Louis Arbanas: “Deutsch – albanisches und Albanisch – deutsches Wörterbuch” von Louis Arbanas, në Biliothek der Sprachenkunde, botuar nga shtëpia botuese “A. Hartleben’s Verlag”,
Wien – Leipzig, 1910
Ndodh realisht që mosdija jonë, në mos moslejimi për të hulumtuar nëpër institucionet shkencore e arkivore të botës, ka krijuar mangësi njohurish për shumëçka për kulturën dhe krijimtarinë tonë, e cila edhe është bërë jashtë trojeve etnike shqiptare, andaj tashti, tek-tuk, hasim në ndonjë vepër e cila ka të bëjë me kulturën shqiptare e që është botuar duku tjetër. Megjithatë kënaqësinë që na jep ajo gjetje, mbeten sërish enigma prapa, nga mosnjohja e autorit, që më raste nuk është përmendur më askund, në asnjë bibliografi. Kjo na krijon pastaj ankthin e mosnjohjes, për t’i dhënë udhë mendimit sqarues dhe, gjithsesi respektues, për punën intelektuale të akëcilit. Kështu ndodhi edhe me gjetjen e një fjalori të vogël dygjuhësh: gjermanisht – shqip dhe shqip -gjermanisht, por autori na lë enigmën pas. Cili ishte, çfarë e shtyri të hartoi këtë fjalor, si e njihte shqipen, ky është emër real apo mos është ndonjë pseudonim, kush e financoi botimin e tij jashtë dhe ç’mision kishte ai, e tjerë.
Louis Arbanas (1872 -1965)
Sido që të jetë, diçka mësohet nga kërkimi ynë: se autori, është i lindur më 9 prill 1872, në një lokalitet Ljuta, komuna Konavale afër Dubrovnikut të Kroacisë dhe se pastaj ka jetuar në qytetin Watssonville, Santa Cruz Country, California, SHBA-së, ku edhe e kishte përmbyllur jetën më 14 shkurt 1965. E, një fije lidhjeje e prejardhjes kombëtare shqiptare na shpie te mbiemri A r b a n a s, emër që kroatët u kishin vënë shqiptarëve nga Ljarja e Shestani, të cilët kishin migruar në ato vise, duke ikur nga dhuna turke që nga viti 1700. Mbase ky është një pinjoll shqiptar. Po, lind pyetja se ç’ju deshtë këtij ky fjalor gjermanisht –shqip; mos ishte kjo kohë kur austro – hungaria ndihmonte shqiptarët edhe në arsimim dhe në hapjen shkolla shqipe, apo… Pastaj mungon përgatitja e tij për këtë lëmi dhe, fare në fund, ikja e tij për në Amerikë.
Sido që të jetë, vetëm përmendja e tij ka një respekt dhe vepra është një vlerë.
Fjalori titullohet: “Deutsch – albanisches und Albanisch – deutsches Wörterbuch” von Louis Arbanas, në Biliothek der Sprachenkunde, botuar nga shtëpia botuese “A. Hartleben’s Verlag”, më 1910.
De fakto fjalori ishte bërë pronësi e autorit me rastësi, ngase këto materiale në gjuhën shqipe dhe serbokroate i kishte grumbulluar një shqiptar, me gjasë i kamur, nga Veriu i Shqipërisë. Të dhëna të tjera nuk janë dhënë.
Sa i përket gjuhës shqipe, autori mendon se është një mbetje e ilirishtes, që ka edhe elemente të greqishtes, por këtu janë edhe përzierje të latinishtes, sllavishtes dhe turqishtes.
Sipas rezonit të tij, gjuha shqipe ka tri dialekte:
1. toskërishtja me qendër Elbasanin, bazuar në greqishten,
2. dialekti shkodran, me një ndikim të fortë të italishtes dhe me një butësi shqiptimi, dhe
3. gegënishtja, përhapur në Shqipërinë veriore, te fiset e Bytyqit, Dukagjinit, Dushmanit, Gashit, Krasniqes, Hasit, Kastratit, Lumës, Shalës etj.
Për këtë shtrirje të tretë, ai mendon se ka fare pak fjalë të huaja dhe mund të konstatohet se cila është shqipja e vërtetë.
Fjalori faktikisht ka fletë të humbura, të cilat i konstaton edhe ai, si dhe faqe që nuk mund të lexohen.
Fjalori në fund mban edhe një pjesë të testamentit të ri të të folmes së gegërishtes.
Gjithsej faqe janë 182.
Edhe pse nuk ka ndonjë vlerë mbase as për studiuesit e gjuhësisë, përmendja e tij ka një vlerë të kronologjisë së botimeve tona dhe për ne, që njohja me to veçsa e begaton literaturën shqipe. /KultPlus.com
Orhan Pamuk, është laureati i parë turk i çmimit Nobel për Letërsi.
Mënyra e shkrimit të tij paraqet tensionet mes kulturës së Lindjes dhe Perëndimit, traditën dhe modernen, Islamin dhe sekularizmin brenda shoqërisë turke.
Këto tema janë mbizotëruese në të gjitha veprat e tij, dhe në qendër të saj gjithçka është një ndjenjë e konfuzionit dhe humbjes së identitetit, si dhe një lloj melankoli, ose hüzün, që është një karakteristikë përcaktuese e Stambollit dhe banorëve të saj.
Më poshtë keni shtatë librat e Pamuk që duhet patjetër t’i lexoni.
GRUAJA ME FLOKË TË KUQE
E botuar në fund të verës së vitit 2017, Gruaja me Flokë të Kuqe është romani i fundit i Orhan Pamukut dhe një ekzaminim perfekt i ndryshimeve kulturore momentale në Turqi.
STAMBOLLI
Është një arritje mahnitëse – një memoar thellësisht personal, por edhe një ekzaminim lirik dhe i thellë i vendit.Pamuk është një vendas i Stambollit dhe ai e përshkruan një portret të metropolës përmes përvojës dhe kujtesës. Ai kap jo vetëm kufijtë fizikë të Stambollit, por melankolinë e thellë e një qyteti të lashtë që ndodhet në majë të gërmadhave të një perandorie.
EMRI IM ËSHTË E KUQJA
Emri im Është e Kuqja është romani që i dha njohje ndërkombëtare Pamukut. Është një pjesë e thurur fort mister dhe një pjesë histori dashurie, e vendosur në sfondin e miniaturistëve islamikë të gjykatës otomane të shekullit të 16-të. Tregimi qëndron rreth zhdukjes së një artisti të porositur nga Sulltani. I mbushur me intrigë të pallatit, Emri im është e Kuqja është një ekzaminim i kryqëzimit të artit, fesë dhe pushtetit.
BORA
Bora ka në qendër një poet në mërgim i quajtur Ka, i cili kthehet në Turqi për të gjurmuar dashurinë e tij të humbur në një komunitet të largët kufitar, përcjell arbresh.info. Ka tërhiqet pashmangshmërisht në tensionet politike të qytetit dhe e gjen veten të kapur në mes të një grushti të mundshëm shteti. Si me të gjitha trillimet e tij Pamuk, edhe këtu ndërvepron tradita fetare dhe kultura moderne si një temë kryesore.
MUZEU I PAFAJËSISË
Muzeu i pafajësisë është një romancë melankolike dhe e butë. Tregon obsesionin e një burri të pasur të quajtur Kemal, fejesa e të cilit dhe marrëdhënia e tij me familjen prishen pas një afere pasionante me një grua të quajtur Fusun. Kemali shpenzon vite duke u përpjekur të rindezë romancën e tij me Fusunin tashmë të martuar dhe në mënyrë të detyrueshme mbledh një koleksion artikujsh që i kujtojnë për takimet e tij të ndryshme me të. Muzeu i pafajësisë është një histori e dashur dhe sensuale dashurie e ngjyrosur me humbje dhe dëshpërim.
LIBRI I ZI
Nga romanet e Orhan Pamuk, Libri i Zi mund të jetë më i pazakonti dhe ndoshta një nga më pak të arritshëm. Është një mister / thriller tepër origjinal për një eksplorim identiteti dhe dëshpërimi që është pothuajse e pamundur për t’u hedhur poshtë. Romani ndjek një avokat me emrin Galip, i cili ka frikë se gruaja e tij mund ta ketë lënë atë për ish-bashkëshortin e saj. Kur zhduket edhe bashkëshortja e tij dhe ish burri i saj, Galip tërhiqet në misterin që rrethon situatën dhe ngadalë fillon të marrë identitetin e ish-burrit, përcjell arbresh.info.
KËSHTJELLA E BARDHË
I vendosur gjatë shekullit të 17-të, Kështjella e Bardhë përqendrohet te një studiues të ri italian, i cili merret i burgosur dhe i dërgohet Konstandinopojës (Stambolli modern). Ai bie në paraburgim të një njeriu të cilit i është thënë të thërrasë Hojën, i cili potencialisht mund të jetë binjak i tij. Ndërsa vitet kalojnë dhe dijetari i ri udhëzon Hojën mbi risitë e Perëndimit, burrat bëhen më të afërt dhe identitetet e tyre përfundimisht ndërthuren. Kështejlla e Bardhë është një ekzaminim i errët fantastik dhe i egër i identitetit. Ajo shërben si një shembull i hershëm i temave që përcaktojnë aq shumë nga kanuni letrar i Pamukut. /KultPlus.com
Kur Tropiku i Gaforres u botua në shtator 1934, Henri Mileri ishte dyzet e tre vjeç dhe një shkrimtar krejtësisht i panjohur. Ai shkruante që prej njëzet vjetësh, por dorëshkrimet ishin mbledhur grumbull në sirtarët e tij. “Ngushëllimi im i vetëm ishin Servantesi, Zhan-Zhak Rusoi dhe Marsel Prusti, që nuk ishin më të rinj kur kishin botuar.”
Lindur në Nju-Jork, ai ishte rritur në një mjedis të varfër dhe dëshira e tij e vetme, që në fëmijëri, ishte të bëhej artist. Ai nuk kishte mendime të qarta dhe provoi pa sukses për vite të tëra – pa formim dhe studim, si autodidakt i përsosur – forma të ndryshme artistike dhe mundësi shprehjeje. Mbijetoi me zanate të vogla të rastit, si shërbyes hoteli apo telegrafist. Pikturonte dhe shkruante vjersha, që ua shiste kalimtarëve në rrugë. Më 1930, arriti në Paris.
“Nuk kam para, nuk kam strehë, nuk kam përvojë. Jam njeriu më i lumtur i botës.” Në brigjet e Senës, Mileri bëri me të vërtetë jetën e një të vdekuri nga uria: ai lypte, nuk e dinte kurrë se kur do të hante sërish. Pa banesë, pa adresë, flinte tek të njohurit thjesht mbi një dyshek; ditën endej në qytet si një i pastrehë, duke vjedhur bakshishet në tryezat e kafeneve. Dhe shkruante kudo që të shkonte, kudo që të ndodhej: në copëra letrash, në mbulesa librash, në fatura llogarish. Shumë shpejt u bë një fytyrë e njohur në baret dhe te fundërrinat e Monparnasit. Ky ishte “Henri, shkrimtari amerikan”. Ai përshkruante atë që shihte dhe atë që ndiente, si një njeri që jeton dhe mendon në kundërshtim me normat dhe rregullat shoqërore dhe që e konsideron veten njeri të dorës së dytë. Nga ato skica do të lindte një roman. “Universi im i njerëzve ishte zhdukur, isha tërësisht vetëm në botë, mik kisha vetëm rrugët dhe ato më flisnin në atë gjuhë të trishtuar dhe të hidhur që është bërë nga mjerimi njerëzor, nga malli, nga keqardhja, nga mohimi dhe nga vuajtja e humbur.”
Në Paris, Henri Mileri gjeti më në fund temën e vet të vërtetë e të madhe letrare: jetën e vet. Tropiku i Gaforres është kështu guri i parë i një autobiografie të përhershme, dhe të gjitha së bashku janë zbulimi i një identiteti artistik, për të cilin aty e tutje Mileri nuk do të dyshonte më. Autori e gjeti, në fillim, te seksualiteti burimin e pashtershëm të jetës së vërtetë; që në rini, vetë ai ishte një erotoman i shkallës së parë, njihte dashuri të shumta, u martua pesë herë. Në Paris, prostitutat e tërhiqnin dhe e mrekullonin, por ai do të takonte gjithashtu një grua, ndikimi i së cilës u bë vendimtar për karrierën e tij. Ai njohu Anais Ninin, gruan e pasur të një bankieri, që shkruante ditarin e saj dhe jetonte në mënyrë shumë të lirë. Kjo bukuri e lehtë u dashurua pas Milerit dhe lidhja e tyre do të përflakej shumë shpejt. Seksi dhe shkrimi bashkohen aty në mënyrë jashtëzakonisht krijuese. Anaisi e mbështeti nga ana financiare Henrin dhe e nxiti nga ana intelektuale, kur ky pushtohej shpesh nga dyshimi dhe pavendosmëria; dhe ishte gjithashtu Anaisi që bëri diçka të botueshme nga dorëshkrimi kaotik, duke shkurtuar gjysmën dhe duke ndrequr shumë dobësi stilistike. Ideja e titullit ishte një krijim i përbashkët i dy dashnorëve.
Pa Anais Ninin, ndoshta nuk do të kishte patur kurrë një Henri Miler shkrimtar.
Libri nuk pati sukses të menjëhershëm, megjithatë bëri zhurmë në botën e vogël letrare, duke e vendosur menjëherë autorin si shkrimtar. Autorë të shquar i kushtuan vëmendje, urimet për sukses dhe komentet nuk kurseheshin; në të njëjtën kohë, kundërshtimet e tërbuara të konservatorëve kundër “pornografit” Henri Miler vetëm e rrisnin namin e tij.
Mileri ia arriti qëllimit të ëndrrave të tij dhe asgjë nuk mund të kthehej prapa. Ai u zhyt i tëri në punë, shkroi libër pas libri. Shumë gjëra ngjajnë edhe sot jashtëzakonisht depërtuese në prozën e Milerit. Ajo që na duket sot shumë e lehtë, dikur për të, sidomos e thëna e gjithçkaje thjesht e pa frikë, ka qenë një stërmundim i vërtetë. /KultPlus.com
Një epidemi e padeshifrueshme; shumë të vdekur; dhe vendime të vështira për t’u marrë. Kështu fillon Iliada, teksti i parë letrar i qytetërimit evropian. Agamemnoni, mbreti i ekspeditës ushtarake të Grekëve kundër Trojës, kishte marrë si plaçkë lufte bijën e një prifti – Kriseidën.
Dhe Krise, prifti, i ishte lutur Zotit të tij që ta ndihmonte, kur mbreti Agamemnon kishte refuzuar që ta rikthente. U tha, u bë! Agamemnoni kishte guxuar të fyente një Perëndi? Apollo e kishte ndëshkuar menjëherë, duke lëshuar në vendfushimin e ushtrisë greke shigjetat e tij të helmatisura.
“Murtaja e ligë pllakosi në fushë”, “Nuk ndaleshin zjarret në turrat e druve ku digjeshin të vdekurit”. Vetëm nëse dorëzonte Kriseidën, do i shpjegonte Kalkanti, perëndia do të qetësohej. Eshtë momenti kur shpërthen problemi i Iliadës. Kriseida ishte robinjë e Agamemnonit: duke privuar veten nga ajo, ai do të kishte më pak se luftëtarët e tjerë. Dhe kjo ishte e papranueshme. Si të bëhej? Sigurisht që vajza duhej të kthehej te babai i saj. Po Agamemnoni?
Janë histori aktuale, nëse kupton skemën mbi të cilën janë ndërtuar. Rrëfimi artikulohet në fakt përgjatë dy linjave, njëra vertikale dhe tjetra horizontale, si dhe dy koncepteve mbi drejtësinë. Linja vertikale ka të bëjë me marrëdhënien mes njerëzve dhe perëndive; ajo horizontale ka të bëjë me marrëdhënien mes vetë njerëzve. Eshtë drejtësia hyjnore, ndëshkimi që pashmangshmërisht godet qeniet njerëzore kur shkelin kufijtë që u janë vendosour; dhe një drejtësi njerëzore, që ka të bëjë me mënyrën se si njerëzit organizojnë marrëdhëniet e tyre reciproke. Ngjajnë si dy çështje të ndryshme: krejt papritur zbulohet se janë ngushtësisht të ndërthurura mes tyre. Si mund të organizohet në mënyrë të barabartë bota e njerëzve, pa bërë padrejtësi kundrejt perëndive? Mjaft të ndryshosh krahët e natyrës, dhe problemet e Agamemnonit bëhen edhe tonat.
Përdhosja e natyrës ka një çmim që herët a vonë na duhet ta paguajmë. Ashtu si heronjtë homerianë, edhe ne shpresonim që të zgjidhnim problemet tona, të organizonim botën tonë, duke shfrytëzuar realitetin që na rrethon. Nuk mundet. Ashtu si Apollo, edhe natyra herët a vonë do të reagojë – dhe neve nuk na mbetet veçse të gjunjëzohemi: nuk debatohet me këto fuqi superiore.
Eshtë një ide që përsëritet vazhdimisht këto kohë, teksa virusi përshkon globin. Shfrytëzimi intensiv i burimeve natyrore po shkakton tronditje: është e domosdoshme të dëgjojmë natyrën dhe të ndryshojmë mënyrën tonë të të jetuarit, duke mësuar më në fund të pranojmë se nuk jemi zotër të botës. E vërtetë, por mësimi i Iliadës është një tjetër: problemi më urgjent nuk është marrëdhënia me mjedisin që na rrethon. Problemi është si të organizojmë botën tonë. Burimet janë të kufizuara: duhet të konsumojmë më pak, apo jo. Po konkretisht? Kush dhe si duhet të heqë dorë nga pjesa e vet? Përse kush ka, duhet të japë? Pra, si duhet të vazhdojmë? Për këtë duhet të flasim, siç e shpjegon Nestori, shumë këngë më vonë tek Iliada: pasi shumë heronj dhe shumë më tepër ushtarë të thjeshtë, kanë rënë në betejë. A nuk mund të gjendej një zgjidhje më herët?
Problemi mjedisor është një problem drejtësie politike. Homeri është një mjeshtër, nuk pëlqen të japë leksione. Duke u njohur dobësitë, ai i do të gjithë personazhet e tij, pa bërë dallime. Po të ishte këtu sot, do të mbështeste të gjithë ne, me shpresën që do ia dalim të sillemi me pakëz më shumë inteligjencë, se sa heronjtë e tij. /Bota.al /KultPlus.com
Orhan Pamuk (7 qershor 1952, Stamboll, Turqi), ishte shkrimtar, akademik dhe eseist turk. Fitues i Çmimit Nobel për letërsi për vitin 2006.
Biografia
Orhan Pamuk ka lindur në Stamboll, në një familje e cila ishte, siç’ thotë ai vet “me orientim euro-perendimor” (për ndryshim nga e vjetra osmane). Studioi arkitekturën dhe merret me pikturë, pastaj e braktis arkitekturën (pas tre vitesh) dhe fillon gazetarinë ku diplomon më 1976. Jetën e vet dhe mendimet detalisht i përshkruan në veprën autobiografike Stambolli: qytet i kujtimeve.
Romanet e tij, përkthyer në më shumë se 40 gjuhë, shpesh peshojnë mes përrallës dhe realitetit dhe pasqyrojnë Turqinë e djeshme e të sotme. Është autori i parë turk që merr Çmimin Nobel për letërsi. Motivacioni ishte: “në kërkimin e shpirtit melankolik të qytetit të tij të lindjes, ka zbuluar simbole të reja për të pasqyruar përplasjet dhe lidhjet midis kulturave të ndryshme”.
Pamuk ka shkruar për veten e tij:
“Kam kaluar jetën time në Stamboll, në bregun evropian, në shtëpitë kundruall bregut tjetër, Azisë. Ndërsa isha pranë ujit, duke shikuar bregun përballë, kontinentin tjetër, më kujtohej gjithmonë vendi im në botë, dhe ishte mirë. E pastaj, një ditë, u ndërtua një urë që i lidhte dy brigjet e Bosforit. Kur kam kaluar mbi urë dhe kam parë panoramën, e kam kuptuar se ishte edhe më mirë, edhe më bukur të shikosh dy brigjet bashkë. E kam kuptuar se më e mira ishte të jesh një urë midis dy brigjeve. T’iu drejtohesh dy brigjeve pa iu përkitur atyre.”
Veprat
Romane
Xhevdet Beu dhe të bijtë, (turqisht: Cevdet Bey ve Oğulları), 1982
Shtëpia e heshtjes , (shqip: Sessiz Ev), 1983
Kështjella e bardhë, (turqisht: Beyaz Kale), 1985
Libri i zi, (turqisht: Kara Kitap), 1990
Jeta e re, (turqisht: Yeni Hayat), 1994
Unë jam e kuqja, (turqisht: Benim Adım Kırmızı), 1998
Bora, 2002
Muzeu i pafajësisë, (turqisht: Masumiyet Müzesi), 2008
Tëhuajsim në mendjen time, (turqisht: Kafamda Bir Tuhaflık), 2014
Flokëkuqja, (turqisht: Kırmızı Saçlı Kadın), 2015
Tjera
Stambolli, (turqisht: İstanbul: Hatıralar ve Şehir), 2003
Baulja e babait, (turqisht: Babamın Bavulu), 2007
Çmimet
Çmimi Milliyet Press për romanin “Xhevdet-begu dhe djemtë e tij”
Çmimi Independent për letërsi të huaj 1990 (Independent Award for Foreign Fiction) për romanin “Kështjella e bardhë”
Çmimi letrar ndërkombëtar IMPAC Dublin 2000, për romanin “Unë jam e kuqja”
Peace Prize of the German Book Trade 2005, çmim letrar gjerman, si vlerësim pë opusin e tij letrar
Mos e kaloni Ibrin po s’patet zemër me i kërkua falje tue derdhë lotë për fajin e bastardëve që vunë kufijë për mua ty e Sanxhakun shpresën e fundit m’u lidhë me rrajën e vet O mos e kaloni Ibrin se druaj s’keni zemër me i mallkua farat tueja t’zeza që binë n’mua n’ty n’ata e përgjithmonë me Ibër e ndanë zemrën e Sanxhakun që i rrjedhë gjak e lot Kosovë ti dradhë e kalbun.
“Edhe nëse ky qe fati im, unë pajtohem me të, pavarësisht nga çmimi që mund ta paguaj, sepse fëmijët e mi dhe jo unë vetë, janë kuptimi i jetës sime. Atdheu e fiton kuptimin me ta dhe jo pa ta, pasi që për atdheun mund të luftohet vetëm në emër të njerëzores dhe kurrsesi ndryshe.”
“Historia e shqiptarëve nuk duhet të bëhet nga të tjerët, por duhet njohur nga të tjerët.”
“Populli duhet të jetë i kujdesshëm, të mos zgjedh për udhëheqje persona që sillen para të tjerëve në mënyrë inferiore, inferioriteti i liderëve i jep imazh inferior edhe vendit, shtetit e shoqërisë. Shtetet e liderët e fortë nuk i duan afër vetes lider e shtete që sillen në mënyrë inferiore.”
“Një Serbi që e mban të pushtuar Kosovën nuk është as vetë e lirë. Liria e vërtetë e Kosovës është një premisë themelore edhe për lirinë e vërtetë të Serbisë. Kosova për Serbinë është kulti i robërisë së vetvetes, nëse nuk bëhet shans i lirisë dhe i evropianizimit të saj të ardhshëm.”
Të gjithë turistët, vendas apo të huaj do mund të vizitojnë sitet e trashëgimisë kulturore gjatë këtij sezoni turistik me një çmim tejet simbolik.
Në mbledhjen e Komitetit të Turizmit mbajtur në Apoloni me tour operatorë dhe hotelierë, ministrja e Kulturës, Elva Margariti dhe ministri i Turizmit dhe Mjedisit, Blendi Klosi prezantuan paketën e re turistike sikurse është edhe ulja e çmimit të biletave në sitet kulturore.
Në fjalën e saj, ministrja Margariti theksoi rëndësinë e bashkëpunimit për rimëkëmbjen e turizmit pas pandemisë me të cilën u përball e gjithë bota.
“Kemi dalë me një paketë të re ofertash që vihen në vijim edhe të bisedave të bëra me të gjithë tur operatorët edhe për t’ju gjendur më afër ju sepse mendojmë se ky është momenti kyç që t’ju gjendemi pranë, pasi mendojmë fort që ky vit të kemi gjithmonë e më tepër një turizëm lokal e ndoshta do të kemi më pak turistë të huaj, megjithatë dhe në momentin që do të kemi turistë të tjerë të huaj, ne do t’i përgjigjemi me shërbime të reja në sitet tona”, u shpreh Margariti.
Ministrja tha se edhe në Berat kanë filluar tashmë paketat e kombinuara të biletave me audio grilën. Sipas saj, ulja e çmimit të biletave për të vizituar muzetë dhe parqet arkeologjike është një ndihmë e madhe ekonomike, duke iu përgjigjur kështu kërkesave të agjencive.
“Kemi arritur që vitin e shkuar të kemi mbi 1 milionë vizitorë dhe mendojmë që me këtë politikë të re dhe ato site që nuk kanë qenë të vizituara të bëhen sa më shumë pjesë e paketave tuaja. Kemi biseduar së bashku për disa muze, sikur dhe për Muzeun e Gjetheve që ka qenë një nga pikat ku dhe vetë tour operatorët kanë thënë që ju duket pak jo i aksesueshëm për paketat e tyre. E kemi arritur tashmë në një çmim thuajse simbolik dhe këtë e kemi bërë dhe për shumë site dhe mendojmë që kjo është zgjidhja e duhur për t’ju gjendur pranë në këto momente”, u shpreh Margariti.
Më tej, ministrja tha se pas shtatorit do të ketë paketat e reja që janë paketat e kombinuara me çmime të reduktuara vetëm për agjencitë.
“Kemi shtuar dhe kategori të reja që janë kategori 50 plus që janë për t’ju ardhur në ndihmë agjencive dhe ajo çfarë kemi bërë është promovimi i biletarisë online. Besoj se jemi të gjithë dakord që e ardhmja është e gjithë drejt dixhitalizimit besoj se dhe këto kohë e kemi treguar se aksesi dixhital ka qenë ai që na ka krijuar ura të reja bashkëpunimi dhe ne do të vazhdojmë të promovojmë akoma më shumë çmimin e biletës online”, deklaroi ministrja, duke shtuar se aty do të jetë aksesueshmëria më e madhe e tarifave të ulëta.
“Pra ndryshe do të jetë çmimi në sportele, ndryshe do të jetë çmimi online. Po punojmë që të kemi një kanal të dedikuar sidomos nga shtatori dhe më pas për të patur paketa kombo që i quajmë, që janë paketat e disa siteve bashkarisht”, tha ministrja Margariti.
“Pamdemia nuk na gjunjëzoi po na gjeti më pranë me njëri- tjetrin në këto muaj të kemi mundësinë akoma dhe më tepër të sjellim sa më shumë turistë dhe në ato site në të cilat ju nuk i keni sjellë më parë që të kemi pastaj dhe më tepër promovim nga shtatori dhe më pas dhe më shumë paketa kombo”, u shpreh Margariti. atsh / KultPlus.com
Grupi i Artistëve, Hulumtuesve dhe Kuratorëve të Pavarur në Kosovë ka mbajtur sot një konferencë për media rreth sabotimit të fondit emergjent për kulturën, shkruan KultPlus.
Hulumtuesja Donjetë Murati, artisti Dardan Zhegrova, sociologia Blerta Ismaili, artisti Nol Sahatçiu si dhe artisti Genc Kadriu, morrë pjesë në këtë konferencë përballë Teatrit Kombëtar ku shprehën pakënaqësinë e tyre rreth sabotimit të fondit emergjent për kulturën.
Artisti Nol Sahatçiu foli në emër të këtij grupi, ku fillimisht tregoi se përse është ftuar kjo konferencë
“Ju kemi ftuar këtu për të kërkuar llogaridhënie nga institucionet dhe drejtuesit e tyre, në lidhje me dështimin e implementimit të fondit emergjent për kulturë në shumë prej 5 milion eurove”
Tutje, Sahatçiu, ka thënë se kultura ka mbetur e bllokuar teksa ka kritikuar Kuvendin e Kosovës për papërgjegjshmërinë e treguar.
“Që nga fillimi i pandemisë deri më sot skena e artit dhe kulturës është bllokuar plotësisht. Institucionet e shteti kanë deklaruar se kanë alokuar 5 milion euro të cilat më pas nuk janë miratuar dhe shpërndarë. Kuvendi i Kosovës ka treguar papërgjegjshmëri duke refuzuar me paramendim ratifikimin e Pakos Emergjente. Pushteti është i drejtuesve të institucioneve, por institucionet nuk janë pronë e drejtuesve të tyre”.
Në fund, Sahatçiu, i ka kërkuar llogari Ministres së Kulturës, Vlora Dumoshit dhe ish- Ministrit Besnik Bislimit.
“Zonja Dumoshi dhe zotri Bislimi duhet secili për vete duhet të japin përgjigjje se pse është sabotuar dhe bllokuar fondi emergjent për kulturën. Politizimi i parasë publike është keqpërdorim i parasë publike” / KultPlus.com
“Ai që e bën veten krimb, nuk mund të ankohet pastaj kur të tjerët shkelin mbi të me këpucë.”
“Çdo gjë që është shkruar nga meshkujt në lidhje me femrat duhet të mbesë e dyshimtë, duke qenë se ata janë në të njëjtën kohë edhe gjykatës edhe pjesë e çështjes.”
“Më është dashur ta refuzoj njohjen, për të t’i bërë vend besimit.”
“Njeriu duhet të jetë i disiplinuar, sepse për nga natyra ai është i papërpunuar dhe i egër.”
“Kush është mizor ndaj kafshëve është po aq i pandjeshëm edhe ndaj njerëzve.”
“Një veprim, për të qenë moralisht i denjë, duhet të bëhet nga përgjegjësia.”
“Rregullat e lumturisë: diçka për të bërë, dikë për ta dashuruar dhe diçka për të shpresuar.”
“Vepro duke e konsideruar njerëzimin, si tek vetja si tek të tjerët, gjithmonë si qëllim, kurrë thjesht si mjet.”
Nuk ka virtyt aq të madh, sa të jetë i sigurt prej tundimit.
“Ata që thonë se bota do të shkojë gjithnjë siç ka shkuar deri sot, kontribuojnë që parashikimi i tyre të dalë i vërtetë.”
“Yjet e qiellit përmbi mua, ligji moral në mua.”
“Miq të njerëzimit, mos ia mohoni arsyes privilegjin e të qenët guri i fundit i krahasimit me të vërtetën.”
“Vepro në atë mënyrë që, parimi juaj i veprimit të bëhet vetvetiu një ligj për të gjithë botën.”
“E gjithë dija jonë fillon me shqisat, vazhdon pastaj tek kuptimi dhe mbaron me arsyen. Nuk ka asgjë më të lartë se arsyen.”
“Të gjitha interesat e arsyes sime, spekulative si dhe praktike, ndërthuren në tri pyetjet e mëposhtme: 1. Çfarë duhet të di? 2. Çfarë duhet të bëj? 3. Çfarë mund të shpresoj?”
“Përvoja pa teorinë është e verbër, por teoria pa përvojë është një lojë intelektuale e mirëfilltë.”
“Nga një dru i shtrembër si ky nga është bërë njeriu, asgjë e drejtë nuk mund të krijohet.”
“Lumturia nuk është një ideal i arsyes, por e përfytyrimit.”
“Papjekuria është paaftësia që dikush të përdorë inteligjencën e vet, pa u udhëhequr nga dikush tjetër.”
“Para ligjit njeriu është fajtor kur dhunon të drejtat e tjerëve. Para moralit ai është fajtor, nëse vetëm mendon ta bëjë këtë gjë.”
“Mosmirënjohja është thelbi i poshtërsisë.”
“Përtej çdo dyshimi, çdo dije fillon me përvojën.”
“Nuk është vetëm vullneti i Zotit që na bën të lumtur, por ne duhet ta bëjmë veten tonë të lumtur.”
“Është e domosdoshme që unë të jetoj i lumtur, por është e domosdoshme që sa të jetoj, të jetoj me nder.”
“Shkenca është dije e organizuar; mençuria është jetë e organizuar.”
Më 7 qershor të vitit 1862, Shtetet e Bashkuara dhe Anglia nënshkruan një traktat për t’i dhënë fund tregtisë së skllevërve.
Marrëveshja i jepte secilit vend të drejtën për të kontrolluar anijet tregtare të vendit tjetër për transportimin kontrabandë të skllevërve, ndërsa lundronin nëpër një zonë të caktuar të Oqeanit Paqësor.
Në bazë të traktatit krijoheshin gjithashtu gjykata ndërkombëtare në Sierra Leone, Kepin e Shpresës së Mirë dhe në New York për të gjykuar kontrabandistët.
Deri në vitin 1864, tregtia e skllevërve nga Afrika kishte marrë fund si rezultat i traktatit anglo-amerikan dhe bllokadës së porteve jugore gjatë luftës civile amerikane.
Siguria e ushqimit dhe të ushqyerit e drejtë janë parakushte themelore për shëndet dhe mirëqeni të popullatës së një vendi dhe duhet të integrohen në të gjitha politikat, jo vetëm në ato shëndetësore, por edhe në ekonominë, bujqësinë, turizmin dhe tregtinë e një vendi.
Në 20 dhjetor të vitit 2018 sekretari i përgjithshëm i Kombeve të bashkuara miratoi rezolutën 73/250 për caktimin e Ditës Botërore të sigurisë së ushqimit. Kështu, duke filluar nga viti 2019, 7 qershori do jetë ditë e cila do shënohet me aktivitete të cilat i theksojnë përfitimet nga ushqimi i sigurt, por edhe lëshimet dhe mangësitë eventuale në zinxhirin e ushqimit të sigurt.
Ushqimi i sigurt ka një rëndësi qenësore për promovimin e shëndetit dhe eliminimin e urisë – dy qëllimet kryesore të Agjendës për vitin 2030. Pa siguri të ushqimit nuk mund të ketë mjaftueshëm ushqim të sigurt. Në këtë botë ku zinxhiri ushqimor bëhet gjithnjë e më i ndërlikuar, çdo incident negativ në sigurinë e ushqimit mund të ketë efekte negative globale ndaj shëndetit të njeriut, tregtisë dhe ekonomisë, transmeton kp.
Sëmundjet lidhur me ushqimin jo të sigurt zakonisht shkaktohen nga baktere, viruse, parazitë ose substanca kimike të cilat i fusim në organizëm përmes ushqimit ose ujit të kontaminuar. 600 milionë njerëz ose 1 në 10 njerëz në botë sëmuren si pasojë e konsumimit të ushqimit të kontaminuar dhe në vit vdesin rreth 420 000. Në këtë grup, fëmijët deri në moshën 5 vjeçare marrin pjesë me 40 % në ngarkesën me sëmundjet që burojnë nga ushqimi jo i sigurt, ose 125 000 raste të vdekjes në vit.
Në vitin 2010 shkak kryesor i mortalitetit sa i përket sëmundjeve që burojnë nga ushqimi jo i sigurt në rajonin evropian është Salmonella enterica me 1854 raste të vdekjes, Campylobacter spp me 459, Norovirises 435, Listeria monocytogenes 399, Echinocoocus multilocularis 239, Hepatitis A 195, Brucella spp 191 (Тhe burden of foodborne diseases in the WHO European Region. Copenhagen 2017).
“Njerëzit nuk e kuptojnë aq sa duhet ose, thënë ndryshe, nuk janë të vetëdijshëm në masën e duhur që mërzia është vuajtje. Ai që gjëndet i mbyllur në një qeli izolimi, ose edhe ai që për një arsye të çfarëdoshme nuk di çfarë të bëjë me veten e tij, në rast se e ka në vetvete mundësinë të bëjë diçka të gjallë, të prodhojë diçka, të priret kah përsiatja, do ta ndjejë mërzinë si një peshë të rëndë, si një barrë, si një paralizë së cilës nuk ia gjen shkakun.
Mërzia është një nga torturat më të rënda: shumë moderne e që përhapet përherë e më tepër. Individi që i është dorëzuar kësaj torture pa mundur të mbrohet, ndjehet thellësisht i depresuar. Me gjasë, në këtë pikë do të pyesni veten: po përse vallë pjesa më e madhe e njerëzve si ne nuk e kuptojnë se mërzia është një fatkeqësi, një ndëshkim?
Mendoj se përgjigja e kësaj pyetjeje është e thjeshtë: ne sot prodhojmë shumë gjëra që na mundësojnë t’i shmangemi mërzisë. Mund ta shmangim duke gëlltitur qetësues, duke pirë, duke kaluar nga një cocktail te tjetri, duke u grindur me bashkëshorten, duke e lënë veten të zhdaravitet nga mediat, duke u përkushtuar ndaj aktivitetit të dendur seksual, aktivitet i cili shpeshherë lindet si orvatje për të penguar që mërzia të na shfaqet në vetëdije.
Por nuk duhet harruar ndjesia e pakëndshme që përjetojmë shumë herë kur shikojmë një film koti ose kur e dëbojmë mërzinë me një mënyrë të çfarëdoshme: një farë dehjeje e dyfishtë që ndjehet atëherë kur kuptojmë se e gjithë ajo ishte një gjë e mërzitshme, se nuk kemi përdorur kohën, por thjesht e kemi vrarë.
Ky është përnjëmend një tipar i veçantë i kulturës sonë: ne bëjmë gjithçka për të shpëtuar, për të kursyer kohë dhe, kur e kemi shpëtuar apo kursyer këtë kohë, e vrasim sepse nuk dimë çfarë të bëjmë me të.”
Vetura u ndal, nga dritarja gjysmë e hapur dëgjonte zërat e vajzave të reja që i këndonin asaj, duart filluan t’i dridheshin, shtrëngonte më fort buqetën e vogël me gjyla të kuq, e rrinte drejtë, qysh duhet. Ca pika djersë filluan t’i rrëshqasin në ballë, dikush, nuk e diti kush, ia çoi pak duvakun dhe ia fshiu. Ishte tepër nxehtë, vera përvëlluese, mezi e kishin lyer shoqet. Buzët i ishin tharë, i kuqi kishte një shije të keqe.
Vapa ka ardhur nga Sahara, sa ironi, askush nuk mund të lëvizë më, as brenda, as jashtë, por ajri po, i lirë të vijë e të shkojë. Sonte edhe jashtë mund të rri, deri vonë. Është gati mesnatë, jam shtrirë në shezlon, “in my garden”, dhe po ha çokollatë. “Ariu i madh, ylli polar, të gjitha mund t’i shihni sonte pa teleskop”, po më kthehet në mendje zëri i vajzës që ka pasion yjet. Edhe dita ishte e bukur, shikova gjatë një macë që e fuste një këmbë në ujë dhe e nxirrte, disa herë kështu, mendohej, nga çka frikohej? A kanë frikë macet? Shumë gjatë e përcolla lojën e saj, jo këmbën e majtë, veç të djathtën e fuste, e në fund u kthye te vendi i vet, nuk e pati guximin të dalë andej përrockës.
“Dil nga kerri, me këmbën e djathtë, edhe në shpi të re kur të hysh, hyn me këmbë të djathtë, të të shkoj jeta mbarë.” Sa këshilla i kishin dhënë natën e “kanës” kur ajo qante nën shaminë e hollë derisa vajzat, motrat vallëzonin dhe qeshin duke treguar ndonjë muhabet për burrin, për martesën, që e bënin të skuqej por edhe të qante më shumë, sa llafe vinin nga të katër anët e dhomës ku ishin mbledhur. “Sonte bajrak nër bija, nesër bajrak nër nuse,….”. Po ajo nuk donte të shkojë nuse, kishte frikë të dalë nga kjo shtëpi ku kishte kaq shumë dashuri. Gjithë këto ditë, gjithë këto vite, si në një strofull, ku asgjë e keqe nuk mund t’i ndodhte…Shoqja e ngushtë i thoshte në vesh: “Hajt se atje më mirë është, këtu veç ke punu, veç t’kanë urdhnu. Shko, mos u tut.” Fjalët e saj nuk e bindnin, “këtu babë, atje burrë”. Ajo vazhdonte të nusërojë e të qajë për fatin e saj.
Macja është fshehur nën tavolinën e terrasës verore. Po ia shoh sytë që po i xixëllojnë. Po striqem si ajo e po vazhdoj t’i sodis yjet. Nata ka filluar të ftohet, shtrëngoj rreth vetes batanijen, dua ta shtyej edhe pak këtë kënaqësi që ma jep pafundësia e qiellit dhe qetësia e natës. Një hut diku na shqetësoi, mua dhe macen. Ajo futi këmbën e djathtë nën kokë, mbylli sytë dhe e vazhdoi gjumin. Edhe unë desha të kthehem në një krah e të flej, por u ngrita, e mbylla derën e oborrit, pasi nxorra veç pak kokën jashtë saj, m’u duk që dëgjova do zëra, këngë dasmash? fjalë grash? apo shushurima zanash? Qesha me vete dhe hyra në shpi. Mbylla telefonin për sonte, thirrjen e fundit e paskam pasur me nanën, shumë gjatë kemi folur për atë vakt.
Aristoteli ishte student i Platonit dhe ishte i pari që e kritikoi atë. 47 nga punët e tij kanë mbijetuar.
Aristoteli është i fundit nga filozofët e mëdhenj të antikitetit dhe konsiderohet si biologu i parë.
Ai themeloi shkencën e logjikës, shtroi terrenin për metodën shkencore dhe shkroi rreth shumë subjekteve.
Aristoteli ishte gjithashtu mentori i Aleksandrit të Madh për disa kohë. Ai ka pasur influencë të madhe në mendimin e Tomas Akuinit dhe për rrjedhojë mbetet një ndër influencat kryesore në edukimin dhe teologjinë katolike.
Aristoteli, një nga mendjet më të ndritura dhe më të thella të të gjitha kohëve, shkroi mbi shumë probleme dhe nga më të ndryshmet.
Me përjashtim të matematikës, lëroi të gjitha fushat e dijes, si politika, shkencat e natyrës, artin etj.
Rreth 120 veprat e tij formojnë një lloj enciklopedie, ku përfshihen njohuri nga të gjitha fushat e diturisë. Në të gjitha veprat e Aristotelit të bie në sy dashuria për të mirën dhe të vërtetën. Megjithëse e adhuronte dhe e nderonte shumë mësuesin e tij, filozofin Platon, në mjaft pikëpamje filozofike dhe estetike nuk ishte në një mendje me të. Në një nga veprat e tij thotë se midis miqve dhe së vërtetës është gjë e shenjë të duash më shumë të vërtetën.
Aristoteli, besonte se gjithçka ndodh për një arsye, gjithmonë. Dhe se çdo eksperiencë në jetën tënde, vjen për të të formuar dhe për të të sjellë në versionin tënd më të mirë. E vetmja gjë që e pengon këtë, është të kesh zgjuarsinë për ta parë.
2- Fillimisht ki një objektiv të qartë. Së dyti, gjej mjetet për ta arritur. Së treti përshtat mjetet.
3- Demokraci është atëherë kur sundues janë të varfërit dhe jo të pasurit.
4- Shtresat e ulëta ngrenë krye për të qenë të barabartë, dhe të barabartët ngrenë krye sepse duan të jenë shtresë sunduese. Kjo është gjendja mendore që i krijon revolucionet.
5- Njerëzit i krijojnë zotat sipas vetes, jo vetëm për nga pamja, por edhe për nga mënyra e jetesës.
6- Edukimi i mendjes pa edukimin e zemrës nuk është aspak edukim.
7-Miku i të gjithëve nuk është miku i askujt.
8- Një qytet i madh nuk duhet ngatërruar me një qytet të populluar.
9-Miku i vërtetë është një shpirt në dy trupa.
10- Të gjitha veprimet njerëzore kanë një ose më shumë prej këtyre shkaqeve: fati, natyra, detyrimi, zakoni, arsyeja, pasioni, dëshira.
11- Në më të mirën e tij, njeriu është më fisniku i të gjitha kafshëve; po të mos ishin ligji dhe drejtësia ai do të ishte kafsha më e keqe.
12- Ka vetëm një mënyrë për të shmangur kriticizmin: mos bëj asgjë, mos thuaj asgjë dhe ji thjesht asgjë.
13- Gabimi vjen në shumë mënyra, ndërsa për të bërë gjërat siç duhet ka vetëm një rrugë.
14- Familja është shoqata e krijuar nga natyra për të siguruar nevojat e njeriut.
15- Dinjiteti nuk matet me titujt që zotëron, por me vetëdijen që i meriton.
16- Mirë është që në jetë ashtu si në gosti, të mos dalësh as i etur as i dehur.
17- Të këqijtë binden prej frikës, të mirët prej dashurisë
18- Droja është një stoli për të rinjtë, por një turp për të moçmit.
19- Trimëria është cilësia e parë njerëzore, sepse ajo është cilësia që i garanton të gjitha cilësitë e tjera.
20 -Demokraci është atëherë kur sundues janë të varfërit dhe jo të pasurit.
21- Shkollimi është parapërgatitja më e mirë për pleqërinë.
22- Ashtu si sytë e lakuriqëve janë të verbuar nga drita, për të njëjtën arsye edhe shpirtrat tanë janë të verbër përballë gjërave të cilat shihen më qartë se gjithçka.
23- Sikurse një dallëndyshe e vetme nuk sjell pranverë, sikurse si një ditë e vetme nuk sjell pranverë; ashtu një ditë, një kohë e shkurtër nuk e bën njeriun të bekuar e të lumtur.
24- Sikurse ne i duam sa të vërtetën aq edhe miqtë tanë, nderi na thotë që të parën ta respektojmë të vërtetën.
25- Lumturia varet nga ne.
26- Ai që ka shumë miq, nuk ka asnjë.
27- Ai që do të ishte një sundimtar i mirë, duhet së pari të ketë qenë i sunduar.
28- Ai që është i paaftë të jetojë në shoqëri, ose ai që nuk ka nevojë ngaqë i mjafton vetvetja, duhet të jetë ose një bishë, ose një perëndi.
29- Homeri i ka mësuar të gjithë poetët e tjerë artin e të treguarit të gënjeshtrave me zotësi.
30- Shpresa është një ëndërr që nuk fle.
31- E quaj më të zotin atë që i tejkalon dëshirat e tij se atë që i pushton armiqtë e tij; sepse fitorja më e vështirë është ndaj vetvetes.
32- Për të hartuar një fjalim njeriu duhet t’i studiojë tri pika: së pari, mjetet e arritjes së bindjes; së dyti, gjuha; së treti, organizimi i përshtatshëm i pjesëve të ndryshme të fjalimit.
33- Nga nëntë raste në dhjetë, gruaja shfaq më shumë dashuri sesa ndjen.
34- Shtresat e ulëta ngrenë krye për të qenë të barabartë, dhe të barabartët ngrenë krye sepse duan të jenë shtresë sunduese. Kjo është gjendja mendore që i krijon revolucionet.
35- Është shenja e një mendje të ditur të jetë e aftë që ta mirëpresë një mendim pa u pajtuar me të.
36- Njeriu nga natyra është një kafshë politike.
37- Njerëzit veprojnë më shumë për shkak të frikës se për shkak të respektit.
38- Fatkeqësia i tregon ata që nuk janë miq të vërtetë.
39- Shumë njerëz parapëlqejnë të japin më shumë dashuri se të marrin.
40- Nënat janë më të dashura se etërit për fëmijët e tyre, sepse ato janë më të sigurta se ata janë të tyret.
41- Natyra nuk bën asgjë kot.
42- Asnjë shpirt i shkëlqyer nuk është i përjashtuar nga përzierja me çmendurinë. Nuk ka ekzistuar kurrë një gjeni i madh pa njëfarë çmendurie.
43- Bukuria vetjake është rekomandimi më i madh se çdo letër reference.
44- Qëllimi i të mençurve është jo për të sjellë kënaqësi, por për të shmangur dhimbjen.
45- I ditur ndryshon nga i padituri sa i gjalli nga i vdekuri.
46 – Rrënjët e shkollimit janë të hidhura, por frutet janë të ëmbla.
47- Sekreti i humorit është befasia.
48- Shpirti nuk mendon kurrë pa një përfytyrim.
49- Ato që i di, bëji. Ato që nuk e kupton, mësoji.
Mu kon Preshevar do me thon mu kon shqiptar i ni vendi pa vend, pa vatër e pa shtet. Ni vend qi osht i rrethum me kufij shqiptar por nuk osht në shqiptari. Ni vend që me dekada i jep gjithçka shqiptaris por nuk e lyp asni mangër prej tij, si dashnia e nanës për fminë. Mu kon Preshevar osht t’jesh refugjat n’shqiptari. Shqiptar pa qendër, pa kryeqytet, pa atdhe e pa shtet. Mu kon Preshevar osht, mu kon ma i miri, më i vyshmi, ma i sjellshmi. Perfeksioni është arma e mbijetesës së tij. Në saje t’zotësisë së tij, ato e duan t’gjithë, e përvetësojnë deri në një pikë, kur ai e kupton se osht jetim, osht ndryshe, osht Preshevar. Mu kon Preshevar në Shqipëri është qesëndi se si shqiptari i Serbisë flet shqip si në Shqipëri, në Kosovë të shohin sa me ironi po aq edhe me dhembshuri, e në Maqedoni krejt me habi. Andaj kur po flitet për shkëmbim territoresh e drejtim kufijsh, të gjithë bojn me gisht kah preshevari, thua ti ai po e nxit një gjë të tillë. Po s’e vet kush Preshevarin! Por ama, Preshevari s’mund ta durojë dhembshurinë, syfaqësinë aq më pak tradhtinë; dhe kështu siç është, i vetmuar e i ngujuar veç në krenarinë e tij, me gjoks e me djersë do ta çajë Historinë.
Protesta të mëdha paqësore janë duke u zhvilluar në mbarë Shtetet e Bashkuara të Amerikës kundër racizmit dhe brutalitetit policor.
Kjo është dita 12-të e protestave të nxitura nga vdekja e George Floyd, shkruan BBC, transmeton Klan Kosova.
Dhjetëra mijëra njerëz kanë marshuar në Uashington DC, protestë kjo që po konsiderohet si më e madhja e qytetit deri më tani. Forcat e sigurisë kanë bllokuar çdo qasje në Shtëpinë e Bardhë.
Numër i madh njerëzish kanë protestuar edhe në New York, Chicago, LA dhe San Francisko.
Floyd, një njeri me ngjyrë dhe i paarmatosur ka ndërruar jetë më 25 maj në Minneapolis, pasi u torturua nga policia amerikane gjatë arrestimit.
Oficeri Derek Chauvin është pushuar nga puna dhe tani po akuzohet për vrasje.
Aktori Johnny Deep ka bërë kërkesë në gjykatë për të parë komunikimet e ish-bashkëshortes Amber Heard që mund t’i ketë pasur me një numër të organizatave bamirëse.
Ylli i trilogjisë “Piratët e Karaibeve” ka kërkuar të gjitha dokumentet që ish-bashkëshortja mund t’i ketë pasur me organizatat “American Civil Liberties Union” dhe “Children’s Hospital” në Long Angeles, në lidhje me donacionet që ka bërë ajo pas shkurorëzimit nga aktori në vitin 2017, raporton KOHA.
Përfaqësuesit ligjorë të yllit të Hollywoodit kanë bërë kërkesë për secilin dokument për të vërtetuar nëse aktorja njëmend i ka bërë donacionet.
Në marrëveshjen e shkurorëzimit, Depp ishte pajtuar që si kompensim t’ia ofronte aktores 9 milionë dollarë, me kusht që këto para të dhuroheshin për bamirësi.
Marrëveshja e shkurorëzimit u arrit pas disa javësh bisedime.
Aktorja kishte bërë kërkesë për shkurorëzim, duke e akuzuar Deppin se e ka sulmuar duke ia përplasur telefonin në fytyrë.
Heard më vonë tërhoqi akuzat se ishte abuzuar fizikisht nga aktori.
Ata e dënuan shpirtin e luftës në veprën e tyre. Erich Maria Remarque-n e brohoritën, Ernst Jüngerin për këtë e kritikuan, me të padrejtë. Një vështrim tek dy shkrimtarët dhe letërsia e tyre plot kontradikta.
Në përvjetorin e 100-të të Luftës së Parë Botërore dy klasikët e letërsisë u ribotuan. Jüngeri u plagos 13 herë në luftë dhe u nderua më vonë me medaljen më të lartë prusiane të trimërisë. Remarque e botoi romanin e tij fillimisht në një gazetë. Bomba me erë të keqe dhe minj, në prezantimin për herë të parë të romanit të Remarque, NSDAP (partia naziste e Hitlerit) bëri skandal.
Me sa duket ata nuk e duronin dot njëri-tjetrin. Kështu të paktën i përshkruajnë bashkëkohësit ata të dy. Ernst Jünger, djalë nga familje borgjeze e ka parë nga lart Erich Maria Remarque-n, duke e quajtur atë “playboy snob me ambicie dhe pa talent”. Remarque aq i bënte për prejardhjen e tij nga shtresat e ulëta dhe thoshte për Jüngerin, se “shkruan thatë si ushtar” dhe e ka zili konkurencën.
Kohë kthese
Librat e tyre janë ribotuar me rastin e 100 vjetorit të luftës së parë botërore
Kjo në një kohë, kur ishin të dy, që ofruan dy prej dëshmive më të rëndësishme për Luftën e Parë Botërore. “Asgjë e re në Perëndim” nga Erich Maria Remarque konsiderohet sot si romani i mirëfilltë “antiluftë”. Eshtë përkthyer në më shumë se 50 gjuhë dhe është shitur më shumë se 20 milionë herë në të gjithë botën. Ernst Jüngeri i përpunoi përvojat e tij të luftës në ditarin e tij “Në stuhi çeliku”. Përshkrimet e tij të sakta me detaje bëjnë që njerëzit të debatojnë deri sot. Disa e akuzojnë se ka estetizuar dhunën, të tjerët e lëvdojnë, që është treguar i pamëshirshëm.
Dy klasikë shumë të ndryshëm të letërsisë, dy autorë të ndryshëm në themel, kështu duket të paktën në vështrim të parë. Në të vërtetë Ernst Jünger dhe Erih Maria Remarque kanë qenë më të ngjashëm, se sa kujtohet. Të dy lindën në fund të shekullit të 19-të, në kohë shndërrimesh. Përparimi teknologjik ecte me ritme të shpejta, ekonomia botërore përjetonte zhvillime të vrullshme. Për të drejtat e tyre gratë dilnin në rrugë, ndërsa psikonanalistët ndriçonin nënndërgjegjen e njeriut. Ky ndryshim solli një pasiguri të madhe në të gjithë Evropën.
Jeta e Jüngerit në llogore Jünger u plagos 13 herë në luftë dhe më vonë u nderua me urdhërin Prusia të trimërisë
Si shumë prej bashkëmoshatarëve të tij Ernst Jüngeri i ri iu fut më 1914 vullnetarisht aventurës së madhe të luftës. Por në vend të një lufte heroike blic, atë e priti pamja e ndyrë e hendekut. Deri në fund ai luftoi në vijën e parë të frontit, u plagos disa herë dhe u nderua pas luftës me medaljen më të lartë ushtarake, Urdhërin Pour le Mérite.
Gjatë viteve të luftës, Jüngeri mbante ditar të hollësishëm. “Stuhitë e çelikut” nuk iu ndanë më. Ai e përpunoi tekstin në vitet në vazhdim dhe la shtatë versione, të cilat dallohen në forcën e tyre shprehëse. Në shënimet e para të ditareve, Jüngeri i ri i lodhur nga lufta pyet në mënyrë paralajmëruese “Çfarë kuptimi kanë këto vrasje, gjithmonë të vrasësh? Kur do të marrë fund kjo luftë e ndyrë.”
Më vonë këto dyshime ia lënë vendin pa pushim përshkrimeve metaforike. Pafuqia autentitike ia lë vendin një gjuhe artificiale.
“Fusha moderne e betejës i ngjan një makine përbindësh, që pushon. Pastaj si uverturë e zjarrtë shkrehet në ajër një fishek i vetëm gjurmëlënës dhe menjëherë vepra fillon.”
Përpunim manjak
Kjo ngritje lart e luftës e bëri Ernst Jüngerin një figurë kryesore të konservatorëve të djathtë në një kohë, kur vetë autori e sheh veten më tepër si pjesë të avantgardës dhe vepra e tij ka më shumë paralele me futurizmin. Edhe përvetësimi i saj i mëvonshëm prej nazistëve nuk i pëlqeu Jüngerit, për sa qe gjallë. Për më tepër, mania e përpunimit, që ai i bën veprës së tij, tregon se sa e thellë ishte tek ai trauma e luftës.
Pas stilizimit të Jüngerit qëndron një proces psikologjik përpunimi, i cili është unikal nga ana letrare. Vetëm krahasimi i botimeve të ndryshme të “Stuhive të çelikut” tregon se çfarë gjurmësh la tek ai lufta, të cilat nuk u shëruan me të vërtetë.
Brezi i humbur i Remarque
Erich Maria Remarque e botoi fillimisht romanin e tij në një gazetëNë mënyrë shumë më të drejtpërdrejtë e përshkroi Erich Maria Remarque Luftën e Parë Botërore. “Asgjë e re nga fronti i Perëndimit” është portreti i një brezi, i cili shkoi që nga bankat e shkollës me eufori në luftë dhe që u vra në fund nga makina vrastare e luftës.
“Ne mësuam se një kopsë, që shkëlqen, është më e rëndësishme se katër vëllime të Shopenhauerit. Në fillim të habitur, pastaj të hidhëruar dhe më në fund indiferentë, ne pranuam se me sa duket se nuk është mendja vendimtarja, por (…) stërvitja e disiplinuar.”
Përleshjet në llogore, nata në breshërinë e granatave, mërzia midis sulmeve, të gjitha këto rekruti i ri i Remarque, që tregon në vetën e parë, i përjeton shumë afër. Nxënësi fin kthehet në gjysmëqënie të shurdhët.
“Një tetar (…) tërheq pas vetes gjunjtë e thërrmuar; një tjetër shkon të ndërrojë fashot dhe mbi duart që i mbajnë derdhen zorrët. (…) Tmerri durohet po të strukesh e të mos e vështrosh; po ai vret, po të mendosh për të.”
Trupat e policisë para kinemasë, ku shfaqej filmi “Asgjë e re nga fronti i perëndimit”, realizim i Holivudit
“Asgjë e re nga fronti i Perëndimit” u botua në vitin 1929 dhe u bë brenda natës një nga librat më të suksesshëm të letërsisë gjermane. Kritikë në të gjithë botën e brohoritën romanin si “aktakuzë pacifiste kundër luftës.” Pak më vonë librin madje e filmoi edhe Hollywood-i.
I djegur dhe i ndaluar
Qarqe të djathta në Gjermani, nga ana tjetër, thanë se është ndotur kujtimi i ushtarëve të tyre. Në vitin 1933, pas ardhjes në pushtet të nazistëve, libri i Remarque-t u dogj publikisht dhe u ndalua. Autori i librit në këtë kohë kishte emigruar prej kohësh në Zvicër.
Derisa vdiq, Remarque gëzoi imazhin si pacifist dhe jetonte me lavdinë e dikurshme. Vepra të tjera të ngjashme ai nuk shkroi dot më. Vite më vonë ai pranoi se kishte qenë gjithmonë njeri apolitik. dw /KultPlus.com
Pas trazirave të fundit në SHBA, Banksy është shfaqur me një mural të ri.
“Njerëzit me ngjyrë po dështojnë”, ka shkruar artisti i njohur anonim, duke aluduar tek vrasja e afro-amerikanit George Floyd.
Banksy ka shfaqur mbështetjen e tij kundër vrasjeve raciste në SHBA, me thirrjen “Jetët e zezakëve vlejnë”.
Murali shfaq skenën e një vigjilje, ku një qiri djeg flamurin amerikan.
Më pas, artisti që mbetet gjithnjë anonim, ka publikuar muralin e realizuar edhe në rrjetin social Instagram, duke shkruar; “Fillimisht mendova që duhet ta mbyll gojën dhe t’ia lë zezakëve të merren me këtë çështje. Por pse ta bëjë këtë? Nuk është problemi i tyre, është problemi im”.
Më pas, duke kritikuar “sistemin e të bardhëve”, ai ka thënë se “ky është një problem i të bardhëve,dhe ata duhet ta zgjidhin këtë”. /Koha.net /KultPlus.com
Grua, e kam vështirë të shprehem, duke u dridhur nga emocionet e përziera, unë jam përgjithmonë borxhli ndaj teje.
Grua, po përpiqem që të shprehem e t’i shpërfaqë ndjenjat e mia dhe falënderimet për ty, ti ma ke treguar kuptimin e suksesit.
Oh, mirë. Sa mirë.
Grua, ti e di mirë që unë jam një vocërrak i fshehur brenda burrit, të lutem shumë mbaje në mend se jeta ime është në duart tua.
Më mbajë në zemrën tënde, grua. Sado qoftë distanca ne s’mund të rrimë larg njëri-tjetrit, në yjet sipër nesh është shkruar kështu.
Oh, mirë. Vërtet shumë mirë.
Grua, të përgjërohem, më lër të të shpjegohem, nuk kam menduar kurrë të të shkaktojë dhimbje apo pikëllim dhe ja ku po ta them përsëri përsëri dhe përsëri:
Unë të dua, sot dhe përgjithmonë, të dua sot e përgjithmonë…
(Një vështrim për përmbajtjet sakrale të poezive të librit ‘Palankin’)
Miku im, Fahredin Shehu, njihet me shkrimin e tij jashtdëdimensional, filozofik, gnostik dhe të orientuar drejt sqarimit të të pasqaruarës. Pse e them këtë?
E them ngase Fahredini dhe poezia e tij nuk sjellin aktualitetin dhe ‘botën’ në formën në të cilën e njohim ne atë. Poezia e Fahredinit dhe shprehja e tij poetike janë më një kuptimësi tjetër dhe kjo kluptimësi është e dimensioneve që kapin hapësirën e fillimit të krijimit të jetës dhe arsyeshmërinë e ekzistimit të brenda universit.
Fahredini nuk e pranon jetën si fakt të qenë. Ai mundohet ta gjejë arsyen astronomike të lindjes së saj. Ai e mundohet të hyjë në natyrën qelizore të fillimit dhe në shtresat me subkoshiente të të menduarit të bërjes së saj. Kërkimi apo përpjekja për ta hetuar se pse na u dha, perse duhet ta jetojmë dhe si duhet ta jetojmë jetën, bazuar edhe në filzozofitë më mistike të lindjes, është një qëllim, thuaja, mbitokësor dhe mbinatyror i përpjekjes së tij. Duke dashur ta njoh nga një kënd dhe dimension që shkenca dhe arti modern nuk e kanë shikuar dhe njohur jetën dhe krijimin e saj, Fahredini e mbishtreson shkrimin e tij me magjinë dhe me shkrimin e shenjtë kuranor dhe biblik ndonjëherë edhe budist. Në këtë formë të shkruarit e Fahredinit bëhet një zgjatim i të shenjtës dhe i të bukures që nuk e kanë dimensionet racionale të njeriut modern dhe të menduarit e tij.
Fahredini mundohet ta tejkalojë qenësinë fizike tonën, pra të njeriut. Mundohet të dalë mbi shtresimet kuptimmbajtëse që mbijetojnë brenda nesh, ai tenton që brenda kufijve të botës sonë të të menduarit, ta instalojë një lloj metamendimi metafizik mbi njeriun dhe mbi arsyet e ekzistencës dhe të të menduarit të tij. Thjeshte me profilin e tij te poetit mendimtar, Fahredini mëton ta shpjegojë zanafillën e te tërësishmes që inkorporohet në njeriun.
Fahredini përkufizohet ne kuptimet reale dhe magjike të numrit nëntë. Ai nëntëshin e shikon si një numër përcaktues kozmik dhe jetësor. Krijimi, mbikrijimi dhe lindja përthekohet filozofikisht brenda nëntë momenteve, nëntë muajve dhe nëntë aspekteve të ekzistencës. Po qëllimi i tij është shpjegimi i të mrekullueshmes, të dashurisë, të përmbitokësores dhe të magjishmes që ndodhë brenda ciklit të nëntëshit. Në hyrjen e librit të tij ai mundohet të na shpjegojë nëntëshin e tij mistik:
Edhe njëherë do të flas nëntëshin e botës.
Këtë herë nuk do të huazoj
gojët e dritave që rrezatojnë
ndërmjet dy dritave të bojshme.
ky nur që kalon nëpër cipat
e qenies pa u penguar shqyen smirën
dhe urrejtjen. Shuan etjen për dije
dhe ngop barqet e uritura
për një kafshatë diturie në varg
Nga kjo që shohim, që në poezitë parathënëse të autorit, ai mëton që më anë të forcës së diturisë, dhe dituria te autori shpesh është kategori metafizike që qëndron mbi ne dhe jashtë nesh, të krijojë universin e tij të njohjeve lidhur me temën që mundohet ta shtjellojë në preokupimin e tij filozofiko-poetik. Autori e kuranizon dhe e kanonizon shkrimin për ta shpjeguar ‘pakundërshtueshëm’ mrekullinë e krijimit dhe të zanafillës.
Lindja e njeriut është një akti hyjnor, ngjizja, formësimi, përfundimi i krijimit dhe lindja e njeriut është një formë e zgajtur e universit dhe shtresave kozmike të tij. Në të vërtetë, Fahredini, mundohet ta shpjegojë dashurinë, dhe dashuria është më një formë e ekzistencës, një formë e përzgjatjes së ekzistencës së mendimit dhe një mënyrë e vazhdimit të kozmosit. Fahredini nuk vrapon pas figurës, ai mundohet ta zgjidh kodin dhe kodi që mëton ta dekodojë ai është kodi i tërë asaj që e quajmë njerëzore, të qenësishme për ta shënjuar ekzistencën dhe e domosdoshme për ta dëshmuar qenien, arsyen, mendimin. Kjo ngase pa mendimin s’mund të dëshmohet e qenësishmja, ekzistenca.
Teksti i Fahredinit është një tekst sakral. Në tërësinë e tij ai duhet të kuptohet, në rend të parë, si i tillë d.m.th. biblik e kuranor e pastaj si poezi. Fahredini lidhet pas kodeve të jetës, të jetës dhe të domethënieve të ndërmjetme, të cilat kanë për qëllim ta shpjegojnë jo vetëm krijimin e jetës si proces biologjik por edhe ekzistencën e saj si një qëllim qiellor dhe si dije,
Duke shkruar një tekst që ka dimensione të mistikës fetare, dimensione të shkencave të lashta të lindjes dhe dimensione të racionalzimit perëndimor, në të vërtetë, shkrimi i Fahredinit është një tekst universal ekzistencialist, kur e shohim në kuptimin filozofik të fjalës.
Fahredini flet për nëntëshin. Numër kod që, sipas tij, domethënien e ka në krijimin e jetës. Duke qenë një numër kod, me një fuqi magjike dhe mistike, njëkohësisht, nëntëshi i Fahredinit ka fuqinë të pë
rmbajë informacione të fshehta edhe për dashurinë edhe qenësinë e njeriut brenda konteksteve të përkohshme kohore të tokës.
Teksti i Fahredinit është tekst mbi mrekullinë. Është tekst mbi zotin dhe është tekst mbi inkarnimin e ekzistencës së njeriut në një bashkëveprim me perënditë që qëllim ka njohjen, dijen dhe , ndoshta, mbidijen që është një shtresë e dijes dhe qëllimit suprem që ekziston mbi ne dhe jashtë nesh në formë të qëllimin të Zotit. Prandaj libri ‘Palankin’ i Fahredinit nuk është një libër i zakonshëm poezish. Libri më shumë është një prodhim që ka rezultuar nga leximet mistike të autorit të bëra në librat e shenjtë apo, në ndonjë rast, nga leximi i librave mistike poetike që janë karaktersitike në kulturën e lindjes dhe sidomos atë persiane. Autori na e bën më dije pazakonshmërinë e librit të tij që në parathënien e shkruar prej tij:
‘Ky libër do të jetë libër i qartë
i fshehur në zemrat e të dashuruarve.
Këto shenja të qarta për syhapurin
nuk fshehin misteret e botës së errët.
Zhvish tunikën e injorancës o dritë
e pashuar e Universit. Shih këtë
mrekulli të shndritshme që
të bëhet manifestim dhe dhuratë
për sot dhe për njëmijë muaj tjerë’
Libri do të jetë i ‘qartë‘ për lexuesin e lexuar. Qartësia e librit mbështetet mbi zhveshjen e asaj që autori e quan ‘tunikë e injorancës’ Në këtë kuadër libri dhe teksti që përfshihet brenda tij, nuk janë ndonjë masë e leximit të atypëratyshëm. Libri është i mbushur me filozofi, me informacione të fshehura, me shenja, dhe me një mbishtresim mistik dhe transcendental. Për këtë arsye analizimi dhe, ta quaj, dekompozimi i tekstit të autorit tonë kërkon një lloj dijeje specifike për stilin sakral të shkrimit dhe për diskursin teologjik të të folurit. Autori na detyron që ta përdorim, deshëm a nuk deshëm, hermeneutikën për ti zbuluar kuptimet e fshehta, shenjat dhe kumtet që përmbanë kjo poezi dhe libri.
Libri pra nuk është një shkrim normal poetik! Libri është më shumë një lloj pasqyrimi hyjnor mbi krijimin e jetës dhe mbi krijimin e njeriut mbi këtë univers dhe, po kështu, për dashurinë si koncept i të gjitha besimeve religjioze abrahamike dhe joabrahamike. Dashuria ndaj njeriut, dashuria ndaj jetës dhe përçudnimi ynë kundruall ekzistencës tonë në këtë botë janë disa nga konceptet që autori mëton t’i shpjegojë duke u bazuar në eklektizmin filozofiko-shkencor të krijuar me shekuj nga teoritë dhe besimet fetare që nga Tibeti i largët e deri te Evropa moderne.
Autori në tërë librin e manifeston besimin e tij absolut në Zotin. Zoti për autorin është gjithçka. Është drita, është gjithësia, janë të tërat që shohim e që ndjejmë. Zoti për të është fuqia e krijimit dhe është krijuesi i cili ‘zbrazë’ mbi dimensionet e njohura tonat jetën, ndjenjat, dashurinë, ujin, bërjen. Nuk është çudi pra që autori i drejtohet, që në fillim, atij dhe nuk na habitë fakti që Ai, që në fillim të librit, deklarohet si i gjithëfuqishmi dhe i patejkalueshmi, në ne, jashtë nesh dhe përmbi ne.
1. Nga të dyja anët e energjisë sate
2. dy gjithësi anësore- reale të pështjellin.
3. Si përqafim i ngrohtë fëmijësh pas mallimit
4. të gjatë, pas mungesës që zgjati me vite drite.
5. Tash klith në mes-botë. Zotin kot e kërkoje
6. në ndërtesat e punuara me dorë njeriu dhe
7. në germat e mbarsura nga alienët.
8. Zotin kot pohoje se e gjete në zemrat
9. e besimtarëve si ti. Zoti të flet me akt!
Autori tregohet ‘supersticioz’ edhe në kombinimin kompozicional të librit. Ndarja e librit në nëntë kapituj dhe duke mos i emërtuar ata me asnjë emërtim specifik por me numra romakë, shënon qëllimin e autorit që rrjedhën e ‘zanafillës’ të cilën e përshkruan në librin e tij ta bëjë ashtu siç bëhet na natyrë, e rrjedhshme, e ngadalshme, proces i përmbledhjes së pjesëve që, aty këtu, autori i quan shtatë miliardë qeliza njerëzore.
Pjesa e parë e librit të Fahredinit shënon procesin e krijimin dhe të ndërhyrjes hyjnore, nëse mund ta quajmë ashtu. Në këtë pjesë nuk flitet vetëm për fillimin e njeriut sa flet në përgjithësi me fillimin e të gjithë njerëzimit dhe, mbi tërë këtë, me fillimin e asaj që autori e quan herë dije e herë shpirt dhe herë e përkufizon si ekzistencë. Autori mundohet të na tregojë se mbi gjithçka që ekziston mbi këtë botë dhe mbi tërë universin është Zoti. Zoti jo si fuqi, por zoti si krijues, mbi të gjitha, si ‘dhënës’ apo ‘dhurues’ i të tërësishmes. Prandaj:
5. Tash klith në mes-botë. Zotin kot e kërkoje
6. në ndërtesat e punuara me dorë njeriu dhe
7. në germat e mbarsura nga alienët.
8. Zotin kot pohoje se e gjete në zemrat
9. e besimtarëve si ti. Zoti të flet me akt!
Bërja është një koncept thuaja fillestar i tërë librit. Bërja e njeriut. Bërja e pamundur e gjërave apo bërja e pamenduar e gjendjeve dhe fenomeneve. Dhe bërja e gjërave është ajo që autori e quan akt të krijimit me anë të kodit ‘bëhu’. Prandaj nuk mund të flitet këtu për çkado relative, derisa, mbi të gjitha, është supremja e gjithëpërfshirësja.:
1. Ti the: “Bëhu!” dhe u bë gjashtë herë
2. ripërsëritje e kodit të huja gjenetik.
3. Zarin e kuq e hodha në detin e Galilesë.
Megjithatë poezia e Shehut në ‘Palankin’ shpesh zhdirgjet nga nivelet e mistikes siqiellore dhe mbishtresohet mbi mistiken njerëzore të tokës. Megjithatë kjo ka të bëjë me atë që do ta quaja mrekullim i njeriut me qenësinë e tij në tokë dhe mrekullimin e asaj se njeriu qëndron mbi këtë bote si qenie që krijohet dhe ekziston duke ‘ditur’ për ekzistencën e tij, pra duke qenë i vetëdijshëm mbi vetveten dhe zhvillimin e tij human dhe duke u mrekulluar nga rruga e krijimit të tij si qenie nga ‘asgjëja’.
Derisa, në mënyrë ‘kronologjike’, shpengohen proceset që nga zanafilla e deri te krijimi, kapitulli i pestë, shënon njëfarë qendre të librit. Dilema e një lexuesi të pamësuar me llojin e tillë të shkrimit, do të jetë normale. Në këtë pjesë që unë do ta quaj ‘mesi’ autori na sjell një traditë të moçme persiane të shkrimit. Në këtë pjesë e cila, bazuar në përbërjen kromozomale të njërit, përbëhet nga 23 pjesë që autori i quan ‘karta’ apo ‘pllaka’, autori krijon një lloj loje fati. Këto janë pjesë që nuk mund të lexohen njëherësh dhe si tërësi. Këto pjesë janë një lloij zari që njeriu i krijuar që nga fetusi e deri në qenien e vetëdijshme, duhet t’i përzgjedh në mënyrë të rastësishme ashtu që të ‘krijojë’ një lloj ideje mbi fatin e tij dhe mbi atë që e pret.
Në këtë pjesë që në njëfarë formë krijon një lloj relaksimi nga ‘shtrëngimet’ filozofike dhe teogjenike që na shkaktojnë kapitujt tjerë, lexuesi do ta krijojë një lloj loje mbi qtë që është dhe mbi atë që do të bëhet. Shfletimi i rastësishëm i ‘pllakave’ ia shpjegon atij njëzet e tri shanse të fatit dhe të ekzistencës së jetës së tij. Po të kesh fat ‘ të mirë’ do të të bjerë ‘karta’ e parë tek e cila të dalin fëmijët për të cilët autori thotë se janë:
Lotë dhe buzëqeshje. Zemra gjak do të pikoj.
Qielli derdhet në vajin e tyre.
Lumnia të takon.
Ose në situata të ndryshme të tjera mund të kesh ‘fat’ ose ‘fatkeqësi’ të përballesh me koncepte të shumta jetëformuese siç janë martesa, suksesi, dielli, hëna, palaçoja, pafundësia, planentet, nëntë plumbat etj. Dua ta ceki këtu një moment nga kjo pjesë e cila është yshtëse. Kur autori shkruan për fatin, në definimin që i jep atij, janë tri komponentë përbërës me të cilët projektohet ky nocion. Autori fatin e koncepton si një trekëndësh që përbëhet nga gruaja, burri dhe fëmijët ndërsa që të gjitha të tjerat janë gjëra që nuk i përkasin tërësisë që ai e quan fat:
Gruaja. Burri. Fëmijët. Të gjitha të tjerat janë vegime
Zgjëndrra të matufosura.
Tronditja të zgjon. Je me fat. Tani apo më vonë, rrufeja e fatit do të të godas.
Ose interesant, gjithashtu, është mënyra se si ai e shpjegon ecejaket nëpër jetë të njeriut dhe pasjen në dorë të asaj që e quajmë fatkrijimi e që nuk mund të jetë e lehtë e drejtvizore por me plot leqe dhe me plot krajata e mundime:
Askush nuk erdhi në jetë si në pushim vjetor.
Rruga e jetës të takon vetëm ty. Vetëm përcill leqet e saja dhe të drejtat e saja
Qëndro edhe pak dhe do të arrish!
Kjo pjesë, të cilën autori e quan ‘qendra’ e librit të tij në të vërtetë bëhet një lloj përmbledhjeje e ideve dhe sentimenteve mistike lidhur me ‘fatin’ si koncept thuaja të pashpjegueshëm dhe në lidhje me vdekjen dhe dashurinë si dy degë, apo dy shtigje të cilat e përmbajtjesojnë të ekzistuarit njerëzor mbi këtë botë. Autori mundohet që përmes ‘kartave’ të fatit ta analizojë të tërë materien që e përmban jeta. Dhe kjo materie jetësore sipas tij ka dimensionin e vet brenda njeriut dhe dimensionin tjetër që mund ta quaj mbinjerëzor dhe hyjnor. Pjesë e njeriut është edhe xhelozia, edhe pafatësia, edhe rënia, edhe ngritja por, pjesë e jetës së njeriut janë edhe qielli, edhe yjet, edhe nëntë planetët, edhe dielli. Bashkëveprimi i të tëra këtyre pjesëve përbërëse të jetës, krijon tërësinë hyjnore të ekzistencës njerëzore dhe asaj i japin një lloj kuptimi mbibiologjik. Njeriu është mbi të tërat, është lidhje në mes natyrës dhe fuqisë supreme, është arsyeja e ekzistencës dhe e mendimit. Njeriu sipas, autorit, është dashuria dhe vdekja. Pa njeriun kuptimet nuk do të ekzistonin por edhe ekzistenca apo të qenmit si kategori filozofike nuk do të ekzistonin. Nuk do të ekzistonte bota në fund të fundit ngase s’do të kishte kush ta dëshmojë atë qenësi.
Derisa qendra e librit të Shehut sjell një lloj magjie dhe një lloj loje kozmike me fatin njerëzor, pjesët tjera janë vazhdim i katër pjesëve të para uniforme që i përmbahen numrit nëntë. Në këto pjesë që prapavijnë autori flet për të bukurën. Autori edhe të bukuren e sheh si një akt magjik që i përket veprimit madhor. E bukura, sipas Shehut, është njerëzore vetëm si shfaqje derisa si bërje është akt i lartë i qiellores. Sipas këtij koncepcioni të poetit, ai kështu e shpërfaqë konceptin e tij të të bukurës:
1. Bukuria është xhevahir në kurorën
2. e përhershmërisë dhe kafka
3. jote do të dëshmojë mbi
4. dhimbjen dhe urdhërin e Zotit.
5. Se diçka që duhet të behet
6. suhet të bëhet bukur deri në Alivanosje.
7. Deri kur esullohesh për një lot,
8. të cilin e lë pas në gjurmët e, së cilës
9. nuk kthehesh si gjarpëri tunikëhedhur
Në anën tjetër ajo që e preokupon autorin me të madhe dhe për të cilën ai mëton të jap mendim është dija e kuptuar si dije që bartë njohuri dhe fakte dhe si dije absolute krijuese. Dija sipas autorit është buruesja e të gjitha arsyeve dhe e të gjitha racionaliteteve me të cilat ne ndeshemi në jetën e përditshme por edhe të cilën e takojmë në jetë në formë të aktit të krijimit dhe në formë të një ndërhyrjeje hyjnore të cilës autori i beson fort. Prandaj autori do të thotë se:
Dija është fuqi që dridh shtyllat e botës
Filozofia e autorit i nënshtrohet një ligjësie që vetëm ai e kupton por që rrjedhë nga një sfond kulturor në të cilin është krijuar ai. Brenda këtij sfondi kulturor për të cilin po flasim, autori është krijuar si njeri, është formësuar si besimtar në të mbinatyrshmen, është pjekur si poet për ndjesinë njerëzore dhe për ndjesitë qiellore dhe ka arritur të përfundohet si një penë interesante dhe shumë ngacmuese për ta ngjallur mendimin tonë për jo konkreten dhe shpirtëroren e cila përfshinë dimensione të ndryshme të ekzistencës dhe të magjisë por edhe te transcendentes.
Dua të cek se libri është një konglomerat idesh dhe fushash. Në libër gjejmë sakralen dhe besimin në zot. Në libër gjejmë pasqyrime kuranore, biblike dhe budiste. Në libër e gjejmë filozofinë e të dashuruarit dhe të dashurisë si kategori humane dhe qiellore dhe gjejmë të dhëna shkencore nga biologjia dhe shkencat tjera të jetës. Libri gjithashtu manifestohet edhe me kategori të tjera jetësore dhe besimore. Në libër gjejmë, gjithashtu, kategorinë e së drejtës dhe disa pjesë të librit janë lloj ‘kanuni’ në lidhje me ekzistencën tonë brenda kësaj bote ku mund të mos ekzistosh po nuk pate një identitet të caktuar që ka të bëjë me dashurinë, që ka të bëjë me Zotin, me kozmosin dhe me dijen e cila, në libër konsiderohet kategori absolutisht universale.
Natyra e këtij punimi është e tillë që nuk mund të analizojmë të tërë spektrin e ideve dhe të vizioneve mistike të autorit. Libri është një dokument sakral modern i cili nuk është i shkruar për ta përjetuar që në leximin e parë dhe si i tillë nuk është i shkruar për t’u lexuar në mënyrë uniforme. Libri kërkon lexim dhe rilexim, kërkon qasje dhe riqasje, kërkon nga lexuesi që ai t’i kthehet përsëri atij për ta nxjerr thelbin dhe tërësinë nga ai. Dhe tërësia e librit të Shehut është tërësia e të menduarit mbi thelbin e ekzistencës. Tërësia e autorit është jeta, është rruga e krjimit të jetës, është dashuria tokësore dhe dashuria si predikim deist mbi amshueshmërinë dhe metafiziken e ekzistencës së saj. Për t’i jetuar këto aspekte të librit dhe për ta nxjerr bërthamën e kuptimeve dhe të dijeve që inkarnohet brenda tekstit, librit duhet për t’iu kthyer dhe rikthyer. E kuptueshme pra që për një lexues të zakonshëm përjetimi nuk është i menjëhershëm dhe ndoshta është i pazbulueshëm. Lexuesi i devotshëm dhe i dhënë pas një akti, ta quaj, të meta leximit, në tërësinë e librit do ta gjejë një univers shumë interesant dhe me ngjyra të pafundme të kuptimeve dhe të shfaqjes së të shenjtës.
Dua të flas dy tri fjalë edhe për gjuhën e librit.
Shehu në librin ‘Palankin’ shfaqet në letrat shqipe me një gjuhë përfundimisht të gdhendur mjeshtërisht. Stili dhe diskursi janë kuranor ndërsa që mund të gjesh edhe konstrukte gjuhësore që janë tradicionale poetike. Autori e përzgjedh gjuhën dhe e përzgjedh edhe dialektin sa herë që ka nevojë që kuptimet dhe domethëniet e tekstit të tij të marrin ngjyrime të veçanta. Përmbajtjet lirike të Shehut janë shkruar me një gjuhë dhe me një fjalor bazuar në standardet e lirikës spiritualiste, ndërsa që kuptimet dhe domethëniet që janë më ‘të ashpra’ shpesh përshkruhen me dialektin gegë dhe me një stil gati epik.
Autori dallohet me një fond të pasur fjalëve. Ai, kur ka nevojë, e përdor fjalorin e pastër shqip qoftë në versionin standard, qoftë në versionin e gegnishtes letrare, por, kur i duhet për shkaqe të konteksti filozofik, ai di të përdorë edhe fjalë dhe shprehje që i instalon në gjuhën e tij të marra nga gjuhët e huaja apo të vjela nga bibla dhe kurani por edhe nga filozofia tibetiane apo nga ndonjë kulturë tjetër.
Për të mos e quajtur të përfunduar diskutimin për librin e Shehut, mund të themi se kemi para vetes një libër aspak të zakonshëm dhe një libër që aspak nuk bazohet në traditën dhe në medernitetin poetik. Libri është i veçantë temamtikisht, filozofikisht, si doktrinë dhe si përmbajtje. Të tëra këto veçori e bëjnë ‘Palankinin’ libër të veçantë, libër ndryshe dhe libër që kërkon rikthim dhe rilexim.
Ta përfundoj këtë shkrim me poezinë e fundit të saj:
1. Kështu është kur nga dashuria lindin
2. të dashurit, të dashuruar përjetësisht
3. Të lindin dike, i cili do të dashuroj për
4. Përhershmëri dhe një ditë më shumë,
5. pa u bezdisur për dhimbjet në kryqe dhe
6. sinuziti kronik. Ne ndjejmë aromat
7. e ilaçit nga distancat kozmike, përtej
8. rrugës së qumështit. Ne regjenerohemi si gjallesat
9. e Oqeanit të madh dhe navigojmë në ujët e palcës kurrizore./KultPlus.com
Jünger u plagos 13 herë në luftë dhe më vonë u nderua me urdhërin Prusia të trimërisë
