Linda Fetaj
(Majlindë Sinani Lulaj: “Muranë fjalësh”, Armagedoni, Prishtinë, 2021.)
Hyrje
Të gjithë njerëzit pa dyshim janë bërë qoftë edhe vetëm njëherë në jetë dëshmitarë të përvojave të ndryshme jetësore që nisin qysh nga fëmijëria e deri në momentin kur nuk kujtojmë më asgjë. Kështu nis takimi ynë me poezinë e Majlindë Sinani Lulaj e cila vargjet e këtij libri i fsheh pas titullit “Muranë fjalësh”, një titull kaq përmbajtësor e kaq shpalosës në të njëjtën kohë, titull ky i cili i tregon lexuesit se fjalët që ndonjëherë mundohemi t’i mbyllim e t’i burgosim, flasin edhe më shumë e më fuqishëm. Është pikërisht fuqia e shprehjes poetike ajo e cila shpaloset në vargjet e kësaj poeteje, që rrëfimin e saj jetësor do ta nis me një dedikim gjyshes. Nga ku do kuptojmë se kemi të bëjmë me vargje të ndjera të cilat për poeten, vërtet, do të ndërtojnë një muranë.
Poezia e Majlindës ngërthen në vete lojëra të mëdha semantike, ndërtuar mbi një përmbysje sintaksore e cila vërehet qysh nga leximi i poezisë së parë. Është sa poezi e ngjashmërive po aq edhe poezi e ndryshimeve e distancave të mëdha poetike. Ligjshmëritë e jetës, natyrës, të thënat e të pathënat e njeriut, çështje të kohës, të vetmisë, të dashurisë, çështja e të qenurit e të tjera, janë motive që do të bashkëdegëzohen në poezinë e Majlindës.
Vëllimi poetik që sistemon mendimin dhe ndjenjën
Pjesa e parë e veprës quhet “Jeta gjithmonë një trajtë që ka me ardhë”, janë poezi të reflektimeve mbi të vërtetën, mbi fuqinë e fjalës dhe mbi ekzistencën, gjë të cilën poetja e shpalosë qysh në poezitë e para. Te poezia e quajtur “Udhëtare”, poetja tregon se si ajo, po bashkë me të secili nga ne jemi udhëtarë e ndoshta shprehimisht edhe kalimtarë:
“ përjetë udhëtare/ unë me veten/ e kurrkush ma”.
Poezitë e saj të gjitha me ndërlidhje të dialektit gegë, sikur e afrojnë më shumë lexuesin, dhe sikur fjalët dalin nga vetë goja e lexuesit. Kujtimet për fëmijërinë poetja i ndërlidh sikur kur kujton gjyshen: “veku i gjyshes m’diftohet andrrave ani pse kurrë nuk e kam pa” , kështu lind pyetja çfarë kujton njeriu, ato që i ka parë apo ato që i ka ndjerë? Ndoshta nganjëherë nuk jemi të detyruar të kemi pasqyrën e diçkaje, as fotografinë, sepse fotografia dhe imazhi i vërtetë i diçkaje ndërtohet nga dashuria. Këtë poezi poetja e titullon “Fati i nyjtë” sepse për të fati i saj dhe i gjyshes, siç duket kanë diku një nyje ende të pazgjidhur.
Përveç se muranë fjalësh apo edhe lojë fjalësh, poetja artistikisht ndërton një poezi me përmbysje të rendit sintaksor, me prirje për të shkruar poezinë e meditimit mbi të vërtetën e mbi të pathënën. Kjo poezi ndërtohet shumë më ndryshe çka dëshmon për një liri të të shkruarit, për një poete që guxon të luajë me fjalën, me gjuhën dhe me emocionin.
Çështja e ekzsitencës, të qenurit, e famshmja të jesh a të mos jesh e Shekspirtit, filozofia ekzistenciale e njeriut, esenca e jetës janë motive të bashkëdyzuara te poezia e quajtur “Lidhun qiejsh” , ku poetja mes vargjesh kërkon hyrje-daljet e kësaj jete, kërkon të mbyllë sytë e në kokën e saj dëftohen pyetje e përgjigje të ndryshme:
“ mbyll sytë me pa/Kah/N’cilën anë asht me mbrri/ Prej cilës me ikë/Ku asht dheu me u tretë”.
Kjo poezi dëshmon se më shumë se me poezi të ndjenjës, kemi të bëjmë me poezi të mendimit, e cila asesi nuk i ngjan poezisë së çastit, por dëshmon se është poezi e mirëmenduar.
Motivin e dashurisë rrallë herë mund ta kemi parë, siç vjen në poezinë “ Zani i syve” .
Këtu poetja tregon për forcën e dashurisë përmes zërit të syve. Sipas saj sytë tregojnë atë çka mbanë zemra, prandaj në sytë e tjetrit duhet parë me kujdes, edhe kur duam të marrim dashuri, por edhe kur duam të japim:
“Zani i syve asht krejt i imtë/E nuk di me heshtë/Edhe kur s’duem me dashtë”.
Tutje vijon ajo gjendja kur njeriu ka shumë për të thënë e s’thotë dot asgjë, duke kumbuar kështu mes vargjesh:
“N’mue rri strukun/ Nji unë që hesht”.
Pjesa e dytë titulluar “Fijëzue barishtesh syve t’ujtë njomet pranvera”, kemi një cikël poezish ku dëftohen disa motive si mohimi, braktisja, zhgënjimi, dashuria, dhe frika, ku vërehet një gërshetim i ndjenjave të pakontrolluara të njeriut. Për më tepër poetja mohon mohimin përmes vargjesh:“mohimit kanga ka me e harrue zanin/ E tanë fjalët kanë me i ik vargnimit”. Mirëpo, tutje do të vijojë braktisja “ tani që fjalët kanë mësu udhën e braktisjes”.
Poezia e quajtur “ Kanga e asaj që s’jam” mund të jetë më e bukura e më e fuqishmja e gjithë vëllimit. Poetja tash vihet në kërkim. Poezia arrin vlerën e universales, duke i arritur mundësitë e interpretimit në kënde të ndryshme. Për dikë poetja po kërkon vetveten, e për dikë ajo po kërkon dikë të zemrës. Të dyja mund të argumentohen e të shihen në vargjet:
“e kujtoj nji kohë / kur andrrat e jetën / lidhun i kam për ty/ kur kam pas mendue/ se ntana dhomat/ zemrës tande kam hy”, shprehur kështu një nevojë për të gjetur dashurinë, por vargjet tutje shpalosin humbjen e saj“e nji ditë ndër ditësh / pa e ditur pse-në/ nuk t’kam gjetë aty”.
Dashuria për poeten është një trajtë, siç thotë ajo që e jetojmë, siç e dëshirojmë e jo siç është, dashuria i ngjan një arratisjeje, ngushëllimi, një përngjasimi me dikë që trazon shpirtin:
“dashunia shpesh asht arratisje prej vetvetes/Drejt dikujt që asht nji tjetër ti n’përsosmëni/Që t’ban me harrue kufinin e vdekjes e jetës/Që s’mundet me u ba e nuk ka si me u mbërri”.
Poezia në të cilën bashkëjetonë të kundërtat e të përafërtat
Pjesa e tretë “N’qelqe t’ftohta sysh avujve t’krypun ishuj dëshirash vdesin” me nëntitull kaq interesant vë në pah dritën e kujtimeve që i ngjallen njeriut në ditët më të errësuara:
“kujtimet e pëlhurta zhveshin ditë të zverdhuna/ kah tingujt e vjeshtës ndjekin dallgë të mendimeve”.
Poetja vë në pah çështjen e tjetrit, nevojën që ka njeriu për praninë e një tjetri, dikujt, kujtdo që të flasë e shprehet, nevojën e një njeriu të dashur apo jo, por që mjafton të jetë aty kur njeriu siç shprehet ajo ndjehet i rrëzuar:
“Nji buzë e thame/ E nji sy i harruem prej lotit…/Asht mendja e atij që i hanë duert / E lyp me i thanë një gja t’bukur/ Sa me nis fillin e mendimit/ Që cakun e ka te mungesa”. (“Përtej tjetrit”).
Është kjo një mungesë ndaj të cilës çdo njeri ndjehet i dorëzuar. Pjesët tjera të vëllimit ndajnë pak a shumë motive të njëjta. Poetja i sjellë të gjitha në mënyra të ndryshme, duke i shoqëruar me nëntituj karakteristikë.
Poezia “Dimni i Marsit” trajton motivet e ngjarjeve të Marsit në vitet 1998, ngjashëm shkruhet edhe poezia e titulluar “ Elegji”, ku plot dhembje shkruhet elegjia e një zemre:
“ pak hapa më tej/ Asht toka prej kah jam/ Nji copë e vogël dheu/ Që herë-herë/
Kur dimnat hajnë me dhambë/ E vnoj n’vend t’zemrës”.
Çështja e vdekjes shihet ndryshe nga poetja, për të njeriu nuk vdes kur e mbulon dheu a kur bëhet dhe, vdekja e vërtetë është harrimi:
“Harrimi/ Veç harrimi asht vdekja e vërtetë”.
Kjo liri dhe pikëpamje ndryshe shtrihet kudo në gjithë poezitë e poetes, një admirim për botën, për jetën, për gjithçka që e rrethon, vargjet e lira, të cilat i shoqëron me një liri shprehëse dëshmojnë për indivualitetin e poetes dhe për vlerat e vërteta artistike e estetike.
Motivin e perëndisë e shoqëron me vargjet “ na lypësit e pangimë përjetshëm/ a i bajmë vend Zotit n’zemra”,duke treguar se Zoti dhe besimi i vërtetë është në zemrat e njerëzve.
Një bashkëbisedim me hënën vihet pas poezisë së quajtur “Hanë” vargjet e poezisë në fjalë, janë ato që secili nga ne ia themi hënës kur çojmë kryet kah qielli:
“ Hanë/ si buzëqeshje e menjanueme sonte/ a mi falë sytë/ ta shoh botën siç nuk asht/ e mandej t’i fal të mitë”.
Poetja dëfton se një moshë, një kohë vjen dhe njeriu arrin një maturi emocionale me anë të së cilës i percepton ikjet dhe ardhjet e njerëzve në jetën e tij, ku e rëndësishme është lumturia e vërtetë:
“Ka nji çast/ që përplas gjithçka/E si pluhun a shkëlqim/ I ban baras me kurgja”.
Nuk është e padukshme në poezinë e Majlindës ikja nga përpikmëria e shenjave gjuhësore. Asnjëherë nuk fillohet me shkronjë të madhe, duke hapur rrugë për interpretim, duke i dhënë lexuesit çelësin e poezisë së saj, duke i dhënë të drejtën atij të bashkëndjejë me poeten, t’i kthehet vetvetes, të ik nga e kaluara e t’i kthehet prapë asaj. Është një poezi e reflektimeve të kujtesës, dhimbjes, meditimeve, filozofisë personale ku mund ta gjejë vetveten secili njeri. Poetja nuk flet për veten, por flet me veten, me një alter-ego, duke dëshmuar se kjo muranë fjalësh e ndërtuar nga ajo, është një fije e hollë e dritës që e ka shkëlqimin dhe bukurinë e vet.
Shënim: Punimi është prezantuar në lëndën Letërsi aktuale shqipe, te prof. dr. Sali Bashota, studimet master, Dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.
Maj, 2024./ KultPlus.com
