Le të zbulojmë se kush është Pablo Neruda. Historia e një prej artistëve më të mëdhenj të shekullit XX, i cili. Ka marrë çmimin prestigjioz Nobel për letërsinë.
Pablo Neruda është padyshim një nga personazhet më me ndikim të shekullit XX. Përveç që ishte një pikë referimi e letërsisë së Amerikës Latine, ai ishte politikan dhe diplomat dhe luftoi për Kilin, vendlindjen e tij. Poeti lindi në Parral, me emrin Ricardo Eliécer Neftalí Reyes Basoalto, më 12 korrik 1904. Prindërit e tij. José del Carmen Reyes Morales dhe Rosa Neftalí Basoalto Opazo, ishin punonjës hekurudhe dhe mësuese. Nëna e tij vdiq nga tuberkulozi kur Pablo ishte ende fëmijë.
Interesimi i Pablo Nerudës për letërsinë dhe poezinë erdhi me adoleshencën dhe mbi të gjitha falë inkurajimit të poetes Gabriela Mistral, e cila ishte profesorja e tij. Edhe pse babai i tij ishte kundër këtij pasioni, nga mosha gjashtëmbëdhjetë vjeç poeti filloi të botojë shkrimet nën pseudonimin Pablo Neruda. Emri u zgjodh në nderim të shkrimtarit Jan Neruda, me origjinë nga Republika Çeke, dhe për të mos lejuar që babai i tij ta pengonte të realizonte ëndrrën e tij. Në moshën njëzet e tre vjeç, pasi kishte botuar tashmë vëllimin e parë në vargje të quajtur Crepuscolario, Neruda u transferua në Birmani.
Iu desh të lëvizte për të ndjekur një karrierë diplomatike si konsull. Në vitet e kaluara në Azinë Juglindore ai u martua me bankieren holandeze Maryka Antonieta Hagenaar Vogelzang dhe vazhdoi të shkruajë poezi. U kthye në Kili pasi kishte mbajtur rolin e konsullit në Buenos Aires, Barcelonë dhe Madrid. Në vitin 1945 ai u bë senator i Partisë Komuniste të krahinave kiliane të Antofagastas dhe Tarapacás. Për shkak të një mosmarrëveshje me Presidentin Videla ai u detyrua të largohej nga vendi në 1949 dhe të jetonte në mërgim.
Më 21 tetor 1971 ai u bë poeti i tretë i Amerikës së Jugut, pas profesores Gabriela Mistral dhe Miguel Ángel Asturias, i cili u dekorua me Çmimin Nobel për letërsinë. Rreth dy vjet më vonë, kur qeveria e Augusto Pinochet u krijua në Kili, Pablo Neruda vdiq në Santiago de Kili më 23 shtator 1973. Vdekja e tij është ende e mbështjellë me mister: raportet zyrtare thonë se ai vdiq për shkak të një tumori, por shumë besojnë se poeti ishte viktimë e një vrasje të urdhëruar nga Pinocheti. / bota.al/ KultPlus.com
Pandemia e koronavirusit ka detyruar miliona njerëz të qëndrojnë në karantinë, duke iu mundësuar atyre më shumë kohë të lirë. Dhe shumë njerëz po përdorin këtë kohë për të mësuar një gjuhë të huaj.
Kompania për mësimin e gjuhëve Duolingo, ka parë rritjen e trafikut në “nivele të larta”, sipas Michaela Kron, menaxher i marrëdhënieve me publikun në Duolingo.
Në nivel global, regjistrimet e reja u rritën me gati 108% nga 9 marsi deri në 30 mars. Për SHBA, pati një rritje edhe më të madhe, me rreth 148%. Kompania nuk pranoi të ndajë sa përdorues të rinj u regjistruan, por Kron tha që ishte “miliona”.
Një studim i kryer në Luksemburg dhe i botuar nga Akademia Amerikane e Neurologjisë, zbuloi se ata që flasin më shumë se dy gjuhë mund të kenë më pak të ngjarë të kenë probleme me kujtesën si Alzheimer dhe dementia. Një studim tjetër, i bërë në Universitetin e Chicikagos, zbuloi se përdorimi i një gjuhe të huaj gjatë marrjes së vendimeve rezultoi në zgjedhje më racionale dhe më pak emocionale.
Pesë gjuhët e huaja që po mësohen gjatë kësaj kohe:
Gjermanisht për anglishtfolësit
Ky kurs u ofron folësve autoktonë anglezë një mundësi për të mësuar rreth kulturës, shprehjeve dhe fjalorit gjerman.
Numri i nxënësve aktualë: 8.18 milionë
Anglisht për folësit portugezë
Ky kurs u ofron folësve vendas Portugez një shans për të mësuar në lidhje me strukturën e fjalive angleze, fjalorin dhe kulturën amerikane
Numri i nxënësve aktualë: 11.1 milionë
Frengjisht për anglishtfolësit
Ky kurs u ofron folësve autoktonë anglezë një shans për të mësuar rreth lidhjeve të foljeve franceze, idiomat dhe kulturën.
Numri i nxënësve aktualë: 14.4 milionë
Spanjisht për folësit anglisht
Ky kurs u ofron folësve autoktonë anglezë një shans për të mësuar në lidhje me kuzhinën Spanjolle, lidhjen e foljeve dhe shprehjet.
Numri i nxënësve aktualë: 25.8 milionë
Anglisht për folësit spanjollë
Ky kurs u ofron folësve autokton spanjoll një mundësi për të mësuar rreth gramatikës, fjalorit dhe idiomave në gjuhën angleze.
Numri i nxënësve aktualë: 28.6 milionë/ Business insider/ KultPlus.com
Kafshët në mbarë botën duket se po përshtaten mirë me jetën pa njerëz gjatë shpërthimit të koronavirusit.
Edhe luanët janë duke shijuar paqen dhe qetësinë, tregon një seri fotografish të reja nga Parku Kombëtar Kruger i Afrikës së Jugut.
Imazhet tregojnë një krenari të luanëve që qëndrojnë në rrugë, në dukje të pashqetësuar nga prania e fotografit, Richard Sowry të CNN, transmeton KultPlus.
Në një ditë normale, zona do të ishte e zënë me turistë, por parku Kruger është mbyllur që nga 25 marsi, si pjesë e bllokimit mbarëkombëtar të Afrikës së Jugut për të luftuar koronavirusin. / KultPlus.com
Violeta ishte një prej këngëtareve më të famshme të viteve 80-të e 90-të, një artiste avangarde dhe shumë e veçantë për nga stili i saj.
Për ta njohur më shumë muzikën e Violetës, po i sjellim këtu dhjetë prej këngëve të saj të cilët i përzgjodhëm pa ndonjë kriter, por duke dashur të eksplorojmë më shumë në trashëgiminë muzikore që ajo e la pas vetes, si soliste por edhe pjesë e bashkëpunimeve me këngëtarë tjerë.
https://www.youtube.com/watch?v=p5eMQmFSogI
Pas suksesit me këngë dhe si moderatore për programe të fëmijëve në “Radio Prishtinë”, filloi të ndjekë mësimet edhe në shkollën e ultë të muzikës. Si rezultat i angazhimit të saj, ajo shpërblehet me mirënjohe në festivalin e fëmijëve “Akordet e Kosovës”. Njëkohësisht, Violeta intepretoi më se 40 këngë për fëmijë, dhe luajti zërin e personazheve në radio-dramat për fëmijë. Violeta nga adhuruesit e vegjël shikohej si shembull i rebelimit artistik.
https://www.youtube.com/watch?v=X0dQe-O2B2U
Violeta për publikun e gjërë shqiptarë u bë e njohur me paraqitjet e saja në grupin e muzikës moderne të kohës “Vivien” rreth vitit 1984. Gjatë kësaj kohe, ajo përfaqësoi dy here Kosovën në përzgjedhjen e përfaqësueses së Jugosllavisë për “Këngën e Eurovizionit”. Violeta gjithashtu ishte e angazhuar në Radio Televizionin e Prishtinës dhe aty punoi deri në uzurpimin e kësaj qendre nga forcat e armatosura serbe. Pas okupimit të RTP-së ajo mbeti e pa angazhuar deri sa pranoi ftesën si reportere lufte pranë disa agjencive dhe televizioneve të huaja, si “News Network”, “WTN”, “Sky NEWS” etj.
https://www.youtube.com/watch?v=1LDS_6MMXCE
Ndërkohë Violeta punësohet në Radio Televizionin Publik të Kosovës, shkruan tekste këngësh dhe kompozon për këngëtarë të vijës së saj artistike. Gjatë punës së saj në RTK, ka pregatitur disa emisione dokumentare, si “Loja e heshtjes”,” Azizia”, “Linda”, “Joliria në liri”, etj. / KultPlus.com
Figura të famshme botërore kanë dhënë kontributin e tyre për mantel bardhët, në ndihmë të luftës kundër Covid-19, shkruan KultPlus.
Të shumtë kanë qenë edhe shqiptarët me famë botërore që kanë ndihmuar në luftën kundër kësaj pandemie.
Grimeri shqiptar me famë botërore, Mario Dedivanoviq, përmes një postimi në llogarinë e tij personale në Instagra, ka njoftuar se ka dërguar një numër të madh të maskave për stafin mjekësor në njërin nga spitalet e New York-ut.
New York-u njëherit është edhe vendi më i prekur nga pandemia në gjithë Amerikën.
Në postimin e tij Mario shprehet tejet mirënjohës për punën që mjekët po e bëjnë, duke i cilësuar ata si heronjë të vërtetë.
“Dita 34. Asgjë nuk mund të shprehë mirënjohjen time për heronjtë në vijën e parë, dhe të gjitha mënyrat me të cilat ata po punojnë pa u lodhur për të trajtuar pacientët dhe për të mbajtur të sigurtë New Yorkun. Doja të kontribuoja në një farë mënyre dhe bisedova me miqt e mi @element_packaging për të parë se çfarë mund të bëjmë. Sot ne dhuruam qindra maska në @montefiorehealthsystem në Bronx, një spital që është duke u kujdesur shumë për xhaxhain tim pasi u diagnostikua me COVID-19. Ne gjithashtu dhuruam maska të fytyrës në @mountsinainyc dhe Spitalit Universitar të Brooklyn. Mos të harrojmë kurrë se si profesionistët tanë të kujdesit shëndetësor kanë vendosur jetën e tyre në rrezik për ne gjatë kësaj kohe. Ne ju duam ju” , shprehet Mario në postimin e tij në Instagram. / KultPlus.com
Dy heronjë të stafit mjekësor kanë ndarë momentin prekës kur më në fund takohen me vajzën e tyre 6 vjeçare pasi kaluan 3 javë të ndarë për shkak të koronavirusit, transmeton KultPlus.
Amanda dhe Ryan Holland, nga Ayr, Scotland, u filmuan teksa takojnë Kalishah, të veshur nga koka te këmbët me pajisje mbrojtëse. Çifti, të cilët punojnë pranë njëri-tjetrit në spital, thanë se ishte vendimi më i vështirë i jetëve të tyre që ta ndanin familjen dhe ta dërgonin vajzën e tyre te gjyshërit.
Të dy ata u shprehën se ishin të dëshpëruar për të takuar të bijën. Daily Mail ka siguruar edhe një video të këtij momenti prekës. / KultPlus.com
“Le Siècle” ka botuar, të shtunën e 25 marsit 1911, në ballinë, intervistën ekskluzive me patriotin dhe publicistin e njohur shqiptar, Dervish Himën, të zhvilluar asokohe në Kostandinopojë, të cilën Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Letër nga Turqia
Intervistë me Dervish Himën, shefin shqiptar
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
(Nga korrespondenti ynë i veçantë)
Kostandinopojë, 12 Mars.
Dervish Hima, i strehuar në Evropë, për tetëmbëdhjetë vjet nën regjimin e vjetër, pranoi të na shpjegonte se çfarë është “çështja shqiptare”, zakonisht pak e njohur për publikun. Mysliman, i lindur në Shqipërinë e Mesme, në Ohër, ai studioi në Turqi. Drejtori i gazetës Shqipëtari (L’Albanais), ai e botoi këtë gazetë në Bukuresht, Romë, Paris, Gjenevë apo Bruksel sipas nevojave të momentit, sepse ai u dëbua nga Roma dhe Bukureshti me kërkesën e Abdyl-Hamidit. I dënuar për një fjalim disi të ashpër nga Turqit e Rinj (Xhonturqit), disa muaj pas rivendosjes së Kushtetutës, ai u burgos për pesë muaj. Gjatë robërisë së tij mori një mbështetje të përgjithshme si nga evropianët ashtu edhe nga osmanët. Aktualisht në Kostandinopojë, ku boton përsëri “Shqipëtarin”, ai vazhdon propagandën e tij.
“Lëvizja shqiptare, më thotë Dervish Hima, fillon vetëm në 1876. Programi ynë përmban një pikë thelbësore për ne :të kemi një alfabet të veçantë dhe, si rrjedhojë, shkolla kombëtare.Këto kërkesa, të një rëndësie krejtësisht shkencore, do të ishin të pakuptueshme pa njohurinë e gjeografisë sonë politike.Tri fe përbëjnë popullsinë tonë : ortodoksë, katolikë, myslimanë ku secili merr një edukim në përputhje me bindjet dhe traditat e tij.Disa tendenca separatiste mund të ishin shfaqur midis bashkëqytetarëve tanë të kthyer drejt Papës, Kalifit ose Patriarkut.Nacionalistë të bindur, komuniteti gjuhësor na u shfaq si mjeti i parë dhe më i fortë për të forcuar bashkimin midis tre grupeve tona.Prandaj nuk është aspak arbitrare, siç është shkruar kaq shumë herë, për të vendosur një raport midis kësaj pyetjeje të alfabetit dhe kryengritjeve të ndryshme shqiptare.Çështja e vetë alfabetit është e një rëndësie të madhe, pasi duke e pranuar, e tregon veten mbështetës të vendosur të decentralizimit, një ide që deri tani është hedhur poshtë nga Turqit e Rinj.
U desh Traktati i Shën Stefanit që të zgjohej ndjenja jonë kombëtare.Ideja për një Bullgari të Madhe që do të depërtonte deri në Shqipërinë e Mesme, solli reagime te disa prej bashkatdhetarëve tanë që formuan Lidhjen e Prizrenit.Një numër i anëtarëve të tyre u dërguan te Z. Waddington në kongresin e Berlinit. Delegati francez pati një simpati të vërtetë ndaj nesh. Simpati që e hasëm edhe pranë Anglisë dhe të gjithë atyreve që luftonin kundër përparimit të racës sllave.
Që atëherë programi ynë filloi të marrë formë. Qysh në shekullin e 18-të, në Shkodrën e Shqipërisë, pati një lëvizje letrare midis priftërinjve katolikë shqiptarë të shkolluar në Romë ose Venecia.Por kjo lëvizje, shumë e kufizuar, nuk përfshinte tërë popullsinë.Më 1879, disa shqiptarë patën idenë e themelimit të një shoqërie letrare në Kostandinopojë për të punuar për zhvillimin e ndjenjës kombëtare te ne.Sami bej Frashëri u ngarkua nga komiteti i kësaj shoqërie për hartimin e një alfabet shqip, nevoja e të cilit u njoh zyrtarisht nga Abdyl-Hamidi.Vepra jonë lulëzonte kur një lëvizje e kundërt u nxit nga shteti osman, dhe patriarkana greke për të shkatërruar idetë nacionaliste shqiptare.Bënë gabim, për mendimin tim, se të dy e imagjinonin se do të vinte një ditë kur ne do të donim pavarësinë tonë politike nga Turqia;dhe pavarësinë tonë fetare, për sa i përket ortodoksëve shqiptarë.Popullsia jonë është shumë e vogël sa që hipoteza e ndarjes sonë të mundshme nga Perandoria Osmane të merrej seriozisht.
Ku do të rekrutonim një ushtri që të ishte në gjendje për të fituar pavarësinë tonë ? Jo më shumë sesa në vitin 1879 kemi pasur tani prirje të tilla.
Sidoqoftë, pothuajse të gjithë anëtarët e kësaj shoqërie letrare shqiptare u dëbuan në 1884, në Tripoli ose në Azinë e Vogël;disa u strehuan në Bukuresht, ku tregtarët shqiptarë të qytetit mbështesnin me ndihmën e tyre financiare shtypshkronjën dhe gazetën, organ i interesave tona.Anëtarët e vjetër të shoqërisë vazhduan të shkruanin nën pseudonime dhe një numër i madh i veprave shqiptare mundën të shtypeshin në Bukuresht.
Emrat e disa prej këtyre anëtarëve janë të mjaftueshëm për të treguar se çfarë elite kishte vendi ynë midis djemve dhe mbrojtësve të tij :Shem Sedin, Sami beu, Naim bej Frashëri, Mehemet Ali bej Vrioni, Ferid pasha (ish-vezir i madh), Ismail Qemal beu, Abedin pasha (ish-guvernator i Arkipelagut), Turkan pasha (aktualisht ambasador në Shën Petersburg), Taksim hoxha (meteorolog i shquar), të gjithë këta janë myslimanë. Të krishterë si Vasa pashai (ish-guvernatori i Libanit), Jani Vreto, Kostandin Kristoforidhis ishin gjithashtu midis mërgimtarëve.
Pastaj erdhi regjimi kushtetues. Deri atëherë nuk kishte asnjë mospajtim midis latinizimit dhe arabizimit të shqiptarëve. Unë pretendoj në çdo paanshmëri se për shkak të Turqve të Rinj ne nuk biem më dakord për këtë pikë të fundit.Turqit e Rinj trajtuan si kaur (katolikë) të gjithë ata që do të shkruanin duke përdorur alfabetin latin; ata gjetën mbështetës midis klerikëve, duke deklaruar se Kurani nuk mund të shtypej me shkronja latine, dhe se favorizimi i një lëvizje të tillë do të ishte një mëkat.
Pjesa konservatore e shqiptarëve vendosi për alfabetin arab dhe elementët progresistë që gjendeshin në mesin e popullit luftuan për shkrimin latin.Madje dhe në kryeqytet, këto dy grupe, në Parlament, ishin qartësisht armiqësore me njëra-tjetrën.
Kjo dëshmon, sidoqoftë, fuqinë e palës pro-latine, e cila përfshin në mesin e saj jo vetëm deputetë të krishterë shqiptarë, por dhe një shumicë të myslimanëve, mendja e ndritur e të cilëve ka qenë në gjendje t’u rezistojë imagjinatave të tmerrshme të mëndjeve të thjeshta, të bëra nga kundërshtarët tanë.Në krye të këtyre deputetëve pro-latinë janë Ismail Qemali, pastaj Esat pasha, Ali Hajdar bej (Jakova), Aziz pashë Vrioni (nga Berati), Hamdi beu (i Çamërisë), Shahin bej Kolonja, Nexhib bej Draga, Mufid beu, Hasan beu, Mishei efendi, Mahmud Polo efendi, Fuad pasha (Prishtina), Hasan Basri bej.
Dy deputetë janë asnjëanës : Hafiz Ibrahim efendiu (nga Peja) dhe Murteza efendiu.
Pala pro-arabe, më pak në numër, përfshin : Riza beun (nga Shkodra e Shqipërisë), Shaban pashën (nga Peja), Jahja Alia Jasi Bej (turk por deputet nga Shqipëria), si dhe Wasif efendiun (nga Manastiri), Haxhi Aliun (nga Elbasani). Së fund, dy prej tyre po kërkojnë një terren pajtimi; këta janë Said efendiu (nga Shkupi) dhe Shefqet efendiu (nga Dibra).
Jo vetëm që partia pro-latine fiton nga numri dhe cilësia e anëtarëve të saj, por ajo gjithashtu fiton nga veprat që ka botuar dhe nga mbështetja e gjuhëtarëve evropianë si Petersen në Kopenhagë, G. Meyer, dhe i ndjeri L. Benlov, etj.Akoma më mirë, për përhapjen e ideve të tyre, shqiptarët pro-latinë krijuan gazeta deri në Amerikë : Flamuri dhe Dielli. Albania është një revistë e botuar në Boston, ku jetojnë afro 30.000 shqiptarë.Në Egjipt botohet Shkreptinia (Rrufeja – L’Eclair).Ndërsa për sa i përket vetë Shqipërisë, janë botuar gazeta të ndryshme si : Lidhja Ortodokse, Korça, Bashkimi, Koha.Liria botohet në Selanik dhe Shqipetari në Kostandinopojë.Një kolegj i formimit të mësuesve (Normalja) qe themeluar në Elbasan, por ai u mbyll nga autoritetet.Sapo është formuar një shoqëri letrare shqiptare në Kostandinopojë, në modelin e asaj të vitit 1879.
Ndërsa pro-latinët kanë bërë përparim të madh, ende nuk është realizuar një vepër te shqiptarët pro-arabë, megjithë kërkesat për përkthyes të bëra nga Ministri i Arsimit Publik.
Me pak fjalë, ne duam për Shqipërinë një ligj decentralizimi si ai për të cilin po mendohet në këtë moment për Jemenin.Ne gjithashtu bëjmë thirrje që t’u jepet fund këtyre dërgesave të qëllimshme të zyrtarëve shqiptarë në Azinë e Vogël dhe më gjerë.Ky është një gabim në programin e Turqve të Rinj, një burim acarimi për bashkatdhetarët tanë të brengosur nga mungesa e besimit të treguar ndaj tyre nga regjimi i ri.Nëse shqiptarët do të ishin armiqësorë ndaj këtij regjimi, do të ishte aq e lehtë për ta të dëmtonin qeverinë si në vendin e tyre ashtu edhe atje.Nga ana tjetër, neve na dërgojnë zyrtarë që nuk e njohin gjuhën tonë, zakonet tona dhe që nuk mund të kenë asnjë kontakt me popullin.Kështu i ndodhi Mazhar beut, guvernatorit të përgjithshëm të Kosovës, i cili qe shkaku i trazirave të vitit 1910.Ishte kryesisht ai që krijoi këtë konfuzion të dëmshëm, midis alfabetit shqip me shkronja latine dhe arabe.
Kryengritja e vitit 1910 nuk ishte një reagim kundër regjimit të ri të Xhonturqve, por kundër keqadminstrimit lokal.Këtë reagim mori parasysh qeveria qendrore, duke marrë kështu në konsideratë këto keqkuptime.Talaat beu, atëherë Ministër i Brendshëm, u nis për të bërë një hetim në Shqipëri;por për të mos e kompromentuar situatën e partisë Bashkim dhe Progres, ai largoi Mazhar beun vetëm tre muaj më vonë, duke e emëruar atë guvernator të përgjithshëm në Andrinopojë.
Ne shpresojmë që udhëtimi i Madhërisë së Tij do të inaugurojë, në Shqipëri, një epokë drejtësie dhe drite (zhvillimi).Ky udhëtim është i mirëpritur si një shenjë e pajtimit midis shqiptarëve dhe turqve.Ne besojmë se, me kalimin e kohës, qeveria do të ndryshojë vrazhdësinë e politikës së saj ndaj nesh.Shqipëria do të jetë roje besnike e Perandorisë në detin Adriatik dhe do ta mbrojë atë nga të gjitha rreziqet që mund t’i vijnë nga ana tjetër e detit.Por qeveria duhet të krijojë shkolla kombëtare dhe shkolla të përbashkëta për të tërhequr, arsimuar dhe fituar besim tek të rinjtë tanë. Nuk ekziston asnjë lloj industrie te ne.Hakmarrja (Gjakmarrja) ende mbretëron në Shqipëri dhe për t’u ushqyer me prodhime të gjuetisë, për t’u mbrojtur kundër plaçkitësve dhe të tjerëve, është e domosdoshme që malsorët tanë të kenë armë.
Vetëm për këtë qëllim ata po përpiqen të gjejnë pushkë dhe jo me idenë e një revolte.Aq më tepër, gati 2 deri në 3.000 shqiptarë janë strehuar në Mal të Zi, i cili u ofroi atyre azil.Ka një rrezik këtu për qeverinë turke dhe ne jemi duke pritur që ajo të ndërmarrë hapa për t’i lejuar që të gjithë këta refugjatë të kthehen në shtëpitë e tyre.
Është thënë se Shqipëria nuk është kurrë e qetësuar (në paqe).Kjo do të vijë me kalimin e kohës dhe akoma më shpejt kur qeveria e re xhonturke të kuptojë interesat e saj !”
Këto janë deklaratat që më bëri Dervish Hima. Më duhet të them të vërtetën se ekziston te ai një sinqeritet i padiskutueshëm dhe një përpjekje e vërtetë drejt paanshmërisë.
Fotografi i agjencisë franceze të lajmeve, AFP, Yasuyoshi Chiba fitoi çmimin prestigjioz të fotografisë ”World Press Photo” për vitin 2020.
Fotoja tregonte imazhin e një të riu që recitonte një poezi midis protestuesve në Sudan, i cili, për jurinë simbolizonte “shpresën”.
”Me karakterin e saj poetik, fotografia që mori këtë çmim, më e mira në konkursin e ‘World Press Photo’ ilustron fuqinë e rinisë dhe artit”, thanë anëtarët e jurisë.
Yasuyoshi Chiba, një fotograf japonez me qendër në Nairobi, gjithashtu fitoi çmimin e parë në kategorinë “Informacion i përgjithshëm, vetëm imazh” me të njëjtën foto./ atsh / KultPlus.com
Danimarka do të lejojë edhe disa biznese, të tilla si parukeritë, sallonet e bukurisë dhe auto-shkollat, të rihapen nga data 20 prill.
Ato dhe të tjera janë mbyllur tash e sa javë për të frenuar përhapjen e koronavirusit.
“Askush nuk dëshiron ta mbajë Danimarkën të mbyllur më shumë seç është e nevojshme”, tha kryeministrja Mette Frederikse.
Vendimi vjen pasi disa vende të tjera evropiane, përfshirë Austrinë dhe Gjermaninë, kanë bërë publike masa të ngjashme për dalje nga izolimi.
Të mërkurën, Danimarka ka rihapur edhe çerdhet dhe shkollat fillore, pasi lakorja e të infektuarve me koronavirus në këtë vend është rrafshuar.
Megjithatë, kufijtë, restorantet dhe baret atje do të mbeten të mbyllura edhe për një kohë.
Danimarka ka rreth 7,000 të infektuar me koronavirus, ndërsa 321 pacientë atje kanë humbur jetën.
Çfarë thotë OBSH-ja për heqjen e masave të izolimit?
Organizata Botërore e Shëndetësisë ka publikuar gjashtë kushte për vendet që konsiderojnë relaksimin e izolimit: Transmetimi duhet të kontrollohet; Sistemet shëndetësore kanë kapacitet për të zbuluar, testuar, izoluar dhe trajtuar çdo rast dhe gjurmuar çdo kontakt; Rreziqet e shpërthimit në ambiente të veçanta, si objektet shëndetësore dhe shtëpitë e pleqve, minimizohen; Masat parandaluese ndërmerren në vende të punës, shkolla dhe vende të tjera ku njerëzit domosdoshmërisht shkojnë; Rastet e importuara menaxhohen; Komunitetet janë plotësisht të informuara, të angazhuara dhe të afta për t’u përshtatur me “normën e re”. /KultPlus.com
Ministria e Kulturës ka ndërmarrë një nisëm mjaft interesant për të apasionuarit e kulturës dhe historisë në këtë situatë pandemia nga COVID-19.
Duke qëndruar në shtëpi secili nga ne vetëm me një klik mund të udhëtojë virtualisht dhe të njoh historinë interesante të muzeve të të gjithë botës.
Ministria e Kulturës ka publikuar booklet-in kulturor, me aktivitete artistike që mund t’i realizoni nga shtëpia, informacione dhe kuriozitete, e plot fusha të tjera të cilat ju ftojmë t’i zbuloni online.
Ministria e Kulturës ka vënë dispozicion të çdokujt që dëshiron të argëtohet virtualisht përmes kulturës këtë link: https://bit.ly/34vigs5.
Në këtë link është lista e muzeve, kopshteve zoologjike dhe atraksioneve të tjera nga vende të ndryshme që mund të vizitohen virtualisht nga shtëpia.
Shijoni këtë udhëtim virtual mes historisë, kulturës dhe mistereve që fshehin këto muze nga ai i Ana Frankut në Holandë, deri tek Galeria e Arteve në Uashington. / KultPlus.com
Vdiq në moshën 81-vjeçare aktori i njohur Brian Dennehy. Aktori i Hollivudit në memorien e shqiptarëve mbahet me mend për rolin e luajtur në mënyrë të veçantë të sherifin ngacmues në filmin “Rambo” me Sylvester Stallone.
Lajmin për vdekjen e aktorit e dha agjenti i tij, ku me anë të një deklarate për median bën të ditur se ndarja nga jeta ishte për shkaqe natyrale dhe jo nga infektimi nga koronavirusi. Dennehy në jetonte në Konektikat të SHBA-ve.
Ai ka luajtur disa filma, ku na është shfaqur si sherifi i keq që burgosi Rambon,në First Blood dhe portretizoi vrasësin serial John Wayne Gacy në To Catch A Killer.
Dennehy ka luajtur së bashku me Robert De Niro dhe Al Pacino në vitin 2008 në filmin e policor “Ligji dhe rendi”. Puna e tij i solli atij një Glob të Artë dhe gjashtë nominime Emmy. Por Dennehy ishte po aq prezent duke luajtur klasikët në skenë dhe fitoi dy çmime Tony. /KultPlus.com
“By this art you may contemplate the variation of the 23 letters…” The Anatomy of Melancholy part 2, sect. II, mem. IV.
Universi (që të tjerë e quajnë Bibliotekë) përbëhet nga një numër i pacaktuar, dhe ndoshta i pafund, galerish gjashtëkëndëshe, me puse të gjera ajrimi në qendër, rrethuar me parmakë shumë të ulët…
Prej secilit nga këta gjashtëkëndësha shihen katet e poshtme dhe të sipërme, pa mbarim. Shpërndarja e galerive është e pandryshueshme. Njëzet rafte, nga pesë për anë, mbulojnë gjithë muret me përjashtim të dyve prej tyre; lartësia e tyre është sa ajo e vetë kateve, nuk e kalon aspak shtatin e një bibliotekari me trup normal. Secila prej faqeve të lira bie në një korridor të ngushtë, i cili del në një tjetër galeri, të njëjtë me të parën dhe me të gjitha. Në të djathtë e në të majtë të korridorit ka dy kthinëza fare të vogla. Njëra, sa për të fjetur në këmbë; tjetra, sa për të kryer nevojat personale. Aty pranë kalon një shkallë kërmillore që ulet e ngrihet sa të ha syri. Në korridor ka një pasqyrë që dyfishon me besnikëri pamjet. Njerëzit nga kjo nxjerrin përfundimin se Biblioteka nuk është e pafund; po të ishte ashtu me të vërtetë, ç’duhej ky dualitet i rremë? Unë për vete, parapëlqej të ëndërroj se këto sipërfaqe të lëmuara janë atje për të paraqitur pafundësinë dhe për ta premtuar atë…Ca si fruta sferike, të quajtura llamba, sigurojnë ndriçimin. Nga dy për çdo gjashtëkëndësh dhe të vendosura horizontalisht, këto globe lëshojnë një dritë të pamjaftueshme, të parreshtur.
Si të gjithë njerëzit e Bibliotekës, unë kam udhëtuar në të ri; kam bërë pelegrinazhe në kërkim të një libri dhe ndoshta të katalogut të katalogëve; tani që sytë e mi mezi shkoqisin ç’ka shkruaj, po bëhem gati të vdes diku afër gjashtëkëndëshit ku linda. Kur të vdes, nuk do të mungojnë duar të përshpirtshme që të më hedhin nga parmaku e poshtë: varri im do të jetë ajri i humnershëm; trupi im do të zhytet thellë për një kohë të gjatë, do të kalbëzohet, do të shpërbëhet në erën e përftuar nga rënia, e cila është e pafund. Sepse unë pohoj se Biblioteka është e pambarueshme. Për idealistët, sallat gjashtëkëndëshe janë një formë e domosdoshme e hapësirës absolute, ose të paktën e intuitës sonë për hapësirën; ata mendojnë se një sallë trikëndëshe apo pesëkëndëshe do të ish e pamendueshme. Sa për mistikët, ata mëtojnë se ekstaza u zbulon një dhomë rrethore me një libër të madh, gjithashtu rrethor, me shpinë të vazhdueshme, që i bie përqark plotësisht mureve; por dëshmia e tyre është e dyshimtë, fjalët e tyre të errëta: ky libër ciklik, është Zoti… Le të mjaftohemi tani për tani me përsëritjen e sentencës klasike: Biblioteka është një sferë, qendra e vërtetë e së cilës është një gjashtëkëndësh i çfarëdoshëm dhe rrethi i saj i paarritshëm.
Çdonjëri nga muret e secilit gjashtëkëndësh mban pesë rafte; çdo raft ka tridhjëtë e dy libra, të gjithë me të njëjtin format; çdo libër ka katërqind e dhjetë faqe; çdo faqe dyzet rreshta dhe çdo rresht, afërsisht tetëdhjetë shkronja të zeza. Ka gjithashtu shkronja në shpinë të çdo libri; këto shkronja, as tregojnë e as paralajmërojnë atë ç’ka do të thonë faqet: inkoherencë që, e di dhe vetë, nganjëherë duket e mistershme. Para se të përmbledh zgjidhjen (zbulimi i së cilës, pavarësisht nga shfaqjet e saj tragjike, është ndoshta fakti kryesor i ngjarjes) dua t’ju kujtoj nja dy aksioma.
Aksioma e parë: Bioblioteka ekziston ab aeterno.
Në këtë të vërtetë, rrjedhoja e përnjëhershme e së cilës është përjetësia e ardhshme e botës, nuk mund të dyshojë asnjë njeri me mend. Qëllon që njeriu, bibliotekari i papërkryer, të jetë vepër e rastësisë ose e demiurgëve dashakeqas; universi, me paisjen e vet elegante me volume enigmatike, me shkallët e palodhshme për udhëtarin dhe me nevojtore për bibliotekarin ndenjur, s’mund të jetë veçse vepër e Zotit. Për të matur largësinë që ndan hyjnoren nga njerëzorja, mjafton të krahasosh këto simbole të vjetëruara e të mekura që dora ime e gabueshme shkarravit e shkarravit mbi kapakun e librit, me shkronjat organike të pjesës së brendshme: të përpikta, të brishta, në një të zezë të thellë, me një baraslargësi të paimitueshme.
Aksioma e dytë: numri i simboleve ortografike është njëzet e pesë[1].
Qe ky shënim që lejoi, para nja treqind vjetëve, të formulohej një teori e përgjithshme e Bibliotekës dhe të zgjidhej në mënyrë të kënaqshme problemi që s’kish mundur ta zbërthente asnjë hamendje: natyra e paformë dhe e rrëmujshme e pothuaj të gjithë librave. Njëri prej këtyre, të cilin im atë e zbuloi në një gjashtëkëndësh të rrethit pesëmbëdhjetë-nëntëdhjetë e katër, përmbante vetëm tri shkronjat MCV të përsëritura mbrapshtisht nga rreshti i parë tek i fundit.
Një tjetër (që e shohin shumë në zonën time) është një labirint i vërtetë shkronjash, por në faqen e parafundit gjendet kjo frazë: O kohë piramidat e tua. S’ka sesi të injorosh më këtë gjë: për një rresht të arsyeshëm, për një informacion të saktë, ka lega e lega të tëra zhangullimash të çmendura, shkarravinash pa kuptim e fjalësh pa lidhje. (Njoh një zonë barbare ku bibliotekarët kanë hequr dorë nga zakoni për t’u gjetur një kuptim të çfarëdoshëm librave, si zakon besëtyt e i kotë, duke e krahasuar me zakonin për të shpjeguar ëndrrat dhe vijat e rrëmujshme të dorës…Ata pranojnë se shpikësit e shkrimit kanë imituar njëzet e pesë simbolet natyrore, por pohojnë se ky zbatim është i rastësishëm dhe se librat vetë nuk thonë asgjë. Ky mendim, siç do ta shohim, nuk është plotësisht i rremë).
Për shumë kohë, u mendua se këta libra të padepërtueshëm u përgjigjeshin idiomave të harruara e të largëta. Është e vërtetë se njerëzit më të lashtë, bibliotekarët e parë, përdornin një gjuhë krejt të ndryshme nga ajo që flasim ne tani; është e vërtetë se disa dhjetra milje në të djathtë gjuha bëhej dialektale dhe nëntëdhjetë kate më lart, e pakuptueshme. E gjithë kjo, e përsëris, është e saktë, por katërqind e dhjetë faqe me MCV të pandryshueshme nuk mund t’i përkonin asnjë gjuhe, qoftë edhe dialektale apo rudimentare. Disa lanë të kuptohej se çdo shkronjë mund të ndikonte te shkronja pasardhëse dhe se vlera e MCV-së në rreshtin e tretë të faqes 71 nuk është e njëjtë me vlerën e këtij grupi në filan rresht të një tjetër faqeje; por ky propozim i turbullt nuk pati aspak sukses. Të tjerë thanë se qe fjala për kriptografi; është kjo hipotezë që më në fund triumfoi dhe u pranua botërisht, megjithëse në një kuptim të ndryshëm nga ai primitiv.
Pesëqind vjet më parë, shefi i gjashtëkëndëshit të sipërm[2] vuri dorën mbi një libër po aq të ngatërruar sa të tjerët, por që kish pothuaj dy faqe me rreshta njëfarësh e me sa duket të lexueshëm. Ai ia tregoi zbulimin e tij një zbërthyesi endacak, i cili i tha se ato ishin redaktuar në portugalisht; të tjerë pretenduan se ishte jidish. Më pak se një shekull më vonë, u përcaktua gjuha e saktë: bëhej fjalë për një dialekt lituanez të guaranit, me theks të arabishtes klasike. Përmbajtja gjithashtu u zbërthye: ishin nocione të analizës kombinuese, ilustruar me shembuj të ndryshores me përsëritje të pandryshuar.
Këta shëmbuj i lejuan një bibliotekari gjenial të zbulonte ligjin themelor të Bibliotekës. Ky mendimtar vuri re se të gjithë librat, sado të ndryshëm qofshin, përmbajnë elemente të barabarta: hapësirën, pikën, presjen, njëzet e dy shkronjat e alfabetit. Ai përmendi një fakt që e pohuan të gjithë udhëtarët: në gjithë atë Bibliotekë nuk ka dy libra njësoj. Nga këto premisa të pakundërshtueshme ai nxori përfundimin se Biblioteka është e plotë dhe raftet e saj ruajnë të gjitha shestimet e mundshme të njëzet e ca simboleve ortografike (numër, ndonëse shumë i madh, jo i pafund) d.m.th. gjithë ç’është e mundur të shprehet, në të gjitha gjuhët. Gjithçka: historia e hollësishme e së ardhmes, autobiografitë e kryeengjëjve, katalogu besnik i Bibliotekës, me mijëra e mijëra katalogë të rremë, paraqitja e pavërtetësisë së këtyre katalogëve, paraqitja e pavërtetësisë së katalogut të vërtetë, ungjilli gnostik i Basilides-it, komenti i këtij ungjilli, tregimi i vërtetë i vdekjes tënde, përkthimi i çdo libri në të gjitha gjuhët, ndërfutjet e çdo libri në të gjithë librat.
Kur u shpall se Biblioteka i kish të gjithë librat, kundërpërgjigja e parë qe një lumturi ekstravagante. Të gjithë njerëzit ndiheshin zotër të një thesari të paprekur e të fshehtë. Nuk kish problem personal apo botëror që të mos gjente zgjidhjen të shprehur diku: në ndonjë gjashtëkëndësh. Gjithësia ishte e përligjur, gjithësia befas kish fituar përmasat e pakufizuara të shpresës. Në atë kohë u fol shumë për përligjjet: libra apologjie e profecie që përligjnin gjithmonë aktet e çdo njeriu dhe i ruanin për të ardhmen të fshehta të mrekullueshme. Me mijëra të paduruar braktisën gjashtëkëndëshin e ëmbël të lindjes dhe iu turrën shkallëve, të shtyrë nga qëllimi i rremë për të gjetur përligjjen e tyre.
Këta pelegrinë grindeshin nëpër korridoret e ngushta, lëshonin namatisje të pakuptueshme, kacafyteshin midis tyre në shkallët hyjnore, flaknin në fund të tuneleve librat mashtrues, vdisnin të rrokullisur poshtë nga njerëzit e zonave të thella. Të tjerë shkalluan nga mendtë… Nuk mund të mohosh ekzistencën e përligjjeve (unë vetë njoh dy syresh që kanë qenë personazhe të së ardhmes, personazhe ndoshta jo imagjinare), por kërkimtarëve nuk u shkonte mendja se probabiliteti që njeriu të gjejë justifikimin e vet, apo ndoshta edhe ndonjë variant të rremë të tij, është pothuaj zero.
Shpresohej gjithashtu, rreth së njëjtës epokë, të hidhej dritë mbi të fshehtat themelore të njerëzimit: origjinën e Bibliotekës dhe të Kohës. Nuk është e pabesueshme që këto të fshehta të rëndësishme të shpjegohen vetëm nëpërmjet fjalëve njerëzore: nëse gjuha e filozofëve nuk mjafton, Biblioteka shumëformëshe do të kish krijuar një gjuhë të padëgjuar që duhej për to, me gjithë fjalorët e gramatikat e saj. U bënë katër shekuj që njerëzit, me këtë shpresë, shtrydhin gjashtëkëndëshat… Ka kërkimtarë zyrtarë, inkuizitorë. Unë i kam parë tek ushtrojnë funksionin e tyre: mbërrijnë gjithmonë të rraskapitur; flasin për një shkallë pa shkallare ku sa s’thyen qafën, flasin me bibliotekarin për galeritë dhe korridoret; nganjëherë ata marrin librin që kanë më pranë dhe i hedhin një sy për të gjetur fjalë të ndyra. Me sa duket, asnjë prej tyre nuk shpreson të zbulojë gjë.
Shpresa e dalldisur u pasua, si zakonisht, nga një ligështim shumë i madh. Siguria që ndonjë raft i ndonjë gjashtëkëndëshi ndrynte brenda tij libra të çmuar dhe që këta libra ishin të paarritshëm, dukej pothuaj e padurueshme. Një sekt blasfemues propozoi të ndërpriteshin kërkimet dhe të përziheshin shkronja e simbole derisa të arrihej të rindërtoheshin, po t’i ndihte fati, këta libra kanonikë.
Autoritetet u detyruan të nxirrnin urdhëra të rrepta. Sekti u zhduk; por në fëmijëri kam parë pleq që fshiheshin për një kohë të gjatë në nevojtore me disqe të vogla metalike, në fund të një pavijoni të ndaluar dhe imitonin dobët shthurjen hyjnore.
Të tjerë, përkundrazi, menduan se thelbësore ishte të zhduknim veprat e panevojshme. Ata pushtonin gjashtëkëndëshat duke paraqitur fletë-leje nganjëherë origjinale, shfletonin me mërzi ndonjë vëllim dhe dënonin rafte të tëra: pikërisht tërbimit të tyre higjienik, asketik, ia detyrojmë humbjen e pamend të miliona vëllimeve. Emri i tyre, kuptohet, urrehet pa masë, por ata që qajnë “thesaret” e shfarosura nga tërbimi i tyre harrojnë dy fakte tepër të njohura. Së pari, Biblioteka është aq e madhe sa çdo gjymtim me origjinë njerëzore nuk mund të jetë veçse i papërfillshëm. Së dyti, nëse çdo ekzemplar është unik dhe i pazëvendësueshëm, ka gjithmonë, meqë Biblioteka është e plotë, me qindra mijëra faksimile pothuaj të përkryera që nuk ndryshojnë nga libri i saktë, veçse nga një gërmë a një presje. Ndryshe nga mendimi i përgjithshëm, unë mendoj se pasojat e dëmtimeve të bëra nga Spastruesit janë zmadhuar nga tmerri që kish ngjallur fanatizmi i tyre. Ata i kish kapluar deliri për të shtënë në dorë librat fantastikë të gjashtëkëndëshit Gjak të Kuq; libra me format të zvogluar, të gjithëpushtetshëm, të ilustruar e magjikë.
Një bestytni tjetër e atyre kohërave ka arritur deri te ne: ajo e Njeriut të Librit. Mbi ndonjë raft të ndonjë gjashtëkëndëshi, mendoj, duhet të ekzistonte një libër që është çelësi dhe përmbledhja e përkryer e të gjithë librave: është një bibliotekar që e ka lexuar këtë libër dhe që i ngjan një perëndie. Në gjuhën e kësaj zone ruhen ende gjurmë të kultit blatuar këtij funksionari të hershëm. Në kërkim të tij u organizuan shumë pelegrinazhe, që për një shekull rrahën më kot horizonte nga më të ndryshmet. Si ta përcaktoje gjashtëkëndëshin e nderuar e të fshehtë që e mbronte? U propozua një metodë prapavajtëse: për të lokalizuar librin A, shihej më parë libri B që do të tregonte vendin e A-së; për të lokalizuar librin B, shihej më parë libri C dhe kështu deri në pafundësi… Në këto soj aventurash derdha edhe unë forcat e mia dhe harxhova vitet më kot. Është e sigurt se në ndonjë raft të gjithësisë, ky libër i plotë duhet të ekzistojë[3]; lus perënditë e harruara që dikush – qoftë edhe i vetëm, para mijra vjetësh! – ta ketë patur ndër duar dhe ta ketë lexuar. Po qe se nderi, urtësia, dhe gëzimi nuk janë për mua, qofshin për të tjerë. Rroftë e qoftë parajsa, edhe nëse vendi im është në ferr. Le të poshtërohem e të bëhem hi, mjaft që Biblioteka Jote e stërmadhe të gjejë kuptim te një qenie, te një çast.
Të pafetë pohojnë se absurditeti është rregull në Bibliotekë dhe se pjesët me kuptim, (ose me njëfarë lidhjeje) përbëjnë një përjashtim gati të mbinatyrshëm. Ata flasin (e di) për “këtë Bibliotekë të ethshme, vëllimet e pasigurta të së cilës rrezikohen parreshtur të shndërrohen në të tjera dhe pohojnë, mohojnë dhe ngatërrojnë gjithçka si një perëndi në jerm”. Këto fjalë, që jo vetëm tregojnë sheshit rrëmujën, por edhe e ilustrojnë atë, provojnë mirëfilli një shije të neveritshme dhe një injorancë të pandreqshme. Në fakt, Biblioteka i përmban të gjitha strukturat verbale, të gjitha ndryshimet që lejojnë njëzet e pesë simbolet ortografike, por as edhe një absurditet absolut. Është e kotë të vësh re se vëllimet më të mira ndër gjashtëkëndëshat që drejtoj unë kanë për titull Rrufe e krehur, Ngërç allçie dhe Axaxaxas mlô. Këto fjalë pa lidhje në pamje të parë, kanë padyshim një shpjegim kriptografik ose alegorik; një shpjegim i tillë është verbal dhe, ex hypothesi, figuron që më parë në Bibliotekë. Nuk mund të sajoj një varg të çfarëdoshëm gërmash, për shembull:
dhcmrlchtdj
që Biblioteka hyjnore mos ta ketë parashikuar tashmë dhe që të mos ketë një kuptim të tmerrshëm në një nga gjuhët e saj të fshehta. Askush nuk mund të nyjëtojë një rrokje që të mos jetë plot dhembshuri e tmerr, që të mos jetë diku emri i fuqishëm i një hyji. Të flasësh, do të thotë të biesh në tautologji. Kjo letër e panevojshme e fjalëshumë që po shkruaj tashmë ekziston në një nga tridhjetë vëllimet e pesë rafteve të njërit prej gjashtëkëndëshave të panumërt – dhe përgënjeshtrimi i saj gjithashtu. (Një numër n gjuhësh të mundshme, përdor të njëjtin fjalor; në këtë apo atë leksik simboli Bibliotekë do të marrë përkufizimin e saktë sistem universal dhe i përhershëm galerish gjashtëkëndore, por Biblioteka do të ketë kuptimin bukë ose piramidë ose një kuptim krejt tjetër po qe se shtatë fjalët e përkufizimit kanë tjetër kuptim.) Ti, që më lexon, a je i sigurtë se e kupton gjuhën time?
Të shkruarit metodik, për fat të mirë, më heq mendjen nga gjendja e tanishme e njerëzimit. Siguria që gjithçka është shkruar, na kthen në hiç ose në fantazma… Njoh zona ku të rinjtë përkulen para librave dhe lënë në faqet e tyre të puthura barbare, pa zbërthyer dot një gërmë të vetme. Epidemitë, përçarjet heretike, pelegrinazhet që degjenerojnë në mënyrë të pashmangshme në hajdutëri, kanë shfarosur popullsinë. Më duket se i kam përmendur vetëvrasjet, çdo vit edhe më të shpeshta. Ndoshta jam gabuar nga pleqëria dhe frika, por e parandjej se fara njerëzore – e vetmja që ekziston – gati po shuhet, ndërsa Biblioteka do të jetojë ngaherë: e ndriçuar, e vetmuar, e pafund, krejt e palëvizshme, e armatosur me vëllime të çmuara, e padobishme, e pandryshuar, e fshehtë.
Sapo shkruajta: e pafund. Nuk e ndërfuta këtë mbiemër ngaqë më rrëmben retorika; them se është me vend të mendosh se bota është e pafund. Ta mendosh të kufizuar, do të thotë të postulosh se në ndonjë vend të thellë, korridorret, shkallët, gjashtëkëndëshat, mund të zhduken – gjë që është e papërfytyrueshme, absurde. Ta përfytyrosh pa kufi, do të thotë të harrosh se numri i librave të mundshëm, s’është aspak pa kufi. Problem i lashtë, për të cilin unë këshilloj këtë zgjidhje: Biblioteka është e pakufizuar dhe periodike. Po të kish një udhëtar të përjetshëm që do ta përshkonte në një drejtim të çfarëdoshëm, shekujt më në fund do t’i mësonin se të njëjtat vëllime përsëriten gjithmonë në të njëjtin çrregullim – që, i përsëritur, do të bëhej një rregull: Rregulli. Vetmia ime ngushëllohet me këtë shpresë të hijshme.[4]
[1]1 Dorëshkrimi origjinal i këtij teksti nuk përmban as shifra, as gërma të mëdha. Pikësimi është kufizuar me presjen e pikën. Këto dy shenja, hapësira përmidis dhe njëzet e dy shkronjat e alfabetit janë njëzet e pesë simbolet e mjaftueshme të numëruara nga i panjohuri (Shënim i autorit).
[2] Dikur kish nga një njeri për çdo tri gjashtëkëndësha. Vetëvrasja dhe sëmundja e mushkërive e kanë prishur këtë raport. Kujtimi i një melankolie të papërshkrueshme: më ka qëlluar të udhëtoj për netë të tëra përmes korridoreve e shkallëve të lëmuara pa takuar asnjë bibliotekar.
[3] E përsëris: mjafton që një libër të jetë i përfytyrueshëm që të ekzistojë. Vetëm ajo që është e pamundur përjashtohet. Për shembull: asnjë libër nuk është gjithashtu shkallë, megjithatë padyshim ka libra që diskutojnë, që mohojnë dhe që e tregojnë këtë mundësi dhe të tjerë, struktura e të cilëve, ka ndonjë lidhje me strukturën e një shkalle.
[4] Letizia Alvarez de Toledo vuri re se kjo Bibliotekë e madhe ishte e padobishme: do të mjaftonte në fund të fundit një vëllim i vetëm, me format të zakonshëm, i shtypur me shkronja nëntëshe ose dhjetëshe, që do të përmbante një numër të pafund fletësh të holla sa s’bëhet. (Cavalieri, në fillim të shekullit XII, shihte në çdo trup të ngurtë, mbivendosjen e një numri të pafund planesh.) Përdorimi i këtij vedemekum-i të mëndafshtë s’do të ish i lehtë: çdo fletë e dukshme do të ndahej në fletë të tjera; e pamendueshmja faqe e mesit nuk do të kish anë të prapme.
Kryeministri Rama tha se agjenci turistike mendojnë se Shqipëria është vendi ku mund të bëhet turizëm këtë verë, pasi nuk ka probleme me COVID-19, por ne do ecim me kujdes.
Në lidhje me periudhën e turizmit dhe lehtësimit të masave për turizëm, Rama tha se “kemi pas disa interesime nga Itali, Çekia, Japonia për turizëm, dhe agjenci të rëndësishme turistike mendojnë se Shqipëria është vendi më i sigurt për të bërë turizëm këtë verë se praktikisht nuk ka probleme me COVID. Marrja e këtij vendimi është një barrë shumë e madhe, nuk di çfarë të them tani se do shikojmë dhe të tjerët”.
“Pra, do ecim me kujdes duke parë dhe të tjerët, por ne nuk jemi Reali, Barcelona, por ne do bëjmë atë që mundemi me forcat që deri tani nuk na kanë lënë në baltë dhe na shohin si shembull dhe po thonë, si po ia dalin kaq kollaj”, tha ai. /atsh/ KultPlus.com
Bota e artit dhe ideve të mëdha nuk do të mund të njihte një tjetër si ai. Ai i patëdytë në madhështinë e tij, në qasjen e ngulmët për të rrokur përmasat e gjithëdijes e dritëshkëlqimit. Është fjala për Leonardo da Vinçin, i cili u lind më 15 prill 1452 në Ankiano të Vinçit dhe u shua në moshë 67-vjeçare, më 2 maj 1519 në Kështjellën e Kluks të Ambuazit.
E ç’nuk ishte ai, e çfarë nuk kërkoi dhe mori nga e ngulmëta dhe e mundshmja e jetësimit të një toksori që kishte pikuar nga qielli me misionin e kryevepërtarit. Ai ishte piktor dhe skulptor, shkencëtar vizionar, dijetar dhe arkitekt, muzikant, matematicien, inxhinier, shpikës, anatomist, gjeolog, hartograf, botanist, dhe shkrimtar. Edhe sot ndërsa e përcjellim me kureshti këtë galeri sendërgjimesh , e kemi të pamundur ta shpjegojmë në tërësi këtë sublime që e hyjnizoi jetën e përkorë të këtij njeriu dhe na e la, so ne, motës moderne si një e mundshme e pakapshme.
Krejtkund ai shkëlqeu duke mbetur në mbamendjen Rilindjes italiane si i paarritshëm. Bashkë me Mikelanxhelon dhe Raffaelin përbën trininë e shenjtë të Rilindjes së Artë, periudhë e cila solli një shkëputje të hovshme cilësore të mjeteve shprehës, forcës së kumtimit, finesës dhe tonit koloristik.
Gjenialiteti i tij është i pakrahasueshëm, atëditë e sot. Historia e artit nuk ka mundur të na e mëkojë një rast të dytë të atij titani që derdhej në njeriun e kuriozitetit të pashuar dhe imagjinatës së ethshme krijuese. Leonardo është konsideruar si një nga piktorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave dhe ndoshta personi me talentin më të gjithanshëm që ka jetuar ndonjëherë. Shtrirja dhe thellësia e interesave të tij ishin të pashembullta, mendja dhe personaliteti i tij ishin mbinjerëzor. Ndër veprat e tij, “Mona Liza” është portreti më i famshëm; “Darka e Fundit”, piktura më e riprodhuar dhe më debatuar fetare e të gjitha kohërave; vizatimi “Njeriu Vitruvian” konsiderohet si ikonë kulturale. Vetëm 15 nga pikturat e tij kanë mbijetuar, jo se kanë humbur, por shumë prej tyre Leonardo kurrë nuk i përfundoi, ose eksperimentonte me to. Konsiderohet si një nga njerëzit më të talentuar që kanë jetuar, dhe metodat e tij janë të pazakonshme për kohën kur jetoi. Për bashkëkohësit e tij mund të servirje vlerësime të ndryshme, gjeni, të mëdhenj, virtuozë, por Leonardo da Vinçi ishte një mjeshtër.
Në këto ditë izolimi, Kolegji Universum vazhdon të ofroj konferenca dhe debate me tema me interes për qytetarët.
Konferenca e radhës organizohet me Gjeneralin Wesley K. Clark (ret.) me temen “Bota pas Covid-19”.
Konferenca do të mbahet me 20 Prill në ora 20:30 online përmes Google Meet për këtë regjistrimi për pjesëmarrje është i obliguar http://tiny.cc/mof7mz Kolegji Universum është kolegji më inovativ në Kosovë, i renditur në Top 1000 shkollat më të mira të biznesit në botë nga Agjencia Eduniversal. Institucion lider i ndërkombëtarizimit, i vetmi institucion nga Kosova që ka arritur numrin më të madh të marrëveshjeve të financuara nga Komisioni Evropian.
Për më shumë informata rreth pjesëmarrjes dhe detajeve për konferencën kontakto [email protected] apo +383 44 144 062;
Ndonëse në rrethanat aktuale prioritet kryesor mbetet përballja me pandeminë Covid 19, RrOK e sheh të arsyeshme që ta publikojë këtë reagim, për faktin se vazhdon monitorimin online të Komunës, për proceset që janë në vijim e sipër.
Komuna e Prizrenit më 17 mars 2020 ka shpallur procedurë të hapur tenderuese për projektin “Krijimi dhe mirëmbajtja e brendit për qytetin e Prizrenit”, duke mos i përfillur rekomandimet e dhëna për brendim, të paracaktuara në Planin e Menaxhimit të Qendrës Historike të Prizrenit 2019-2028. Për më tepër kjo thirrje përcakton vetëm kriteret financiare të cilat duhet t’i përmbushin operatorët potencial ekonomik dhe nuk i ka për bazë kriteret esenciale profesionale të përcaktuara nga dokumenti i lartcekur lidhur me brendimin e qytetit të Prizrenit.
Brendimi i një vendi, duke përfshirë marketingun dhe promovimin e tij, është një proces i rëndësishëm i krijimit të imazhit të një tërësie kompozicionale, duke pasur për qëllim identifikimin dhe vënien në pah të potencialeve kryesore të qytetit për komunitetin dhe për publikun e jashtëm të synuar. Si i tillë, RrOK konsideron që brendimi duhet të jetë një dokument i besueshëm, i matshëm dhe i prekshëm në mënyrë që të fuqizojë aspektin identitar të qytetit të Prizrenit, ashtu siç e përcakton edhe Plani i Menaxhimit.
Në qershor të vitit të kaluar është përmbyllur konsultimi publik përfundimtar i Planit të Menaxhimit të Qendrës Historike të Prizrenit 2019-28, një plan i përpjekjeve shumë vjeçare të institucioneve dhe shoqërisë civile të Prizrenit për mbrojtjen dhe zhvillimin e qendrës historike të qytetit.
Ky plan, i iniciuar dhe financuar nga Ministria e Kulturës, Rinisë e Sporteve dhe i përkrahur nga Komuna e Prizrenit dhe i zbatuar nga Rrjeti i Organizatave të Kulturës në Prizren, që ende nuk është miratuar nga Kuvendi i Komunës, trajton si kapitull të veçantë temën e brendimit të qytetit të Prizrenit. Në këtë kapitull theksohet se përpilimi i detyrës projektuese të konkursit për brendim të qytetit duhet bazuar në hapat në vijim: 1. Hulumtimi i materialeve arkivore rreth brendimit të qytetit të Prizrenit, me fokus në mbledhje të informatave për këto fusha: aktivitetet kulturore, trashëgimia kulturore dhe shpirtërore dhe vlerat ambientale; 2. Hapja e konkursit (ndërkombëtar) më shifër për metodologji të brendimit; 3. Organizimi i punëtorive specifike tematike për brendim të qytetit dhe formulimin e narracionit kolektiv sipas fushave të mësipërme; 4. Aplikimi i metodave të ndryshme të gjithëpërfshirjes qytetare në tematikë të brendimit (pyetësor në terren, pyetësor online në ueb faqen e komunës, konkurs fotografie, dhe konkurse tjera të ngjashme gjithëpërfshirëse etj); 5. Dizajnimi dhe zhvillimi i brendit (përfshirë anën tekstuale, konceptuale dhe pamore); 6. Dizajnimi i elementeve dhe shenjave urbane bazuar në brendimin e përgjithshëm të qytetit (përfshirë edhe shenjat orientuese për këmbësorë për trashëgimi kulturore e natyrore); 7. Aplikimin e brendit në mediume të ndryshme dhe target audienca të ndryshme dhe 8. Monitorimi i brendit dhe menaxhimi. Për dokumentin e plotë të PMQHP dhe kapitullin e brendimit (fq.197-207) shih vegëzën në vijim: https://konsultimet.rks-gov.net/viewConsult.php?ConsultationID=40669
Bazuar në faktet listuara më sipër, RrOK bën thirrje që të ri-shqyrtohet lënia në dorë e procesit të brendimit në duart e operatorëve ekonomik dhe i bën thirrje Komunës së Prizrenit që të përqendrohet në rekomandimet e dala nga Plani i Menaxhimit, duke krijuar mundësi për përfshirjen e komunitetit, profesionistëve dhe shoqërisë civile në këtë proces të rëndësishëm për qytetin.
RrOK konsideron se Komuna e Prizrenit duhet të hartojë një proces gjithëpërfshirës të hartimit të procesit të brendimit të qytetit dhe jo ta reduktojë vetëm në një tender të formës së dizajnit grafik. Procesi i
brendimit duhet të jetë fillimisht proces i hapur e transparent me publikun dhe më pas të përfundojë apo kulmojë me interpetimin grafik të saj. Prandaj kërkohet nga Komuna e Prizrenit që urgjentisht të anulojë këtë aktivitet të prokurimit, ku afati për dorëzimin e ofertave ka qenë 6 prill 2020.
Këto ditë, pasi që shumë qytete janë në karantinë, vështirë se mund ta gjesh dikë në rrugë – këtu përfshihen edhe artistët e rrugës.
Si të gjithë të tjerët, edhe Banksy po punon nga shtëpia. Vepra e tij e fundit supozohet të jetë bërë në banjën e tij. Në llogarinë e tij në Instagram të mërkurën, ai postoi pesë fotografi të një instalacioni që përshkruan minjtë duke luajtur me pasqyrën e banjës, shkelin në paste të dhëmbëve, urinojnë dhe hargjojnë letrën e tualetit. Në pasqyrë duket edhe miu tjetër që numëron ditët duke vizatuar me buzëkuq.
Në përshkrimin e tij në këtë rrjet social thuhet se “Gruaja ime e urren faktin kur punoj nga shtëpia”.
Sipas “Sotheby”, artisti shpesh përfshin minjtë në punën e tij sepse, ashtu si natyra e artit në rrugë, kafshët janë “të zymtë, të dekurajuar dhe tinëzarë”. “Lidhja mes miut dhe artit sugjeron që të dyja janë forca të papërballueshme që janë të pamundura për t’u vulosur megjithatë ekzistojnë përpjekje për t’i zhdukur ato”, thuhet në përshkrim nga kjo faqe. / KultPlus.com
Ilirët popullonin pjesën perëndimore të gadishullit Ballkanik, ishin popuj me histori e me kulturë dhe flisnin gjuhën ilire. Në trojet ilire kanë lulëzuar shumë qytete si Durresi, Shkodra, Rizoni, Dioklea, Ulqini, Scampa, Albanopoli, Dimali, Valona, Bylis, Butrinti, Ulpiana etj, etj dhe në veçanti Gylacea, të cilin kolonët helenë e quajtën Apollonia, atë qytet madhështor e hijerëndë, metropoli i botës ilire, ku krahas tempullit të Artemises, shkëlqente dhe gymnasium, një shkollë me famë në botën antike, për të cilën ka shkruar Straboni. Në gymnasium të Apollonisë janë shkolluar oratori i famshëm Ciceroni shumë patricë ambiciozë romakë si Oktaviani (i biri i adoptuar i Jul Çezarit), që u shpall perandori Augustus, por kanë studiuar dhe shumë ilirë, disa prej të cilëve pas shkollimit shërbenin si scriber (shkrues) dhe krahas latinishtes si gjuha zyrtare, nuk përjashtohet mundësia që kanë shkruar dhe në gjuhën ilire. [1]
Lexuesi me të drejtë mund të pyesi: cilët janë ilirët e shquar në historinë tonë të lashtë ?
Gjatë shekujve të pushtimit romak, Iliria ka nxjerrë figura si gjeneralin Agripa, senatorët Ptolemeu dhe dy djemtë e mbretit Genci të shquar në Senatin romak, historianin Ulpiano, poetë, mjeshtra të retori-kes dhe gramatik. Nga shekulli III pas Krishtit e në vazhdim 33 fisnikë ilirë ishin perandorë, që drejtuan perandorinë Romake dhe Perandorine Bizantine. Ndër figurat e shquara të historisë iliro-romake janë dhe dy poetët atё e bir: Publius Papinius Statius Plaku dhe Publius Papinius Statius i Riu. [1]
Publio Papini Staci i Riu (45 – 96 pas Krishtit), i kish kryer studimet në Napoli. Talenti dhe fantazia e pasur, kultura ilire e transmetuar nga i ati, i nxitën pasionin t’i dedikohet kryeisht poezisë, me krijime me motive mitologjike dhe për heronjt mitikë. Motivet mitologjike i shtjelloi dhe i zbukuroi me hire të rralla, sa pak poetë te asaj kohe, ishin në gjendje ta bëjnë. [1, 2, 3]
Në fillimet e krijimtarisë poetike u transferua në Romë. Që në moshë të re, Publio Papini Staci i Riu korri suksese në krijimtari, në recitimet publike dhe në garat poetike. Në prani të atit, mori çmimin letrar gjatë kremtimeve të festës Cerere romake (Demetra helene); u nderua me tre çmime letrare në Romë në garat e Kampidolios; fitoi kurorën e artë dhe çmimin e madh në garat poetike gjatë lojrave të Minervës, që zhvilloheshin në kodrën Albano të Romes. Kurorën e artë i dorëzoi vetë Perandori Domiciani. [ 2, 3, 4]
Në këtë periudhë realizoi disa krijime poetike dhe poemën epike “Thebaide” dhe disa pjesë të veprës lirike Silvae, ku shquhet për stilin elegant dhe të thjeshtë të thurjes së vargjeve. [3, 4, 5]
Publio Papini Staci i Riu nën udhëheqjen e të atit, i u fut plot besim dhe shpresë rrugës së magjishme të krijimtarisë letrare dhe u shqua si autori i shumë veprave, ndër të cilat me kryesoret janë: [2]
– Poema epike “Thebais – Thebaide”, vepra më e mirë e Stacio, e hartuar në 12 libra, e botuar ne vitin
92 pas K. Në këtë poemë tregon historinë e luftës të të shtatëve kundër Tebës dhe konfiktin mes dy
vellezerve Eteokle dhe Poliniçe, për të hypur në fronin e të atit Edipit. Në pjesë të veçantë të librave,
Publio Staci permend ilirët dhe Ilirinë. Thebaide u përkthye në frengjisht nga Cormilliole në vitin 1783.
– Poema epike Achileide” (e pa përfunduar, por e konsideruar Magnum Opus). Në librin e I dhe II, Staci
tregon vitet e rinisë dhe edukimin e Akilit, tregon për vizitën e gjatë dhe miqësinë me vajzat e mbretit
Likomede të Skyros dhe dashurinë me të bukurën Deiadamia, deri ne nisjen e tij per ne luften e Trojes.
Ne epilogun e kesaj poeme, Staci deklaron se ne hartimin e kesaj vepre kishte perdorur si model Eneida
(Aeneis) e Publio Virgilio Marone, madje në dy pjesë riprodhon besnikërisht gjysmën e Odisea dhe
pjesën e përgatitje për luftë të Iliada, ashtu si i tregon Virgjili. [2, 3]
– Poema epike “De bello Germanico”, kushtuar perandorit Domiciano në fushata kundër fiseve gjermane
Kjo vepër ka humbur, ashtu si dhe vepra “Agave”.
– Poemat lirike “Silvae”, në 32 kompozime metrike me 3300 vargje në metrikë Oraciane, të ndara në
pesë libra, sejcili i paraprirë nga një epistolar në proze dhe me dedikim miqëve të tij poeta. Asi kohe
ishin të modes poezite dhe prozat panegjirike dhe Stacio bëri emër si poet. Termi Silvae përdorej nga
poetet për të treguar se vargjet ishin boca e një poezie e shkruar menjëherë gjatë një inspirimi të madh
e më pas përpunoheshin me metrikë poetike dhe botoheshin. Për këtë vepër kritikët kanë theksuar se
Staci i shkroi brenda pak diteve. [3, 7, 8] Ne paratheniet e kater librave te pare, Staci shkruan se jane poezi
te lehta, te guximeshme e te lira (stili facilitus, audacia stili dhe libellorum temeritas). [2, 3, 4] Poemën
Silvae e botoi ne vitin 93 pas K. [3, 6, 7]
Studiuesit e veprës të Staci-t i Riu, theksojnë se nga modeli i hartimit të veprave, kuptohet se njihte shume mirë poemat ciklike të Antimako dhe natyrisht Homerin si e përshkruante Virgjili, njihte dhe Euripidin, Apollonono Rodio, Kalimakon dhe në përgjithësi autorët aleksandrinë. Stili tregimtar i Stacit dhe metrika përkojnë me leksionet e Ovidit, ndërsa në përshkrimet e ngjarjeve ishte ndikuar nga Seneka. Krijimtaria epike e Stacit, qëndron ndërmjet stilit të traditës Virgjiljane dhe krijimtarisë moderne, duke imituar pak sa dhe Lukanin. Per stilin modern, veprat e Stacit u mirëpritën dhe mbijetuan gjatë. [4, 6, 7]
Staci jetonte në kushte ekonomike modeste, tregon Decimus Iunius Juvenalis (50 – 127 pas K) [4] dhe për të përballuar jetën në Rome, ishte detyruar të shiste disa nga fabulat satirike. Vështirësitë financiare e detyruan ta braktisi Romën dhe të kthehet në Napoli, megjithë kundërshtimet e të shoqes Klaudia. Në Napoli jetoi si poet mondan, në shërbim të patricëve romake, duke recituar poezitë e tij në festat dhe në gostitë që organizonin patricet. Vdiq në Napoli në vitin 96 pas Krishtit. [4, 6, 7]
Jeta dhe vepra e Publio Papini Staci, vazhdoi të frymëzoi krijuesit për shumë shekuj. Vargjet Silvae, që shprehin dhe aspekte të jetës personale të Stacit, kishin frymëzuar lirikën e shumë krijuesve, poet dhe shkrimtar, por mbi te gjitha dy veprat Tebaide dhe Akileide kanë inspiruar shumë shkrimtar mesjetarë në krijimtarinë e epikës allegorike. [2, 7] kësisoj rezulton se Dante Alighieri në Divina Commedia, gjatë udhëtimit në Purgator, ka dy shoqërues Virgjilin dhe Publius Papinius Statius, si e përshkruan në këngën XXI (strofa 93), duke i thënë se ty Stacia ende të përmendin, si i këndove Tebes dhe te madhit Akil :
Stazio la gente ancor di là mi noma:
cantai di Tebe, e poi del grande Achille;
Valerio Rafaelle, në një studim kritiko – estetik të Divina Commedia, konstaton se ngjarjen e Kont Ugolinit në veprën Ferri (kënga XXXII), Dante Alighieri e ka huazuar nga episodi mizor i Tideo dhe Melanipo, të përshkruar nga Publio Papini Staci në Tebaide, në librin III, vargu 733. [8]
Gjithashtu Dante Alighieri, përshkrimin e dy flakëve të shpirtave të Odiseas dhe të Diomede në këngën XXVI të Ferrit, e ka huazuar nga Tebaide e Publio Papini Staci, ku rrëfen fundin e dy vëllezërve Eteokle dhe të Poliniçe, djemtë e mbretit Edip, që digjen me flakë, larg njeri nga tjetri, si shprehet Staci edhe të vdekur shpirtrat e tyre nuk gjetën paqe. [2, 8]
Origjina ilire e Publio Papini Staci i Riu dhe bota ilire në veprat e tij.
Origjinën ilire të poetit Publius Papinius Statius i Riu, e deklaroi studiuesi francez P .L. Cormiliolle, i cili ka përkthyer në frengjisht “Thebaide”, të botuar në ”Oeuvres de Stace – Veprat e Stasit”, Société Libre des Sciences, Lettres et Arts de Paris. Tome 1, 1783. (Ribotuar në vitin 1820). [1, 9]
L. Cormiliolle, në parathënien e botimit frengjisht shkruan “Në shekullin I pas Krishtit, u shquan poetët ilirë Publius Papinus Statius – Plaku, i cili njihej si mjeshtër i retorikës si gramatik dhe poet, si dhe i biri Publius Papinus Statius i Riu dhe ai poet i shquar, eksponent i poezisë epike në periudhën Flavia”. [9] Për këtë zbulim i jemi mirënjohës studjuesit francez P.L. Cormiliolle, i cili hapi një dritare të re të historisë së letërsisë dhe të kulturës ilire.
Në ndryshim me të gjithë historianët, shkrimtarët dhe poetët e antikitetit romak, të cilët e përmendin Ilirinë vetem për rrethana lufte, apo si rrugëkalimi, Publio Papini Staci në veprat e tij, e trajton Ilirinë si vendin e tij dhe ilirët si njerëzit e tij. Në Tebaide Ai shkruan:
Illiricus …
Nunc gentem immeritam (origjinali në latinisht) [1]
Ed ora la gente mia (përkthimi ne italisht nga Erasmo di Valvasone [2])
Dhe tani njerëzit e mi.
Si shihet, Publio Papini Staci, i referohet ilirëve, duke përdorur të njejtën shprehje si themi ne sot për familjarët dhe kushërinjtë: “këta janë njerëzit e mi”.
Në veprat e tij Staci shpesh përmend vende dhe emra ilire si Shpella e Syrras (Syrras mbreti i parë i mbretërisë ilire), lisat e Kaonisë, tempullin e Dodonës, Lisat e Dodonës, lisat e Selles, fiset ilire Mollose, fushat e Ilirisë, ashtu si tregon dhe mitet e lashta për genezën e ilirëve. Në poemën epike Tebaide, Publio Papini Staci shkruan: “Le fatidiche piante di Dodona in Epiro, eravi un bosco di querce, entro la quale si dice fossevi un tempio dedicato a Giove. Le piante di questo bosco davano le risposte a chi domandava quasi fossero tanti oracoli” (Perkthimi ne italishten e vjeter” [5,6,7] – Pemët fatdhënëse të Dodonës në Epir, ishin në një pyll dushku, në brendësi të cilit dikur ishte një tempull i dedikuar Zeusit. Pemët e këtij pylli iu jepnin përgjigjie atyre që i bënin pyetje dhe aty ishin shumë orakuj”.
Në poemën epike Tebaide, Publio Papini Staci përmend shpesh tempullin e Dodonës, vende dhe fise ilire dhe natyrisht kjo nuk është rastësi, por ishte thirrja e gjakut, e origjinës së tij nga këto troje.
Në vargjet në vazhdim shprehet qartë terreni, bota ilire, fiset ilire, shpirti ilir.
O Jupiter i fuqishëm!
Ti i dhe zogjëve fluturues privilegjin
të drejtojnë pa mëdyshje veprimet tona,
të parashikojnë të ardhmen,
nga ata marrim orakuj të sigurtë.
Jeta e ka përligjur besimin e etërve tanë!
Shpella e Syrrhas,
Lisat e Kaonisë,
që si thonë, profetizojnë në emrin tënd,
në vendin ku banojnë Mollosët.
Në vargun ku flet për “Zogjtë fluturues”, Publius Staci i Riu, bën lojë fjalësh, sepse Πελειαι – Peleiai, ne dialektin epiriot do të thotë plaka, ndërsa në gjuhën helene do të thotë “pëllumba”. Si kuptohet në gjuhën iliro-epirote, janë dy fjalë të ndryshme, por që ngjajnë në shqipëtim, andaj autorët e vjetër heleno-romakë i ngatërronin, duke i marrë si një fjalë e vetme. Këtë loje fjalësh e vazhdoi Statius i Ri në poemën Thebaide kur i referohet plakave priftëresha të Tempullit Dodona. Për kuptimin e ndryshëm të këtyre dy fjalëve janë shprehur shumë autorë antike, si e spiegon Abate Sallier. [9]
Abate Sallier në botimin “Accademia delle Inscrizioni”, vëllimi V me kujtime shkruan: “Rezulton se te Esikio, Eustasio dhe Pausania, fjala Πελειαι – Peleiai në dialektin e popujve të Epirit do të thotë plaka, ndërsa në pjesën e Greqisë do të thotë pëllumba. Ky kuptim i dyfishtë, ndikoj që Homeri të thotë se pëllumbat e furnizonin Zeusin me Ambrosia (Αμβροσία – ushqimi dhe pijet që i blatoheshin Hyjnive); ndërsa e verteta ishte, se disa prifteresha plaka, kishin detyrë të përgatisnin mishrat, ose ofertat e tjera, dhe sakrifikimet për Giove (Zeusin) në Epir. Në se Homeri do ta kishte ditur këtë fjalë Epirote, sigurisht do t’ia kishte zgjuar mendimin, se ato ishin Plakat prifteresha shërbëtorët e Zeusit”. [9]
Kjo ngatërresë u krijua sepse besohej se pëllumbat e egër dhe shqiponja (zogu i shenjtë i Zeusit), ishin
me rol në shpalljen e orakujve, sepse konsideroheshin si mediatorët mes të gjallëve dhe të vdekurve.
Duke iu referuar Homerit në Iliada [10] dhe idhullit të tij Virgjilit në Eneida [11], Publio Papini Staci, në poemën Akileide, përmend Akilin, i cili i dërgon një përshendetje Zeusit të Dodonës:
O zot, mbret i Dodonës pellazgjike
Që banon në ato vende të largëta
Dhe sundon Dodonën dimërkeqe
Rreth teje banojnë Sellet
Fatdhënësit këmbëzbathur, që flejnë në tokë…
Në kohën e Homerit nuk ekzistonte tempulli, por ishin lisat e Dodonës, që parathonin fatin e njerëzve. Tempulli i Dodonës u ndërtua në shekullin IV para K, si e përmendin Euripidi në veprën “Melenippo”, dhe Herodoti, që tregon për orakullin e Dodonës dhe priftereshat Promeneia dhe Timareta. Hesiodi në poemën Karmina dhe Straboni (libri VII f. 19), përmendin qytetin Sella si vendin e tempullit të Dodonës, ashtu si thekson dhe Publio Papini Staci. [2] Aristidh Kola dhe Dhimitër Pilika, duke iu referuar Herodotit theksojnë se Dodona në kohët parahelenike ishte tempull i Thesprotëve, andaj dhe shkrimtarët helenë të tragjedisë e quajnë Dodonën Thesprote. [12, 13]
Staci thotë se fiset Selles banonin pranë Dodonës, disa thonë se banonin në jug të Apollonise, ndërsa Perikli Konomi i saktëson ne veri të qytetit të Beratit. [14] Iteresant është përmendja e Selles nga historiani romak Marcus Annaeus Lucanius në veprën ”Pharsale”, botuar në vitin 62 pas K, i cili gjatë përshkrimit të epopesë të Çezarit kundër Pomeput, na jep një dëshmi të vagullt për vendndodhjen e Selles, jo si emër qyteti, por si emër fisi, duke shkruar: “Thesprotët rendën bashkë me Dryopët: Sellët braktisën Kaoninë dhe lisat e vjetër, sepse nuk shpallnin më orakuj. [15, 16]
Një aspekt i veçantë, që evokon përkatësinë genike ilire të Publio Papini Staci, është fakti i trajtimit të origjinës të ilirëve, të cilët i quan “njerëzit e mi”. Origjinën e ilirëve e trajton me legjendën të lidhur me mitin e Kadmo dhe Harmonisë (Kandavia). Në Tebaide, në librin VIII, duke filluar nga faqia 1824, Staci trajton mitin e shndërrimit në gjarpërinj të Kadmo dhe Harmonisë:
Divae Veneris quod figlia longum reptat,
et Illiricus ejectat virus in herbas
Nunc gentem immeritam
Kadmo, i biri i mbretit Agenore në Tiro dhe Telefassa, themeluesi i qytetit grek Teba, ishte nisur në kërkim të motrës Europa, që e kishte rrëmbyer Zeusi. Kur arrijti në ishullin e Samothraka, Kadmo njohu dhe u dashurua me Harmoninë (Kandavia) e bija e Marsit me Aferditën. Këtë rrethanë e shfrytëzoi Zeusi, i cili i propozoi Kadmos martesën me Kandavian, me kusht të ndërpriste kërkimet për motrën Europa. Kadmo pranoi dhe u martua me Kandavian. Në dasmën e tyre, Zeusi i dërgoi 12 hyjnitë e Olimpit. [17]. Nga martesa e Kadmos me Kandavian, lindën katër vajza dhe një djalë, ndërsa në moshë të avancuar u lindi dhe Iliri. Kur Dionisi e shkatërroi Samothrakën, Kadmo së bashku me Kandavian dhe me fëmijët, shkuan të jetojnë me fiset ilire të Enkelejve, që atë kohë ishin në luftë me fqinjët. Gjatë lutjeve në tempull, orakulli u tha enkelejve, se me Kadmon dhe Kandavian do ta fitonin luftën dhe atëhere populli e emëroi komandant të ushtrise dhe pas fitores, Kadmo u bë sovrani i Enkelejve dhe në nderim të bashkëshortes së tij, vargmalet në veriperëndim të trojeve të mbretërisë, i quajtën me emërin Kandavia. [17, 18] Pas vdekjes, Kadmo dhe Kandavia u shndërruan në gjarpërinj. Me këtë legjendë, spjegohet përse ilirët e nderonin kultin e gjarpërit. Asi kohe, Iliri u bë mbreti mitik i fiseve ilire të Liburnëve, me kryeqendër Rizoni (Risinium), ndërsa djali i vogël Dyrrachi, u bë mbreti i Durrësit (Epidamnos). [19]
Ovidi tregon një tjetër varjant të kësaj legjende. Kadmo dhe Kandavia, e bija e Aferditës me Hermes, të lodhur nga peripecitë dhe fatkeqësitë në fisin e tyre, e braktisën Tebën dhe shkuan të jetojnë në Beoci dhe më pas në Iliri. Në ditët e fundit të jetës, Kadmo kërkoi të trasformohej në gjarpër, ashtu si e kishte parathënë orakulli Febo, kur Kadmo vrau kuçedrën. Kandavia nuk u nda nga bashkëshorti dhe ajo u shndërrua në gjarpër dhe të dy së bashku shkuan të jetonin në thellësi të pyjeve të Ilirisë. [20]
Historiani Apiani i Aleksandrisë, gjeanologjinë e ilirëve, e tregon të lidhur me ciklopin Polifemo dhe nimfën Galatea. Sipas kësaj legjende, fëmijët e tyre Kelti, Gali dhe Iliri, u larguan nga Siçilia dhe shkuan në vende të tjera, ku sunduan dhe nga rrodhën popujt keltë, galë dhe ilirët. Djali i vogel Iliri kishte shumë fëmijë si Autarieus, Dardanos, Parthó, Daorthó, Dassaró etj, të cilët u shpërndanë në trojet perëndimore të gadishullit Ballkanik, ku i dhanë emërat fiseve ilire të Autariateve, Dardanëve, Parthinëve, Daorthëve, Dasareteve. [21] Fiset ilire ishin popullata më masive e gadishullit, si shkruan Plini (Plaku), ata formuan mbreteritë e shumta ilire dhe banorët e këtyre trojeve ishin ilirët e vërtetë “Illyrii Proprie Dicti”. [22]
Bibliografia:
Lutfi Alia. Dixit 2. Shkrimet dhe shkollat ne gjuhën shqipe. Botim MB Printing Durres. 2017
Erasmo di Valvasone. La Thebaide di Statio. In Venetia. 1570, 18 – 47
Appresso Francesco de Franceschi Senese.
Le opere di Publio Papino Stazio. Tebaide. Sylviae. Achilleide. La traduzione e note da varii.
Venezia. 1840. Dalla Tipografia di Giuseppe Antonelli ED. f. 1100 – 1850
Decimo Giunio Giovenale. Satirae. Venetis 1536, in aedibus haeredum Aldi et Andrea socieri.
Satirae VII, f. 80 – 86
Bonino Mombrisio. Della Tebaide. Milano 1478. F. 12 – 18
Giulio Lisati. Saggio di traduzione in ottava rima del libro VII della Tebaide di Stazio.
Ediz. 1923, ribotim ne anglisht 2002 dhe Editore Nabu Press 2012, f. 16 – 20
Cornelio Bentivoglio. La Tebaide di Stazio. Edizione UTET, Torini 1928, vol 2, 268 – 280
Neck A. F. Relique di Cherilo Samio. Lipsia 1817, cap. IX, p. 67
Valerio Raffaelle. Stazio nella Divina Commedia. Studio critico-estetico. Arezzo.
Tipografia del XX sec. 1901
Cormiliolle P. L. ”Oeuvres de Stace – Veprat e Stasit”, botim i Société Libre des Sciences,
Lettres et Arts de Paris. Ediz. Hardouine 1783 Tome 3. f. 8 – 30
Biografia Universale Antica e Moderna. Abate Sallier. Accademia delle Iscrizioni e belle lettere.
Volume L. 1729, p. 349 Venezia. Presso Gio. Batista Missiaglia.
Homeri. Iliada. Kenga XVI, f. 295. Botim Buzuku, Prishtine 2006
Virgilio Eneide. Nella stamperia della Biblioteca Ambrosiana, Milano 1752.
Aristidh Kola. Arvanitasit. Tirane, 2002, f. 330
Dhimiter Pilika. Pellazget, origjina e jonë e mohuar. Tiranë 2005, f. 160 – 161
Perikli Ikonomi. Tomori dhe Dodona pellazgjike. Botim “Bota shqiptare”, Tiranë 2008, f. 13 – 20
Marti B. M, “La structure de La Pharsale”, in Entretiens sur l’Antiquité classique, tom XV, Lucain,
Genève, 1968, f 21 – 40.
16 Marcus Annaeus Lucanus. ”Pharsalia”, Roma, 1469 f. 23
La leggenda di Dardano: Rivista Aufidus. Università di Bari; CNR 2000.
Roberto Calasso. Le nozze di Cadmo ed Armonia. Milano, 1991.
Karl Patsch. Iliret. 1923. Përkthim i Karl Gurakuqi ne vitin 1925.
Publio Ovidio Nasone.Metamorphoses: 1471. Editio princeps Bologna IV, 562 – 603
Giovanni Boccaccio: De Geneologia Deorum Gentilium. Tradotta ed adornata Messere
Giuseppe Betussi da Bassano. Venetia 1547, libri VI, f. 107
John Wilkes, The Illyrians. The Peoples of Europe, Hartnolls Limited, Bodmin, Cornall
Ministrja e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Vlora Dumoshi, bashkë me stafin e MKRS-së, në një ceremoni të organizuar para objektit të ministrisë, bënë homazhe për këngëtaren, kompozitoren dhe gazetaren e ndjerë, Violeta Rexhepagiqi, e cila dje shkoi në amshim.
Me këngët e të ndjerës Rexhepagiqi sfond, dhe me fotografinë e vënë përpara hyrjes kryesore të MKRS-së, ministrja Dumoshi në mënyrë simbolike vendosi një buqetë lule para fotografisë së Violetës.
Ministrja Dumoshi u shpreh se në këtë kohë pandemie si MKRS me aq mundësi sa është e lejuar kemi organizuar këtë ceremoni simbolike për ta vlerësuar dhe shprehur mirënjohjen institucionale për ikjen e ikonës të viteve të 80-ta, Violetës, e cila ka dhënë një kontribut të çmuar, e cila në Prishtinë nuk është njohur si një vajzë e zakonshme po si e jashtëzakonshme.
“Ajo me zërin dhe dukjen e saj dhe gjithmonë na ka dhënë mesazh vajzave dhe grave të reja që duhet t’i thyejmë të gjitha tabutë dhe të depërtojmë si vajza dhe si gra”, u shpreh ndër të tjera ministrja, duke konsideruar se sado simbolike, kjo ceremoni shkon për kujtimin e veprës së saj, e cila përjetësisht do të mbetet një emër i paharruar për artin dhe kulturën e Kosovës dhe më gjerë.
Ministrja Dumoshi tha se për të kujtuar Violetën e kemi vënë fotografinë e saj me disa lule dhe 39 këngët e saj sot do të dëgjohen tërë ditën, këtu para Ministrisë.
“Me këtë rast i ngushëlloj të gjithë artistët të gjithë kolegët e saj në veçanti familjen e cila e humbi motrën dhe ne do t’u rrimë për krah në forma të ndryshme që sado pak t’i ngushëllojmë në këtë kohë pandemie, pasi nuk ka ndonjë mundësi tjetër që përcjellja e saj të jetë ashtu siç ajo e ka merituar”, tha në fund ministrja.
Kujtojmë se e ndjera, ka lindur në vitin 1965, ka punuar në Radio Televizionin e Prishtinës (RTP) dhe në disa media tjera, ka marrë pjesë si këngëtare në Eurovizion, ka qenë autore e shumë këngëve dhe është e njohur për stilin e saj avangarde duke qenë para kohës me trend dhe fatkeqësisht iku para kohe. /KultPlus.com
Sheshin ku dikur derdheshin vetëm gjera të kuqe flamujt valonin të kuq gjuanin me ngjyrë të kuqe që përdorej për mbrojtjen e hekurit nga kerozioni e shumë ngjarje të tjera të kuqe që mund t’i quanim edhe revolucion Fabrikat e qumështit e bënë sa cel e mbyll sytë Atë shesh të bardhë derdhën kovat e mëdha në mes të sheshit më në fund thamë: një shesh i butë si kadife me shkumë të bardhë cep më cep dhe prej sot thane: do bëjmë historinë filloi revolucioni i bardhë i qumshtit me shumë shkumë në mes të sheshit përreth shadërvanit mund të bëjmë shkuma party haram u qoftë qumështi që kemi derdhë për ju Sheshi i madh u err i kuq e u zbardh i zi ditë e bardhë për fëmijët që s’ kanë parë kurrë qengja të butë e të bardhë në sheshin e tyre të revolucionit Grafiti i madh u shkrua me shkronja të bardha të shtypit Tha plaka: valla na keni nimu nanën na e keni qi Stop importit të qumështit prodhime vendore e pikë Ata dy që putheshin te pub Republika preknin me buzë makiato me qumështin e bardhë me shkumë Shikonin qumështin të derdhej sheshit dridhnin trupat e bardhë me ritmin e këngës Fuck you Fuck you Fuck you imitonin ardhjen e rrëshqanorëve grandiozë në një shkuma party Në sheshin e madh do vine krokodilët e bardhë e ne do u hipim lakuriq Ashtu shaluar do marshojmë në kahjen tjetër kah rrëshqet vala që mbledh fëmijët e vet humbur diku nën shkumë
Gazeta frankofone hebraike, “La Tribune juive”, ka botuar me 28 prill 1939,një shkrimnë lidhje me hebrenjtë e Shqipërisë (të lindur ose refugjatë), të cilët gjatë pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste, janë detyruar të largohen prej vendit tonë.
Në vijim, do të gjeni tekstin e plotë, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania”:
Fati i hebrenjve shqiptarë
“Numri i hebrenjve në Shqipëri nuk është i konsiderueshëm.
Ka shumë pak izraelitë të lindur në vend, shumica prej tyre janë refugjatë nga Austria. Ata janë tregtarë që kanë ditur të fitojnë simpatinë e popullatës muslimane.
Deri tani, nuk ka pasur një lëvizje anti-hebreje në këtë vend të vogël. Por frikësohemi se legjislacioni racist i Italisë do të zbatohet ndaj hebrenjve të protektoratit shqiptar.
Gjendja e refugjatëve politikë është në rrezik, sepse ata mund të bien në duart e Gestapos.
Njëqind refugjatë hebrenj të pranuar nga mbreti Zog në qytetin e Durrësit po presin momentin e largimit të tyre për në Shtetet e Bashkuara.” / KultPlus.com
E kanë regjistruar një vit më parë, por duke parë ‘kohët e vështira’ Jeff Beck dhe Johnny Depp kanë menduar ta nxjerrin tani këtë këngë.
Kitarristi legjendar dhe aktori kanë publikuar këngët e tyre të parë, një riinterpretim i “Isolation”, klasikja e John Lennon, që tani është e disponueshme në platformën streaming dhe download.
‘Shresojmë që të ju ndihmojë të kaloni këtë kohë dhe të rezistoni në këtë moment izolimi së bashku’, ka thënë Depp.
‘Prej disa kohësh unë dhe Johnny po punojmë bashkë në muzikë dhe kemi regjistruar këtë gjurmë të kohës tonë në studio vitin e shkuar-ka deklaruar Beck- Nuk prisnim ta publikonim kaq shpejt, por duke pasur parasysh kohët e vështira dhe realitetin e ‘Isolation’, Izolimin që po kalojnë njerëzit në këtë moment, kemi vendosur që tani do të ishte koha e duhur që ju ta dëgjoni’.
Depp ka shtuar ‘Poezia e Lennon që thotë ‘Kemi frikë nga të gjithë.Frike nga dielli! na është dukur mua dhe Jeff-it shumë e vërtetë në këtë moment. Kjo këngë për izolimin, frikën dhe rrezikun ekzistencial të botës tonë, është shumë aktuale. Kështu donim që edhe ju ta kishit dhe shpresojmë që të ju ndihmojë të kuptoni momentin dhe të ju ndihmojë të kaloni këtë kohë, duke rezistuar në këtë izolim së bashku’, thotë Depp. /KultPlus.com
Edhe pse gjithçka në lidhje me përgatitjet ishte afër përfundimit, për shkak të situatës së krijuar nga pandemia e Covid-19, manifestimi “Takimet Ndërkombëtare Letrare Azem Shkreli 2020”, i cili duhej organizuar më 23, 24, 25 maj, është shtyrë deri në një vendim tjetër, përcjellë KultPlus.
“Ju poetë, shkrimtarë, historianë dhe studiues në mungesë të këtyre ditëve do të humbni gjallërinë e Pejës”, shprehen kështu me keqardhje organizatorët, duke shpresuar që festivali të mbahet në ditë më të përshtatshme e për të cilat do të ju njoftojnë me kohë. / KultPlus.com
