Në një kohë kur shpesh ndihet mungesa e liderëve perëndimorë të aftë për të dominuar sfidat e mëdha të një historie që paraqet dramat e veta, Britania e Madhe përkujton 150 vjet nga lindja e burrështetit më të madh bashkëkohor, i cili doli në dritë më 30 nëntor 1874, kur Perandoria Britanike dominonte detet në mbarë botën.
Winston Churchill, i kujtuar mbi të gjitha si kryeministri i paepur konservator që kundërshtoi nazizmin e Adolf Hitlerit “në orën më të errët” dhe bëri të mundur fitoren në Luftën e Dytë Botërore së bashku me liderët e tjerë aleatë, ishte në përgjithësi një njeri i admiruar dhe i diskutueshëm.
Njeriu i shumë jetëve, i cili vdiq në moshën 90-vjeçare në vitin 1965, merret si shembull dhe lartësohet edhe sot nga liderë politikë të ideologjive të tjera, i kopjuar shpesh edhe nga ish-kryeministri konservator Boris Johnson, admirues dhe biografi i Sir. Winston, por ai në fakt nuk duket se ka trashëgimtarë të ”lartësisë” së tij.
Për ta kujtuar atë, Londra zyrtare ka organizuar një kalendar të gjatë ngjarjesh, ku përfshihen ekspozita, konferenca, botime të reja, përurime monumentesh, rivënie historike, si dhe ndër iniciativat është edhe një emetim pullash me disa nga shumë frazat e famshme që bëhen aforizma.
Yōko Tawada (1960), shkrimtare japoneze, me qëndrim në Gjermani. Shkruan në japonisht dhe gjermanisht. Është fituese e një mori shpërblimesh, ndër të cilat çmimin Akutagawa, çmimin Tanizaki, çmimin Noma Literary, çmimin Izumi Kyōka për Letërsi, çmimin Gunzo për Shkrimtarë të Rinj, medaljen Goethe, çmimin Kleist dhe një National Book Award
ASKUJT NUK MUND T’I THUHET SE EVROPA NUK EKZISTON
Nga Yoko Tawada
1.
Mbaj mend një bashkëbisedim me Xanderin, një personazh i tregimit tim Banja. Asokohe Xanderi shkonte me mendjen se ngjyra “e bardhë” e lëkurës është pjesë integrale e trupit të tij dhe jo metaforë.
“A mos po mendoni përnjëmend se lëkura ka ngjyrë?, e pyeta duke u mëdyshur, për ta shmangur tonin e njeriut të gjithëdijshëm.
Ma dhuroi një buzëqeshje të shpejtë dheu përgjigj:
“Ç’pyetje! A mos vallë po mendoni se ngjyra vjen nga mishi juaj?”.
Ia shpjegova si të isha docente e fizikës: “Mishi nuk ka ngjyrë. Ngjyra lind nga loja e dritës mbi sipërfaqen e lëkurës. Nuk ekziston asnjë ngjyrë te ne”.
Xanderi filloni të nervozohej dhe tha: “Po mbi lëkurën tuaj drita u sjellka në një mënyrë tjetër nga ajo mbi timen”.
Më befasoi që ai vinte theksin ashtu mbi dy fjalë, “juaja” dhe “jona”. Nuk arrija t’i kuptoja qëllimet e tij: nëse identiteti i “personit të bardhë” ishte për të aq i rëndësishëm, atëherë duhej të pohonte se asnjë “i bardhë” nuk kishte lëkurë me ngjyrë të letrës dhesë elementi i përbashkët mes të të ashtuquajturve “të bardhë” duhej të kërkohej në një rrafsh krejt tjetër.
Me dorën e majtë e përkëdheli krahun e djathtë, si të donte të sigurohej se lëkua e tij ishte njëmend e bardhë.
Replikova: “Drita sillet në mënyrë të ndryshme varësisht nga lëkura, personi, muaji dhe dita”.
Pa dritë s’ka ngjyrë e nëse jemi të zhytur në errësirë dhe nuk i atribuojmë asgjë negative, ajo na e ofron mundësinë t’i çlirojmë sytë tonë nga imazhet ditore.
Duke qenë se perceptimi optik na rezulton kaq natyror, në shumicën e kohës mbesim pasiv. Nga dembelia i shndërrojmë imazhet linguistike në vizion optik në vend se ta përkthejmë në gjuhë lojën e dritës. Është një e zezë, thotë truri, e atëherë sytë nuk janë më të zotë të perceptojnë realisht lëkurën e tij.
2.
Meqë nuk kam qenë e mësuar t’i kushtoj vëmendje ngjyrës së flokëve dhe syve, kurrë s’e kisha vërejtur se në dritën e diellit ngjyrat reflektohen tek evropianët dhe tek unë në mënyra të ndryshme.
Ndërsa ajo që më ka rënë kokës shumë është se trupi evropian është përherë në kërkim të një shikimi. Jo vetëm fytyra, por edhe gishtërinjtë apo madje edhe shpina pretendojnë një shikim. Për këtë arsye një person anon përherë të hedhë shikimin mbi një trupin e një tjetri. Jo vetëm: sytë kanë edhe obligimin të shfaqin një reaksion. Pranohet patjetër një reaksion negativ, por të mos ketë kurrfarë reaksioni nuk lejohet. Shpesh, në metro, ose në autobus, isha e detyruar të mbyllja sytë, aq isha e stërmunduar nga kjo detyrë. Jo rrallë më rastiste të dëgjoja në rrugë ndonjë vërejtje mllefqare, thjesht pse s’e kisha denjuar dikë për një shikim. Unë nuk dua të kem një perceptim optik për çdo person, aq më pak të kem një mendim për secilin, përndryshe kjo do të eshkonte procesin e kundërt: trupi im nga ana tjetër do të bëhej diçka ndërtohet në mënyrë konstante përmes shikimeve të të tjerëve.
Evropian është një trup që dëshiron dhe duhet të shihet. Dhe nuk bëhet fjalë domosdoshmërisht për narcizëm. Mbrapa kësaj nevoje fshihet për çdo rast droja se ajo që nuk shihet mund të zhduket nga një moment në tjetrin.
3.
Fjalës “Evropë” ia asocioj dy figura teatrale: njëra është femërore, tjetra mashkullore.
Figura mashkullore e Evropës dëshiron mbi të gjitha të merret në konsideratë nga publiku. Mund edhe të kritikohet, por në asnjë rast nuk duhet të thuhet se nuk ekziston. Nuk është e lehtë ta kritikosh, meqë e kritikon vazhdimisht vetveten dhe e bën me shpejtësi dhe mjeshtëri të tillë sa askush tjetër s’do të mund ta bënte më mirë. E kritikon madje edhe një kulturë tjetër, kur bie tepër nën ndikimin e saj. Në një rast të tillë shpreh kështu kritikën e saj: “Pse nuk mbetesh vetvetja? Pse dëshiron të më imitosh? Unë nuk jam shembull i mirë”.
Evropa është mjeshtre e kritikës dhe kjo është njëra prej karakteristikave të saj. Po qe se nuk shpreh kritikë, zhduket. Ajo që e ka frikë më së shumti është të mos ekzistojë. Edhe unë jam munduar ta kritikoj, duke qenë se e pretendonte prej meje, por s’ia kam dal mbanë. Më e shumta arrija të përsërisja vetëkritikën e saj. Nuk më vinte në mendje një kritikë më e mirë. Nuk e kam konsideruar kurrë kritikën si formë kreative për të shprehur vetveten dhe atë që më është e huaj. Ndërsa për Evropën është jo-korrekte, false dhe gati se imorale të mos e kritikojë veten dhe të tjerët. Kurrë nuk flet për një person, për një ndodhi, apo për një institucion pa i kritikuar. Jo se do që të denigrojë gjithçka, por vetëm ngase kritika është forma themelore e mendimit të saj.
4.
Figura femërore e Evropës është që duket të ketë humbur në një epokë mitike. Herë pas here, në një mejhane, shihja disa evropianë të veshur si kalorës që, në tavolinën e tyre të zakonshme, kuvendonin rreth Evropës së humbur. Përherë vinin në përfundimin se e kishte humbur rrugën dhe bisedonin mbi atë se si ta gjenin. Ndërkohë pinin verë të mirë, pastaj ktheheshin qetë-qetë në shtëpi. Ma ha mendja se kalorësit silleshin thua se një figurë e rëndësishme kishte humbur dhe e quanin Evropë. Ngase kishin nevojë për një figurë që ta idealizonin falë humbjes së saj.
Kur, në një poezi, shkruaja se Evropa nuk ekziston, nuk mëtoja absolutisht të thosha se kishte humbur. Doja thjesht të pohoja se qysh në zanafillë Evropa kishte qenë e sajuar si një figurë e humbjes.
Nganjëherë hetoj nevojën t’ia jap një trup kësaj figure të idealizuar. Por s’arrij dot. Kur them: “Evropa vuan nga otiti”, apo “gishti i vogël i Evropës është më i gjatë se gishti i unazës”, veshët dhe gishtërinjtë e saj shndërrohen në metafora dhe trupi i saj e humb sërish konkretësinë trupore.
5.
Ideja se veç muzika evropiane është muzikë e vërtetë me shumë gjasë është më e përhapur në Japoni se sa në Evropë. Shumë japonezë nuk hezitojnë fare ta konsiderojnë kulturën në mënyrë evrocentrike. Në sytë e tyre kultura evropiane nuk është në pronësi të evropianëve, ngase të gjithë mund ta imitojnë lehtësisht. Pohojnë se ajo kulturë që arrij të imitojë më së miri kulturën evropiane është kultura më e mirë, dhe sigurisht se e tillë nuk është kultura evropiane, por për shembull ajo japoneze. Sot ky nacionalizëm i kundërt është aktual si kurrë më parë në Japoni.
Japonia nuk ekziston në Evropë, por nuk gjendet as jashtë Evropës. Që të mund ta shoh Evropën duhet të vë një palë syze japoneze. Meqë nuk ekzistonte as nuk ekziston diçka si një “pikëpamje japoneze” – çka nuk më vjen keq fare – këto syze janë pashmangshmërisht imagjinare dhe më duhet t’i ndërroj vazhdimisht. Prandaj, pavarësisht se jam lindur dhe rritur në Japoni, vizioni im japonez nuk do të jetë në asnjë rast autentik.
Syzet e mia japoneze megjithatë nuk janë instrument që mund të blihen thjesht në dyqan. As nuk mund t’i vë a t’i heq në varësi të gjendjes sime shpirtërore. Këto syze kanë lindur nga dhimbja që kisha në sy dhe më kanë hyrë në mish, ashtu siç mishi im ka hyrë në syze.
6.
Evropa do të mund të shihej jo vetëm si figurë, por edhe si një shumë imazhesh. Do të mund të nxirrja ndonjë kartolinë të bukur të koleksionit tim dhe të ndërtoj me to një botë imagjinare. Po s’do ta bëj, se ka rrezik të prodhoj veç një orientalizëm kokëposhtë.
Drejtpërdrejt e tërthorazi, imazhet kanë të bëjnë përherë me perceptimin optik. Po unë s’do të doja më të perceptoj Evropën me sy, përkundrazi, me gjuhën time. Nëse gjuha ime e ndien shijen e Evropës dhe flet Evropa, mbase do të mund ta kapërceja kufirin mes observuesit dhe gjësë së observuar. Ngase ajo që hahet arrin në stomak dhe ajo që thuhet arrin, përmes trurit, në mish.
7.
Kur kam ardhur në Evropë nuk kisha asgjë për të treguar rreth Evropës, sepse nuk njihja asnjë gjuhë që do të mund të kuptohej nga të ngjashmit e mi të rinj. Pak e nga pak, duke e përsëritur atë që thoshte Xanderi, e kam mësuar gjuhën e tij.
Kjo gjuhë, me të cilën tash flas për Evropën, është në radhën e saj gjuhë evropiane. Jo vetëm gjuha, por edhe figurat e argumentimit dhe toni që përdor i përkasin Evropës dhe jo mua. E përsëris Evropën në Evropë. Sapo të nis të flas për Evropën, e përsëris. Atëherë resht së foluri. Duhet të gjej një mënyrë tjetër për t’u ballafaquar me të.
/Marrë nga Yoko Tawada, ‘Dove cominicia l’Europa’, Mimesis, 2021 /Përkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com
Bota dixhitale dhe sociale ka ”përpirë” miliona të rinj nëpë botë duke i larguar ata nga kontaktet fizike nga shokët e miqtë e tyre, shkruan adnkronos.it.
Ndërsa miliona të rinj përpiqen të largohen nga shtëpia për t’u argëtuar, për të luajtur sporte rregullisht dhe për të pasur një stil të ekuilibruar të të ushqyerit, shumë të tjerë lejojnë veten të hipnotizohen nga dimensioni dixhital, me efekte të dëmshme në humor dhe perspektiva për të ardhmen.
Më të prekurat nga ky fenomen janë vajzat: kjo është tendenca që del nga anketa e përvitshme e kryer nga @associazionedite në bashkëpunim me portalin studentor @skuolanet.
Pamja që shfaqet është ajo e të rinjve “gjithnjë e më të izoluar”, sipas sondazhit.
Aftësia e reduktuar për t’u lidhur “ballë për ballë” reflektohet në mungesën në rritje të miqve të vërtetë: 26.8% nuk kanë lidhje të rëndësishme të kultivuara rregullisht me takime jashtë.
“Këto të dhëna na japin portretin e një brezi të vetëdijshëm për rëndësinë e marrëdhënieve autentike dhe zakoneve të mira, por në të njëjtën kohë të zhytur në një realitet që amplifikon pasiguritë dhe vetminë”, thekson Giuseppe Lavenia, psikolog dhe psikoterapist./atsh/ KultPlus.com
“Arab Times” ka botuar, të martën e 30 janarit 1990, në faqen n°6, thirrjen e Mbretit Leka Zogu I për lirinë e Kosovës, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar.
Thirrje për lirinë e Kosovës
Burimi : Arab Times, e martë, 30 janar 1990, f.6
Bruksel, 29 janar (Reuter) : Pretendenti në mërgim (ekzil) për fronin shqiptar, “Mbreti” Leka, bëri sot thirrje për pavarësi për krahinën jugosllave të Kosovës, ku policia qëlloi për vdekje shqiptarët etnikë gjatë demonstratave të fundjavës.
“Në vitin 1913 Kosova ishte viktimë e copëtimit të territorit shqiptar. Mbi të gjitha, ajo është bërë një republikë e pavarur, krejtësisht më vete”, tha Leka në një intervistë për gazetën belge “La Dernière Heure”.
“Kosova, një enklavë prej 1.7 milionë shqiptarësh etnikë kryesisht myslimanë në Republikën Jugosllave të Serbisë, duhet të bëhet përfundimisht pjesë e Shqipërisë”, tha Leka.
Tani jeton në Afrikën e Jugut me gruan dhe djalin e tij, por Leka ishte vetëm dy ditësh kur një pushtim gjerman dhe italian (në fakt italian) detyroi të atin, Mbretin Zog, të ikte nga Shqipëria në vitin 1939.
Leka, i cili thotë se synon të përmbysë regjimin stalinist të Shqipërisë për t’i hapur rrugën demokracisë së stilit perëndimor, ishte në Bruksel në një turne në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara për të mbledhur (marrë) mbështetjen e të mërguarve shqiptarë për një kryengritje.
Tu Fu, ose Du Fu (712-770), poet kinez i dinastisë Tang. Bashkë me Li Po-në (Li Bai) konsiderohen poetët më të mëdhenj kinezë. Edhe pse fillimisht i panjohur, poezia e tij ka pasur në vijim ndikim të jashtëzakonshëm në kulturën kineze dhe japoneze. Nga opusi i tij janë ruajtur ndër shekuj vetëm rreth 1500 poezi.
NË PIKNIKUN MBRËMJESOR, ME DJEM TË HEDHUR DHE BUKUROSHE NË KANALIN CHANG-PA, PO BIE SHI!
Nga Tu Fu
1.
Perëndimi i diellit është koha për të nxjerrë barkën
Kur një fllad i lehtë ngre dallgëza të vockla,
Bambuja e fshehtë është vendi i piknikut
Dhe lotusi i njomë në freskinë e mbrëmjës:
Por derisa djemtë e hedhur po përziejnë pijet e ftohta
Dhe bukuroshet e borëzojnë një sallatë lotusi,
Një re vogëlake nxihet mbi kokat tona:
Soneti im duhet përfundojë para se të bjerë shi!
2.
Ra shi pra, i lagu ata që ishin në ulëse
Ndërkohë që një shtrëngatë nisi t’i rrihte anët e anijes,
Vajzat e Yüeh mbajnë fustane të qullura all të kuqe
Dhe ato të Yen derdhin lotë nga sytë e nxirë:
Piktori ia heq lëkurën rrembit në breg,
Velat përdredhen dhe lulet shkapërdajnë shkumën;
Gjithë rrugës për në shtëpi një stuhi ulëritëse
Dhe në breg është vjeshtë në qershor!
1. Sunset’s the time to take the boat out/ When a light breeze raises slow ripples,/ Bamboo hidden is the picnic place/ And lotus fresh in the evening cool;// But while the bucks are mixing iced drinks/ And beauties snow a lotus salad,/ A slip of cloud comes black overhead:/ Before it rains my sonnet must end!
2. It has rained too, soaked those on the seats/ As a squall rose to beat the boatside,/ The girls of Yüeh wear wet scarlet skirts/ And those from Yen weep tears of eyeblack:/ The painter peels its bough on the bank,/ The curtains curl and flowers strew the foam;/ All the way home there’s a howling storm/ And on the shore is Autumn-in-June!
***
Një palë sonetesh gazmore, jo saktësisht të datuara, por sipas kritikëve me gjasë të viteve 740. […]
Djemtë e rinj të hedhur ishin bij njerëzish me peshë në kryqytet; bukuroshet profesionale, si geishat. Kanali Chang-pa ishte hapur vetëm në vitin 741, kështu që me gjasë ende ishte diçka si lodër për rininë e shoqëruese. Këtu gjejmë një mori prekjesh të lehta të qesëndisjes me heroizmin, siç në rastin e stuhisë; dhe ‘fustaneve të qullura all të kuqe’, poenta e të cilit pothuajse humbet nëse nuk pranohet si një parodi tipike e hiperboles poetike (pas së cilës Tu Fu ishte bukur i dhënë) e heroinave që i qullin rrobat e tyre me lot.
Akulli i pijeve duhet të jetë rrëmihur nga pirgjet e dheut, ku ishte futur në dimër; por ‘borëzimi’ i një sallate lotusi, që ishte rrënjë lotusi të grimëcuara, mund të nënkuptojë asgjë më shumë se shpëlarjen e saj. Duhet të ketë pasur një tendë në barkë, disi si te pikturat impresioniste të barkave të kënaqësisë në Senë, kështu që i mbetej shtrëngatës pastaj që t’i lagte vajzat në mënyrën më të keqe: Yüeh, Chekiang jugor modern i grykës së Yangtse, është ende me nam për vajzat e bukura; ashtu siç është edhe Yen, regjioni përreth Pekinit modern. Në traditën e lashtë poeteike, këto dy regjione ishin ekstremet e jugut dhe veriut.
Poezitë e verës janë krahasimisht të pazakonshme në Kinë, për arsye të qarta si kjo: për shkak të musonit sezoni është fort i nxehtë dhe i lagësht, pra jo aq i pëlqyer.
Është një gjë e çuditshme rreth Tu Fu-së që edhe një poezi verore dhe rinore si kjo duket, në retrospektivë, se përfton diçka profetike në lidhje me kohën dhe jetën e tij. Është e ditur se ai i mbante të gjitha poezitë me kujdes sipas radhës së kompozimit të tyre që nga fëmijëria e hershme; dhe fare lehtë mund t’i ketë parë me vetëdije në vazhdimësi si piktura të gjata të bëra rrotull të lumenjve, që ndahen në pezazhe të veçanta dhe që ishin sajesë e epokës së tij.
/Marrë nga Li Po and Tu Fu, “Poems”, (Selected and translated by Arthur Cooper), Penguin Books Ltd, 2013/Përkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com
Një shkrimtar dhe poet irlandez, Wilde, pasi shkroi në forma të ndryshme gjatë viteve 1880, u bë një nga dramaturgët më të njohur të Londrës në fillim të viteve 1890. Sot ai mbahet mend për epigramet dhe shfaqjet e tij dhe rrethanat e burgimit të tij, të cilat u pasuan nga vdekja e tij e hershme, transmeton KultPlus.
Prindërit e Wilde ishin intelektualë të suksesshëm të Dublinit. Djali i tyre fliste rrjedhshëm frëngjisht dhe gjermanisht qysh në fillim të jetës. Në universitet, Wilde dëshmoi se ishte një klasicist i shquar, së pari në Dublin, pastaj në Oksford. Ai u bë i njohur për përfshirjen e tij në filozofinë në rritje të estetizmit, të udhëhequr nga dy mësues të tij, Walter Pater dhe John Ruskin.
Pas universitetit, Wilde u transferua në Londër në qarqe kulturore dhe shoqërore në modë. Si zëdhënës i estetizmit, ai provoi dorën e tij në aktivitete të ndryshme letrare. Ai botoi një libër me poezi, të ligjëruar në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada mbi “Rilindjen Angleze në Art”. Pastaj ai u kthye në Londër ku punoi shumë si gazetar.
I njohur për zgjuarsinë e tij, veshjen e ndezur dhe bisedën shkëlqyese, Wilde ishte bërë një nga personalitetet më të njohura të kohës së tij. Në kthesën e viteve 1890, ai rafinoi idetë e tij mbi epërsinë e artit në një seri dialogësh dhe esesh, dhe përfshiu temat e dekadencës, dyfishimit dhe bukurisë në romanin e tij të vetëm, Fotografia e Dorian Grey (1890).
Mundësia për të ndërtuar saktësisht detaje estetike dhe për t’i kombinuar ato me tema më të mëdha shoqërore, e tërhoqi Wilde të shkruajë dramë. Ai shkroi Salome (1891) në frëngjisht në Paris, por asaj iu refuzua licenca.
Pa u shqetësuar, Wilde prodhoi katër komedi të shoqërisë në fillim të viteve 1890, gjë që e bëri atë një nga dramaturgët më të suksesshëm të Londrës Viktoriane të vonë.
Në kulmin e famës dhe suksesit të tij, ndërsa kryevepra e tij, Rëndësia e të qenit i sinqertë (1895), ishte akoma në skenë në Londër, Wilde kishte markezin e Queensberry, babai i të dashurit të tij, Lordi Alfred Douglas, i ndjekur penalisht për shpifje, një akuzë që parashikon një dënim deri në dy vjet burg.
Gjyqi zbuloi prova që e detyruan Wilde të hiqte dorë nga akuzat e tij dhe çoi në arrestimin dhe gjykimin e tij për turp të rëndë me burra të tjerë. Pas dy gjykimeve të tjera, ai u dënua dhe u burgos për dy vjet punë të rëndë.
Në burg, ai shkroi De Profundis (shkruar në 1897 dhe botuar në 1905), një letër e gjatë e cila diskuton udhëtimin e tij shpirtëror përmes sprovave të tij, duke formuar një kundërpikë të errët ndaj filozofisë së tij të mëparshme të kënaqësisë.
Me lirimin e tij, ai u nis menjëherë për në Francë, për të mos u kthyer më në Irlandë apo Britani. Atje ai shkroi veprën e tij të fundit, Balada e leximit të gazit (1898), një poezi e gjatë që përkujtonte ritmet e ashpra të jetës në burg.
Wilde vdiq i varfër në Paris në moshën 46 vjeç. / KultPlus.com
Për ata që janë mbështetës të monarkisë, është e qartë se presioni për të ruajtur traditat shekullore është i jashtëzakonshëm.
Pas bashkimit me monarkinë me martesën e saj me princin William në vitin 2011, Kate Middleton ka mbajtur me elegancë dhe dinjitet të gjitha ritet e Familjes Mbretërore. Megjithatë, sipas një burimi të ri, ka një zakon që Princesha e Uellsit mezi po e pret të heqë kur burri i saj të ngjitet në fron.
Një burim ka zbuluar se ish-Duka dhe Dukesha e Cambridge janë planifikuar të realizojnë një “grusht shteti” në Krishtlindje, duke i dhënë fund një praktike të çuditshme të Familjes Mbretërore. Ata duket se kanë një kundërshtim ndaj zakoneve të çuditshme, si hapja e dhuratave më 24 dhjetor, në vend të 25-ës. Burimi është shprehur se:
Me siguri ky zakon do të hiqet kur ata të jenë në krye të Familjes Mbretërore
Nëse dikush nuk është i njohur me këtë praktikë, ajo ka origjinë nga tradita gjermane që daton që nga mbretërimi i Mbretëreshës Viktoria, e cila e mori këtë zakon për të nderuar rrënjët e bashkëshortit të saj, Princ Albert. Mbretëresha Elizabeth II thuhet se ka qenë një fanse e këtij zakoni, pasi preferonte që Dita e Krishtlindjes të kishte një shenjë të shenjtë, duke shmangur shpenzimet dhe shfaqjet e tepruara të materializmit.
Megjithatë, duket se çifti William dhe Kate janë të angazhuar të modernizojnë Familjen Mbretërore, dhe princ William është “entuziazmuar” për të përqafuar konceptin e Kate për një Krishtlindje më të thjeshtë dhe më të zakonshme. Burimi shton gjithashtu se çifti planifikon të organizojë një “festë rivale” në shtëpinë e tyre në Norfolk, Anmer Hall, duke lënë pas grumbullimin tradicional të familjes në Sandringham Estate.
Në këtë ngjarje tradicionale, mbretëria merr pjesë në meshë, organizon darka formale dhe bashkohet për të festuar periudhën festive.
Filmi biografik “Spencer” i regjisorit Pablo Larraín, që e ka Kristen Stewart në rolin e Princeshës Diana, ka sjellë një pasqyrim të këtij zakoni të pazakontë të familjes mbretërore, ku ata peshonin veten para dhe pas ushqimit të Krishtlindjeve. Nuk dihet nëse kjo traditë është ende në fuqi, por duket se kjo do të eliminohet gjithashtu me mbretërimin e William.
Kate Middleton është gjithashtu e angazhuar në krijimin e traditave të reja, si shërbimi “Together At Christmas” në Westminster Abbey, që këtë vit shënon vitin e katërt. Kjo do të jetë detyra e saj e parë e madhe pas rikuperimit nga një periudhë e vështirë shëndetësore gjatë vitit.
Me këto ndryshime, duket se çifti princëror është i vendosur të sjellë një frymë të re për Krishtlindjet mbretërore dhe të heqin zakonet që ata i shohin si të vjetra dhe të padobishme.
Në kuadër të 80-vjetorit të çlirimit të Shqipërisë, Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit solli një projekt unik. “Tingujt që Sollën Lirinë” është një përmbledhje e muzikës ikonike të filmave shqiptarë mbi luftën nacional-çlirimtare, interpretuar me mjeshtëri nga Kori dhe Orkestra e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit, e regjistruar në vinil.
Kryeministri Edi Rama solli momente nga kjo muzikë duke theksuar se “është një dhuratë për të ruajtur historinë dhe për ta përcjellë brez pas brezi, me melodi që na kujtojnë heroizmin dhe shpirtin e papërkulur të një populli”.
Tingujt që sollën lirinë” çelën festimet e 80-vjetorit të Çlirimit të Shqipërisë në Teatrin Kombëtar të Operës, Baletit dhe Ansamblit Popullor.
Meloditë ikonike të filmave shqiptarë erdhën përmes pianistes Etrita Ibrahimi, zërave të fuqishëm të sopranos Renisa Laçka, tenorit Gerald Murrja dhe Biorn Hoxha, orkestrës dhe korit të TKOBAP-së, nën drejtimin e maestro Dritan Lumshi.
Kori i Zërave të Bardhë, drejtuar nga Sonila Baboçi, i dha koncertit një emocion të veçantë, duke e bërë këtë mbrëmje një homazh të denjë për historinë tonë kombëtare. /atsh/ KultPlus.com
Samuel Langhorne Clemens (30 nëntor 1835 – 21 prill 1910) njihet me emrin Mark Twain (Mark Tuejn), ishte një autor dhe humorist amerikan. Ai shquhet për novelat e tij, The Adventures of Tom Sawyer (Aventurat e Tom Sojerit, 1876), si dhe për (Adventures of Huckleberry Finn) (Aventurat e Hakëllberri Finit), e cila me vone njihej si “Great American Novel” (Novela e famshme Amerikane). Twain u rrit në Hannibal, Missouri, ku shkroi Huckleberry Finn dhe Tom Sawyer, te cilat i shkroi me makinë shtypi.
Ai gjithashtu punoi si daktilograf, duke kontribuar kështu në gazetën e vëllait të vjetër Orionit. Derisa ai punoi si daktilograf dhe reporter ai shkroi storien humoristike “The Celebrated Jumping Frog of Calaveras Country”, e cila u be aq e popullarizuar saqë e tërheqi vëmendjen e publikut mbarëkombëtar. Ai arriti sukses mjafte te madh si një shkrimtar dhe spiker. Mençuria dhe satira e tij ishin te vlerësuara prej shume kritikeve dhe letrareve, dhe ai ishte shok me presidente, artiste, industrialiste te ndryshëm si dhe me Mbretërinë Evropiane. Gjendja e tij financiare ishte e dobët, megjithëse ai fitoi mjaft para nga shkrimet dhe ligjëratat e tij. Ai ishte i njohur si humoristi me i famshëm amerikan i moshës se tij, dhe William Faulkner e quajti Twain “babai i literaturës amerikane”.
Jeta e hershme Mark Twain lindi në Florida, Missouri, me 30 nëntor, 1834 Ai ishte i biri i Janë, një shtetas i Kentucky dhe John Marchal Clemens nga Virginia. Prindërit e tij u takuan kur babai i tij u shpërngul në Missouri dhe u martuan disa vite me vone, me 1823. Ai ishte femiu i gjashte nga 7 fëmijët ishin gjithsej, prej te cilëve vetëm 3 mbijetuan. Vëllau i tij Orion (1825-1897), Henry dhe Pamela (1827-1904) vdiqën në një shpërthim në anije. Motra e tij e quajtur Margaret (1833-1836) vdiq kur ishte 3 vjeç, dhe vëllai i tij Benjamin (1832-1842) që vdiq 6 vite me vone. Kur Twain ishte 4 vjeç, familja e tij u shpërngul për në Hanibbal, Missouri, një port detar në qytetin e Missisipit, i cili ishte një inspirim për shkrimin e librit “The Adventures of Tom Sawyer and Adventures of Huckleberry Finn”. Kur Twain ishte 11 vjeq, me 1847, i vdiq babai nga pneumonia. Një vit me vone ai u be daktilograf. Në vitin 1851 ai filloi te punonte si daktilograf dhe kontribuoi në artikujt dhe skeçet humoristike për gazetën Hannibal, një gazete që posedohej nga vëllau i tij. Kur ishte 18 vjeçar, ai e leshoi Hannibalin dhe punoi si shtypes në New York City, Philadelphia, St. Luis, Cincinnati. Ai iu bashkëngjit Bashkimit Ndërkombëtar Tiografik te posaformuar, bashkimit te shtypësve dhe gjate mbrëmjeve u edukua në bibliotekat publike, duke gjetur kështu informata me te gjera sesa në shkollën tradicionale. Clemmens kane ardh St. Louis në Keokuk me 1854, dhe jetuan në Muscatine gjate periudhës se verës te vitit 1855. Gazeta Muscatine publikoi 8 storie te cilat kishin pothuajse 6000 fjale.
Martesa dhe fëmijët Përgjatë vitit 1868, Twain dhe Olivia Langdon u fejuan, ndërsa në shkurt te vitit 1870 u martuan në Elmira, New York. Langdon vinte nga një familje e pasur dhe liberale dhe nëpërmjet saj Twain takoi shume aboltioniste, socialiste dhe aktiviste për te drejtat e grave dhe barazi shoqërore. Ai gjithashtu takoi edhe shkrimtarin dhe socialistin Eutopian, William Dean Howels, me te cilin pati shoqëri për një periudhe te gjate. Ata kishin 3 vajza : Susy (1872-1896), Clara (1874-1962), Jean (1880-1909), dhe një djalë i cili vdiq kur ishte 19 muajsh nga sëmundja e difterisë. Martesa e Twain dhe Olivias zgjati 34 vite, deri me 1904 kur Olivia vdiq. Te gjithë anëtaret e familjes Clemens janë varrosur në varrezat e Woodlawn në Elmira.
Dashuria për shkencën dhe teknologjinë Twain ka qene i fascinuar pas shkencës dhe hetimeve shkencore. Ai pati një shoqëri te afërt dhe te gjate me Nikola Tesla. Ata kalonin shumë kohe sebashku në laboratorin e Tesles. Ai zotëroi 3 zbulime duke përfshire një përmirësim në rregullimin rripave (shiritave) për ndarjen e rrogave (për te zëvendësuar rripat llastik) Libri i tij A Connecticut Yankee in King Arthur’s Court karakterizon një udhëtues te kohës nga Amerika bashkohore duke përdorur dijen e tij për shkencën për te prezantuar teknologjinë moderne Arturianit te Anglisë. Ky lloj i linjës se storieve me vone do te kthehej në një karakteristike te përbashkët te fanta-shkencës nen-zhanër, historisë alternative. Në vitin 1909 Tomas Edisoni vizitoi Twain në shtëpinë e tij në Redding, Connecticut, dhe e filmoi atë. Një pjesë e filmit u përdor në “Prince and the Pauper“ (1909), i cili ishte një film i shkurte.
Jeta e mëvonshme dhe vdekja Twain kaloi në një periudhe te depresionit te thelle, e cila filloi me 1896 kur vajza e tij Susy vdiq nga Meningjit. Vdekja e Olivias me 1904 dhe e Janë me 1909 e thelluan errësirën e tij. Me 20 maj te vitit 1909 miku i tij i ngushte Henry Rogers vdiq papritmas. Në vitin 1906, Twain filloi autobiografinë e tij në North Amerikan Review. Në prill Twain dëgjoi që mikesha e tij Ina Coolbrith humbi te gjitha pronen e saj në San Francisko nga tërmeti. Twain e formoi në vitin 1906 një klub për vajzat që ai i shihte si mbesat zëvendësuese, the Angle Fish dhe Aquarium Club. Shumica e anëtareve ishin te moshës 10-16vjet. Twain shkëmbente letra me vajzat e klubit “Angel Fish” dhe i ftonte ato në koncerte dhe teatre si dhe për te luajtur lojëra. Universiteti i Oksfordit e nderoi Twain me një doktorate nderi për shkrimet e tij, me 1907. Në vitin 1909 është cituar për thënien e tij : ”Unë erdha në ketë bote me Halley’s Comet me 1835. Kjo do te vije prape vitin tjetër dhe un pres që te shkoj me te. Do te ishte zhgënjimi me i madh i jetës sime në rast se unë nuk shkoj me Halley’s Comet. Almighty ka thëne, padyshim : “Tani këtu janë këto dy kapriqe te pa numërueshme ; ato kane ardhur sebashku dhe duhet te shkojnë sebashku.” Parashikimet e tij ishin te sakta- Twain vdiq nga një sulm në zeme me 21 prill 1910 në Redding Connecticut, një dite pas qasjes me te afërt te kometës në Toke. Kur presidenti William Howard Taft dëgjoi për vdekjen e Twain tha: “ Mark Twain dhuroi kënaqësi-gëzim te vërtet intelektual për miliona njerëz, dhe puna e tij do te vazhdoj te dhuroje kënaqësi për miliona njerëz që do te vijnë… Humori ishte Amerikan, por ai ishte njësoj i vlerësuar nga njerëzit e Anglisë dhe njerëzit e vendeve tjera si dhe njerëzit e vendit te tij. Ai ka dhuruar një pjesë te pavdekshme te literaturës Amerikane“. Funerali i Twain ishte në “Old Brick”, Press Byterian në kishën e New Yorkut. Ai u varos me familjes e tij në varrezat Woodlawn në Elmira-New York.
Vepra E gjithë vepra e Mark Twain inspirohet nga ngjarje dhe vende ku jetoi apo vizitoi, ndaj konsiderohen si autobiografike. Vepra e tij ndahet përgjithësisht : Përshtypjet e udhëtimit ; Kujtimet e fëmijërisë dhe rinise se hershme Narracionet satirike te ambientuara në Mesjete dhe Rilindje. Mark Twain, në maksimumin e famës se tij, ishte një celibritet në Amerike, për kohen e tij.
Veprat :
The Celebrated Jumping Frog of Calaveras County, 1867, novele Innocents Abroad, 1869, novele udhëtimi Roughing It, 1872, udhëtim nga Mississipi në Las Vegas The Gilded Age: A Tale of Today, 1873, novele The Adventures of Tom Sawyer, 1876, novele A Tramp Abroad, 1880, kujtime udhëtimi |1601: Conversation, as it was by the Social Fireside, in the Time of the Tudors, 1880, novele The Prince and the Pauper, 1881, novele Life on the Mississippi, 1883, tregim autobiografik The Adventures of Huckleberry Finn, 1884, novele Tom Sawyer Abroad, 1894, novele Pudd’n’head Wilson (Wilson lo Zuccone), 1894, novele Tom Sawyer Detective, 1896, novele A Connecticut Yankee in King Arthur’s Court, 1889, novele Following the Equator, 1897, tregime udhëtimi The Man That Corrupted Hadleyburg, 1900, novele King Leopold’s Soliloquy, 1905, satire politike The War Prayer, 1905, novele * The Eva-s diary, 1906, novele The $30,000 Bequest and Other Stories, 1906, novele What Is Man ?, 1906 A Horse’s Tale, 1907 Captain Stormfield’s Visit to Heaven, 1909, tregim i gjate Letters from the Earth, 1909, novele e botuar pas vdekjes The Mysterious Stranger, 1916, novele e botuar pas vdekjes /KultPlus.com
Vajta në Stamboll të bëj pazar, për kujtim të ble një vazo balte: – Paqe dhe selam, usta poçar, Vazon më të mirë po e pate Paqe dhe selam, usta poçar!
Vazoja nga dora shkau e ra Dhe m’u bë njëzet e pesë copë, Më erdhi rrotull deti Marmara Dhe m’u hap dyqani turk si gropë, Më erdhi rrotull deti Marmara.
Pa më shau poçari keq turqisht, Unë e shava shqip e mend i rashë; Për çudi poçari nuk u ligsht, Veç dy lot në sytë e kuq i pashë, Për çudi poçari nuk u ligsht!
Mos u çmend ky turk, ky musliman? Unë e shaj, ai me duar në qafë! Poçe tjeter mori në dyqan Dhe më tha: ” Më shaj, për besë, prapë!” Poçe tjetër mori në dyqan.
Psheretiu si unë: ” Jam shqiptar, Shqip, vëlla, ti shamë dhe një herë, Fjala shqipe s’blihet në pazar, Në dyqan ka vjet që s’e kam ndjerë, Fjala shqipe s’blihet në pazar!”
Ikën nga dyqani burra e gra, Unë e një poçar e tjetër s’kishte, Vazot frynte deti Marmara, Vazove poçari shqip u fliste, Vazot mbushte deti Marmara./ KultPlus.com
Vajta në Stamboll të bëj pazar, për kujtim të ble një vazo balte: – Paqe dhe selam, usta poçar, Vazon më të mirë po e pate Paqe dhe selam, usta poçar!
Vazoja nga dora shkau e ra Dhe m’u bë njëzet e pesë copë, Më erdhi rrotull deti Marmara Dhe m’u hap dyqani turk si gropë, Më erdhi rrotull deti Marmara.
Pa më shau poçari keq turqisht, Unë e shava shqip e mend i rashë; Për çudi poçari nuk u ligsht, Veç dy lot në sytë e kuq i pashë, Për çudi poçari nuk u ligsht!
Mos u çmend ky turk, ky musliman? Unë e shaj, ai me duar në qafë! Poçe tjeter mori në dyqan Dhe më tha: ” Më shaj, për besë, prapë!” Poçe tjetër mori në dyqan.
Psheretiu si unë: ” Jam shqiptar, Shqip, vëlla, ti shamë dhe një herë, Fjala shqipe s’blihet në pazar, Në dyqan ka vjet që s’e kam ndjerë, Fjala shqipe s’blihet në pazar!”
Ikën nga dyqani burra e gra, Unë e një poçar e tjetër s’kishte, Vazot frynte deti Marmara, Vazove poçari shqip u fliste, Vazot mbushte deti Marmara./ KultPlus.com
Google Gemini AI tani mund të kujtojë informacionin personal të përdoruesve.
Chatboti Gemini i Google, i mundësuar nga inteligjenca artificiale, ka një veçori të re që e lejon atë të kujtojë informacione rreth jetës personale të përdoruesve, tha kompania në një deklaratë.
Nëse, për shembull, i kërkoni chatbot-it Gemini të kujtojë ushqimin që ju pëlqen dhe herën tjetër që t’i kërkoni rekomandime për restorantet, ai do ta përshtatë zgjedhjen e restorantit sipas preferencave tuaja, raporton Tech Crunch.
Funksioni i ri është i disponueshëm vetëm për abonentët e Gemini për një tarifë mujore prej 20 dollarësh dhe aktualisht është i padisponueshëm në aplikacionet celulare Android dhe iOS.
Kompania vëren se kjo veçori, e cila aktualisht mbështet vetëm pyetjet në gjuhën angleze, mund të çaktivizohet në çdo kohë, por të dhënat e përdoruesit ruhen derisa të fshihen manualisht.
Hakerat e aftë në disa raste mund të shfrytëzojnë veçoritë e memories së chatbots Gemini dhe Chat GPT duke futur “kujtime të rreme” dhe duke vjedhur të dhënat e përdoruesve, paralajmërojnë studiuesit. /KultPlus.com
Gustave Flaubert (1821-1880) ishte një romancier francez i cili konsiderohet si një nga shkrimtarët më të mëdhenj në historinë e letërsisë. Ai lindi në Rouen, Normandi, Francë dhe kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij atje. Babai i tij ishte mjek dhe vetë Floberi studioi drejtësi në Paris, por shpejt e braktisi këtë rrugë karriere për të ndjekur pasionin e tij për të shkruar.
Më poshtë gjeni fragmente nga libri i tij ‘Zonja Bovari’:
“…Po ç’rëndësi kish! Ajo e lumtur nuk ishte, as kishte qenë ndonjëherë. Nga t’i vinte vallë kjo zbrazësi e jetës, ky kalbëzim i menjëhershëm i gjërave mbi të cilat mbështetej ajo?… Mirëpo në qoftë se kishte diku një njeri të fuqishëm dhe të hijshëm, burrë të vërtetë plot afsh dhe sqimë njëkohësisht, me zemër poeti si engjëll i lirë me korda tunxhi, që ngre larg në qiell tingujt e një poeme elegjiake të vajtueshme, përse rastësisht mos e gjente atë?
Oh! Sa e pamundur që ishte! Madje nuk ia vlente të kërkoje asgjë! Gjithçka ishte gënjeshtër! Çdo buzëqeshje fshihte një gogësimë mërzitjeje, çdo gëzim një mallkim, çdo kënaqësi neverinë e vet, dhe puthjet më të zjarrta të linin mbi buzën dëshirë të ndezur të parealizueshme për të shuar një epsh edhe më të përvëluar…”.redaktori.net/KultPlus.com
Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura, t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj, t’i njoh vuatjet, gëzimet, vdekjet, t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tuka të kulluara; ta di gjakun që të vlon në gji, dallgën kur të rrahë netëve t’pagjumta e të shpërthej do si vullkan:- më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë. Unë biri yt./ KultPlus.com
– Nuk është bukuria që zgjat, është dashuria që na bën neve të dukemi të bukur.
– Respekti u shpik për të zënë vendin bosh, aty ku duhej të ishte dashuria.
– Nëse kërkon përsosmërinë, nuk do të jesh asnjëherë i kënaqur.
– E habitshme se sa i madh është iluzioni, që bukuria është mirësi.
– Dy luftëtarët më të fuqishëm janë durimi dhe koha.
– Pa e ditur se çfarë jam dhe përse jam këtu, jeta është e pamundur.
– Që të heqësh qafe një armik, duhet që ta duash atë.
– Të gjithë mendojnë për të ndryshuar botën, por askush nuk mendon për të ndryshuar vetveten.
– Mund të dimë vetëm që nuk dimë asgjë. Dhe kjo është shkalla më e lartë e urtësisë njerëzore.
– Kuptimi i vetëm i jetës është që t’i shërbejë njerëzimit.
– A është vërtetë e mundur që t’i thuash dikujt tjetër atë që ndien?
– Në emër të Zotit, ndalu një moment, lëre punën, shih përreth teje.
– Muzika është gjuha e shkruar e emocionit.
– Nuk ka madhështi atje ku nuk ka thjeshtësi, mirësi dhe të vërtetë.
– Lumturia nuk varet nga gjërat e jashtme, por nga mënyra se si ne i shohim ato.
– E vërteta, ashtu si floriri, duhet ruajtur jo nga madhësia e saj, por duke hequr prej saj të gjithë ato që nuk janë flori.
– Mërzia: Dëshira për të patur dëshira.
– Njeriu mund të jetojë dhe të ketë shëndet pa i vrarë kafshët për ushqim; kështu që, nëse ai ha mish, ai merr pjesë në mbytjen e kafshës për hir të urisë së tij.
– Jeta e vërtetë jetohet kur ndodhin ndryshime të vockla.
– Një nga kushtet e para të lumturisë është që lidhja midis Njeriut dhe Natyrës të mos prishet.
– Ne humbëm sepse i thamë vetes sonë se humbëm.
– Dhe të gjithë njerëzit jetojnë, jo nga arsyeja e ndonjë kujdesi ndaj vetes së tyre, por nga dashuria që të tjerët kanë për ta.
– Lumturia nuk varet nga gjërat e jashtme, por në mënyrën se si ne i shikojmë ato.
– Kape momentin e lumturisë, dashuro dhe dashurohu. Ky është realiteti i vetëm në botë, gjithçka tjetër është marrëzi.
– Të gjitha ato që kuptoj, i kuptoj prej dashurisë./KultPlus.com
Po t’afroj rrugë t’vështirsueme muzgje t’dëshpërueme me at’ hanë t’periferive t’mjerueme.
Hidhnimin e nji burri që pat’ vështrue gjatë në at’hanë t’trishtueme
T’parët e mi t’vdekun tashma përjetësuem n’fantazma t’mermerta; babën e babës tem t’vramë n’kufi t’Buenos Aires, me dy plumba qi patën shpu tej e matanë mushkritë, t’vdekun t’parruem, kallur n’lëkurë t’nji lope; gjyshin e nanës teme sapo shkelur n’njëzetekatër mote, n’nji shkëmbim zjarri me treqind burra n’Perù, tashma dhe aj fantazmon mbi kuajt e humbun.
T’afroj nga librat e mi ç’farëdolloj ditunie të mundshme, ç’farëdo lloj burrnie, o’ jet njerzore.
Po t’afroj besnikrinë e nji burri, qi se pat’ pasun. At’kokrrizë t’vetvestes t’konservume në nji farë mnyre mrena zemnës teme; nuk bahet llogari për fjalët as për andrrimet ende t’paprekshme prej kohet t’gzimit e fatkeqësinave.
Po t’afroj dhe kujtimin e nji t’verdh’ trandofili prej perndimi, shumë vite ma t’hershme prej t’lindurës tande. Dhe ato shpjegimet e tua, për ty, teoritë autentike me t’dhana tmerrësisht befasuse.
Mund’ me t’fal temin trishtim, nga errsina jeme, uri e pangopme e zemnës teme; asgja tjetër, e gjitha kjo asht ajo q’po tentoj me t’korruptue n’paqartësi t’rrezikshme, e disfate.
Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja tha sot se një projekt unik është finalizuar në kuadër të 80-vjetorit të Çlirimit të Shqipërisë.
Gonxhja shprehet në një postim në rrjetet sociale: “Vinili filloi të rrotullohej pa ndërprerje nën gjilpërën e vjetër të gramafonit dhe sakaq muzika e çetave partizane filloi… Në kuadër të 80-vjetorit të Çlirimit të Shqipërisë, Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit sjell këtë projekt unik: “Tingujt që Sollën Lirinë” një përmbledhje të muzikës ikonike të filmave shqiptarë mbi luftën nacional-çlirimtare, interpretuar me mjeshtëri nga Kori dhe Orkestra e Teatrit Kombëtar të Operës dhe Baletit, e regjistruar në vinil”.
Ministri thekson se ky projekt është një dhuratë për të ruajtur historinë dhe për ta përcjellë brez pas brezi, me melodi që na kujtojnë heroizmin dhe shpirtin e papërkulur të një populli.
Përmbledhja muzikore e filmave shqiptarë ikonikë erdhën përmes duarve të arta të pianistes Etrita Ibrahimi, zërave të fuqishëm të sopranos Renisa Laçka, tenorit Gerald Murrja dhe Biorn Hoxha, orkestrës dhe korit të TKOBAP-së, nën drejtimin e maestro Dritan Lumshi.
Kori i Zërave të Bardhë, drejtuar nga Sonila Baboçi, i dha koncertit një emocion të veçantë, duke e bërë këtë mbrëmje një homazh të denjë për historinë tonë kombëtare./tema/KultPlus.com
Ah e thyme âsht kupa e florinjtë! shpirti ka fluturu përgjithmonë! Le t’jehojë kâmbana!–në lumin stigjian nji shpirt engjëllor po noton; Dhe, ti i fejum i saj, si s’nxjerr lot?– vajto tash ose kurrë mâ! Shif! atje zymtë dhe shtangët n’çivur e dashuna jote, Lenorë u thâ Ejani! le të nis riti i varrimit-vajtimet le t’marrin erë!– Nji himn për dekën ma mbretnore që ka ngja ndoj’herë– Nji elegji për dekën e dyfishtë pse kaq e re u bâ e ndjerë.
“Të mjerë! e deshët për kamjen e saj dhe i patët smirë kryenaltësinë, “Dhe kur vinte tu u tret shëndetligë, e nemtë- sa vdiç çupëlinë! “Si t’nis, atëherë, kjo ceremoni?–si t’knohet ky psalm “Nga ju- nga sytë nakar t’juj,–nga llapitja juj e përdalë “Që bânën me dekë nji çupë, kaq e re pa faj?”
Kemi m’katnue; mos shfreni veç kshtu! nisni nji kangë t’shtunës s’bekume T’kumboj dej te Zoti sa vetë deka t’duket e gabume! E âmbla Lenorë ka “shku m’parë” me Shpresën ngjit ngat Tu ta lanë ty marrinë për çupën e artë që ke mujt nuse me pas– Për ta, të ndershmen dhe shpirtmirën, që shtrihet tash poshtë; Jeta vezullon mbi floktë e saj verdhak, por jo mrena syve t’saj foshnjor– Jeta aty hale, mbi flokët e saj– deka shtri mbi sytë e saj skaj m’skaj
“Ikni! Sonte zemra m’o zdrit. S’kam m’i ngrit asnji elegji, “Por përcillne me nji himn apollonian shpirtin e saj prej engjëlli! “Mos t’jehojë kâmbana-që shpirti i saj i âmbël, midis haresë t’hyjnume, “Të arrijë t’klithë, sa t’ik nga kjo Botë e mallkume. “Për miqtë e qiellit, nga djajtë e tokës nji hije e xhindosun krejt e gri– “Nga Ferri ngrit midis Parajsës vesh n’madhështi– “Nga lot e ofshama, në nji fron të artë tash ngat Zotit rri.”
Vetëm ata që ishin pranë tij dhe u morën me të, vetëm ata mund të kishin diçka për të thënë për këtë gjeni të operas, për këtë nopran, i pabindur, josistematik dhe me interesa periferike për të nxënë. Por kjo nuk i stepi vullnetmirët që kishin besim te talenti i tij, ta nxirrnin atë nga zakonshmëria e një të riu, për ta ngjitur në podin e famës.
Xhakomo Puçini u lind Luka, të Italisë më 22 dhjetor 1858. Konsiderohet si një nga kompozitorët më të mëdhenj operistikë të fundshekullit të 19 dhe të fillimshekullit të 20. Operat e tij më të njohura janë: “La bohème”, “Toska”, dhe “Madama Butterfly”, të cilat janë ndër më të shfaqurat në repertorin standard të artit operistik botëror.
Në karrierën e tij krijuese, Puçini shkroi 14 opera, shumë këngë, të cilat janë të njohura nga publiku mbarëbotëror, veçanërisht aria “Nessun dorma”, nga Turandot, e cila u këndua nga Luciano Pavarotti, në vitin 1990 me rastin e Kampionatit Botëror të Futbollit, i cili u zhvillua në Itali.
Puçini erdhi në jetë në një familje me traditë të hershme muzikore. Pas vdekjes së të atit, Mikele Puçini, kur ai ishte vetëm 3 vjeç, u dërgua të studionte me xhaxhain e tij, Fortunato Magi, i cili e mbante atë për një student të keq e të padisiplinuar.
Mësohet e nëna e mjeshtrit të ardhshëm, Albina Magi Puçini edhe pse e vetme për të sfiduar jetën pas humbjes së bashkëshortit, ajo i kushtoi vëmendje veçanërisht mësimeve të muzikës së Puçinit, duke u siguruar që ai të studionte klasike përpara se t’i përkushtohej muzikës. Ajo besonte se një muzikant pa arsim klasik nuk kishte asnjë vlerë.
Duke qenë se Puçini jetonte larg shtëpisë, atij i mungonte shumë familja. Ushqimin e konsideronte të mjerueshëm dhe orët e tij të letërsisë poetike dhe dramatike të mërzitshme. Vëmendja e tij shpesh binte dhe ai nuk punonte në mënyrë sistematike. Filloi të humbiste shpesh mësimet. Megjithatë, Ponchielli vazhdoi ta mentoronte atë, pasi ai e konsideronte atë si studentin e tij më të mirë.
Më vonë, ai hyri si organist në kishë dhe mjeshtër kori, por ai nuk ishte ende i frymëzuar të bëhej kompozitor operash, gjersa pa një shfaqje të Aidës së Xhuzepe Verdit. Ai dhe një shok i tij bënë gati 21 km rrugë në këmbë për të shikuar një shfaqje në Piza.
Episode nga jeta e kompozitorit të shuar italian të operas, Xhakomo Puçini
MBIJETESA E STUDENTIT TE KONSERVATORIT
Vitet që kaloi Xhakomo Puçini në konservatorin e Milanos ishin shumë të vështira.
Kur kujton atë kohë, mjeshtri thoshte se i ndiente ende shqetësimet e stomakut. Për të shpenzuar sa më pak duhej të gatuante vetë ndonjë lloj gjelle, ndonëse e zonja e shtëpisë ku qëndronte me qera, i’a kishte ndaluar çdo lloj gatimi. Shpesh me shumë mundim dhe me sajime të atypëratyshme arrinte të skuqte një vezë. Që të mos dëgjohej zhurma e skuqjes ne tigan, i binte pianos. Në dhomën tjetër e zonja e shtëpisë i thoshte e mallëngjyer: I shkreti djalë, ta këput shpirtin, gjithë ditën rri duke studiuar.
ANKTHI I MJESHTRIT PER TE FOLUR NE PUBLIK
Suksesi i operës “Manon” në Torino ishte i madh. Pas shfaqjes së shtatë personalitetet më të shquara të qytetit dhanë një pritje për nder të mjeshtrit. Puçini e ndiente veten të lumtur, por druhej të mbante një fjalim: gojtaria ishte ankth për kompozitorin e shquar. Megjithatë ai përgatiti një fjalim të shkurtër dhe e shkroi në manshetën e këmishës. Kur u ngrit për të folur e pushtoi pështjellimi, aq sa nuk mundi të shqiptojë asnjë fjalë nga ato që kishte përgatitur. Buzëqeshi dhe belbëzoi me zë të mbytur: – Faleminderit të gjithëve!
Kur po ulej me një lëvizje të krahut rrëzoi për tokë pesë a gjashtë shishe dhe gota.
Ky ishte pagëzimi i operës Manon.
HISTORITE NE RESTORANTIN E ARTISTEVE BORXHLINJE
Gjatë kompozimit të “Bohemës”, Puçini kujton me shumë përmallim restorantin “Excelsior” kur ishte në Milano në vitet 1880- 1890. Ai lokal ishte shpëtimi i të gjithë artistëve që ishin pa para. Usta Xhixhi u jepte të gjithëve të hanin pa paguar. Por kishte rast që ndonjëri paguante menjëherë pasi hante. Kjo ishte një gjë e jashtëzakonshme. Kamerieri kur dorëzonte paratë në arkë i pëshpëriste pronarit në vesh:
– Ai zotëria atje poshtë ka paguar lekët në dorë.
– Dhe ti pranove? – e pyeste usta Xhixhi me ton qortues.
– Po çfarë të bëja? Ai nguli këmbë të paguante me zor! Pronari psherëtinte thellë dhe thoshte:
– Durim, se bota është plot me njerëz origjinalë!
Ai shkoi në kuzhinë për t’i treguar së shoqes me zë të mallëngjyer se ishte një zotëri që kishte dashur të paguante.
– Dua ta vështroj? – thoshte e habitur zonja Terezë dhe afrohej për të parë tipin e çuditshëm.
KOTOLETE DHE VETEM KOTOLET PER PUÇININ
Kur ishte për herë të parë në Vjenë, më 1891, Puçini dinte vetëm katër fjalë gjermanisht. Ditën e parë i bëri shenjë kamerierit me gisht në një rresht të listës së gjellëve ku ishte shkruar -Kotoletë me patate. Në këtë kotoletë atij iu duk se kishte gjetur një gjellë italiane sipas dëshirës së tij. Kjo ishte e mirë po… për drekë e darkë dhe për dhjetë ditë me radhë ai nuk hëngri tjetër veçse kotoletë. Kamarierët nuk e shpjeguan dot këtë parapëlqim të çuditshëm.
QYTETET E EUROPES NE SYTE E KOPOZITORIT
Në çdo qytet të botës Puçini ëndërronte gjithnjë për vendlindjen e tij të vogël. Ja si e shprehte ai mallin për vendlindjen në një letër gjeografike:
“Londra, 6 milionë banorë (që janë me të vërtetë shumë), lëvizje e pafund, skëterrë e papërshkrueshme. Gjuha e vështirë, gra të bukura, shfaqje të shkëlqyera, shpenzime të mëdha. Qytet jo shumë i bukur, por tërheqës.
Parisi, me i bukur dhe i gëzuar dhe me pak lëvizje dhe më pak karakteristik. Jetohet ne mënyrë të shkëlqyeshme. Kam një dëshirë të çmendur që të argëtohem në këtë qytet për dy, tre, katër ose pesë muaj. Kam mik Zolanë. Kush do ta kishte menduar një gjë të tillë për organistin e varfër të Mutilanos.
Mançesteri, vendi i tymit të zi, i të ftohtit të tmerrshëm, i shiut, i pambukut (mjerë ai që nuk vishet me të leshta) dhe i mjegullës. Një ferr i vërtetë! Ditë të tmerrshme.
Brukseli, shtëpi të bukura, pallate, monumente, rrugë të shkëlqyera, por më shumë provincial në krahasim me Londrën dhe Parisin.
Milanoja, vend tepër simpatik, i vetmi në Itali për të jetuar… dhe i nevojshëm për punët e mia. Torre del Lago.) kënaqësi e papërshkrueshme, parajsë e vërtetë… Banorë 120, shtëpi 12”.
MARIFETET E QERAXHIUT PER TU NGROHUR
Për të siguruar qymyrin për gatimet e tij të fshehta, Puçini bënte një lojë tjetër. Me një valixhe në dorë dilte jashtë.
– Jeni për rrugë zoti Puçini? – i thoshte portierja.
– Po, po shkoj të bëj një shëtitje deri në Monxa21,
– Po e marr edhe valixhen me vete?
– E, po e marr se rrugë është, nuk i dihet.
Kur pas nja treçerek ore, kthehej me valixhen e vogël në dorë, ajo i thoshte:
– Si? U kthyet kaq shpejt?
– Po, për fat të keq më la treni për një minutë.
Pastaj hynte në dhomë, hapte valixhen, nxirrte qymyrin të cilin e blinte në një dyqan shumë larg vendit ku banonte, ne mënyrë që të mos binte në sy.
GJENI QE SFIDOJNE VARFERINE
Kur studionte në Konservatorin e Milanos, Puçini jetonte së bashku me të vëllanë, Mikelin, dhe me një kushëririn e tij.
Që të tre kishin pak para për të harxhuar. Një mik i Puçinit gjeti midis letrave të kompozitorit një fletore që ia dha për të mbajtur shënim shpenzimet. Kjo fletore mbante emrin e veçantë dhe profetik: “Regjistri i shpenzimeve. Rruga e bohemës 1881”. Nën datën një nëntor që ishte ditë feste, i vetmi shpenzim i ditës ishte një peshk i thatë.
– Ishte mëngjesi për ne të tre, – tha Puçini kur e pyetën, – madje për katër sepse siç më kujtohet kishim ftuar edhe një mik atë ditë.
Një harengë e ndarë në katër pjesë, ashtu sikurse tek opera “Bohema”.
PUÇNI DHE ROBAQEPESI
Të gjitha pjesët qe vuri në skenë, Puçini i provoi më parë në jetë. Në periudhën e jetës studentore, Puçini ishte i lidhur me një rrobaqepëse që bënte kapele, një diçka e tillë si Mimija. Për ta marrë për drekë Puçinit i duhej të linte peng pallton, ashtu sikurse Kolini “mantelin e vjetër”.
ÇASTI I SHUARJES SE MJESHTRIT
Kur Puçini po vdiste, deshi t’i rrinte pranë i biri, Antoni. Atë e kapi fort për dore dhe nuk e lëshoi. I shtrirë në shtrat nguli shikimin përpara sikur shikonte dhe dëgjonte diçka.
Nuk kishte sy të frikësuar, por më shumë të mrekulluar, si sytë e një fëmije që shikon diçka të habitshme. Pastaj dora e tij lëvizi dhe rrëshqiti sikur binte në një tastierë të padukshme për të interpretuar muzikën që i ndiente thellë brenda vetes. / KultPlus.com
Një botim i rrallë, i parë i librit të “Harry Potter” është shitur për 36,000 paund.
Christine McCulloch bleu kopjen e “Harry Potter and the Philosopher’s Stone” për djalin e saj Adam në vitet 1990.
Ajo tha se pagoi rreth 10 paund për kopjen e tij nga një librari në Stratford-upon-Avon në vitin 1997 dhe nuk e kishte idenë se i njëjti libër do të vlente mijëra paund, 30 vjet më vonë.
Botimi i parë i librit u shit në ankandin “Rare Book Auctions” në Lichfield, Staffordshire – dhe blerësi pagoi 45,000 paund në total.
Sipas organizatorëve të ankandit, libri është një nga vetëm 500 kopjet e botuara në botimin e parë të librit “Harry Potter”në vitin 1997.
Ai ishte vlerësuar me një çmim midis 30,000 dhe 50,000 paund.
Adam McCulloch, nga Tansley, Derbyshire, tha se kopja ishte lënë në një dollap nën shkallët e ish-shtëpisë së familjes së tij, në Chesterfield./tema/KultPlus.com
Jacques Chirac, presidenti francez, i lindur më 29 nëntor 1932, ishte kryeministër ose president i Francës në ditët e vështira për Kosovën nga regjimi serb i Millosheviqit dhe ai mbajti anën e drejtë.
Ai i shkruante në letrën kthyer shkrimtarit më të madh shqiptar, Ismail Kadare, në shtatorin e vitit 1998 se Franca nuk e përjashtonte ndërhyrjen ushtarake të NATO-s nëse Slobodan Milosheviqi nuk do t’i bindej Perëndimit që do ta bombardonte më 1999 regjimin e kasapit të Ballkanit, rikujton “Koha Ditore”.
Këtë e ka zbuluar Kadare në librin, “Mbi krimin në Ballkan: Letërkëmbim i zymtë”, botuar nga “Onufri” më 2011.
Kadareja i shkruante më 2001 letër presidentit francez si “postier” i angazhuar nga poeti i burgosur atëherë, Besim Zymberi, i cili i kishte dërguar letër dorëshkrim shkrimtarit shqiptar që jeton në Paris. Zymberi, nga burgu i Mitrovicës së Sremit, i kërkonte Kadaresë t’i jepte zë thirrjes së të burgosurve politikë që po mbaheshin në burgjet serbe edhe dy vjet pas përfundimit të luftës.
“Unë, një i burgosur shqiptar në një kamp përqendrimi serb, ju kërkoj të hidhni dritë mbi një vuajtje për të cilën institucionet ndërkombëtare nuk kanë dijeni”, i shkruante poeti Zymberi “të dashurit shkrimtar” në vjeshtën e vonshme të vitit 2001. Ai dhe qindra shqiptarë ende po vuanin nëpër burgjet serbe për shkak të veprimtarisë së tyre politike.
Këtë fjali do t’i integronte Kadareja në letrën që do t’ia dërgonte më 12 dhjetor 2001 presidentit Chirac për rritjen e presionit ndaj autoriteteve serbe për lirimin e të burgosurve politikë.
“Ne, të burgosurit shqiptarë të Kosovës, jemi hebrenjtë e fundit të mbajtur në kampet hitleriane të Milosheviqit, madje edhe pas rënies së tij… Dhe bota vazhdon të jetë e verbër”, shkruhej në fund të letrës së poetit Zymberi.
Kadareja i citonte fjalë për fjalë dy paragrafët e Zymberit në letrën drejtuar Chiracut, me të cilin kishte këmbyer edhe më parë letra për çështjen e Kosovës dhe për të burgosurit politikë. Chiracu i kishte premtuar në letrën e shtatorit 1998 se Franca nuk e përjashtonte bombardimin ajror të Serbisë.
“Ma ka drejtuar publikisht këtë dëshmi, si shkrimtar, duke më kërkuar me ngulm t’ia bëj të ditur opinionit evropian, si dhe atij botëror”, shkruhet në letrën e Kadaresë.
Pak dritë! Pak dritë! Pak dritë, o shok, o vlla. Të lutem, pak dritë në kët natë kur shpirti vuen, kur të dhemb e s’di ç’të dhemb, e syni gjum nuk ka, urren nuk din ç’urren, don e s’din se ç’don. Pak dritë! 0 burrë! 0 hero’ ngado që të jesh. …. Burrë që shkatrron edhe që ndërton sërish! Pak dritë vetëm, të lutem, mshirë të kesh, se do çmendem në kët natë pa gjumë dhe pa pishë. Oh! ta kisha pishën të madhe edhe të ndezun! Me flakën e pishës në qiellin e ksaj nate ta shkruejshe kushtrimin… Ehu Burrë i tretun Do ta shifsha vallen tande në majë të një shpate. Porpishë nuk karn e vetëmjanë burrat, shokët… Dergjem n’errsin pa gjumë dhe pa dritë… Askush s’më ndigjon, çirren kot më kot… Hesht more, hesht! por qindro, o shpirt. Gjeli këndon dhe thotë se asht afër drita – Gjel, rren a s’rren? cila asht fjala ejote? Kur ti këndon thonë se asht afer drita… Por un s’besoj sonte në Çalët e ksaj bote. Hiqmuni qafe, mendimet Ojastëk ty të rroki, të përqafoj si shpëtimin, më fal atë që due: gjumin dhe andm’min e dy buzve që pëshpërisin ngushllimin./ KultPlus.com
Qendra për Hapje dhe Dialog (COD) në kryeministri, në bashkëpunim me Akademinë e Studimeve Shqiptare dhe UET Press promovuan mbrëmjen e së enjtes librin “Të rënët e Luftës II Botërore pa dallim kombësie, feje, krahine, ideje”.
Ky botim erdhi për lexuesin në kuadër të 80-vjetorit të Çlirimit të atdheut nga forcat nazifashiste, nën kujdesin e prof. Nevila Nika, drejtuese e Akademisë së Studimeve Shqiptare dhe historianëve Florian Çullhaj, Marenglen Kasmi, Çelo Hoxha dhe Hasan Bello.
Ai hedh dritë mbi fakte të qëmtuara deri në thellësi, për t’u lënë gjeneratave të ardhshme një dokument që flet mbi luftën e popullit shqiptar ndaj pushtuesve.
Në aktivitetin e organizuar në COD, mori pjesë edhe Kryeministri Edi Rama, i cili përshëndeti aktivitetin, duke kujtuar se fakte të tilla dhe kërkimet historike i japin historisë një përmasë përtej atyre fakteve që kemi trashëguar nga një tjetër regjim.
Fjala e plotë e kryeministrit Edi Rama gjatë promovimit të librit “Të gjithë të rënët e Luftës II Botërore”, studim i Akademisë së Studimeve Shqiptare
Më vjen shumë mirë që sot është mundësia të diskutohet mbi një çështje të hapur. Është çështje e hapur sepse pas Luftës së Dytë Botërore u vendos një regjim diktatorial, i cili e shkroi historinë duke i mëshuar me të gjithë brutalitetin e vet shprehjes “historinë e shkruajnë fitimtarët”.
Pas rënies së regjimit diktatorial, pavarësisht se fitimtarët e radhës nuk e kishin brutalitetin e atij regjimi, por ishin vijimësi e atij regjimi në aspektin e mendësisë, përsëri kjo çështje mbeti një çëshjte që më shumë sesa historianëve iu la të gjithë atyre që me mënyra dhe rrugë të ndryshme mund të bëjnë vetëm dëm, kur ndërhyjnë në fushën e shkrimit të historisë.
Kanë kaluar shumë vite, por përsëri besoj se nuk janë mjaftueshëm për distancën dhe qetësinë e nevojshme për ta shkruar historinë e Luftës së Dytë Botërore, edhe pse kanë kaluar vite dhe të gjitha dokumentet e burimet janë të mjaftueshme për të arritur në konkluzione relativisht objektive. Them relativisht, pasi unë besoj se në të gjitha rastet, edhe për historianët vetë, objektiviteti absolut është i pamundur. Historia, edhe kur shkruhet mbetet me lirinë e plotë, nga çdo lloj zgjedhje e jashtme, një produkt relativ.
Më vjen mirë që ende ka forca dhe individë që janë të interesuar që të kontribuuojnë për një shkrim relativisht objektiv të Luftës së Dytë Botërore. Edhe Akademia e Shkencave është e interesuar në shkrimin e historisë së shqiptarëve, por ende mesa unë jam informuar, nuk ka hyrë në këtë fazë të historisë që është faza ku fillon vështirësia e distancimit të emocioneve dhe prirjeve individuale.
Gjithashtu, kam një farë besimi, se çfarëdo që të prodhohet sot e në vijim, do të jetë shumë më pak e ngarkuar sesa pavionët e Muzeut Kombëtar, të bëra me konsulencën e historianëve para dhe pas rënies së diktaturës, të cilat për hir të së vërtetës e tregonin si në një pasqyrë se sa e ngjashme ishte para dhe pas diktaturës qasja e historisë, duke e tërhequr maksimalisht nga vetja litarin, pra nga interesat e pushtetit politik të radhës.
Sa më takon mua dhe qeverisë shqiptare, sot e një dekadë nuk ka asnjë interes për të ndërhyrë në punët e historianëve dhe asnjëlloj kompleksi për të ndërhyrë në të gjitha të vërtetat e historisë. Duke falenderuar dhe duke shprehur respekt e mirënjohje për të gjithë juve dhe të gjithë ata që përpiqen në këtë lëmë, më lejoni që të kërkoj ndihmë nga Zoti që historianët e rinj, të kenë sadopak nga ndërgjegjia dhe pasioni juaj, ashtu sikundër duke ua qarë hallin atyre të kenë sadopak fakte historike të qarta kur të vijë radha për të shkruar historinë e këtyre kohëve, kur qeveritë dhe shtetet komunikojnë më shumë me SMS sesa me shkresa.
Kjo do të jetë një sfidë e madhe për historianët, sepse të gjitha letrat e dërguara, të gjitha korrespondencat e prodhuara nga shkëmbimet e letrave kanë qenë një nga ingredientët më të rëndësishëm të kuzhinës së historisë. Këto nuk janë më në atë kuzhinë, ose janë në sasira që mund të krijojnë më shumë keqkuptime sesa të japin informacionin e plotë, pasi pjesa më e madhe e korrespondencave janë në platformë telefonash.
Ngushëllimi i madh është që kur të vijë koha për të shkruar historinë asnjëri nga ne nuk do të jetë gjallë./KultPlus.com
