Muaj: Janar 2020

Këngët e ahengut shkodran, trashëgimi e vyer kulturore dhe shpirtërore

Posted on by Kult Plus

Shkruan: Albert Vataj

Krahas valleve të kënduara, në folklorin muzikor të qytetit të Shkodrës bëjnë pjesë edhe këngët e ahengut, këngë që mjeshtrat popullorë shkodranë i kanë trashëguar brez pas brezi, duke rritur pa reshtur shprehjen, forcën dhe bukurinë e tingëllimit të tyre.

Dihet që pas pushtimit turk të vendit tonë, shumë qytete shqiptare, ndër to edhe Shkodra, për një periudhë të gjatë kohe nuk e morën dot veten. Megjithkëtë, është i njohur fakti që qytetet tona, edhe pas këtij pushtimi, kanë patur e kanë zhvilluar kulturën e vet, pra edhe muzikën e vet.

Këngët e ahengut kanë lindur si nevojë e natyrshme, në një stad të caktuar të zhvillimit të qyteteve tona, për të thënë diçka më tepër se vallet e kënduara. Vetë ndërtimi i këtyre këngëve, si formë më e zhvilluar, lindi si domosdoshmëri për të transmetuar një përmbajtje të re, një realitet shoqëror të ri që solli vetë zhvillimi i qyteteve.

Këngët e ahengut shkodran shquhen për tematikën kryesisht lirike-erotike me theks intim, për pathosin e thellë emocional dhe për dinamikën e zhvilluar që i karakterizon. Në to kanë zënë vend një radhë elementësh muzikorë të veçantë, siç janë frymëmarrja e gjërë e melodisë (mveshja e së cilës me lloj-lloj melizmash e kadencimesh të lira i kanë falur asaj, krahas tingëllueshmërisë vokale, ndonjëherë edhe tipare instrumentale); trajtimi lirik (ku pasazhet e improvizuara gërshëtohen me ato të inkuadruarat); mbështetja në një radhë modesh të pasura; modulime të pazakontë; karakteri shprehës-emocional që ato marrin sipas rastit; përcjellset instrumentale (që kontrastojnë me dinamikën e vokalit); roli që luan në to shoqërimi instrumental etj.

Fakti që këngët e ahengut shkodran nuk kanë asgjë të përbashkët me këngët e tjera e sidomos me ato të ciklit që këndohen në dasëm, qoftë përsa i përket përmbajtjes, qoftë ndërtimit të tyre melodik, ritmik e modal; ka bërë që herë pas here të shfaqet ndonjë mendim i kundërt lidhur me origjinën shqiptare të tyre. Por, pavarësisht nga këto mendime të shkëputura të cilat janë krejtësisht të pa argumentuara (fatkeqsisht studimet tona muzikore janë dukshëm të vonuara në këtë fushë), edhe këngët e ahengut gjatë kohës janë bërë pjesë e pandarë e asaj feste të madhe me karakter popullor siç është dasma.

Është i pamohueshëm fakti që, së bashku me pushtimin ushtarak, pushtuesi osman u përpoq të impononte kulturën e vet, pra edhe muzikën e vet. Por tashmë populli ynë kishte fituar tipare të përcaktuara mirë të kulturës së tij shpirtërore, të muzikës së tij, të folklorit të tij në përgjithësi që i ruajti dhe i zhvilloi me përpjekjet e tij shumë shekullore kundër pushtuesit të huaj, kundër asimilimit si popull, gjuhë, muzikë, zakone etj.

Duke u nisë nga sa thamë më siper, mendojmë se këngët e ahengut shkodran nuk mund të quhen të huaja pse në to ndikimi i një kulture tjetër është i ndjeshëm. Populli i ka seleksionuar ato duke ia pershtatur kerkesave shpirtërore dhe psikologjisë së tij. Nga ana tjetër, fenomene të tilla takojmë edhe në kulturat muzikore të popujve tjerë. Ato duhen konsideruar dhe trajtuar si shkëmbime të natyrshme vlerash kulturore muzikore që nuk cenojnë në asnjë rast tërësinë origjinale kombëtare të këngëve të ahengut shkodran.

Në repertorin e pasur dhe të larmishëm të ahengut shkodran dallojmë disa tipe këngësh. Në përgjithësi ato ruajnë një unitet stilistik që flet qartë për epokën në të cilën janë krijuar dhe për evoluimin që ato kanë pësuar kohë pas kohe.

Melodia e këngëve të ahengut është në shumë raste e një sentimenti subjektiv, e butë dhe shumë përkëdhelëse për plastiken e saj. Kjo lidhet me përmbajtjen emocionale të këngëve. Zakonisht ato trajtojnë tema të lirikës qytetare në plan mjaft sentimental. Sentimentalizmi i tyre kalon në ndonjë rast edhe në shpërthime erotike disi të ekzaltuara.

Në krahasim me vallet e kënduara, këngët e ahengut shkodran kanë një shtrirje dhe një diapazon shprehës shumë të gjërë. Kulminacionet vijnë natyrshëm dhe zakonisht ndërtohen në pjesën e fundit të ndërtimit muzikor, duke konkretizuar kështu me forcë mendimin e vet.

Dy janë tipet e melodive kryesore që përbëjnë ciklin e këngëve të ahengut shkodran: meloditë e inkuadruara qartë nga ana ritmike dhe ato të karakterit të shtruar, që ose këndohen në mënyrë krejt të lirë, ose herë pas here gërshetohen me momente të inkuadruara ritmikisht.

Këngët e karakterit ritmik shquhen për një lirizëm efektiv, mjaft dinamik. Meloditë e tyre janë të zhveshura nga zbukurimet e shumta. Janë më koncize dhe ndërtohen me struktura frazore binare. Shembull këngët: “Ti je krejt si nji ganxhe”, “Ala emnin s’ta kam xanë” etj. si këto.

Këngët e karakterit të shtruar që këndohen sipas deshirës dhe ndjeshmërisë së këngëtarit, shquhen për zbukurimet e shumta, për natyren e një “ornamentalizmi oriental”, për rrjedhshmërinë dhe delikatesën e shprehjes artistike muzikore.

Të gjitha zbukurimet në tipet e melodive të shtruara qendrojnë si elementë jo të jashtëm. Në këto elemente shfaqen veçantitë e asaj lirike e cila shpreh një botë të tërë emocionale. Në këto këngë ku bëjnë pjesë edhe grupi i këngëve “jare”, ndjejmë thellë fantastikën krijuese të popullit. Shembull kënga “Jare të due, mori të due”.

Ritmika e këngëve të ahengut shkodran është shumë e pasur, qoftë për strukturën ritmike mbështetëse, qoftë edhe për formën. E kemi fjalën këtu jo vetëm për ritmin si skemë apo për karakterin e aksenteve, por edhe për trajtimin shumë të lirë që marrin këto aksente në kontekstin e dhënë.

Pjesa më e madhe e këngëve të ahengut shkodran shtjellohen në ritmin 7/8, pastaj vijnë ritmet 2/4 dhe 7+5/8. Më pak takohen ritmet 3/4, 5/8, 5+7/8 dhe 8/8. Brënda këngëve të shtrira ndeshemi edhe në kombinime ritmike të tilla siç janë ritmet 4+3/8, 4+5/8 etj. Shembull kënga “Edhe njiherë due me kja hallin”.

Kjo ritmikë që në veshtrim të parë duket sikur është e çrregullt, në ekzekutimin e ahengxhinjve shkodranë tingëllon jo vetëm shumë e natyrshme, por edhe shumë shprehëse. në kontekstin e dhënë, renditja e aksentave nuk ka më vlerë organizuese brënda masës, por brënda frazës. Në këto raste, ashtu si melodia, edhe ritmika ruan natyren e një improvizimi ritmik.

Zakonisht këngët e ahengut shkodran ndërtohen në formën dy pjesëshe të thjeshtë (strofë – refren) dhe pa përjashtim, kanë një hyrje instrumentale. Si rregull këto hyrje shtjellohen brënda 16 masave. Ka raste kur fillesat instrumentale ndërtohen me materialin tematik të vetë këngës, por në përgjithësi ato përmbajnë material krejt të ri, duke sjellë kështu zgjerimin e mëtejshëm të sferës emocionale të këngës. Shembull kënga: “Pranverë e bukur”.

Në këngët e ahengut shkodran, rëndom, takojmë edhe fraza instrumentale brënda për brënda këngës. Këto momente janë të lidhura jo vetëm me njifarë ndihme, po mund të shprehemi kështu, që i jepet këngëtarit për vazhdimin e mëtejshëm të këngës, por në mjaft raste edhe plotëson, zgjeron mendimin, i bën njëfarë jehone këtij mendimi. Megjithëse këngët e ahengut shkodran janë të stilit homofonik, këto fraza sikur krijojnë njëfarë “imitacioni” të largët. Shembull kënga “Në zaman të njasaj furi”.

Struktura modale e këngëve të ahengut shkodran mbështetet mbi një bazë të gjërë modale, duke filluar nga modet natyrore maxhore e minore, deri tek ato të ashtuquajturat mode orientale. Këto shkallë modale që populli i quan “perde” ose “makame”, janë gjithsej dymbëdhjetë dhe përcaktohen zakonisht nga tonika dhe lidhja e gradëve të ndryshme që bëjnë pjesë në strukturën e shkallës. Nganjëherë ndryshimi ndërmjet dy perdeve qendrore tek shtrirja ose diapazoni i tyre, d.m.th., dy perde kanë pak a shumë të njëjtën renditje intervalore, por dallohen nga diapazoni, shtrirja ose funksionet modale të tyre. Një gjë e tillë e ndërlikon mjaft ndërtimin e tyre.

Në dasmën tradicionale shkodrane, këngët e ahengut shkodran grupoheshin në shtatë grupe. Çdo njëri prej këtyre grup këngësh hapej e mbyllej me një pjesë instrumentale. Në tërësi, ahengu fillonte në mbrëmje dhe mbaronte në orët e para të mengjezit të ditës së neserme. Këngët që i përkisnin një grupi, këndoheshin në orë të caktuara të natës dhe përmbajtja e tyre lidhej në njëfarë mase me veçoritë e kohës kur këndoheshin. Kështu, këngët e grupit “sabah” që përfundonin krejt ahengun, këndoheshin në të gdhirë.

Shoqërimi orkestral bëhej me një grup instrumentash të përbërë prej violinës, sazes që kishte 10 tela dhe që akordohesh mbi parimin e kuartë-kuintës (la-re-sol); kavallit, dajresë. lugëve ose çapareve. Sazeja nuk përbënte një bazë të përhershme tonale, sepse akordi i saj lëvizte në varësi të grup këngëve. Nga gjysma e dytë e shek. XIX, kavalli u zëvëndësua nga klarineta. Më vonë, në vend të sazes hyri braçi, instrument melodik me forcë tingëlluese më të madhe se sazeja dhe bugarija që, në vend të akordit pedal, shoqëronte me harmoni të rregullt. Në çerekun e parë të shek. XX, hyri edhe basi që siguroi fondamentin e orkestrës. Shtatë ishin akordimet që përdorin instrumentistët për të rënë në ujdi me njëri tjetrin.

Këngët e ahengut shkodran janë kënduar nga tenorë lirikë dhe me një impostim të bazuar në shkollën popullore të të kënduarit. Duke iu referuar një transkriptimi të vjetër të këngës “Në zaman t’njasaj furi”, rezulton se këngëtari shkonte lart deri tek nota Re bemol e oktavës së tretë. Gjatë ahengut këngëtari me përvojë ia linte radhen një këngëtari të ri. Kështu tradita e të kënduarit popullor transmetohej nga brezi nën mbikqyrjen e një këngëtari të njohur popullor. Shkolla popullore e të kënduarit meriton një vëmendje dhe studim të veçantë.

Një vend të veçantë në këngët e ahengut shkodran zënë këngët e trimërisë, si evokim i traditave luftarake të popullit tonë. Përmbajtja e re i ka diktuar krijuesit popullor nevojën e përdorimit të një ritmike dhe intonacioni jo thjeshtë qytetar. Në strukturën e këtyre këngëve vërejmë prirjen për t’iu shmangur modeve karakteristike të këngëve të ahengut, gjë që në shumë raste i afron këto këngë me intonacionet e këngëve të trimërisë që këndohen në Malësi. Shembull janë këngët: “Dasho Shkrelit”, “Dedë Gjon Lulit”, “Ali Pashë Tepelenës”, “Krisi topi, gjemoi deti” etj. si këto.

Bashkëtingëllimi për një kohë të gjatë në dasmat e qytetarëve shkodranë e këngëve të ahengut me vallet e kënduara, ka bërë që mjaft elementë intonativë të këtyre të fundit të zënë vend në strukturën e disa këngëve të ahengut. Shembull këngët “Si t’kam dashtë unë ty”, “Hajde verë e bardha verë”, “Mollë e kuqe top sheqere” etj. të kësaj natyre. Së bashku me këto intonacione, ato u kanë falur këtyre këngëve edhe elegancën, finesën dhe ndjeshmërinë që është tipike per vallet e kënduara.

Është vendi këtu të japim disa konsiderata lidhur me evoluimin që vërehet dukshëm në krijimtarinë popullore të këtyre 100 viteve të fundit, krijimtari që ka pasuruar me vlera të qendrueshme repertorin e këngëve të ahengut shkodran.

Në qoftë se në periudhat e hershme të krijimit të këngëve të ahengut shkodran, mendimi muzikor ishte mjaft i zhvilluar dhe që në disa raste merr përmasa të një bukurie të veçantë, mendimi poetik qendron në këto këngë relativisht prapa. Dhe kjo është e kuptueshme. Temat shoqërore, në kushtet e një pushtimi të egër dhe prapanik, trajtoheshin në tekstin poetik në mënyrë të terthortë, alegorike. Megjithkëtë, në fillimet e zgjimit tonë kombëtar, Rilindjes sonë Kombëtare, kemi një evoluim të ndërgjegjshem si të përmbajtjes, ashtu dhe të formës në këngët e ahengut shkodran.

Nuk ka dyshim se këngët më të mira të ahengut shkodran, krijuar gjatë 100 vjeçarit të fundit, janë dhe duhen vlerësuar si dokumente muzikore ku ndjehet dinamika e jetës qytetare dhe zbulohen një radhë motivesh shoqërore, të cilat, nga jeta zunë vend në këngë dhe që nuk i takojmë në këngët tjera popullore si, p.sh., në këngët e dasmës, të cilat pasqyrojnë vetëm ceremonialin e saj. Ky fakt na shtron për detyrë të nxjerrim në pah këtë dinamikë jetësore që pasqyrohet në këngët e ahengut shkodran të kësaj periudhe. Kështu, në këto këngë dallojmë elemente të zhvillimit arsimor (nga kënga “Iptida due me fillue” sjellim vargjet “Ku ta gjejë unë nji shkollar/F’tyren tande me ta shkrue”); dallojmë kalimin nga shprehjet alegorike në thirrjen e drejtpërdrejtë të objektit të frymëzimit (këngët “Sa me t’shpejtë ma vune kamben”, “Midis t’ballit m’ke nji pikë”); dallojmë vendosjen për herë të parë të emrit të vajzës në tekst (këngët “Mori drandofilja e vogël”, “Kur me flet me gojë moj Gjyle”); rritjen cilësore të vargut poetik nën ndikimin e poezisë qytetare të kohës; ngjyrën lokale që marrin këngët (këngët “N’Shkodër tonë ka ra nji dritë”, “Ti moj Shkodër, Shkodra e jonë”); dallojmë pasurimin e teksteve të këngëve me elementë përparimtarë, siç është mosperfillja ndaj kufizimeve fetare etj.

Në planin muzikor të tëra këto gjejnë reflektim në kontekstin e përgjithshëm të këngës, këngë e cila arriti kulme të tilla që janë vlerësuar si paralajmëruese apo modele të para të romancës e deri të aries shqiptare (këngët “Marshalla bukurisë sate”, “Për mue paska kenë kysmet”, “Kenke nuri i bukurisë”).

Mund të themi me bindje se sot proçesi i zhvillimit të këngëve të ahengut qytetar (e kemi fjalën këtu jo vetëm për ato të qytetit të Shkodrës, por edhe të disa qyteteve tjera shqiptare ku këto këngë janë kultivuar pak a shumë në të njëjtat rrethana historike dhe po me të njëjtat karakteristika muzikore), ka hyrë në një etapë të re që paraqet ndryshime të dukshme në procesin e zhvillimit të hershëm të saj. Mjafton të theksojmë kalimin nga tradita gojore e transmetimit në atë të notizuar; variantet e reja të interpretimit të këtyre këngëve nga artistët profesionistë; ndryshimet në tekst e muzikë që iu bënë varianteve të vjetra nga vetë muzikantët popullore; gërshetimin e këtyre këngëve në dasma, festa familjare, manifestime të ndryshme artistike-muzikore si koncerte etj. me këngë të muzikës së lehtë, popullore të krahinave tjera të vendit tonë apo edhe me muzikë të popujve dhe vendeve tjera.

Koha ka seleksionuar repertorin e gjërë të këngëve të ahengut, duke pranuar ato që janë me të vertetë popullore dhe që shprehin ndjenjat e aspiratat e tij si dhe duke mënjanuar ato që mbartin karakteristika dhe mënyra jetese të huaja për popullin tonë. Sidoqoftë, mbetet të ndërmerren studime të mëtejshme, aq më tepër se numri i përgjithshëm i tyre nuk dihet, se mungojnë të dhëna qoftë për sa i përket stilit kompozicional, qoftë për stilin interpretativ të shumë prej këtyre këngëve. Një fushë tjetër studimi, e pa rrahun ende me vemendjen e duhur nga muzikologët tanë, është edhe përcaktimi i plotë i tipeve të këngëve të ahengut dhe i varianteve të tyre në qytetet e ndryshme të Shqipërisë apo ndikimi që kanë ushtruar në strukturën e këtyre këngëve elementët intonativë të këngëve të fshatit e të Malësisë./KultPlus.com

“Do të vijë dita kur do të jesh plak dhe do të ndihesh sikur ke jetuar 1000 vjet”

Posted on by Kult Plus

Umberto Eco letër nipit:

I dashur nip, nuk do të dëshiroja që kjo letër krishtlindjesh të tingëllonte shumë e sheqerosur (deamicisiana, term sipas librit të autorit De Amicis “Zemra”) dhe të kujtonte ty këshilla për dashurinë ndaj të afërmve tanë, për atdheun, për botën, apo gjëra të ngjashme. dëshiroja që kjo letër krishtlindjesh të tingëllonte shumë e sheqerosur (deamicisiana, term sipas librit të autorit De Amicis “Zemra”) dhe të kujtonte ty këshilla për dashurinë ndaj të afërmve tanë, për atdheun, për botën, apo gjëra të ngjashme.

Nuk do t’ua vije veshin dhe në momentin e vënies në praktikë (ti i rritur dhe unë i thyer në moshë), sistemi i vlerave do të jetë kaq shumë i ndryshuar sa mundet që rekomandimet e mia të duken jashtë kohe.
Kështu që do të preferoja të ndalesha në një rekomandim të vetëm, të cilin do jesh në gjendje që ta vësh në zbatim edhe tani, teksa je zhytur në iPad-in tënd; por as nuk do të bëj gabimin që mos të ta këshilloj këtë gjë, jo për faktin se do dukesha një gjysh harraq dhe nopran, por sepse atë e bëj edhe unë.
E shumta mund të të rekomandoj, që nëse rastësisht në internet, kalon nëpër ato qindra faqet porno që tregojnë në mijëra mënyra raportin mes dy qenieve njerëzore, apo mes një qenieje njerëzore dhe një kafshe, përpiqu që të mos besosh se ai është seksi, edhe ashtu i shfaqur shumë monoton; kjo sepse bëhet fjalë për një inskenim, i cili synon të të detyrojë të mos dalësh nga shtëpia dhe të shohësh vajzat e vërteta.
Nisem nga parimi se ti je heteroseksual, përndryshe përshtati rekomandimet e mia me rastin tënd. Por shikoji vajzat, në shkollë apo aty ku shkon për të lozur, sepse janë më të mira ato të vërtetat, sesa ato femrat televizive; dhe një ditë do të të japin kënaqësi shumë më të mëdha sesa ato online.
Besoji atij që ka më shumë eksperiencë sesa ty(dhe nëse do të kisha parë vetëm seksin në kompjuter yt atë nuk do kishte lindur kurrë dhe ti kush e di ku do ishe, përkundrazi nuk do ishe fare). Por nuk është kjo, ajo për të cilin doja të të flisja, më tepër sesa për një sëmundje që ka goditur brezin tënd dhe madje edhe atë të djemve më të rritur sesa ty e që ndoshta shkojnë në universitet.
Kjo është humbja e kujtesës. Është e vërtetë se nëse të shkon në mendje të dish se kush ka qenë Karli i Madh apo ku bie Kuala Lumpuri nuk të duhet veçse të shtypësh ndonjë tast dhe menjëherë interneti do të ta thotë.
Bëje këtë gjë kur duhet, por pasi ta kesh bërë, mundohu të kujtosh çfarë të është thënë për të mos qenë i detyruar që ta kërkosh për herë të dytë nëse do të jetë e domosdoshme, qoftë edhe për një punim në shkollë. Ka rrezik që ndërkohë që ti mendon se kompjuteri mund të ta thotë në çdo moment, ti humbet shijen e të nxënit vetë.
Do të ishte njësoj sikur, duke ditur se për të shkuar nga një rrugë në tjetrën, ka autobusë apo metro që të mundësojnë të zhvendosesh pa u lodhur(që në vetvete është shumë komode dhe bëje sa herë që nxiton) mendon se kështu nuk ke më nevojë të ecësh. Por nëse nuk ecën mjaftueshëm, bëhesh pastaj “i aftë tjetërsoj”, siç thuhet sot për ata që janë të detyruar të lëvizin me karrocë me rrota.
Dakord, e di që merresh me sport dhe kështu vë në lëvizje trupin tënd, por të kthehemi te mendja jote. Kujtesa është një muskul si ata të këmbëve, të cilën nëse nuk e ushtron rrudhet dhe ti transformohesh (nga këndvështrimi mendor) me një tjetër lloj aftësie, pra, që të flasim qartë, një idiot. Për më tepër, sikurse për të gjithë ekziston rreziku që me plakjen vjen edhe Alzheimeri, një nga mënyrat që të shmanget ky incident i pakëndshëm është të ushtrosh memorien.
Dhe ja cila është dieta ime. Çdo mëngjes mëso ndonjë varg, një poezi të shkurtër. Mirë do ishte të bëje ndonjë garë edhe me miqtë e tu për të parë se kush mban mend më shumë. Nëse nuk e pëlqen poezinë atëherë bëje këtë me formacionet e futbollistëve, por kujdes, sepse nuk duhet vetëm të dish se kush janë futbollistët e Romës sot, por edhe ata të skuadrave të tjera, pse jo edhe të skuadrave të së shkuarës(mendo që unë mbaj mend formacionin e Torinos në kohën kur avioni i tyre, me të gjithë lojtarët në bord, u përplas në Superga: Bacigalupo, Ballarin, Maroso etj..). Bëj gara të kujtesës, ndoshta edhe për librat që ke lexuar(kush ishte në bordin e Hispaniolas në kërkim të ishullit të thesarit> Lord Trealëney, kapiteni Smollet, doktor Levesey, Long John Silver, Jim…).
Provo njëherë nëse miqtë e tu do të kujtojnë dot se kush ishin shërbyesit e tre muskëtjerëve dhe të D’Artgnan(Grimaud, Bazin, Mousqueton dhe Planchet)..Dhe nëse nuk do duash të lexosh “Tre muskëtjerët(dhe nuk e merr me mend se çfarë do kesh humbur) atëhëre bëje, ku di unë, me një nga historitë që ke lexuar. Duket një lojë(dhe është e tillë) por do ta shohësh sesi koka jote do të popullohet nga personazhe, histori, kujtime të çdo lloji. Do ta kesh pyetur veten se përse dikur kompjuterët quheshin tru elektronik.
Ndodhte sepse ata konceptoheshin mbi modelin e trurit (tonë) tënd; por truri ynë kë më shumë lidhje sesa një kompjuter. Është një lloj kompjuteri që e mban me vete, që rritet dhe forcohet përmes ushtrimit, kurse kompjuteri që kë mbi tavolinë, sa më shumë e përdor aq më shumë humbet shpejtësinë e veprimeve dhe pas disa vitesh do ndërruar.
Ndërkohë që truri yt mund të zgjasë deri në 90 vjet dhe në këtë moshë(nëse do ta kesh ushtruar) do të kujtojë më shumë gjera nga ato që kujton tani. Dhe falas. Është pastaj kujtesa historike, ajo që nuk ka të bëjë me faktet e jetës tënde apo me gjërat që ke lexuar, por me ato që kanë ndodhur para se ti të lindje. Sot, nëse shkon në kinema, duhet të hysh në një orë fikse, kur filmi fillon dhe sapo fillon dikush të kap si të thuash nga dora dhe të tregon se çfarë ndodh.
Në kohët e mia mund të hyje në kinema në çdo moment, e kam fjalën edhe në mes të spektaklit, arrije aty ndërkohë që po ndodhnin disa gjëra dhe përpiqeshe të kuptoje se çfarë kishte ndodhur më parë(pastaj, kur filmi fillonte nga fillimi, kuptohej nëse ishte kuptuar çdo gjë si duhet-përveç faktit se nëse filmi na kishte pëlqyer mund të rrije ta rishikoje edhe atë pjesë që ishte parë tashmë). Ja pra, jeta është si një film i kohëve të mia.
Ne vijmë në jetë ndërkohë që shumë gjëra kanë ndodhur tashmë, prej qindra e mijëra vjetësh dhe është e rëndësishme të kuptosh atë që ka ndodhur para se ne të lindnim. Kjo për të kuptuar më mirë se përse sot ndodhin shumë gjëra të reja.
Tani, shkolla(përveç leximeve të tua personale) duhet të të mësonte të memorizoje atë që ka ndodhur përpara se ti të lindje, por shihet se ajo nuk ia arrin siç duhet kësaj gjëje, pasi shumë të hulumtime na thonë se të rinjtë e sotshëm, edhe ata të mëdhenjtë që shkojnë në universitet, nëse ta zënë kanë lindur në 1990-ën nuk e dinë(dhe ndoshta nuk duan ta dinë) se çfarë ka ndodhur në vitin 1980(dhe këtu nuk e kam fjalën për ata që ka ndodhur 500 vjet më parë). Statistikat na tregojnë se nëse i pyet disa se kush ishte Aldo Moro të përgjigjen se ishte kapua i Brigadave të Kuqe-në fakt ai u vra prej Brigadave të Kuqe.
Nuk flasim për këto të fundit, që mbeten misterioze për shumëkënd, e megjithatë ishin prezent diçka më pak sesa 30 vjet më parë. Unë kam lindur më 1932, dhjetë vjet pas ngjitjes në pushtet të fashizmit por e dija deri edhe se kush ishte kryeministri në kohën e Marshimit mbi Romë(po ky çfarë është?) Ndoshta shkolla fashiste më kishte bërë ta mësoja emrin e tij, për të më shpjeguar sesa budalla dhe i keq ishte ai ministër(“Faka zemërpula”) të cilin fashistët e kishin zëvendësuar.
Dakord, por të paktën e dija. Pastaj, të heqim shkollën mënjanë, një i ri i sotshëm nuk e di kush ishin aktorët e kinemasë të 20 vjetëve më parë, ndërkohë që unë dija kush ishte Francesca Bertini që luante në filmat pa zë 20 vjet para se unë të lindja. Ndoshta sepse shfletoja revista të vjetra të ngjeshura në dollapin e shtëpisë sonë, por pikërisht, edhe unë të ftoj të shfletosh edhe revista të vjetra sepse është një mënyrë për të mësuar se çfarë ndodhte para se ti të lindje.
Po pse është kaq e rëndësishme të dish se çfarë ka ndodhur më parë? Sepse në shumë raste, ajo që ka ndodhur të jep një shpjegim se përse disa gjëra ndodhin sot dhe në çdo rast, njësoj si për formacionet e futbollistëve, kjo është një mënyrë për për pasuruar kujtesën tonë.
Ki parasysh se këtë nuk mund ta bësh vetëm mbi librat dhe revistat, mund të bëhet shumë mirë edhe në internet. I cili duhet përdorur jo vetëm për të çatuar me miqtë e tu por edhe për të çatuar (nëse mund të shprehemi kështu) me historinë e botës. Kush ishin hititët? Po kamisardët? Dhe si quheshin tri karavelat e Kolombit? Kur u zhdukën dinosaurët? Po arka e Noes a mund të ketë patur një timon? Si quhet paraardhësi i kaut? A kishte më shumë tigra 100 vjet më parë? Çfarë ishte perandoria e Malit? Dhe kush fliste për Perandorinë e të Keqes? Kush ka qenë Papa i dytë në histori? Kur u shfaq Topolino? Mund të vazhdoja në pafundësi dhe do të ishin të gjitha aventura të bukura kërkimi.
Të gjitha këto duhen kujtuar. Do të vijë dita kur do të jesh plak dhe do të ndihesh sikur ke jetuar 1000 vjet, sepse do të jetë sikur ti të kishe qenë i pranishëm në betejën e Vaterlosë, të kesh asistuar në vrasjen e Jul Çezarit, apo të kesh qenë disa hapa larg nga vendi ku Bertoldi i quajtur i Ziu, teksa përziente substanca për të gjetur mënyrën e prodhimit të arit, gabimisht zbuloi barutin dhe hodhi veten në erë(dhe mirë iu bë). Të tjerë miq të tu, që nuk do të kenë kultivuar memorien e tyre, do të kenë jetuar një jetë të vetme, të tyren, që duhet të ketë qenë kush e di sa melankolike dhe e varfër në emocione. /KultPlus.com

Ndërroi jetë Sir Roger Scruton, filozofi më i njohur anglez

Posted on by Kult Plus

Ka vdekur Sir Roger Scruton, filozofi i njohur konservator anglez. Scruton, dergjej nga kanceri prej kohësh derisa vdiq sot, siç ka njoftuar familja e tij, paqësisht.

Roger Scruton kishte lindur më 1944 dhe ishte 75 vjeç. Scruton qe një filozof shumë aktiv që nga vitet ’70-të. Ai njihej sidomos për filozofinë e estetikës.

Roger Scruton, i cili mbante dhe titullin fisnik anglez “Sir”, të akorduar nga Mbretëresha Elizabetë, njihej si një konservator i madh dhe si përkrahës i politikave të djathta.

Madje një nga veprat e tij të përkthyera në shqip mban titullin, “Si të jesh i djathtë”. Ai pati thënë se ishte bërë konservator pas protestave studentore në Paris, në maj të 1968-ës, pasi që siç ishte shprehur ai, kishte ardhur në përfundim që ishte më mirë të konservoheshin se sa të shkatërroheshin vlerat e Perëndimit, transmeton KTV.

Një tjetër vepër e Scrutonit e sjellë në shqip nga Spartak Ngjela, është vepra madhore “Filozofia moderne: nga Aristoteli te filozofia analitike”, me ç’rast Scruton kishte ardhur në Tiranë për promovimin e këtij libri./KultPlus.com

“Pianisti i Ri” dhe “Melody” organizuan masterclassin me Adilia Alievën

Posted on by Kult Plus

Qëndrim Morina

Pas tre ditësh intensive dhe shumë produktive të masterclassit me Dr. Adilia Alieva mbaruan aktivitetet në koncertin që u mbajtë në ambientet e Pallatit të Rinisë në Prishtinë, shkruan KultPlus.com.


Kjo masterclass e udhëhequr nga pianistja Adila Alieva u realizua në bashkëpunim me International Piano Competition “Pianisti i Ri”-“The Young Pianist”-Kosovo dhe Shkolla e Muzikes, Artit dhe Baletit “Melody” në Prishtinë.


Gjatë tre ditëve të masterclassit, nxënësit u sprovuan me teknika dhe metoda të reja, të cilat do t’u shërbejnë për një formësim sa më të mirë në piano.


Pianistja e njohur, Dr. Adila Alieva tha që ka qenë kohë e shkurtër për këtë organizim, por që është e kënaqur me njerëzit e interesuar për të qenë pjesë e këtij masterclassi.


“Ka qenë kohë e shkurtër, por që kemi punuar shumë dhe ajo që më rëndësi që ka pasur shumë njerëz të interesuar për të qenë pjesë e këtij masterclassit dhe për të mësuar gjëra të reja”.


Älieva gjithashtu se gjatë këtij masterclasi ka zbuluar shumë sekrete pianistike.


“Kam zbuluar shumë sekrete pianistike dhe mendoj që në të ardhmen do të jetë edhe më mirë sepse është detyrë e jona që dijen ta shpërndajmë dhe se për këtë ekzistojmë”, përfundoi ajo.


Yllka Shyti nga Shkolla e Muzikes, Artit dhe Baletit “Melody” si organizatore, tha se ka qenë previlegj që kjo shkollë ka qenë pjesë e këtij masterclassi të udhëhequr nga një profesoreshë si Adilia Alieva.


“Për ne, si shkollë e muzikës, artit dhe baletit ka qenë një previlegj që me qenë pjesë e një aktiviteti të tillë të udhëhequr nga një profesioniste si zonja Alieva, e cila konsiderohet si një nga pianistët më të mira të shekullit të fundit”.


Organizatori tjetër, Agron Shujaku nga “Pianisti i Ri” tha se kemi pasur fatin që ta kemi prezente Dr. Adilia Alieva.


“Kemi pasur kënaqësinë dhe fatin që kemi pasur anëtar jurie vitin e kaluar dhe kemi biseduar që të organizojmë edhe një masterclass të tillë, për herë të parë me një afat tre-ditor, ku nxënësit mësuan shumë”.


Shujaku tha gjithashtu se nuk kanë pasur ndonjë mbështjetje insitucionale, për shkak të organizimit të shpejtë, por që gjithcka ka shkuar përmes participimit të nxënësve.


Me gjithë këtë Masterclass u ndan të kënaqur të gjithë nxënësit dhe që këto teknika do të jenë fitimprurëse. Nxënësja Arba Gashi tha se do t’i përfill të gjitha ato mësime të marra nga Adilia Alieva.


“Më ka pëlqyer shumë se si na ka mësuar profesoresha dhe do t’i praktikoj të gjitha ato që na ka sugjeruar”, tha ajo.


Krejt në fund Dr. Adilia Alieva ndau diploma për të gjithë nxënësit pjesëmarrës./KultPlus.com

‘Motra para meje u martu, e disa nga detyrat e saj rreth shtëpisë nana mi ngarkoi mu’

Posted on by KultPlus

Fakete Rexha: Fëmijëria ime, kur gatuante nana flija

Ndoshta kur e sotmja ta përqeshë të djeshmen. Motra para meje u martu, e disa nga detyrat e saj rreth shtëpisë nana mi ngarkoi mu. Me e fshi oborrin, me i la enët te bunari, të dielave me u zgju herët nga gjumi me e ndihmu rreth gatimit, se vinin motrat me burra e fëmijë me ndejtë gjithë ditën. Të dielave nana gatuante brumëra: fli, pite me katmer, pite me petë, jagli me djathë, vezë, kajmak e hudhër. Perpeqë, piqehiqe me marmeladë, kajmak. Leqenik. Kryelanë me duqa, e pa duqa E, gjithëfarë drangulijash që i bijshin n’mend atypëraty. Se, me gjellë s’mund i dilte n’krye gjithë atij kallaballëku. Por, unë kisha mërzi të dielat. N’gjumin ma t’mirin vinte nana e m’thërriste: quuuu! Quuu, qikë se t’zu dreka! E, kam me gatu! Unë jo që i ndihmojsha gja, por, nana e kishte që t’a shoh si gatuhet e të mësohem për më vonë, dhe se duhet çdo ditë me u zgju herët për me t’shku dita mbarë…Se, jeta na thoshte nana, përveq tjerash asht edhe disiplinë! Ajo, shtronte sofrabezin, vinte sofren e madhe, ulej, e m’thoshte: bjerja nanës tëlyenin, bjerja nanës vajin, bjerja nanës kosin, djathin, bjerja anës miellin….Cdo herë i njejti avaz, të cilin unë tashma e njihja përmendësh. Në kohën e tregimit tim kam 8 vjeçe. U zgjova nga gjumi me një inat të madh n’fyt, sa veq s’plasja. Im at ishte kthyer nga turni i natës, kishte qenë tu i vesh pixhamat n’dhomën tjetër. Ia krisi nana refrenit të saj: bjerja nanës…! Oh, bre se lash me vazhu hiq. Ia nisa me imitu, tu e përqesh me inat: Bjerja nanës tëlyenin! Bjerja nanës kosin! Bjerja nanës miellin! Haja nanës P….n! S’isha e vetëdijshme çka thash. E pash nanën që preku n’gaz, u skuq në fytyrë, e i zgurdulloi sytë tu m’dhan shenjë diqka. S’pata afat të kuptoj, ç’deshi me m’than me këtë gja. Veq kur i kam ndi do gishta t’fortë, sall eshna që ma n’ngjitën për dy della t’qafës e m’qunë si mace, hop, deri n’tavan, Kujtova se mu nda fryma. Dera e dhomës sime u hap me shkelm, dhe pash veten që u fërfllova n’shtrat. Ndëgjova zanin e tim eti kur m’tha: edhe njiherë provo e fol me nanën tande kështu, nuk t’hedhi n’shtrat, por, ke me fluturu n’maje t’Cabratit. Boll m’dhimbti nja tri ditë qafa, por, u gëzova se ia futa gjumë deri n’drekë.Pati kalu s’di sa kohë, e babën s’mund e shihja n’sy prej turpit. Sot, kur m’kujtohet shqepem prej gazit.

Urime ditëlindjen Haruki! – Tre libra nga autori, që duhet t’i lexoni patjetër

Posted on by KultPlus

Sot feston ditëlindjen Haruki Murakami, një prej shkrimtarëve më të mirë dhe i lexuar nga miliona njerëz në mbarë botën.

Japonezi sot feston 71 vjetorin e lindjes, ndërsa me penën e tij ka bërë që të jetë i njohur në mbarë botën, i përkthyer në disa gjuhë dhe i dashur edhe për lexuesin shqiptar falë përkthimeve të denja që kanë ardhur në shqip e që mbajnë vulën origjinale të Murakamit.

Për ta njohur më mirë fantazinë e shkrimit letrar të Haruki Murakamit, nisni me leximin e këtyre tre librave që ne sonte po propozojmë për ju.

E dashura ime Sputnik – Haruki Murakami

Haruki Murakami, një autor i përbotshëm bestseller, autor i shumë romaneve, na fut me këtë libër në Japoninë urbane të bareve të xhazit, në kafenetë, në botën e Jack Kerouac dhe Beatles, për të rrëfyer historinë e ngatërruar të dashurisë vetmëvetëse e joshpaguese. Nje student i kolegjit, i identifikuar vetë si K., bie në dashuri me shoqen e klasës së tij, Sumiren.

Devotshmëria ndaj një jete të çrregullt letrare e pengon atë nga ndonjë vetvrasje e mundshme, derisa ajo takon Miun, një grua biznesmene shumë më e vjetër dhe shumë më e sofistikuar se ajo. Kur Sumirja, e cila e shoqëron Miun në udhëtimet e saj, zhduket në një nga ishujt grekë, K. tundohet dhe i bashkohet kërkimeve dhe e gjen veten sërish të zhytur në botën e saj dhe nis e rrethohet nga vizionet përndjekëse e ogurzeza. “E dashura ime Sputnik” është një histori dashurie e kombinuar me një histori detektive që të mbetet në mendje si një meditim i thellë mbi mungesën njerëzore.

Kafka në Breg – Haruki Murakami

Kafka Tamura, një i ri pesëmbëdhjetëvjeçar, largohet nga shtëpia me dëshirën edhe t’i shmanget profecisë edipiane të të atit, edhe të kërkojë motrën dhe nënën e tij të humbur prej kohësh.

Pylli Norvegjez – Haruki Murakami

Toru, një student i urtë dhe i pjekur para kohe, jeton në Tokio dhe i është kushtuar Naokos, një vajze të bukur por tepër melankolike, por ndjenja e tyre e përbashkët ndikohet nga vdekja tragjike e shokut të tyre më të ngushtë para disa vjetësh. Toru fillon të mësohet me jetën e universitetit, me izolimin dhe vetminë që gjen atje, por për Naokon, presionet dhe përgjëgjësitë e jetës, janë të padurueshme. Teksa ajo tërhiqet gjithnjë e më thellë në botën e saj të brendshme, Toru e gjen veten duke i kërkuar ndihmë njerëzve përreth dhe tërhiqet nga një vajzë e re me një pavarësi të paepur dhe pa paragjykime seksuale.

Ky libër është një përzierje madhore e muzikës, emocioneve dhe etosit, me të cilin kanë qenë dominuar vitet gjashtëdhjetë, dhe udhëtimit romantik të një studenti të dashuruar. “Pylli norvegjez” është një histori tragjike dashurie e vdekjeje, humbjesh e ngritjesh dhe përfaqëson hyrjen triumfale të Murakamit në tregun japozez. Në një vend ku me një bestseller nënkuptohet një libër që shitet në mbi 100 mijë kopje, ky libër ka shitur më shumë se katër milion kopje. Jashtë Japonisë, Murakami ka fituar statusin e shkrimtarit kult, librat e të cilit janë përkthyer në mëse tridhjetë gjuhë të ndryshme. / KultPlus.com

Agim Çavdarbasha, burri që udhëtoi nëpër botë me artin e tij

Posted on by KultPlus

Agim Çavdarbasha është padyshim një prej emrave që ka shënuar artin në Kosovë.

Çavdarbasha, i lindur në Pejë ku edhe përfundoi Shkollën e Mesme të Artit, diplomohet në vitin 1969 në Beograd, në Degën e Skulpturës në Akademinë e Arteve, në klasën e profesorit Vojislav Vujisiq.

Çavdarbasha hapi ekspozitën e parë të pavarur në Galerinë e Shtëpisë së Rinisë në Beograd; mori pjesë në Simpoziumin e Skulpturës Bashkëkohore në Arangjellovac; mori Çmimin për Talente të Rinj të gazetës Borba.

Më 1970 u bë anëtar i SHAF të Kosovës dhe mori pjesë në të gjitha ekspozitat kolektive të saj. Më 1971 kreu studimet pasuniversitare në Akademinë e Arteve të Lubjanës, në klasën e prof. Zdenko Kalin. Ekspozoi me grupin AAF të Lubjanës në “Mestna Galerija”. Mori Çmimin e Preshernit të Universitetit të Lubjanës.

AGIM ÇAVDARBASHA / ©️📷 elizahoxha 1998

Ai mori pjesë në Bienalin IX të Aleksandrisë të Egjiptit (1972). Ekspozoi në Sallonin e Tetorit në Beograd (1973) dhe në Bienalin e Plastikës së Vogël në Murska-Sobota.

Më 1974 u zgjodh pedagog i Akademisë së Arteve Figurative të Prishtinës.

Më 1978, mori pjesë në Ekspozitën Arti Kosovar në Këln dhe në Paris.

Gjithashtu, mori pjesë në ekspozitat e skulpturës jugosllave në Hungari, Rumani dhe Bullgari dhe në Ekspozitën Arti Bashkëkohor Jugosllav në Australi dhe Zelandë të Re. Në këtë vit merr Çmimin e Dhjetorit të Kuvendit të KSA të Kosovës dhe Çmimin e Sallonit Pranveror të SHAFK, shkruan KultPlus.

Mes të tjerave, Çavdarbasha më 1986 hapi ekspozitën e pavarur në Klubin e Artistëve në Prishtinë, ndërsa më 1989 hapi ekspozitën e pavarur në Galerinë KO të Grozhnjanit, Kroaci.

Në vitin 1994 zgjidhet anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, ndërsa më 1996 anëtar i rregullt.

Më 1995, shpallë Galeri të Hapur atelienë e tij në fshatin Çagllavicë të Prishtinës, ndërsa më 1997 hapi ekspozitën e pavarur në galerinë “Dodona” të Prishtinës dhe më 1997 hap ekspozitën e pavarur tematike të portreteve në restorantin “Hani i 2 Robertëve”.

Vdiq në Prishtinë, më 20 tetor 1999. / KultPlus.com

E vërteta për fjalorin katër gjuhësor të Dhanil Mihal Adham Haxhiut

Posted on by Kult Plus

Nga Arben Llalla

Sot do të shkruajmë për Dhanil Mihal Adham Haxhiun, i cili është hartuesit i fjalorit në katër gjuhë romaikos (greqisht), vlleh (arumune), bullgarisht dhe shqip. Ky fjalor-ushtrimesh përbëhet nga 1072 fjalë të këtyre gjuhëve.

Dhanil M.A. Haxhiu lindi në Voskopojë. Viti i tij i lindjes nuk dihet, por shumica e biografëve me dyshime për vitlindjen kanë vendosur vitin 1754 (?) dhe duhet të ketë vdekur diku mes viteve 1822-25 sipas dëshmive gojore.

Ai studioi në Akademinë e Voskopojës dhe pati mësues Teodor Kavalioti (1718-1789), i cili është njëri nga themeluesit e Akademisë së Re në Voskopojë. Pasi mori mësime fetare Dhanil Haxhiun e shohim të punojë prift dhe mësues në Akademinë e Re të Voskopojës. Sipas disa shënimeve atë e ndeshim edhe si anëtar të Hierarkisë së Kishës Ortodokse greke në Pellagoni, ku qendrën e kishte në qytetin e Manastirit. Pra, ai ishte i edukuar me ideologji fetare ortodokse të Patriarkanës së Stambollit, e njohur me emrin Fanari i Konstandinopojës. Në ato vite bëhesh një propagandë e madhe për asimilin e kombeve të tjera të Ballkanit si shqiptarëve, bullgarëve dhe vllehëve që i përkisnin ritit fetar ortodoks. Këto etni nuk kishin kishën e tyre autoqefale, por vareshin nga kisha greke dhe serbe. Kështu, Dhanil M.A. Haxhiu si një prift ortodoks u vu në shërbim të propagandës greke për asimilimin e këtyre kombeve. Ai nuk i fshehu kurrë synimet e tija për të propaganduar mësimin e gjuhës greke që atëherë njihej si gjuha romaikos për të përfituar karrierë fetare. Në ndihmë të propagandës pro greke dhe kundër mësimit të gjuhëve bullgare, shqiptare dhe vllehe punoi për botimin e një libri në katër gjuhë që mendonte se do të ndihmonte që këta popuj të braktisnin gjuhët e tyre amtare. Libri kishte titullin: “Εισαγωγική Διδασκαλία” (Mësimi Përhyrjetore). Paradhënia e këtij libri iu kushtua nxënësve të Akademisë së Voskopojës duke ju thënë: “O ju shqiptarë, vllehë e bullgarë, tjetërgjuhës, gëzohuni e gatituni të bëheni të gjithë romaikos (grek) dhe lini gjuhën e zakonet tuaja barbare, që stërnipërve tuaj do t’u duken si përralla. Zgjohuni nga gjumi i thellë i paditurisë. Të mësoni gjuhën romaikos (greke), mëmën e Sofisë (Shën Sofisë)”.

Që në parathënie autori paraqet qëllimin e botimit të librit të tij, pra që shqiptarët, vllehët dhe bullgarët të harrojnë gjuhët e tyre dhe të mësojnë greqishten. Deri në vitet 1900 gjuha greke quhej nga vetë grekët gjuha romaikos që do të thotë gjuha greke e re. Grekët parapëlqenin të thirreshin romaikos se sa helenas apo grekë. Daniel Haxhiu bënte thirrje për mësimin e gjuhës romaikos që në ato vite quheshin njerëzit e fesë ortodokse të ritit bizantin dhe nuk bënte thirrje për gjuhës e vjetër greke dhe qytetërimin e lashtë të saj. Kultura dhe shkolla e grekëve të vjetër ishin armiq të betuar të kristianizmit. Në Greqi kristianizmi u përhap me dhunë, vrasje dhe prishjen e të gjitha Tempujve të Greqisë Antike.

Fjalët greke të mbledhura nga gjuhëtari Dhanil M.A. Haxhiu dhe janë botuar në fjalorin-ushtrime të tij janë fjalë të gjuhës popullore, pra fjalë gojore dhe jo të mësuara në shkolla të mirëfillta. Një pjesë e tyre janë fjalë që janë përdorur dikur në lutjet kishtare ortodokse. Fjalë që sot nuk përbëjnë lidhje-kuptimësie në fjalorin e gjuhës së sotme greke. Mundet që shumica e këtyre fjalëve që ka mbledhur autori i fjalorit katërgjuhësh t’i ketë hasur në ndonjë fjalor të vogël gjuhësor që është përdorur nga tregtarët e kohës. Fjalët vllehe (arumune) në fjalor janë fjalë që i përdorte vetë Dhanili, sepse gjuha e tij amtare ishte vllahishtja. Pra, ka përdorur fjalët e gjuhës së mëmës së tij. Ai për fjalorin ka përdorur shkronjat greke, pasi gjuha vllehe edhe sot nuk ka një fjalor unik të sajin, meqë vllehët jetojnë në disa shtete dhe përdorin fjalorë të gjuhëve të tjera si fjala vjen vllehët e Greqisë e shkruajnë gjuhën e tyre me shkronja greke, vllahët e Shqipërisë me shkronja latine, vllehët në vendet sllave me shkronja sllave. Ashtu siç kanë bërë edhe shqiptarët e Greqisë që gjuhën shqipe e shkruanin me shkronja greke, shqiptarët e Perandorisë Osmane me shkronja arabe, ndërsa shqiptarët katolikë me shkronja latine deri në unifikimin e alfabetit shqip më 1908 në Kongresin e Manastirit. Dhanil Haxhiu fjalët shqipe duhet t’i ketë mbledhur në Voskopojë dhe fshatrat për rreth saj, sepse Voskopoja banohej nga shqiptarët dhe vllehët.

Në fjalor vihet re se shumica e fjalëve shqipe janë të dialektit tosk dhe shumë pak të dialektit geg. Qartë dallohen fjalë që ende i flasin edhe sot qytetarët e Prefekturës së Korçës. Ndërsa fjalët gegnisht janë fjalë që ende i përdorin shqiptarët në Tetovë. Siç dihet dialekti gegërisht flitet nga Elbasani e lart dhe nga krahu i Maqedonisë ky dialekti nis diku nga fshatrat e Kërçovës duke vazhduar në Gostivar, Tetovë e në vazhdim në Kosovë.

Fjalët bullgare që ka sjellë në fjalor atij ia ka dhënë një prift ortodoks nga qyteti i Ohrit i quajtur Stefan. Këto të dhëna mësohen sipas disa letrave që u gjetën në vitin 1918 dhe u botuan në vitin 1925. Sipas këtyre letrave Dhanil M.A Haxhiu i shkruan priftit Stefan më 13 prill të vitit 1793, ku i kërkon një fjalor të vogël me fjalë bullgare. Në letërkëmbim shkruhet se fjalori i mbrin Dhanilit në fillim të vitit 1794. Shumë studiues japin mendimet se fjalët bullgare të fjalorit janë të folmes së qytetit të Ohrit dhe rrethinave të tij. (Pasi qyteti i Ohrit sot i përket Republikës së Maqedonisë studiuesit maqedonas pretendojnë se fjalët janë maqedonisht dhe për herë të parë kemi fjalë të shkruara të gjuhës së sotme maqedonase).

Fjalori katërgjuhësh greqisht-bullgarisht-vllahisht-shqip i Dhanil Mihal Adham Haxhiut shumë studiues pretendojnë se u botua për herë të parë në vitin 1794 në Venedik. Kopje të botimit të parë të këtij fjalori nuk janë gjetur deri më sot.

Mendoj që fjalori-ushtrime nuk mund të jetë botuar për herë të parë më 1794, por në vitin 1802 dhe nga ky botim ekzistojnë nga një kopje në Athinë, Sofje, Vjenë dhe Londër. Logjika e thjeshtë na bën të mendojmë për botimin e parë më 1802 prej faktit se asnjë kopje nuk është zbuluar deri më sot e botimit të vitit 1794 si pretendojnë disa studiues. Kemi faktin me interes se fjalori me fjalë bullgare të dërguar nga prifti i Ohrit Stefani i mbërrin Dhanilit më 1794 dhe është e kuptueshme që nuk mund të realizohej botimi po atë vit. Duke patur parasysh edhe vështirësitë e kohës për botim, studimi që duhej Dhanili t’i bënte fjalorit bullgar të dërguar nga ati Stefan.

Anglezi Willam Martin-Leake, i cili ka qenë ushtarak është i pari që e studioi këtë fjalor dhe e përktheu në gjuhën angleze, të cilin e botoi më 1814 në Londër me titull: “Researches on Greece” (Kërkime në Greqi). Ai i shtoi fjalorit edhe krahasimet e fjalëve të katër gjuhëve me fjalët angleze. Shumë studiues shkruajnë se në botimin e Leake ku gjendet fjalori i Dhanil Mihal Adham janë hequr disa vargje nga botimi origjinal. Këtë gjë e vërtetova edhe unë gjatë studimit me vëmendje të dy këtyre veprave.

Në vitet 1800-1811, Dhanil Haxhiu punoi drejtor i shkollës së Mitropolisë së Voskopojës. Studiuesi I. Qafëzëzi ka gjetur në Korçë akte zyrtare të shkruara nga Dhanil Haxhiu si prift dhe disa tapi me emrin e tij të viteve 1811, 1819 dhe 1822, viti ku mendohet të ketë vdekur.

Dhanil Mihal Adham Haxhiun botoi vetëm këtë vepër, e cila u ribotua tre herë brenda tetë vjetësh. Kjo tregon se i bëhej një propagandë e madhe për mësimin e saj. Kuptohet financuesit e saj ishin strukturat fetare greke, të cilat financonin dhe propagandonin kundër popujve të tjetër të Ballkanit, në veçanti të kombit shqiptare.

Njëri nga propaganduesit fetarë antishqiptar në mesin e shekullit XVIII ishte Shën Kozmain, i cili shëtiste në çdo fshat ku banohej nga shqiptarët ortodoks dhe mysliman për të përhapur greqizmin. Shën Kozmai u vra nga shqiptarët në rrethinat e Fierit më 24 gusht të vitit 1779. Shën Kozmai në Predikimin e shtatë drejtuar shqiptarëve në Epir thoshte: “Dërgoni fëmijët tuaj të mësojnë greqisht për arsye se kisha jonë është greke. Dhe ti, vëllai im, po nuk mësove greqisht, nuk mund të kuptosh ato që thotë kisha jonë. Më mirë, vëllai im, të kesh shkollë greke në vendin tënd, sesa të kesh burime dhe lumenj. Cilido i krishterë, burrë apo grua, që më premton se brenda në shtëpi nuk do flasë shqip, le të ngrihet në këmbë dhe të ma thotë këtu. Unë do t‘i marr atij të gjitha mëkatet në qafën time që nga dita e lindjes së tij deri sot, do t‘i porosis të gjithë të krishterët që t‘i flasin dhe do t‘i shlyej të gjitha mëkatet. Ai nuk do ta gjente këtë rast sikur të jepte para me mijëra”.

Vepra e Dhanil M.A. Haxhiu thelbësisht përmbante vazhdimësinë e librave fetarë që la në mes Shën Kozmai. Megjithëse ishte shkruar për edukim dhe mësime pedagogjike, ishte një libër që i shërbente propagandës greke për asimilimin e popujve të tjerë ballkanikë. Kleriku Dhanil i jepte prioritet mësimit dhe edukatës greke. Vlerat e këtij fjalor-ushtrimesh katër gjuhësh janë se vite më vonë do t’u shërbente studimeve të gjuhës shqipe, vllehe, greke dhe bullgare. Duke treguar se gjuhët e popujve të Ballkanit kanë vlerat e tyre historike dhe gjuhësore./KultPlus.com

Shkrimtari Fatos Kongoli feston ditëlindjen e 76-të

Posted on by Kult Plus

Fatos Kongoli lindi më, 12 janar 1944 në Elbasan dhe sot feston ditëlindjen e 76-të. Ai është konsiderohet si një nga shkrimtarët më të mirë të letërsisë shqipe, shkruan KultPlus.com.


Kongoli ka punuar për një kohë të gjatë si gazetar letrar dhe redaktor në Shtëpinë Botuese “Naim Frashëri”.

Librat e Kongolit janë botuar në disa vende të botës. Është fitues i çmimit ndërkombëtar “Balkanika”. Është fitues, gjithashtu, i çmimit më të lartë letrar në Shqipëri “Penda e Artë” (2004).


Shoqata e Botuesve Shqiptarë e ka vlerësuar me çmimin “Shkrimtari i vitit” për vitin 2006, ndërsa romani “Lëkura e qenit”, përkthyer në gjermanisht, u shpall libri i muajit qershor 2006 në Gjermani. Në vitin 2016 eshte shpallur “Shkrimtari me i mire i vitit”, nga Fondacioni Kulturor “Harpa” ne Fier.

Disa nga veprat kryesore të tij janë:

“Ne të tre” (1985)”Karuseli” (1990), “I humburi” (1992), “Kufoma” (1994), “Dragoi i fildishtë” (1999), “Ëndrra e Damokleut” (2001), “Lëkura e qenit” (2003), “Te porta e shën Pjetrit” (2005), “Jetë në një kuti shkrepësesh”, roman, 2007./KultPlus.com

Sefedin Stafa, piktor i filozofisë së ngjyrave dhe dritës

Posted on by Kult Plus

Piktori i njohur rrëfen rrugëtimin e tij mes dy periudhave, asaj të realizmit socialist dhe sfidave në kohët moderne. Si u kthye nga Greqia në Shqipëri, për të ruajtur identitetin dhe stilin. Gjithashtu në intervistën për Report TV, Stafa flet edhe për problemet e arteve figurative dhe mungesën e vëmendjes ndaj krijuesve në Shqipëri, sidomos nga institucioni i Galerisë Kombëtare. Piktori Sefedin Stafa thotë se “piktura monumentale është kulturë e humbur tek ne” .

Këto peizazhe, portrete, trazime të natyrës, të punuara me bojëra vaji, shpërfaqin idenë e një harmonie të thellë mes subjektit, objektit dhe shpirtit. Ndërsa hyn në studion e piktorit  Sefedin Stafa, vizitori mund të prek të gjitha raportet e harmonisë. Shpërthejnë ngjyrat dhe ashtu të derdhura në telajo me ato flukse drite të prekin në emocione.

Ndjeshmëria ishte e para, pikërisht ajo që dhjetë vjet më parë e ka detyruar piktorin që të ndjek ritmin e zemrës e të kthehet kundër rrymës në kohë të vështira në atdhe. Sefedin Stafa, autori i disa veprave të strehuara në galeritë e Greqisë, Gjermanisë, Italisë, Zvicrës apo në Kanada e gjetkë  punon pa e hequr penelin nga dora dhe nuk ndihet kurrë i lodhur. Në të kundërt, rruga e tij e artit nuk do të ishte kaq e gjatë.

“Rruga ime ka filluar shumë herët. Unë kam filluar që 8 vjeç të punojë me bojëra vaji. E kam filluar pikturën me një profesor Tahir Tahiraj në Burrel, që tani nuk jeton më, dhe me kalimin e viteve kam pasur profesor për gati pesë vjet Fatmir Haxhiun, një piktor skrupuloz, një piktor batalist që i mungon artit tonë. Dhe tek profesor Fatmiri ishte tamam një shkollë, jo një lice, por ishte një Akademi. Më vonë pastaj, gjatë studimeve në Akademinë e Arteve kam pasur fatin që të kem profesor Sali Shijakun, Guri Madhin, Hektor Dulen, piktorë dhe skulptorë tepër të talentuar. Janë ata që kanë vënë gurët e artit shqiptar. Ne në atë kohë, pavarësisht se ishte art i realizmit socialist, por e vërteta është se nuk mund të ekspozohej në atë kohë, nëse nuk kishte vlerë artistike, kishte kompozime. Sot kanë filluar të bëjnë një pikturë pak të lehtë, është futur një lloj filozofie brenda, por është një pikturë që nuk të mban. Ne me brezin tim dhe disa piktorë të plenerit dalim e pikturojmë në natyrë, dhe janë pasuruar veprat me këto elementë, dhe nga ana tjetër nxjerrin në pah vlerat e bukura të natyrës në vendin tonë.

Më tej, Sefedin Stafa tregon se shkolla shqiptare ku ka studiuar ishte një stimul shumë i madh.

“Sot mua më duket se janë të dobët pedagogët në Universitetin e Arteve”. Unë mendoj se janë të papërgatitur edhe nga ana teorike dhe unë nuk e di sesi do të dalë ky brez nga shkolla.” -thotë piktori Stafa.

Ai rrëfen se çdo artist e nis rrugën e tij duke punuar dhe pastaj e gjen rrugën e vet. Ndërsa vetë është piktor realist, Stafa  ka një mesazh për të rinjtë që synojnë artin modern. “Të rinjtë të bëjnë arte moderne, por edhe të edukohen me pikturën. Dhe arti ka qëllim që artisti të shohë të bukurën. Nuk mund ta bëjë e shëmtuara artin. E shëmtuara është e shëmtuar.

I pyetur se pse zgjodhi të ruante stilin klasik në sfidat e artit të sotëm modern, Sefedin Stafa thotë se:

“E vërteta është që në Greqi unë kam punuar artin klasik, por me spikatje edhe të një lloj impresionizmi, edhe me elementët e hiperealizmit brenda për të bërë artin tim. Mjetet që përdor unë, janë ato që bëjnë pikturën. Kështu që edhe në Greqi pjesën dërmuese të pikturave e kam pasur të stilit tim, por bëja edhe piktura moderne, sepse m’i kërkonin, por aty nuk isha unë. Madje, unë për të ruajtur atë që ishte emri im, stili im, erdha këtu. Gruan e vajzën i kam lënë atje, djali ka ardhur këtu. Pra, unë u ktheva për të ruajtur emrin, tim.”

Duke ruajtur një marrëdhënie të fortë të harmonisë së dritës me tokën, Sefedin Stafa krijon raporte të dritës me kontrastin e hijes dhe koloritin që preferon. “Kolori është shpirt, -thotë Sefedin Stafa, -është çështje ndjesie.”

Ndërsa i kujtojmë pikturat që ka bërë me motive afrikane, Stafa sjell shembullin e organizimeve të ekspozitave në Greqi, ku njëra prej tyre ishte me piktura nga Afrika. Sigurisht piktori u tërhoq edhe nga ngjyra dhe bukuria fizike e afrikanëve dhe ka bërë dhjetëra punë me portretet dhe imazhet afrikane. Ai thotë se në atë ekspozitë u shit pjesa dërrmuese dhe u dërguan të ardhurat në ndihmë të fëmijëve. Ky organizim i grekëve, e kujton piktorin të sugjerojë bërjen e ankandeve të veprave të artit për qëllime bamirëse.

“Në Shqipëri, na mungon menaxhimi i veprave të artit. Na mungon kritika për artin. Autorët janë lënë jashtë vëmendjes së shtetit dhe është për të ardhur keq që për dramën, muzikën pikturën mund të studiosh në klasë të dhjetë dhe asgjë më shumë. Ç’do të thotë kjo. Duke mos u edukuar me kulturën, ne shkatërrojmë kulturën e një kombi.”, thotë Stafa.

Piktori ngre zërin për pikturën monumentale, kulturë që është në zhdukje. Duke kujtuar muralen e Muzeut Kombëtar që po dëmtohet, Sefedin Stafa thotë se ka ndalur procesi i bërjes së pikturave monumentale.

“Për gjykimin tim duhet që të punohet në këtë drejtim, sepse nëse shihet jashtë vendit edhe zyrat e kryeministrave janë me piktura murale të vjetra. Na mungon dëshira për të bërë gjërat e duhura.”

Sefedin Stafa është diplomuar në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë, i specializuar në pikturën monumentale në vitin 1978. Edhe pse ka lënë gjurmë të thella me krijimtarinë individuale, sërish piktori Stafa nuk e sheh dot atë të shkëputur nga krijimtaria kombëtare. Ai ngre zërin dhe shpreson shumë që ta dëgjojnë:

Sefedin Stafa, është përpjekur për gjallërimin e jetës artistike. Gati dhjetë vjet më parë çeli Galerinë “Colosseu” në Durrës, një kontribut që u vlerësua edhe nga shkrimtari i madh, Ismail Kadare, por duke mos pasur asnjë mbështetje dhe vëmendje nga institucionet, së fundi kjo galeri u mbyll. Mbyllja e galerive, por edhe lënia pas dore e Galerisë Kombëtare të Arteve, e shqetëson artistin.

“Nuk mund të lihen artistët në rrugë. Galeria Kombëtare e Arteve është shtëpia jonë, ndërsa tani ne nuk e dimë as çfarë bëhet atje”, thotë Stafa.

Këndvështrimi i artistit të befason. Sefedin Stafa nuk e koncepton pikturën e tij vetëm si art për syrin, ai thellohet në esencën e lidhjeve të forta që ka me natyrën. Pas kësaj piktura e Sefedin Stafës kthehet në një univers shumështresor përsiatjesh.

Ai ka pasur disa ekspozita individuale në në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë, dhe më pas në Athinë, në Greqi.

Ai është shpërblyer disa herë me çmime. Shumë prej veprave të Sefedin Stafës gjenden sot në disa galeri dhe koleksione private në Greqi, në Gjermani, Itali, Zvicër, por edhe në shtetet e bashkuara të Amerikën e në Kanada. /KultPlus.com

‘Ekzistonte një tunel i vetëm, i errët dhe vetmitar, tuneli nëpër të cilin kishte rrjedhur fëmijëria dhe rinia ime’

Posted on by KultPlus

Fragment nga ”Tuneli”, romani i Ernesto Sabatos

Ekzistonte një tunel i vetëm, i errët dhe vetmitar , tuneli nëpër të cilin kishte rrjedhur fëmijëria dhe rinia ime, e gjithë jeta ime. Nga nje copëz e tejdukshme e murit prej guri, unë e kisha parë, këtë vajzë dhe kisha menduar se ajo vinte nga një tjetër tunel paralel me timin, ndërkohë që në të vërtetë, ajo i përkiste botës së madhe, botës pa kufinj, të atyre që nuk jetojnë nëpër tunele dhe ndoshta i qe afruar nga kërshëria njërës prej dritareve të mia të çuditshme dhe i kishte zënë syri spektaklin e vetmisë time pa shpëtim, ose e kishte tërhequr gjuha memece, çelesi i pikturës time.

Dhe atëherë ndërsa unë bëja përpara brenda tunelit tim, ajo jetonte jashtë, jetën e saj të natyrshme, jetën e rrëmujshme të njerëzve që jetojnë përjashta, atë jetën e çuditshme dhe absurde, ku ka vallëzime dhe festa, gëzim dhe mendjelehtësi.

Nganjëherë, qëllonte që kur unë kaloja përpara njërës prej dritareve të mia, ajo ishte duke më pritur, e pa goje, dhe plot ankth. Përse më priste? Përse më priste plot ankth dhe e pa gojë?

Ndonjëherë, qëllonte që ajo të mos vinte në orar dhe e harronte këtë qënie të mbyllur dhe atëherë unë me fytyrën e ngjeshur pas murit e përfytyroja atë në vende të paarritshme. / KultPlus.com

Ndërron jetë folësja e parë e ekranit shqiptar

Posted on by KultPlus

Spikerja e parë e lajmeve në RTSH, Stoli Beli, është përcjellë për në banesën e fundit në moshën 91-vjeçare.

Puna e saj në shërbim të informimit, edukimit dhe argëtimit të publikut të gjerë është vlerësuar ndër vite.

Data 29 prill e vitit 1960, ka qenë një ditë historike për gazetaren, spikeren dhe redaktoren e parë në ekranin shqiptar. Beli është prezantuar përpara teleshikuesëve në studion e parë Televizive Shqiptare me fjalët “Të dashur spektatorë, mirëmbrëma… Sonte fillon për herë të parë “Qendra Eksperimentale e Televizionit Shqiptar.”

Ajo e filloi karrierën një kohë kur gjithë programet ishin drejtpërdret, pa një studio regjistrimi. Stoli nuk ishte vetëm spikerja e parë në ekran, por më pas u bë edhe gazetarja e parë, redaktorja dhe regjisorja e parë.

Ende sot e kësaj dite mbetet një nga figurat më të dashura të spektatorëve. Miqtë, të afërmit dhe kolegët janë prekur nga ndarja e saj nga jeta.

Një prej tyre është regjisori Xhelil Aliu i cili kujton eksperiencën e saj në dekada në televizion dhe shkruan se në ceremoninë mortore ndodheshin pak njerëz dhe se televizioni ku ajo punoi tërë jetën duhet të gjendej pranë në këto momente të fundit.

Edhe pasi filloi punë në televizion, sërish nuk e la punën në radio. Punonte edhe aty si redaktore, por edhe ka shkruar tregime e përralla.

Për televizionin dje dhe sot ajo do të shprehej kështu: “Sot rinia po kalon një situatë të vështirë. Ka shumë papunësi, por ka dhe shumë liri. Pra, dy situata që duhen ekuilibruar. Kjo vjen edhe nga televizionet, të cilët nuk kanë gjetur dot emisionet e duhura, që rinia të gjejë veten dhe të rrijë para ekranit. Edhe në ato orë që rri para tij, rinia shikon filma rozë, filma horror, si dhe spektakle ku mbizotëron fjala fyese, fjalori zhargon dhe pa etikë”.

Një nga pengjet e spikeres që lexonte më shumë libra e shihte pak tv kohëve të fundit pasi sipas saj, në to ka shumë politikë, është mungesa e titullit “Mjeshtre e Madhe e Punës”. /konica.al/ KultPlus.com

”Ajo” me koncert në Rich Mix, qendra më unike e artit në Londër

Posted on by KultPlus

Vjollca Robelli Mripa e cila njihet për hitin e saj të mëhershëm ”Ajo”, tashmë duke u bërë ky edhe pseudonimi i saj artistik, do të mbajë koncert në njërën nga qendrat më unike të artit në Londër, shkruan KultPlus.

”Rich Mix”, skena ku do të performoj Mripa, njihet si një nga qendrat më dinamike dhe më të njohura të artit në qytetin e Londrës.

Ndërkaq koncerti pritet të mbahet më datën 21 shkurt të këtij viti.

Lajmin e ka bërë të ditur vetë këngëtarja përmes një statusi në llogarinë e saj personale në Facebook.

Më poshtë mund të lexoni statusin e plotë të këngëtares.

”E lumtur t’ju njoftoj se do të mbaj koncert në njërën nga qendrat më unike dhe më dinamike të artit në Londër, Rich Mix. Koncerti do të mbahet me 21 shkurt nga ora 8pm me ftesën e organizatës Arts Canteen e cila kuron dhe prodhon shumë evenimente, ekspozita dhe festivale te muzikës duke mbeshtetur artistë të njohur dhe të rinj nga bota lindore dhe regjionet përreth duke sjellë punën e tyre tek publiku i Mbretërisë së Bashkuar dhe më tej.” / KultPlus.com

Nënë, më fal se të përqafoj shumë rrallë

Posted on by KultPlus

Nga Albina Krasniqi

Shkruaj, pastaj zhgarravis. Vazhdon kështu për shumë gjatë. Nuk e di pse sot lapsi nuk më bindet, frymëzimi im ka ikur larg.

Po ç’faj kam unë që fjalët e mia nuk munden të përshkruajnë portretin tënd?! Ti je ai imazhi i pandashëm i kujtimeve të mia. Ke qenë aty me mua edhe kur unë nuk e dija që isha me ty, je ninulla më e ëmbël, dora që më mbron, më përkëdhel. Je ajo që me entuziazëm të madh duartroket hapat e mi të parë, gërmëzimet e para, je kritikja nga e cila pranoj çdo mendim, je shtylla tek e cila mbështetem, burimi im i kurajos.

E di nënë! I gjithë blerimi i pranverës është kaq i zbehtë para syve të tu. Ndonjëherë kur kthehem nga shkolla, gjatë gjithë rrugës mendoj si do të të shpjegoj ndonjë të vërtetë të “dhimbshme“. Arrijë të krijojë një skenar shumë të sofistikuar, mbushur me zbukurime e manipulime, një histori fantastike plotë me gënjeshtra, të cilën jam gati për ta treguar. Dhe…kur përballem me atë shikim, e gjithë historia ndërtuar me aq mundim, shuhet në një sekond. Nuk mundem të të gënjej, nëse do ta bëja, do të jetoja me barrën e një kri mi të rëndë. Në fakt, gjithmonë kam menduar se si je aq e zonja në leximin e mendjes sime, ndonëse unë jam një aktore e mirë, ti gjithmonë e kupton atë që fsheh nga brenda. Ti nuk ke nevojë të shohësh lotët për të më pyetur pse jam e mërzitur, ndonjë ditë do të ma japësh edhe mua formulën e kësaj. Dua të të rrëfej diçka; ka raste kur unë nuk u bindem kërkesave të tua, më beso, nuk dua të të mërzis, por mua më pëlqen të fitoj pak vëmendje, të vjedh pak nga kujdesi yt.

Më pëlqen kur mundohesh të më bindësh të ha ushqim, kur më trajton si një fëmijë të llastuar. Më pëlqen kur gjatë natës, ndjejë dorën tënde tek më mbulon, kur me dashurinë tënde të madhe më largon mërzinë, kur së bashku mbjellim lulet e bukura të jetës. Më pëlqen prania jote, hija jote në rrezen time të shikimit. 

Unë gaboj karshi teje nënë, gaboj shumë, por falja jote i kalon kufijtë e mi, e di që unë të përqafoj rrallë, përveç takimeve të zakonshme si me të gjithë. Ndoshta akoma më rrallë, të shpreh ndonjë ndjenjë, të them që ti për mua ke shumë rëndësi, por e kam kaq të vështirë. Më ngjajnë ndonjëherë të tepërta veprimet, më duket vetja si një kukull e drunjtë, e akullt, pa ndjenja, por nuk e di sa herë mundohem të flas, në fyt më mblidhet një lëmsh gjigand.

E di nënë?! Ndjenjat e forta janë bërë për zemrat, ndoshta prandaj është e vështirë t’i nxjerrësh jashtë. Më fal për gjithçka të munguar nga unë, por dije këtë, unë të ruaj ty në thellësitë e zemrës sime, në vendin tim më të sigurt, nga i cili s’do të dalësh kurrë. Meqë s’u mjaftova nga fjalët e Botës, të shkrova ca rreshta me fjalë zemre. Ca rreshta për ty nënë nga vogëlushja jote. Nuk e di a të kam thënë ndonjëherë se të dua… / KultPlus.com

Greqia homerike e maleve shqiptare

Posted on by KultPlus

Shkruan Luan Rama

Në vitin 1988, Ismail Kadare botonte në Tiranë, romanin e tij “Një dosje për Homerin”, apo “Dossier H”, e botuar më pas në Francë. Ishte historia e udhëtimit të ethshëm të dy irlandezëve të New York-ut nëpër malet shqiptare në vitet ‘30, që vinin të kërkonin përqasjet e botës homerike me atë të jetës së atyre maleve, ku këngët dhe ritet, pesha e gjakut, tragjikja e llahtarisur, mbartnin ende një ngarkesë të përngjashme me atë të tregimeve të Homerit të verbër në Iliadën dhe Odisenë e tij.

Ata fillimisht kishin qenë në Novipazar, ku banonin shumë shqiptarë dhe dihet nga historia se bardë shqiptarë këndonin këngët legjendare të Mujit dhe Halilit, “ciklin e Kreshnikëve” dhe disa prej tyre ishin të verbër, si bardët e Homerit. Por, kjo përqasje nuk ishte e re sepse gati një shekull më parë se ata, kishte qenë në fakt, një studjues i njohur francez, i cili kishte bredhur në malet shqiptare në kërkim të këtij “prushi” homerik, që ai e preku realisht. Ky ishte Albert Dumont, një nga studiuesit më me emër të Francës, mbi antikitetin dhe Ballkanin./Konica.al

Ç’kishte ndodhur atëherë? Në mëngjesin e 23 dhjetorit të vitit 1871, Albert Dumont (Charles-Albert-Auguste-Eugène Dumont) linte portin e Kotorrit. Në bllokun e tij të shënimeve, ai nuk harronte të shënonte për natyrën e atyre brigjeve ku “në breg, orkestra e regjimentit austriak luan muzikë”. Anija “Miramar”, e shoqërisë “Lloyd”, që prej vitesh rrihte brigjet e Adriatikut, ndaloi në Tivar, ku atij tashmë i duhet të shkojë me kuaj prej aty për në Shkodër. Koha është e ftohtë dhe qielli larg gjëmon. “Rruga gjer në Shkodër shkon shtatë, pesëmbëdhjetë apo njëzetë orë, sipas stinës, shirave ose ujit nëpër shtigje”, – shënon ai.

Rruga në fakt është plot ngjitje e zbritje, mes shkëmbenjve, ku padyshim, pamjet madhështore e habisin çdo udhëtar të huaj që zbret në këto anë, siç do ta mrekulluonin disa vite më pas, Pierre Loti-n. Nga Leqet e Hotit ata zbrisnin drejt Shkodrës, por sapo hyjnë në rrugën që zgjatet drejt qytetit, atje rrëzë kështjellës, Dumont shikon dyqanet, ku siç shkruan ai “Në pazarin e Shkodrës, një nga më të rëndësishmit e Turqisë, vijnë nga të gjitha malet e pashallikut si dhe nga Mali i Zi. Por çdo vit, uji përmbyt dyqanet e tij.” Tri muaj më parë, për Shkodrën, atij i kishte folur miku i tij, etnografi dhe kartografi i njohur francez Guillaume Lejean, i cili për herë të dytë e kishte vizituar Shqipërinë. Ai e kishte takuar në Maqedoni, gjatë një udhëtimi. “E takova në Filipopolis, ku ishte sëmurë nga ethet, pas gjithë atyre lodhjeve të mëdha…” – shkruante ai.

Biseda për Shqipërinë ishte e nevojshme për të, pasi Dumont përgatiste udhëtimin e tij drejt atyre viseve që fare pak njerëz i kishin shkelur. Dhe ja tani, ai vëzhgonte tokën shqiptare, njerëzit, sjelljet e tyre, takohej me konsullin francez në Shkodër dhe fillonte të frekuentonte kafenetë e këtij qyteti, të njohur për kështjellën e tij, takonte malësorë dhë shpejt merr udhën e maleve.

Greqia homerike në malet shqiptare

Albert Dumont, i cili prej disa vitesh ishte marrë me mbishkrimet e vjetra, ishte nisur me një qëllim të caktuar: të gjente përafërsitë e antikitetit grek me shqiptarët e maleve veriore. Kur shkruan për tributë, ai thotë se “ata jetojnë të izoluar, por kanë një kryeplak, i cili vendos për kohën e kullotave, ndarjen e tyre dhe kohën e shtegtimit; kur ka ankesa të një fqinji për tjetrin, etj. Në Greqinë antike, qeveritarët e çdo tribuje quheshin “pleq”. Ishin ata që bënin drejtësi, ashtu të ulur mbi gurë, në formë rrethi, siç tregohet dhe në mburojën e Akilit.

Kur prijësit shqiptarë mblidhen po kështu për të vendosur, ata formojnë atë që quhet “rrethi i gjakut” (la ronde du sang), çka sagat e vjetra e quajnë “gerichtsring”. Këtë zakon apo rit e kishte venë nê dukje gjysëm shekulli më parë, pra në vitet 1840, studiuesi tjetêr francez, sllavisti Cyprien Robert i cili bënte tê njêjtën përqasje tê shqiptarëve me botên homerike

Gjatë udhëtimit të tij në Shqipëri, nga veriu në jug, idea e Dumont merr një formë solide: ai është i bindur se prushi i dikurshëm homerik është ende i ndezur në malet shqiptare. Një shekull më pas, po të ishte gjallë, ai do të gëzohej, nëse do të merrte vesh se një udhëtim të tillë kishin bërë studjues të tjerë, kësaj rradhe nga një botë më e qytetëruar.

Milman Parry, ishte një nga ata që kishte studiuar traditën gojore të Jugosllavisë në vitet 1933 dhe 1934. Në një nga udhëtimet e tij në Novi Pazar, ai kishte regjistruar disa rapsodë shqiptarë, të cilët këndonin në dy gjuhët: serbisht dhe shqip të njëjtat këngë të “Eposit shqiptar të Veriut”, ose “Ciklit të Kreshnikëve”, siç do ta quajmë atë. Në Europë ishte koha e vlerësimit apo e “Kultit të epopesë homerike”, meqë letrarët e kontinentit të Vjetër po i riktheheshin legjendave dhe bëmave homerike. Pasi kishte mësuar shqipen në Dubrovnik, Parry udhëtoi nëpër fshtatrat e Malësisë së Madhe e në Dukagjin, duke rrahur shtigjet e Bogës, duke iu ngjitur Thethit, Tropojës e Kukësit.

Në vitin 1938, ai mblodhi pothuaj njëqind këngë rapsodike, mes të cilave këngët e Gjeto Basho Mujës, Ago Ymerit apo Gjergj Elez Alisë. Në udhëtimet e mëpasme, Parry u shoqërua edhe nga Albert Lord, profesor i gjuhëve sllave në Universitetin e Harvardit. Vallë a e dinin ata se një studjues i njohur francez, kishte qenë një pararendës i udhëtimeve të tyre dhe se ata ecnin tani në gjurmët e tij? Ndoshta!…

– “Hyjmë në një shtëpi të vjetër që shërben dhe si bakall, – shkruante atëherë Dumont, në librin që do të botonte nën titullin “Ballkani dhe Adriatiku”. – Ishte një lloj dyqani ku shiten erëza, verë, likere dhe gjithçka e nevojshme për këtë popull që ka pak nevoja. Një grua rreth të pesëdhjetave është ulur në një cep: ka gjashtë javë që nuk e ka lëshuar atë vend. Ditën e kalon duke qarë e duke klithur: “Ah, ata që vranë tim bir!” Djali i viktimës pret klientët dhe duket i ngushëlluar. Ai na shpjegon se një nga fqinjët erdhi aty, një grindje plasi, thikat u nxorrën dhe ati i tij u vra e ra i vdekur. “Ishte vërtet një trim! – na thanë ata përreth. – Cili, i vrari apo vrasësi? – Oh, që të dy. Kështu është këtu. Ishte zemërimi i Zotit që solli të keqen! Dhe fajtori ia kishte mbathur nga frika e hakmarrjes të të afërmve të viktimës. Por askush nuk mendon ta qortojë atë moralisht. Madje dhe kjo nënë që nuk mund të ngushëllohet dot e as vrasësi i mallkuar, i cili nuk beson se vrasja është një krim kaq i madh…

Ky lloj shpagimi, i gjakut për gjak, apo i dëmshpërblimit të gjakut të derdhur, ishte harruar në Europë. E megjithatë, në malet e thella shqiptare dhe ato të Malit të Zi, ky shpagim kishte krijuar mekanizmin e vet, i cili lëvizte, diku pengohej, ndalohej e pastaj vihej përsëri në lëvizje, me një jehonë të vazhdueshme krismash që nuk ndalonin. Dhe kjo, Dumont-it i rikujtonte antikitetin grek, të cilin shtatë vjet më parë e kishte studiuar në Shkollën Franceze të Athinës.

“Streha që i jepej një njeriu, – vazhdon ai, – që kishte bërë vrasje në shoqërinë antike greke, shpjegohet nga këto mendësi e vrasje.

Shqiptari është mikpritës për vrasësin që fshihet dhe që nuk është i klanit të tij. Ai e mirëpret dhe i siguron atij mbrojtjen. Vetëm familja e të vrarit ka të drejtë të shpagohet ndaj tij. Dhe kuptohet lehtë ajo që ata mendojnë se ç’është një njeri i mirë apo i keq, çka e gjejmë në shprehjet e vjetra homerike. Ai që është i mirë, nuk është shqiptari i virtytit, që e zotëron vetveten dhe pasionet e tij, por është njeriu i fortë, ai që imponohet nga fjala dhe veprimet e tij, është ai, para të cilit duhet të nënshtrohesh, ai që vërtet është zot i të tjerëve. I keq është i dobëti, i ndrojturi. Shqiptari tregon me krenari që i vodhi delet e tribusë fqinje.

Ai e ka kapur atë në befasi, e ka mashtruar dhe e ka vrarë armikun e tij, pasi askush nuk është më dinak se ai. Askush tjetër nuk e bën më shumë viktimën të vuajë se sa ai. Kështu dhe i mënçuri Nestor mburrej në kuvendin e grekëve për barbarinë e kohës së rinisë së tij. Po kështu, Uliksi pati meritën të citohej si shëmbull midis njerëzve të kohës së tij, duke kujtuar me krenari gjyshin nga e ëma, Antlykos, një grabitës me emër, i cili mbrohej nga hyjnitë, veçanërisht nga Hermes.

Deri në epokën historike, në kohën e Tuqididhit dhe Platonit, pirateria do të mbetej jo vetëm një profesion i nderuar, por ajo do të meritonte respektin popullor. Ne sot nuk e nderojmë një të ftuar, po t’i themi: “A jeni pirat?… Por grekët e Homerit, e thonin këtë. Dhe shqiptari e pyet gjaksin që fshihet dhe që do të bëhet miku i tij: “Sa kokë ke prerë?”…

Albert Dumont, (1842-1884), gjatë këtij udhëtimi ishte një djalosh 29-vjeçar nga Scey-sur-Saône, një i ri i fuqishëm e me kurajo të madhe. Ai di t’i përballojë rrebeshet dhe stuhitë e atyre maleve. Kërshëria për të njohur këtë popull, e shtyn gjithnjë drejt të panjohurës, drejt asaj që fshihet brënda atyre kullave të rënda e të ftohta, por me një shpirt mikpritës, ku miku ishte i barabartë me Hyjnitë.

Ashtu si në kohë antike, edhe këtu ai gjen “taksën e gjakut”. Siç shkruan në shënimet e tij, gjatë shekujve, ai pikas se pagesa me bagëti kaloi në pagesën me para. “Për shqiptarët, një vrasje vlen 750 piastra. Tarifa e princave “merovingines”(frankët e shekujve V-VIII, L.R.) nuk ishte më e lartë se kaq. Zakoni i pagimit në raste të tilla u zhduk shpejt tek helenët.

Në “skenën e gjykimit” që e shohim në mburojën e Akilit, të dyja palët kundërshtare diskutojnë rreth çmimit që duhet paguar për një të vrarë. Grekët përdornin fjalën që më vonë nënkuptonte ndëshkimin. Ndërsa pena, peine, tregon një pagesë, nga fjala latine «pendere», «poenam». Tacite shkruan se ishte koha e gjatë e gjakmarrjes që bëri të lindë kompensimi i gjakut. “Dhe urrejtja duhet ndarë ndër të afërmit dhe miqtë e babait të tij. Këto urrejtje nuk janë të pamëshirshme. Madje dhe vrasja pagohet, pësohet, përmes dhënies së një numri kafshësh. Atëherë gjithë familja është e kënaqur”. Kjo frazë zbatohet tek shqiptarët dhe gjermanët”.

Gratë e rrëmbyera si në tregimet antike

“Jeta shqiptare është tepër e thjeshtë, – shkruan ai. – Ata nuk janë bujq dhe i përbuzin punët e mundimshme. Ata i çojnë bagëtitë në kullota, siç bënin heronjtë grekë, të cilët të gjithë ishin barinj. Nëse stina është shumë e keqe, ata djegin dru dhe bëjnë qymyr. Kjo padyshim është industria primitive që historia mund të ketë… ” Atij i bën përshtypje jeta e shqiptarëve nëpër kasolle, por megjithatë habitet që gjen atje thesare të vërteta.

Jo vetëm armë të bukura e të punuara në filigran, por dhe varëse ari, bixhuteri të jashtëzakonshme dhe zbukurime të tjera që malësorët i transmetojnë brez pas brezi. “Si vallë këto xhevahire kanë ardhur deri në këto male?… Askush nuk e di. Shqiptarët më të respektuar, ata që quhen “plak” dhe që shikohen si nderi i racës së tyre, bëjnë punë dhe nga më të rëndomtat.

Gjatë kohës që i biri u prin buajve në arë, si Menelas, i ati ndërton shtëpinë, ashtu si Uliksi. Për darkë, kur ju pret si mik: ai e ther delen vetë, ashtu siç bënte Akili… Ulemi në tokë në mes enëve më të zakonshme dhe ju përcillni dorë më dorë një tas të marrë nga miqtë e tyre të civilizuar. Gratë shërbejnë. Kur darka mbaron, plaku merr lahutën dhe luan vetë, ndërkohë që të rinjtë bëjnë gara ose bashkohen të kapur për qafe, në një valle të vjetër; burrat kapen nga duart dhe bëjnë gjoja si viktimat në labirinthin e Kretës.

Kështu, gjithçka që shkruan ai, të sjell kujtimin e përshkrimeve homerike…

«Aristoti, – vazhdon Dumont, – tregon se kërkesa që i fejuari tu paguajë prikë prindërve të nuses është një nga karakteristikat e shoqërisë primitive. Shqiptari e bën këtë pagesë. Kjo shumë e paguar nga burri, në ligjet lombarde quhet “mund” dhe është objekt i shumë diskutimeve. Kodi i Ethelbert përcakton numrin e kafshëve që burri do t’i japë prindërve të gruas së ardhshme.

Në të njëjtin kuptim, Homeri shkruan se gratë e bukura vlejnë shumë buaj. Kjo fjalë tek grekët është si “mundinen” tek gjermanët. Në disa tribu, martesa bëhet me të grabitur. Çdokush do të martohet duke grabitur gruan e tribusë armike. Në Orosh, në qendër të Mirditës, pothuaj gjithë gratë janë të grabitura. Princi i zonës, meqë para disa vitesh mbeti i ve, ai grabiti bijën e një beu të Krujës. Dhe kjo është e përgjithshme në këto male…

Burri do që askush mos ta prekë atë. Ai është i ëmbël me të, e trajton si fëmijë që kërkon ta përkëdhelin dhe që i ati ia jep. I shtyrë nga instiktet, edhe pse jo nga ndjesi sensuale, shqiptari, krah gruas së tij merr dhe një tjetër. Kisha katolike ka qenë mjaft e ashpër ndaj kësaj praktike, por poligamia nuk është e rrallë tek kristianët dhe muslimanët e këtyre maleve. Prifti nuk i njeh këto lidhje, ndërsa shqiptari nuk i sheh ato si fajtore, edhe pse gruaja legale ka një lloj superioriteti. Tjetra qëndron në një pozitë inferiore, njësoj si tek mbretërit grekë të antikitetit, ku robinat mbushnin shtëpitë e tyre…”

Në çdo vend që ndalonte Dumont, gjente gjurmë të një jete të lashtë, si të thuash gjurmë homerike, atë çka prej shekujsh ishte shuar në tokat parahelene dhe që këtu ishin ende të gjalla. “Habitesh ndonjëherë të shohësh ligjet e vjetra në Itali dhe Greqi, ku gruaja përjashtohet nga trashëgimia…

Në Shqipëri, vejusha nuk ka asnjë lloj trashëgimie në pronat e burrit të vdekur. Janë të bijtë që marrin tokën dhe bagëtitë. Nëse nëna nuk martohet, ajo konsiderohet si pasuri e lënë nga burri i vdekur, ose më shpesh ato i mbajnë pranë tyre. Shumë herë gruaja kthehet në familjen e prindërve të saj vetëm me gjërat e përdorimit që i japin gjatë fejesës. Zakonet antike tregojnë se në shumë vende, vejusha mund të martohej dhe pa dëshirën e saj me burrat e familjes së burrit të vdekur. Ky zakon është tek shqiptarët dhe ne s’kemi asnjë vështirësi për ta konstatuar atë. Gruaja është më shumë një plaçkë, një objekt, sesa një njeri.”

Ai konstatoi me habi që në disa qytete, kur vajzat kalonin moshën e adoleshencës, ato i mbanin të mbyllura në shtëpi deri sa ato martoheshin. “Ato që janë kristiane dalin një herë në vit për të shkuar në meshën që bëhet posaçërisht për to, gjatë natës së Krishtlindjes. Me përjashtim të kësaj feste, ato shohin veçse njerëzit e familjes dhe priftin që u vjen tu mësojë katekizmin… Udhëtarët e kanë thënë shpesh se një burrë mund të udhëtonte në të gjithë Shqipërinë nën mbrojtjen e një gruaje. Në këto vënde, prekja e nderit të gruas është diçka shumë e rrallë”.

Po. Gjaksi mund të udhëtonte krah një gruaje pa patur frikë se rrugës mund ta vrisnin. Kjo histori i kishte ndodhur dhe një gazetareje franceze, Paule Fercoq de Leslay, e cila ashtu si irlandezët Parry dhe Lord, udhëtonte me kuaj në të njëjtën kohë me ta nëpër malet shqiptare. Një djalosh që kishte bërë një vrasje, kur dëgjoi se ajo kalonte në ato anë, shkoi me të, meqë ajo do merrte udhën drejt kullës së prindërve të tij dhe ai ishte i sigurt se gjatë atij udhëtimi, askush nuk do guxonte të qëllonte, sepse mund të vriste një grua, dhe për më tepër një të huaj…

Gjatë atij rrugëtimi të vështirë, (dimri qënkej vërtet i egër në ato male), Dumont shënonte gjithçka: rite, zakone, tipa socialë, besytni popullore… – “S’ka popull që të mos u ketë besuar shpirtrave. Por ka diçka që ka mbetur e veçantë tek shqiptarët: funeralet dhe banketi për të vdekurit. Kur një shqiptar vdes, mblidhet e gjithë familja: ata shkulin flokët dhe çjerrin faqet, të cilat shpesh mbulohen me gjak. Ai i gris dhe teshat e trupit. Secili nga familja duhet t’i flasë të vdekurit, duke lëvduar dhuntitë e tij: improvizimet e tyre që zgjasin me orë, ndërpriten nga klithma dhe të qara. Kur ke parë një skenë të tillë, kjo s’mund të harrohet…”

Rrush, shegë apo verë për të vdekurit

Një lloj vajtimi tjetër, apo ceremoniali funeral, Dumont ndesh tashmë në jug të Shqipërisë, në Gjirokastër para se të ndërmerrte udhën drejt Epirit të banuara nga shqiptarët ortodoksë : “Rasti e solli që atë ditë të kaloja para një shtëpie ku qanin të vdekurin. Klithmat filluan para se të agonte dhe nuk u ndërprenë veç një çast në mesditë, për të vazhduar pastaj gjer në mbrëmje. Dhe ato dëgjoheshin në tërë lagjen. Ato të qara të vajtueshme, të përzjera me ulurima, nuk i kishin shteruar forcat e vajtojcave, të cilat të nesërmen, gjëndeshin në të njëjtin vënd për të vazhduar vajin.

Gjatë gjithë vitit, dy apo tri herë në javë, gratë vijnë për të qarë atë që nuk është më në këtë botë. Praktika të tilla nënkuptojnë mbresa të dhunshme që u japin këtyre grave forca të atilla që nuk njihen në vendet tona. Ka në to një brutalitet të dhimbjes që ne nuk arrijmë ta kuptojmë e çka spektakli i tyre është për ne i padurueshëm. Skena është totalisht antike. Atë e gjejmë tek poetët e parë grekë.

Monumentet figurative e tregojnë shpesh këtë, veçanërisht në epokat e para të artit. Ne kemi në muzeumet tona vazo me piktura të zeza dhe tablo prej balte të pjekur, ku gjen ilustrime besnike si të ceremonive shqiptare. Eshtë e vërtetë që në progresin e bërë të kulturës helenike, artistët iu janë shmangur këtyre subjekteve. Zakonet zbuten, skenat funebre bëhen më të qeta… Grekët e shekullit të V para erês sê re dhe të kohërave edhe më të vjetra, afrohen me shqiptarët e sotëm”.

Po kështu, Dumont pikas se në praktikën funerare, të vdekurit i çohen në varr rrush, shegë apo verë, çka “është një nga zakonet e çuditshme që ne gjejmë në gadishullin ballkanik”…- shkruan ai. – Ato i jepen të vdekurit që të gjejë forcat, sepse në varr ai i ruan ende ndjenjat e oreksit dhe kërkesat e tjera të jetës tokësore.

Nëse këto ushqime mungojnë, hija e tij reale dhe e dukshme, do ta humbiste forcën që i ka mbetur. Ky besim është po aq i vjetër sa dhe grekët. E gjejmë tek Homeri. Në shekujt e bukur të poetëve, flisnin fare pak për këtë, por ne e shohim se ajo ekzistonte. Ajo ka frymëzuar një seri bazorelievesh. Kristianizmi e luftoi, por nuk e shkatërroi… Por kjo praktikë vazhdon ende në Shqipëri…”

Dumont na jep gjithashtu të dhëna dhe për gjendjen e gruas shqiptare. Madje ai ishte habitur nga një fakt i veçantë që kishte dëgjuar në konsullatën franceze në Shkodër. I ishte e dukur e pabesueshme, por njëkohësisht kuptimplote: “Në Shkodër, haremllëku nuk i mbron gratë. Pas konsullatës së Francës ka një përrua të vogël ku brenda një muaji, më 1871, janë gjetur dymbëdhjetë kadavra foshnjesh. Udhëtari francez n’a informon njëkohësisht se në kohën që ai udhëtonte në trevat shqiptare, pra në vitin 1871, pesë peshkopët në Shqipëri ishin italianë dhe i gjashti ishte një polak. Në Shkodër, prej disa vitesh, është ngritur për të rinjtë një kolezh, të cilët pastaj shkojnë të vazhdojnë studimet në Romë. Ndërsa në dioqezën e Lezhës me 17.000 banorë, “vetëm 50 prej tyre dinin të lexonin dhe dhjetë dinin ta shkruajnë emrin e tyre… Françeskanët pak shqetësohen për arsimimin e tyre…”

Në librin e tij, Dumont vë në pah racën e pastërt shqiptare veçanërisht tek mirditasit, këlmendasit, kastratët, etj, ai thekson në mënyrë të veçantë traditat luftarake të shqiptarëve.

Shqiptarët ishin në betejën e Fornovas, në Itali, shkruan ai, “duke nga kujtuar stratiotët e mëdhenj shqiptarët të ardhur nga Morea e Shqipëria dhe që depërtuan nëpër Evropë, duke shërbyer, siç e thekson me të drejtë ai, në Angli, në Francë e Gjermani, në ushtrinë e mbretit Henry VIII, në atë të perandor Maximilien të Gjermanisë apo të mbretit francez François I”.

Jo pak kohë më parë, ai kishte lexuar dhe një botim të një letrari grek, Zoti Sathas, që siç shkruan ai, “sapo ka botuar një histori të stratiotëve shqiptarë, për njërin prej tyre, Mërkur Bua, e shkruar në greqisht dhe në vargje nga Koronaios i Zantes”. “Ushtritë e kësaj kohe, – shton ai, – nuk kishin ushtarë më të mirë se këta stratiotë, këta zviceranë të Orientit. Nëse ata luftojnë si heronjtë homerikë, duke e kthyer strategjinë në dinakëri, në një forcë që lëshohet pa urdhër mbi armikun, ata dinë po ashtu ta pranojnë disiplinën dhe të ndjekin rregullat e tjera të luftës. E kemi parë në Egjipt në kohën e Mehmet Ali Pashës.

E shohim sot në ushtrinë e Portës së Lartë. Kur kanë patur rastin të marrin detet, ata kanë qenë marinarë të shkëlqyer. Porti i Ulqinit, gjatë shekullit XVII, ka patur flotë të rëndësishme gjer me 500 anije tregëtare që lundronin në të gjithë Mesdheun. Janë ata që i kanë dhënë Sulltanit elitën e flotës osmane. Por dimë gjithashtu se ç’kanë bërë për Pavarësinë greke shqiptarët e Hidrës dhe të Spezaj. Heronj, që poetët i kanë kënduar ashtu sikur pasardhësit e Themistokles dhe të Leonidhas të ishin bij të shqiptarëve të panjohur”.

Duke lëvduar kështu historinë shqiptare, më së fundi Albert Dumont arrin në konkluzionin e tij historik rreth lashtësisë së këtij populli, çka ishte diçka që mbështetej dhe nga disa studjues të tjerë të botës antike, veçanërisht nga tezat e Louis Benloew, autorit të veprës “Greqia para grekërve”. – “Ky popull kaq i panjohur – do të shkruajë Dumont, – i cili ruan imazhin më të saktë të asaj çka ishin etërit e racës greke e latine, meriton gjithnjë interesin e historianit. Ky popull do të mbetet si dëshmitar i gjallë i një të kaluare që shpesh besojnë se është zhdukur.

Asnjë vend në Evropë nuk ka zakone më të lashta. Dhe kjo shpjegon habinë e dijetarëve të vërtetë dhe studjuesve të këtyre tribuve, që besonin se ata janë ajo çfarë ka mbetur nga ajo racë misterioze: e pellazgëve që ne gjejmë në gjenezën e dy qytetërimeve më të bukura të botës së vjetër. ”

Drejt Epirit e Moresë, në gjurmë të Bua Shpatës

Në librin e tij, Dumont do të tregojë dhe vazhdimin e udhëtimit të tij në jug të Shqipërisë, duke kapërcyer së pari lumin e Vjosës. “Ne e ndoqëm atë udhë gjatë pesë ditëve, nga Vlora gjer në Janinë, një nga zonat më të bukura të kësaj krahine. Lumi rrjedh midis dy vargmalesh: herë ai rrjedh i qetë e i pastërt, e herë duke gjëmuar, i mbushur me shkumë, duke u hedhur si një përrua… Është e vërtetë që Epiri ka lëndina të bukura si ato të Paramithisë. Ndonjëherë qytetet ngrihen mes ullishtave si Vlora në veri, Preveza në jug, duke fshehur në kopshte minaretë e tyre dhe muranat e vjetra të shkatërruara. Qyteti i Pargës ka humbur mes pemëve me limona… ”

Në Shqipërinë e jugut, në Epir dhe në Greqi, jeta homerike kishte vdekur me kohë. Ajo gjendej veçse në mermeret e monumenteve antike, shumica ende nën dhé, mbuluar nga tërmetet dhe stuhitë. Atje, gjithçka kishte ngrirë shumë e shumë shekuj më parë.

Ndërsa larg, në veriun shqiptar, në ato male të vështira për t’i ngjitur, rrethuar nga bora, prushi homerik ishte ende i ngrohtë, digjte, jetonte në këngët e gjata të rapsodëve, por dhe në ritet njerëzore, tragjeditë e dhimbshme të dashurisë dhe të gjakut, të rrëmbimit të grave dhe të kalimit të të gjallëve në botën e përtejme. / KultPlus.com

‘Në politikë asgjë nuk ndodhë aksidentalisht dhe nëse ndodhë, dihet që ka qenë e planifikuar’

Posted on by KultPlus

KultPlus ju sjell disa thënie të njohura që trajtojnë mënyrën e zhvillimit të politikës dhe të kombit.

Vendi më i lumtur është ai ku ndihet sa më pak dora e qeverisë.

Një popull që s’ka opinion publik, nuk mund të numërohet për komb.

Njerëzit që u pëlqen sallami dhe ligjet, është mirë të mos i shohin kurrë se si këto të dyja përgatiten.

Është e sigurtë zhdukja e një vendi ku njerëzit mposhtin ligjin dhe forca mposht të drejtën.

Kombi është themeli i godinës së shtetit, sa më i fortë të jetë themeli, aq më shumë qëndron godina.

Shumica e politikanëve ngjajnë me shpërgejtë; duhen ndërruar shpesh se zënë erë shpejt.

Nuk ka zotërinj më të mëdhenj se të vetëquajturit shërbëtorë të popullit.

Inisiativa private që mbështet në shfrytëzimin tinëzar e të pamëshirshëm të natyrës është edhe më e keqe se socializmi i dështuar.

Sistemi i sotëm ekonomiko-shoqëror do të bjerë shpekt nëse nuk do të rishikojë urgjentisht raportet e tij me mjedisin dhe natyrën.

Transparenca është syri i demokracisë.

Politika është arti i brishtë i marrjes së votave nga të skamurit me financimin e të kamurve duke u premtuar mbrojtje nga njëri-tjetri.

Pushteti është shumë i madh, por është shumë i vlefshëm për t’ua lënë në dorë politikanëve.

Zgjedhjet fitohen kryesisht për hir të faktit që pjesa më e madhe e njerëzve votojnë kundër dikujt sesa për dikë.

Demokracia plus injoranca e popullit është rruga më e shkurtër drejt despotizmit nëpërmjet demagogjisë.

Kur flet sovrani, të tjerët duhet të heshtin.

Kemi mësuar të fluturojmë si zogjtë e të notojmë si peshqit, por nuk e mësuam dot kurrë artin e bashkëjetesës si vëllezër.

Koha mbërrin vetë në udhëkryqin e pashmangshëm. Heshtja mbërrin vetë në pikën e ngopjes. Dufi arrin vetë pikën e shpërthimit. Maskat arrijnë vetë çastin e rënies.

Politika ngec në vepra, nuk ngec në fjalë. Ky është kurthi i saj. Demagogët besojnë se nëpërmjet spërdredhjes së guhës mund të justifikojnë gjithçka, madje t’i paraqesin, sipas rastit dhe interesit, në të njëjtën dritë të shkëlqyer zgjidhjet e ndryshme apo të kundërta.

Është e rrezikshme të kesh të drejtë kur qeveria e ka gabim.

Në demokraci forca e arsyes është dhe duhet të jetë më e fuqishme se arsyeja e forcës.

Hajdutët e mëdhenj çojnë në burg të voglin.

Durimi i popujve është grazhdi i tiranëve.

Të qeverisësh do të thotë të parashikosh.

Demokraci shumë e mirë është ajo në të cilën, ndëra në të gjitha të tjerat ka barazi, epërsia përcaktohet nga virtyti, kurse inferioriteti nga ligësia.

Demokracia e skajshme është më e keqe se tirania.

Shoqëria më e përsosur është ajo në të cilën mbizotëron një klasë e mesme , e cila numerikisht është më e lartë se të gjitha klasat e tjea shoqërore.

Varfëria është prind i revulucionit.

Ëshët e padurueshme të qeverisësh nga një njeri më i keq se vetja.

Një qeveri, sado e pandershme të jetë, nuk është aq e keqe sa anarkia.

Në ndryshimet e situatatve edhe më të fuqishmit ua kanë nevojën më të dobtëve.

Demokracia është forma më e keqe e qeverisjes me përjashtim të atyre që njerëzimi ka provuar deri sot.

Partitë i ndërroj për parimet, por parimet nuk i ndërroj për partitë.

Shtet i përkryer është ai që dëgjon së tepërmi ligjet dhe shumë pak oratorët.

Ata që veçojnë politikën nga etika nuk do ta kuptojnë kurrë as njërën as tje
tjetrën.

Pa harmoni as shteti nuk mund të drejtohet siç duhet, as familja.

Oratori dinak i rrëzon ligjet.

Situatat kritike i shkatërrojnë regjimet tirane.

Tiranët kanë një ves të keq: nuk u zënë besë miqve.

Kur qytetarët janë disiplinuar para ligjeve atëherë shtetet bëhen të fuqishme e të lumtura.

Gjatë viteve të nazizmit xhelatin e duartrokisnin xhelatët, ndërsa në të gjitha llojet e komunizmit xhelatin e duartrokasin viktimat.

Demokracia nuk është ligji i shumicës, por mbrojtje e pakicës.

Ai njeri që në moshën 19 vjeçare nuk është revulucionar, nuk ka zemër. Njeriu që në moshën 40-vjeçare mbetet revolucionare, nuk ka mend!

Ka një sekret që burrat e mençur udhëheqës e dinë dhe e pranojnë: femrat janë arkitektet e fshehura të shoqërisë.

Në politikë është si në matematikë: ajo që nuk ëshët krejtësisht e saktë, është e gabuar!

Për fat të mirë ne amerikanët nuk jemi një qeveri që ka një komb, por një komb që ka një qeveri.

Shpesh shikojmë nga qeveria për të zgjidhur problemet tona. Kjo është e gabuar atëherë kur qeveria është vetë problemi.

Të gjithë ne nuk kemi talente të barabarta, por të gjithë duhet të kemi një mundësi të barabartë për t’i zhvilluar ato.

Në politikë është nganjëherë si në gramatikë. Një gabim që e bëjnë të gjithë, më në fund pranohet si rregull.

Të gjitha krimet i lind tirania, e cila është më i madhi krim.

Të kuptosh ç’është mizoria, të mos e mohosh ekzistencën e saj, ta përballosh realitetin pa paragjykime.

E vetmja gjë që na shpëton nga burokracia është joefikasiteti i saj. Një burokraci efikase është kërcënimi më i madh i lirisë.

Ka raste kur të votuarit nuk është demokraci. Ama të numëruarit – po!

S’ka rrezik më të madh për një komb, se kur njerëz dinakë shkojnë për të urtë.

Pak opozitë i bën shumë mirë njerëzimit. Balonat ngrihen dhe fluturojnë lart vetëm duke shkuar kundër erës dhe jo duke e ndjekur atë.

Ne nuk mund të ndërtojmë të ardhmen tonë pa ndihmuar të tjerët që të ndërtojnë të tyren.

Pothuaj të gjithë mund t’u bëjnë ballë vështirësive por nëse doni të testoni karakterin e një njeriu, jepini pushtetin.

Një burrë shteti është ai që mendon për gjeneratat e ardhshme , kurse një politikan është ai që mendon për zgjedhjet e ardhshme.

Urrejtja dhe fuqia nuk mund të jenë në një pjesë të botës, papatur efekt mbi pjesën tjetër të saj.

Në politikë asgjë nuk ndodh aksidentalisht. Dhe nëse ndodh, mund të vini bast se ka qenë planifikuar të ndodhë.

Edhe në fronin më të lartë të botës, për t’u ulur do të përdorësh… prapanicën.

Politikani i mirë ka një ideal në zemër dhe një program në kokë.

Partia nuk është “putanë” që, kujt i ngrhet mund t’ia hipi, por një komunitet njerëzish bashkaur për një ideal dhe disiplinuar me statut e kushteturë.

Liria pa socializëm është padrejtësi. Socializmi pa lirinë është skllavëri.

Me shumë mundësi kemi të gjemë një bordello me gra të virgjëra se një qeveri me njerëz të ndershëm.

Një lider di ç ‘është mirë të bëhet, një menaxher di vetëm si ta bëjë mirë.

Mjerimi ka këtë të mirë, që e zë për fyti miletin dhe ia sjell mendtë në kokë me pahir, në qoftë se nuk ia ka nxjerrë shpirtin.

Nuk është vështirë të bësh kurorë, po është vështirë të gjesh kokë të mirë.

Çdokush ka katër dhurata: Vetëdijen, Ndërgjegjgjen, Dëshirën për pavarësi dhe Imagjinatën. Këto na japin lirinë themelore; të drejtën për të zgjedhur, për t’u përgjigjur dhe për të ndryshuar. /shks/ KultPlus.com

Shtatë mijë qytetarë kundër ndërtimeve te liqeni i Badovcit

Posted on by KultPlus

Ministri Fatmir Matoshi ka thënë që nuk kanë lëshuar asnjë leje për ta realizuar këtë projekt.

Pamja për rreth liqenit të Badovcit pritet të ndryshojë.

Kështu të paktën parashihet përmes një projekti, i cili po mendohet të realizohet nga disa kompani në Kosovë.

Por duket se kjo ide nuk po i pëlqen shumë Mustafë Gashit, i cili kalon çdo ditë pranë këtij liqeni.

Njëjtë si atij, një iniciativë e tillë s’po iu duket e duhur mijëra banorëve të tjerë.

Në një grup në rrjetin social Facebook, më shumë se 7000 qytetarë po kërkojnë që ky projekt të mos realizohet.

Ardian Nrecaj thotë që ata nuk janë kundër projektit, por lokacionit, i cili do t’i sillte dëme liqenit të Badovcit, shkruajnë mediat kosovare, përcjell albinfo.ch.

Ata madje po planifikojnë të ndërmarrin edhe hapa të tjerë, si peticione e protesta.

Ndërkohë ministri në detyrë i Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Fatmir Matoshi, për T7 po thotë që nuk kanë pranuar ndonjë kërkesë për këtë projekt.

Sipas Matoshit, realizimi i këtij projekti varet për cilën zonë bëhet fjalë.

Ndërsa kryeshefi i ujësjellësit “Prishtina”, Ilir Abdullahu, në një përgjigje me shkrim ka thënë se projektet e tilla do ta vështirësonin kualitetin e ujit dhe atë të sigurisë.

Por, krejt ndryshe po thonë nga kompania, e cila parashihet ta realizojë projektin. Madje thonë që ky projekt do të ndikojë pozitivisht. Në këtë reagim thuhet që ky projekt përmbush të gjitha kërkesat e Komunës së Prishtinës dhe Ministrisë së Mjedisit. /albinfo/ KultPlus.com

Kryetari i parë i Shqipërisë së Katër Vilajeteve

Posted on by KultPlus

Një nga njerëzit që historia e mban në piedestalin e saj është edhe ai, i madhi Ymer Haxhi Prizreni, atdhetari dhe krytari i Lidhjes së Prizrenit. Ymer Haxhi Prizreni lindi dhe u rrit në fshatin Nashec të Bregut të Drinit dhe përkon me një varg masash që Porta e Lartë kish ndërmarrë në Shqipëri, në rrafsh të shtypjes së kryengritjeve shqiptare që kundërshtonin reformat e Tanzimatit.

Ymer Prizreni, tashmë i shkolluar dhe i edukuar në frymën fetare të kohës, predikon paqe mes bashkëkombasve të tij. Ai ndërhyn energjikisht, disa herë tek autoritet vendore turke, me ç’rast këto të mos kërkonin taksa ngase varfëria e shqiptarëve po arrinte kulmin.

Por thirrjet e sinqerta të Ymer Prizrenit, binin në veshin e shurdhër të tagrambledhësve turq. Këtej do të buronte ai zhgënjim shpirtëror i shqiptarit Ymer Prizëreni ndaj Portës së Lartë.

Tashmë për të ishte e qartë se kullat fetare në Stamboll e gjetkë, në mbarë Turqinë, predikonin nënshtrimin deri në baltë të identitetit kombëtar, përpara interesave madhore të Perandorisë Osmane. Me këtë akt përuljeje, nuk mund të pajtohej kurrsesi Prizreni, i cili u rrit sa me dashurinë dhe edukatën e lartë prindërore, aq edhe me legjendat trimërore të Bregut të Drinit, ku valët e këtij lumi, janë padyshim simfonia epike e maleve shqiptare.

Më pas, Ymer Efendiun e shohim të shpërngulet në qytetin e Prizrenit, në kujdesie të familjes së vet e cila fal provave, gëzonte një popullaritet të madh në ato vite. Megjithëse zotëron katër gjuhë, ka kulturë të përgjithshme të mjaftueshme, ai nuk mund të ulet as në ndonjë zyre të Portës së Lartë në Prizren, ngase disa herë, haptaz i është kundërvënë, vendimeve të ardhura nga Stambolli.

Sigurisht në vitet 70-të të shekullit të XIX, atëherë kur Porta e Lartë u gjend përballë të papriturave të mëdha, edhe fakti i Shqipërisë rrezikohej së tepërmi.

Në fillim të viteve 70-të, të shekullit të XIX, Ymer Prizrenin e shohim të propagandojë kundër Portës së Lartë e cila duke mos pasur fuqi të ndeshet me forcat madhore evropiane dhe të nënshtrojë me çdo mjet kombin shqiptar.

Një forcë e re e madhe do të përpiqej me çdo kusht që të formohej një shtet i madh sllav në Ballkan dhe kjo ishte Rusia që kërkonte me çdo kusht pushtimin dhe nënshtrimin e Kosovës.

Rusia kurrsesi nuk mund të shihte me sy të mirë bashkimin e vilajeteve shqiptare nën një administratë të vetme ç’ka donte të thoshte formimin e njësisë kombëtare me tendenca të pavarësisë. Për këtë, konsulli rus në Cetinjë i shkruante Ministrit të Punëve të Jashtme të Rusisë, Giersit se:

“Shqiptarët nuk egzistojnë si racë si kombësi e veçantë, por formojnë vetëm një numër fisesh pa kohezion të mbrendshëm”.(Arkivi i Institutit të Historisë, sipas dokumenteve të Vjenës, dokumenti 18 , 3 prill 1878 ). Kështu, patriotët shqiptarë, të gjendur mes vrundujve të stuhive që donin të gëlltitnin tokat shqiptare, u mblodhën rreth besës së madhe që i patën dhënë atdheut.

Kjo Lidhje ishte një imperativ, një klithmë shprese që toka arbërore të ringritej pas pesë shekujsh robërie duke ndriçuar sërish virtytet e shenjta morale të saj. Në këtë rizgjim të vetëdijes sonë kombëtare, vepra e Ymer Prizrenit është e pazëvendësueshme.

Kjo vepër madhore ka rezervuar në dekadat që erdhën më pas me një tingëllim të çuditshëm. Ajo ka mbetur ende sot e skalitur në memorien e kombit tonë.

Në pranverën e vitit 1878, menjëherë pas themelimit të “Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare” Ymer Prizreni merr kontakte me udhëheqës të këtij komiteti siç ishin Zija Prishtina dhe Abdyl Frashëri.

Idetë dhe vendimet e këtij komiteti, biri i Prizrenit, përpiqet t’i përcjellë tashmë në krejt viset e Kosovës, duke parë se ky komitet, i themeluar në Stamboll, menjëherë do të shpërngulej për në Shqipëri, Ymer Prizreni merr takime të fshehta edhe me kapedanët e shquar të asaj kohe në viset veriore shqiptare siç ishin Ali Ibra, Sef Kosharja, Ramadan Zaskoci e Sulejman Vokshi.

Ngase e njihte rëndësinë e propagandës, Ymer Prizreni, u vu në qendër të asaj lëvizjeje madhore të shqiptarëve të cilët, me anë të protestave dërguar fuqive të mëdha, i bënë të qartë opinionit evropian se ata jo vetëm që nuk do ta njohin copëtimin e vilajeteve shqiptare, por do të mbrojnë me çdo çmim atë.

Në pothuaj të gjitha protestat e popullit të Prizrenit në ato kohë, në krye të emrave gjendet emri i Haxhi Ymer Efendiut.

Për më tej, në maj të vitit 1878, në një protestë dërguar sulltanit në emër të qytetit të Prizrenit, përveç të tjerave, Haxhi Ymer Efendiu shprehej se “kërkonte respektimin e tërësisë së tokave shqiptare, bashkimin e tyre në një provincë të vetme dhe zbatimin e reformave për përparimin e vendit”( Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare,doku.9, faqe. 20 )

Në tubimin e 10 qershorit të Lidhjes shqiptare, Haxhi Ymer Efendiu, mori pjesë në cilësinë e delegatit të Prizrenit. Ngase aktiviteti i tij ishte paraparë si tejet i madh në këtë rrafsh, me shumicë votash, Ymer Prizreni zgjidhet këtu anëtar i Këshillit Qendror të Lidhjes Shqiptare.

Fjala e matur e tij, mendimi i urtë dhe trimëror, ishin vendimtare në idetë e shprehura, në këtë kuvend madhor të shqiptarëve. Është me vend të kujtojmë, se në tubimin e parë të atdhetarëve që nënshkruan Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, u vendos që kjo Lidhje domosdoshmërisht do të mbronte tërësinë tokësore shqiptare.

Ajo nuk do të njihte askurrë qeverinë bullgare e dalë prej Traktatit të Shën Stefanit ku mijëra kilometra katrorë toke shqiptare i dhuroheshin asaj. Por me shtrimin e disa ideve të Ymer Prizrenit, Lidhja mori vendim që nëse dikush nga radhët e saj nuk do t’i kryejë me përgjegjësi e ndërgjegje detyrat, nëse ai shpërdoron emrin e kësaj Lidhjeje për të kryer akte antinjerzore, ai do të dënohet sipas fajit dhe do t’i sekuestrohet krejt pasuria.

Biri i Prizrenit, u ndal në fjalën e tij edhe në bashkëjetesën vëllezërore që shqiptarët myslimanë duhet të kenë me ortodoksët apo katolikët. Religjonet fetare do të ishin ura të shenjta bashkimi dhe jo fole hasmërish. Menjëherë pas mbarimit të këtij tubimi, Haxhi Ymer Efendiu iu vu punës për të përballuar detyrat e mëdha të ngarkuara.

Në shoqërinë e Shuaip Spahiut, Sulejman Vokshit, Ibrës dhe Berishës, biri i Prizrenit diti të organizojë më së miri formacionet e para luftarake shqiptare duke i angazhuar ata në detyra konkrete. Por ngase Prizreni me rrethinë, paraqiste mjaft probleme edhe për organizimin e pushtetit vendor, ai brenda muajve qershor-korrik 1878, shkoi kullë më kullë prizrenase duke qarë hallet e duke gjetur zgjidhje sa më të përshtatshme për bashkëkombasit e vet.

Veçmas organizimi i tij në protestat ndaj padrejtësive që iu bënë Shqipërisë në Kongresin e Berlinit, do të ishte i madh. “Ymer Prizreni ishte i ngarkuar me detyra të rëndësishme në këshillin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit…

Kështu gjatë periudhës kur vazhdonin punimet e kongresit të Berlinit dhe pas tij, Ymer Prizreni mori pjesë në organizimin dhe udhëheqjen e të gjitha aktiviteteve politike dhe aksioneve që u zhvilluan nga masat popullore kundër zbatimit të vendimeve të këtij kongresi dhe përpjekjeve të qeverisë osmane për realizimin e tyre.

Ai zhvilloi një aktivitet intensiv për organizimin e rezistencës së masave popullore, kundër misionit të Mehmet Ali Pashë Maxharit” ( Instituti i Historisë Tiranë, konferenca e studimeve për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, faqe 71 ).

Në fundgushtin e vitit 1878, krejt forcat ushtarake të Lidhjes Shqiptare, ishin mobilizuar për mbrojtjen e trojeve të tyre të Plavës dhe Gucisë. Ndërkaq Knjaz Nikolla kishte pasur disa bisedime të fshehta me Portën e Lartë, lidhur me këto përgatitje dhe kundërshtime të shqiptarëve.

Është kjo arsyeja që nga Stambolli shkon në Prizren më 25 gusht, një autoritet i lartë i Portës, me ç’rast kërkon të bisedojë me udhëheqësit e lartë të Lidhjes. Më 26 gusht 1878,në ndërtesën e vogël të komitetit Qendror të kësaj Lidhjeje Ymer Prizreni bëri mbi tre orë debat me të ardhurin nga Stambolli, me ç’rast i shpjegoi se ishte Mali i Zi që duhet të hiqte dorë nga trojet shqiptare autoktone dhe jo shqiptarët të ulnin armët përballë kësaj padrejtësie që i bënë Fuqitë e Mëdha.

Në vitet 1879-1880,me porosi të vetë Abdyl Frashërit, Ymer Prizreni u ngarkua të mobilizojë dhe organizojë masat e gjëra popullore, në zbatim të ideve ushtarake të Lidhjes Shqiptare. Këtë detyrë kaq të vështirë për moshën e tij ai e kreu me energji thuajse djaloshare.

Kudo ku shkeli këmba e tij, në Prizren, Gjilan, Lumë, Manastir, Tetovë, Gostivar etj, dyert e kullave u çelën. Këto kulla dhanë për luftën, për trojet e Plavës e Gucisë jo vetëm të holla, ushqime dhe armë, por edhe qindra e mijëra djem të njomë në mbrojtje të at’dheut të tyre.

Ymer Prizreni hasi në plot pengesa që i ngritën shqiptarë të gënjyer e mashtruar nga Porta e Lartë. Gjykimi i tij do të përballej me nënpunësit turq të administratës të cilët në pamundësi për të vjedhur e mashtruar popullin, detyroheshin të merrnin vetë rrugën drejt Stambollit.

Aq të pafuqishëm e ndjenin veten e tyre këta administratorët, saqë në një raport të konsullit austrohungarez në Prizren, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vienë, thuhej veç të tjerave tekstualisht:

“Po shtohet çdo ditë e më shumë veprimtaria dhe prepotenca e qeverisë faktike që është e dalë prej Lidhjes. Kjo prepotencë po rritet dukshëm dhe kryetari i Lidhjes së këtushme, Ymer Prizreni, po e zbaton këtë terror kundër administratës turke, në bashkëpunim me nënpresidentin dhe oratorin e komitetit Shuaip Agën”.(Arkivi i Institutit të Historisë-Tiranë,sipas dokumentave të Vjenës, dokumenti nr.53 datë 23 qershor 1880).

Po sipas burimeve arkivore të Vienës, është pikërisht konsulli austrohungarez i cili njofton Ministrinë e Jashtme në Vienë se lidhur me vendimet e fundit të Berlinit “Haxhi Ymer Efendiu nuk nguroi t’i dërgonte në rrugë telegrafike, në emër të të gjithë shqiptarëve, një protestë kërcënuese konferencës së Ambasadorëve në Berlin”.

E vërteta është se në vjeshtën e vitit 1880, Lidhja Shqiptarë, pati shtrirë pushtetin e saj administrativ, ushtarak dhe politik në mjaft krahina siç ishin ato të Prizrenit, Gjakovës, Vuçitërnit, Preshevës, Pejës, Plavës, Gucisë, Manastirit, Tetovës, Dibrës, Korçës e deri në Janinë.

Ky pushtet, u kujdes së pari për mbrojtjen e kufijve të vilajeteve shqiptare e mandej për rregullimin e jetës në vend. Njëherazi, kjo shtrirje gjeografike e Lidhjes, nxori në pah domosdoshmërinë e një organizimi të ri.

Kësisoj në dhjetorin e vitit 1880, burrat e shquar të kësaj Lidhjeje u mblodhën sërish në Prizren. Aty u soll krejt çka Lidhja Shqiptare kish humbur e kish fituar në gati tri vjetët e egzistencës së saj dhe natyrisht debatet kanë qenë të mëdha. Grupi konservator i këtij organizimi, bëri çmos të lidhte synimet dhe idetë e Prizrenit, pas qerres së Portës së Lartë.

Por ata u ndeshën në qëndrimin e burrave të tillë si Iljaz Pashë Dibra, Shuaip Spahiu, Abdyl Frashëri, Jakup Ferri dhe Ymer Prizreni të cilët kumtuan në çdo rast se punët e Shqipërisë mund t’i zgjidhnin veçse shqiptarët. Në organizimin e ri të Lidhjes, u vendos që ajo të merrte përsipër atributet e një qeverie të përkohshme dhe unanimisht patriotët e mbledhur aty zgjodhën në krye të kësaj qeverie Ymer Prizrenin.

Është me vend të theksohet se prej kësaj dite e deri atëherë kur Lidhja Shqiptare e Prizrenit u shtyp me zjarr e hekur, personaliteti i Ymer Prizërenit u shfaq dukshëm në krejt dimensionin e vet atdhetar. Vitet mbi supe nuk mund t’ia pakësonin energjitë këtij 60- vjeçari.

Dihet se Porta e Lartë, nën presionin e Fuqive të Mëdha Evropiane, dërgoi në drejtim të Kosovës një ushtri disa mijëshe të armatosur deri në dhëmbë, të kryesuar prej Dervish Pashës. Qëllimi i këtij inkursioni ishte shkatërrimi i plotë i funksionimit të Lidhjes së Prizrenit, përndryshe, vazhdimi i pushtetit turk me dhunë, në viset shqiptare, 15 mijë ushtarë e oficerë të Portës së Lartë, mbërritën në Shkup në ditët e para të prillit 1881 dhe s’ishte e vështirë të kuptoje qëllimet e mbrame të Perandorisë Turke.

Qeveria e përkohshme e kryesuar prej Ymer Prizërenit me t’u lajmëruar për mbërritjen në Shkup të kësaj ushtrie, dha kushtrim. Prej Gjakove, Dibre, Prizreni, Lume e Vuçitërni u mblodhën rreth 7 mijë luftëtarë të cilët, të udhëhequr nga Sulejman Vokshi, Ali Ibra, Sef Kosharja e dhjetëra burra të tjerë, nisën të organizojnë rezistencën madhore.

Ata nuk do të frikësoheshin këtij sulmi, ashtu siç u ishin frikësuar qindra betejave, në disa decenie me radhë. Ymer Prizreni e Abdyl Frashëri, duke organizuar qëndresën, ndërrmarin edhe disa veprime diplomatike me konsujt evropianë në Prizren, Prishtinë e Shkodër.

Për më tej ata i dërgojnë edhe një memorandum Portës së Lartë duke mos harruar të shkruajnë në fund se “Shqiptarët do të mbrojnë atdheun dhe nderin e tyre deri në fund e do të ndjekin rrugën e qytetërimit”.

Por mijërat e ushtarëve dhe oficerëve turq, mijërat e grykave të zjarrit, batalionet e tëra të artilerisë dhe kalorësisë do të bënin punën e vet. Betejat e Shtimjes, Suharekës, Slivovës etj, natyrisht edhe pse përfunduan me humbje kanë vlerat e tyre të pallogaritshme në moralin dhe vetëdijen nacionale shqiptare.

Ymer Prizreni, ishte dhe mbeti deri në fund krahu politik i këtyre betejave. Ai jo vetëm që nuk u tremb por rrëmbeu armët edhe vet, në atë moshë madhore, për t’u bërë ballë sulmeve të hordhive turke. Mbas thyerjes së rezistencës shqiptare, Ymer Prizreni, me ndihmën e disa miqve të vet shkon në Ulqin.

Aty jeton me ndihmat e disa shqiptarëve që ia njohin jo vetëm vlerat si prijës por edhe si atdhetar i vendosur. Disa përpjekje të Portës së Lartë, për ta burgosur dështojnë ngase shqiptarët e Ulqinit e duan si babanë e vëllain e tyre, kësisoj, për pesë vjet me radhë, Ymer Prizëreni, i plakur, i ligështuar, jetonte në një dhomë të thjeshtë të Ulqinit, larg familjes, të cilën Dervish Pasha ìa pat mërguar në Turqi.

Në pranverën e vitit 1886, atëherë kur në trevat shqiptarë po ravijëzohej sërish një kryengritje tjetër, në shtëpinë e birit të Prizrenit troket i dërguari i Portës së Lartë, një hoxhë prej Ulqini. Ai i thotë se nëse Ymer Efendia do të ndikonte në Dibër, Prizren e Tetovë, tek miqtë e vet, që kjo rezistencë të mos gatuhej, do t’i falej jeta e do t’i jepeshin disa qese floriri.

Por përgjigjja e burrit do të ishte: “Shko nga erdhe se edhe sikur në fron të vet, të më vëre sulltani, nuk dua të di ma, për Turqinë”.(Xh. Belegu, Lidhja e Prizrenit e veprimet e saj, Tiranë 1939, faqe 191 ).

Disa ditë më pas, Haxhi Ymer Prizreni, do të gjendej i masakruar në shtëpinë e vet. Mbyllej kësisoj tragjikisht, një jetë trimi e cila në çdo ditë të saj, shkroi faqe atdhedashurie./konica.al/ KultPlus.com

Shkëmbimet midis Mbretëreshës së Italisë dhe Esat Pashë Toptanit në ballon e oborrit mbretëror italian

Posted on by KultPlus

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 12 Janar 2020

“Le Matin” ka botuar, të mërkurën e 18 shkurtit 1914, në faqen n°3, një shkrim në lidhje me shkëmbimet Esat Pashë Toptanit me mbretëreshën e Italisë (Jelena Petrović-Njegoš) në ballon e oborrit mbretëror, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar : 

Dialog midis Mbretëreshës së Italisë dhe Esat Pashës

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Romë, 17 Shkurt. Shkresë special e “Le Matin”.

Esat Pasha dhe anëtarët e delegacionit shqiptar u larguan nga Roma këtë mbrëmje në orën njëmbëdhjetë; ata do të shkojnë direkt në Neuwied, përmes Këlnit. Koha e qëndrimit të tyre këtu shpjegohet nga nevoja që shumica e anëtarëve të delegacionit të krijojnë një gardërobë perëndimore dhe t’i sigurojnë vetes rrobat ceremoniale të nevojshme për realizimin e misionit të tyre në Romë, duke patur parasysh se në Durrës nuk mungon vetëm strehimi, por edhe rrobaqepësit.

Kjo vonesë i mundësoi mbrojtësit të famshëm të Shkodrës që të merrte pjesë mbrëmë në ballon e oborrit mbretëror. Gjenerali Esat Toptani, i njohur më mirë me emrin e tij turk të Esat Pashait, ishte me rroba civile.

Mbretëresha, raporton “Italia”, iu drejtua atij me komplimentin që mund ta prekte më së shumti, duke ardhur nga vajza e kundërshtarit të tij të një viti më parë.

“Jam e lumtur, gjeneral, të përgëzoj mbrojtësin heroik të Shkodrës.”

Esat Pasha u përul dhe iu përgjigj me të njëjtën monedhë :

“Ne thjesht kemi bërë çmos që të mos jemi kundërshtarë shumë të padenjë përballë babait të lavdishëm të Madhërisë Suaj dhe ushtarëve të tij trima.”

Meqë mbretëresha pati delikatesën t’i adresojë komplimentin e saj Esat Pashës në gjuhën shqipe, gjenerali shqiptar iu përgjigj asaj në gjuhën serbe. Thuhej se Esat Pasha dinte vetëm shqip dhe turqisht. Ai vërtetoi të kundërtën. / KultPlus.com

https://www.darsiani.com/la-gazette/italia-1914-shkembimet-midis-mbretereshes-se-italise-dhe-esat-pashe-toptanit-ne-ballon-e-oborrit-mbreteror-italian/?fbclid=IwAR3MdGhCenIocwbGRFQNJqPHmpF_TKNlSb8-uZVPuQAlADZesG2H-BDYYYw

E diela ime ishe ti

Posted on by KultPlus

Poezi nga Frederik Rreshpja

Ka shumë kohë që jam larg teje.
Besomë, shumë kohë s’kam patur asnjë të diel.
E diela ime ishe ti.

Nuk të premtoj ndonjë gjë të madhe;
Gjërat e mëdha i kemi konsumuar,
kur prisja agimet në gjoksin tënd.

Kthehu! Nuk të premtoj dashuri.
Me dashuri kemi tërbuar tërë botën.
Thjesht, kam mall për ty.

Por, e dashur, ç’je hënëzuat kështu?
Ah! Sa të bukur jemi, druaj do na zërë magjia. / KultPlus.com

”Tanku i Librave” në Argjentinë, tanku që lufton injorancën

Posted on by KultPlus

Libri është çelësi më i mirë drejt një jetë të suksseshme dhe drejt një formimi të larte intelektual, shkruan KultPlus.

Libri konsiderohet të jetë miku më i mirë i secilit prej nesh, miku që nuk ka lë kurrë vetëm dhe ndër të tjerash edhe përfitojmë shumë nga ai.

Artisti argjentinas Raúl Lemesoff, ka realizuar një automjet në formë tanku të luftës, të cilin e ka mbushur me libra, duke përçuar kështu një mesazh si ”të luftohet injoranca”.

”Tanque de Libros” e ka titulluar ai, që në shqip i bie Tanku i Librave, ku në të gjenden rreth 900 tituj, që për lexuesit do të ipen falas. / KultPlus.com

Automobili në të cilin u vra reperi legjendar Tupac shitet për 1.75 milionë dollarë

Posted on by KultPlus

Makina BMW 750Li në të cilën më 7 shtator 1996 u vra reperi legjendar Tupac është në shitje për madje 1,75 milionë dollarë. Në derën e automobilit ka mbetur vendi i dukshëm ku ka goditur plumbi.

Ajo shërben si kujtesë e asaj që ka ndodhur në të vërtetë në këtë automobil.

Sulmi ndaj Tupac ndodhi në Las Vegas menjëherë pas meçit të boksit të Bruce Seldon kundër Mike Tyson.

Image

Derisa ky automobil po qëndronte në semafor, nga ana e djathtë u afrua një Cadillac i bardhë nga i cili vrasësi i qëlloi disa të shtëna në drejtim të udhëtarit të përparmë. Tupac u qëllua në gjoks, krah dhe kofshë. Ai vdiq gjashtë ditë më vonë si pasojë e plagëve, në moshën 25-vjeçare.

Deri më tani nuk është sqaruar se kush e urdhëroi vrasjen dhe kush e tërhoqi këmbëzën.

Për shkak të kësaj, të gjitha gjërat në lidhje me këtë reper po ngjallin interes të madh në ankande.

Ky automobil ishte në pronësi të disa pronarëve pas vrasjes, ndërsa i fundit e rindërtoi plotësisht. Pronari i ri i veturës gjithashtu do të pajiset me dokumentacionin që e dëshmon historinë e makinës.

Vetura është ende e zbukuruar me lëkurë të zezë nga brenda, motorin origjinal 5.4-litërsh dhe marsh automatik. BMW tani po shitet nga Celebrity Cars Las Vegas. Depozita për të gjithë blerësit e interesuar është 20.000 dollarë.

Është interesante që ky automobil u paraqit në emisionin “Pawn Stars” në vitin 2018 dhe atëherë u vlerësua me 1.5 milionë dollarë.

T’ju rikujtojmë, Tupac konsiderohet një nga reperët më me ndikim të të gjitha kohërave.

Deri më tani ai i ka shitur më shumë se 75 milionë pllaka./koha.net/ KultPlus.com

Balerini shqiptar që shtypte rrush për bukën e gojës

Posted on by Kult Plus

Një nga balerinët më të njohur shqiptar në Itali është edhe Ilir Shaqiri, djali që bëri diferencën. Ai ka shumë dëshirë të flasë për jetën e tij, edhe pse e prek shumë kjo çështje. Ai tregon se ishte vetëm pesë vjeç dhe magjepsej tek e shihte nënën e tij ndërkohë që siç e quan ai “fluturonte” në skenë në majë të gishtave.

Ilir Shaqiri ishte gjithmonë pranë nënës së tij dhe shkonte në të gjitha provat që ajo bënte. Çdo ditë merrte pjesë në një skenar të gjallë të një fabule dhe nisi në këtë mënyrë të provonte dëshirën për t’u bërë ai vetë protagonisti.

Në një intervistë për një gazetë italiane, ai rrëfen një nga momentet që është ngulitur në memorien e tij. Ishte vetëm tetë vjeç dhe gjendej në Teatrin e Operës dhe Baletit për të asistuar në provat e një spektakli të nënës së tij.

Ishin momente shumë të bukura për të, muzika, dritat dhe arti që gjendej në ajër në ato momente. Duhej një djalë i vogël që të hynte në skenë për t’u puthur nga balerina e parë, do me thënë nëna e tij dhe kështu që zgjodhën atë. Kjo për Ilir Shaqirin ishte një eksperiencë shumë emocionuese.

Është shprehur midis të tjerash në shumë intervista, se mban mend muzikë të ëmbël dhe drita shumëngjyrëshe që e kanë shoqëruar në çdo hap fëmijërinë e tij, duke i ngjizur kështu pasionin dhe dëshirën për kërcimin.

Iu dha rasti për të realizuar ëndrrën e tij vetëm pak muaj pas ditëlindjes së tij të dhjetë. Në korrik të vitit 1983 vendosi të bënte provimin pranues në Akademinë Kombëtare të Dancit në Tiranë.

Ai thotë se do ta kujtojë atë ditë si një nga më emocionueset e jetës së tij. U fut në këtë mënyrë, në një nga fazat më të bukura dhe njëkohësisht më të vështira të jetës së tij, për plot tetë vjet duke studiuar pa pushim kërcim klasik, folklorik etj.

Ai arriti të kërcente në të njëjtën skenë që kishte parë të kërcenin edhe prindërit e tij, në Teatrin e Operës dhe Baletit. Nis kështu rruga e një balerini profesionist me turne në mbarë Evropën.

Por në vitin 1992, gjatë një turneu në Itali, ai vendosi të mos kthehej më. Nisi të punonte menjëherë në televizionet italiane si balerin, gjë që stimuloi pasionin e tij për dancin modern. Në moshën 20-vjeçare vendosi të hapte një shkollë në Sicili, në mënyrë që të transmetonte te të tjerët emocionet dhe pasionin që e lidhin me këtë art.

Braktisi kështu për disa vjet televizionin dhe u rikthye fuqishëm në vitin 1999, si pjesë e stafit të balerinëve në emisione të famshme italiane si: “Bouna domenica”, “Saranno famosi” dhe “C’e’ posta per te”, ku vazhdon të triumfojë edhe sot.

Megjithatë, Shaqiri nuk e ka pasur të shtruar me flori rrugën e karrierës së tij, përkundrazi, vështirësitë për të kanë qenë më të mëdha, duke pasur parasysh faktin se ndodhej në një vend të huaj. I ftuar në “Xing me Ermalin” ai ka treguar mbi sfidat e para në Itali, mbijetesën e vështirë, punët që bënte, madje thotë se është detyruar të duronte dhe talljet e italianëve.

“Nisja e karrierës dhe stabilitetit të jetës në Itali ka qenë shumë e vështirë. Ka pasur raste kur vinte fundi i muajit dhe nuk kishte një kokërr vezë në shtëpi për të ngrënë”,- thotë ai.

Balerini tregoi ndër të tjera se për disa kohë ka fjetur edhe në zyrat e një fabrike çimentoje. “Një ditë madje një fshatar aty më thotë: do të punosh e të mbijetosh? Ajo atje është kodra, këto janë kovat. Merri, mbushi me rrush dhe zbriti këtu sërish”,- kujton balerini.

Duke vijuar rrëfimin ai shton se pasi i zbriste këto kova, për një muaj rresht edhe duheshin shtypur.

“Meqenëse isha balerin, me këmbë të forta e me muskuj nga stërvitja, ata më thanë: ‘Po mirë, hip këtu dhe jepi, shtyp rrush sepse na duhet që të dal mushti tani. Kishin edhe muzikën italiane në sfond dhe ndërkohë që ata hanin panine dhe unë i uritur shtypja kovat me rrush’, ata më thonin:

‘Balla balla balerino… kërce, kërce, balerin! Ishte e frikshme për një person që kishte studiuar balet klasik e që kishte investuar vite të tëra në balet, të trajtohej ashtu. Më pas, gjërat ndryshuan”,- rrëfeu Shaqiri i prekur.

Gjërat ndryshuan për të në mënyrë radikale dhe filloi që të fitonte prestigjin që ka edhe sot e kësaj dite. Por Ilir Shaqiri, edhe pse ka vite që është përfshirë në ëndrrën italiane, mban gjithmonë me vete si hajmali një pjesë të Shqipërisë.

Është një copë gur nga kisha e Shën Ndoit, që prindërit ia kanë dhuruar për fat. Një fat i përcaktuar që në fëmijëri, i shoqëruar gjithnjë nga pasioni për kërcimin, duke marrë në konsideratë edhe faktin që të dy prindërit e tij ishin dy balerinë shumë të famshëm në Tiranë./KultPlus.com