Etiketë: ora e shkrimtarit 2

Mozaik studimesh mbi individualitetet letrare të shekullit të kaluar

Posted on by Kult Plus

Vepra “Ora e shkrimtarit 2”, është një përmbledhje studimesh e vështrimesh me karakter okazional të kujtesës dhe evokimit të vlerave letrare të shekullit të kaluar. Produkt i një opusi studiuesish e letrarësh aktualë të Kosovës, brenda kësaj vepre shkrihen e sintetizohen mendime, përceptime, pikëpamje e qëndrime aksiologjike mbi vlerat e veprat letrare të shkrimtarëve shqiptarë të shekullit XX. Të pranëvendosur njëri pas tjetrit sipas një parimi selektues e kronologjik, këta shkrimtarë parakalojnë në shekullin e ri duke u reprezantuar si poetë, prozatorë, publicistë e estet dhe si rrjedhojë ofrojnë një diversitet interpretimesh e një polimorfizëm varësisht prej zhanrit me të cilin paraqiten.  

Duke selektuar emra personalitetesh si Din Mehmeti, Ramiz Kelmendi, Rrahman Dedaj e Musa Ramadani, studiuesit e kësaj përmbledhjeje ravijëzojnë herë mbi rrafshe të ndryshme të veprës e herë mbi personalitetin e krijuesit për të derivuar si produkt final një portret të përgjithshëm mbi poetikën e mbi vetë autorin. Si rrjedhojë, në vepër do të hetohet integrimi i një rrjeti metodash e qasjesh që do të manifestohen si: ravijëzim i dimensioneve të ndryshme të jetës së autorit përmes finesave të pozitivizmit; gjurmim i tematikës, stilistikës, narracionit, personazhit, përgjithësisht poetikës përmes qasjes strukturale; dhe si hetim i ndërliteraritetit të mundshëm të autorëve shqiptarë me letërsinë botërore përmes qasjes krahasimtare. Duke përzgjedhur kush një metodë dominante e kush një tjetër, këta studiues do të përpiqen të nxjerrin së paku disa elemente kruciale të vizionit të përgjithshëm krijues të këtyre autorëve.

Gjurmimi i binomit figurativ e semantik në poezinë e Din Mehmetit e Rrahman Dedajt

(Dije Demiri – Frangu, Anton Berishaj, Adil Olluri)

Përpjekja e studiueses Dije Demiri – Frangu për të dhënë një imazh sa më besnik dhe të plotë të Din Mehmetit është përkthyer në praninë e finesave të metodës integrale në thelb, sepse në nismë studimi i saj nis rrugëtimin si një përmbledhje e informacioneve rudimentare të biografisë dhe filleve të veprimtarisë krijuese, vazhdon si ilustrim minimal i kontekstit historiko – politik të kohës kur shkruan autori, por tutje studimin e objektit Demiri – Frangu e projekton si orientim drejt rrafshit përmbajtësor që ka poetika e Din Mehmetit, pra përqendrimin në semantikën e poezisë nëpërmjet figuracionit letrar. Diskursin e vet përmbajtësor mbi semantikën dhe figuracionin e këtij autori, studiuesja në fjalë e artikulon mbi parimin e leximit ndërmjet dy kohëve, që vë përballë leximin e së shkuarës dhe të së tashmes, leximin e krijimtarisë nistare e fundore të Din Mehmetit për ta përshkruar tejkohësinë tematike e evolucionin figurativ.

Në esencë, semantikën e poezisë së Dinit, studiuesja Dije e koncepton si të lidhur ngusht me fatin e atdheut dhe ngjarjet historike e politike të viteve ’90, që në thelb kundërmojnë mushtin atdhetar, siç e quan ajo. Por, duke e vështruar paralel me kohën e krijimit dhe aposteriorin e krijimit, Demiri – Frangu heton dy faqe të semantikës: poezi që dikur trumbetonin luftën, bomba që na zgjonte nga letargjia e realitetit të trishtë, të ashpër e dhunues konstaton Demiri – Frangu duke nënvizuar sot një rol më tepër ilustrativ të kësaj poezie që sipas saj vjen si një dëshmi e fortë, si një reliev poetik i një dhembjeje të shndërruar në kujtesë. Pashkëputshmëria prej kontekstit historik të kohës, megjithatë nuk i shpëton syrit kritik të studiueses, e cila nuk e sheh tërësisht pa rezerva këmbimin e detyruar estetik me kërkesat ideologjike të kohës, megjithatë e arsyeton pozicionin utilitar të autorit me kërkesat e kohës, bile vlerëson se poezia e Dinit është frymë e kohës…aritmi e zemrës së popullit të tij.

Me frymën e përqasjes, Demiri – Frangu trajton edhe rrafshin e figurave, duke u fokusuar sidomos në procesin evolutiv të metaforës, që e piketon si determinantë përfaqësuese të poezisë së Din Mehmetit. Duke iu referuar edhe një studimi të Ramadan Musliut në shenjë konkretizimi, kjo studiuese shpërfaqë transformimin e metaforës prej metaforash të zgjeruara e të hipertrofuara me karakter popullor, drejt evoluimit në metafora më të koncentruara, apo metafora semantike siç zgjedh t’i quajë Ramadan Musliu.

Ndonëse kanë një objekt të përafërt studimi, karakterit pak më integral të studimit të Demiri – Frangut, i vihet përballë një qasje më e koncentruar e studiuesit Anton Berishaj teksa rreket të hulumtojë kodin simbolik tashmë të poezisë së Rrahman Dedajt. Berishaj vetë e paralajmëron kufizimin e interesave të veta vetëm në kodin simbolik, sepse niset nga kredot e teorikëve e estetëve se veprat artistike janë simbole dhe se kodi simbolik vetiu lidhet edhe me nënkode tematike e ligjërimore. Me një stil dhe leksik të koncentruar shkencor dhe me një qasje argumentuese që ndalet në vargje, jep shembuj poezish, Berishaj studimin e vet e hap me interesimin mbi arkitektonikën e kodit simbolik, përherë të lidhur ngusht me përmbajtjen, tematikën e poezive. Duke hulumtuar origjinën e kodit simbolik, Berishaj konstaton se simboli te Dedaj krijohet mbi bazën e konstrukteve metaforike, ku segmenti i dytë është bartës i vlerës simbolike.

Megjithatë, përqendrimi më i madh i Berishajt rrëshqet drejt evoluimit që pëson kodi simbolik e bashkë me të edhe semantika e poezive nëpër faza. Në odisejadën e vet hulumtuese, Berishaj gjurmon kodin simbolik e tematik duke identifikuar një mori metaforash e temash prej përmbledhjeve të para e gjer në ato të fundit, vetëm e vetëm për të konstatuar se vëren një amplifikim, një transformim sinjifikativ të metaforës, simbolit e të temave prej poezive të para krahasuar me ato të fundit. Natyra fitomorfe, zoomorfe, kozmogonike dhe më popullore e metaforave dhe simboleve në përmbledhjet e para, sipas Berishajt zgjerohet dhe lidhet me aktualitetin, ndaj siç thotë ai në përmbledhjet e fundit do të krijohen edhe simbolet si: tanku, gazeta, komunikata, grushtshteti…e bashkë me simbolet edhe temat më filozofike e individuale që shquajnë përmbledhjet e para, do të përfshijnë tema të reja si dhuna, hipokrizia, nëpërkëmbja e lirisë njerëzore, trazirat politike e sociale, tema pra që e shqetësojnë njeriun aktual.  

Me rrafshin simbolik do të merret edhe Adil Olluri, që njëjtë sikur studiuesi Berishaj, por me një stil më eliptik e qasje afirmative, evidenton e përshkruan simbolet nëpër fazat e krijimtarisë së Dedajt. Në studimin e vet, Olluri identifikon tri faza, tri mënyra krijimi simbolesh, që nisin rrugëtimin si simbole konvencionale të lëvruara edhe më herët në letërsinë shqipe, së dyti integrohen si struktura simbolike jokonvencionale dhe së treti, sipas Ollurit, Dedaj bën një përdorim të spikatur jokonvencional e personal të simboleve konvencionale. Studimi i Ollurit përshkon edhe rrafshin tematik dhe përmbajtësor të poezisë së Dedajt, që për të del mjaft diverse. Olluri vë theksin në një varg temash e konceptualizimesh që sjell poezia e Dedajt që nga origjina, nostalgjia, arti i fjalës së bukur, tëhuajësimi, zvetënimi e sidomos vendlindja e fëmijëria që për Ollurin janë pjesë e pandashme e të gjitha përmbledhjeve. Mbi këtë laramani temash e simbolesh, sipas Ollurit, e gjitha poezia e Dedajt e bart vulën e një poezie në thelb meditative, refleksive, sepse siç shprehet edhe vetë, poezia e Rrahman Dedajt është kryekëput ligjërim i një krijuesi mendimtar që shpreh mendime për çështje e dukuri, se sa që shpreh ndjesi për to. Studimi i Ollurit herë – herë shpalosë edhe shkëndija pozitiviste e aksiologjike ku projektohen dromca të jetës e krijimtarisë së Dedajt, bashkë me vlerësime subjektive ku Olluri ngre në piedestal poezitë e Dedajt, që madje i quan edhe perla poetike, por që këto shkëndija mbesin më terciare në krahasim me qasjen dukshëm më pozitiviste që do të sjellin në vazhdim Ibrahim Kadriu e Agron Gashi.

Poliedrizmi i Ramiz Kelmendit e Musa Ramadanit në dritën e dialogut

(Ibrahim Kadriu, Binak Kelmendi dhe Agron Gashi)

Kur thuhet qasje pozitiviste për Ibrahim Kadriun e Agron Gashin nënkuptohet shpërfaqja eksplicite e personalitetit të krijuesit, pa dhënë informacione direkte biografike, por duke u vënë në bisedë direkte me vetë autorin, ashtu që në studimet e të dyve, nuk janë studiuesit, por janë kryesisht autorët ata që e prezantojnë veten përpara lexuesve.

Studimin e vet, studiuesi Ibrahim Kadriu e artikulon prej pozitës së bashkëbiseduesit e asaj të lexuesit. Në pjesën e parë të studimit, Kadriu, në vend të monologimit mbi figurën e Ramiz Kelmendit, kryesisht dialogon bashkë me Ramiz Kelmendin duke e bërë këtë autor të afërt e të prekshëm për lexuesin. Prej evokimit të një episode në tren dhe prej dialogut direkt me Ramiz Kelmendin, studiuesi Kadriu nxjerr autorin prej katër prizmash të ndryshëm: R.Kelmendin si njeri te i cili shquan modestinë e humorin; si përkthyes te i cili ndërfut vlerësimin e Kelmendit mbi përkthimin në letërsinë shqipe; gazetar e krijues që vetë Kelmendi i sheh si dy fusha të pandashme dhe veten si homoduplex të tyre dhe së fundmi Ramiz Kelmendin si kritik dhe preokupimet e tij mbi mosleximin, nepotizmin në kritikë e përdorimin jo të drejtë të gjuhës shqipe. Po këtë portretizim poliedrik që e nxjerr prej revistës, Ibrahim Kadriu do ta gjejë edhe prej pozitës së lexuesit. Me një stil të çliruar prej dromcave teorike e kritike dhe me ligjërimin që më tepër i ngjan përshtypjes prej lexuesi, Kadriu përqendrohet në veprën “Ditari” të autorit Kelmendi, te e cila çmon stilin e autorit, poliedrizmin e polimorfizmin që shfaq vepra. Kadriu heton në këtë vepër shkrirjen e biografemave, kontekstit historiko – politik, dromcat gazetareske e letrare të Kelmendit, që e plotësojnë personalitetin e Kelmendit, sepse siç ka vënë re Ibrahim Kadriu, deshifrimi i veprave përmes ngjyrosjes biografike më së miri vjen në shprehje pikërisht te shkrimtari Ramiz Kelmendi. Ndaj, te “Ditari” Kadriu gjen referencën dominantë për të depërtuar brenda figurës së Kelmendit ose siç thotë vetë Kadriu për të shëtitur bashkë me autorin rrugëve kah kishte shkuar ai.

Prej figurës poliedrike të Ramiz Kelmendit që e nxjerr Kadriu, studiuesi tjetër Binak Kelmendi, që gjithashtu merret me të njëjtin autor, do të përqendrohet në Ramiz Kelmendin – publicist, megjithatë duke ia njohur kontributin edhe në veprimtarinë përkthyese e krijuese. Që në hyrje të studimit, Binak Kelmendi reflekton një qasje aksiologjike të admirimit për publicistikën e Ramiz Kelmendin, duke e gërshetuar me një historik të shkurtër të inkuadrimit të R. Kelmendit në publicistikë, dhe fokusohet në tri vepra publicistike “Letra prej Ulqini”, “Fytyra dhe turinj” dhe “Kokrra kripe”. Kelmendi hyn në mënyrë koncize në përmbajtjen e secilës vepër dhe derivon prej andej elemente të përgjithshme të përmbajtjes, por theksin e vë në diversitetin zhanror që sjellin të tri veprat si korrespondencë, polemikë dhe përmbledhje publicistike. Me këto tri vepra, studiuesi Kelmendi e karakterizon publicistikën e autorit si stisje edhe mbi rrethanat politike të kohës, madje vepra “Letra prej Ulqini” sipas tij tejkalon zhanrin thjesht gazetaresk dhe merr kontura të kronikës e dëshmisë historike mbi shqiptarët e viteve ‘90 brenda e jashtë Kosovës. Jo vetëm në këtë vepër, por përgjithësisht sipas studiuesit Kelmendi ky autor ka ditur të shfrytëzojë hapësirën që ia ka lejuar koha e rrethanat politike për të shprehur atë që ka qenë me interes për publikun. Ndaj, lidhjen e ngushtë mes rrafshit krijues dhe rrafshit historik e politik të kohës, duket sikur Binak Kelmendi e shpallë si veçori krijuese të Ramiz Kelmendit prej cilitdo prizëm. Prej rrethanave historike të kohës s’mund të shkëputet as vetë Binak Kelmendi, ndaj ky studim i tij karakterizohet për një përdorim të gjerë të digresioneve me karakter historik e politik të raporteve shqiptare – jugosllave, e herë – herë edhe me digresione të karakterit pozitivist që nxjerrin detaje më anësore nga jeta e autorit.

Forma e dialogut që në përmbledhje nisi me Ibrahim Kadriun, aplikohet edhe prej Agron Gashit, këtë herë te Musa Ramadani. Krahas një qasjeje të përgjithshme ndaj krijimtarisë së Musa Ramadanit që depërton prej dromcave biografike të autorit, nëpër historikun e krijimtarisë dhe nëpër një paraqitje të elementeve rudimentare nëpër veprat e tij, një fokus të veçantë studimi i Agron Gashit merr në pjesën e dialogimit me autorin. Përmes dialogimit, Agron Gashi e nxjerr Musa Ramadanin nën prizmin e estetit e me premisa prej filozofi dhe e lë të flasë vetë para lexuesit. Me një stil konciz e të koncentruar të pyetjeve, Gashi shpërfaq përpjekjen e Musa Ramadanit si estet për të krijuar një manifest letrar, estetik e i – medial të ndërtuar mbi pesë parime të paracaktuara. Këtë manifest, që autori Ramadani e kishte emërtuar si verrleizëm, në dialog e sipër me studiuesin Gashi, e koncepton si kthim në të njëjtën pikë të fillimit e mbarimit, si diçka që përsëritet në mënyrë ciklike, duke ia referuar këtë proces ciklik edhe vetë procesit të krijimtarisë që përmbyllet në një rreth të caktuar, me fillim e fund të ngjashëm. Idenë për verrleizmin e nxjerr prej filozofisë ekzistencialiste, ndaj Gashi prej dialogut derivon edhe dromcat filozofike të autorit e admirimin për ekzistencializëm. Duke zgjatur komunikimin me autorin, Gashi në mënyrë implicite nxjerr një lexim sistematik që Musa Ramadanit ua bën ekzistencialistëve në fillimin e fundin krijues, në të cilin heton një ndryshim të qëndrimeve prej një mohimi absolut, së paku drejt qëndrimeve që divergjojnë në tjera drejtime pak më relative. Sado që në dialog, studiuesi Gashi mban një qëndrim më të përmbajtur dhe neutral ndaj Musa Ramadanit duke u mjaftuar me prezentimin e këtij autori prej dy këndeve të reja, pra finesat estetike e filozofike, në qëndrimin e përgjithshëm të Gashit, hetohet një qasje admirimi ndaj këtij autori. Për Gashin, Musa Ramadani mbetet jo vetëm avangardist e eksperimentues në forma e fusha të ndryshme të letërsisë, por edhe sharmi e eleganca e brezit të kohës kur krijoi.

Kundrimi multipërspektiv i Osman Gashit mbi prozën e shkurtër të Musa Ramadanit

Trajtimi i prozës së shkurtër të Musa Ramadanit prej disa rrafshesh e përspektivash, i ka dhënë studimit të Osman Gashit një karakter më integral, më përgjithësues, ani pse ligjërimi dhe stili i tij artikulohen si detajizues e argumentues përmes gërshetimit me citate e fokusimit në tregime të caktuata. Gashi që në nismë trajton binomin strukturë – përmbajtje të tregimeve, prej nga bën me dije se strukturalisht tregimet e Musa Ramadanit e plotësojnë kërkesën kruciale të një fillimi influentiv konciz dhe një efekti rrëmbyes për t’u receptuar vëmendshëm prej lexuesit. Ndërkaq, në rrafshin e përmbajtjes, Gashi i identifikon tregimet e disa romane të këtij autori kryesisht si prozë refleksive e të rrjedhës së ndërdijes, ku siç thotë Gashi shpalos të fshehtat e një bote të trazuar, e një individi të pasigurtë e gjithsesi të rrezikuar nga agensët e ndryshimit. Gashi përmend këtu edhe produksionin tematik me origjinë popullore, si risemantizim prej Eposit të kreshnikëve, ndërkohë që temat si ambienti urban, njerëzit e margjinave, pleqtë, gratë dilemat e njeriut të thjeshtë, përpjekja për shkëputje e distancim nga jeta publike e herë ajo politike shenjojnë produksionin tematik që kap syrin e studiuesit Gashi teksa flet për tregimet e Musa Ramadanit e me theks të veçantë përmbledhjen “Fluroma”.  

Duke u vënë syrin tregimeve të veçanta, kësaj here të përmbledhjes “Satana ma vodhi gurin e urtisë”, Gashi rrëshqet në fushën e personazheve ku përshkruan shkurtimisht, por qartë tipat e personazheve që ndërton Musa Ramadani në tregimet e veta, e që për Osman Gashin konotojnë në njerëz që vijnë nga periferia e jetës e në individë me shpresa të thyera, të vetmuar e të tëhuajësuar e ndonjëherë edhe viktima të mentalitetit provincial. Gashi shpreh interesim edhe për kategorinë e narratorit dhe narracionit, duke veçuar si specifikë sidomos rrëfimin nga veta e parë e narratorin homodiegjetik, dhe një përzgjedhje e përdorim i tillë sipas Gashit i ka bërë të mundur Musa Ramadanit që në mënyrë më të natyrshme të derdh tërë potencialin e tij krijues e emocional. Modernizmi dhe postmodernizmi sipas Gashit bëhen rrymat midis të cilave observon e huazon penda krijuese e Musa Ramadani, ndaj siç thekson Gashi, kjo bën që vepra e tij të jetë në linjë me zhvillimet në letërsinë bashkëkohore që krijohet në botë. Kjo linjë e përbashkët i hap rrugë një relacioni përqasës, ndaj dy studiuesit Gashi bëjnë me dije ngjashmërinë e Musa Ramadanit me Buxatin, Borhesin e Kafkën. Sidomos ngjashmërinë me Buxatin, Osman Gashi e sheh edhe si influencë të mundshme të përkthimit që i kishte bërë Musa Ramadani në gjuhën shqipe. Po kjo influencë sipas Gashit përcakton edhe relacionin me autorin iranian Sadek Hedajat e Upanishadat indase, që ndërfuten në tregimet e M.Ramadanit si reminishenca që derivojnë nga Lindja, sepse siç heton Osman Gashi, sidomos ky raport me Lindjen në prozën krijuese të Musa Ramadanit shndërrohet në preokupim të thellë e obsesion. Kjo qasje krahasimtare shenjon rrafshin e fundit të studimit të Gashit mbi prozën e M.Ramadanit, në të cilin studim, Osman Gashi e identifikon Musa Ramadanin si një shkrimtar risish, me të cilin lidhet ngusht përdorimi për herë të parë i formave vizuale e qasjeve tjera eksperimentale në letërsinë shqipe.

Përgjithësisht, duke përshkuar me penelatë të trashë gati të gjitha metodat e me penelatë të hollë një formë e metodë më përfaqësuese brenda një autori, me finesa të holla të një stili herë poetik e herë shkencor, herë eliptik e herë detajizues, studiuesit e kësaj vepre kanë ndërtuar pikëpamjet e veta sinjifikative për secilin autor dhe artin që ai autor përfaqëson. E këto pikëpamje nxjerrin në pah krijues që marrin rolin e misionarit duke iu afruar zhvillimeve të kohës si rasti i Din Mehmetit, por edhe krijues që rrethanat e kohës i gërshetojnë me qasje eksperimentale moderne e postmoderne si rasti i Musa Ramadanit. Nga vëzhgimet e këtyre studiuesve del një spektër letrar, publicistik, estetik me aplikimin e gati të gjitha formave e të gjitha zhanreve deri në ato më komplekse që, për studiuesit e kësaj përmbledhjeje, bëhet vlerë në letërsinë shqipe.

Ndaj, me një variacion qëndrimesh ndaj këtyre autorëve, duke i parë herë me neutralitet e herë me admirim e përzemërsi, studiuesit e kësaj përmbledhjeje përpiqen që, kush më pak e më tepër, t’i afrojnë këta shkrimtarë me lexuesin aktual dhe përfundimisht ta shpallin eternalitetin e veprave të tyre, duke u siguruar vend të përhershëm në Parnasin e krijuesve.  

Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Letërsi aktuale shqipe”, që ligjërohet nga Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, Dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.

Rrezartë Morina / KultPlus.com

Përmbyllet ‘Ora e shkrimtarit 2’ me përkujtimin e autorit ikonik të letërsisë bashkëkohore shqipe, Musa Ramadani

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Mbrëmë në ambientet e KultPlus Caffe Gallery u përkujtua figura e Musa Ramadanit, një krijues i veçantë i letërsisë bashkëkohore shqipe që la gjurmë të pashlyeshme në kujtesën e çdo njeriu të pranishëm në mbrëmjen letrare që i dedikohej këtij poeti, dramaturgu, përkthyesi e shkrimtari unik, siç ishte vetë ai. Për publikun, ky përkujtim erdhi në kuadër të aktiviteteve letrare të organizuara nga PEN Qendra e Kosovës, e që shënon edhe fundin e këtij edicioni, shkruan KultPlus.

Për të nderuar Ramadanin, në panel të ftuar ishin të ftuar: profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Osman Gashi dhe shkrimtari Agron Gashi, nën moderimin e Ibrahim Berishës, të cilët diskutuan e shpalosën para publikut me një nostalgji të madhe se çfarë vlerash të mëdha kishte dhe vazhdon t’i ketë Ramadani dhe vepra e tij.

Mbrëmjen e hapi moderatori Ibrahim Berisha, i cili Ramadanin e konsideronte si një shkrimtar i cili ishte i përkushtuar vazhdimisht në fushën e kulturës. Ai identifikohej me përzgjedhjen e vazhdueshme të teatrit e ishte i spikatur për lidhjet e tij me atë se çfarë ka ndodhur me fushën e dramës. Ndërkohë, poezia e proza cilësohen si fokuset kryesore të krijimtarisë së Ramadanit.

“Me cigaren në dorën e majtë e kapelën që e mbante çdo herë, përherë me një libër në dorë, Ramadani ishte i vetmuar por shumë miqësor, i dashur vazhdimisht, krenar dhe gjithmonë i gatshëm të bisedojë për letërsi e çështje kulturore”, kujton Berisha Berisha para se t’iu ipte fjalën dy panelistëve.

Pastaj, duke e cilësuar Musa Ramadanin si ‘Avangardisti i Kosovës’, shkrimtari Agron Gashi e lartëson figurën e autorit i cili për të duket se ka sjellur një frymë të re në të gjitha zhanret letrare.

“Musa Ramadani, aristokrat në jetë e në letra, rreth pesë dekada më parë solli një frymë të re në të gjitha zhanret letrare: poezi, prozë, dramë, kritikë teatri dhe gazetari. Ai përherë ishte dhe mbeti konsistent në veprime e brilant në shkrime. Musa Ramadani jetën e bëri art, dashurinë, dhimbjen-letërsi. Dhe s’kishte se si të ishte ndryshe: Mik i Pashkut e i Teki Dervishit, i Beqir Musliut dhe i Jusuf Gërvallës, i Bekim Fehmiut, i Rugovës, dhe i shumë të tjerëve, që janë në amshim, por edhe në mesin tonë, e që ngushëllohen me librin e tij të gjallë. Musa Ramadani ishte sharmi dhe eleganca e këtij brezi. Ndaj, jeta dhe vepra e tij është një simbioze identitetesh e personalitetesh letrare, për të qenë vetë krejt unik, në kulturë e komunikim, kërkues dhe eksperimentues i madh, përgjithmonë i hapur ndaj frymës letrare evropiane”, thotë Gashi.

Sipas tij, Musa Ramadani ka lënë një bibliografi të pasur që kap mbi gjysmë shekulli krijimtari letrare, nga viti 1969 e deri më sot. Fitues i shumë çmimeve, vepra e Musa Ramadanit është cilësuar si e gjerë dhe e shumanshme, në prozë, poezi, pikturë, kritikë teatri, muzikë dhe gazetari.

“Shkrimtari Musa Ramadani ka motivuar që letërsia bashkëkohore shqipe të pasurohet me laramani formash, teknikash të rrëfimit e të shkrimit poetik. Kështu, vepra e tij paraqet një enciklopedi formash letrare, duke lëvizur nga dokumentariteti te fiksionaliteti i thellë. Ajo është e hapur ndaj teksteve dhe mediumeve të ndryshme, si: muzikës, pikturës, kinematografisë. Mirëpo, kur kritika dhe lexuesit menduan se Ramadani i kreu të gjitha provat e eksperimentimit në të gjitha zhanret, ashtu si sivëllezërit e tij letrarë, pikërisht kur në Kosovë u riaktualizua zezona si fatum, Ramadani shpërtheu me një tjetër model romani, roman sintezë siç është Antiprocesioni (1997), të cilin edhe vetë autori e ka cilësuar si roman metafizik, sintetik dhe mistik”, thotë ai.

Për Gashin, autori me poezinë e tij personale e mitike, herë me shenja autobiografike, herë me finesa filozofike, shënjon një hap me tutje drejt një avancimi të gjuhës poetike. Kësisoj, Ramadani është nismëtar dhe përfaqësues i poetikes voko vizuale, sinjalistike dhe intermediale në letrat shqipe.

“Shkrimtari Musa Ramadani me prozën e tij, qoftë ajo sipas skemës klasike, moderne e postmoderne, letërsisë shqipe i ka dhënë modele të veçanta dhe krejtësisht autentike. Ajo është letërsi e erudicionit të thellë me elemente të theksuara moderne dhe postmoderne. Proza e tij, përveç tjerash, përfaqëson më së miri golgotën shqiptare, siç është romani Zezona, e cila trandi pushtetin politik dhe për katër vjet mbeti e mbyllur nëpër sirtarë të zyrave të ish sistemit”, përfundon Gashi.

Ndërsa, për të treguar më thellësisht për prozën e shkurtër të Musa Ramadanit, foli profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Osman Gashi.

“Musa Ramadani është pa dyshim një nga krijuesit më të veçantë të letërsisë bashkëkohore shqipe të këtij krahu, një nga shkrimtarët më produktivë – romancier, dramaturg, poet, tregimtar, kritik teatri, publicist e përkthyes. Është i veçantë për shkak të vëllimit të veprave letrare, por para së gjithash, për shkak të risive që ka sjellë në të gjitha veprat e tij e që përgjithësisht janë në linjë me zhvillimet në letërsinë evropiane e më gjerë. Në fushë të poezisë, përveç tjerash ai e çon deri në skajshmëri tipin e poezisë associative, eliptike si dhe fut ndër të parët të ashtuquajturën poezi vokovizuale e kaligramin. Në prozë shquhet për asimilimin e teknikave moderne e postmoderne të shkrimit, monologun e brendshëm, kodimin e dyfishtë, asociacionin e introspeksionin, pastishin etj. Me disa tipare që e karakterizojnë, proza e shkurtër e Ramadanit na e kujton prozën e Borhesit e të Dino Buxatit, duke pasur parasysh elementet esesistike, përzierjen e mitit, historisë e letërsisë, misterin, fantastiken etj”, thotë Gashi.

Sipas tij, Musa Ramadani ka qenë përkthyes i çmuar duke pasur parasysh prurjen e veprave të shkrimtarëve të njohur në gjuhën shqipe, si: Per Lagerkuist, Jezhi Andzhejevski, Dino Buxati dhe disa shkrimtarë të Lindjes ndër të cilët duhet veçuar romanin “Legjenda mbi Araratin” të autorit turk Jashar Qemal dhe “Bufi i verbër” të Sadek Hedajat, I cili është quajtur edhe Kafka I Lindjes. Nuk duket të jetë e rastësishme përzgjedhja e veprave nga këto letërsi, madje raporti i tij me Letërsitë e Lindjes shpesh sikur shndërrohet në një preokupim të përhershëm a obsesion.

“Temat e motivet kryesore që trajtohen në tregimet e tij janë: jeta e preokupimet e njeriut nga ambienti urban, njerëzit e margjinave, të braktisurit, pleqtë, gratë, kotësia, dilemat e njeriut të thjeshtë, përpjekja për shkëputje e distancim nga jeta publike si dhe a ajo politike. Që nga viti 1969, kur botoi veprën e parë, vëllimin me poezi “Mëkatet e Adamit”, Musa Ramadani u shqua si një individualitet krijues karakteristik me një botë të veçantë preokupimesh e observimesh artistike. Libri me tregime “Satana ma vodhi gurin e urtisë”, i botuar më 1987 shpreh një avancim të dukshëm në planin përmbajtësor, tematik e stilistik të krijimtarisë së deriatëhershme të M. Ramadanit. Gama e interesimeve tematike të autorit është mjaft e gjere. Të tetëmbëdhjetë tregimet e këtij vëllimi na e shpalojnë një botë specifike, në dukje të parë të përshkruara me gjuhën e përditshmërisë, por ku fshihet tendenca për alegorizim e aluzione të mirëfillta”, thotë ai.

Për Osmanin, Musa Ramadani me sukses ka risemantizuar dhe riformësuar motivet e letërsisë sonë popullore, veçanërisht në tregimet: “Tri dritaret” dhe “Pogaçja e gurtë”.

“Në tregimin e fundit të përmbledhjes “Satana ma vodhi gurin e urtisë”, autori ka vënë në spikamë dukurinë e shpërnguljes, jo duke e përshkruar atë, por përmes pasojave të mëvonshme që lë kjo dukuri në psikën e njerëzve. Takimet pas një kohe shumë të gjatë gjithsesi janë të dhembshme. Ato kurrsesi të vihen në raporte afrie e të natyrshme. Studiuesi amerikan i letërsisë Harold Blum i kishte identifikuar dy lloje tregimesh: ato që rrjedhin nga Çehovi dhe ato që rrjedhin nga Borhesi. Cili lloj dominon deri sot në letërsinë shqipe, nuk mund ta them tash me siguri, por jam i bindur se në thelbin e tregimit të Musa Ramadanit nuk qëndron trashëgimia e Çehovit”, përfundon Osmani.

Ndërkaq, në një mbrëmje letrare si kjo, përveç mendimeve të artikuluara dhe analizave letrare të shpalosura me radhë nga paneli, tutje nga të pranishmit u treguan histori të veçanta e kujtime të cilat vështirë se harrohen ndonjëherë.

Në anën tjetër, kësaj mbrëmjeje nuk i mungoi as fryma poetike e që mbrëmë erdhi pikërisht nga dy studente të Degës së Letërsisë si: Edlira Musliu dhe Festina Krasniqi, të cilat në një kontrast të dallueshëm nga njëra-tjera, po aq edhe të veçantë, para publikut recituan poezitë: ‘Manët nuk harrojnë’, ‘Miqtë e mi memecë’, ‘Një mëkat pranvere’ si dhe ‘Molla e Eridës’, duke bërë kështu që jehona poetike e autorit të dhurojë shkëndija frymëzimi tek të pranishmit.

Ky ishte aktiviteti i shtatë me radhë dhe njëkohësisht i fundit në kuadër të projektit të sivjetmë “Ora e Shkrimtarit2” e PEN Qendrës së Kosovës.   

Më parë janë përkujtuar shkrimtarët si: Latif Berisha, Enver Gjerqeku, Azem Shkreli, Rrahman Dedaj, Din Mehmeti dhe Ramiz Kelmendi. / KultPlus.com

Përkujtohet Rrahman Dedaj, Olluri: Dedaj, ndër poetët më ikonikë të letërsisë shqipe të gjysmës së dytë të shekullit XX

Posted on by Kult Plus

Flonja Haxhaj

Jeta dhe vepra e  shkrimtarit nga Podujeva, Rrahman Dedaj, u përkujtua në mbrëmjen ‘Ora e Shkrimtarit 2’ organizuar nga PEN qendra e Kosovës. Në panelin e kësaj mbrëmje që u mbajt në KultPlus Caffe Gallery ishin të ftuar profesori i Letërsisë, Anton Berishaj dhe shkrimtari Adil Olluri, shkruan KultPlus.

Fjalën i pari e mori moderatori i kësaj mbrëmje, profesori, Sali Bashota. Ai e cilësoi shkrimtarin Dedaj si një ndër poetërt më të rëndësishëm të shekullit XX dhe XXI.

“Jemi mbledhur këtu për të përkujtuar jetën dhe veprën e Rrahman Dedaj, njërit ndër poetët më të rëndësishëm të poezisë shqipe të shekullit të XX-të por edhe të shekullit XXI. Një poet që ka sjellë risi në poezinë bashkëkohore shqipe.”- thotë Bashota.

“Simboli është figura e tij dominonte në krijimtarinë e Rrahman Dedaj duke filluar me veprën ‘Simfonia e fjalës’, ‘Etje’, ‘Lulëzim hijesh’, ‘Jeta gabon’ dhe ka kulmuar me veprën e tij botuar në vitet 80-ta ‘Gjërat që s’preken’, që bashkë me ‘Lum Lumin’ të Ali Podrimjes, konsiderohen ndër veprat më të mira të poezisë shqipe”- shton tutje Bashota duke folur për krijimtarinë letrarë të Rrahman Dedaj.

Moderatori Bashota më pas fjalën ia dha profesorit Anton Berishaj i cili foli për kodin simbolik në poezinë e Rrahman Dedaj.

“Për poezinë e Rrahman Dedajt është shkruar mjaft. Dhe gati të gjithë ata që janë marrë me studimin e kësaj poezie e kanë trajtuar edhe sistemin simfiolk të saj, parimet e strukturimit dhe të funksionalizimit të tij brenda tekstit poetik. Ne këtë aspekt janë arritur rezultate të pakontestueshme. Ne do të përpiqemi që, duke u mbështetur në rezultatet e arritura, t’i shtojmë disa elemente të reja që do ta përplotësonin ndriçimin e kësaj problematike.”- thotë profesori Berishaj.

Profesori Berishaj, duke folur për poezinë e Dedajt, vlerëson se ndonëse ai është një poet që nuk shquhet për kthesa të dukshme në rrugën e tij krijuese, poezia e tij ka pësuar, megjithatë, një evolucion të rëndësishëm si në planin tematik, ashtu edhe në planin e stilit dhe te strukturës figurative.

“Rrahman Dedaj i ka botuar dhjetë përmbledhje poetike (Me sy kange 1962, Simfonia e fjales 1968, Balade e fshehur 1970, Etje 1973. Gjerat që s’ preken 1980, Jeta gabon 1983, Fatkeqësia e urtisë 1987, Dreqi nuk plaket 1991, Kryqëzim hijesh 1997, Zori thote ndryshe Adam 2006) Edhe pse është njëri nga ata poetë që nuk shquhen me kthesa të dukshme në rrugën e tyre krijuese, poezia e tij ka pësuar, megjithatë, një evolucion të rëndësishëm si në planin tematik, ashtu edhe në planin e stilit dhe te strukturës figurative. Nëse në dy përmbledhjet e para, “Me sy kange” dhe “Simfonia e fjalës”, e pjesërisht edhe në përmbledhjen e tretë, “Baladë e fshehur”, ne strukturen figurative do të dominojë metafora, në përmbledhjet vijuese do të zoterojë simboli, i cili, krahas metonimisë dhe metaforës të ndërtuar mbi mospërputhshmërine predikative, do të bëhet shenjues i strukturës figurative edhe i permbledhjeve “Jeta gabon” dhe “Fatkeqësia e urtise” (por edhe i atyre të mëpastajme), në të cilat gjithnjë e me tepër ka për të zënë vend “imazhi realist” dhe shprehja më e hapur poetike, por si në fazën e parë ku dominon metafora, ashtu edhe në këto përmbledhje, faktura poetike do t’i nënshtrohet kodit simbolizues. Për këtë arsye kjo poezi do të trupëzojë në vete një simbolikë të pasur.”- shton më tutje profesori Berishaj, përcjell KultPlus.

Ndërkaq, shkrimtari Adil Olluri e konsideron shkrimtarin Dedaj si një ndër poetët më ikonikë të letërsisë shqipe të gjysmës së dytë të shekullit njëzetë dhe një nga zërat më përfaqësuses të poezisë shqipe të shkruar dhe botuar në Kosovë gjatë kësaj periudhe.

“Poezia e Rrahman Dedajt që nga përmbledhja e tij e parë, e botuar në vitin 1962, dhe deri në përmbledhjen e fundit, të botuar ne vitin 2006, një vit pas vdekjes se tij, është kryekëput ligjërim i një krijuesi mendimtar, që shumë vëzhgon, sodit dhe shpreh mendime për çështje e dukuri, se sa që shpreh ndjesi për to. Ai qellim parësor e kishte mendimin sa muzikalitetin e vargut dhe përjetueshmërinë e gjërave. Kjo e bën poezinë e Dedajt të marrë ngjyrë filozofike dhe medituese, madje edhe konceptuale. Ai e konceptualizom të kaluarën, origjinën, nostalgjinë, artin fjalës së bukur, njeriun dhe dinjitetshmërinë e ti, përballjen me vërtetësinë e gjërave, fatkeqësinë e gjithmonshme të qenies njerëzore, tejkohshmerineë e gjërave, paprekshmerinë e disa fondamenteve qenësore, thuajesimin, zvetënimin etj. Pra, interpretimi me i mundshëm dhe më i arrirë i poezisë së tij mund të bëhet nëse i zberthejmë ngadalshëm idetë dhe konceptimet e poetit, se sa nëse bëjmë lexim stilistik dhe analizë të formës poetike.” – thotë Olluri.

Për fund, Olluri thotë se Rrahman Dedaj është një nga krijuesit shqiptarë qe i shkroi vargjet thuajse më të bukura për artin e fjalës së bukur poetike.

“Aty ai shpalos një konceptim të tij personal e artistik rreth poezisë dhe artit te shkrimit. Kjo i bën poezitë konceptuale, që është shenjë dalluese e krjimtarisë së tij artistike. Ndër poezitë që do t’i dallonim në ketë drejtim jane “Simfonia e fjales” e përmbledhjet po me ketë titull, poezia “Kënga” e po kësaj përmbledhjeje, si dhe nje varg poezish tjera, qe do të mund t’i përmendnim në një veshtrim me të gjatë rreth krijimntarisë së ketij poeti. Poezitë e lartcekura pa mëdyshje mund t’i vlerësojmë si perla poetike, në të cilat meditohet per artin e fjalës, për simfoninë e bukur që mund të prodhojë një poezi.” – shton më tutje Olluri.

Ndërkaq, ‘Ora Shkrimtarit 2’ do të përfundojë më 16 nëntor me përkujtimin e shkrimtarit Musa Ramadani. Përveç Dedajt, në kuadër të kësaj mbrëmjeje në KultPlus Caffe Gallery janë përkujtuar edhe shkrimtarë të tjerë si Latif Berisha, Enver Gjerqeku, Azem Shkreli, Din Mehmeti dhe Ramiz Kelmendi./KultPlus.com

‘Ora e Shkrimtarit 2’ përkujton shkrimtarin Ramiz Kelmendi, proza dhe drama e të cilit pasuroi letërsinë shqiptare

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Jeta dhe vepra e shkrimtarit të ndjerë, Ramiz Kelmendit, sonte u përkujtua në aktivitetin e pestë me radhë në kuadër të projektit “Ora e Shkrimtarit 2” nga PEN Qendra e Kosovës të mbajtur në KultPlus Caffe Gallery, me ç’rast në këtë mbrëmje letrare u shpalosën jo vetëm analizat e ndryshme letrare por edhe momentet nga më të përzemërta të të pranishmëve që kishin ndarë me shkrimtarin, shkruan KultPlus.

Fillimisht, moderatori Haqif Mulliqi, nisi takimin letrar me fjalimin e tij duke folur fillimisht për jetën e shkrimtarit e më pas duke ndarë edhe ndodhi nga kujtesa e tij me të.

“Ramiz Kelmendi ka qenë një satirist, një tregimtar, ka shkruar radiodrama, është shquar si bashkë skenarist i filmit “Gjurmë të bardha” me Ekrem Kryeziun, ka shkruar romane, profesor i Universitetit, pra njihet si një personalitet kompleks. Ai ishte edhe një përkthyes i jashtëzakonshëm, i pasionuar me emrat më të shquar të letërsisë botërore”, thotë Mulliqi.

Gjithashtu, i pranishëm në këtë ngjarje për të folur më thellësisht për botimin e Kelmendit, të titulluar “Nga ditari im”, ishte edhe shkrimtari Ibrahim Kadriu.

“Emri i Ramiz Kelmendit me dekada ka gjetur hapësirë në të gjitha gazetat dhe revistat tona dhe në raftet e bibliotekave me aq shumë libra origjinal dhe përkthime. Ai paraqet një individualitet të veçantë si krijues e pedagog, duke dëshmuar individualitetin me kreativitet dhe angazhime organizative në krye të edicionit botues të “Rilindjes”, në teatër dhe së fundi si themelues i shkollës së gazetarisë nga e cila kanë dalë kuadro që u bënë kontribuues të mjeteve të informimit. Kur përmend edicionin botues, më kujtohen vitet e fundit të gjashtëdhjetave kur, falë angazhimit të drejtpërdrejt të Ramiz Kelmendit, u pasuruan bibliotekat tona me botimet e Tiranës pikërisht në kohën kur ende merrte frymë politika e etiketimit të botimeve të Shqipërisë”, thotë Kadriu.

Sipas tij, libri “Nga ditari im” si i tillë ka vlerë të shumëfishtë, meqë ngërthehet përmes rrëfimeve të “huazuara” në periudhën kohore prej dekadave, rrëfime që janë të pasuruar me referenca, por edhe me nuanca të asaj përditshmërie që na ndihmojnë ta kuptojmë atë realitet të hidhur përmes së cilit, autorit, i është dashur të kapërcejë gjithnjë me frikën e të ndjekurit.

“Duke lexuar Ditarin, duke shëtitur bashkë me autorin rrugëve kah kishte kaluar ai, më erdhi një si qortim për veten, se nuk e kisha njohur sa duhet, se pata fat (me këtë lexim) ta njihja më të plotë, sado që gjatë këtyre pesë dekadave prej kur këmbenim mendimet dhe përvojat, e kisha të qartë portretin e këtij krijuesi, si figurë komplete e letrave shqipe. Asaj njohjes sime paraprake, faqet e ditarit të tij, i erdhën si dëshmi për të deshifruar shumëçka biografike në veprat e shkrimtarit”, thotë Kadriu.

Për Kadriun, libri “Nga ditari im”, përkundër dilemës së autorit, të shkruhej apo të mos shkruhej, që e thotë në parathënie, është fat që, megjithëkëtë, është shkruar dhe, para lexuesve, del edhe si roman, edhe si dramë, edhe si tragjedi, por edhe si komedi. Për të gjitha këto zhanre ky ‘Ditar’ ka brumë të mjaftueshëm dhe, me atë brumë, i ndihmon teorisë mbi individualitetin e shkrimtarit si protagonist e veprave të veta.

“Kur e kemi parasysh Ditarin, na vjen keq që aq shumë tema të shtruara në faqet e këtij libri në mënyrë fragmentare, nuk janë realizuar si vepra (të tjera) të veçanta. Ndoshta për këtë ka ndikuar tërheqja, për një kohë të gjatë, e shkrimtarit nga shkrimi, e që mund të kuptohej si revoltë për shkak të ndodhurave politike përmes dhunës mbi shqiptarët. Largimi nga krijimi i këtij autori, prandaj, mund të kuptohet edhe si varfërim i letrave shqipe, por ja që, në moshë të shtyrë të autorit, na erdhi botimi: Nga ditari im”, përfundon Kadriu.

Tutje, prozatori, përkthyesi dhe publicisti, Binak Kelmendi foli rreth publicistikës tek shkrimtari Ramiz Kelmendi, duke e cilësuar atë si rilindës i edicionit, rilindës i publicistikës dhe rilindës i përpjekjeve nacionale për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës.

“Ramiz Kelmendi ka qenë rilindas i “Rilindjes”. Rilindas i edicionit, Rilindas i publicistikës. Dhe Rilindas i përpjekjeve nacionale për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës. Them se ka qenë rilindas i “Rilindjes” pasi që dy periudha të jetës së vet ia kushtoi kësaj gazete. Fillimin e parë në këtë gazetë e nisi në vitin e largët 1947. Këtë e pohon ai vetë, Ramizi, kur thotë se: unë gazetar jam vetëm dy vjet më i ri se “Rilindja”; kjo lindi më 12 shkurt 1945, e unë botova shkrimin tim më të parë në këtë gazetë – dy vjet më vonë”, thotë Kelmendi.

Sipas tij,  “Letra prej Ulgini” është një korrespondencë e sajuar e gazetarit Ramiz me dy rezidentë të Ulqinit (Muho Ficigi- Muharrem Fici dhe Hajro Doçiqit-Hajrudin Doçit) njohës shumë të mirë të situatës politike dhe të gjendjes së përgjithshme shoqërore të shqiptarëve në Kosovë e në Mal të Zi.

“Është evidente se “Letra pre Ulqini”, tejkalon krejtësisht konturat e rëndomta gazetarore, e do të thosha edhe ato publicistike jo vetëm të kohës kur është shkruar, fundi i viteve të gjashtëdhjeta. Si e tillë ajo mbetet një dëshmi me interes për zhvillimet te shqiptarët në ish-Jugosllavi që nuk ishte veçse një Serbi e madhe me apetite të pashuara për kolonizim e mbisundim ndaj të tjerëve dhe në veçanti me aspirata të qarta antishqiptare. Në fakt, “Letra prej Ulqini”, është një kronikë me frymë e me shpirt e një periudhe katandisëse në Kosovë”, thotë ai.

Për Kelmendin, vepra tjetër “Fytyra dhe turinj” është një përmbledhje polemikash e rilindasit publicist ku Kelmendi, duke u marrë me historikun e polemikës në letrat shqipe, ka përzgjedhur dhe ka analizuar polemika autorësh të njohur shqiptarë që nga mesjeta dhe deri në vitet e 70-ta të shekullit të shkuar.

“Kelmendi jo vetëm shkroi e bëri një kohë të gjatë gazetari. Ai e krijoi edhe shkollën e vet te gazetarisë me emrin “Faik Konica” e cila veproi deri pas çlirimit. Një kohë e botoi edh gazetën “Gazetari’. Ramiz është Rilindas i Edicionit ose i asaj që e njohim si Shtëpia Botuese e Rilindjes. Në kohën e qëndrimit të tij në Edicion, si kryeredaktor, Ramizi theu murin e madh që ekzistonte ndaj librave të botuar në Shqipëri duke sjellë dhe ribotuar në Kosovë tituj që deri në atë kohë konsideroheshin mollë e ndaluar. Pavarësisht se pa prozën e tij, romaneske e tregimtare, pa udhëpërshkrimet e tij, pa dramat dhe pa publicistikën e tij, letërsia, kultura dhe arti ynë, do të ishin shumë më të varfër ”, përfundon Kelmendi.

I pranishëm në këtë takim ishte edhe shkrimtari, Daut Demaku, i cili foli para pjesëmarrësve për gjuhën unike të shkrimtarit Kelmendi dhe magjinë e tij të të shkruarit.

“Mendoj se vendlindja e shkrimtarit është ka flitet gjuha e tij. Nëse flasim për art, duhet të flitet për magjinë e mençurisë së shkrimit. Nuk besoj se ka në letërsinë shqipe ajo idila erotike, ajo magjia e dashurisë, më shumë se sa në prozën e Ramizit. Ajo që më dhemb shumë, është se nuk po kemi fuqi institucionale e as të iniciativave të shoqërisë civile që të fshijmë pluhurin asaj gjenerate që i ka paraprirë Pavarësisë së Kosovës me të gjitha. Kur e sheh Ramizin, e sheh madhështinë e një rruge që ka shtruar në një mënyrë shumë të bukur artistike. Vajza është më e bukur në jetën e vet kur bëhet nuse, e shkrimtari Kelmendi, gjuhën e ka pasur nuse”, thotë Demaku.

Sipas tij, promovimi i librave të tij për brezat e ri do të ishte një krenari serioze kombëtare ku secili do të thoshte: “I lumi unë që jam shqiptar se paskam pasur dikë para meje të këtij niveli.”

Krejt në fund, nën atmosferën e ngrohtë të rrethuar me muzikë shqiptare, të pranishmit vazhdonin të ndanin kujtime të tyre të cilat mbase edhe do të mbahen mend deri në frymën e fundit të qenies njerëzore.

Ndërkaq, ‘Ora e Shkrimtarit 2’ do të mbahet deri më 16 nëntor, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të përkujtohen edhe shkrimtarë të tjerë si Rrahman Dedaj dhe Musa Ramadani. / KultPlus.com

‘Ora e Shkrimtarit 2’, përkujtohet vepra e autorit Din Mehmeti

Posted on by Kult Plus

Flonja Haxhaj

Mbrëmë në KultPlus Caffe Gallery, në kuadër të ngjarjes ‘Ora e Shkrimtarit 2’ organizuar nga PEN Qendra e Kosovës, u përkujtua jeta dhe vepra e poetit nga Gjakova, Din Mehmeti, shkruan KultPlus.

Moderatori Binak Kelmendi nisi dikutimin duke e cilësuar Din Mehmetin si një poet i figurave, i simboleve dhe të ndikuar nga poezia popullore.

Për të folur për krijimtarinë letrare të Din Mehmetit, fjalën e para e mori profesoresha e Letërsisë, Dije Demiri-Frangu e cila thotë se shikimi dhe rileximi i poezisë së Din Mehmetit nga prespektiva e sotme ia shpërytyroi atë përshtypjen dhe bindjen që e kishte pasur dikur për të.

“Poezia e Din Mehmetit, është një poezi që në vete ka strukturën e vargut popullor. Është një poezi që thjesht ka patos, poezi deri diku konvencionale dhe transparente, dhe se autori i rrin besnik diskursit të shkrimit të vetë që nga libri i parë e deri te libri i parë e deri te libri i katërt ‘Vegimi i bardh’, një titull paksa paradoksal edhe ‘verbim’ edhe i ‘bardhë’, që provokon pak të menduarit”- thotë Demiri – Frangu.

Ndërkaq, profesori, Haqif Mulliqi në këtë mbrëmje kushtuar Din Mehmetit ka përzgjedhr të flaës për veprën e tij ‘Agu’.

Drama “Agu” nuk bënë pjesë në krijimtaritë më të mira të Din Mehmetit. Mehmeti, i shquar në poezi bënë pjesë në grupin e atyre krijuesve që u tundua edhe në të shkruarit e dramës. E shkroi “Agun” dhe aty ndaloi. Për këtë mund të ekzistojnë më shumë arsye, paçka se, ajo që dihet është se Mehmeti jetoi një jetë mjaft intensive me Teatrin e Gjakovës.” – thotë Mulliqi dukë thënë se dallimi mes poezisë dhe dramës për Mehmetin ishte një hendek i gjerë, e mbase i pafund.

“Në dramën “Agu”, Din Mehmeti, luan në mënyrë inteligjente duke u përpjekur që ta ndërtojë një vepër dramatike në një formë epike narrative (personazhet i referohen elementëve kanunore si mundësi e zgjedhjes së problemeve-të bërit be, për shembull për t’u pastruar nga akuzat dhe dyshimet), e që e bën spektatorin një vëzhgues pasiv të cili, autori bënë përpjekje ta stimulojë përmes veprimit dramatik dhe elementë të tjerë, sidomos përmes krijimit të nocioneve më shpresë me ç’rast lexuesi vendoset përballë një veprimi që e bënë atë të nënshtrueshëm para argumentit të vetë autorit, e që mund të konsiderohet një si mekanizëm që e ka për qëllim që ndjenjat e audiencës t’i shtyjë deri në ndërgjegjësim kolektiv.”-vazhdon më tutje Mulliqi.

 Ndërkaq, ‘Ora e Shkrimtarit 2’ do të mbahet deri më 16 nëntor, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery do të përkujtohen edhe shkrimtarë të tjerë si: Ramiz Kelmendi, Rrahman Dedaj dhe Musa Ramadani./KultPlus.com

Përkujtohet poeti Azem Shkreli, Demaku: Nuk ka magji që mund ta fisnikërojë më shumë shpirtin e njeriut se vargjet e tij

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Mbrëmë në ambientet e KultPlus Caffe Gallery, u përkujtua figura e poetit e kritikut letrar shqiptar, Azem Shkreli, i cili erdhi për publikun në kuadër të aktiviteteve letrare të organizuara nga PEN Qendra e Kosovës, siç është projekti “Ora e Shkrimtarit 2”. Ndërkaq, për të nderuar këtë figurë të madhe të krijimtarisë shqipe, të ftuar në panel ishin ambasadori i Republikës së Kosovës në Republikën e Turqisë, Avni Spahiu, poetja Naime Beqiraj, nën udhëheqjen e shkrimtarit dhe publicistit, Ibrahim Berishës, të cilët me analizat e kujtimet personale të tyre, shpalosën figurën e paharrueshme të një shkrimtari të mirënjohur siç është Azem Shkreli, shkruan KultPlus.

Për Shkrelin, i cili dikur ishte kryetar i shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit, diskutimin e nisi moderatori Ibrahim Berisha i cili fillimisht foli për jetën e autorit e më pas edhe për nderin e krenarinë që ky shkrimtar ia dhuron shqiptarëve.

“Zgjedhja e Azemit si një nga personalitetet më të njohura të letërsisë shqipe dhe më të angazhuar në proceset kulturore dhe artistike në Kosovë, na nderon dhe na obligon që përherë të kemi në vëmendje Azemin. Ai gjithmonë ka lënë shenja të dallueshme në krijimtarinë e tij e veçmas edhe në kulturën e filmit ”, thotë Berisha.

Sipas tij, Azemi ka qenë shumë i lidhur me Kosovë, Rugovën dhe botën shqiptare në përgjithësi.

Gjithashtu, të pranishëm në këtë ngjarje për të folur më thellësisht për aspektet e krijimtarisë së Shkrelit, foli ambasadori i Republikës së Kosovës në Republikën e Turqisë, Avni Spahiu.

“Adhuruesit e Azem Shkrelit, në gjurmimin e kujtimeve për të, patjetër do ta kujtojnë si një poet që kërkonte lirinë e popullit të vet, rebelueshëm në jetë dhe në letërsi. E kam njohur Azem Shkrelin për shumë vite dhe në dekadën e nëntëdhjetë të shekullit njëzet kemi kaluar momente të shumta së bashku të rënduar me ndjenjën e persekutimit dhe të pasigurisë të kohës së dramës së madhe të Kosovës. Azem Shkreli shprehte poezinë e tij të angazhuar dhe thellësisht personale që zinte fill që nga fëmijëria e tij e hershme dhe vetmitare”, thotë Spahiu.

Sipas tij, poezitë e tij të fundit dukeshin shumë profetike, parë në dritën e perspektivës nga e sotmja, poezitë që lartësonin Kosovën, ankthin e poetit kundruall atdheut të shkelur, ndërkohë që Shkreli vetë i ngjante një metafore të tokës, gjithnjë më fytyrëzbehur, gjithnjë më i goditur nga koha, gjithnjë më i ligështuar fizikisht, me skeptik dhe më i dëshpëruar, derisa kur arriti në aeroport dhe shkeli në tokën e Kosovës nuk qëndroi më dot dhe përftoi.

“Vdekja e hershme dhe e papritur e poetit dhe intelektualit, Azem Shkreli, vente para nesh një pyetje të rëndë, atë të përballimit të testit të kohës. Sfida e kohës ishte, pa dyshim, gjithëpërfshirëse dhe nuk ishte assesi e kufizuar vetëm në politikë. Ajo kalonte përtej kufijve të mbretërisë së politikës dhe të gjendjes aktuale të çastit. Ajo që zbulonim atëherë ishte çështja se a do të mundte një komb, që kishte provuar të gjitha llojet e pezmit dhe pasojat e tij, edhe mbi intelektualët dhe inteligjencien, të ndeshej me agresivitetin e kohës dhe prapë të ruante qartësinë e mendjes dhe të shpirtit, si dhe vazhdimësinë e jetës. Kjo, në radhë të parë, kishte të bënte me intelektualin”, thotë ai.

Për Spahiun, vdekja e intelektualit, nuk kuptohej më vetëm si përmbyllje e qenësisë së tij të natyrshme, por si një pasojë, si një perëndim alegorik viktimizues i rrethanave që përshpejtonin tragjiken e tundimit të padurueshëm.

“Azem Shkreli ishte si një zjarr që vlon, një harmoni midis formës dhe shpirtit poetik, një intelektual i preokupuar me fatin e njeriut dhe të atdheut të tij. Si intelektual nuk besonte në varësinë esenciale të botës materiale ndaj mendimit dhe ndjenjës dhe çonte një jetë si gjithë të tjerët, në shoqëri me intelektualët e kohës që përpëliteshin në përpjekjet e saj. Edhe ai si poet ishte i detyruar të kënaqej me mënyrën civile dhe të konformuar dhe të shkruante poezi në një ekuidistancë të sigurt me përvojën e vet jetësore”, përfundon Spahiu.

Tutje, poetja Naime Beqiraj foli rreth poezisë së Shkrelit, duke e cilësuar atë si një liri pa hijezime.

“Azemi u takon autorëve të rrallë që e stërholloi fjalën deri në finesa të imta pa kaluar në rregullat e ngurta e të rrepta të ligjërimit libror e lakonik të cilat poezinë dinë ta bëjnë edhe të pashpirt. Ai mbetet ekzemplar i poetit që e thelloi urtinë e mendimit – në gjuhë të zgjedhur. E heshtura e tij, nuk mbërthehet as zbërthehet”, thotë Beqirja.

Sipas saj, poezia e Shkrelit është liri, e liria nuk ka hijezime.

“Mendim i tërhequr me pak fjalë e thellësi, ai ndërton skele të fuqishme të fjalës që e mbajnë në tokë dhe e mbajnë pezull një shkëmb të tërë. Poezia e tij ka ndjesi, ka edhe spontanitet. Te Azemi, shpërthimet emocionale janë të rralla, të thella; të zbërthyera e të strukturuara poetikisht me gjuhë që ngritet nga libri në libër. Shqipja e sofistikuar në verbin poetik të Shkrelit, është metaforike, metaforike foljore”, përfundon Beqiraj.

Ndërkohë, në këtë mbrëmje letrare, përveç mendimeve dhe analizave letrare të shpalosura me radhë nga paneli, tutje nga të pranishmit u recituan edhe poezi të autorit duke bërë që poezia e Shkrelit të jehojë në muret e KultPlus Caffe Gallery, e njëkohësisht duke hyrë thellë brenda shpirtit të pranishëm e kapluar vëmendjen e tyre me magjinë e poezive të papërsëritshme.

I pranishëm në këtë takim ishte edhe shkrimtari, Daut Demaku, i cili foli para pjesëmarrësve për vargjet poetike të Shkrelit, të cilat me magjinë e tyre e kaplojnë shpirtin njerëzor.

“Është interesante dhe e çuditshme se si një Kosovë nuk di ta lexojë magjinë e mençurisë së një shkrimtari. Azem Shkreli ka qenë një njeri që oqeanin e ka bërë pikë vese, studiuesit e tij pikën e vesës mund ta bëjnë oqean të fjalëve. Unë jetoj në dy vargje të tij dhe në ato vargje shihet mënyra se si oqeani shndërrohet në pikë vese: ‘Kur përmallimet në këtë mall, m’harro bukur dhe thuaj u takuan n’prrallë’. Nuk ka magji e mençuri që mund ta fisnikërojë më shumë shpirtin e njeriut se këto vargje”, thotë ai.

Sipas tij, vargu ‘Kur t’vish, rrugën merre me veti që të mos ketë kthim’, krejt ajo që quhet pendim, pikëllim, dridhje e shpirtit, është shndërruar në atë varg.

“Azem Shkreli është margaritar në përmasa botërore që nuk e njohim as ne. Ne e kemi për detyrë, jo që ta shpjegojmë e interpretojmë por thjesht e shkurt; ta përjetojmë poezinë e Shkrelit”, përfundon Demaku.

Pastaj, nën atmosferën e ngrohtë e poetike, të pranishmit vazhdonin të ndanin kujtime të veçanta e krejtësisht origjinale nga jeta e Shkrelit, poeti i cili do të qëndrojë gjatë në zemrat e tona e ndoshta do të na shoqërojë neve edhe deri në momentet e fundit të jetës njerëzore.

Ndërkaq, ‘Ora e Shkrimtarit 2’ do të mbahet deri më 16 nëntor, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të përkujtohen edhe shkrimtarë të tjerë si: Din Mehmeti, Ramiz Kelmendi, Rrahman Dedaj dhe Musa Ramadani. / KultPlus.com

‘Ora e Shkrimtarit 2’ me mbrëmje letrare përkujton poetin e njohur, Enver Gjerqeku

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Krijimtaria letrare dhe jeta e poetit e profesorit të ndjerë, Enver Gjerqekut, dje u përkujtua në aktivitetin e dytë me radhë në kuadër të projektit “Ora e Shkrimtarit 2” nga PEN Qendra e Kosovës të mbajtur në KultPlus Caffe Gallery, me ç’rast në këtë mbrëmje letrare, përveç mendimeve dhe analizave letrare të shpalosura me radhë nga të pranishmit, u recituan edhe poezi të autorit duke bërë që kjo mbrëmje të zhvillohej nën një frymë poetike e tejet të veçantë, shkruan KultPlus.

Fillimisht, moderatori Ibrahim Kadriu, nisi takimin letrar me fjalimin e tij duke folur fillimisht për jetën e poetit e më pas edhe për fillet e  veprimtarisë së tij.

“Enveri i takon një gjenerate të hershme, një brezi të pasluftës së dytë botërore. Ai si student ka qenë edhe anëtar i redaksisë së revistës së parë në gjuhën shqipe që ka dalur si zëri i mëvonshëm i rinisë, e andaj që atëherë ai e tregon interesimin për shprehjen poetike duke botuar për herë të parë vjershën e tij të parë”, thotë Kadriu.

Gjithashtu, të pranishëm në këtë ngjarje për të folur më thellësisht për aspektet e poezisë së Gjerqekut e për të shpalosur observimin në tërësinë e vlerave të veprës letrare të autorit, foli shkrimtari dhe ish-profesori në Universitetin e Prishtinës, Milazim Krasniqi.

“Gjerqeku mbetet i ngjizur edhe me përjetimin e hershëm, i cili kthehet si reminishencë, ngase poezia e tij ka qenë pjesë e arsenalit letrar në librat shkollorë dhe në manifestimet publike shkollore, me të cilat breza të tërë jemi edukuar nga fusha e artit poetik, po të prezantuar edhe si ideologji. Nga kjo pikëpamje, mund të thuhet se poezia e tij ka ushtruar një ndikim të dukshëm në edukimin letrar e jashtë letrar të njeriut shqiptar në Kosovë për decenie të tëra, ndoshta dhe më shumë nga ç’janë vlerat reale të vetë kësaj poezie. Në larminë e kontakteve të reja me këtë poezi, nuk mund të shmanget as përjetimi i një aspekti të saj tematik e ideor, i cili ka qenë si produkt i realitetit social e politik të kohës”, thotë Krasniqi.

Sipas tij, disa nga poezitë e dy vëllimeve të para konceptohen si mjet i emancipimit arsimor e shoqëror, si mjet i afirmimit të revolucionit dhe ideologjisë së proklamuar të tij, me ateizmin si tharm ideologjik, etj. E po ashtu, tematizimi poetik i disa figurave dhe i disa ideve me prejardhje jashtë ambientit dhe historisë shqiptare, krahas tematizimit të figurave lokale të flijuara në revolucionin socialist, është konsideruar se ka të bëjë me jehonën e zhvillimeve politiko-sociale, të cilat synonin integrimin e shqiptarëve në një projekt ideologjik global.

“Poezia e Enver Gjerqekut, që nga vëllimi i parë, ‘Gjurmat e jetës’ e deri te ‘Flatrimi i fjalës’ dhe poezitë e botuara pas tij, identifikohet me një strukturë vargu stabil dhe me një leksik që krijon legjitimimin autorial. Po të shihen vargjet e poezisë “Agimi ynë” nga vëllimi i parë, dhe të krahasohen me vargjet nga vëllimi i fundit, (Duke kërkuar blerimin), është e qartë se ekziston një formë e përafërt e vargëzimit dhe madje edhe në planin leksikor është ruajtur afiniteti për një fond të caktuar, i cili poetit i jep mundësinë që të shpalos më mirë idetë e veta poetike”, thotë ai.

Për Krasniqin, duke u bazuar në planin leksikor dhe sintagmatik, konsiderohet se poezia e Enver Gjerqekut ka ndjekur një rrugë standarde, duke futur në mekanizmat e vargut fjalë e sintagma që shprehin drejt për së drejti një realitet social, psikik dhe ambiental, me ç’rast Gjerqeku nuk ka ndjekur rrymimet dhe eksperimentimet e kohës, po ka ndjekur logjikën e motiveve dhe temave të poezisë së vet.

“Poezia e Enver Gjerqekut dallohet me intonimin dhe strukturimin e saj specifik në poezinë shqip, duke qenë edhe një urë lidhëse e poezisë bashkëkohore me poezinë e traditës, së paku në formë dhe në disa elementë leksikorë e konceptual. E lexuar pa ngarkesa për autorin dhe ambientin politiko-kulturor, sot kjo poezi shpalos vlerat e saj me një diskrecion që është tipar i saj”, përfundon Krasniqi.

Tutje, profesori i Letërsisë në Universitetin e Prishtinës, Sali Bashota foli rreth krijimtarisë poetike të Gjerqekut, duke e cilësuar poetin si autorin më reprezantiv të sonetit në poezinë e sotme shqipe.

“Vepra e Enver Gjerqekut është e pranishme afër gjysmëshekulli në letërsinë shqipe. Poet i cili shquhet me ndjeshmërinë e veçantë poetike, me lirizmin, tematikën dhe motivet e poezisë së tij, Gjerqeku ka arritur të ruajë natyrën dhe vokacionin e verbit të tij poetik, që nga fillimet krijuese e deri më sot. Poezia e tij është nxitje frymëzimi nga situatat intime, sociale, historike, kombëtare. Nga temat sociale, kalon furishëm te preokupimet intime, ndërsa nga historia te aktualiteti. Në fillimet e tij krijuese, esenciale qe përmbajtja e poezisë, pra vetë tema”, thotë Bashota.

Sipas tij, Gjerqeku kërkon formën e përsosur poetike, për të ndërtuar gjuhën, stilin, figurën në një pozicion të ri krijues, dhe në këtë mënyrë për të krijuar një vetëdije të re shkrimore, me ç’rast gjuha e tij poetike e ushqyer me metafora magjike e magjepsëse, pra e funksionalizon, formën e re të shkrimit të tij: sonetin dhe kurorën sonetike, për të krijuar një ndërlidhje edhe me traditën më të avancuar poetike shqipe.

“Në ligjërimin e tij poetik, brenda një procesi dinamik, strukturohet forma dhe përmbajtja, me ç’rast krijohen varacione poetike shumë të fuqishme, të cilat bartin mesazhe domethënëse, duke e racionalizuar gjithmonë mendimin dhe duke disiplinuar gjithmonë gjuhën. Këto veçori shihen në relacione kuptimore përbrenda pikëshikimit: frymëzim-gjuhë figurë-komunikim. Këso mënyre, përbrenda botës së vet poetike, Gjerqeku e hulumton dhe e formëson kategorinë e së bukurës dhe kategoritë tjera estetike. Prandaj, ligjërimi i tij poetik krijon imazhe dhe struktura të veçanta gjuhësore e stilistike, qoftë përmes vargut të lirë, qoftë përmes vargut ritmik e të rimuar”, thotë Bashota.

Për Bashotën, shprehja poetike e Enver Gjerqekut duket se krijon një koncept vetanak krijues, aty ku motiv inicial i frymëzimit bëhet njeriu, aty ku buron fjala magjike për jetën, pikërisht aty poeti e shpalos aventurën e tij shpirtërore e krijuese, duke e zgjuar fshehtësinë e fjalës, dinamikën e dhembjes, fuqinë e shprehjes poetike.

“Poeti Enver Gjerqeku i kërkon dhe i gjen zgjidhjet simbolike të poezisë së tij. Pikërisht, që nga titujt e librave të tij poetikë funksionalizohet domethënia e tekstit lirik. Po ashtu, në poezinë e Enver Gjerqekut sublimohen tema dhe motive që e kapërthurin një realitet të formësuar në relacione historike dhe aktuale. Përbrenda laboratorit të tij krijues frymon historia, identiteti, e sotmja. Dhe pikërisht poezia-përkushtim bëhet model i kërkimit, i konceptimit dhe i realizimit krijues. Poezia e këtij autori e ka ndërtuar një kod ligjërimor sa i përket formave poetike sonetike. Ky kod ligjërimor rezulton deri tek konstatimi se Gjerqeku është autori më reprezantiv i sonetit në poezinë e sotme shqipe”, përfundon Bashota.

Në këtë mbrëmje letrare, patjetër se nuk do të mungonte as edhe atmosfera poetike, që erdhi nën recitimin e gjithsej tri poezive të Enver Gjerqekut të interpretuara nga studentja e letërsisë shqipe, Edlira Musliu, e cila para publikut me një qëndrim preciz e zë të ëmbël, solli poezitë e titulluara “Dhoma e poetit”, “Syri i Pranverës” si dhe “Dilema e këngës”.

Krejt në fund, të pranishmit vazhduan bisedimet e tyre të mëtutjeshme nën praninë e dritave të ngrohta të vendosura anash bibliotekës së KultPlus Caffe Gallery.

Ndërkaq, ‘Ora e Shkrimtarit 2’ do të mbahet deri më 16 nëntor, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery do të përkujtohen edhe shkrimtarë të tjerë si: Azem Shkreli, Din Mehmeti, Ramiz Kelmendi, Rrahman Dedaj dhe Musa Ramadani. / KultPlus.com