Xhemaili, e cila ndaj Norvegjisë e nisi ndeshjen nga fillimi për të luajtur deri në minutën e 63-të.

Asllani nga viti 2008 luan për Suedinë, duke qenë njëra nga lojtaret më me përvojë, transmeton albinfo.ch.

Kosovarja do të jetë nga fillimi për Suedinë në ndeshjen ndaj Danimarkës, që zhvillohet nga ora 18:00.

Asllani ka 196 ndeshje me Suedinë, duke shënuar 48 gola.

Më herët ka luajtur edhe në Kampionate tjera Evropiane, Botërore dhe Lojëra Olimpike Verore./albinfo.ch/ KultPlus.com

Çanta e parë Hermes Birkin del në ankand, kjo është historia e krijimit të kësaj çante ikonike 

Çanta u realizua posaçërisht për Birkin në vitin 1985 nga atëherë CEO i Hermès, Jean-Louis Dumas. E bërë nga një material lëkure, modeli tipik i kësaj marke përmban një rrip të pandashëm, ndryshe nga versionet që shiten sot në treg. Ajo gjithashtu ka të stampuara inicialet e Birkin – J.B.

Kjo çantë është Birkin origjinal që do të bëhej çanta më e famshme në botë. U krijua në vitin 1985 nga shtëpia e modës Hermès për Jane Birkin. E dini historinë: ajo takon Z. (Jean-Louis) Dumas në aeroplan, ankohet, ‘Kjo çantë është shumë e vogël’, dhe Z. Dumas i tha, ‘Unë jam CEO i Hermès, do ta bëj unë çantën tënde’ dhe kjo është ajo çantë,” tha Aurélie Vassy, CEO në Sotheby’s.

Atelier-i i Hermès e krijoi çantën Birkin bazuar në një model të vjetër të quajtur Haut à Courroies.

 Ishte një çantë udhëtimi. Me sa duket, Jane Birkin e mbajti për nëntë vjet çdo ditë dhe forma e saj është ende shumë e bukur,” tha Aurélie Vassy.

Artistja me origjinë britanike, e njohur për aktivizmin e saj në fushata si HIV/AIDS, të drejtat e emigrantëve dhe të drejtat e grave, kishte vendosur stampë të UNICEF dhe Médecins du Monde (Mjekët e Botës) mbi çantën origjinale Birkin.

Ajo e nxori çantën në ankand në vitin 1994 për të mbështetur një organizatë bamirëse franceze që lufton HIV/AIDS-in. Më pas, çanta u rishit në vitin 2000, këtë herë e blerë nga një koleksioniste private franceze. Pas huazimit të çantës për ekspozita në MOMA të Nju Jorkut dhe në muzetë e Londrës, koleksionistja ka vendosur t’i japë fund pronësisë së saj dhe ta nxjerrë në ankand.

Sipas drejtuesve të ankandit, si çanta Hermès Kelly prej lëkure krokodili e mbuluar me diamante, e cila u shit për mbi 500 mijë dollarë, dhe trikoja e famshme e deles së zezë e Princeshës Diana, e shitur për 1 milion dollarë, edhe kjo çantë mund të arrijë rekord në shitje.

Çanta do të jetë pjesë e ankandit të “Ikonave të Modës” të Sotheby’s në Paris, që përfshin edhe fustane nga emra si Dior, Balmain dhe Alaïa, dhe që do të mbahet më 10 korrik, gjatë Javës së Modës Haute Couture./ Tv Klan/ KultPlus.com