Muaj: Maj 2018

Lini, fshati piktoresk në pritje të turistëve

Posted on by Kult Plus

Lini, fshati i vogël buzë liqenit të Ohrit, 22 km nga qyteti i Pogradecit, me një bukuri të rrallë dhe peizazh mahnitës është gati të presë turistët për sezonin e ri turistik.

Me shtëpitë e vogla të ndërtuara buzë ujit, në shpinën e një kodre jo shumë të lartë, me rrugica të vogla e të ngushta, të shtruara me gurë të vegjël, ku vështirë se mund të kalosh me makinë, zgjon interesin e gjithë vizitorëve apo turistëve vendas e të huaj.

Në jug të Linit, afër Buqezës në liqen, në thellësinë 2-3 m ndodhen disa palafite. Ai është një vendbanim i tipit liqenor, ndërtuar në sipërfaqe të liqenit, si ajo e Maliqit në rrethin e Korçës.

Gojëdhënat tregojnë që dikur gadishulli i Linit ka qenë një ishull i bukur me bimësi të dendur. Jeta në këtë gadishull ka filluar në periudhën e parë të Epokës së Hekurit (kohë së cilës i përkasin edhe mozaikët e famshëm të Linit, të cilët gjenden mbi kodër) dhe ka vazhduar deri në kohën e Mesjetës së Hershme. Ndërsa për origjinën e emrit ka shumë histori.

Njëra prej tyre thotë se, kur ushtarët e Jul Çezarit mbërritën në këtë kodër u mahnitën aq shumë, sa bërtitën “Lyhnidas”, që do të thotë “Liqeni i Dritës”.

Ndërsa vetë banorët shprehen se dikur fshati shtrihej deri në mesin e Liqenit dhe më pas u krijua fshati i ri. Të gjithë thoshin: “Lindi fshati” dhe që atëherë u quajt Lin, si shkurtim i fjalës “Lindi”.

Tani mbas 2000 vjetësh, turistët vendas e të huaj vijnë për të vizituar këtë fshat mahnitës dhe pamjen mbresëlënëse që të ofron.

Në Lin ka disa plazhe të këndshme me ujë të kristaltë, me rërë dhe guralecë të vegjël.
Një vend i bukur për piknik është edhe vendi i quajtur “Mulliri i Vjetër”, me burime gurgulluese dhe hije pemësh. /k.s/

Eleni: Nuk do ta harroj kurrë këtë përvojë, ky është vetëm fillimi

Posted on by Kult Plus

Eleni Foureira ishte shumë pranë triumfit në edicionin e 63-të të Festivalit Evropian të Këngës – ‘Eurovision 2018’.

Pas votave të jurisë, këngëtarja shqiptare, e cila e përfaqësoi Qipron, ishte e pesta në renditje, mirëpo kur u përfshinë edhe votat e publikut – ajo ishte në përballje të drejtpërdrejtë me fituesen.

Por, publiku kishte vendosur që fitoren t’ia jepte përfaqësueses së Izraelit, Netta (me 529 pikë), duke e lënë Elenin në vend të dytë (me 436 pikë). Sidoqoftë, 31-vjeçarja nuk është zhgënjyer që nuk fitoi, porse është shprehur e kënaqur me këtë arritje duke i falënderuar të gjithë ata që e mbështetën.

“Faleminderit shumë Evropë për dashurinë dhe mbështetjen! Nuk do ta harroj kurrë këtë përvojë! Ky është vetëm fillimi”, ka shkruar këngëtarja në Instagram duke i falënderuar më pas edhe bashkëpunëtorët.

Eurovisioni i këtij viti ishte i veçantë për shqiptarët, pasi konkurruan tre shqiptarë dhe që të tre ishin të pranishëm në natën finale, shkruan Telegrafi.

Ermal Meta (me bashkëpunimin me Fabrizio Moron), i cili e përfaqësoi Italinë, u rendit i pesti (me 308 pikë).


Ndërkaq, përfaqësuesi i Shqipërisë, Eugent Bushpepa, zuri vendin e 11-të me këngën Mall.

Kultivimi i së bukurës në rinimin e shpirtit

Posted on by Kult Plus

Rreth romanit,” Gjin Bardhela i arbresh & Etja e gurëzuar” të Anton Nikë Berishës.

Shkruan Sherafedin Kadriu.

(Tungjatjeta “Gjin Bardhela i arbresh!” Në pritsh fjalë për ta abstraktuar arkitekturën e godinës sate, edhe ashtu jo me pakëz labirinte, do të thotë të bëj fjalë shumë, e mua nuk më pëlqejnë fjalët e shumta. Varfëri thonë! Po do të llafos shkurt me ty e për ty në sy burrash. E para, nuk po takohemi për herë të parë se të kam takuar qysh në rininë time të hershme, kur si në përrallë m’i ka thënë nja dy fjalë gjyshi im i mirë, Halit Tomaku i Tomakëve të Pogragjës….E dyta, tani, teksa po përcjell rrugëtimin tënd, nuk po ta kundroj “historinë” në ligjëratën e sofistikuar, të kursyer e shprehjesh të zgjedhura medoemos, sepse po më frymëzon iluzioni që ke ngritur për realitetin e kohës nga legjendat e Arbrit…)

* * *

Anton N. Berisha ka njohje thellësore të letërsisë, prandaj është kjo arsyeja pse është përkujdesur kaq shumë për linjën arkitekturale të këtij romani, të cilën e ka shtjelluar në dy plane: në planin real dhe ireal. I pari ka të bëjë me të sotmen e banorëve të Maqit, një fshat arbëresh i njohur në literaturën shqipe, ku ka lindur De Rada, të cilin autori e ka përshkruar natyrshëm, duke e pikturuar me nuanca ngjyrash, siç është vetë ambienti kalabrez, ndërsa linja tjetër arkitekturale, irealja a fiksioni, ndërtohet mbi legjendat e radhitura pa besueshëm se mund të lidhen dhe të funksionojnë si një tërësi. Parë si një i vetëm, dyplanëshi i romanit shpërndërron ngjyrat bazë nga terri në flakë.

Subjekt-çështja e këtij romani nuk formësohet nga ato nënshtresat tradicionale, prandaj del më e ngatërruar, më e komplikuar – origjinale do të thoshim. Një kompozim të këtillë N. Fraj do ta krahasonte me një gotë argjendi në vitrinën e dyqanit, e gatshme për t’u thyer edhe nga pakujdesia më e vogël, dhe jo vetëm një pjesë e saj, po e tëra; e që të mos ndodhte diçka e tillë, Anton Nikë Berisha është kujdesur deri në fanatizëm për strukturimin dhe kompozimin e veprës së tij.

Duke qenë se e njeh mirë njeriun e Maqit, se ka kohë që jeton me ta, autori është motivuar nga e sotmja e tyre, për çfarë mund ta kishte rolin e gjykatësit të së hidhurës, e cila vjen në fund si “etje e gurëzuar”, por mjeshtëria artistike, përkatësisht shkrirja organike e talentit dhe aftësisë profesionale, ka ndërthurur thellësisht jetën aktuale të maqiotëve me legjendarizimin e motivuar në përmbajtjen e veprës që shpreh riprodhimin e aktualitetit të së shkuarës, duke e ngucur aktualitetin e të sotmes, për vizon të së ardhmes. Ç’është e vërteta, bota e brendshme e personazhit të Gjin Bardhelës është ajo që pasqyrohet në këtë roman. Kjo botë neurozash, megjithatë shoqërohet me veprime reale, të cilat ndonjëherë dalin konfuze. Me të drejtë mund të thuhet se shtjellimi i problemeve është bartur mjeshtërisht në rrafshin identifikues, ku individualja njësohet me kolektiven, të cilat së bashku filozofojnë pastaj për dashurinë, tradhtinë, bujarinë, besnikërinë, gjeturinë, trimërinë, traditën e të parëve, vazhdimësinë e saj, Dheun e Matanë Dejtit Jon dhe jetën e vdekjen.

Ky motivim treshtresor sjell një strukturim unikat në letërsinë tonë, që shpreh kombinimet e panumërta të mikrostrkturave, të cilat në fund të fundit përbëjnë makrostrukturën e veprës dhe të manifestimit jo vetëm të kontekstit poetik, por thjeshtë edhe të tekstit poetik, e rithem, të tekstit poetik, të cilin autori e ka parapëlqyer për rrëfim, duke e karakterizuar prozën e tij me këtë element parësor. Ç’është e vërteta, tekstet poetike të prozave, si të mirëfillta, e jo si praktikë e antiromanit, janë të rralla në letërsinë shqipe. Në këtë rrallësi spikat Anton Pashku që mund të konsiderohet një prijës i vërtetë i strukturimit mjeshtëror dhe ndërtimit poetik të tekstit letrar. Anton N. Berisha ka bërë hapa të mëdhenj në këtë aspekt, por një ndikim i drejtpërdrejtë a i tërthortë nga Pashku, edhe mund të jetë. Në mos qoftë as njëri e as tjetri, së paku një shoqërim me tekstin poetik të Pashkut (sidomos në përpunimi n e gjuhës poetike) i ka ndodhur dhe nuk ka sesi të mohohet.

Irealja në funksion të shpërfaqjes së shprehjeve poetike

Shprehjet figurative, metafora të shtrira e simbole nga më të ndryshmet, i rrinë përkarshi kërkesës së parë të Tom Xhons, Agaton dhe Vilhelm Majster se “romani nuk duhet të jetë ‘poetik’ në atë masë, siç janë poetike zhanret e tjera të letërsisë”. Ky guxim nuk është i rastësishëm, sepse vjen nga një autor i sprovuar në fushën e krijimtarisë me vepra të shumta letrare, por edhe nga një njohës i shkëlqyeshëm, bile edhe ideues i teorisë së letërsisë. Për të qenë një roman poetik, duket se e ka të domosdoshëm zhvillimin e linjës ireale(?). Po kjo gjë ndodh me romanin “Gjin Bardhela i arbëresh”. Irealja në këtë roman merr trajtë të kombinatorikës zbërthyese, duke qenë njëkohësisht në funksion të shpërfaqjes së shprehjeve poetike, të thyerjeve të shpeshta meditative sa në realitet, aq jashtë tij. Thyerjet e tilla, sidomos në linjën e narracionit, mendimet e idetë nga më të ndryshmet, e edhe veprimet, individualizojnë karaktere psikologjike të të dy botëve….

Kjo karakteristikë rezulton nga vetë interesimi i autorit që proza të rrëfehet figurshëm, bashkë me meditimet dhe dialogët pa përjashtim. Narracioni ka një fleksibilitet që kërkon lexim të vëmendshëm, ndërsa meditimet qëndrojnë në skajin e të gjallërishmes, e cila kur shoqërohet me monologë e dialogë personazhesh, karakterizohet për bukurinë e shprehjes, larg të madhërishmes, për të mos rrezikuar funksionin e fleksibilitetit.

Në këtë mënyrë teksti artistik del të jetë më kompleks sesa zakonisht ndodh me tekstet e këtilla. Kompleksiteti ndërtohet nëpërmjet përshkrimit të ambientit, situatave të caktuara, analizës së akëcilit fenomen shpeshherë me shkronjat në kursiv, meditimit, gjykimit, shtjellimit dyplanësh zhgjëndërr-ëndërr, se ndryshe nuk do të lidheshin aq mirë e aq rrjedhshëm legjenda të ndryshme me bartësin tyre, Gjin Bardhelën.

Rrëfejzat e brejtura të kapitullit të parë nisin me një luftë ndjenjash të përziera të Gjin Bardhelës, që e “përcëllojnë trurin e tij me një flakëzim psikologjik”, që po vinte bashkë me hijet e muzgut të parë, për t’ia sosur edhe heshtjen, a “për t’ia fikë shpejt bishtukun e shandanit plak”, jo ngadalë… Rrallë herë, mendimet ia përshkon një dritë që vjen nga gollet më të errëta – dhe papritmas një dëshirë për jetë, po herë tjetër, mendimet e rrëmbejnë si valët e trazuara të detit, të cilat gëlltisin çfarë gjejnë përpara, edhe dritën e jetës… Këto përpëlitje shpirtërore e trauma psikologjike e afrojnë Gjinin me personazhe të Xhojsit e Kafkës, ku dominon një dashuri e munguar që sjell dhe një etje të gurëzuar. Ndërsa, Gjini del si ajo zorra në prush që kryesisht mblidhet nga i nxehti i gacave; e ndonjë shtrirje e rastësishme nuk e shpëton nga djegia totale.

Në rrugën e gjatë, që nga fëmijëria e mbamendjes, deri te burrëria e fishkur, pak para etjes së gurëzuar, që përfshin 16 kapituj të romanit, parakalojnë në sytë e mendjes së tij një varg ngjarjesh të jetuara, që shkojnë e humbin posa kalon në botën e amshueshme, në atë botë stagnore, ku analizat e bëmave të individëve, për habi, dalin më serioze në raport me realen.

Dhe, dominon ajo jehona e largët që ish shumë e afërt: Atje kaaam … të mbuluar, të mbuluar nën dhee… (f. 16), që shkon përtej mesjetës, thellë në prehistorinë e Galabërve, që i dhanë emrin Kalabrisë së gjyshit të parë që zuri vend në të, e bëri të veten, po me mendjen te Atje …, me kujtimin për Atje…, përcjellë te Gjini nëpërmjet gdhendjeve të kulteve ilire: pikëzimi i diellit me rreze dhe gjarpri që zinte vendin kryesor në kaptellin e djepit, si dhe rrëfejzave të Gjyshes Mri.

Rrëfejzat edhe mund të jenë të tipit harrna-harrna, të harresës që vjen copëza-copëza, po mu si të tilla ato tundojnë shpirtin e Gjinit, sa t’ia ndërkallin fuqishëm dyzimin e pafund për jetë a vdekje identitare. Edhe gjatë këtyre përpëlitjeve, shpeshherë Gjinit nuk i mungon thellësia e të menduarit kritik sepse për secilën ngjarje a legjendë depërton arsyeshëm në thellësitë e konfigurimit mitik, pastaj për ta zhveshur ndryshe nga psikanaliza frojdiane. Njerëzit e prishnin urën. Po më lehtë ishte që faji të bartej në qeniet mitike, arsyeton Gjini për urën legjendë të pandrequr asnjëherë nga tre vëllezërit.

Dhe janë një varg legjendash që shpërfaqen para lexuesit: dragoi e kuçedra, mbjellja e drudhëzave të dheut që po mbarohej, këmisha e gjarprit, besa e Konstandinit, ura e tre vëllezërve, i Bukuri i Dheut, e Bukura e Dheut e sa të tjera që analizohen edhe në botën e amshueshme.

* * *

Pa dashur të diferencojmë, diferenca shfaqet vetvetiu, si fat ose si mallkim. Diferencën e bëjnë familjet princërore mesjetare të Arbrit të Gjergjit. Për mbi pesë shekuj nuk e harruan atdheun e të parëve, as sot, edhe nëse s’e panë asnjëherë. Dhe për të mos harruar identitet, kur nuk u mbeti as edhe një drudhëz dheu nga dheu i të parëve, të vdekurit u mbuluan “me fjalë dhe rapsodi se pa to gjindja jonë do t’i takonin vetëm kujtimit të gurëzuar në muze”…, ata i mbulojnë me të kaluarën dhe me kujtimet me atë që ka bërë shtegtimin e tyre jetësor, të tyre e të paraardhësve se pa të kaluarën njeriu është pemë pa rrënjë, – i flet Gjinit ai zëri i brendshëm që është më i fuqishëm se përplasja ndërmjet ëndrrës dhe zhgjëndrrës.

Gjini është nga ato personazhet e dendura (sipas Fosterit) që konsiston në aftësinë për të na befasuar në mënyrë të bindshme sidomos me përpjekjet e tij për ta kapur bregun e jetës në detin e trazuar, ani pse nuk del fitimtar. Ato përpjekje në detin e trazuar të globalizmit edhe mund të dështojnë, në qoftë se tanët lexojnë pak, fare pak. Ata njëmend bëjnë punët e veta të mbijetesës, po nuk mund të mbijetojnë kështu, vetëm me kulturën gojore …(f. 66), shprehet Poeti. Kjo frikë e arsyeshme e Poetit, e sforcuar patjetër, nuk është përfaqësuese e shtjellimit ideor të romanit, sepse nuk është zhbërja e arbërve ajo që do të ndodhë, por gjakimi për gjallimin e tyre me identitet identifikues në trojet e huaja, që tashmë janë të tyre.

Realiteti dhe irealiteti në roman, njëmend janë afër, por lexuesi e di kur fillon njëri, e kur mbaron tjetri, ani pse irealiteti lexohet si realitet. Në fund të fundit, irealiteti bazën e ka në realen. Pra, personazhet e realitetit dhe të irealitetit, njësoj dalin të tipizuar. Aty janë: Gjyshja Mri, nënë Dranja, Kësheta, babë Frangu, Mata i Mazrrekut, Konstandini, Garendina, gruaja e Qelisë 1313 etj. që i takojnë botës tjetër, por aty janë edhe Gjini, Radi, Magdalena, Kallina, Gjuri, etj. që i takojnë botës sonë. Marrëdhëniet ndërmjet tyre janë fort me rëndësi, sepse ato kanë përcaktuar sjelljet dhe bëmat e arbëreshëve, ndërsa liria që gëzojnë këto personazhe të Anton N. Berishës në meditime, sjellje, gjykime, veprime etj, e kushtëzuar nga dashuria për Atdheun e Të Parëve, sjell një temperament më të butë sesa agresiv, një karakter që përcakton rrugën e tyre të mundimshme identifikuese.

Dy tri fjalë për gjuhën e romanit

Edhe dy-tri fjalë për gjuhën e romanit. Nuk thoìuhet kot: teksti poetik, në këtë rast, proza është shtjellim fjalësh. Në roman, fjalët i japin kuptim jetës. Disa prej tyre janë shprehje arbëreshe, që i japin ngjyrën largësisë apo afërsisë, përshkrimit dhe meditimit njëkohësisht. Bashkë me këto shprehje shkojnë edhe ato të terminologjisë me motive detare. Janë edhe disa shprehje të gegërishtes të aktualizuara fort me vend, si tfillet, kjason, rrëshinë, kaptyell, shkymte, vetimë etj. Sa jemi këtu, do duhej theksuar se Anton Nikë Berisha, është nga ata dijetarë, që përdorë gjuhën standarde në çdo rast, por shkrimi i disa fjalëve ndryshe, duket se është bërë qëllimshëm, sa për të zgjuar interesimin për ndreqje të tyre. P. sh. ai shkruan: mbrendapërmbrenda për brendapërbrenda, formon një neologjizëm me nistoren m, mbrendësore, pastaj shkruan edhe ndëgjoj etj. Mendojmë se autori është njohës edhe i fonologjisë, dhe se ka pasur parasysh opozicionin për të përcaktuar drejt njësitë relevante të fonemave të caktuara, mesin fonik të përdorimit të tyre etj. Po u panë në këtë aspekt këto fjalë, atëherë do duhej konstatuar se mesi fonik është tejet i rëndësishëm dhe se prerjet gjuhësore flasin për më shumë se sa do të thoshim në shpejtësi. M dhe n janë dy bashkëtingëllore që në mesin fonik të mbrendapërmbrenda luajnë rolin primar në përcaktimin e semës së fjalës. Pra, nuk janë bashkëtingëlloret b dhe d. Tjetër është prerja fonike për të konstatuar alofonin ose variantin.

Mjafton të trajtohet vetëm mbrenda, për të parë më qartë rolin e m dhe n. Te dy këto fonema mund ta shprehin semën e fjalës brenda pa b dhe d dhe të jetë e qartë për të gjithë shqipfolësit, ashtu siç e thonë edhe sot në gegërishte: M r e N a, pa grupin bashkëtingëllor mb dhe nd. Po të provojmë të kundërtën, të heqim m dhe n dhe të përdorim dy fonemat tjera b dhe d, do të shohim se bëhet fjalë për një semë ose të pa qartë, ose e ndryshme nga sema që përcakton brendësi: B r e D a. Semën e shprehjes BreDa, nëse do të mund të flitej për farë seme, do thoshim fare sigurt se nuk e kupton as ai nga jugu e as nga veriu. E pra, janë m dhe n fonemat bazë të fjalës që tregon brendësi, prandaj do duhej që m si nistore të kthehet në përdorim. Po kështu mund të thuhet edhe për nistoren e n të fjalës dëgjoj, pra të shkruhet ndëgjoj, se alofonet e saj në gegërishte, megjithatë janë të qarta edhe për toskërishten, si ni, ngoj, nigoj etj., ndërsa, pa n, një formim i alofoneve do thoshte: di, dgoj, digoj etj.

Të rëndësishme paraqiten disa neologjizma të cilët do ta pasurojnë fjalorin e shqipes, si: shkëndilzash, vezullimëzash, gjallërik, ndjenjësim, pikërrimë, fshehtësore, mashkullsinë, thëngjilluar, trezohej, përëndërrt, motrore, mjegullazë, vdeksor, akullsonte, zhurima, thikëzuar, shkëmbësisë etj.

Leximi i këtij romani ndonjëherë të detyron ta lexosh edhe fjalorin e shqipes, sepse autori ka vënë në përdorim shprehje të rralla, që nuk hasen në përditshmërinë tonë, si buthtoi, përshkënditje etj.

Dhe krejt në fund, do të thoshim se Anton Nikë Berisha, ka arritur që në fushën e krijimtarisë letrare artistike, së paku gjer në këtë periudhë kohore për sa krijon, ta krijojë veprën e jetës së tij. Një roman i këtillë, ç’është e vërteta nuk krijohet njëherë të dytë.

Gjilan, maj 2018

Shekspiri, pasqyra e pasioneve dhe fraksioneve

Posted on by Kult Plus

Shkruan Idlir Azizi

“Pas Zotit, Shekspiri është krijuesi më i madh”. Me këtë frazë, që hasim te Uliksi, James Joycei pat vënë në kornizë botën e prodhuar nga poeti e dramaturgu më i madh në histori. E brenda këtij kuadrati fort të gjerë, bubërrojnë figura, karaktere, evenimente. Një seri e shumtë monologësh, si tragjikë dhe komikë, kryesisht të ndërtuar mbi bazën e vargut 10-rrokësh, përcjellin një lëndë shumëformëshe, me të cilën e ndanë së cilës bota teatrore por dhe me gjerë punon ende sot. Ditirambe të personazheve, që me fjalë 10 hapësh kanë ndërtuar atë “dosje të botës” siç përmend po Joyce më tej.

Dhe është një dosje e madhe, e krejt e hapur; e në dispozicion të të gjithëve.

Një fakt ky joshës, sidomos për ato popullata, si ne, që historia u ka fshehur shumë gjëra.

Do t’i referohohemi kësisoj me termin Dosje veprës madhore të Shekspirit. Jo thjesht për të ndjekur qorrazi e me kërshëri pasive citimin e Joyceit. Por duke qenë se në situatat që rrok drama shekspiriane, një vend kyç zenë ato raste kur miqtë, vëllezërit a familjarët një ditë nxjerrin thikën apo helmin nga një xhep sikur i mbirë aty për aty në petkat e tyre, për t’u shndërruar në oponentë, prishës e përçarës.

Dhe nuk do të ndaleshim dot gjatë nëse Dosja e madhe shekspiriane do na intruduktonte te personazhe të tillë thjesht duke i renditur sipas “motivit” të shndërrimit. Xhelozia apo dashakeqësia, ligësia apo dobësia, kunja apo babëzia, këto tipare fatkeqësisht njerëzore, nuk do e mbanin aq lart figurën e dramaturgut gjigant, nëse nuk do na jepeshin nëpër drama në mënyrë studimore. Në mënyrë zhbiruese.

Ai këto akte nuk na i paraqitur thjesht si natyrë të dytë e njeriut. Përballë asaj natyre, para së cilës arti, sipas tij, nderet si pasqyra, e « t’i tregojë fytyrën e vet virtytit/ pikturën e vet poshtërsisë, dhe formën e shtypin e tyre njerëzve dhe shoqërisë së një periudhe”. (Vlen të theksojmë sa interesant Noli në përkthim ka përdorur termin “shtypi”, tepër aktual në shoqëritë tona mediatike).

Përkundrazi, këto akte shoqërohen me zhbirim të hollësishëm në teknikë, në gramatikë, në teknikën e aktrimit, në motricitetin e mirë apo të ligë, që ato shkaktojnë te personazhi ndaj të cilit ushtrohen.

Kësisoj, Shekspiri na bën ta mendojmë se lidhur me shoqërinë dhe me politikën ai ka hedhur bazat e një shqyrtimi, të çka mund ta emërtojmë si “metodë teatralo-shkencore”. Ose të paktën është ky përjetimi im që m’u faneps dy vite më parë, ndërsa nisja punën me një libër, që në fund doli pikërisht me titullin “Shekspirotët”.

Përmenda jo pa dashje termin « faneps » duke qenë se aludon për një tipar jashtëzakonisht të njohur nga të gjithë përsa i përket veprës së Shekspirit. Ca më tepër intrigues e mbështetës mbetet fakti që filozofi politik, ai që u mundua të ndryshojë rrotën e historisë botërore, Karl Marxi, studjues i thuktë i ekonomisë pikërisht në vendin e Shekspirit, me foljen « fanepsje » pëlqeu të niste Manifestin e famshëm të partisë komuniste.

Komuniste apo diçka e ngjashme, apo diçka rrotull tij a përtej tij nuk ka rëndësi. Por folja, verbi merr këtu prioritet ndaj ideologjisë. Sepse me Verbin thuhet se nis Zanafilla e botës sonë. Dhe në krye të botës së re që ky ideolog propozoi, vendosja e verbit “fanepsje” si motorr lëvizës është direkt Mendim.

Një manifest partiak që nis me një frazë të denjë për romanin gotik apo rrëfim frike, nuk është thjesht interesant; është një analizë.

Dhe aspak psikologjike. Është hyrje në një Film stërmadh.

Kësisoj, nuk të çudit fakti që regjisori rus Eisensteini u rrek dikur të ekranizonte Kapitalin në kinema. Dhe që për këtë, i pat kërkuar ndihmë Joyceit.

Kjo iniciativë mbeti në tentativat e parealizuara në historinë e artit. Por të paktën pati mundësuar një takim të madh mes dy artistëve kolosalë. E secili prej tyre, njëri me metodën e montazhit, e tjetri me metodën e përroit të ndërgjegjes, dihet si fakt që e patën matur veten me Shekspirin.

Një Takim jo fort i vogël është dhe takimi i dikujt, i çdokujt, me Fantomën. Përballja me makthin. Dhe më problematik është kjo përballje në raport me vëllazërinë politike. Sidomos kur përballja me krisjen apo çarjen e kësaj vëllazërie, e mban unin në pasigurinë e të qenit në ëndërr apo në zgjim. Dhe çfarë procesi i brendshëm mendor kalon Uni, derisa sa të vërtetojë që të paktën makthi është jo sajesë e keqe e trurit, por një realitet.

Në këtë shtjellë Uni, personi bëhet Teatër; mendja bëhet skenë. Mendoj se drejt këtij përkufizimi në çon gjenia dramaturgjike e Shekspirit. Ndryshe nuk do shpjegoja dot ffrazën brilante me të cilën Joyce e përmbledh figurën e dramaturgut: ai e pa si ta reaizueshme brenda vetes atë çka ishte e mundshme jashtë tij!

Teatri i makthit, dhe vetja si teatër është dukshëm Hamleti dhe gjithë procedimi që ai ndjek. Makthi, nightmare, që e ka origjinën te fjala “mere”, çka sinjifikonte një shpirt të lig, në formë pele, diçka me bazë femërore. Tjetër origjinë është fjala “mara” në gjuhët skandinave. Kjo “mara” nordike na shpjegon besoj edhe “marazin” e Hamleti ndaj Ofelisë, qëndrimin e tij të ithtë e gati mizogjin ndaj të fejuarës së tij. Nuk është fare gabim të mendojmë kësisoj, përsa termi proto-Indo Europian – ku banon dhe gjuha shqipe- “maharaz” do të thotë pikërisht “cënoj, shqyej, gris”. Duket “princi pamundur”, si emërtohet shpesh, ka dashur të lerë pas çdo pengesë para zgjidhjes së këtij problemi themelor vetjak: zbulimin nëse makthi ishte realitet, apo ndonjë një rreng i ndërgjegjes.

Hamleti i kalon një nga një këto etapa: “mara” ose “mer” skandinave tregon “mërinë” e tij të fillimit, sa nuk e kontrollon dot veten. Derisa ai duket arrin një kuptimësi gjuhësore apriori e vendos të ndjekë Metodë. I duhet të sajojë strategji, për të demaskuar krimin: hiqet, bën kinse si i “marrë”; “merr” si armë një trupë teatri; përdor për mrekulli thelbin e lojës teatrale! I duhet ta shmangë krijimin e një eksitimi iluzor të pasionit, por të bazohet në virtytin autentik të teatrit! (sipas komentit të Michel Grivelet).

Ka pasion, dhe pasioni ka revan, kuaj, pela, që mund të çojnë pa dashje përtej qëllimit. Ky revan sjell djersët e makthit (sepse ky është kuptimi tjetër i fjalës “marra”). Por Hamleti kërkon t’i heqë qafe djersët e ftohta të makthit. Pra i futet durimit (patience). Për të nxjerrë në dritë krimin po s’e po; por më me rëndësi akoma: për të ekspozuar, për të jashtësuar fantazmën e vet, dyshimin dhe pasigurinë.

Dhe sërish këtu Shekspiri shpalos gjeninë, që shpesh ka të bëjë me yçkla të vogla, por rrënjësore. Atëherë Hamleti në njëfarë mënyre e fut veten brenda lojës, duke qenë gjithsesi spektator vigjilent. Në vend se të verë mbretin që derdh helmin në vesh – sikundër ka vepruar xhaxhai i tij, sipas raportit të Fantazmës, ai ve nipin e Gonzagos t’i derdhë xhaxhait helmin në vesh. Pikërisht atëherë mixha i Hamletit çohet në këmbë i tmerruar e kërkon dritë! Dritë. Por kjo dritë është perde për ta mbuluar atë, ndërsa për Hamletin është tamam realizim, qitje në dritë, një aufklerung, sips filozofisë! Që më shqip do të thotë: tashmë ai është njeri i ditur!

Hamleti e bën kështu teatrin Gosti. Një gosti e ashpër sepse e iniciuar nga fantazma e të atit. Dhe kjo duke patur parasysh që fjala “ghost” fantazmë, po aq rrjedh prej “gost” ose “gast” fjalë proto-gjermanike, që dmth shpirti i të vdekurit! Ai bëhet bashkë regjisor, instruktor, spektator, personazh i projektuar; dhe korist . Kështu e cilëson Ofelia – You do the chorus quite well; mylord! Çka çon drejt në tragjedinë greke, që fatkeqësisht i ka shpëtuar Nolit në përkthim.

Shekspiri ka krijuar një personazh-makinë, makinë-teatrore, ose makinë-lufte do thoshte Gilles Deleuze. Hamleti kryen kështu një praksis, dhe pavdekësia e tij si figurë në kulturën botërore, nuk qëndron thjesht te performanca brilante e tij. Duket ai mishëron një puqje të rrallë mes dy kategorive që ndanin mendimtarët antikë: atë të intelektit të mundshëm (që është absolut e jashtë shqisave) dhe intelektit aktiv, kur kalohet nga fjalët në vepra!

Vepra mandej si e tillë, si kulturë, nuk i mjafton asnjëherë vetvetes. Në kuptimin që madhështia e saj nënkupton mundësinë që le për të luajtur me të. Atëherë variojnë dhe mjetet gjuhësore, kulturore e konceptuale për të sajuar Carkun e miut! Një rast i tillë shfaqet dikur në Turqi.

Duhet theksuar së pari se teatri shekspirian mori vrull në Turqi pikërisht në periudhën e Tanzimati, pra në epokën e Reformave të mëdha. Në veprën e Shekspirit, Turqia shfaqet hera herës. Edhe tek ai, si në gjithë mendësinë perëndimore të kohës, Turqia mishëronte krejt Orientin. Dhe shumë herë me konotacione negative. Në dramat e Uillljamit, figura e turkut del shpesh sajë sharjeve, munxave apo mohimeve.
-Ti palo turk Frigjie” e shajnë Falstafin te Gratë gazmore të Uindsorit.

-U bëfsha renegat si turk! Kështu zë be vetë Hamleti, pasi loja ia ka arritur qëllimit.

Në radhë të parë kjo vëmendje e teatrit turk ndaj veprave të Shekspirit në periudhën e Tanzimatit duket rrjedh nga vetë teksti i “Hamletit”. Poeti Can Yusel, njëkohësisht përkthyes i Shakespeare, vëren se qysh në 1858 përkthyesit turq të “Hamletit” kishin dalluar e shkëputur termin “reformë” nga vargjet e tij. Më saktë citimi gjendet në skenën II të aktit 3. Situata ku Hamleti kryen tamam një workshop me aktorin, duke i kërkuar të përdorë tonin e gjestet e duhura, të mos e paraqesë “zvjerdhtë njerëzimin”, dhe merr përgjigjen:

-Besoj se jemi aq të reformuar tashmë, imzot !

(Në origjinal lexojmë: I hope we have reformed that indifferently, sir!

-Reform it altogether! ) Bëje reformën të plotë, thotë Hamleti)

Reformë po aq dhe në qëndrimin turk ndaj dramave të anglezit gjenial, çka rezultoi në një punë e pasion aktorial të pazakontë në Europë. Aktori turk i saj periudhe, Engin Cezzar, pati luajtur rolin e Hamletit 180 netë rresht. Rekord botëror ky, që do ta thyente shumë më vonë Richard Burton në vitet 1950të.

Sepse shtjella e Hamletit i kapërthen turqit në pikun e reformave sociale e politike. Jo vetëm shoqëria, por vetë poezia ka ndryshuar. Kuptimi i asaj makine-lufte, që ia shkul shtetit mekanizmat e mbretërimit për tja kthyer kundër, ka filluar të ndikojë poetin. “Poezia turke e para reformës ishte shtetërore. Pas Reformës ajo u shndërrua në anti-shtet; ajo stigmatizonte dhunshëm monarkun, që sipas traditës është simboli”, analizon akademiku Nimet Arzik. Reformim i habitshëm edhe në mentalitetin ndaj të huajit. Në vitin 1930 reformatorët turq patën ndaluar shfaqjen e Tregtarit të Venedikut, për shkak se karikatura Shejlok dukej fyese në sytë e popullatës çifute në Turqi. Ndërsa në Perëndim po përgatiteshin gradualisht kampet e përqëndrimit!

Por jo vetëm kaq. Pasioni turk për Shakespearin është pasioni i pasardhësve bosforianë të ish Trojës, ose “nënës së të gjitha tragjedive” siç e etiketojnë kritikët. Ky “rizbulim” e pat bërë shkrimtarin Joseph Kessel të radhitej me këta “aziatë” të pandluar, duke u shprehur: Të me falë Homeri, por unë jam me rezistentët!

Nuk është e vështirë të dallohet se nëpërmjet teatrit shekspirian, artistët turq po jashtësonin fantazmën e makthin e tyre. E njëkohësisht realizonin artistikisht një përballje me Greqinë, bastionin e gjithë kulturës së quajtur perëndimore. Me këtë frymë pat qarkualluar në fillim të shekullit XX slogani: Ky është kombi i Ataturkut .. por dhe komb i Shekspirit!

Duke u nisur nga një sfond popullor, pra për t’i dhënë publikut një Hamlet apo Shekspir sa më pranë ndjesisë turke, por në kuadrin e modernizimit të vendit, nuk vonoi dhe “manipulimi” i materjes shekspiriane, në favor të risisë së mizanskenës. Çka do të sjellë jehonë edhe përtej skenës.

Kësisoj drejtori i teatrit të ri otoman Gyly Agop sajoi një natë një formulë të panjohur nga inskenimet europiane: ai e ve Hamletin të rrimarë e të përdorë fjalët e xhaxhait për të sajuar pra Carkun e miut, ku ai do gjendet lakuriq me ndërgjegjen e pistë.

Dhe nuk bëhet fjalë për manipulim ordiner e pa bazë. Ai mbështet pikërisht në tekstin e Shakespeareit ku gjen një korrespondencë: në aktin 3 skena 1 Klaudi i kërkon Gertrudës, nënës së Hamletit, “të largohet e ta lerë të qetë në diskutim”. Diç njëlloj dhe aktori që luan mbretin në pjesën-çark i kërkon aktores-mbretëreshë të largohet se do marrë një sy gjumë.

Kjo urë lidhëse duket e ka çuar Hamletin turk të shkojmë më në skaj: të ndërkallë fjalë të xhaxhait mbret uzurpator në lojë për t’ja përdorur kundër. Këtë “material” ai e mbledh gjatë kohës kur shtiret me qëllim si i marrë. E ku veçse në Turqi mund të ndodhte ky version alternativ. Në vendin e në gjuhën e të cilit shprehja “adini delije çikarmak” që dmth “të bësh rolin e të marrit” është shprehje ende plot forcë e funksionale.

Dihet se çka ngrihet në art të qëruar diku, ekziston detyrimisht në formë të gjallë apo folklorike diku gjetkë. Dramaturgët turq, tashmë realizues të Shakespeareit, vinin po aq nga një background të pasur me origjine të lashtë: prej të famshmit teatër turk të hijeve. Kjo është një nga format më të arrira të teatrit tradicional popullor në botë, bashkë me hijet kineze dhe teatrin indian andra Pradesh. E kohë para se të shkruante Shekspiri, kllounët, si Nastradini i famshëm, lolot, ishin mekanizmat e parë thumbues në Europë ndaj qeverisë.

Teatri i hijeve! Dhe Hije i themi ne fantazmës. Nga ai teatër Shekspiri duket ka përthithur intuitivisht, pa ditur, por me hundë, si bën përherë gjeniu, figurën e lolove, kings’ fools! Të cilët, në komeditë e tij, janë mjeshëtr në lojë fjalësh, përçues të mençurisë së veshur apo të maskuar me tesha karagjozi.

Në mungesë të arshivave nuk mund të dimë se deri në çfarë mase regjizori turk asokohe ndërhyri në tekst. Por strategjia duket sheshit: duke ia përvetësuar mbretit fjalët e duke i shtirë në një kontekst të ri, ekspozimi realizohet vetiu. Mbretit vrasës, njëkohësisht dhe shthurës i familjes së tij, kriminel e inçestual, nuk i mbetet më mundësi proteste. Ai largohet me tmerr; dritat ndizen me kërkesën e tij, por vetëm për tja mbuluar turpin.

Madhështia e këtij inskenimi sa alternativ po aq besnik ndaj matjerjes shekspiriane duket shkoi deri në efekte brenda skenës politike. Organizimi i ndryshëm i mizanskenës së dramave të Shekspirit duket i tejkaloi kufijtë e teatrit e solli ide mbi trajtimin e maktheve politike të Tanzimatit. E pse jo, përderisa Tanzimat dmth pikërisht “riorganizim”!

Në këtë prizëm pat aplikuar Shekspirin lideri revolucionar e kozmpolit Ahmet Riza, adhurues i August Comtit. Jo vetëm se pat detyruar sulltanin të kthente në fuqi kushtetutën e barazinë sociale. Por sidomos për mënyrën si pat përballuar disi pengesat e fraksionet brenda lëvizjes së tij politike. Pa i anatemuar, pa i sharë, ai ndërkallte shpesh në fjalimet e tij si lider i Dhomës së deputetëve në 1908, deklarimet e mëparshme të fraksionistëve, pra kur ata kishin qenë ende pjesë e grupit të tij. Kur ata ende ndanin ide të përbashkëta. Kësisoj ai i citon ende, ndërsa i kanë dalë kundërshtare. Pra: i dënon me prani! I rikthen pa forcë, por me finesë në vendin nga ku kanë qenë. Ose “I var me penë e bojë në qafë” si thuhet te Jul Cesari.

E pikërisht, sepse te kjo tragjedi e përdhosjes së miqësisë, Bruti vërtet e vret vëllain e atin shpirtëror (politik) Cezarin. Por duke i kujtuar me dinakëri popullit madhështinë e viktimës (pas eleminimit), testamentin e tij në favor të popullit romak. Dhe të gjitha këto ndërveprime mes teatrit dhe skenës social politike duket janë propulsuar nga vetë “ndërhyrja” fare e vockël e Shekspirit në lëndën historike. Ai vetë e pat shtuar papritur frazën: Edhe ti Brut! Gjë që nuk ekzistonte te tregimet e Plutarkut. Kjo frazë e vockël mishëroi kështu përjtësisht habinë drastike para kulisave, të makthit të bërë realitet. Pikërisht makthi që don të vërë në provë Hamleti. Kësisoj tragjedia e Cezarit, e shkruar dy vjet Para Hamletit, ripërdoret tashme ne doza komike e me kungj. Kur Poloni babai i Ofeslisë shpall se dikur në rini “u pat vrarë në rolin e Jul Cezarit”.

Nga drama në dramë, lënda çpersonalizohet, kondenson sugjestionet, mbjell realitet… dhe prodhin kohë. Kohë leximi. Kjo është tamam pavdekësia e autorit. Asgjë më tepër sesa autori si gjenrues i pashtershëm kohe leximi për lexuesit e shekujve më pas. Kjo besoj sqaron disi frazën enigmatike të Borgesit: Cdokush që lexon Uilljam Shekspirin është atë çast Uilljam Shekspiri!

-Në vitin 1946 fuqitë e mëdha negocijonin me mund ndarjen e re të hartës europiane pas Luftës II. Po atë vit regjizori dhe aktori Sadi Tek kishte një hall më të madh: në mungesë të fondeve për të paguar aktorët, atij i duhej të luante vetë tri role njëkohësisht: Fantazmën, Horacin dhe vetë Hamletin. Legjenda e do që në këtë vrull të pazakontë ai pat inskenuar më pas një Makbeth version ekstrem. Nisur ndoshta nga kultura otomane, ku ngritja e minareve kompesohej nga prerja e kokave, ai e ve Ledi Makbeth, të cilës nuk i shqitet njolla e gjakut nga dora, të presë krahun! Kështu ai ka realizuar tri gjëra: i ka mbetur sërish besnik Sh të hershëm, dmth tragjedisë më gjakare në botë “Tit Androniku”. Me ktë rast ka evokuar
fshehtazi për ata që dinë të lexojnë figurën e Andronik Komnenos, perandorit bizantin që përmbysi krejt një shekull politik. Dhe kësisoj ka kursyer fondet për shfaqjen.

Disa dekada më pas lufta e klasave është kulmore në Shqipëri. Komunizmi shqiptar, që duket e mësonte Shekspirin nga pikëpamja e personazheve Negativë, ruajti të pacënuar metaforën e dramaturgut. Në formën e Njollës në biografi! E cila, ashtu si njolla e Ledi Makbethit, që asnjë rrjedhë lumi nuk ia shqiste dot, shqiptarëve as rrjedha e kohës, as lindja e brezave të rinj nuk e eleminonte. Makth politik e social, por mbetet fushë e hapur gjykimi se si e qysh ky farë komunizmi më shumë se besnik ndaj vijës së partisë i pat qëndruar besnik alegorisë së Shekspirit, dhe pa e aktualizuar, pa e modernizuar.

Është pjesë e gjenisë së spektrit shekspirian ky studim i fraksioneve. Ata janë kudo nëpër veprën e tij, dhe secili me mënyrat e taktikat e veta për të përmbysur ish mikun, ish partnerin:

-Mosmirënjohja e miqve e çon Timonin e Athinës drejt urrejtjes së njerëzve.

-Nën maskën e miqësisë e nën etiketën e republikanit Bruti i ngul thikën Cesarit.

-Ish bashkëpunëtorët e Hamletit, Guildensterni e Rozenkranzi, nën emrin e vlerave dhe gjoja për një “mision të shenjtë e fort religjioz” bien dakord ta çojnë Hamletin në ekzil.

-E kush më mirë se Iago, në mënyrë metodike pat krijuar çarje, ose një seri me no man’s land në ligjërimin e Othellos që e konsideron si besnik.? Duke përsëritur me kujdes (e me ligësi) vetëm 1/3 e frazës së Othellos, e huton, ia prish ritmin, e kjo ia tollovit kryet, derisa e hedh në tokë të gabuar. Iago përdror mrekullisht e ligësisht mitin e Jehonës (Echos) që u pat dënuar të përsëriste pa fund e pa kuptim fjalinë. Këtë ai ia hedh Otellon në fraza për ta çoroditur përfundimisht!

Sh studiues i pasioneve e si rrjedhim i fraksioneve. Qoftë dashuria apo zilia, xhelozia apo cmira, madje dhe ëndrrat latente, janë prapë akte pasioni. Vetëm shkalla iu ndryshon. Janë ato çarje që shkakton pasioni kur ai çon në mendim të shtrembëruar. Aspak romantik, poet e pragmatik, Sh ka lënë një doracak me indikatorë të vyer sesi mund të ruash frazën e pacenuar para dëmit të tjetrit; e sidomos frazën politike; veçanërisht kur oponenti del nga brenda i bën frakturë gradualisht ngrehinës. Pa dashje ose me joshje të jashtme, pak rëndësi ka. Konservimi i verbit bazë, (pikërisht ngase konservim për aksion të mëtejshëm) gjen te dramat në fjalë module për të shurdhuar veshin e arrivistit.

Në këtë rast e famshmja to ro not to be vihet në përdorim nga të dy kahet. To be or not to be është pikërisht Carku i miut! Kjo është çështja: fundi i logjikës dyanëshe aristoteliane: ose to be or not to be! Drama është pikërisht ajo “gjëja” the thing – si e shpreh Hamleti – ku to be dhe not to be janë po pjesëtarë në lojën e madhe të ekzistencës. E sidomos kur në këtë lojë qenia bëhet teatër, qenia bëhet evenimenti vetë. E sërish Hamleti është shembulli i qartë: mënyra (know-how) sesi ai piqet gradualisht brenda dramës, derisa arrin kulmin e filozofit politik, në përgjigjen: Trupi i mbretit është me mbretin, por mbreti është pa trupin! Ai ka lexuar 3 shekuj para kohe teoritë e Kantorovicit!

Të gjitha frazat madhore të Shakespeare vijnë nga lëvizje dhe grahin lëvizje. Urtësia në këto tragjedi nuk është filozofi gjithsesi. Shekspiri është një manual që lexohet me veshë në radhë të parë. Veçanësia e mahnia me të rrjedh nga fakti letrar se nuk ka veç një alter-ego, si ndodh rëndom me shkrimtarët. Në lakadredhën e ekzistëncës, ai e ka projektuar veten në dhjetëra figura parësore, dytësore e tretësore. Dikur ai pat mësuar nga barinjtë e Anglisë mekanizmat e mbijetesës, ose të jetës nëpër cikle. Jo vetëm që ka krijuar personazhe prototipë e arketipë. Porse ka qëmtuar ligësinë dhe shëmtinë në detaje teknike. e pat bërë teatrin shkencë! E si rrjedhim një techne, një teknologji e përballjes në luftën e ekzistencës ( e kjo mandej në shumë epitete) buron nga ligjërimi i tij. Kësisoj mund t’ja kthejmë për homazh atij frazën që hasim te Rikardi III: Nesër në betejë më kujto mirë!

“Suksesi” i tij është ngjizja e mirë e mitit, në mënyrë të mos modernizohet lehtë ose kot së koti, për hir të idelologjive të modës. Çka i bën njerëzit të dallojnë menjëherë Hamletin apo Makbethin nuk është fuqia artistike, burim i punës së profesionistëve. Porse rangu mitik ku i ka çuar figurat e rrëmbyera dikund. Tek e fundit dihet se pjesa kryesore e subjekteve të tij ekzistonin tashmë te autorë të dorës së dytë. Një dramë “Amleth” ekzistonte me kohë në sagat skandinave. Mbreti Lir figuronte si plak i verbër në një legjendë kelte. Figura e Jagos është stëhollimi i personazheve të teatrit popullor që Shakespeare pa në fëmini.

Fuqia mitike e veprës së tij është mundësia e rishfaqjes së papritur në fusha e vende të tjera. Rrëmbimi i imazhit mitik, edhe atij që është ngritur mbi baza shfrytëzimi, në favor të alternativës pozitive, është mëse i justifikuar. Juda i kthyer përmbys Jezuin jep!

Shembulli çuditërisht vjen nga një formë mëse poullore: futbolli. Në Brazilin e viteve 80 lojtari me diplomën doktor Sokrates, nuk do kujtohej thjesht për elegancën në fushë. Bashkë me shokë, ai pat krijuar një klub futbolli njëkohësisht lëvizje politike mu brenda juntës ushtarake. Dhe me emrin Demokracia Corinthiana. Në këtë klub ishte caktuar detyrë që çdokush të votonte dhe për aktin më të vogël: për oraret e stëvitjes, për turnetë, nëse një lojtar duhet të kthehej mes turneut në shtëpi kur e lypte familja. Votim i pazakontë, por kur pushteti ushtarak e kishte shfarosur mekanizmin e votës. Dhe çdo fitore e ekipit shihej si fitore politike. E po aq mjeshtërisht sa lojtar, Sokrates pat marrë modelin e gërmave C të Coca Colas për emrin e klubit me emrin grek Corinthiana. Shenjë e njohur nga të gjithë, e huazuar nga Eksodi i Biblës. Por tashmë me funksion krejt tjetër nga ai marketingut ofensiv e djallëzor.

Por më thellë se kaq nga buron ky sukses popullor i këtij klubi? Ndoshta ngaqë po aplikonte me top futbolli atë që Sokrati antik e hidhte mes dishepujve në rrugët e Atnhinës: bezdinë e tij ndaj demokracisë dhe votës. Dhe jo se ishte diktator! porse kërkonte që para se t’’i çojmë njerëzit të votojnë, t’i përgatisin pikësëpari si votues.

Maj 2018
Paraqitur në promovimin e librit “Armiku i Popullit pa emër”, Fakulteti Filozofik, Prishtinë

75 vite nga transmetimi i programit “Zëri i Amerikës” në gjuhën shqipe

Posted on by Kult Plus

75 vjet më parë pikërisht më 13 Maj 1943 filloi transmetimi i Programit të “ Zërit të Amerikës” në gjuhën shqipe, shkruan KultPlus.

Programi i Zërit të Amerikës filloi të luftonte propagandën naziste gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe vazhdoi transmetimin edhe gjatë Luftës së Ftohtë duke luftuar propagandën e barbarisë komuniste që sundonte miliarda njerëz.

Sipas Drejtorit të Seksionit të Euro-Azisë në Zërin e Amerikës Elez Biberaj theksohet se:
“Zëri i Amerikës në Gjuhen Shqipe ishte i vetmi burim lajmesh ndaj alternativës së propagandës se lajmeve komuniste shqiptare”, sipas tij “Zëri i Amerikës” ndihmoi gjithë shqiptarët qe ishin te privuar nga informacioni te mbanin shpresën gjallë.

Sot “Zëri i Amerikës vazhdon transmetimin e tij në gjuhën shqipe dhe sipas Biberajt në vitin 2010, “Zëri Amerikës”, gjatë javës arriti te shikohet dhe dëgjohet nga 45.6% e shqiptarëve në Shqipëri dhe nga 65% e shqiptarëve në Kosove në të njëjtën periudhë kohe.

Ndërkohë “Zëri i Amerikës” vazhdon te transmetoje në 40 gjuhë të ndryshme dhe arrin një audience pre 236.8 milionë njerëz./ KultPlus.com

Së shpejti fillon edicioni i dytë i “Ekrani i Artit”

Posted on by Kult Plus

Edicioni i dytë i “Ekrani i Artit” vjen si një bashkëpunim i Art House me festivalin ndërkombëtar të filmit “Lo schermo dell’arte” në Firenze, shkruan KultPlus.

Të ftuar të veçantë të Ekrani i Artit do të jenë Silvia Lucchesi, drejtoreshë e Lo schermo dell’arte dhe Leonardo Bigazzi, kurator i VISIO European Programme on Artists’ Moving Images, Ra di Martino, regjizore e “Controfigura”, njërit prej filmave që do shfaqen, Driant Zeneli, artist pjesëmarrës në programin VISIO 2017 me videon “It would not be possible to leave planet Earth unless it existed”.

Lo schermo dell`arte është një festival ndërkombëtar i filmit i cili organizohet që nga 2007 në qytetin e Firences në bashkëpunim me institucione kulturore, qendra për artin, akademi e universitete italiane e ndërkombëtare.

I lindur si një projekt që kërkon të promovojë lidhjet mes artit bashkëkohor dhe kinemasë, në të prezantohen çdo vit filma, dokumentarë mbi artin bashkëkohor të shoqëruar me instalacione video, takime me artistë e kuratorë, rezidenca për artistë ndërkombëtare, produksione dhe shpërndarje të filmave.

Këtë vit, programi i përzgjedhur sjell filma, dokumentarë e video që janë shfaqur vitin e fundit në festivalin e filmit, i cili shënoi edhe dhjetë vjetorin e themelit të tij.

Programi i projeksioneve filmike të “Ekrani i Artit” do të hapet çdo ditë me një video pjesëmarrëse në projektin VISIO 2017 si dhe filma nga programi i edicionit të fundit të Lo schermo dell’arte. Natën e hapjes do të shfaqen:

“Equivalent Units”- Danilo Correale, Itali/SHBA, 2017, 19′ “Koudelka: Shooting Holy Land”- Gilad Baram, Izrael, 2015, 72’.

Ekrani i Artit do të fillojë më 25 maj deri më 27 maj në Shkodër në Kinemanë Mileniumi./ KultPlus.com

Rubai

Posted on by Kult Plus

Poezia “Rubai” nga Nazim Hikmet, përkthyer në shqip nga Edon Qesari.

Rrezja është përplot me mjaltë
sytë e tu të kolmë me diell.
Sytë e tu, moj lulja ime, nesër
do të bëhen hi, kurse mjalti s’do të rreshtë
së mbushuri të tjera rreze.

S’do të rri duke u qarë për ditët që vanë
– përjashtim bën njëfarë nate vere –
ashtu si dhe ndriçimi’ mbramë në sytë e mi të kaltërt
ditëve të mbara u thërret.

Një ditë nëna natyrë do të thotë: “Krijesa ime,
e buzëqeshur je tashmë, mjaft ke qarë tash”.
Dhe sërish, e pamat
pambarim, jeta do t’ia
nisë përsëri, pa sy, pa fjalë, pa
vramendje…

1948./ KultPlus.com

Memoriali i Skënderbeut i nënshtrohet rijetëzimit

Posted on by Kult Plus

Memoriali i Skënderbeut është vendi ku më 2 mars 1444 u mbajt “Besëlidhja e Lezhës” dhe ku më 17 janar 1468 u varros heroi kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeu, i cili do t’i nënshtrohet rijetëzimit këtë verë.

Ky restaurim është një vlerë e shtuar për t’i treguar turistëve të huaj vlerat e trashëgimisë sonë kulturore.

Projekti i restaurimit për këtë objekt është hartuar nga specialistët e Institutit të Monumenteve të Kulturës, si pjesë e kalendarit të restaurimeve të “Vitit të Skënderbeut” dhe është miratuar në Këshillin Kombëtar të Restaurimeve.

Në Memorialin e Skënderbeut në Lezhë ndërhyrja e parashikuar nga IMK dhe Ministria e Kulturës qëndron në punimet restauruese në këtë monument si dhe në muret e qytetit antik, në rikonstruksionin e mbulesës, konsolidimin dhe restaurimin e pikturës murale dhe mozaikut.

Ka qënë objekt kulti që është përdorur si kishë dhe xhami në periudha të ndryshme. Ky objekt që i përket shek. XIV është e tipit bazilikor me gjatësi 17 m dhe gjerësi 8 m. Në muret e saj ndodhet një afresk i Shën Nikollës. Sipas gojëdhënave në vitin 1478 turqit, të cilët pushtuan Lezhën, e shkatërruan dhe e hapën varrin e Skënderbeut dhe thuhet se eshtrat e tij u morën nga ushtarët dhe i mbështollën me flori e argjend për t’i përdorur si hajmali për pathyeshmëri në beteja.

Vendvarrimi i Skënderbeut përbën njërin prej monumenteve më të rëndësishëm në historinë e Shqipërisë. Përveç mureve të kishës, në këtë objekt gjendet edhe absida, ku ndodhet i vendosur busti i Skënderbeut, afresku i Shën Nikollit, dritaret dhe tre harqet mbi derën e kishës. Në mure janë të varura 25 mburoja prej bronzi, të cilat tregojnë 25 betejat kryesore të Skënderbeut. Mbi pllakën e mermerit janë vendosur kopje të shpatës dhe përkrenares prej bronzi të Skënderbeut. /r.e/

Kalaja e Beratit, 27,468 turistë në katër muajt e parë të 2018

Posted on by Kult Plus

Monumentet e kulturës në Shqipëri çdo ditë e më shumë po tërheqin vëmendjen e turistëve e sidomos atyre të huaj gjatë kësaj periudhe, e cila përkon dhe me çeljen e sezonit të ri turistik.

Berati është një ndër qytetet më interesantë dhe tërheqës, i cili çdo vit e më shumë po tërheq turistë të huaj dhe vëmendjen e mediave të huaja, ku ky qytet është i pranishëm në shkrimet që bëhen për Shqipërinë, kjo edhe për faktin se është trashëgimi botërore e UNESCO-s.

Kalaja e Beratit është një ndër pikat turistike e cila ka një numër vizitorësh që vjen gjithnjë në rritje. Ajo përbën një nga atraksionet turistike më të preferuara në Shqipëri për turistët e huaj dhe ata vendas.

Këtë e bën të ditur edhe Drejtoria Rajonale Kombëtare Kulturore Berat, e cila na tregon me anë të statistikave se sa shumë është rritur numri i vizitorëve për periudhën janar-prill të këtij viti, krahasuar me të njëjtën periudhë të tre viteve të fundit.

Nga statistikat shohim shifra premtuese dhe shumë pozitive në pragun e çeljes së sezonit turistik, ku turizmi kulturor do të jetë motori i zhvillimit të ekonomisë lokale.

Po të bëjmë një krahasim për periudhën janar-prill 2017 kemi rreth 15,487 vizitorë, po në të njëjtën periudhë për këtë vit numri i turistëve është rritur duke shkuar në 27,468 vizitorë, pra 12 mijë vizitorë më shumë për vitin 2018.

Kalaja e Beratit

Kalaja e Beratit është një nga monumentet më të mëdha historike të Ballkanit, një fortesë e madhe që sundon mbi lumin Osum, shkruan “kultplus”. Kalaja është ngritur sipas një plani në formë trekëndëshi. Kjo kala, po të shihet nga poshtë, duket si pjesë e kodrës. Kulla e hyrjes së brendshme është e bërë nga blloqe guri, që u përkasin fortifikimeve ilire, të cilat janë ndërtuar në shekujt IV-II p.e.r. Maja e kodrës është e rrethuar me një mur të jashtëm periferik me 24 kulla. Në brendësi të kësaj kalaje ndodhen rreth 14 kisha, të cilat e kanë bërë mjaft të dëgjuar atë. Disa prej tyre janë: Kisha e Shën Triadhës, e cila i përket fundit të shek. XIII dhe fillimit të shek. XIV. Në brendësi të saj ka afreske mjaft interesante. Pas kishës së Shën Todrit gjenden kishat e Shën Kollit, Shën Kostandinit, Shën Helenës, Shën Mërisë Vllaherna etj.

Muzeu i Ikonave Onufri: Ndodhet në lagjen Kala dhe përmban disa nga shembujt më të bukur të artit fetar në Shqipëri. Muzeu u hap në vitin 1986, emrin e ka marrë prej piktorit të madh të shek. XVI të shkollës shqiptare Onufrit. Ka gjithsej tri salla në të cilat janë vendosur ikona të shumta të shenjtorëve, si dhe tekstile e sende të vogla prej metali, objekte të punuara për përdorim gjatë liturgjisë, kapakë të biblës të bërë në Berat nga mjeshtri Agathangjel Mbrica etj. Me mbi 210 objekte muzeale, 60 prej të cilave të shpallura si monumente të kategorisë së parë, Berati konsiderohet si një nga qytetet me trashëgiminë më të pasur kulturore, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në rajon. /Ata

Vepra e Dafina Nushit do të interpretohet në koncertin “Mother Nature”, në New York

Posted on by Kult Plus

Vepra e kompozitores nga Kosova, Dafina Nushi do të jetë pjesë e koncertit “Mother Nature”, që do të mbahet javën tjetër në New York, shkruan KultPlus.

Koncerti Mother Nature, organizuar nga organizatat e New Yorkut , AËCANYC, organizatë e drejtuar nga kompozitorja Jin Hee Han qe u shërben kompozitorëve të rinj aziatikë dhe etniteteve tjerë nga e gjithë bota për të ndarë historinë e tyre përmes muzikës, si dhe Concrete Timbre, nën udhëheqje të Ann Warren, ku ka për qëllim shfaqje të guximshme ndërdisiplinore në kanonin e muzikës bashkëkohore duke krijuar mundësi për kompozitorët për të punuar në mjedise multidisiplinare.

Në këtë koncert prezentohen vepra te reja për grup saksofonistë të interpretuara nga Cobalt Quartet (Raymond Kelly, Anthony Izzo, Ryan Mantell, Josh Lang). Vepra këto të reja të kompozuara nga kompozitorët Ann Warren, Alex Chadëell, Amy Brandon, Anthony Izzo, David Loed, Dafina Zeqiri Nushi, Jacob Elkin dhe Jin Hee Han.

Vepra e Dafina Nushit që do të interpretohet është Atmosfera për dy saksofonostë ku është një përshkrim i atmosferës shpirtërore që na rrethon. Një frymë e tillë realizohet duke përdorur teknika të ndryshme interpretuese si këndimi dhe luajtja në të njëjtën kohë. Gjithashtu përpjekje të përfytyroj periudhat e mëparshme, si renesanca dhe baroku në aspektin modern, me një kombinim të moduseve dhe teknikave interpretuese.

Koncerti mbahet në Olli Studio, New York më 19 Maj në ora 19.00./ KultPlus.com

Hapet sezoni turistik në Vlorë (VIDEO)

Posted on by Kult Plus

Kryeministri Edi Rama e ka nisur mëngjesin e kësaj të diele me pamje nga qyteti i Vlorës, me rastin e çeljes së sezonit turistik.

“Me këto pamje nga çelja e sezonit turistik në Vlorë, ju uroj një të diel të bukur”, shkruan Kryeministri, teksa publikon një video.

Prej kohësh, Rama është kthyer në promovues të turizmit në vendin tonë.

Madje herë pas here ai publikon në rrjetet sociale artikuj dedikuar bukurive të trojeve shqiptare.

Më poshtë gjeni pamjet nga aktiviteti që i dha startin çeljes së sezonit turistik në qytetin bregdetar./ KultPlus.com

Mediat greke fajësojnë Shqipërinë për vendin e dytë të Eleni Foureria

Posted on by Kult Plus

Këngëtarja Eleni Foureira e cila përfaqësoi Qipron në Eurovision, u rendit në vendin e dytë.

Me një këngë ritmike dhe performancë të shkëlqyer, Eleni ishte shumë pranë fitores. Shqipëria i dha 10 pikë Qipros, ndërsa 12 pikët maksimale i dha për Italinë, që përfaqësohej nga këngëtari shqiptar Ermal Meta.

Dhe pikërisht për këtë fakt, mediat greke duket se janë të pakënaqura. Shtypi grek, në unison kritikon Shqipërinë që nuk i dha 12 pikë të plota Eleni Foureiras, që mund të kishin ndikuar në fitoren e saj. Pavarësisht se ato 2 pikë më shumë, nuk do ta ngjisnin në vendin e parë.

“Eleni Foureira ishte aq afër burimit, por nuk arriti të pinte ujë…për shkak se ia mori Neta nga Izraeli. Por ajo që bëri përshtypje dhe la shije të hidhur tek përfaqësuesja e Qipros është atdheu i saj, Shqipëria, që nuk i dha 12 pikë. Gjërat mund të kishin ndryshuar nëse Eleni do të kishte marrë disa pikë më shumë nga disa vende, veçanërisht nga Shqipëria”, shkruan e përditshmja greke “Protothema”.

Në të njëjtën linjë janë edhe mediat e tjera të vendit fqinj. Eleni Foureria, këngëtarja me origjinë shqiptare, jeton prej vitesh në Greqi ku ka zhvilluar karrierën e saj. Kësaj radhe ajo përfaqësoi Qipron duke zënë vendin e dytë.

Ndërkohë, Shqipëria i dha pikë të plota Italisë së Ermal Metës që u rendit në vendin e pestë, kurse nga ana tjetër vet Italia i dha 0 pikë Shqipërisë që përfaqësohej nga Eugent Bushpepa, i cili zuri vendin e 11-të./Gazeta Express/

Shtëpia muze e vëllezërve Frashëri, i nënshtrohet restaurimit

Posted on by Kult Plus

Shtëpia muze e vëllezërve Frashëri, monument kulture i kategorisë I, e ndodhur në hyrje të fshatit me të njëjtin emër në qytetin e Përmetit, do t’i nënshtrohet restaurimit gjatë kësaj vere.

Projekti për rijetëzimin e këtij monumenti kulture është hartuar nga specialistët e Institutit të Monumenteve të Kulturës, si pjesë e kalendarit të restaurimeve të “Vitit të Skënderbeut”, i cili është miratuar në Këshillin Kombëtar të Restaurimeve.

Për restaurimin “Shtëpia e Vëllezërve Frashëri”, janë parashikuar ndërhyrje në restaurimin e çatisë, dyerve dhe dritareve në përgjithësi, eleminimin e çarjeve në fasadë, restaurimin e dyshemeve dhe riparime në suvatime. Gjithashtu do të bëhet sistemimi i terrenit përreth.

Kjo shtëpi muze është ndërtuar në vitin 1974 mbi rrënojat e banesës së vjetër të shkatërruar. Ajo u rikonceptua si një përmbledhje e historikut të zonës, e veprimtarisë së tre rilindasve dhe është pjesë e rëndësishme e trashëgimisë kombëtare.

Me ringritjen e saj është bërë përpjekje për ruajtjen e origjinalitetit të volumit fillestar, duke shtuar elemente të reja si, ndërkate e tavane druri dhe oxhakët nëpër dhoma.
Disa nga dhomat e kësaj shtëpie-muze pasqyrojnë mënyrën e jetesës së kohës, duke ekspozuar orendi të vjetra të mbledhura edhe nga banorë të zonës.

Interesi për këtë banesë duket se është jo i pakët, për vetë rëndësinë dhe historinë që ajo ka. Shtëpia-muze përmban në fondin e saj libra e dorëshkrime të vëllezërve Frashëri, ku mund të veçojmë disa botime origjinale të Sami Frashërit./ ata/ KultPlus.com

“Kaligula” nesër në Teatrin Kombëtar të Kosovës

Posted on by Kult Plus

Më 14 maj do të jepet premiera e shfaqjes “Kaligula” nga Albert Kamy më regji të Kushtrim Koliqit, në Teatrit Kombëtar të Kosovës, shkruan KultPlus.

Në kastën e aktorëve bëjnë pjesë: Adrian Morina, Allmir Suhodolli, Ard Islami, Armend Baloku, Besart Sllamniku, Gresa Pallaska, Meli Qena, Shkëlzen Veseli dhe Ylber Bardhi.

Drama “Kaligula” e Camus është shkruar për herë të parë në vitin 1938, për t’u botuar më në fund në vitin 1945. E shkruar në kohë të rëndësishme historike (Lufta e Dytë Botërore), para publikut vjen në një version të rishkruar, duke paraqitur figurën historike të një perandori romak që udhëhoqi Romën në vitet 37-41 pas Krishtit, i cili njihet në histori për çmenduritë dhe mizoritë e tij.

Drama Kaligula është një kryevepër e artit teatral. Aktuale si gjithmonë, për teatrin dhe për mendimin e sotëm, trajton revoltën dhe nënshtrimin, sjell pyetje rreth shpëtimit të shoqërisë dhe vlerave universale.

Kaligula është në kërkim të forcës absolute, është i helmuar nga mospërfillja dhe tmerri. Ai vendos të ushtrojë, përmes vrasjeve dhe perverzitetit sistematik ndaj të gjitha vlerave ekzistuese, lirinë e cila sërish i del e hidhur.

“Kaligula ynë vie duke nxitur reflektimin tonë, vie në kohën e pabarazisë dhe mjerimit, në kohën e shkeljes së të drejtave të njeriut dhe të lirive, vie në kohën e demokracisë së re, në kohën kur revolta qytetare kundër gjendjes absurde që na rrethon e që kërkon gjithnjë ndryshimin dhe përsosjen e sistemit demokratik duhet ekzistuar”, thuhet në njoftim.

Sipas të cilit Kaligula vie pranë nesh, që njohim revoltën, dhe pranë nesh që nuk njohim konceptin e revoltës…vie me shumë pyetje e shumë nxitje. Vie…apo është me nesh?!

Premiera do të jetë më 14 maj duke filluar nga ora 20:00. Ndërsa reprizat e para: 15 dhe 16 maj 2018; ora 21:00 në Teatrin Kombëtar të Kosovës. /KultPlus.com

Këto janë shtete që i dhanë zero pikë Shqipërisë

Posted on by Kult Plus

Janë ndër shtetet ku ka më shumë shqiptarë, por mbrëmjen e kësaj të shtune na zhgënjyen në finalen e festivalit evropian të muzikës, Eurosong, duke e vlerësuar Shqipërinë me zero pikë.

Bëhet fjalë për Italinë, Gjermaninë dhe Zvicrën, të cilat nuk i dhanë asnjë pikë këngës “Mall” të Eugent Bushpepës, duke zhgënjyer kështu pritshmëritë.

Si për ironi, edhe Serbia i dha një pikë Shqipërisë.

Këngëtari Eugent Bushpepa i cili përfaqësonte Shqipërinë, u rendit i 11-ti, në festivalin evropian të muzikës, Eurovision 2018.

Festivali u fitua nga Izraeli, me këngëtaren Netta e cila triumfoi me këngën “Toy”.

Në vendin e dytë në finalen e së shtunës mbrëma, u rendit shqiptarja Eleni Foureira, e cila përfaqësonte Qipron.

Ndërkohë shqiptari tjetër Ermal Meta, i cili bashkë me Fabrizio Moron përfaqësonin Italinë, zunë vendin e tretë. Eugent Bushpepa, u rendit i njëmbëdhjeti./ KultPlus.com

Kosova dhe Maqedonia në Kanë nënshkruajnë marrëveshjen e bashkëprodhimit në fushën e kinematografisë

Posted on by Kult Plus

Duke pasur parasysh faktin se bashkëpunimi i ndërsjellë mund të shërbejë në zhvillimin e prodhimit të filmit dhe të inkurajojë zhvillimin e mëtejshëm të lidhjeve kulturore dhe teknologjike midis dy vendeve; Duke pasur parasysh se bashkëprodhimi mund të jetë i dobishëm për industritë filmike të vendeve tona dhe të kontribuojë në rritjen e industrisë së filmit, televizionit, videove dhe industrive të reja të prodhimit dhe distribuimit në Kosovë dhe Maqedoni; Duke kujtuar “Marrëveshjen ndërmjet Qeverisë së Republikës së Kosovës dhe Qeverisë së Republikës së Maqedonisë për Bashkëpunimin në fushën e Kulturës, nënshkruar në Prishtinë më 8 shkurt 2013”, sot në Festivalin e Kanës Qendra Kinematografike e Kosovës dhe Agjencia e Filmit e Maqedonisë kanë nënshkruar marrëveshjen e bashkëprodhimit.

I pranishëm në ceremoninë e nënshkrimit ishte edhe Ministri i Kulturës Kujtim Gashi i cili u shpreh: “Është kënaqësi e veçantë të jem prezent në këtë moment historik të lidhjes së kësaj marrëveshje e cila do të shërbej edhe më shumë për bashkëprodhimet në fushën e filmit, por edhe të njohjes së kulturës në mes të dy vendeve. Ministria e Kulturës çdo here do të jetë afër iniciativave të tilla që i fuqizojnë marrëdhëniet ndër fqinjësore”.

Drejtori i Agjencisë së Filmit të Maqedonisë tha se: “Maqedonia dhe Kosova kanë bashkëpunim shumë të thellë në fushën e filmit, dhe sot si rezultat kemi këtë marrëveshje shumë me rëndësi për të ardhme e filmbërësve tanë”.

“Ky është një moment shumë i veçantë, sepse nënshkruhet marrëveshja e parë e këtij lloji, dhe pikërisht me shtetin fqinjë me të cilin kemi një histori të shkëlqyeshme të bashkëprodhimit” u shpreh me rastin e nënshkrimit drejtori i QKK-së z. Arben Zharku.

Maqedonia është një ndër mbështetësit më të mëdhenj të kinematografisë Kosovare, vetëm brenda vitit të fundit katër projekte kanë gjetur mbështetje.

Kosova pritet të nënshkruaj marrëveshje të bashkëprodhimit edhe me disa shtete tjera fqinje./ KultPlus.com

Kosova e Shqipëria në Festivalin e Kanës, ministri Gashi takohet me artistë

Posted on by Kult Plus

Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Kujtim Gashi, vizitoi Pavijonin e Kosovës në Kanë, ku u prit nga Drejtori i Qendrës Kinematografike të Kosovës, Arben Zharku.

Në takim ishte edhe Kryetari i Qendrës Kombëtare të Kinematografisë së Shqipërisë, Ilir Butka. Të dy drejtorët e njoftuan Gashin për rrjedhën e punëve në Festivalin e Kanës dhe prezantimin e kinematografisë së Kosovës dhe Shqipërisë që po bëhet në tregun më të madh të filmit në botë.

Pastaj, siç thuhet në komunikatë, ministri zhvilloi edhe disa takime me udhëheqës të pavijoneve të vendeve të ndryshme e në theks të veçantë, takoi drejtorin e Fondit Izraelit të Filmit, Katriel Schorry, të cilin e falënderoi për ndihmën e veçantë që i ka bërë kinematografisë kosovare. Ministri takoi edhe përfaqësuesit e pavijonit të Turqisë ku takoi edhe artistët turq të cilët i inkurajoi të bashkëpunojnë edhe më shumë me Kosovë./ KultPlus.com

Gratë protestojnë në Festivalin e Filmit në Kanë (FOTO)

Posted on by Kult Plus

Dhjetëra yje femra të kinematografisë protestuan në Festivalin e Filmit në Kanë kundër diskriminimit gjinor në industri.

Cate Blanchett, Kristen Stewart dhe Jane Fonda ishin mes atyre që morën pjesë në demonstrimin mbi tapetin e kuq. Festivali prestigjioz i Kanës është vënë nën kritika se ka dështuar të përfshijë më shumë filma të prodhuara nga regjisore femra. Protesta vjen pas një periudhe trazirash në industri, pas akuzave të panumërta për ngacmime seksuale. Ky është i pari festival i filmit në Kanë që kur akuzat për abuzim seksual u hodhën kundër producentit Harvey Weinstein, vitin e shkuar.

Aktoret dhe regjisoret e filmave u kapën krah për krah dhe demonstruan në tapetin e keq dhe Cate Blanchett foli për pabarazitë gjinore në industrinë e filmit: “Prestigjiozia Palma e Artë i është dhënë 71 regjisorëve meshkuj, të shumtë për t’i përmendur me emër, por vetëm dy regjisoreve femra”.

Në protestë morën pjesë edhe anëtaret femra të jurisë së festivalit, aktore, regjisore dhe producente.

Akuzat për ngacmime seksuale ndaj figurave të njohura në industrinë e filmit kanë krijuar një debat publik për diskriminimin gjinor dhe ngacmimin seksual në shumë industri. Në ceremoninë e ndarjes së çmimeve Golden Globe, në janar, shumë yje filmash zgjodhën të visheshin me të zeza në shenjë solidariteti me viktimat e agresioneve dhe ngacmimeve seksuale./ top channel

Promovohet në Prishtinë libri që u përkthye në Burgun e Burrelit nga Nazim Saiti

Posted on by Kult Plus

Alberina Haxhijaj

Libri “Shënime nga bodrumi”, përkthimi i Nazim Saitit nga “Zapiski iz podpol’ja” i Fjodor Dostojevskit është promovuar sot në Prishtinë në Soma Book Station. “Shënime nga bodrumi” është i pari botim nga veprat e Dostojevskit që ka përkthye Nazim Saiti (1941 – 2001), shkruan KultPlus.

Përkthimi ky i bërë nga një i burgosur në 78-tën në Shqipëri e që nuk e kishte idenë se kur do të mbaronte komunizmi.

Një mënyrë e denjë për të kujtuar të artin sipas Sait Saitit, është përmes poezisë dedikuar përkthyesve. Kështu ai lexoi para të pranishmëve poezinë “Përkthyesit”, dedikuar Jorge Luis Borges dhe përkthyesve që nuk përthyejnë, nga poeti Juan Vincente Piqueras.

“(Përkthyesit)Thonë në gjuhën e tyne gjana që kurrë kjo gjuhë s’kish thanë ma parë, gjana që s’e dija se mundesha me thanë”, citoi ai fjalët e poezisë “Përkthyesit”.

E pasi që përfundon poezinë merr frymë thellë dhe fillon të flasë për të atin. Një të dashur që ai e ka humbur kur ka qenë 9 vjeçar. Ndërsa thekson se për këtë përkthim dëshiron të thotë dy fjalë rreth krijimtarisë në kushte të burgimit por edhe të krijimtarisë në kushte të totalitarizmit.

Kështu ai fillon të numëron shkrimtarët e njohur që veprat e tyre më të bukura i kanë shkruar nëpër burgje. Të tillë si Marko Poli por edhe vet Dostojevski, me veprën e tij debutuese “Shënime nga shtëpia e të vdekurve”, një përkthim ky po ashtu i Nazim Saitit por që ka humbur.

“Me e kontekestualizu këtë përkthim të ata që as nuk e përkrahin diktaturën por deri diku e kundërshtuan , një kundërshtim në heshtje sepse nuk e di më çfarë pretendimi të madh e ka përkthye, por i mbeti pezull si synim. Prandaj më e rëndësishmja besoj është se pavarësisht qarkut të mbyllur, pra është përkthyer në kushte të burgimit, ku pak njerëz mund ta ketë lexuar në kushte të burgimit, në burgun e Burrelit ku ishin pothuajse të gjithë intelektualët”, u shpreh ai duke shtuar se ky përkthimi ishte në vetvete edhe një lloj protestë përmes ironisë së fatit që edhe vet Dostojevski ishte një njeri që prej burgut i vetëdijesua dhe pa më shumë.

Ndërsa për gjuhën e cila sipas tij meriton po ashtu një tjetër kontekstualizim ai sqaroi se ajo është standardi i vjetër, gegërisht, më bazë shkodranishten.

E pas të birit të përkthyesit fjalën e merr aktori Tristan Halilaj, i cili para të pranishmëve lexoi hyrjen e këtij libri. Kështu ai bëri që fjalët e përkthyera nga gjyshi i tij, të jehonin në Soma Book Station, një vend ideal për promovimin e këtij libri i cili ishte rrethuar me libra të tjerë që tashmë kjo hapësirë posedon.

“Unë jam njëri i sëmurë…Unë jam njeri i keq. Njëri jo tërheqë. Mendoj se kam dhembje mëlçie. Megjithëkëtë, s’mendoj asnjë grimë për sëmundjen dhe ka mundësi të mos di saktësisht ku më dhemb. Nuk mjekohem dhe kurrë nuk jam mjekue, sidoqë respektojë mjekësinë dhe mjekët. Veç kësaj, unë jam jashtëzakonisht supersticiozë; por aq, ama, sa ta ndjej vetën të lirë me e respektue mjekësinë. Jam mjaft i arsimuar për të mos qenë supersticiozë, mirëpo ja që jam supersticiozë. Jo, për inat s’due të mjekohem …”, lexonte fjalët e përkthyera të Nazim Saiti, nipi i tij Tristani.

Përkthyesi Nazim Saiti është identifikuar shumë me shkrimtarin Dostojevskin pasi që ka përkthyer shtatë vepra prej tij. Ndërsa kjo është vepra e tij e parë që është botuar./ KultPlus.com

Elton Deda me fjalë të mëdha për Bushpepën: Mbaje kokën lart sepse për mua ishe vokalisti më i mirë i Eurovizionit

Posted on by Kult Plus

Mbrëmë është mbajtur finalja e Eurovisionit, që nxori fituese këngën e Izraelit. Këngëtari Elton Deda përmes një statusi mbrëmë ka shprehur përkrahjen dhe përgëzimet për Eugent Bushpepën.

KultPlus ju sjellë postimin e plotë të Elton Dedës:

Genti, je super artist. Nderove veten dhe sakrificat e tua qe nuk ti ka falur askush por i ke fituar vete me rrylin e fytit. Nga Eurovizioni do kthehesh me nje eksperience me te madhe, dicka qe do te te sherbeje ne karriere. Profesionistet te votuan dhe per pak nuk ishe ne 5-çe, por nuk mund te kesh zhgenjim pasi vetem nje budalla emotivo-superhormonal, nuk i kupton politikat e lepirjeve dhe servilizmave te “mesazheve glorioze” te ketij aktiviteti medioker. Une personalisht e kam shijuar kengen ne Festival dhe e shijova plotesisht edhe ne skenen fantastike te Lisbones. Mbaje koken lart sepse ( te pakten per mua), ishe vokalisti me i mire i Eurovizionit dhe djali modest qe kushedi se ç’heq te bashkejetoje me madheshtine e rocknrollit brenda teje. Per mua eshte mision i kryer dhe me sukses. Dua shume ti pershendes edhe Kolin, Kleartin, Rezin dhe gjithe stafin e RTSH-se qe te ka ndenjur afer ne Lisbone dhe te kane dhene zemer. Ne veçanti, dua tu them urimet me te mira, Denisit, Gertit, Gretes, Erioles te cilet kompletonin me profesionalizem dhe qetesi, garancine absolute te performances se kenges. Vazhdo te na kenaqesh. Miku qe te do te miren ( jo si te Vani me letra poshte deres)./ KultPlus.com

Kruja më e vizituara në 4 muajt e parë të vitit, me 25000 vizitorë të huaj

Posted on by Kult Plus

Kruja është një nga qendrat e rëndësishme turistike në Shqipëri.

Sipas statistikave të këtij viti të nxjerra nga drejtoria e shërbimit turistik në bashkinë e Krujës, këtë qytet e kanë vizituar rreth 305 mijë turistë vendas e të huaj.

Përgjegjësi i Zyrës së Informacionit Turistik të Bashkisë Drini Masha, e konfirmon këtë numër duke specifikuar se “… vetëm polakë e kanë vizituar qytetin tonë me rreth 56 mijë turistë, ndërsa vizitorët e huaj të ardhur kryesisht nga Europa, por edhe nga Amerika e Australia, e kalojnë shifrën mbi 105 mijë.”

I pyetur se për se vijnë në Krujë, Masha përgjigjet se ”… kanë lexuar dhe dëgjuar për historinë e këtij qyteti, që këtu ndodhet një muze për Heroin tonë Kombëtar, një muze etnografik, ndërtesa mesjetare dhe mbi të gjitha është pika historike më e afërt nga Tirana dhe Aeroporti “Nënë Tereza”.

Në Krujë, ruhet dhe një traditë: zejtaria tradicionale e prodhimit me dorë si, punimi i leshit, metalit dhe drurit.

Kruja, dallohet edhe për gatimet e saj të veçanta dhe tradicionale. Këto janë disa arsye që Kruja vizitohet kaq shumë”, – thotë Drini Masha.

Ndërsa drejtori i muzeut “Gjergj Kastrioti” Medi Hafizi, thotë se “… të huajt vijnë dhe kuriozohen nga historia e Skënderbeut dhe artifaktet, por dhe nga pozicioni gjeografik i qytetit.

Vetëm të ardhur nga vende të tjera të botës, na kanë vizituar vitin që shkoi rreth 200 mijë turistë”, – thotë Hafizi.

Kruja në 4 muajt e parë të këtij viti është vizituar nga 25,000 turistë të huaj.

Çdo ditë në Krujë ngjiten vizitorë vendas dhe të huaj, që interesohen për historinë e qytetit, për prodhimet dhe zejet krutane. /ata

Qarku i Korçës, vendi i perlave turistike në pritje të vizitorëve

Posted on by Kult Plus

Nga Vepror Hasani.

“Mjedise të kuruara, bregliqene të bukura, ujëra të pastra, ambiente pa ndotje akustike, ushqim tradicional të sigurt, akomodim sipas standardeve, masa mbrojtëse për jetën e njerëzve, informacion për gjithçka që u ofrohet vizitorëve dhe turistëve, vendosja e ciceronëve atje ku është e nevojshme, përmbushje e 10 rregullave të arta, të përcaktuara nga Këshilli i Ministrave”.

Kjo ishte kërkesa e prefektit të Qarkut Korçë, Dhori Spirollari, drejtuar kryetarëve të bashkive dhe drejtuesve të institucioneve vendore që kanë lidhje me turizmin. Gjithashtu prefekti Spirollari, kërkoi nga të pranishmit në takim, ndërhyrje të shpejtë dhe zgjidhje të problemeve të konstatuar gjatë viteve të kaluara me qëllim rritjen e numrit të turistëve dhe të atraksionit për qarkun e Korçës.

Përmes fjalës së tij, prefekti Spirollari tregoi se nuk do të bëhet asnjë lëshim në përmbushjen e kërkesave të parashtruara më sipër, pasi në të kundërt gjithsecili do të marrë përgjegjësinë për detyrat e pakryera. Kjo gjë ishte paralajmëruar prej tij që në fillim të këtij viti, kur ai tha: “Viti 2018 është një vit më detyra shumë të mëdha, kemi përballë integrimin me Bashkimin Evropian, hapja e negociatave do të thotë një punë shumë e madhe dhe me standard. Kjo është e vështirë por jo e pamundur…”.

Gjithashtu, prefekti bëri të ditur se kontrolli nga ana e Inspektorati Shtetëror të Shëndetësisë për cilësinë e shërbimeve që ofrohet prej hoteleve, bujtinave dhe kampeve, si dhe për akomodimin dhe ushqimin në zonat turistike, do të jenë të pranishme para fillimit dhe gjatë sezonit turistik.

Nga sa më sipër, kuptuam se qarku i Korçës është bërë gati për pritjen e vizitorëve vendas dhe të huaj.

Megjithatë, për të mësuar më shumë mbi sezonin turistik veror të këtij viti, ne patëm këtë bisedë me prefektin e qarkut Korçë, Dhori Spirollari:

Aktualisht, a jeni gati për sezonin e ri turistik?

Sigurisht që po. Punën përgatitore për sezonin turistik të verës e kemi filluar herët. Sot mjediset dhe bregliqenet e Prespës dhe të Pogradecit janë shumë më të pastra në krahasim me vitet e kaluara, por kjo nuk na lejon të bimë në qetësi. Pastërtinë e ujit të liqenit të Pogradecit e kemi nën kontroll, kemi kërkuar analizat nga institucionet dhe marrjen e masave për personat përgjegjës që shkaktojnë ndotjen. Aktualisht janë përcaktuar vendet për kullat dhe numrin e rojeve për shpëtimin e jetës së njerëzve që frekuentojnë liqenin. Bashkitë kanë marrë kërkesën tonë për të përcaktuar vendet dhe oraret ku do të zhvillohen aktivitetet”.

Sa i preferuar është qarku i Korçës prej të huajve?

Qarku i Korçës i ka të gjitha mundësitë të jetë një vend turistik i preferuar, ku askush të mos mbetet i zhgënjyer, pasi nuk i mungojnë vendet historike, gjetjet arkeologjike, ndërtimet e vjetra përgjatë rrugës Egnatia, ku ka kaluar ajo, siç janë urat, etj. Në hapësirën e këtij qarku, prej Qafës së Thanës deri në Leskovik gjen të papritura nga më të këndshmet jo vetëm historike por edhe bukuri natyrore. Aktualisht qarku ynë vizitohet nga italianët, gjermanët, grekët, holandezët, çekët, suedezët etj dhe nga shumë banorë të qyteteve tona. Numri i bizneseve për akomodim dhe ushqim vjen gjithnjë në rritje. Kemi menduar gjithashtu edhe për vendosjen e një ciceroni në tumën e Kamenicës, e cila tashmë ka vizitorët e vet të shumtë.

Çfarë e tërheq një të huaj, në qarkun e Korçës?

Qarku i Korçës është një vend mjaft atraktiv. Një i huaj mund të gjejë në këtë qark ajrin e pastër, klimën e shëndetshme, ngjitje në mal, ujë të pastër burimesh, gatime tradicionale, veshje popullore, panaire të ndryshme me prodhime bujqësore, punime druri, qeramike, balte, qëndistari, thurrje me thupra etj, të cilat organizohen çdo vit dhe në periudha të ndryshme.

Qarku i Korçës ka qytete të vogla, si Maliqi, Erseka, Leskoviku etj, ç’sukses mund të kenë qytete të tilla?

Deri para pak kohësh mendohej se qytete të vogla, si Erseka, Leskoviku apo Maliqi nuk mund të zhvillonin turizmin, pasi nuk ishin të vizitueshme nga vendasit dhe aq më pak nga të huajt. Por tashmë nuk mendohet më kështu. Qytetet e vogla po vizitohen jo vetëm nga banorët e qyteteve të tjera, por edhe prej të huajve Përgjigjet e tyre kanë qenë: “Erseka është qytet i vogël por shumë i qetë, ka një qendër shumë të bukur, një muze historik dhe etnografik të pëlqyeshëm me 600 objektesh”. Por nuk është vetëm kjo, në qytetet e vogla vërehet shpejt mikpritja, miqësia dhe respekti i treguar, gjë që e bën vizitorin të ndihet mire dhe të ruajë kujtime të bukura.
Gjithashtu pranë këtyre qyteteve gjen pyje të bukura, lokale, fusha hipzmi, argëtime të tjera dhe gjelbërim pa fund gjatë stinës së verës. Sipër qytetit të Ersekës gjendet fshati Rehovë me banesat karakteristike, i pastër, me kalldreme, ofron gatime tradicionale, bukuri të veçanta të malit Gramoz.

Megjithatë, sërish mbeten qytete të vogla?

E vogël është dhe Prespa e Vogël por është një perlë që lë të mrekulluar, ashtu siç të lë me tavën e saj të krapit. E vogël është edhe Dardha, por vijon të mbetet e frekuentuar në çdo stinë të vitit. Shkëlqimi i saj do të jetë i madh në vitet që vijnë. Nuk mund të thuhet e vogël as për Voskopojën me kishat e saj, që vizitohen nga gjithë të huajt që vijnë në Shqipëri, dhe as për Vithkuqin që të shfaq pamje të ralla që të mbeten gjatë në mendje. Si mund ta quajme të vogël Drilonin, një perlë tjetër kjo, vetëm pak kilometra larg nga qyteti i Pogradecit. Nëse do të vijonim me Linin e vende të tjera do të zgjateshim shumë. Detyra jonë mbetet të tregojmë më shumë vëmendje dhe më shumë investime. Kurse Pogradeci mund të quhet pa frikë një qytet i madh përsa i përket turizmit dhe historisë së lashtë që ka, i populluar që nga periudha neolitike./ KultPlus.com

Fluturimi me fjalën

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Gazmend Papa – (në kujtim të Yllka Domit).

Pse ky lot zotim ky mallëngjim ky shi
s`vritet kurrë ajo që veç është bërë ti

shi bie degës së var` të qershisë në sy
a s`u shua etje e tokës së lashtë me gjak
a s` çeli hiri yt në lule guri në çabrat

në muzikë shiu ik flakës së ëndrrës ereniku
e ti fluturon me dallëndyshet nga ylli
për ritëm të fjalës gjaku nga rikthehet

e kalliri yt i flokut valëvit për ballë
tiktak i dhembjes bie zemrës vërdallë

Nga libri “Darka për dy vetë”, 2009

Në shqip nuk duhet të fillojë fjalia me por dhe me prandaj

Posted on by Kult Plus

Shkruan Anton Nikë Berisha.

(Dukuri të gjymtimit dhe të shëmtimit të gjuhës sonë)

0 Dukuria e përdorimit të fjalëve të huaja, kur e kemi fjalën në gjuhën tonë, përligj shëmtimin dhe rrënimin e gjuhës

Krahas dukurive të shëmtuara që e cilësojnë rrjedhën e përditshmërisë sonë, janë dhe disa dukuri që dëshmojnë për gjymtime dhe shëmtime të gjuhës sonë – të vetmit përbërës të qenësishëm kombëtare që na dallon nga të tjerët. Këto gjymtime dhe shëmtime i vërejmë në punime të autorëve të ndryshëm, qoftë të botuara në gazeta dhe revista, qoftë në botime të veçanta, sidomos në përkthimet letrare.

Gjymtimi dhe shëmtimi i gjuhës sonë të shkruar sot përligjet sidomos përmes dy mënyrave:

1. përmes shtjellimit gjuhësor sintaksor dhe
2. përmes përdorimit të panevojshëm të fjalëve dhe të shprehjeve të huaja.

Të dy mënyrat janë të dëmshme dhe me pasoja të mëdha.

Është e njohur se leksiku (fjalët) është thesari i një gjuhe, po natyrën e mirëfilltë të saj e bën shtjellimi sintaksor. Me një fjalë, vetëm me mënyrën e shtjellimit të fjalisë, pra në rrafshin sintaksor, përligjet burimësia dhe veçantitë e një gjuhe kombëtare.

Në këtë rrjedhë, po veçoj këtu vetëm dy raste që dëshmojnë shëmtimin e gjuhës sonë: fillimi i fjalisë me por dhe me prandaj.

Të dyja këto fjalë janë lidhëse dhe është e çuditshme që jo vetëm autorë të rëndomtë, por edhe gjuhëtarë i përdorin këto forma.

Dukurinë e kam vërejtur sidomos në përkthimet tona letrare. Brenda një romani të përkthyer, fjala vjen, fjalia fillon me qindra herë me por. Në qoftë se do t’i lejonim vetes dhe ta hiqnin por-in në fillim të fjalisë, në qenësi nuk do të mungonte asgjë. E njëjta gjë do të ndodhte sikur në vend të pikës të vinim një presje dhe fjalinë ta vazhdonim me por (natyrisht duke e shkruar me germë të vogël).

Rëndom lidhëset por dhe prandaj vijnë pas fjalisë kryesore dhe pas presjes. Këtë rregull e gjejmë të thuash në secilën libër të mirëfilltë të sintaksës së gjuhës sonë.

Edhe në fjalorin e gjuhës shqipe jepen një varg shembujsh ku lidhëset por dhe prandaj përdoren pas presjes (natyrisht këtu nuk e shoh të arsyeshme të sjell ndonjë shembull).

Po kështu përdorimi i fjalëve të huaja përligj një shëmtim dhe një rrënim të madh të gjuhës sonë të bërë nga ne vetë. Në qoftë se përdorimi i fjalëve në disa shkenca fundamentale si në kimi, fizikë, astronomi e të ngjashme është deri diku i arsyeshëm (kur na mungojnë fjalët), në veprat letrare poetike kjo nuk arsyetohet në asnjë mënyrë. Shkrimtari i mirë, gjurmues i mirëfilltë i leksikut dhe i shtjellimit të tekstit, i gjen shprehjet poetike me kuptime të përafërta apo të ngjashme. Tek e fundit në një vepër letrare të shkruar në gjuhën shqipe, shkrimtari nuk çmohet për diçka tjetër, por për pasurinë dhe për pastërtinë e gjuhës që përdor, sidomos të gjuhës poetike.

Nuk janë vetëm fjalët që e shëmtojnë të shprehurit poetik të veprave të shkruara në gjuhën tonë, si favor, objektiv, transparent, surprizë, lavaman, denoncim, kadaver, çimiter, dimension, konservoj, preferim, disheza etj. po shprehjet e tëra që e shkatërrojnë mirëfilli dhe prozën më artistike: ia bëri një favor, e kishte shtatit teknikisht, e arriti objektivin e të ngjashme.

Në fund po e përsëris një mendim që e kam thënë në studimin tim “Poetika e fjalëve të gurta – Qasje veprës poetike të Azem Shkrelit” (Argeta LMG, Tiranë 2011): krijuesi që gjakon dhe shpreh rrafshin më të lartë poetik, shpreh rrafshin më të lartë të vetëdijes kombëtare.

Prishtinë, prill 2018