Disa thënie nga Anatol France:

Të gjitha ndryshimet, edhe ato më të dëshiruarat, kanë melankolinë e tyre; sepse ajo çfarë ne lëmë pas nesh, është një pjesë e jona; ne duhet të vdesim ndaj një jete, përpara se të hyjmë në një jetë tjetër.

Shansi është ndoshta pseudonimi i Zotit, kur ai nuk dëshiron të firmosë.

Ekzistenca do të ishte e patolerueshme, nëse nuk do të ëndërronim kurrë.

Librat e historisë që nuk përmbajnë gënjeshtra, janë tmerrësisht budallenj.

Unë parapëlqej më mirë trallinë e entusiazmit se indiferencën e zgjuarsisë.

E falënderoj fatin që më lindi të varfër. Varfëria më mësoi mua vlerat e vërteta të dhuntive të dobishme për jetën.

Edhe sikur një milion veta ta thonë një marrëzi, ajo është prapë marrëzi.

Nëse rruga është e bukur, le të mos pyesim se ku na çon.

Injoranca dhe gabimi janë të domosdoshëm për jetën, si buka dhe uji.

Në art, si në dashuri, instinkti mjafton.

Pafajësia më së shumti është fat i mirë dhe jo virtut.

Ironia është kënaqësi e reflektimit dhe përjetim i zgjuarsisë.

Është më mirë të kuptosh pak se të keqkuptosh shumë.

Është në thelbin e njeriut të mendojë zgjuarsisht dhe të veprojë në mënyrë absurde.

Njeriu nuk është kurrë i lumtur, përveç me çmimin e njëfarë injorance.

Shkollimi nuk ka të bëjë shumë me çfarë kemi mbushur kujtesën, as me sa shumë ne dimë. Aika të bëjë me aftësimin për të dalluar midis çfarë dimë dhe çfarë nuk dimë.

Një shkollim që nuk e kultivon dëshirën është një shkollim që e përjashton mendjen.

Besimtarët e përkushtuar janë të siguruar në shkallë të lartë kundër rrezikut të disa sëmundjeve neurotike; pranimi i neurozës universale nga ana e tyre ua kursen atyre mundësinë e një neuroze personale.

Vetëm të varfërit paguajnë me para në dorë, dhe jo nga virtuti, por ngaqë atyre iu mohohen huatë.

Është mirë që zemra të jetë naive dhe mendja të mos jetë.

Të dashuruarit që dashurojnë vërtetë, nuk e mbajnë shënim lumturinë e tyre.

Natyra nuk ka parime. Ajo nuk bën ndryshime midis së mirës dhe së keqes.

Mos jep kurrë libra, sepse askush nuk t’i kthen ato; të vetmit libra që i kam në bibliotekë janë ata që të tjerët m’i kanë dhënë mua.

Nëntë të dhjetat e edukimit janë inkurajim.

Nuk ka qeveri pa censorë; dhe atje ku shtypi është i lirë, askush nuk do ta donte

Nga të gjitha përkufizimet që i janë bërë njeriut, më i keqi është ai që e shikon atë si një kafshë të arsyeshme.

Një gjë më shumë se gjithçka i zbukuron mendimet e njerëzve, dhe kjo është rrëmuja. Një mendje që nuk është e ndërlikuar më irriton dhe më mërzit mua.

Vetëm burrat që nuk janë të interesuar për gratë, janë të interesuar për veshjet e grave. Burrat që iu pëlqejnë gratë nuk ua shikojnë kurrë veshjet.

Feja ia ka bërë dashurisë një shërbim të madh kur e ka shpallur atë mëkat.

Heshtja është magjia e budallenjve.

I matur është ai njeri që as shpreson, as ka frikë nga ngjarje të tilla që përcaktojnë të ardhmen.

Njeriu mesatar nuk do çfarë të bëjë me këtë jetë, megjithatë dëshiron një jetë tjetër që do të zgjaste përgjithmonë.

Librat të cilët gjithkush i admiron janë ata të cilët akush nuk i lexon.

Budallai e mendon veten se është i zgjuar, por i zgjuari e di veten se është budalla.

Kritik i mirë është ai që i lidh aventurat e shpirtit të tij në mesin e kryeveprave.

Virtuti më i madh i njeriut është ndoshta kureshtja.

Vuajtja! Ne ia detyrojmë asaj të gjithë të mirën brenda vetes, gjithçka që i jep vlerë jetës; ne ia detyrojmë asaj mëshirën, ia detyrojmë guximin, ia detyrojmë të gjitha virtutet.

Ligji, në barazinë e tij të përkryer, ua ndalon të pasurve si dhe të varfërve të flenë poshtë urave, të luten në rrugë dhe të vjedhin bukë.

E vërteta është se jeta është e mrekullueshme, e tmerrëshme, magjepsëse, e ëmbël, e hidhur, dhe kjo është e gjitha.

I gjithë arti i mësimdhënies është vetëm art i nxitjes së kureshtjes natyrore të mendjeve të reja me qëllim që të kënaqin të ardhmen e tyre.

Për t’i përmbushur gjërat e mëdha, ne nuk duhet vetëm të veprojmë, por edhe të ëndërrojmë; jo vetëm të planifikojmë, por edhe të besojmë.

Përfytyrimi është gjithçka, dija nuk është asgjë.

Shetitjet në natyrë e rivendosin harmoninë zanafillore, e cila dikur ekzistoi midis njeriut dhe universit.

Lufta do të zhduket vetëm atëherë kur njerëzit nuk do të marrin pjesë në asnjë lloj dhune dhe do të jenë gati të vuajnë çdo persekutim që d t’iu sjellë kjo mungesë. Kjo është e vetmja mënyrë për ta shfuqizuar luftën.

Ne nuk i durojmë njerëzit kur flasin për veten, por ajo është tema që e trajtojnë më mirë.
Ajo që na frikëson më shumë në një njeri të çmendur është të biseduarit e tij të shëndoshë.

Pa gënjeshtra njerëzimi do të rrënohej nga dëshpërimi dhe mërzia.

Njeriu mëson të flasë duke folur, të studiojë duke studiuar, të vrapojë duke vrapuar, të punojë duke punuar; në të njëjtën mënyrë ju mësoni të duheni duke dashuruar./Elida Buçpapaj/

15 prill 1945. Lemi Kokalari ishte 23 vjeç dhe kryente shërbimin ushtarak pranë U.S. Army Air Corps, kur u lidh në martesë me Drita Pashun, atëherë 21 vjeçe. Ata do të jetonin rreth 50 vjet këtë marrëdhënie të bukur. Pak para se të ndronte jetë, disa muaj para se të festonin 50-vjetorin e martesës, Lemiu do të shkruante letrën e fundit ku i kujtonte edhe një herë Dritës se ishte dashuria e vetme e jetës së tij. Disa pjesë nga letra, janë si më poshtë:

“Ne kishim uljet dhe ngritjet tona, por nëse do e jetoja edhe një herë sërish jetën time, nuk do të kishte asnjë tjetër për mua, por veç ti. Do të kthehem pas, kur të pashë të parën herë në Rrugën Norfolk, kur ti ishe rreth 14 vjeç dhe unë rreth 16 vjeç, dhe megjithëse isha shumë i ri për të menduar për martesën, thashë me vete, ‘ajo është’.

Pastaj kaluan disa vjet, ti ishe rreth 16 vjeç ndërsa unë pothuaj 18 vjeç, kur shkuam së bashku në kinema. Nuk mbaj mend se si e bëmë të mundur, por ne e bëmë. Kjo ishte dalja jonë e parë së bashku. Në film unë isha aq nervoz dhe atë natë nuk fjeta fare. Pyesja veten se çfarë mendoje për mua, dhe kur do të mund të dilnim përsëri. Mezi prisja të të shihja përsëri. Në ato ditë, siç e di, nuk ishte kaq e lehtë.

Familja jote ishte larguar nga Norfolk Street dhe ne qëndruam larg për disa vite. Unë nuk e kisha guximin për të ardhur në shtëpinë tënde, edhe pse shumë herë më tundonte ky mendim. Me kalimin e viteve, ne u takuam aty-këtu, por me distancën, shkollën dhe punën, ne ishim të ndarë, megjithëse të kisha gjithmonë në mendje.

Pastaj erdhi lufta, dhe unë shkova në ushtri. Nga kampi im të shkrova një letër. Nuk mbaj mend nëse më shkrove edhe ti, apo jo, por unë mora një kuti me karamele nga ju. Unë e di që ti dhe familja jote dërguat kuti të tilla për të gjithë djemtë shqiptarë në shërbim, por unë e mora kutinë time si personale.

Dhe po atë çast unë mendova që në vizitën e ardhshme në shtëpi do të vija në shtëpinë tënde, gjë që e bëra dhe lidhja jonë filloi. U ktheva në bazën e ushtrisë duke menduar se e përfundova qëllimin tim. Kështu që unë vazhdoja të shkruaja. Nga ky moment fillova të vija në shtëpi më shpesh, kur më në fund arritëm të njiheshim mirë njëri-tjetrin. Çdo gjë ndodhi shpejt deri në lidhjen në martesë. Ëndrra ime kishte ndodhur vërtet. Unë kurrë nuk kam dashur askënd përveç teje”. /Shqip/KultPlus.com

Në momentet më vë vështira, letërsia mund të jetë ilaçi më i mirë. Telegrafi sjell pjesë të debatit të veçantë të organizuar nga BBC Culture, me shkrimtarë të njohur të Anglisë.

Ditët e fundit ishin të tmerrshme për Theresa Mayn. Ajo shpejtë do të jetë ish-kryeministre, por pasi do ta lë Numrin 10, cilët libra mund të lexojë për të zbutur shpirtin e trazuar?

Mund të fillojë me romanin klasik të vitit 1978, të shkrimtarit amerikan Hubert Selby Jr, “Rekuiem për një ëndërr”, të cilën e sugjeron “biblioterapistja” Ella Berthoud. Rrëfimi për katër njerëz që në mënyra të ndryshme e luftojnë varësinë nga droga – më vonë i përshtatur në film, në fillim të mijëvjeçarit – mund të jetë “i zymtë, por mendoj se do të lidhet me të”, thekson Berthoud. “Mesazhi i përgjithshëm i librit është që të përpiqemi t’ju përmbahemi parimeve; ta kapin momentin edhe një herë. Ndaj, shpresoj se do ta lexojë dhe se do të ndjehet e pastruar dhe e ripërtërirë”.

Ky rekomandim erdhi gjatë një diskutimi interesant për vlerën terapeutike të romaneve. Nën moderimin e shkrimtares dhe gazetares së BBC-së, Hephzibah Anderson, paneli i debatit me temën “Shërimi tekstual: A mund të shërojë proza letrare?”kishte Berthoudin, autore dhe agjente letrar, e cila dha këshilla personale për lexim dhe mendimet sesi letërsia përmirëson shëndetin mendor. Në debat me të ishin edhe romancierët Jessie Burton dhe Alex Wheatle.

Pra, si mundet libri të të ribalancojë?

Mbi të gjitha, siç u pajtuan panelistët, librat ofrojnë një formë të arratisjes, që është më intensive sesa çdo formë tjetër arti.

“Me një shfaqje filmike ose televizive ju jepen pamjet, kurse me një roman e shpikni vetveten, ndaj është një ngjarje më e fuqishme sepse ju jeni të përfshirë aty”, theksoi Berthoud.

Wheatle ofroi një shembull të fuqishëm të efektit transportues të prozës letrare, kur kujtoi zbulimin e “Hakëllberi Finit” të Mark Twainit, teksa jetonte në një shtëpi për fëmijë në jug të Londrës. “Libri ishte vendi ku mund të ikja nga trazirat e mia të përditshme. Të paktën mund të fshihesha nën mbulesa, me pishtarin tim të vogël, të kaloja nëpër ato faqe e të imagjinoja se isha lundrues në Misisipi, në një anije me avull ku unë merrja vendimet e mia se kur do të haja e kur do të pushoja”.

Me tregimet e strukturuara, romanet mund të sjellin rend në një mendje të çrregulluar. Burton i tha audiencës së mbledhur se romanet e saj të preferuar për t’u lexuar gjatë kohëve të turbullta, ishin ato të serisë së CJ Sansomit, për misteret historike të Anglisë së kohës së dinastisë Tudor. Kur pak vite më parë, suksesi i debutimit të Burtonit – vepra “Miniaturisti” – shkaktoi një episod të ankthit, ishte Sansomi ku u kthye për ngushëllim: “Duke u përfshirë në komplot të zymtë që ju mund të përpiqeni ta zgjidhni, ky është aktivitet i zhvendosjes nga zhurmat e mendjes suaj”, shpjegoi ajo.

Paneli ishte gjithashtu i bashkuar në mendimin se letërsia nuk duhet të jenë doemos e lumtur – në fakt ajo mund të jetë pozitivisht e zymtë. Wheatle kujtoi se kur rritej, babai do t’i tregonte për fëmijërinë e tij në Xhamajkë, kur një “tregimtar shkonte nga fshati në fshat, veçanërisht në kohët e korrjes, dhe se ata do të interpretonin tregimet e skllavërisë. Kjo pjesë është shumë e zymtë, por gjithashtu afirmon luftën që njerëzit kanë kaluar”.

Rileximi i romaneve të preferuara mund të ofrojë një lloj biblioterapie të veçantë. Berthoud tha se ajo kishte marrëdhënie të vazhdueshme me “Tesin e D’Erbervilëve” të Thomas Hardyt. “Herën e parë që e lexova, kur isha 15 vjeçe, me të vërtetë identifikohesha me Tesin, dhe herën e dytë, 10 vjet më vonë, pashë se isha pasive siç ishte ajo. Dhe, pastaj e lexova edhe 10 vjet më vonë dhe fillova të kuptoja përsëri disa nga vendimet e mia. Ka diçka te rikthimi në një libër, përmes jetës tuaj, gjë që është tepër e dobishme – ju e njihni veten më mirë, sepse i vizitoni shtresat që keni pasur gjatë viteve, si një qepë”.

Duke menduar për lexuesit më të rinj, letërsia mund të luajë rol të rëndësishëm në trajtimin e krizës së shëndetit mendor, që është gjithnjë e më shumë pjesë e temave në botë. Tani ekzistojnë gjithnjë e më shumë romane për të rinj, që mund të ndihmojnë adoleshentët t’ju drejtohen çështjeve me të cilat ata mund të merren në jetën e tyre të përditshme, që nga ngacmimi e deri te droga, çështjet transgjinore dhe çështjet e përjashtimit social. Berthoud përmendi romancierët Juno Dawson, Melvin Burgessdhe Malorie Blackman që mund të jenë më të dobishëm që të shtyjnë fëmijët për të folur për “çështjet që mund të ndodhin në jetën e tyre, por që nuk kanë qenë në gjendje t’i artikulojnë. Unë me të vërtetë mendoj se një libër mund të jetë sëpata që thyen detin e ngrirë brenda nesh, siç ka thënë Kafka, dhe kjo është e vërtetë për çdo moshë”.

Por, derisa leximi sjell përfitime të padyshimta psikologjike, ç’të themi për shkrimin?

Wheatle dhe Burton pranuan se jeta e një shkrimtari mund të jetë një qese e përzier – e të mirës dhe të keqes. Nga njëra anë, siç sugjeroi Wheatle për shkrimet e tij mbi përvojat gjatë kujdesit, kjo mund të jetë një mënyrë e shkëlqyer për të përpunuar dhe për të zbrazur traumat emocionale. Nga ana tjetër, siç tha Burton, “akti i shkrimit është jashtëzakonisht i izoluar dhe ju jeni vetëm për javë, muaj e vite. Isha një aktore, e kjo ishte eksperiencë bashkëpunuese, përvojë që më mungon shumë… paradoksi është që libri juaj lexohet nga mijëra njerëz, por nuk jeni atje për ta dëshmuar këtë; nuk bëni koncert për këtë, kështu që është ndjesi shumë e çuditshme”.

Në fund, duke parë ndikimin që një libër mund të ketë në mirëqenien e lexuesve, kjo është gjëja më e mirë për mirëqenien e një shkrimtari. Wheatle kujtoi një reagim të pazakontë dhe të mirë që ai merr kohët e fundit. “Ajo tha: ‘Alex, e dua librin, më bëri të merrem me poçeri. Mendova se ‘nuk ka asgjë për poçerinë’ në libër. Por, ajo gjithmonë donte të merrej me poçeri dhe meqë heroina kalon në shumë pengesa në jetën e saj dhe ajo përpiqet t’ia dalë si të mundet, kjo e ka frymëzuar atë. Rralë merr këtë lloj reagimi, por kur e merreni bindesh se kjo është arsyeja se pse merremi me këtë punë. /Telegrafi/KultPlus.com