John Winston Ono Lennon lindi më 9 tetor 1940. Ishte muzikant anglez i zhanrit rok, tekst-shkrues, autor, dhe aktivist paqe që ka marrë famë në mbarë botën si njëri nga anëtarët themelues të ‘The Beatles’.
Me Paul McCartney, John Lennon formoi një nga partneritetet tekstshkrues më me ndikim dhe më të suksesshëm të shekullit XX. Ai është i renditur nga Billboard si tekstshkruesi i dytë më i mirë pas McCartney.
Ai kishte emrin e presidentit Churchill, një djalë i lindur në Liverpool, në Luftën e Dytë Botërore. Mamaja e tij Xhulia, siç thoshte ai, i jepte arsye për të jetuar. Por, kur prindërit e tij, Xhulia dhe Alfred Lennon u divorcuan, ai shkoi të jetonte me tezen e tij.
Ai ishte me nota të mira në mësime, por me vdekjen e xhaxhait të tij Xhorxh, ai filloi të ndryshonte. Gjatë asaj kohe ai kishte formuar bandën “The QuarryMen” me shokët e tij të fëmijërisë.
E dashura e tij Synthia, më vonë u bë gruaja e tij dhe me të lindi 1 djalë, Xhulianin, (Emri iu vu për nder të nënës së tij, Xhulias, pak kohë pasi vdiq.) Më vonë ai u nda nga Synthia dhe u lidh me artisten japoneze Yoko Ono.
Lennon zbuloi një natyrë rebele dhe të ashpër në muzikën e tij, në film, në libra, në konferenca shtypi dhe intervista. Ai ishte kundërshtues përmes punës së tij si aktivist paqe, së bashku me gruan e tij Yoko Ono. Pas suksesit me ‘The Beatles’, Lennon gëzoi një solo karrierë të suksesshme me albumet si ‘John Lennon/Plastic Ono Band’ dhe ‘Imagine’ dhe këngë të tilla si “Give Peace a Chance” dhe “Imagine”.
Pas një vetë imponimi për të dalë në pension për të rritur djalin e tij Sean, Lennon rishfaqet me albumin ‘Double Fantasy’, por u vra më pak se një muaj pas lëshimit të albumit, album i cili në vitin 1981 fitoi ‘Grammy Award for Album of the Year’.
John Lennon u vra mbrëmjen e së hënës, më 8 dhjetor 1980. Ai u qëllua dhe u vra nga Mark David Chapman në arkën e Dakotës, në Nju Jork.
Lennon sapo ishte kthyer nga Record Plant Studio me gruan e tij, Yoko Ono. Pasi mori katër plagë të mëdha, Lennon vdiq pas mbërritjes në Spitalin Roosevelt. Pak pasi stacionet e lajmeve lokale raportuan për vdekjen e Lennon, turmat u mblodhën në Spitalin Roosevelt dhe përpara Dakotës.
Chapman u deklarua fajtor për vrasjen e Lennon dhe u dënua me burgim për 20 vjet.
Në vitin 2002, të anketuarit në një sondazh të BBC për 100 Greatest Britons votuan Lennon-in të 8-in. Në vitin 2004, revista Rolling Stone e renditi Lennon-in të 38-in në listën e “The Immortals: The Fifty Greatest Artists of All Time” (The Beatles qenë të parët).
Ai gjithashtu u rendit këngëtari i pestë më i mirë i të gjitha kohërave nga Rolling Stone në vitin 2008. / KultPlus.com
Kisha e Manastirit ‘Lindja e Shën Mërisë’ në fshatin Vodicë, Berat është propozuar nga DRTK-Berat për marrjen e statusit juridik monument kulture si rrjedhojë e punës gjurmuese, dokumentuese dhe studimore.
Kisha e Manastirit Lindja e Shën Mërisë është kishë njënefëshe, me përmasa të brendshme 9,3 x 5,6 m, është i mbuluar me çati druri dhe tavan të sheshtë. Ndërtuar në vitin 1777 dhe pikturuar në vitin 1805 sipas mbishkrimeve, transmeton KultPlus.
Sipërfaqja e kishës njënefëshe është 76 m², ndërsa po të përfshijmë narteksin dhe paraklisin e Shën Harallambit, duke e parë si një ndërtim të vetëm, ky objekt shkon në një sipërfaqe prej 177 m².
Faza e I-rë – Shek. XIII, gjurmët e absidës me teknikën e kluasonazhit; Faza e II-të – Rindërtim i kishës në vitin 1777; Faza e III-të – Ndërtim i paraklisit (kishëzës) së Shën Harallambit në fillim të shek. XIX; Faza e IV-t – Ndërtim i narteksit në vitin 1926; dhe Faza e V-të – Vitet ’90 të shek. XX./atsh/ KultPlus.com
Fjalimi i Çarli Çaplinit konsiderohet si një prej fjalimeve më të fuqishëm në histori. Duke marrë parasysh referencat antinaziste që përmban fjalimi dhe faktin se është publikuar në vitin 1940, kohë kjo kur Hitleri ishte ende gjallë dhe në pushtet.
Fjalimi
Më vjen keq, por unë nuk dua të jem perandor, s’është punë për mua. Unë s’dua as të pushtoj as të drejtoj njeri. Do doja t’i ndihmoja të gjithë sa më shumë të mundesha, çifutët, të krishterët, paganët, të zinjtë e të bardhët. Të gjitha ne qeniet njerëzore do të donim t’i ndihnim po të mundeshim, qenia njerëzore është ndërtuar kështu. Ne duam t’i japim lumturinë të afërmit tonë, jo ta shtyjmë në të keqe. S’duam as të urrejmë as të poshtërojmë njerëz në këtë botë.
Secili prej nesh ka vendin e tij në tokë, e natyra është e pasur, ajo mund t’i ushqejë të gjitha qeniet njerëzore. Të gjithë mund të kemi një jetë të bukur dhe të lirë por këto i harrojmë. Lakmia e ka helmuar shpirtin e njeriut, e ka bllokuar botën me urrejtje, na ka bërë të biem në gropë të varfërisë e në rrëketë e gjakut. Edhe shpejtësinë që e zhvilluam, e zhvilluam për t’u mbyllur në vete. Makineritë që i kemi me bollëk, na kanë lënë në batakun e pakënaqësive.
Dija na bëri të ktheheshim në cinikë. Jemi kthyer në jo-njerëzorë, me ndihmën e forcës së inteligjencës mendojmë shumë dhe nuk ndiejmë sa duhet. Jemi mekanizuar shumë, e na mungon njerëzillëku. Jemi shkolluar shumë por na mungon zemërbutësia dhe mirësjellja. Pa këto cilësi njerëzore, jeta s’është veçse dhunë dhe gjithçka është e humbur. Avionët edhe radiot na afruan me njëri-tjetrin por këto shpikje nuk do ta gjejnë kurrë kuptimin e tyre të vërtetë veçse në lumturinë e qenies njerëzore, veçse në vëllazërimin, në miqësinë dhe bashkimin e gjithë njerëzve.
Në këtë moment zëri im arrin miliona njerëz në gjithë botën, miliona burra, gra e fëmijë të dëshpëruar. Viktima të një sistemi që i torturon të dobëtit dhe i burgos të pafajshmit. Ja ku ua them te gjithë atyre që kanë vesh të më dëgjojnë : Mos u dëshpëroni ! Mallkimi që është mbi ne s’është veçse produkt kalimtar i sjelljeve, zemërimi i atyre që kanë frikë nga progreset që arrihen nga Njerëzimi. Urrejtja do të zhduket dhe diktatorët do të vdesin, e pushteti që ua kishin marrë njerëzve do t’i kthehet sërish njerëzve. E derisa për lirinë ende e japin jetën, ajo s’ka për t’u mposhtur. / KultPlus.com
Letërsia botërore ka shumë autorë të cilët me veprat e tyre ndryshuan historinë dhe jo vetëm, letërsia ka vepra që ndryshuan historinë e mendimit kritik, vetë letërsinë e artin në përgjithësi, shkruan KultPlus.
Martin Puchner, autor i librit “Fjala e shkruar: Si i dha letërsia formën historisë së botës”, përzgjedh dhjetë librat, që ai beson se kanë patur një ndikim të fortë në kursin e historisë botërore.
Epi i Gilgameshit
“Epi i Gilgameshit” është teksti i parë i rëndësishëm në letërsinë botërore, dhe një shembull i përsosur i fuqisë së tregimeve të shkruara, për të formësuar historinë. Duke forcuar kohezionin kulturor në të gjithë rajonin, Epi ndihmoi në ruajtjen e perandorisë më të hershme territoriale.
Shkruar në kuneiform, ai u zhduk pa lënë gjurmë, sepse nuk u përkthye kurrë në ndonjë sistem tjetër të shkrimit, derisa u rizbulua aksidentalisht dy mijë vjet më vonë. Saddam Husseini, një student i etur i historisë, shkroi një përshtatje në formë romani të Epit. Për habinë e tij të madhe, Epi nuk arriti të siguronte mbijetesën e regjimit të tij.
Bibla e Ezrës
Tekstet e shkruara u bënë gjithnjë e më të rëndësishme për jetën e hebrejve, gjatë mërgimit në Babiloni, vendi më i shkolluar mbi tokë në atë kohë. Kur shkruesi i quajtur Ezra i udhëhoqi pasuesit e tij përsëri në Jeruzalem, ai i mbante lart fletushkat e Torahut dhe u kërkonte mërgimtarëve të kthyer që të përkuleshin para tyre, ashtu siç do të bënin para një perëndie. Ishte fillimi i shkrimit të shenjtë, që i dha jetë Judaizmit, Krishtërimit dhe Islamit. Që nga ajo kohë, ne kemi jetuar në një botë të formësuar prej teksteve të shenjta.
Diamond Sutra
Diamond Sutra përkujton jetën e Budës duke portretizuar ndërveprimet e tij me nxënësit dhe zakonet e tij të përditshme, me hollësi të pazakonta. Kur sutra u hodh në libër shumë kohë pas vdekjes së këtij mësuesi të madh, u bë aq e rëndësishme, sa që murgjit e devotshëm e bartën atë deri në Kinë. Ishte pikërisht këtu, vendi ku Diamond Sutra gjeti letrën dhe u shkrua. Me ndihmën e këtyre teknologjive, ajo u përhap në Kore, Japoni dhe më gjerë, duke e bërë budizmin një fe botërore.
Përralla e Genjit
Kjo përrallë shumë-breznore, e shkruar nga një vahzë që pritej të bëhej grua, në oborrin e Japonisë, është romani i parë i madh në letërsinë botërore, dhe ai zgjeroi tej mase aftësinë e letërsisë për të kapur emocione komplekse dhe ndërveprime delikate. Duke i dhënë lexuesve të saj qasje të paparë në jetën e veçuar të grave në oborrin Heian, romani formoi kulturën japoneze për qindra vjet, ndonëse lexuesit perëndimorë nuk kishin qasje në përkthimet e tij, deri në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë.
“Një mijë e një net”
Koleksione tregimesh dhe përrallash ka patur nëpër botë që nga India në Greqi, por asnjë koleksion nuk u bë kaq popullor sa Një mijë e një netët, me Sheherezaden e famshme, motrën e saj dhe mbretin vrasës. I ndihmuar edhe nga ardhja e prodhimit të letrës nga Kina, ky koleksion mbërtheu imagjinatën e botës arabe dhe, shekuj më vonë, Evropës. Duke shtuar vazhdimisht histori të reja, ai në fund u bë magazina më e madhe botërore e tregimeve, duke u përshtatur shumë herë prej asaj kohe.
“Popol Vuh”
Popol Vuh është kulmi i letërsisë Maya, tradita e vetme letrare që u zhvillua pa kontakt me kontinentin e Euroazisë. Kur pushtuesit spanjollë ndeshën libra Maya, ata u përpoqën t’i digjnin të gjithë. Por shkrimtarët e Mayave përkthyen fshehurazi epikën më të çmuar në alfabetin latin dhe e fshehën atë, duke shpresuar ta ruajnë atë për të ardhmen. Epika u rishfaq në shekullin e njëzetë dhe shërbeu si një frymëzim për Nënkomandantin Marcos dhe revoltën Zapatista në jug të Meksikës.
Deklarata e Pavarësisë
Shkruar nga Thomas Jefferson dhe përmirësuar nga komiteti, Deklarata e Pavarësisë kombinon idetë e Iluminizmit me një histori ankesash dhe dobësish. Benjamin Franklin, i cili kontribuoi me termin “të vetëkuptueshme” në fjalinë e famshme, siguroi që teksti të mbërrinte me shpejtësi tek lexuesit me ndihmën e perandorisë së tij të medias, ku përfshiheshin shtypshkronja, gazeta dhe një rrjet rrugësh postare. Deklarata e Pavarësisë u bë modeli për shumë deklarata të ngjashme në të gjithë botën, nga Haiti në Vietnam.
Manifesti komunist
Kur Marksi dhe Engelsi shkruajtën “Manifestin Komunist” me porosi të një grupi të vogël revolucionarësh mërgimtarë me banim në Londër, ata e dinin se donin të ndryshonin botën. Ata thjesht nuk dinin nëse do të kishin sukses. Duke kombinuar një histori madhështore të njerëzimit me një thirrje nxitëse për veprim, Manifesti Komunist u injorua për dekada të tëra, derisa i gjeti të gatshëm lexuesit, për të vënë në zbatim programin e tij revolucionar, në fillim të shekullit të njëzetë. Përkundër kësaj vonese fillestare, asnjë tekst tjetër në letërsinë botërore nuk ka pasur aq shumë ndikim, në një kohë kaq të shkurtër.
Epi i Sunjatës
Legjendari Sunjata themeloi Perandorinë Mali gjatë Mesjetës së vonë, por epika që përkujtonte veprat e tij u transmetua gojarisht për qindra vjet, përpara se të shkruhej në shekullin e njëzetë. Si një histori e përcjellë me gojë, Epi i Sunjatës lidhte jetën e dëgjuesve me një të kaluar të lavdishme, dhe si një tekst i shkruar, nxiti luftën kundër kolonializmit francez, që përfundimisht çoi në pavarësi.
‘Rekuiemi’ i Akhmatovës
Akhmatova e dinte që nuk do të lejohej të shkruante për jetën nën Stalinin, dhe se do të arrestohej, nëse një tekst i tillë do të gjendej në apartamentin e saj. Por këto rrethana nuk e penguan që të shkruante Rekuiemin, poemën e gjatë për gulagët. Ajo e mësoi përmendësh dhe dogji letrën ku e kishte shkruar. Më pas ia mësoi mikeve të saj femra, me qëllim që të mbijetonte edhe pas vdekjes së saj. Poema u qarkullua në kopje të fshehta dhe ndihmoi jo pak për të sjellë rënien e Bashkimit Sovjetik. /bota.al/ KultPlus.com
Timothee Chalamet thuhet se është në bisedime për ta luajtur Bob Dylanin në biopikun e ardhshëm “Going Electric”.
Filmi i paraqet polemikat rreth Dylanit kur ikona e folkut akustik e përvetësoi rock n’ rollin dhe kaloi në kitarë elektrike në Newport Folk Festival në vitin 1965.
Dylan do të jetë këshilltar për filmin si dhe producent ekzekutiv, ndërsa regjisori i filmit “Ford V Ferrari”, James Mangold do ta bëjë regjinë. Menaxheri i kamotshëm i Dylan, Jeff Rosen, është mes producentëve.
Chalamet raportohet se po merr mësime kitare përpara projektit, raporton “Deadline”, shkruan Koha Ditore. Ai nuk do të jetë aktori i parë që e portretizon Dylanin në ekranin e madh – të tjerët që e kanë luajtur yllin e Hurricane në filma përfshijnë Cate Blanchett, Christian Bale dhe Richard Gere. / KultPlus.com
Në fillim është ideja dhe gjithçka duket aq e qartë. “Unë i mbyll sytë dhe `shoh` imazhe e muzikë”, thotë balerini dhe koreografi shqiptar Taulant Shehu, 31-vjeçar.
“Kur pastaj unë i hap sytë, e gjithë kjo nuk funksionon”, shkruan echo-online.de, transmeton KultPlus.
“Do të ishte shumë e bukur nëse një imazh në kokë mund të shndërrohej kaq lehtë në lëvizje trupi dhe formë në skenë. Kjo nuk është mënyra si funksionon koreografia. “Është më shumë sikur gërmimi për ar. Ju mblidhni dhe gërmoni…”
Në prodhimin e tij më të madh deri më sot, Taulant Shehu ka përjetuar një moment të tillë në fund të vjeshtës së vitit 2018. Në atë kohë, shfaqja e tij “Dua”, pati premierën e saj në festivalin e vallëzimit Rhein-Main në Wiesbaden: një studim i atmosferës së një dasme, frymëzuar nga folklori i atdheut të tij. Titulli “Dua” është një folje shqipe, që do të thotë “dua”, “dashuri” dhe “nevojë” në të njëjtën kohë, sqaron gazeta gjermane për lexuesit e saj. Ndërkaq vallja i shpartallon aspektet e këtij termi.
Festa e madhe (dasma) nuk është thjesht ngjarje e pabrenga dhe e lumtur. “Ajo ka edhe anë të errëta”, thotë koreografi i ri, të cilin Stephan Thoss e solli në Wiesbaden në 2010. Ai u bë pjesë e Baletit Shtetëror të Hessenit që nga viti 2014, shtëpi baleti që gjithashtu gjendet në Darmstadt.
“Dasma në vendin tim është shumë e rëndësishme”. Nuk janë vetëm dy njerëz që takohen këtu. Janë familja, klanet që bashkohen, shfaqen struktura të reja sociale, ringjallen konflikte të vjetra. “Në Shqipëri, folklori luan një rol të rëndësishëm në festa të mëdha. E gjithë energjia vjen e plotë nga atje, bazuar në përvojën time të jetës”.
Gjatë vizitës së provës në Mousonturm në Frankfurt, Taulant Shehu dhe gjashtë valltarët e tij nga skena e pavarur janë në proces të rifillimit të përgatitjeve, përcjell albinfo.ch. Dy shfaqje, njëra në Frankfurt dhe tjetra në Teatrin Shtetëror Darmstadt janë në program gjatë janarit.
Koreografi korrigjon një pozicion krahu këtu, një pozicion supi atje, demonstron vetë lëvizjet, tregon edhe shprehjen. Gjuha arrin shpejt në kufijtë e saj kur vallëzohet me emocione. Është një përparësi kur një balerin si Shehu mund të prezantojë në mënyrë ekspresive dhe dinamike vizionin e tij. Para se të hynte në dhomën e provave me ansamblin, ai ka ushtruar vetë pjesën në studio. “Unë e zhvilloj shfaqjen në trupin tim”. Ndërsa riformatimi i saj, bartja dhe përshtatja e saj në trupa njerëzish të tjerë, ky është arti i koreografisë.
Taulant Shehu ka ndjekur Shkollën e Baletit në Tiranë nga viti 1999 deri më 2006. Pas përfundimit të shkollimit, ai fillimisht ka bërë balet në Düsseldorf, pastaj në Dortmund. Nga viti 2010 ka kaluar në Wiesbaden, dhe që nga viti 2014, në Baletin Shtetëror të Hessenit.
A do të ketë Taulant Shehu një ditë grupin e tij? Kush e di! Dëshira për kreacione të vallëzimit gjithsesi ekziston: “Ju filloni nga e para me një fletë të bardhë letre”, shprehet balerini dhe koreografi. Ai tashmë e ka mbushur pësëri faqen tjetër: Në Nationaltheater Mannheim më 15 shkurt do të ketë një premierë për mbrëmjen e vallëzimit “Paradise Next”. Një nga katër koreografët është edhe Taulant Shehu.
Kompozitori Arne Stevens në këtë sfidë me traditën (te baleti “Dua”) na vë përpara një kompozim, i cili, duke përdorur instrumente tradicionale shqiptare, përqendrohet edhe muzikalisht në origjinën kulturore të kësaj vepre.
Baleti “Dua” shfaqet më 9 dhe 10 janar me fillim në orën 20.00, në teatrin “Mousonturm” në Frankfurt.
Më 18 dhe 19 janar ky balet shfaqet edhe në Staatstheater Darmstadt, po ashtu në orën 20.00. /albinfo/ KultPlus.com
Ajo nuk ishte vetëm e bukur. Ajo ishte njëkohësisht edhe shumë e zgjuar, por ngjarjet që përjetoi në kulmin e famës, kanë bërë që shumë njerëz ta gjykojnë ashpër.
Pavarësisht kësaj, ajo vazhdon të mbetet një idhull për shumë femra të tjera. Por cilat janë arsyet? Pse vazhdohet ende me pëlqime dhe adhurime ndaj saj? Më poshtë do të keni 10 cilësi të karakterit të Marilyn Monroe, që çdo femër duhet t’i ketë.
Ajo i mbijetoi një fëmijërie shumë të vështirë.
E lindur në një familje, në të cilën mamaja e saj vuante prej çrregullimeve mendore, Marilyn dërgohej që të jetonte në qendra të ndryshme bamirësie për vite me radhë. Nga ana tjetër, ajo u përdhunua gjatë fëmijërisë, madje një herë edhe për pak sa nuk e vranë. Gjithë këto probleme e bënë atë më të fortë në jetë, por njëkohësisht edhe e shënjuan jetën e saj. Në ditët e fundit të jetës, mjeku i aktores tha se Marilyn vuante prej bipolaritetit, i cili përbën një problem të rëndë mendor që ndodh në kuadër të depresionit.
Ajo “qëlloi në shenjë” në karrierën e saj.
Marilyn Monroe është kritikuar se nuk ka bërë gjë tjetër, veçse ka luajtur rolin e aktores bjonde të pashpresë në filmat e saj. Disa e konsiderojnë si një strategji këtë zgjedhje dhe kanë të drejtë. Ajo ishte shumë e zgjuar dhe e dinte që me aktrimin nuk do të fitonte shumë në atë kohë, ndaj dhe më pas iu përkushtua modelingut për një kohë të gjatë të ditës. Ka lajme se thonë se koeficienti i inteligjencës së Marilyn Monroe ka qenë rreth 168, pra në nivelet e një gjeniu dhe mjaftueshëm më lart se koeficienti i John Kennedy-t.
Ajo ishte një aktore e madhe.
Disa mendojnë se ajo u bë e famshme, thjesht për shkak të paraqitjes së saj. Kjo gjë nuk është aspak e vërtetë. Edhe pse nuk u kandidua asnjëherë për një çmim Oscar, ajo fitoi një çmim “Golden Globe” me aktrimin perfekt në filmin “Some Like It Hot”.
Ajo nuk ishte materialiste.
Edhe pse rolet e saj nëpër filma e bënin të dukej sikur ishte vetëm e interesuar për veshje dhe diamante, ajo nuk ishte në thelb një materialiste. Gjithçka që ajo zotëronte ishin disa bizhuteri, edhe ato jo shumë të shtrenjta.
Ajo e ndryshoi botën.
Marilyn Monroe përmendet në listën e 50 femrave që ndryshuan botën, së bashku me emra të shquar si Kleopatra, apo Joan of Arc. Lista paraqitet e publikuar tek Biography Online.
Ajo ishte një mbështetëse e barazisë midis njerëzve.
Në kohën kur ka jetuar Marilyn Monroe, ekzistonte shumë i shprehur racizmi. Për këtë arsye, ajo u bë një mbështetëse e flaktë e çdo lëvizjeje për mbrojtjen e të drejtave të secilit.
Ajo ishte e dashur.
Jetën në Hollywood, Marilyn Monroe e shfrytëzoi për të bërë dhjetëra bamirësi, duke përfshirë këtu edhe ndihmat monetare për “Shoqatën Botërore të Sklerozës Multiple”, si dhe “Fondacionit të Artritit Reumatoid”.
Ajo ngriti krye për të drejtat e saj si femër.
Nëse dhuna ndaj grave është ende e pranishme tani, më parë ishte diçka shumë më normale. Fiks pasi regjistroi një nga skenat e filmit “The Seven-Year Itch”, Marilyn Monroe u qëllua me pëllëmbë nga bashkëshorti i saj në atë kohë, lojtari i basketbollit, Joe DiMaggio. Ai nuk e besonte se ajo do të reagonte ashpër për atë ngjarje, por ja që Marilyn u divorcua prej tij.
Ajo refuzoi të ishte një person me mendje “të mbyllur”.
Jemi duke folur për vitet ’50, në të cilat ishte një tabu të flisje hapur për tematika të tilla, si ato me bazë marrëdhëniet seksuale. Ato femra që e bënin diçka të tillë, konsideroheshin të pacipa. Monroe ishte nga ato që fliste hapur për tema të tilla, duke u përpjekur t’i bënte ato të dukeshin normale.
Ajo foli hapur për abuzimin seksual që kishte përjetuar.
Në vitet ’50, kur të flisje për tematika erotike ishte tabu, imagjinojeni se si ishte të flisje për përdhunimin e një fëmije. Mirëpo, Monroe zgjodhi pikërisht atë periudhë për të treguar se çfarë i kishte ndodhur në fëmijërinë e saj. Shumë historianë mendojnë se historiku i saj i depresionit ka të bëjë më tepër me mënyrën se si Marilyn Monroe u trajtua nga njerëzit, pasi foli për këtë të vërtetë. Ndërkohë, ajo nuk e ka pohuar diçka të tillë. /bota.al/ KultPlus.com
Çfarë e lidh perandorin francez Napoleon Bonaparte me Viron Bezhanin? Përgjigja është më e thjeshtë nga ç’mund të pritet.
Një violinë stradivarius. Presidenti i Komitetit Olimpik Kombëtar Shqiptar është zotëruesi i ligjshëm i një instrumenti prej më shumë se 3 shekullor, që vlen dhjetëra milionë dollarë. E megjithatë, fizikisht i mungon, gjithnjë i ka munguar. Kurrë nuk ka arritur t’ia përshkojë me gishtërinj planin harmonik, fundin dhe vetullën e mbajtëses së telave. Ama gjurmët e të së kaluarës së saj i di mirë dhe nuk ngurron t’i ndajë me Mapo.
Me shumë gjasa askush nuk ka prodhuar në siluetën e saj të brishtë dhe të çmuar tingujt e simfonisë së pestë të Ludwig van Beethoven, sinfonisë së fitores. Dhe trishtueshëm dihet fakti se babai i Viron Bezhanit, Nafiz Bezhani, ish-kryesuesi i Komisionit për Verifikimin e Figurave, nuk arriti kurrë ta shijonte aromën e fitores, përsosmërinë e violinës stradivarius. I ushqyer me data, sekrete të shumta, kërcënime të vazhdueshme dhe mërzi të thellë për mos pasjen në duar thesarin që i takonte me të drejtë, kështu do të ndërronte jetë Bezhani në moshën 78-vjeçare (2005). Nën ajrin e kujtimeve, i biri rrëfen për Mapo gjithëpërfshirjen e të atit për të rënë në gjurmë të këtij instrumenti muzikor, tërësisht të pangjashme nga të tjerat, si dhe pengun që nuk arriti dot t’i vinte në ndihmë.
“Im atë iu nënshtrua pesë operacioneve në zemër. Kur ishte në gjendje të rënduar shëndetësore, u mundova të rikuperoja kohën që nuk kisha qëndruar dot me të. Me një nevojë jashtëzakonisht të madhe për t’u hapur e rrëfyer gjëra të pathëna më parë, më foli edhe për dashurinë e tij me emrin stradivarius. Edhe dikur ishte munduar, por unë isha tejet i përfshirë me sportin.Teksa iu drejtoja stërvitjes së përditshme, me çantë mbi shpinë, e dëgjoja si i hutuar kur i hapej nënës . “Eh more bir, s’i nuk e kupton se ç’vlera ka ky instrument”, më thoshte asokohe ai kur shihte sesi e përplasja derën i entuziazmuar për të rendur pas ëndrrave…Ishte një dashuri që i ka kushtuar shumë”-pohon Vironi, pa harruar të na rikujtojë sesi i ati iu u bë papritmas në ‘75 pronari i violinës së rrallë.
“Babai e trashëgoi violinën nga klienti i tij Adil Serezi. Pasi e mbrojti ligjërisht kur u arrestua nga Sigurimi i Shtetit, Serezi ia dhuroi me anë të një prokure. Është një violinë tejet e rrallë, edhe për nga historia që mbart. Babai i Adilit, Ali Serezi ishte djali i adoptuar i Guvernatorit të Egjiptit, Hajdin Pasha. Ky i fundit u nderua pikërisht me këtë violinë nga Napoleon Bonaparti, të cilën ia pasoi më pas Aliut, pra babait të Adilit”– tregon Vironi, duke shtuar se ndonëse Adilit i ishin ofruar çmime fantastike, ai dëshironte ta ruante si kujtim nga i ati; dëshirë e rrezikshme, e cila për pak mund t’i kishte rrezikuar jetën.
Mirëpo, ish milioneri u largua nga buzët e greminës së vdekjes pikërisht nga avokati Nafiz Bezhani. Dhe në shenjë mirënjohje, krahas violinës, Adili i la të gjithë pasurinë e mbetur në Sofje të Bullgarisë.
“Kishte raste që më nervozonte këmbëngulja e tij. Ai e kuptonte fare mirë këtë gjë. Një ditë më mori pranë vetes dhe duke m’u drejtuar si kurdoherë me fjalën “mundës”, më tregoi se për të nuk kishte aspak rëndësi shuma e majme e parave që mund të përfitonte në rast se violina do të shitej. Ai thjesht donte që shteti ta gëzonte si relike të vyer”- shprehet zëulur Vironi, i cili nuk ngurron së pohuari me bindje se kërcënimet vinin pikërisht nga figurat pushtetare të asaj kohe, falë palëve të treta. “Shpërtheja i tëri kur e shikoja se nuk donte të më përzinte në vorbullën e kërcënimeve. Unë doja ta mbroja nga çdokush dhe çdokënd, por ai ishte tepër protektiv. “Po ik more bir, do më japësh ti mend mua”- më thoshte sa e sa herë me një qëndrim kryeneç që e karakterizonte”– përhumbet për pak çaste Vironi, teksa kthen kokën pas në të shkuarën.
Ndonëse naiviteti i moshës asokohe e bënte t’i shihte gjërat ndryshe, nuk i janë venitur ende fytyrat e policëve që stacionoheshin me ditë të tëra përballë shtëpisë së tij. “Ishte ditë e shtunë kur e morën në telefon dhe i kërkuan 200 mijë dollarë në këmbim të violinës. Ai ishte i bindur se letra që i dërgoi në ’90 ministrit të Kulturës Moikom Zeqo, ku tregonte idenë sesi mund të tërhiqej violina nga vendi sekret, kishte shërbyer si një busull orientimi për grabitësit”– tregon me kërshëri Vironi, teksa mban në duar dy fotografi të violinës stradivarius.
Bëhet fjalë pikërisht për fotografitë që grabitësit ia dërguan Nafizit kur ky i fundit ua kërkoi si prova, pasi fillimisht nuk e besonte se violina mund të ishte vjedhur. Por ndryshe nga ç’kishte menduar, ato i mbërritën shumë shpejt në dorë. Në një intervistë të dhënë në vitin ‘99 për revistën AKS, ish-kryesuesi i Komisionit për Verifikimin e Figurave do të shprehte dyshimet se violina gjendej diku në Shqipëri të Mesme. Dhe po të shohim fotot, ambientin në të cilin është vendosur dhe fotografuar violina e rrallë, të bëjnë të mendosh se dyshimet e Nafiz Bezhanit nuk kanë qenë aspak të pabaza.
Krahas rrugëtimit tashmë të ditur të avokatit për në Sofje, në vitin 1996, ku synonte të vendosej në gjurmët e ish-bashkëshortes së Adil Serezit dhe të zhdukte njëherë e mirë mendimin se kishte rënë pre e shantazheve dhe kërcënimeve të hajdutëve, Vironi rrëfen se i ati nuk e takoi kurrë Anën. “Llogarinë rrjedhëse bankare të Adil Serezit dhe bodrumin e shtëpisë dykatëshe që mbartte plot pasuri të tjera, të gjitha këto vetëm Ana dhe im atë i dinte”– thotë prerazi Vironi, i cili rrëfen më tutje se Nafizi kishte vendosur kontakte edhe me personalitete të Turqisë.
Ai shprehet me sinqeritet se rrugëtimet pa rezultate të ndërmarra të të atit, e kishin lodhur më shumë sesa vetë atë. Aq sa njëherë i kishte kërkuar që në përgjigje të reagimit të shtetit, të nxirrte në dritë çdo gjë që dinte për figurat pushtetare. “S’është kaq e lehtë, më tha në një ditë të zakonshme kur fill më orientoi që t’i drejtohesha pranë kompjuterit, ku shihej pothuajse në çdo moment të ditës. Aty më urdhëroi që të shtypja një gërmë në të. Më tutje çfarë nuk kam lexuar! Ai e këqyri mimikën time dhe më tha:E shikon? Po të dalin në pah të tilla informacione, pasojat do të ishin tepër të rënda”-tregoi Vironi, duke theksuar kështu dukshëm impulsivitetin e tij dhe maturinë e të atit.
Ky i fundit, zotërues nga hera i sekreteve, i la të birit ndjesinë e keqardhjes.“Më vjen shumë keq që nuk e ndihmova dot në këtë aventurë të tijën, të cilën e ka ndërmarrë krejt i vetëm. Njihja mjaft njerëz të fuqishëm në Bullgari, m’u ofruan madje edhe vullnetarisht. Por, nuk e bëra dot. …Ndoshta kisha arritur diçka”– shprehet Vironi teksa i purpurlitet për pak çaste zëri.
Presidenti i Komitetit Olimpik Kombëtar Shqiptar, ndërkohë që ripohon se harku (karakteristika themelore e violinës stradivarius) nuk është bashkë me drurin e stazhinuar e të formësuar, ndan të njëjtin mendim me të atin: violina stradivarius ndodhet në Shqipëri. Ndryshe nga i ati, Viron Bezhani nuk shfaq entuziazëm dehës karshi këtij instrumenti. E megjithatë, ndihet shpirtërisht i qetë.
“Edhe nëse nuk zbulohet kurrë vendndodhja konkrete, që t’i dhurohet vendit më pas si relike e çmuar…nuk do ta njohë kurrë shkëmbimin me para”– përfundon ai, teksa ledhaton në mënyrë të pavetdijshme dokumentet dëshmuese trashëgiminë e çmuar të Bezhanëve. /koha.net/ KultPlus.com
Së fundi gazeta serbe Danas, ka publikuar një shkrim të dramaturgut Jeton Nezirajt për Faruk Begollin.
KultPlus ju sjell këtë shkrim në gjuhën shqipe, intervistë kjo që trajton jetën, karrierën, mendësinë primitive të ballkanit e shumë gjëra tjera të aktorit tonë të njohur, Faruk Begollit.
Shkrimi i plotë
-Me botuesin (Integra) ne planifikuam të udhëtonim në Beograd për të studiuar në arkivat e teatrit dhe shtëpitë e filmit dhe të takoheshim me miqtë, kolegët dhe bashkëpunëtorët e Begollit. Ne donim që biografia të përfshinte pjesë të rëndësishme të jetës dhe karrierës së Faruk Begolit. Sidoqoftë, menjëherë pasi fillova punën, Begolli u sëmur. Ai nuk kishte më kohë për disa nga gjërat që kishin të bënin me librin që kishim planifikuar. Duhej të punonte shpejt dhe të përdorte forcën e Begollit. Kështu që në atë kohë, ishte shumë e rëndësishme për mua të isha me të sa më shumë që të ishte e mundur dhe të fitoja njohuri për gjërat që, në fund të fundit, nuk mund të gjendeshin në asnjë arkiv.
Ai vërtet nuk kishte ndonjë arkiv personal, ai kishte disa foto, disa shënime dhe asgjë më shumë. Ai nuk kishte ruajtur asgjë nga karriera e tij e bujshme e aktrimit, nga ndonjë copëzim në gazetë, intervista ose dokumente të ngjashme. Gjithë sa ai kishte qenë ai vetë, kujtesa dhe humori i brishtë i tij, të cilin ai nuk e kishte humbur as në sëmundjen e tij, ai na inkurajoi të vazhdojmë më tej me librin. Ne u përpoqëm ta botonim atë me çdo kusht sa më shpejt të ishte e mundur.
Gjatë viteve 1970 dhe 1980 ai ishte një nga aktorët më të kërkuar të filmit në ish-Jugosllavi. Ai ka luajtur në rreth 70 filma artistikë me gjatësi të ndryshme dhe në dhjetëra shfaqje teatrale. Në moshën 33 vjeç, ai kishte 33 filma, dhe shumica prej tyre ishin të realizuar nga regjisorët më në zë të kohës në ish-Jugosllavi.
Unë prapë takoj njerëz në Beograd, të cilët kur ju përmend Faruk Begolin, sytë e tyre janë përplot me lot. Për të mos përmendur Prishtinën, ku të gjithë e kujtojnë me dashuri, sidomos ish-studentët e tij. Mbaj mend që sa herë ata kalonin kufirin midis Kosovës dhe Malit të Zi, sapo e shihnin Begollin në makinë, oficerët e policisë malazeze do të ndryshonin shprehjet e fytyrës, do të ishin të kënaqur, do të ishin më të sjellshëm dhe do t’i kujtonin atij filmat në të cilët ai luante.
Ai i tha Zonjës Begolli se gjatë studimeve të aktrimit në Beograd ka takuar dy miq të rinj, të cilët do të mbeten shokët dhe shokët e tij të përjetshëm. Ata ishin Josif Tatic – Tale ose Jatagan, siç e quajti Begoli, dhe Laszlo Sëirtli – Laci, të dy aktorët në klasën e Begolit.
“Kemi kaluar 20 orë së bashku … Shpesh jetonim së bashku. Çdo gjë që bëmë, e kemi bërë së bashku. Ne jemi bërë të pandashëm… Kjo miqësi ka qenë për ne që nga vitet 1960, kështu që ka kaluar më shumë se 45 vjet. ”(Faruk Begoli, 2007)
Ndërsa e intervistuam për një monografi, Begolli na tha një ditë se ish-gruaja e tij mbante një “ditar”, ku ajo kishte gjithçka – artikuj në gazetë të kohës, fotografi dhe më shumë. Ditari mbërriti pas nja dy ditësh dhe ne gjetëm materiale të shkëlqyera prej karrierës së hershme të tij, e në veçanti intervistat dhe tekstet në lidhje me të dhe gruan e tij, Zoya.
Faruk Begolli ishte martuar me Zoja Gjokoviç, një grua e shkëlqyer, për të cilën fliste me shumë respekt. Zoya, tashmë e ndjerë, ishte një balerinë profesioniste në Teatrin Kombëtar në Beograd, më vonë ajo do të merrte mbiemrin e burrit të saj – Begolli. Gjatë gjithë atyre viteve të martesës, ajo ishte ashtu siç e vuri Begolli në një intervistë, një “shtyllë e shtëpisë”. Megjithatë, pas shtatëmbëdhjetë vitesh martesë, Begolli u divorcua nga ajo.
Begolli hezitonte të fliste për ish-gruan e tij, Zoe. Kur e intervistova për monografinë, ai me këmbëngulje insistoi që të përqëndrohemi te krijimtaria e tij, puna e tij profesionale dhe jo aq shumë në jetën e tij private. Ai foli për fëmijërinë e tij pa hezituar, por hezitoi të flas sa herë që diskutohej martesa e tij me Zoe-n.
Kur po i afroheshim përfundimit të librit, megjithatë, më duhej të flisja me të në mënyrë joformale, kështu që një ditë thjesht e pyeta: si mund të bëhej një monografi mbi Faruk Begollin pa theksuar faktin se ai ishte shtatëmbëdhjetë vjeç kur u martua me Zoya Begollin. Në të vërtetë, nëse do të vazhdoja me pyetje të tilla, do të flisja për Zoe, por do të shtoja se “kjo nuk është për librin”.
Prapëseprapë, i mbaja dhe i regjistrova bisedat, duke shpresuar ta bindja që të gjente një pjesë të jetës së tij me Zoe në libër.
“Gjatë këtyre viteve të fundit, unë nuk flas më për dashuri, sepse ka pasur një dashuri të vërtetë dhe, si rezultat, një martesë. Ne ishim shtatëmbëdhjetë vjet bashkë. Ajo mbante mbiemrin tim. Por kur të vijë fundi, atëherë fundi është për fat të keq. Mbetemi miq. Ne flasim herë pas here në telefon. Ne u dëgjuam kryesisht gjatë luftës. Por pasi kuptuam që të dy ishim mirë, unë dhe ajo, biseduam gjithnjë e më pak. Jam e lumtur për atë dashuri, jam e lumtur që kam këtë grua. Unë e falënderova që më dha këtë dashuri të mrekullueshme, atë martesë, atë miqësi dhe atë pjesë të jetës së mrekullueshme. “(Faruk Begoli, 2007)
Shëndeti i Begollit u përkeqësua dhe unë nuk mund ta vizitoja për ta intervistuar, pasi ai nuk kishte më forcë të fliste për një kohë të gjatë. Megjithatë, kishte shumë gjëra që mund të m’i tregonte. Ai i lexoi dhe i aprovoi materialet. Monografia mori formë. Sidoqoftë, ai ende nuk më kishte dhënë “leje” të flisja për Zoe-n në libër. Një ditë e thirra në telefon dhe i thashë: si e rendisim Zoe? Ai u përgjigj shkurt: le (libri) të bëhet ashtu siç thoni, por sigurohuni që është mirë. Ai donte që Zoya, ish-gruaja e tij, të “përfaqësohej siç duhet”.
Shkëlzen Maliqi beson se vendimi për t’u larguar nga Beogradi ishte shumë i vështirë. Ai beson se divorci i tij nga gruaja e tij Zoe, ka ndikuar në të, por, siç tha ai, nuk mund të jetë një argument i mjaftueshëm.
“Ai kurrë nuk ka folur publikisht për arsyet e vërteta të largimit nga Beogradi dhe karrierën e një ylli të filmit jugosllav. Falë famës dhe lidhjeve që pati, Faruku ishte në gjendje të vazhdojë karrierën e tij si një aktor i suksesshëm. Ai personalisht u zhgënjye me botën e studiuar me yje, një botë që shkatërrohet shpejt, duke i hapur rrugën primitivizmit dhe fashizmit politik dhe kulturor. Unë mendoj se kjo ndjenjë ishte shtytësi kryesor që e shtyu Farukun që me vetëdije të fillojë një jetë dhe karrierë të re, duke u përqëndruar më së shumti tek ‘roli i profesorit të aktrimit në Prishtinë”.
Kam frikë se do të qaja nëse do të shkoja në Beograd
Pas viteve 1990, në një kohë trazirash politike, kontaktet e Begolit me shokët e shkollës ishin gjithnjë e më të rralla, por kurrë nuk u prishën plotësisht. Në një rast, një gjeneratë e tërë e klasës së tij nga kolegji u mblodhën në një kafene, për të sjellë në jetë kujtimet e kohërave të kaluara nga studimet e tij. Nga ajo kafene, ata e thirrën Begollin në telefon dhe të gjithë i flisnin me radhë: “Jam sëmurë nga kënaqësia. U ktheva shumë në kujtime … Për fat të mirë, kam kujtime të dashura nga ato kohë. Shoku im, Josif Tatic, vazhdon të më thërrasë. Kam frikë se do të qaja nëse do të shkoja në Beograd. “(Faruk Begoli, 2007)
Një histori mediatike
Shumë njerëz e mbajnë mend ende historinë e mediave për Faruk Begolin sot. Në vitin 1982, një nga deklaratat e tij do të provokonte zemërimin e shumë njerëzve në Kosovë. Në një shfaqje televizive kushtuar demonstratës studentore shqiptare të vitit 1981, Begolli, i cili u intervistua në një kontekst krejt tjetër, deklaroi se i pëlqente Beogradi dhe ndjehej shumë më mirë në Beograd. Deklarata e tij u përceptua ndryshe për shkak të ndryshimit të kontekstit dhe shkaktoi zemërim të paparë në mesin e popullit të Kosovës.
Shumë prej tyre e shikuan si një “tradhtar të atdheut”. Kjo deklaratë e preferencave të zakonshme njerëzore, në rrethana politike në atë kohë, ishte keqkuptuar dhe interpretuar keq. Në lidhje me deklaratën e tij, pas disa vitesh, kur u pyet nga një gazetë e Kosovës, Begoli shpjegoi shumë qartë tërë historinë dhe prejardhjen e saj:
“Unë nuk e mohoj ato që thashë me këtë rast. Unë thashë që pjesën më të madhe të jetës e kam kaluar në Beograd. Kam kujtimet e mia, kujtimet e mira, megjithë qëndrimet përçarëse të politikanëve shqiptarë atje. Kur pranova ofertën e Televizionit të Beogradit, nuk më thanë asgjë për qëllimin e shfaqjes. Më thanë të flas për afirmimin tim në Beograd dhe atë që ndjej për Beogradin. Nuk e dija se çfarë prejardhje politike ata po planifikonin për shfaqjen. Kjo deklaratë e imja më pas u montua dhe u ‘gjymtua’. Nëse do të ishte botuar në tërësi, unë do të isha duartrokitur, por ajo që ndodhi ishte… ”(Faruk Begoli, 2007)
Një ish-student dhe më vonë koleg i Begollit, aktori Enver Petrovci, thotë se ende nuk e kupton sot pse njerëzit në Kosovë e gjetën veten të fyer nga deklarata e Begollit.
“Ishte një kohë pas vitit 1981, kur televizioni dhe gazetarët serbë na provokuan vazhdimisht. Faruku tha që ndjehej mirë në Beograd, se ndjehej si një fëmijë në Beograd. Pse jo? Nuk e di pse njerëzit e keqpërdorën këtë deklaratë. As Faruku dhe as Bekim Fehmiu nuk e mohuan kurrë të qenit shqiptar. Kur takoheshim me Farukun, në një tavernë, në rrugë, në një teatër apo kudo tjetër në Beograd, ne bisedonim gjithmonë me njëri-tjetrin në gjuhën shqipe dhe kurrë në gjuhën serbe. Mbi të gjitha, a ka ndonjë shqiptar që jetonte në Beograd pa u paragjykuar nga njerëzit këtu në Kosovë? Njerëzit që dikur ishin krenaria jonë, pikërisht për faktin se ata krijuan emrin në Beograd, u mallkuan më vonë. “(Enver Petrovci, 2007)
Sidoqoftë, shumë vite më vonë Begolli foli njësoj për Beogradin dhe dashurinë e tij për të.
“Pavarësisht se çfarë dikush mund të keqkuptojë dhe keqinterpretojë, unë ende e dua Beogradin.” (Faruk Begoli, 2007)
Shkëlzen Maliqi beson se lavdia e Bekim Fehmiut dhe e Faruk Begollit, si yje të filmit në Beograd, në atë kohë ndryshoi përceptimin dhe paragjykimin tradicional të një shqiptari si qenie të huaj në territoret e Jugosllavisë, si “të pa kulturuar”, “të prapambetur”, “të ngathët”.
Operacioni Beogradi
Gjatë ditëve të para të bombardimeve të NATO-s, Televizioni i Beogradit shfaqi filma për Luftën e Dytë Botërore, shumica e të cilëve u luajtën nga Faruk Begolli. Dhe, ndërsa ishte në filma, ai luajti një partizan të guximshëm duke luftuar fashistët gjermanë dhe tradhtarët vendas, në realitet ai priste që policia serbe të vinte për ta detyruar të dilte nga shtëpia.
Dhe, policia do të duhej ta dëbonte dy herë, por ai, së bashku me motrën e tij, u kthyen te vëllai i tij Adili dhe nuk pranuan të largoheshin. “Një ditë, ndërsa televizioni po filmonte” Operacionin Beograd “nga regjisori Zika Mitrovic, ku unë luaj një çlirimtar të patrembur të qytetit të Beogradit, policia serbe erdhi dhe na ndoqi nga shtëpia.” (Faruk Begoli, 2007)
Josif Tatic – Jatagan, një nga miqtë e tij më të ngushtë në Beograd, mbante kontakte me të. Ai do ta thërriste në telefon çdo ditë të dytë ose të tretë. Jatagan dhe disa shokë të tjerë, duke kuptuar se çfarë po ndodhte në Kosovë, bënë përpjekje të mëdha për ta nxjerrë Begollin nga Prishtina. Ata hetuan të gjitha kanalet e mundshme, madje tentuan të dërgojnë një autobus për të evakuuar jo vetëm Begolin, por familjen e tij. Përpjekjet e shokëve për ta nxjerrë atë nga ferri do ta gëzonin dhe inkurajonin Begollin, por ata nuk kishin arritur ta bindin atë të largohet nga Kosova.
Historia e luftës ka një episod tjetër të mërzitur. Faruk Begolli, së bashku me vëllanë e tij Adilin, kryenin ritualet e përditshme të një dite të zakonshme lufte. Dy oficerë të policisë serbe hynë në banesën e tyre të cilët po kryenin një regjistrim të numrit të vogël të njerëzve që mbetën në Prishtinë. Policët, natyrisht, e njohën Begolin.
“Ishte e tmerrshme. ‘Ejani, ju po kërkonit Shqipërinë …’, na thanë. Në fillim po dridhesha, normalisht. Atëherë ata do të: “… ju të dy na keni sulmuar dhe ne do t’ju vrasim tani”. Ky lloj ngacmimi zgjati rreth dy orë. Por në një moment më erdhi një forcë krejt tjetër, unë u luta pastaj: shkoni, më çoni ku të doni, bëni çfarë të doni… ejani, më vrisni… ”(Faruk Begoli, 2007)
Për fat të mirë, megjithatë, gjithçka përfundoi pa ndonjë epilog tragjik. Oficerët i kërkuan Begollit t’ua paguante drekën. Ata morën 200 marka gjermane dhe pastaj u larguan.
Pas luftës, Begolli udhëtoi rrallë jashtë Kosovës. Ai nuk do të shkonte më as në Beograd, as në Zagreb ose Lublanë. Ai do të largohet nga Sarajeva shumë më vonë, me shfaqjen King Lear. “Nuk duhet të mendoj për Beogradin. Shokët më thërrasin. Madje, ata mendojnë se kam frikë. Por përfundova një jetë të mrekullueshme. Tani kam ngritur një mur dhe nuk dua të mendoj më, sepse e kam dashur shumë Beogradin. Kam frike. Unë dua të kem kujtimet e dashura që kam. “(Faruk Begoli, 2007)
Vdekja e Faruk Begollit në vitin 2007 u raportua nga pothuajse të gjitha mediat e ish-Jugosllavisë por edhe nga disa media të rëndësishme ndërkombëtare, është e vështirë të gjesh ndonjë person tjetër si ai, i cili, pas luftërave në këto pjesë, të gjitha mediat, serbe, kroate, sllovene, shqiptare, boshnjake, malazeze dhe maqedonase, shkruan dhe thuajse njëzëri deklaruan se ishte një “humbje e madhe”.
Njerëzit dhe artistët, si Begolli, në përmasat e tyre të jashtëzakonshme, kapërcejnë urrejtjen dhe patologjinë primitive nacional-shoviniste. Jo vetëm me jetën e tyre, por edhe me vdekjen e tyre, ata përhapin mesazhe paqeje, mirëkuptimi, dhimbje të përbashkët, dashurie dhe miqësie midis njerëzve. Duket se kur artistë të mëdhenj vdesin, gjuha e urrejtjes dhe armët, të paktën për një moment, mbyllen. Kështu ndodhi me vdekjen e Faruk Begolit dhe vdekjen e Bekim Fehmiut.
Ai i kaloi njëzet vitet e fundit të jetës së tij në Prishtinë, po kaq vite kaloi edhe në Beograd. Fizikisht dhe shpirtërisht, jeta e tij u nda midis Prishtinës dhe Beogradit. Edhe dashuria e respekti i njerëzve për të është i ndarë në mënyrë të barabartë; aq sa e duan dhe e respektojnë në Prishtinë, ata e duan dhe e respektojnë aq shumë në Beograd. Në këto ndërlikime të urrejtjes dhe nënvlerësimit shqiptaro-serb, Begolli është ndoshta një nga përjashtimet e pakta, ai është një urë lidhëse, e atyre pak urave që të dy kombet kanë ndërtuar dhe ruajtur mes vete. Ai jetoi dhe krijoi si artist, pavarësisht shumë artistëve të tjerë nga këto rajone që donin të ishin jo vetëm artistë, por edhe atdhetarë.
Artistët e shkëlqyeshëm janë fëmijë të botës. Atdheu i tyre është arti i tyre që ata lënë pas brezave. Begolli na ka lënë një trashëgimi të pasur, si artist dhe profesor. Si njeri.
Dhe pasi të shërohemi nga ethet e nacionalizmit dhe primitivizmit, shqiptarët dhe serbët duhet të shkruajnë për Begollin: ai ishte një artist i shkëlqyeshëm që e donte Prishtinën dhe Beogradin, dhe mbi të gjitha e donte njeriun!
Ky tekst u botua si pjesë e botimit të Lëvizjes Evropiane në Serbi, “Kur serbët dhe shqiptarët donin”. / KultPlus.com
Një njeri i varfër ka gërvishtur aksidentalisht një makinë BMW që ishte e parkuar në një rrugë. Kështu që, ai i la një shënim të përzemërt pronarit të makinës duke thënë se i erdhi shumë keq për ngathtësinë e tij dhe i kërkonte që pronari i makinës t’i jepte ca kohë për të paguar dëmin, transmeton Koha Jonë shkrimin.
Sidoqoftë, ai nuk e mendoi kurrë se pronari i BMW do të preket me shënimin e tij dhe do e merrte të punonte për të.
Atë ditë, Qinlong mori fëmijët e tij për një shëtitje. Papritur, ai gërvishti aksidentalisht makinën luksoze, megjithatë, ai nuk u arratis dhe mori përgjegjësi për gabimin e tij.
Ai më pas u tha fëmijëve të tij që të kthehen në shtëpi dhe t’i marrin një stilolaps dhe një letër.
Me stilolapsin dhe letrën ai shkroi faljen e tij dhe vuri shënimin nën fshirën e xhamit të makinës
Qinlong i kërkoi falje në letër dhe i tregoi se është shumë i varfër. Familja e tij ishte në krizë ekonimike.
“Unë gërvishta aksidentalisht makinën tuaj dhe duhet të jem përgjegjës për dëmin. Prandaj, ju lutemi merrni këto pak para që më ndodhen në xhep si një parapagesë dhe më jepni 2 deri në 3 muaj për të paguar pjesën tjetër. Ju garantoj se do mbaj përgjegjësi ”, shkroi Qinlong.
Pasi e pa shënimin, pronari i BMW mendoi se ishte mashtrues dhe e mori në telefon për ta vërtetuar.
Qinlong përgjigjet në telefon dhe i ndjerë në panik pyet nëse ai që e telefonoi është ndonjë mik i pronarit.
“A jeni mik i pronarit të makinës? Mund të më ndihmoni të gjej pronarin? Unë duhet t’i them pronarit që kam gërvishtur aksidentalisht makinën e tij dhe dëshiroj të paguaj dëmin. “
Pronari i makinës dëgjoi përgjigjen e Qinlong dhe u ndje i sigurt që ai nuk kishte një qëllim të keq dhe përkundrazi, është një person i ndershëm dhe i përgjegjshëm. Pronari i makinës i tha Qinlong se kostoja e riparimit mund të ishte shumë e shtrenjtë, por duke parë ndershmërinë dhe vendosmërinë e tij për të paguar koston, ai vendosi të mos i kërkojë pagesë për koston e riparimit.
Sidoqoftë, Qinlong nuk pranoi ta bëjë këtë pasi ishte në kundërshtim me parimet e tij të jetës.
“Unë kam gërvishtur makinën tuaj dhe me të vërtetë duhet të paguaj dëmin. Nuk dua të shkoj kundër parimit tim të jetës! ”
Pronari i makinës u prek me të vërtetë me fjalët e Qinlong. Ai më pas i tha: “Meqenëse ti je vërtet i vendosur për të paguar dëmin dhe unë kam nevojë për më shumë punëtorë tani, pse të mos vish në kompaninë time dhe të punosh për mua? Unë jam prekur me të vërtetë me ndershmërinë tuaj dhe ju mund të më paguani duke punuar me mua dhe ne mund të jemi miq! ”
“Në shoqërinë tonë, është e rrallë të gjesh një person si ju dhe nëse jeni të interesuar të më ndihmoni në biznesin tim, unë jam më shumë se i lumtur,” tha pronari i makinës.
Kjo histori frymëzuese na tregon se është e rëndësishme të jemi të sinqertë dhe të përgjegjshëm për veprimin tonë. Një ditë, ky incident mund të të ndodhë me ju, kështu që mos harroni të jeni si Qinlong dhe gjithashtu si pronari i makinës me zemër të mirë./koha.net/ KultPlus.com
Pesëqind vjet pas shpikjes së monedhës së parë të dollarit, fshihet një qytet i vogël minierash që me mënyrat e shumta i ka dhënë formën botës moderne.
Ekziston një vend në botë ku nuk lejohet përdorimi i dollarit dhe kjo është shumë ironike pasi është pikërisht këtu, në qytetin e vogël Çek të Jachymov, futur thellë në kanatet e pyllëzuara të maleve të Bohemisë Krusne, ku edhe u shpik për herë të parë dollari, 500 vjet më parë në janar 1520.
Muzeu Jetemovit Royal Mint House i Shekullin XVI është ekzaktësisht edhe vendi i saktë ku edhe është shpikur për herë të parë dollari.
Jachymov: është një qytet prej 2.700 banorësh pranë kufirit Çeko-Gjerman dhe është emëruar një nga vendet më të reja të Trashëgimisë Botërore të Unesco-s. /syri.net/ KultPlus.com
Komuniteti arbëresh (në Piana degli Albanesi) në provincën e Palermos të Italisë, tradicionalisht çdo fillimjanari gjatë festës së Teofanisë prezantojnë historinë, kulturën, traditën e veshjet arbëreshe të ruajtura në breza, transmeton KultPlus.
Kryetari i kësaj komune dhe anëtar i Këshillit Koordinues të Diasporës, Rosario Petta, tregon se organizimi i kësaj ceremonie është një nga festat më të përzemërta për komunitetin, pasi përmes saj paraqitet historia dhe origjina e këtij komuniteti arbëresh.
Ministri i Shtetit për Diasporën ka publikuar shkrimin e “Monrealpress.it”, ku theksohet se, edhe këtë vit festivali i Teofanisë u festua në Piana degli Albanesi, një qytet me origjinë Arbëreshe në provincën e Palermos, i cili sjell me vete historinë dhe traditat e veta dhe të paimitueshme.
Ngjarje liturgjike me përmbajtje të lartë fetare, historike dhe tradicionale, unike dhe tejet simbolike, e cila gjithnjë ka tërhequr vizitorë nga pjesë të ndryshme të Sicilisë dhe Italisë.
“Për të pasuruar dhe dhënë ngjyrën dhe çmueshmërinë e festivalit të Teofanisë, janë rrobat tradicionale të traditës arbëreshe, të veshura nga gra, burra dhe fëmijë, tërësisht të qëndisura me dorë në fije ari dhe zbukuruar me bizhuteri ari të punuar me dorë dhe gurë të çmuar. Djemtë dhe vajzat me kostum tradicional shpërndajnë portokallet e bekuara, dhe është e mundur të vizitohen muzetë dhe koleksioni i arit të “Gli Ori di Piana Lucito”, ekspozues të jashtëzakonshëm të argjendarisë së traditës së argjendarisë.
“Kjo është një nga festat më të përzemërta për komunitetin tonë – shpjegon kryetari Rosario Petta – pasi përfaqëson plotësisht sintezën perfekte të traditës sonë fetare, dhe përmbledh në vetvete theksin, solemnitetin dhe respektin e fortë për liturgjitë tona dhe për kulturën tonë karakteristike, plot evokime, histori dhe origjina që e bëjnë atë të pakrahasueshme”. /atsh/ KultPlus.com
“Fjala shqip t’është detorëse për gjithë motin e jetës! Na vorfnove”– Hans-Joachim Lanksch lindi në vitin 1943, në Braunschweig (RFGJ) dhe u shpërngul qysh në rini në Mynih, ku studioi në fushat e filologjisë ballkanike, sllavistikë, kulturë popullore dhe albanologji.
Dashnori i gegnishtes së Camajt: studiues, përkthyes e albanolog, mik i poetit të njohur Martin Camaj, që e fliste aq bukur shqipen, gegnishten.
I njohur si studiues, përkthyes dhe mbështetës i letërsisë dhe kulturës shqipe në Gjermani dhe Europë, Lankshi ka përkthyer në gjermanisht, shkrimtarë e poetë të spikatur si Martin Camaj, Lasgush Poradeci, Azem Shkreli, Ali Podrimja, Fatos Arapi, Visar Zhiti, por edhe autorë të tjerë si Frederik Rreshpja, Jamarbër Marko, Rudolf Marku, Elvira Dones, Ridvan Dibra, Mimoza Ahmeti, Luljeta Lleshanaku, Lindita Arapi, Agron Tufa, Primo Shllaku, Ledia Dushi, etj. Lankshi konsiderohet si një ambasador i rrallë i kulturës dhe letërsisë shqipe. Pas viteve ’90-të, studiuesi gjerman u përfshi në problemet e zhvillimit të kulturës shqiptare, kur sa e sa herë u bë mjeshtër i replikave kundrejt problemeve të mëdha të trashëgimisë kulturore dhe problemeve të aktualitetit.
Lanksh ka nisur të përkthejë letërsi shqipe në gjermanisht, në vitet ’80-të, ku përveç Camajt që jetonte në Gjermani, ai kishte pasur takuar poetët e mëdhenj të Kosovës, si: Azem Shkreli, Ali Podrimja, Din Mehmeti, Rrahman Dedaj, etj. Vetë Lanksch, është shprehur se pas viteve ’90-të ka “gjetur” e klasën e poetëve të viktimizuar nga diktatura. Për gjuhën shqipe, ai shprehej, se e pëlqente më tepër gegnishten letrare, “por më pëlqen po kaq idiomi jugor, gjuha e Lasgushit, Kutelit, Trebeshinës etj. Duke shkruar në gjuhën standarde, më vjen keq se nuk mund ta përdor e-në trema para bashkëtingëlloreve hundore (përmënd, zëmëra etj).” – ka rrëfyer vetë, gjatë intervistave.
Po ashtu, ai nuk ka qenë pasiv as për kritikën letrare në Shqipëri, duke theksuar mungesën e plotë të saj: “Kritika letrare shqiptare pothuaj nuk ekziston. Zëvendësohet nga puna klanore. Kritika u televizionit. Çështje supërfaqësore. (Flas për Shqipërinë). Përmenden dhe laureohen penda të një karuseli gjithnjë e më shumë emrash të njëjtë. Kritika e përkthimit letrar mungon totalisht (ngjashëm me gjendjen në Gjermani). Mungojnë kritikët që njohin mjaftueshëm të dyja gjuhët. “Kritika” shterret me klishetë qesharake se përkthyesi përdor “një shqipe të rrjedhshme”, – ka vërejtur albanologu.
Në të njëjtën kohë, Lankshi nuk reshti së përkrahuri vlerat e rralla, duke thirrur për më shumë vëmendje karshi poetit Martin Camaj, i padëshiruar në Shqipërinë komuniste të kohës. Ai ishte i mendimit, me të drejtë, se pavarësisht se Camaj jetonte në Gjermani, ai shkruante letërsi shqipe dhe ishte pjesë e saj.
“Shkrimtarin Martin Camaj nuk e nxori diaspora, mërgata a ekzili, por tradita e letërsisë shqipe dhe thesari i traditave gojore të Shqipërisë së Veriut. Në krijimtarinë e Martin Camajt, nuk gjenden elementet tipike të shkrimtarëve të mërgatës a ekzilit. Ata zakonisht merren qoftë me letërsi sentimentale patriotike, që e idilizon dhe glorifikon atdheun, qoftë me letërsi të politizuar që e akuzon vendlindjen dhe rrethanat politike në të. Autorë të tillë, zakonisht merren edhe me shkrime gazetareske që e damkosin sistemin diktatorial në vendlindje. Ndryshe nga ata, shkrimtari Camaj shkroi me këmbëngulje letërsi, letërsi të mirëfilltë dhe asgjë tjetër. Ai është një autor i letërsisë shqiptare në kohën e diktaturës komuniste, një nonkonformist për nga stili e estetika dhe për nga përmbajtja e veprës së tij, një shkrimtar jashtë kornizave të letërsisë zyrtare të kohës, por jo jashtë kornizave të letërsisë së Shqipërisë.”, – ka shkruar përkthyesi dhe albanologu gjerman.
“Puna e tij është laureuar me çmimet “Nikolaus Lenau“ i Shoqatës së Artistëve në Esslingen (1999); “Penda e Argjendtë“ (Tiranë 2002) dhe “Azem Shkreli“ (2018).” Duke shprehur hidhërimin për ikjen e albanologut Lanksh, Demiraj kujton fjalët e tij: “…Der Tod gehört zum Leben“ (Vdekja i takon jetës) mbaj mend të përmendte Përkthyesi, kur mësonte për largimin e përjetshëm të kolegëve dhe miqve. Është rasti ta përsërisim këtë maksimë edhe ne miqtë dhe kolegët tij në këto momente zije dhe ngushëllimi në kulturën shqiptare”. Studimi i thelluar i gjuhës shqipe, i kulturës dhe letërsisë shqipe u përftua natyrshëm falë njohjes dhe miqësisë me prof. Martin Camajn, i cili drejtonte atë botë degën e albanologjisë në universitetin elitar „Ludwig-Maximilian“ të Mynihut. Falë kësaj kësaj njohjeje, zoti Lanksh nuk u shkëput më nga letërsia dhe lirika shqipe, duke bartur e përcjellë kandin e saj në hapësirën gjermanishtfolëse.” – shkruan Demiraj ./KultPlus.com
Vaçe Zela, padyshim mund të themi se ishte një këngëtare ikonë e skenës shqiptare.
Ajo e filloi karrierën e saj në moshë të re dhe në vitin 1962 ishte e para që fitoi Festivalin e Këngës. Me këngën “Fëmija i parë”, ajo dëshmoi se një idhull i muzikës po lindte atë mbrëmje të 26 dhjetorit të vitit 1962.
Repertori i saj është shumë i pasur; numërohen me dhjetëra këngë popullore, të lehta, kantata, balada, etj. Ajo ka dhënë një kontribut të rëndësishëm edhe në muzikën e filmit, ku ka interpretuar shumë këngë si pjesë e muzikës së filmave.
Fituese 12 herë e festivalit, Vaçja fitoi famë gjatë kohës komuniste dhe iu dha titulli ‘Artist i Merituar’ në vitin 1973 dhe ‘Artist i Popullit’ në vitin 1977.
Vaçe Zela është larguar përfundimisht prej skenës në vitin 1992. Ajo ishte e martuar me Pjetër Rodiqin dhe së bashku ata kanë vajzën Irma. Që nga viti 2002 Zela ka jetuar me burrin e saj në Bazel të Zvicrës, për të marrë kujdes më të mirë shëndetësor.
Ajo është e vetmja femër shqiptare e nderuar në të gjallë me Urdhrin “Nderi i Kombit” më 24 dhjetor 2002 nga presidenti Alfred Moisiu me arsyen: “Për vlerat e rralla si Artiste e Shquar, me popullaritet të jashtëzakonshëm, për interpretimin mjeshtëror të këngës së muzikës së lehtë dhe asaj popullore, për pasurinë e vyer që krijoi në shkollën shqiptare të interpretimit muzikor”.
Për nder të këngëtares, viti 2009 u shpall nga Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve si “Viti Vaçe Zela”. Së fundi, edhe një rrugë në Tiranë mban emrin e saj.
U nda nga jeta më 6 shkurt 2014, në Bazel të Zvicrës.
Kanë thënë për të:
Dritëro Agolli: “Unë mund të them pa asnjë lëkundje se Vaçe Zela, si artiste e madhe, hapi një epokë të re në të kënduarin e këngës shqiptare dhe u bë nismëtare e një kulture moderne në këtë fushë.”
Nexhmije Pagarusha: “Nuk kam parë shkëlqim më të bukur që del nga shpirti i njeriut se tek Vaçe Zela.”
Osman Mula: “Vaçe Zela ishte një këngëtare e madhe me zemër të madhe. Krijoi një botë të sajën. Ajo qëndroi me të dyja këmbët në tapetin e këngës shqiptare, si këngëtarja e krahasuar me një simfoni pambarim të së ardhmes. Vaçe Zela ishte një këngëtare potente, në vokalin e së cilës morën jetë shumë zhanre këngësh. Dhe në secilin syresh ajo dha maksimumin.”
Avni Mula: “Vaçja kishte një inteligjencë natyrale. Ia ka bërë “hyzmetin” këngës në të gjitha vështrimet. Dhe, gjithmonë ia ka arritur qëllimit. Vaçja ishte edhe njeri i sakrificës. E vendosur në atë që kërkonte të bënte. Madje, ishte kurajoze, trime. Për këto cilësi çdo këngëtar duhet t’ia ketë zili. Në shpirt ishte thellësisht humane, demokrate në mendime. Edhe si njeri ishte e drejtë, e dashur. Me kontributin që i solli këngës shqiptare, Vaçja mbeti një artiste e madhe, një patriote e vërtetë”.”
Ferdinand Deda: “Ishte fat për ne njerëzit e artit, të kishim mes nesh një këngëtare si Vaçe Zela, për vokalin e saj të shkëlqyer në të gjitha komponentët. Kishte një forcë të madhe interpretative, që lidhej me shkallën e lartë të frymëzimit artistik. Përdorte një mjeshtëri të veçantë të kënduari, ku gjenin vend ngjyrime të shumta. Ishte njeri i thjeshtë dhe mjaft i dashur, por edhe e ashpër kur s’i përfilleshin kërkesat.
Luan Zhegu: “Vaçja ishte e lindur si talent. Me punë u bë një këngëtare e veçantë në llojin e vet, një zë brilant. Ajo shpalosi prirjen e saj në një kohë kur mungonin mjetet auditive moderne. Vaçja këndoi gjithmonë “dal vivo”. Kjo mënyrë e të kënduarit i jepte vokalit të saj një amplitudë të madhe. Ishte e vendosur në përzgjedhjen e këngëve, në kërkesat artistike. Madje e sertë dhe në konflikt me “drejtuesit”, sa herë që ata nuk e kuptonin. Kishte nuhatje të dukshme për skenën, si vend i shenjtë. Vetveten, shikuesit i kishte mbi të gjitha. Kjo bëri që vokali i Vaçe Zelës të lartësohej në përmasat që kërkoi.”
Rikard Ljarja: “Vaçe Zelën e kam njohur në vitin 1961. Kemi qenë bashkëstudentë në shkollën për aktorë. Kemi qenë në një klasë. Vaçja ka qenë një tip i jashtëzakonshëm sepse ishte e formuar si artiste në atë moment që erdhi në kursin tonë. Kanë kaluar vite, vite vite… Ajo nuk arriti të bëhej aktore sepse Zoti a natyra, i kishte dhënë një dhunti të jashtëzakonshme, një zë vërtet të jashtëzakonshëm./KultPlus.com
Foto arkive, te kengetares Vace Zela “Nderi i Kombit”, e cila u nda nga jeta ne moshen 75 vjecare, pas nje semundje te rende ne Basel te Zvicres.
Jack Nicholson është një nga aktorët më të shquar të filmit amerikan të gjeneratës së tij, i shënuar për portretizimet e tij të mrekullueshme dhe përshtatjen me çdo lloj karakteri.
Jack Nicholson u lind në Neptun, New Jersey, më 22 prill 1937 dhe u rrit në Manasquan, New Jersey, rreth 50 milje në jug të qytetit në Jersey Shore. Njerëzit që ai besonin se ishin prindërit e tij u quajtën John dhe Ethel May Nicholson. June Nicholson, e cila ai besonte se ishte motra e tij më e vjetër, ishte një aktore që pati nje karrierë të shquar
June vdiq nga kanceri në vitin 1963, kur Jack Nicholson ishte 26 vjeç. Më shumë se një dekadë pas vdekjes së saj, në vitin 1974, një reporter i revistës TIME që po hulumtonte mbi Nicholson zbuloi disa informacione tronditëse: June ishte në fakt nëna e Nicholsonit dhe John e Ethel May ishin gjyshërit e tij. “Do të thosha se ishte një ngjarje mjaft dramatike, por nuk ishte ajo që unë do ta quaja traumatizuese”, tha Nicholson për zbulimin e sekretit të familjes së tij.
“Në fund të fundit, deri në kohën kur kuptova se kush ishte nëna ime, unë isha mjaft i fortë psikologjikisht. Në të vërtetë, m’u bënë më të qarta disa gjëra.”
Në vitin 1954, Nicholson u zhvendos në Los Anxhelos, Kaliforni, ku June kishte një apartament. Deri në këtë kohë, Nicholson ishte rritur e ishte bërë një djalë i pashëm dhe tërheqës, prototipi i aktorëve kryesorë të filmave të Hollivudit në atë kohë. Një producent i MGM-së, Joe Pasternak, vuri re pamjen e Nicholson dhe i dha atij mundësinë të bëhej pesë e trupës së Jeff Corey.
Debutimi dhe performanca që e definuan si një nga më të mirët Jack Nicholson bëri debutimin e tij në filmin me buxhet të ulët të vitit 1958, Cry Baby Killer, duke luajtur një adoleshent, i cili gabimisht beson se ka kryer vrasje. Gjatë gjithë viteve 1960, ai vazhdoi të shfaqej në shumicën e filmave horror me buxhet të ulët. Pas një roli të vogël në komedinë e zezë të vitit 1960, “Little Shop of Horrors”, Nicholson u shfaq në The Terror (1963), Back Door to Hell (1964), Ride in the Ëhirlëind (1965) dhe The Shooting (1966).
Performanca e shkëlqyer e Nicholson erdhi si avokati George Hanson në filmin klasik Easy Rider (1969). Ai u nominua për një Academy Aëard si aktori më i mirë mbështetës për performancën e tij. Më pas, në vitin 1970, Nicholson luajti në filmin Five Easy Pieces, një hit i befasishëm në të cilin luajti një ish figurë muzikore të pakënaqur. Nicholson përsëri mori një nominim tnga Academy për performancën e tij, këtë herë për aktorin më të mirë kryesor. Performanca e tij e ardhshme fantastike ishte si një oficer i çmendur i Marinës së Uashingtonit në komedinë e zezë The Detail Last (1973), edhe një herë duke i dhënë atij një nominim për Oskar si aktori më i mirë.
Suksesi i vazhdueshëm
Nicholson u kthye në një nga performancat më të respektuara të karrierës së tij në filmin e Roman Polanskit të vitit 1974 Chinatown. Ai portretizoi spiun rivat, i quajtur Jake Gittes, i cili ishte ngarkuar me gjurmimin e një vrasësi në një ngarolet e tij më të mirë dhe më kompleks. Ai më në fund mori çmimin e tij të parë të Akademisë si aktori më i mirë në filmin e vitit 1975, “One Fleë Over the Cuckoo’s Nest”. Në vitin 1980, Nicholson dha një performancë të magjishme, ndoshta më të mirën, si një kujdestar në një hotel, film i përshtatur në romanin e Stephen King, The Shining.
Gjatë gjithë viteve 1980, Nicholson pati disa role të shkëlqyera : si Eugene O’Neill në Reds të vitit 1981, për të cilën ai fitoi një tjetër Oskar për Aktorin më të Mirë Mbështetës, si dhe në Terms of Endearment (1983) dhe si Joker në Batman (1989 ). Nicholson u kthye në formë të lartë në vitet 1990 me: A Feë Good Men (1992) dhe As Good As It Gets (1997), për të cilën ai fitoi Oskarin e tretë për aktorin më të mirë për portretizimin e një shkrimtari mizantrop.
Jack Nicholson është padyshim një nga aktorët më të mëdhenj të gjeneratës së tij. Përveç, roleve të shumta, Nicholson dallohen për mënyrën sesi ai ka portretizuar personazhe të ndryshëm. Larmia e gjerë e karaktereve të Nicholson e ka bërë atë një nga aktorët më misterioz të brezit të tij, pasi audiencat kanë tentuar që të kuptojnë se cilat nga personalitetet e ndryshme që ai ka portretizuar, i afrohet Nicholsonit të vërtetë./KultPlus.com
Leibniz, filozof, historian, matematikan, jurist, diplomat, filolog, figurë e rëndësishme në mendimin perëndimor, lindi në Leipzig. Ai ishte presidenti i parë i Akademisë Prusiane të Shkencave. Por, pullariteti i tij sa ishte gjallë edhe u cënua, veçanërisht nga Volteri, i cili si mik i Njutonit, e ironizoi atë; madje edhe Kandidin e shkroi me Leibnizin në mendje. Por Leibniz ishte njeri i interesave të shumta.
Në 10 vitet e fundit të jetës, një nga përkushtimet e tij u bë edhe gjuha shqipe. Së pari, Leibnizi goditi mitin se shqipja, meqenëse flitej në Ballkan, bënte medoemos pjesë në grupin e gjuhëve sllave, apo rridhte nga greqishtja ose latinishtja. Ai besonte se shqipja ishte ilirishte (siç do të demonstrohej nga Franz Bopp më shumë se një shekull më vonë); Leibniz mendonte se shqipja kishte lidhje me gjermanishten dhe këto ngjashmëri ai i kërkon në keltishten e lashtë.
Mendimet mbi shqipen, Leibniz i shprehu në letërkëmbimet e tij (1705 – 1715) me shkencëtarë, studiues e intelektualë të kohës – gjithsej 5 letra mbi shqipen (FESH).
Ja si shkruante Leibniz – ndër të parët, në mos i pari albanolog që e vendosi shqipen në hartën e botës së studimieve gjuhësore:
“Sa për gjuhën e shqiptarëve, e njohur si Linguam Illiricam…mendoj se është e denjë të studiohet….Të dhënat që kam tregojnë se shqipja përmban shumë latinisht dhe pak gjermanisht. Dhe ky është mendimi im mbi disa fjalë shqipe: ‘hundë’ nga keltishtja e vjetër ka dhënë gjermanishten ‘wen’ – ‘qen’, kafshë që karakterizohet nga përdorimi i hundës ‘nose’ – ‘nuhatje’. Fjala ‘gjueti’, anglisht “hint” – ‘gjurmë’ – ‘shenjë’; gjermanisht ‘spuhr’, nga ‘kunde’ – ‘dije, njohje’. Fjala ‘krah’ lidhet me ‘krezzen, crabbe’ – ‘gaforre’ nga rrjedhin kthetër, zvarrë, rrafsh, zero. ‘Gaforrja’ mund të ketë lidhje edhe me ‘furkën, pirunin’. Fjala ‘burrë’ mund të jetë e lidhur me ‘brautigam’ ‘dhëndër’. Ndërsa fjalët shqipe për numrat nuk kanë asgjë që mund të rrjedhin nga gjuhët fqinje, por, duke ditur shumë gjuhë të tjera, studiuesi mund të jetë në gjendje të kuptojë shumë fjalë të shqipes; fjala ‘det’ nga Delt, dmth Thalassa, Thellësi, Perendia e Detit në mitologjinë greke. Është e qartë se reliket e ilirishtes janë ruajtur në gjuhët moderne, veçanërisht në atë të shqiptarëve”, shkruan Leibniz, në “Opera Philologica”, përkthyer nga frengjishtja në anglisht nga Robert Elsie.
Vlera e ideve të Leibnizit qëndron edhe në faktin se si shkencëtar serioz, ai tërhoqi vemendjen e shkencëtarëve të tjerë për t’u marrë me studime në fushë të shqipes. Ky interesim i Leibnizit mund të shpjegojë ndoshta edhe arsyen pse albanologjia ka tërhequr vazhdimisht shkencëtarë, gjuhëtarë e filologë ndër më të shquarit gjermanë e nga bota. Leibniz shkroi kryesisht frengjisht e latinisht dhe pak gjermanisht. Shumica e shkrimeve të tij ndodhen ende të pabotuara, dhe janë marrë në mbrojtje nga UNESCO.
Në vitin 1985, qeveria gjermane krijoi Çmimin Leibniz, duke ofruar një shpërblim vjetor prej 1 milionë e 550 mijë euro për rezultate praktike dhe 770 mijë euro për ato teorike në shkencë. Ky është çmimi më i lartë në botë për arritje shkencore./KultPlus.com
Ka më shumë se një vit që është përfunduar shtatorja e veprimtarit të njohur, Anton Çetta, por që fatkeqësisht ka mbetur pa lokacion. Por, ditë më parë, kryetari i Komunës së Prishtinës, Shpend Ahmeti, ka bërë të ditur se do të propozojnë në Kuvendin Komunal që kjo shtatore të vendoset në parkun në mes të Fakultetit Filologjik dhe Katedrales. Megjithatë, ky vendim u konsiderua i vonuar.
Ani pse është përfunduar në tetor të 2018-tës, shtatorja e profesorit dhe veprimtarit të njohur, Anton Çetës vazhdon të qëndrojë e mbyllur në atelienë e autorit të saj, Agon Qosa, si pasojë e mungesës së lokacionit.
E ditë më parë, kryetari i Komunës së Prishtinës, Shpend Ahmeti, përmes një postimi në Facebook, ka bërë të ditur se do të propozojnë në Kuvendin Komunal që kjo shtatore të vendoset në parkun në mes të Fakultetit Filologjik dhe Katedrales.
Këtij lajmi iu gëzua Riza Krasniqi nga Këshilli Organizativ për vendosjen e shtatores së Anton Çettës, megjithatë e quajti të vonuar.
“Edhe sot mendojmë se lokacioni para Institutit Albanologjik do të ishte më i përshtatshëm, por edhe këtë lokacion e pranojmë që e ka caktuar Komuna e Prishtinës dhe i falënderojmë. Profesor Anton Çetta është ndër figurat më madhore të kombit tonë dhe mendojmë që caktimi i lokacionit do të ishte vonuar edhe sikur të caktohej dje e pardje e lëre më sivjet që është 100 vjetori i lindjes. Po e presim këtë vit pa shtatore dhe pa kompleks të veprave të tij”, deklaroi për RTV Dukagjinin, Riza Krasniqi.
E shënimin e 100 vjetorit të lindjes së Anton Çettës pa vendosjen e shtatores së tij, Krasniqi e quan të turpshme.
“Mendoj se është shumë e turpshme pasi është ndër lëvizjet më të ndershme në historinë tonë kombëtare. Lëvizja e Çettës ka dhënë rezultate të jashtëzakonshme”, deklaroi ndër të tjera Riza Krasniqi.
Rikujtojmë se oborri i Institutit Albanologjik të Kosovës ishte parë i përshtatshëm si lokacion nga Këshilli Organizativ për vendosjen e kësaj shtatoreje, kërkesë kjo që është refuzuar./KultPlus.com
Ceremonia e ndarjes së çmimeve Oscar do të jetë pa nikoqir edhe këtë vit.
Akademia e ka bërë publik lajmin në Twitter të mërkurën, ka raportuar “GoodmorningAmerica”.
Kjo ceremoni edhe vitin e kaluar ishte pa nikoqir që ishte edhe hera e parë që nga ceremonia e 61-të, e vitit 1989. Fillimisht ishte caktuar Kevin Hart për ta udhëhequr këtë ngjarje, por ai hoqi dorë si pasojë e disa postimeve të mëhershme kontroverse që u rishfaqën në Twitter, transmeton Koha.net.
Pas ceremonisë së vjetme, producenti i Oscar-it, Glenn Weiss, tha: “Nikoqiri i kësaj ngjarjeje është gjë e madhe, por në gjendjen që jemi tani mendoj se është gjë e mirë sepse organizimi do të mbahet”.
“Do të jetë argëtuese për t’u parë dhe ne do t’i nderojmë të gjithë këta njerëz në 24 kategori”, tha Weiss.
Ngjarja e vjetme e Oscar-it pa nikoqir tërhoqi shikueshmëri edhe më të madhe sesa një vit më parë – 29.6 milionë shikime në krahasim me 26.5 milionë një vit më parë.
Petro Marko gjatë kohës që qëndroi në Spanjë me brigadat internacionale, pati rastin të takohej me shumë personalitete të artit dhe letërsisë. Ndër personazhet më të rëndësishëm që ka takuar është edhe shkrimtari amerikan Ernest Hemingway.
Në librin autobiografik ‘Retë dhe gurët’ Petro Marko e kujton Hemingwayn si më poshtë:“Para se të mbaronim kursin në Pozo Rubio, erdhën shumë personalitete dhe na folën. Mbaj mend kur na erdhën Hemingueji dhe Ehremburgu. Isha kureshtar për këto dy figura të njohura dhe u shkoja pas. Pas fjalimeve që mbajtën-i pari foli për luftën e bashkimit dhe të clirimit të Shteteve të Bashkuara, i dyti për luftën e Napoleonit në Rusi-na dhanë cigare.
U shkoja pas. I tha Ehremburgu Heminguejit:- Shumë i rënduar je me këta hekura në sup e në kurriz!(se Hemingueji ishte i ngarkuar me aparate kinematografike, me armë, me dylbi, me bomba, xhironte filma nga fronti dhe i shiste për Republikën.) –
Më shumë më rëndojnë mendimet sesa hekurat! iu përgjigj Hemingueji.
Unë i kisha parë këta dy shkrimtarë në Konferencën e Shkrimtarëve Antifashistë, që u mbajt në Valencia.
Mbaj mend se nga Bashkimi Sovjetik ishin Aleksej Tolstoj, Ehremburgu e të tjerë. Nga Gjermania-Ana Segers, Ludvig Reni. Ishin aty Pablo Neruda, Nikolas Guilen, Cezare Valejo, Neksoe, Andre Marlo e shumë e shumë shkrimtarë e poetë nga Anglia, Amerika Latine, Evropa. Unë isha si i ftuar dhe dëgjoja zërin e kulturës botërore nga goja e njerëzve më të shquar të letërsisë së këtij shekulli”./KultPlus.com
Midis piktorëve të cilët konsiderohen si baballarët e artit modern, krahas Van Gogut, Gauginit, Lautrecit, Seuratit, një vend të rëndësishëm zë edhe Sezani. Sepse ky shok dhe bashkëudhëtar i impresionistëve, i cili mori pjesë në luftërat e tyre të para, i duroi mbi kurriz, më fort nga të tjerët, talljet e filistinëve, për shumë vjet u dëbua nga skena shoqërore dhe u syrgjynos, si të thuash, nga shekulli i tij, ky njeri u rrit në mënyrë të padukshme brenda kohës së tij, për të jetuar gjatë përtej saj.
Vepra e tij ka zënë vendin e duhur në histori. Sot është shumë e vështirë të hamendësohet se sa guximtare pat qenë dikur ajo vepër me tipare origjinale dhe sa fort të nxiste për kontradiksion. Atje vërejmë marrëdhëniet e tij të thella dhe të komplikuara ndaj traditës; ato, në ditët e sotme, pa dyshim duken më të qarta nga sa u dukeshin bashkëkohësve të tij. Po ta shohësh me kujdes, Sezani qëndron në udhëkryqin e zhvillimit historik, ku natyralizmi i prejardhur nga epoka e Rilindjes (dhe i zhvilluar nga ana e impresionistëve deri në konsekuencat më kulminante dhe të njëanshme) arrin fundin e rrugëtimit, ndërsa tendencat antinatyraliste degëzohen në të gjitha drejtimet.
Vepra e Sezanit mbart patosin barok, por edhe dëshirën për një harmoni klasike, ajo i qëndron pranë si rrymës romantike, ashtu dhe asaj realiste në artin e shekullit të 19-të. Koloristët dhe plastikët, arkitektët dhe dramatikët e formës – Verone dhe Karavaxhio, Rubens dhe Pusin, Le Nain dhe Greko, Delakrua dhe Kurbe, po ashtu dhe Domie, mund të përmenden si paraardhës dhe mësues të tij. Ishte vetë Sezani ai që theksonte kontekstin tradicional të synimeve të tij, kur deklaronte për shembull se “dëshironte ta ringjallte Pusinin sipas natyrës” ose “donte ta bënte impresionizmin diçka aq të fortë e të qëndrueshme, siç është arti muzeal”. Një vit para se të vdiste, në një letër drejtuar Roxher Marksit, ai shprehej: “Sipas mendimit tim, njeriu nuk mund t’i përshtatet së kaluarës, por mund t’i shtojë asaj vetëm një hallkë të re”.
Mirëpo, kontributi i tij artistik lidhej në shumë drejtime me të ardhmen, sepse atë e ndoqën ekspresionistët dhe fauvistët, kubistët dhe mbrojtësit e abstraksioneve radikale, po ashtu siç u lidhën edhe punonjësit e neorealizmit, pa përmendur këtu masën e epigoneve, që e përmbytën botën me një sezanizëm formal. “Po të më përgatitin një triumf, – i shkruante mjeshtri plak, i pa përkëdhelur nga suksesi, Rouaultit të ri, – atëherë mos e beso; po të orvaten që në emrin tim të themelojnë një shkollë të re, atëherë u thuaj se nuk e kanë kuptuar kurrë dhe nuk e kanë dashur kurrë atë që kam krijuar unë”. Kështu mbrohej Sezani nga epigonet e tij, njëkohësisht edhe nga interpretuesit e veprës së tij, të cilët deshën ta ngrinin atë në gogmë. Megjithëse shqetësohej dhe fliste shumë për mjetet e artit të tij, nuk donte që ta konsideronin si shpikës të një mënyre të re pikturimi, por vetëm si krijues veprash individuale dhe origjinale. “Ajo që të tërheq më shumë në art, – shprehej, – është vetë personaliteti i artistit”.
Piktura e tij kundërshton çdo interpretim, që kërkon ta reduktojë në një formulë të thjeshtë. Ajo mbron origjinalitetin e saj krijues edhe në kulmin e përpjekjeve për një stil mbipersonal. Atë s’duhet ta konsiderojmë si një ekzemplar metodik, edhe nëse është vijosur së tepërmi me logjikën e parashtrimeve të saj, por aq më pak s’duhet ta ulim deri në shkallën e një ilustrimi të thjeshtë të një teorie arti, e cila u çlirua rastësisht nga autori i saj dhe u mor shënim nga shokët e tij. Shpeshherë citohet thënia e Sezanit, marrë nga një letër drejtuar Emile Bernardit, se: “natyra duhet të trajtohej me cilindër dhe me sferë”, thënie e cila përdoret si çelësi shpjegues i pikturave të tij.
Vepra e Sezanit është fytyra e vërtetë ose maska ideale e personalitetit të tij. Në krahasim me veprën, fati njerëzor i artistit del, si të thuash, në plan të dytë, ai fat duket varfanjak, thuajse tepër i zakonshëm kur vihet përkrah monumentit që ka lënë pas. Jeta e tij nuk karakterizohet nga ngjarje të mëdha e të bujshme, që mund t’i falnin zbukurimin e jashtëm.
Ajo s’përmban asgjë nga fatet dhe jeta e një Van Gogu ose Gaugini, që i tërheqin aq shumë romancierët: asgjë që mund të krahasohej me Borinagen, si dhe asgjë që mund të krahasohej me Tahitin. Po ta shohim me vëmendje, del se ishte jeta e një njeriu që mendonte se ekzistenca të kallte tmerrin. Ishte jeta tragjike e një të vetmuari, vetmi të cilën e mbushte dhe e kompensonte me piktura. Ishte jeta e një burri të turpshëm, tepër të prekshëm, tmerrësisht sensibël dhe, nga ana tjetër, këmbëngulës e i paepur, i cili përpiqej që qënien e thyeshme njerëzore ta armatoste me formën e fortë, t’i bëhej mbështetje dhe të ngrihej mbi të me anë të veprës artistike që synonte tek absolutja.
Një jetë e dhënë pas artit dhe e shtrydhur nga veprat, por pikërisht për këtë arsye ajo nuk mund të shihet veçmas veprave të tij. Ajo përfshihet në to, me gëzimet e saj më të thella dhe me dramat e saj më të vërteta, me perpjekjet dhe luftërat e mëdha për t’ia arritur të paarritshmes dhe me ditët e saj të qeta, të mbushura plot punë, gjërat më të mira të cilat morën formë me ngjyrat mbi pëlhurën e pikturave të tij – jeta e artistit paraqitet në vepra me çastet e saj të dhimbshme dhe fatlume, që ndjekin njëra-tjerën në vijat e penelit të tij dhe mbeten mbi tablo, të dukshme si vazhda rrugësh.
Pol Sezani lindi më vitin 1839 në Aix-En-Provence, me baba me origjinë italiane dhe në shekullin e 18-të zuri vend në Francën e Jugut.
Talentin Sezani e zbuloi në moshën 20-vjeçare. Ai iu nënshtrua vullnetit të rreptë të të atit dhe filloi të studiojë jurisprudencë, por në të njëjtën kohë merrte pjesë në kurse vizatimi pranë shkollës së artit në Aix-it, kopjonte piktura të parëndësishme në muzeumin e qytetit, torturohej me vështirësitë e fillestarit dhe ëndërronte heshturazi Parisin.
Çastet më të bukura të vetmisë së tij ishin kur takohej me shokët: me Pisaron, Monetin, Renuarin dhe plakun Montiçeli, si dhe me shokun e tij të rinisë Zolanë, të cilin e vizatonte herë pas here edhe në Medan. Mirëpo, marrëdhënia e tyre u prish përgjithmonë, kur Zolai, në vitin 1886, i dërgoi romanin “Vepra”, ku Sezani zbuloi vetveten tek heroi i trishtuar i romanit, piktori Claude Lantier, një karikaturë e ekzagjeruar me tiparet e karakterit dhe ngjarjeve të jetës së tij, kështu që u ndje i fyer nga shoku, të cilin e pandehte më të afërtin dhe i ishte shumë mirënjohës për fjalët e mira dhe ndihmën materiale në çastet e vështira, shok i cili së fundmi tregoi se nuk ia kishte kuptuar kurrë qëllimin dhe përpjekjen, por para së gjithash i nënvleftësonte aftësitë e tij artistike.
Në njëfarë mënyre vdekjen e zgjodhi vetë. Më 15 tetor, duke vizatuar në natyrë të hapur, e zuri një shtrëngatë e fortë. E gjetën pa ndjenja përpara qytetit dhe e sollën në shtëpi. Vdiq pas një jave më 22 tetor 1906. Çudi, sepse u ngrit edhe nga shtrati i vdekjes për të pikturuar.
Në krijimet e fundit të Sezanit filloi të ndjehej sërish shpirti romantik, i cili përshkonte veprat e rinisë së hershme. Fjalën e mori përsëri spontanja instiktive dhe e ndjeshme e natyrës, e penguar për një kohë të gjatë nga një disiplinë e fortë. Intensiteti dhe forca ndriçuese e bojës u rrit, format filluan të merrnin trajta më shqetësuese, vija e penelit më e gjerë dhe nervoze. Diçka e tillë dallohet qartë tek “Kopshtari Vallier”, një nga pikturat e fundit që bëri Sezani.
Në punimet e viteve të fundit dilte mali Sën Viktuar, shpatet e të cilit i kishte ngjitur shpesh në rini. Matur me sy të vëmendshëm, soditur se si ngrihej mbi bazën prej shkëmbi, duke llogaritur çdo vogëlsi, për ta ridhënë përsëri në pikturë në formën e tij arkitektonike bashkë me natyrën që e rrethonte… Në fund, me formën e atij mali, ai projektoi ndjenjën e tij himnizuese dhe patetike. Masivi madhështor duket shumë i afërt, maja e mprehtë e malit ngrihet vullkanike nga brendia e tokës, duke qëndruar si mbi fron përmbi panoramën rreth e qark; me fushat, kopshtet dhe pyjet e saj, zhytet në kaltërsinë e çelët… sikur ai mal të ishte simboli i qëllimeve të larta, i ëndrrës kozmike, i dashurisë së Sezanit për natyrën dhe mallit për të arritur të paarritshmen./KultPlus.com
Atëherë provova t’ia dal mbanë me “të”, më saktë, me “ta” – desha të them, t’ua bëj atyre pyetjen e mësipërme. Le të shohim pikësëpari, a mund të preken sytë e ta shtyjnë njeri-tjetrin duke u përkëdhelur si të ishin buzë? ç’pjesë e syve mund të krahasohet me buzët? Nëse dy vështrime shohin sytë e njeri-tjetrit, a mund të themi se sytë po preken? Ku degdiset vështrimi ndërkohë që sytë janë duke u prekur? Ndërprerja që e kthen vështrimin në sy është një ndërprerje e fshehur, e vulosur, e perceptuar, e shenjuar, e kompresuar dhe e shtypur, apo thjesht mohim intervalesh mes dy skajeve nga ku dalin shikimet? Nëse dy vështrime kanë kontakt me njeri-tjetrin, pyetja përherë mbetet nëse ata po e ledhatojnë apo po e godasin njeri-tjetrin dhe cili do ishte dallimi mes të dyjave?
Tani, së pari duhet të pranojmë se këto sy e shohin njeri-tjetrin.
Këta sy apo këto vështrime?
Përherë shkohet nga i pari për tek i dyti. Për dy vështrime lipsen më shumë se dy sy. Mandej ka edhe sy që nuk shihen më, apo sy që nuk janë parë kurrë. Kini parasysh se ka edhe nga ato gjallesa që jetojnë pa sy, e megjithatë kjo nuk do të thotë se këto gjallesa jetojnë gjithnjë pa dritë.
Mirëpo atje ku ne ndodhemi – si kjo mbrëmje – po bëhet gjithnjë e më errësirë. Na duhet të zgjedhim midis shkëmbimit të shikimeve me njeri-tjetrin dhe të parit njeri-tjetrin. Pra na duhet te vendosim: të shohim shikimin e tjetrit apo të shohim të parit tek ai?
Mirëpo nëse sytë tanë shohin shikimin dhe jo atë çka të parit e bën të dukshme, nëse ata besojnë se po shohin shikimin e jo sytë, nëse është kështu, nëse vërtet është kështu, atëhere ata po shohin asgjënë, në rast të tillë nuk mund të shihet gjë sepse asgjë nuk bëhet e dukshme. Me ikjen nga e dukshmja, sytë tanë fshihen pas natës. Ata janë gati të verbohen veç për të parë një shikim; ata i shmangen shikimit të asaj çka përfaqësojnë sytë e tjetrit duke iu drejtuar vetëm shikimit të tij/saj, pra shikimit tënd mbi tjetrin dhe jo shikimit që përfaqëson tjetri. Po gjatë këtij fragmenti, a është ditë? Dhe a i përket kohës ky fragment? Kohës në tokë? A është ditë në tokë apo është natë? A duhet kthyer në natë ky fragment, ta bëjë natën “të shfaqet” në mënyrë që ta shohë veten duke parë tjetrin apo që ta shohë veten teksa vërehet nga tjetri? Në mënyrë që të shohim atë që na sheh, ne nuk shohim atë çka për tjetrin është e dukshme por vetëm mprehtësinë e tij për të na vërejtur?
Nëse përgjigja do ishte “është natë” a nuk do dukej sikur sytë preken verbërisht dhe nuk shquajnë asgjë?
Por – ajo që vendosa ta quaj me pseudonimin “Pikëpyetja” – më kundërshtoi, ose ndoshta unë kundërshtova veten time: “ka raste kur vetëm në këtë mënyrë njerëzit munden ta dëgjojnë e ta kuptojnë njeri-tjetrin.”
Pikërisht kur shikimi im takohet me tëndin, unë i shoh të dyja, shikimin tënd dhe sytë e tu, dhe sytë e tu jo vetëm që më shohin por ato përfaqësojnë diçka timen. Duke t’u afruar unë mundem t’i prek, me lëkurë, buzë, apo edhe sy, qerpikë, vetulla; nëse vetëm do guxoja të të afrohesha në këtë mënyrë. Nëse një ditë do të guxoja…Të insistosh papushim përfundon duke përsëritur vazhdimisht: “në fragmentin kur sytë tanë preken – si të ishin buzë – a është ditë apo jemi duke banuar në terrin tonë të përbashkët?
Për aq kohë sa nuk më ke prekur me sy, për aq kohë sa nuk më ke prekur sytë – si të ishin buzë – nuk do jesh në gjendje të më thuash “një ditë…”, madje nuk do mund të më thuash as “Përshëndetje!”, “Lamtumirë!”, “Shihemi”, “Kujdesu për veten!”, ndërsa unë lutem që ti të jetosh më shumë e më gjatë se unë. Por kjo lutje tanimë më turpëron, sikur të pranoja që kam frikë – frikë se mos jem mbijetues dhe arrij ta duroj edhe vdekjen. Në pritshmërinë time e vetmja mundësi pajtimi me vdekjen, pra vdekjen time, varet nga pasuria e madhe shpirtërore që më është premtuar kur të mos i shoh më ata që kam dashur. Hezitoj veç ta paramendoj një ngjarje të tillë, madje për një çast mendova të shpik një histori, më saktë, meqenëse ne i dhamë lamtumirën historisë, nisa të përpiqem të shpik një histori të vërtetë. Një histori që zhvillohet natën, kur sytë tanë preken. Këtë histori: sado e pamundur të duket, mendoj se e kam deshifruar atë frazën anonime që ishte shkruar në një mur në Paris, a thua se kish udhëtuar deri atje përmes brigjeve të një tjetër gjuhe: “Quand nos yeux se touchent, fait-il jour ou fait-il nuit?” (“Kur preken sytë tanë, a është ditë apo është natë?”).
Por le ta shohim çështjen nga një tjetër perspektivë, e ta shmangim kështu patetizmin apo teprinë kur themi një të vërtetë. Domethënia e prekjes, është trajtuar në argumentat e Aristotelit. Por deri në njëfarë pike, pasi ajo çka vijon të shfaqet nëpër argumenta, rrezikon të marrë formën e një teze “të kthjellët”. Ndonëse nuk është ky rasti, shpeshherë ndodh që “kthjellësia” e pohimeve të përmbajë një enigmë krejt më vete. Për shembull, së pari, megjithëse është e qartë, e dukshme apo “e kthjellët” se “organi” i prekjes është i brendshëm (interior); së dyti, se mishi nuk është veçse “mediumi” i prekjes; së treti, se “prekja ka për objekt jo vetëm atë çka është e prekshme, por edhe të paprekshmet”, gjithsesi na vijnë pyetjet se ç’do të thotë “interior”, “medium” apo “ndërmjetës” dhe mbi të gjitha se ç’kuptim ka te prekja një akses pa prekje. Si mund ta prekësh të paprekshmen? E shpërndarë në një numër të pafundëm formash e figurash, kjo pyetje është pikërisht obsesioni që e përndjek të menduarit për prekjen – që mund ta konceptojmë edhe si përndjekje të prekjes.
Ne mund të prekim vetëm një sipërfaqe, pra mund të prekim lëkurën ose cipën e hollë të lëkurës që mbulon mishin, prekje të limitit të lëkurës – nga ku vjen shprehja “me prek cakun” (“touch the limit”) – por për nga përkufizimi, limiti, vetë limiti, është i privuar nga një trup. Caku nuk preket e as ai nuk e prek veten, caku nuk e lë veten që të preket, madje ky cak ka fuqinë që me vetëm një prekje, jo vetëm ta zhdukë atë që nuk i afrohet dot këtij caku por edhe atë që e ka tejkaluar këtë cak një herë e mirë. Tanimë, me këtë histori të prekjes, bëhet edhe më e vështirë të vendosim se çfarë të përfshijmë e çfarë të lëmë jashtë. Por risqe të tilla janë të prekshme, kur historia nuk është më e qartë, e dukshme, apo “e kthjellët” dhe nata është “shfaqur” mes nesh. /KultPlus.com
Shumë prej thënieve të Spinozës janë jashtëzakonisht të kthjellta dhe të fuqishme, kjo është arsyeja pse ato janë me ndikim të madh edhe sot e kësaj dite, shkruan KultPlus.com
Frazat e Spinozës kanë karakteristikën unike të të qenit të thjeshta, por në të njëjtën kohë përfshijnë mësime të shkëlqyera. Diçka që vetëm mendjet e mëdha mund ta prodhojnë. Shumë filozofë, si Hegel dhe Schelling, e konsiderojnë atë babanë e mendimit modern. Në të njëjtën kohë, nëse bëhet një krahasim me prozën komplekse të këtyre filozofëve, vëzhgimet e tij janë të thjeshta dhe të arritshme për të gjithë
Spinoza dhe pendimi
Një nga frazat e Spinozës për keqardhjen dhe pendimin thotë: “Nuk pendohem për asgjë. Ai që pendohet për ato që ka bërë është dyfish i mjerë”. Për një njeri të shekullit të shtatëmbëdhjetë, kjo frazë ishte tërësisht revolucionare: shumë nga bashkëkohësit e tij e konsideruan atë profane dhe fyese.
Le të kujtojmë se një nga shtyllat themeluese të Krishtërimit është pikërisht pendimi. Sot ne e shohim atë nga një këndvështrim laik, por në kohën e Spinozës të folurit në këtë mënyrë ishte thuajse blasfemi. Edhe sot, këto fjalë na ftojnë të reflektojmë. Sa pendim dhe faj hedhim mbi veten tonë?
Dallimet në mendime
Spinoza ishte një mendimtar i lirë, tepër modern për kohën e tij. Ai u rebelua kundër dogmave, paragjykimeve dhe besimeve të pabaza. Fryma e tij liberale përshkonte mendimin e tij me një sens të thellë kritik.
Nga kjo vijnë fjalitë e tij më emblematike: “Mendjet janë aq të ndryshme sa edhe shijet”. Kjo deklaratë e shkurtër në favor të diversitetit të mendimit nuk u prit me dashamirësi nga bashkëkohësit e tij. Në fakt, në kohën e Spinozës, idetë mbizotëruese mbështesnin të vërtetat pa përjashtime dhe arsyet unike e të fuqishme.
Mbi origjinën e lirisë
Një deklaratë tjetër e filozofit holandez është: “Aktiviteti më i rëndësishëm që një qenie njerëzore mund t’i kushtojë vetvetes është të mësojë të kuptojë, sepse të kuptosh do të thotë të jesh i lirë”. Në këtë fjali gjejmë një nga arsyet pse Spinoza u konsiderua një nga racionalistët më të mëdhenj të të gjitha kohërave.
Liria merr një vlerë transhendentale, ajo lind nga arsyeja, nga dija. Ky mendim është në kundërshtim me idenë e përgjithshme të asaj epoke kur fjala “liri” vlerësohej me dyshim dhe të mohoje fenë ishte një veprim prej të çmendurish.
Dëshira dhe mirësia
Mendimi i Spinozës shënoi vërtetë një moment historik, veçanërisht në fushën e etikës. Fjalitë e tij shfaqen në veprat e Freud, Lacan, Foucault. Puna e tij la shenjë në shpirtin perëndimor aq thellë sa që edhe sot shumë postulate moderne janë të rrënjosura në mendimin e këtij filozofi holandez.
Një tjetër nga frazat e tij thotë: “Ne nuk duam një gjë sepse është e mirë, përkundrazi themi që diçka është e mirë sepse ne e duam atë”. Këtu është një shembull tjetër i mprehtësisë në përshkrimin e natyrës njerëzore. Në këtë rast ai flet për shtrembërimin subjektiv që prodhohet duke filluar nga prirjet personale. Me fjalë të tjera, roli i emocionit dhe mënyra se si ai imponohet në mendimet tona.
Zoti dhe injoranca
Vepra e Spinozës ka qenë e ndaluar dhe e fshehur për më shumë se një shekull, dhe kjo varej mbi të gjitha nga mendimi i tij për Zotin.Vizioni i tij modern nuk u prit mirë në qarqet e fuqishme dhe dogmatike të kohës së tij. Spinoza, në të vërtetë, shënoi një dallim midis fesë dhe arsyes, e cila si duket nuk gjeti shumë mbështetës midis atyre që ruanin pushtetin fetar.
Një nga frazat e Spinozës në lidhje me këtë është: “Ata që, duke injoruar diçka, i drejtohen vullnetit të Zotit, ulërasin drejt qiejve: çfarë forme qesharake, pa dyshim, për të rrëfyer injorancën e tyre”. Edhe pse vetë Spinoza ishte një njeri thellësisht fetar, në këtë fjali ai na flet për ekzistencën e forcave të tjera, shumë prej të cilave janë nën kontrollin tonë, dhe të cilat na lejojnë të formësojmë të ardhmen tonë.
Baruch Spinoza u përplas me presione shumë të forta ideologjike të epokës së tij. Sidoqoftë, ai nuk pushoi së menduari lirisht dhe së analizuari realitetin me pavarësi. Ai vdiq nga tuberkulozi në moshën 44 vjeç. Pasuritë e tij të vetme ishin dy shtretër, dy tavolina, një pastrues lentesh dhe 150 libra. /KultPlus.com
Mësimdhënia është njëra nga misionet më të vështira. Ajo nuk është profesion. Ajo është një proces i cili planifikohet, drejtohet, organizohet nga mësimdhënësi sipas stileve të të nxënit dhe me pjesëmarrjen aktive të nxënësve, ku përvetësohen njohuri, përdoren metoda, teknika ndërvepruese, zhvillohen aftësitë, shkathtësitë, formohen shprehitë si dhe ndodhë formimi tërësor i përsonalitetit të nxënësve, shkruan KultPlus.com
Betimi i Mësuesit:
Do ta kryej detyrimin tim me ndërgjegjje dhe krenari. Nxënësit e mi nuk do të jenë vetëm nxënës por edhe fëmijë dhe kurrë nuk do të harroj që, për fatin e tyre, edhe vetë mbaj një pjesë të përgjegjësisë. Do ta mbroj, me të gjitha mjetet ekzistuese, nderin e profesionit të arsimtarit. Kolegët e mi çdo herë do të jenë edhe miqtë e mi. Në bashkëpunim me ta do të përpiqem që vazhdimisht ta përkryej veprimtarinë e shkollës në kuptimin efikas të njohjes të të gjitha të drejtave në edukimin dhe barazinë sociale në arsim. Këtë betim solemn e jap plotësisht në mënyrë të lirë dhe me nder./KultPlus.com
