Presidenti amerikan, Woodrow Wilson, burrështetasi, të cilit i detyrohemi kaq shumë

Posted on by Kult Plus

Nga Albert Vataj

Woodrow Wilson fitoi zgjedhjet presidenciale në Shtetet e Bashkuara tri javë para se Shqipëria të shpallte pavarësinë në nëntor të vitit 1912. Por duhet të kalonin disa vjet para se refuzimi prej tij i planeve për ndarjen e Shqipërisë t’i siguronte ish-Presidentit amerikan një vend nderi në historinë shqiptare. Vizioni i presidentit Wilson për botën, roli i shqiptaro-amerikanëve dhe rrethanat historike kontribuan në vendimin që do të rikonfirmonte pavarësinë e Shqipërisë. Kur i hedh një vështrim botës së pas Luftës së Parë Botërore, në vitet 1919-1920, dhe vendimit të Woodrow Wilsonit për të mos lejuar copëtimin e Shqipërisë, nuk mund t’i shpëtosh mendimit se sikur rrjedha e ngjarjeve të kishte shkuar vetëm pak më ndryshe, harta e Shqipërisë nuk do të ishte kjo që njohim sot. Ndoshta  një pjesë e fatit të Shqipërisë u mbrujt kur presidenti Wilson paraqiti parimin e vetëvendosjes së popujve, që, sipas historianit Bernd Fischer, ishte ndër më të rëndësishmit në planin e tij  prej 14 pikash, sipas të cilit kufijtë nuk mundet të caktoheshin më mbi bazën e politikës së Fuqive të Mëdha.

Por mendoj se ai ishte gjithashtu i interesuar për të mirën e popujve më të vegjël në Europë, të cilët nuk ishin marrë parasysh në politikën e Fuqive të Mëdha. Pra, ishte një politikë vizionare përsa i takon botëkuptimit, por ishte edhe një shqetësim shumë konkret për popuj të caktuar dhe shqiptarët përfituan nga kjo.

Në dhjetor të vitit 1918 presidenti Wilson u nis për në Europë ku  kaloi pjesën më të madhe të gjashtë muajve të ardhshëm, i përfshirë në negociatat e Konferencës së Paqes në Paris. Negociatat për fatin e Shqipërisë kishin të bënin me synimet për kontrollin e Adriatikut. Territoret shqiptare ishin copëtuar një herë nga Fuqitë e Mëdha në vitin 1913. Por synimet e fqinjëve nuk ishin ndalur aty. Shqipëria, nëse do të kishte qenë në dorën e Italisë dhe Jugosllavisë, që mbështeteshin nga Britania dhe Franca, me siguri që do të ishte ndarë në bazë të Traktatit të Fshehtë të Londrës, që italianët e negociuan në vitin 1915.

Preambula e filozofisë së fshehtë shfaqet më 29 mars 1915, ministri i Punëve të Jashtme të Italisë, baroni Sonnino, i paraqiti kolegut të tij britanik, Edward Grey-t, një memorandum që përmbante planin italian për copëtimin e Shqipërisë. Duke qenë se ky plan në vija të përgjithshme pajtohej më atë të Rusisë, Franca dhe Britania nuk patën arsye për ta kundërshtuar. Kësisoj platforma e bisedimeve për arritjen e marrëveshjes midis Italisë dhe Antantës ishte krijuar.

Bisedimet zgjatën disa javë, por më në fund marrëveshja u arrit, dhe traktati i fshehtë i Londrës, që përmbante copëtimin e Shqipërisë , u nënshkrua nga Italia dhe fuqitë e Antantës më 26 prill 1915. Pikat nyje të traktatit që arritën të cenonin territorin shqiptar përmblidheshin në nenin 6, i cili përcakton të drejtën e Italisë për të marrë sovranitetin e plotë mbi qytetin e Vlorës dhe distriktin e saj, mbi ishullin e Sazanit dhe një territor të gjerë për të siguruar mbrojtjen e këtyre pikave, që nga Vjosa në veri dhe në lindje dhe afërsisht gjer në kufirin verior të Himarës, në jug. Ndërsa nenin 7 niste me idenë se, nëse pjesa qendrore e Shqipërisë rezervohet për të formuar një shtet të vogël autonom të neutralizuar, ajo nuk do të kishte kundërshtim, për pjesët veriore dhe jugore, të cilat mund të ndaheshin midis Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë, nëse për këtë paqëtohet edhe Franca, Britania dhe Rusia. Italia do të ngarkohet të përfaqësoj Shqipërinë në marrëdhëniet e saj më politikën e jashtme. Përfaqësuesit e tre fuqive të Antantës e pranuan traktatin dhe u morën vesh që kjo marrëveshje të mbahet e fshehtë, e cila sanksionohej nëpërmjet nenit 16. Një muaj pas nënshkrimit të marrëveshjes, ashtu siç e kishte përcaktuar neni 2, Italia i shpallte luftë Austro-Hungarisë dhe Gjermanisë. Në bazë të kërkesës së ish–kryeministrit dhe ministrit të Jashtëm të Jugosllavisë Milan Stojadinovic, shkrimtari serb Ivica Andric, që më vonë fitoi çmimin Nobel për Letërsi, kishte bërë një program për ndarjen e Shqipërisë. Programi ishte hartuar në vitet 1937-1939 derisa Andriq kishte qenë përfaqësues i MPJ-së së asaj kohe. Pas rënies së Stojadinoviqit, Andriq u bë ministër i Punëve të Jashtme i Jugosllavisë. Por çfarë vërente politika shqiptare e kohës e viteve 1920: së pari, ashtu si ishte zbatuar edhe për Poloninë, Trentinon, Alzasën e Lorenën, të shfuqizoheshin klauzolat e Traktatit të Fshehtë të Londrës të 26 prillit 1915, që kishin të bënin me Shqipërinë, të përcaktoheshin kufijtë e Shqipërisë dhe vendeve të tjera ballkanike në bazë të parimit etnik.

Fuqitë europiane donin të vazhdonin diplomacinë tradicionale. Presidenti Wilson e hodhi poshtë idenë e aleancave sekrete në diskutimet e tij në Paris. Një nga këto marrëveshje të fshehta ishte e ashtuquajtura Tittoni-Venizelos, e vitit 1919, kur Italia dhe Greqia kishin rënë dakord për marrjen e pjesëve të Shqipërisë. ”Disa nga Fuqitë e Mëdha kishin rënë dakord fshehtas, pa dijeninë apo angazhimin e Shteteve të Bashkuara, që ta ndanin Shqipërinë dhe presidenti Wilson kur e mori vesh një gjë të tillë tha se nuk do ta mbështeste”, thotë Robert Enholm, drejtor Ekzekutiv i Shtëpisë së Woodrow Wilsonit në Uashington, ku ish-Presidenti kaloi vitet pas largimit nga posti. Për historianin Nikolla Pano, rreziku që i kanosej Shqipërisë ishte synimi i fqinjëve, por edhe dobësia e qeverisjes së vendit. Profesor Pano thotë se në fillim të negociatave presidenti Wilson kishte prirjen të bënte disa lëshime. Por ajo që filloi ta bënte Wilsonin të mbështeste gjithnjë e më shumë Shqipërinë, ishte fakti që Greqia dhe sidomos Italia u bënë gjithnjë e më kërkuese. Më 9 dhjetor 1919 Franca dhe Anglia – pa praninë e Shteteve të Bashkuara – arritën një marrëveshje që i jepte Italisë mandatin ta shkëpuste Vlorën dhe që Greqia të merrte territorin përreth Gjirokastrës, por jo Korçën. Profesor Pano thotë se presidenti Wilson u befasua që italianët dhe grekët ishin të pakënaqur dhe donin më shumë pjesë territori nga Shqipëria dhe kur u ngrit pyetja e kufijve veriorë, ai u zhgënjye plotësisht, duke kuptuar se ajo që po propozohej do të sillte zhdukjen e Shqipërisë. Më 6 mars, presidenti Wilson me forcë i hodhi poshtë këto kërkesa dhe nga këndvështrimi i tij çështja e Shqipërisë nuk ishte e hapur për diskutim dhe fati i Shqipërisë do të përcaktohej në një sërë takimesh pas Konferencës së Paqes. Meqë amerikanët luajtën një rol të rëndësishëm në fazat e fundit të luftës, fjala e Woodrow Wilsonit kishte peshë të madhe. Shtetet e Bashkuara nuk e kishin njohur shumë Shqipërinë, para një misioni për mbledhje faktesh në vitin 1914 nga ministri amerikan në Greqi, George Frederick Williams. Por historianët bien dakord se kishte edhe një faktor tjetër thelbësor në qëndrimin amerikan.

Faktori tjetër që duhet mbajtur parasysh në fillimin e skenarit të mbrojtjes së Shqipërisë, është roli i diasporës shqiptare, sidomos asaj në Shtetet e Bashkuara dhe udhëheqësit e saj, si Faik Konica e sidomos Fan Noli. Faik Konica ishte jashtë vendit gjatë pjesës më të madhe të luftës, por Fan Noli ishte në këtë kohë në Shtetet e Bashkuara, po ashtu edhe njerëz të tjerë të njohur, si Kostë Çekrezi dhe Kristo Dako. Pano thotë se shqiptarët ndërmorën një fushatë masive propagande për ruajtjen e pavarësisë së Shqipërisë dhe tërësisë së saj territoriale. Dy ditë pas qëndrimit të shprehur nga Amerika në vitin 1920, gazeta ‘Dielli’ vlerësoi rolin e Shteteve të Bashkuara dhe Kostë Çekrezi e bëri të qartë që Shtetet e Bashkuara e kishin shpëtuar Shqipërinë, në një intervistë në gazetën New York Times. Më pas atë vit Shqipëria u bë anëtare e Lidhjes së Kombeve.

***

Woodrow Wilson ishte presidenti i 28-të i Shteteve të Bashkuara. Ai shërbeu për dy mandate, nga viti 1913 deri në vitin 1921. Ai udhëhoqi Amerikën gjatë ‘Luftës së Parë Botërore’ dhe luajti një rol të madh në përfundimin e ‘Traktatit të Versajës’. Ai ishte gjithashtu i rëndësishëm në formimin e ‘Lidhjes së Kombeve’, e cila shërbeu si pararendëse e ‘Organizatës së Kombeve të Bashkuara’. Për rolin e tij kryesor në formimin e ‘Lidhjes së Kombeve’, Wilson iu dha ‘Çmimi Nobel i Paqes’ në vitin 1919. I lindur në një familje të devotshme presbiteriane, Wilson kishte një rekord të zakonshëm akademik në shkollë dhe ishte i prekur nga disleksia. Por ai i kapërceu problemet e tij dhe u bë një dijetar i përkushtuar. Ai vazhdoi studimet për drejtësi dhe fitoi doktoraturën në shkenca politike dhe histori. Ai filloi të jepte mësim në ‘Princeton University’ në 1890 dhe shërbeu si president i ‘Princeton University’ nga viti 1902 deri në 1910. Ai hyri në politikë në vitin 1910, duke u bërë guvernator i Nju Xhersit me biletën e Partisë Demokratike. Wilson u zgjodh si kandidat presidencial i Partisë Demokratike për zgjedhjet e vitit 1912 dhe ai i fitoi zgjedhjet mjaft lehtë. Kur shpërtheu ‘Lufta e Parë Botërore’, ai fillimisht adoptoi politikën e neutralitetit, por më vonë u detyrua të hynte në luftë për shkak të përplasjes së pakufizuar të nëndetëseve të Gjermanisë. Si president, ai ndërmori disa reforma progresive. Ai mbështeti Amendamentin e 19-të, duke i lejuar gratë të votojnë. Për udhëheqjen e tij të aftë, Woodrow Wilson renditet në mesin e dhjetë presidentëve më të mirë të SHBA.

Woodrow Wilson vdiq më 3 shkurt 1924, në moshën 67-vjeçare.

Trupi i tij u varros në një sarkofag në “Katedralen Kombëtare të Uashingtonit”. Ai është i vetmi president trupi i të cilit u varros në kryeqytetin e vendit./ KultPlus.com

EU4Culture në fazën përfundimtare, rritje e vlerës së siteve të trashëgimisë kulturore

Posted on by Kult Plus

Mbledhja e shtatë e Komitetit Drejtues të programit EU4Culture mblodhi së bashku përfaqësues të lartë nga Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Delegacioni i Bashkimit Evropian në Shqipëri dhe UNOPS-it.

Në këtë takim u diskutuan çështje kyçe dhe u dakordësuan hapat e ardhshëm, teksa programi EU4Culture hyn në fazën e tij përfundimtare.

Takimi u hap me fjalë përshëndetëse nga Silvio Gonzato, ambasador i BE-së në Shqipëri;  Lira Pipa, zëvendësministre e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit dhe Sabine Kania, drejtuese e Zyrës së UNOPS për Shqipërinë dhe Kosovën.

Komiteti vlerësoi arritjet kryesore të programit, duke përfshirë progresin e restaurimeve, krijimin e produkteve multimediale dhe zbatimin e komponentit të granteve.

Ndërsa diskutimet vazhduan duke u fokusuar në aktivitetet e mbetura të programit EU4Culture, siç janë restaurimi dhe rigjallërimi i siteve të trashëgimisë kulturore, duke përfshirë Muzeun Historik Kombëtar, Muzeun Arkeologjik të Durrësit, Kalanë e Bashtovës dhe Muzeun Etnografik të Durrësit.

Gjithashtu, anëtarët e Komitetit Drejtues ranë dakord mbi rëndësinë e ruajtjes e rritjes së vlerës së siteve përtej kohëzgjatjes së programit si dhe mbi hapat e mëtejshëm për të siguruar progres të qëndrueshëm në muajt në vazhdim. /atsh/ KultPlus.com

Drejtori Ferizi pas prezantimit të projektit për Teatrin e Operës dhe Baletit: T’a gëzojnë dinjitetshëm artistët e së ardhmes

Posted on by Kult Plus

Drejtori i Operës së Kosovës, Meriton Ferizi, pas prezantimit të projektit fitues për ndërtimin e Teatrit, Operës dhe Baletit  të Kosovës ka thënë se 3 shkurti paraqet një ditë historike e cila do t’i jap jetë ëndrrave të artistëve të gjeneratave të ndryshme.

Drejtori Ferizi përmes një shkrimi në rrjetin social “Facebook”, objektin e katër institucioneve qëndrore elitare të shtetit e ka cilësuar si pasuri kombëtare, në të cilin dinjitetshëm do të paraqiten artistët e së ardhmes.

“Një ditë historike, shprese dhe ëndërr e shumë gjeneratave artistësh dhe artdashësish për shumë dekada, ku sot u bë prezantimi i projektit ideor fitues të TOB-it, për katër institucionet qëndrore e elitare të shtetit si: Opera e Kosovës, Baleti Kombëtar i Kosovës – The National Ballet of Kosova, Filharmonia e Kosovës dhe Ansambli Kombëtar i Këngëve dhe i Valleve “Shota”.

Shpresojmë dhe besojmë të realizohet e jetësohet sa më shpejt dhe me profesionalizëm ky aset kombëtar, simbol i Kryeqytetit e Kosovës, dhe t’a gëzojnë dinjitetshëm artistët e së ardhmes”, ka thënë Drejtori Ferizi.

Projekti fitues i ndërtimit të Teatrit, Operës dhe Baletit me vlerë 2 milionë e 450 mijë euro, i cili pasqyron siluetën e veshjes së xhubletës është ideuar nga arkitekti Bjarke Ingels, dhe përmban katër auditoriume me kapacitet prej 300 deri në 1200 ulëse. Ky objekt pritet të përfundojë për 15 muaj, ndërsa zbatimi fillon në vitin 2026./ KultPlus.com

Botohet libri ‘Lufta e Drenicës dhe Shaban Polluzha’ i autorit Muhamet Mjeku

Posted on by Kult Plus

Botimet REA këto ditë botoi librin “Lufta e Drenicës dhe Shaban Polluzha”, i shkruar nga publicisti i njohur Muhamet Mjeku, mbështetur nga biznesmeni, Harry Bajraktari, veprimtar i njohur i komunitetit shqiptaro-amerikan.

Siç thuhet, në parathënie “botimi i vitit 1991 u shtyp në 10.000 ekzemplarë në një kohë të rrezikshme kur okupatori fashist serb, mbylli të gjitha mediet në gjuhën shqipe dhe institucione të tjera shtetërore në Kosovë”.

Botimi i dytë është i plotësuar me të dhëna të reja për Luftën e Drenicës dhe për figurën e Shaban Polluzhës dhe bashkëluftëtarëve të tij. Gjithsesi, janë me interes rrëfimet autentike të dëshmitarëve të shumtë, të cilët i shpalosin kujtimet e tyre, si dhe kërkimet sistematike të autorit për të zbuluar dokumente të rëndësishme që ndërlidhen me këtë periudhë.

Libri “Lufta e Drenicës dhe Shaban Polluzha” me gjithsej 300 faqe është një monografi historike dhe dokumentare për Drenicën në periudhën e viteve dyzet të shekullit të kaluar.

Gjithashtu në këtë libër bëhet fjalë për personalitete të tjera që lidhen me veprimtarinë atdhetare të Shaban Polluzhës dhe Luftën e Drenicës, në periudha dhe kohë të ndryshme, si: Ymer Berisha, Marie Shllaku, Sadik Lutani, Hysen Lutani, Isuf Gjilani, Ukë Sadiku, Hazir Gjaka, Mulla Ilaz Broja, Ndue Përlleshi, Nuhi Gashi, Feriz Boja etj.

Muhamet Mjeku ka një përvojë krijuese të dëshmuar në fushën e gazetarisë, duke filluar në gazetën “Rilindja, por edhe në realizimin e shumë emisioneve dokumentare në mediet e Kosovës”, sidomos në Televizionin e Prishtinës. Për më tepër, Mjeku pos që ka botuar mjaft artikuj publicistikë dhe fejtone me karakter politik-historik në gazeta shqiptare në Kosovë, kontributi i tij i pakursyer është dëshmuar edhe me botimin e gazetës “Illyria” në New York.

Muhamet Mjeku deri më tani ka botuar këto vepra: “Lufta e Drenicës dhe Shaban Polluzha” (1991, botimi i dytë i plotësuar 2024), “Vdekja në Bunker” (1996), “Shqiptarët 120 vjet pas Lidhjes së Prizrenit” (1997), “Pse sulmohet Drenica” (1998),”Një copëz Shqipëri në Manhattan”(2001), “Kosova në dimrin e vitit 1945” (2003), “Një jetë në mes Kosovës dhe Amerikës” (2008), “Familja Mjeku, rrugëtimi historik” (2019), “Nga larg dhe afër” (2023).

Librin “Lufta e Drenicës dhe Shaban Polluzha”, të Muhamet Mjekut, mund ta gjeni në libraritë “Artini” dhe “Dukagjini” në Prishtinë./ KultPlus.com

Kryeministri Kurti i drejtohet me letër përfaqësueses Kallas për viktimat e 3 dhe 4 shkurtit të veriut të Mitrovicës: Kërkojmë hetim të plotë për të ndjekur penalisht përgjegjësit e krimeve

Posted on by Kult Plus

Në 25-të vjetorin e ngjarjeve tragjike të natës mes 3 dhe 4 shkurtit 2000 në veri të Mitrovicës, Kryeministri Albin Kurti i ka drejtuar një letër përfaqësueses së lartë të BE-së për Politikën e Jashtme dhe Sigurinë, znj.Kaja Kallas, duke kërkuar hetim të plotë dhe gjithëpërfshirës për të identifikuar dhe ndjekur penalisht përgjegjësit e këtyre krimeve.

Kryeministri Kurti ka thënë se drejtësia për viktimat dhe familjet e tyre është detyrim moral dhe hap i domosdoshëm drejt paqes së qëndrueshme në Republikën e Kosovës dhe në rajon.

Në një sulm të koordinuar nga grupe të armatosura të Serbisë, janë vrarë 10 qytetarë shqiptarë, përfshirë fëmijë, gra dhe të moshuar, dhe u plagosën 25 të tjerë. Kurse janë dëbuar me dhunë nga shtëpitë e tyre 1.664 familje shqiptare, rreth 12.000 qytetarë të Mitrovicës.

“Pas një çerek shekulli, disa prej të dëbuarve po kthehen në shtëpitë e tyre. Qeveria e Republikës së Kosovës është e përkushtuar të sigurojë që të gjithë ata që dëshirojnë, të kthehen në mënyrë të sigurt dhe në shtëpitë e tyre të rindërtuara.

Por shumë ende nuk janë kthyer, ndërsa autorët e këtyre krimeve të rënda nuk janë përballur ende me drejtësinë”, ka thënë Kryeministri Kurti.

Nelson Algren – Simone de Beauvoir: Një histori dashurie me 300 letra

Posted on by Kult Plus

Një të premte në mbrëmje, një të premte si sot, Nelson Algren hyn në barin “EL” bri lumit Çikago. Shquan me sy një sallë pritje ku shkruan “El Petit Cafe” dhe zë vend në një tavolinë bosh, duke menduar me bezdi nëse duhej ta kërkonte gruan franceze apo jo. Një orë më parë, ai po gatuante darkën kur kishte rënë telefoni dhe nga ana tjetër, dëgjonte një zë gruaje, me një anglishte me theks frëng. E kishte mbyllur tri herë telefonin më herët, derisa zëri iu lut ta dëgjonte. Ju kujtuan sërish frazat prezantuese të gruas parisiene, kur dalloi siluetën e saj, pallton e bardhë, flokët e mbledhur, e shallin jeshil. Dy orë më vonë, ata po shëtisnin të dy bri lumit Çikago ndërsa 2 orë pas mesnate ata shkonin drejt shtëpisë së tij. Hoteli për Simonën qe fort i trishtë, ndërsa Algreni ishte për të shembulli i vetmisë së madhe intelektuale në të cilën shkrimtarët amerikanë jetonin.

***

“Ne nuk do të kalojmë 30 vjet pa u parë, apo jo? Jo. Nuk do kalojmë”. Më 1954, Simone de Beauvoir i shkruante Nelson Algrenit nga Parisi me dyshimin e trishtë nëse ata do të takoheshin një ditë. Ngjante se ata nuk do të takoheshin kurrë më, pos në letra. “I burgosuri i Amerikës”, siç nënshkruhej Nelsoni dhe mbajtësja e brengave të tij, qenë takuar për herë të parë më 1947. Kishte qenë dashuri me shikim të parë dhe 8 vjet më vonë ajo i fliste edhe për vdekjen “Dua të fle në varr me ty dhe të shpresojmë se do të pimë skoç bashkë! Zemrën e kam plot me ty, Nelson”.

Asaj nuk i pëlqente të mblidhte brenga, por brengat e tij kishin shumë rëndësi për të dhe ishte shumë domethënëse që ia tregonte asaj. “E di, i thoshte Simona, – që ke brenga në lidhje me mua, ashtu si unë për ty, sepse ti do të mbetesh gjithmonë pranë zemrës sime. Do të doja të mblidhja brengat e tua gjithë jetën time. Por, kjo nuk të ndihmon, as unë, askush nuk të ndihmon dot. Është histori e trishtë”.

Marrëdhënia e tyre pasionante zgjati njëzet vjet dhe u shtri në katër kontinente. Parisi, Londra, Algjeri, Vjena, Venecia, Spanja, Zvicra, Medina, Marseja dhe Kina, janë vendet nga ku nisen a shkruhen letrat e Simonës që udhëtojnë mandej drejt Amerikës, ku Algreni jetonte. I tregojnë çdo gjë njëri-tjetrit, si të ishin takuar veçse dje. Flasin për veprat që po shkruajnë dhe e nxisin shkrimtarin matanë oqeanit, për libra të rinj. Letrat mes tyre flasin edhe për debatet intelektuale të kohës, çështjet e lirisë, bindjet politike dhe letërsinë e mirë. Në një prej letrave, Simona i rrëfente atij mes të tjerash se historinë e tyre të dashurisë e kishte përdorur në një nga veprat e saj, “American love story”, duke i thënë se “për ta bërë sa më origjinale një dashuri midis një burri që ngjan me ty dhe një gruaje që ngjan me mua, i shtova pak nga jona”.

Botimi “Një dashuri transatlantike” nga “Shtëpia e librit” me përkthimin e Alda Bardhylit, përmbledh më shumë se 300 letra dashurie, të shkruara nga De Beauvoir-i për Algrenin, duke krijuar kështu një pikëtakim unik midis kujtimeve personale të dy shkrimtarëve dhe historisë së botës intelektuale të krahut të majtë në Parisin e pasluftës. Të shkruara ndërsa ajo punonte për librat: “Les Mandarines”, “Amerika ditë pas dite” dhe “Seksi i dytë”, letrat përcjellin prapaskenat e këtyre veprave klasike, ndërsa i japin formë portretit të pazakontë të ‘Simonës së Dytë’. Ne që patëm njohur veprat e shkrimtarëve, përmes këtyre letrave njohim zemrën e tyre të brishtë, fundet e palumtura e dashuritë e pamundura. Mbase me to, edhe shtratin e një letërsie të mirë që ngjizej në jetë të palumtura, bri lumit Çikago e në pritje të një vize.

LARG DHE AFËR

Mes mallit dhe problemeve të jetës së përditshme, dyshja intelektuale kishte një marrëdhënie krejt të hapur e të qartë. Në shkurtin e 1954-ës, Simona pranonte së kishte kohë që nuk i fliste për jetën e saj sepse “ashtu siç thua ti, të thuash të vërtetën është gjithnjë e vështirë. Po, na duhen shëtitje të gjata përgjatë Senës dhe lumenjve të rinj, për të treguar gjithçka në mënyrën e duhur. Por, do ta provoj ashtu siç bëre ti. Në fakt, ‘magjia’ ka kaluar tashmë. Ka qenë, por nuk do të jetë më. Së pari, ose mbase së dyti, nuk ka rëndësi, sepse po mplakem dhe bota rreth meje po bëhet gjithnjë e më e pranishme tek unë dhe nuk ka shumë magji. Në fakt, pastaj dhe kryesisht sepse me siguri që nuk mundem dhe nuk dashuroj dot më ashtu si të kam dashur ty. Diçka ka marrë fund, përgjithmonë”.

Ritmi i letrave është i ndryshëm, humori i të dyve po ashtu. Me një oqean në mes, raporti i tyre bëhej i vështirë. Ata nuk e dinin se çfarë u sillte e nesërmja. “E sheh sa ndryshe është kur e mbaroj librin: të përgjigjem sapo marr letrën tënde!”, shkruan Simona. Pranon se i shkaktoi brengë në zemër kur i tha: “javët pa letra janë të gjata”. Gruaja me shallin jeshil i premtonte se “mes nesh nuk mundet e nuk do të humbasë kurrë. Ajo është dhe do ta mbaj gjithnjë në zemër, ashtu si ti”.

A ËSHTË KY FUNDI?

Qe një farë kohe në mesin e viteve 1950, kur Algreni ndihej i humbur dhe i pafuqishëm dhe ngjante se do prekte fundin. Botuesi, divorci, e ardhmja, pamundësia ekonomik e kishin vënë përfund. I dukej se e kishte humbur forcën nxitëse, shkëndijën që ndizte dëshirën për të shkruar dhe për të gjithë qenien e tij. Kuptoi edhe se po humbiste Simonën përgjithmonë dhe në këtë gjendje të tmerrshme shpirtërore, nuk kishte frikë të pranonte se e merrte malli tmerrësisht. Ditët më të mira të tij i kishte kaluar me të. Pse e kishte lënë të ikte aq larg? “Brengat dhe ndjenja e humbjes nuk kanë ndonjë domethënie të madhe, i shkruan Simona. “Duan vetëm të thonë se ndjenjat duhet t’i shkëputje në mënyrë të panatyrshme, sepse nuk kishin vdekur ende brenda teje. Dhe tani do ta kenë të vështirë të vdesin, sepse do të mbeten diçka nga e kaluara, diçka që nuk është jetuar deri në fund. Besoj se idenë e humbjes dhe mallin për të kaluarën do t’i ruash për një kohë të gjatë – mbase më gjatë se sa do të kishte zgjatur dashuria në zemrën tënde, sikur ta kishte përmbushur veten. Mundohu të mendosh edhe në këtë mënyrë; është e vërtetë, edhe pse e hidhur”, e këshillon ajo Simona.

Muajt kalojnë dhe ata janë sërish larg. Më 31 dhjetor 1953, letra e saj e fundit shkëmbehet me të tijën. Ai dukej pak i inatosur me të, ndërsa ajo ndihej fajtore kur Nelsoni i thoshte se po bëhej një lloj fantazme. “Tani nuk më pëlqen të shkruaj letra dhe nuk do të thotë se kam zemër prej fantazme, kurrsesi”, shkruan ajo.

Mandej, pak radhë më vonë, shton. “I dashur, ti bën një pyetje, që ndonjëherë ia drejtoj vetes pak me frikë: kur do të shihemi sërish? Pa dyshim, do të jetë çuditshëm. Zbulova që miqësia nuk është aq e lehtë kur njerëzit e donin njëri-tjetrin aq sa ne. Ti jeton me dikë, po ashtu edhe unë dhe jam e sigurt që të dyve do të na duket e çuditshme. Sidoqoftë, unë jam e bindur se nuk do të dështojë. Do të jem thellësisht e lumtur të të shoh e të të dëgjoj përsëri. Gjithsesi, ta provojmë sa më shpejt; nuk kemi shumë për të humbur edhe një dështim nuk do të prishte asgjë, as në të shkuarën tonë, as midis nesh dhe kemi shumë për të fituar. Prandaj, të lutem i dashur, mos më mbaj më inat! Të jesh i sigurt që nuk jam fantazmë”.

SËRISH E PREMTE

Ka shumë të premte mes Simonës dhe Nelsonit, veç të premtes së parë, kur u takuan në një bar buzë lumit. Të premten 25 korrik 1953, ajo rrëfen se letra e tij e fundit i ka shkaktuar brengë. “Kur mora letrat e tua të hënën, sidomos atë ku ndonjëherë thua se në mëngjes ndjen sikur te ty zë vend njëfarë vdekjeje – vdekje mes meje e teje, duke qenë larg e më larg, për një kohë tepër të gjatë – më shkaktoi brengë, jo ankesë, brengë e vërtetë”. Ajo kishte dalë për të pirë dhe kishte pirë dhe befas, kur në orën 2 të mëngjesit grupi i xhazit luajti një melodi amerikane që e dëgjuan të gjithë, asaj i shkaktoi të tillë brengë në zemër, sa hera e parë në jetë që gati e humbi vetëdijen. “I kam ruajtur të gjitha kujtimet tona dhe nuk i humbas kurrë, edhe ty të mbaj në zemër. Mes meje e teje nuk do të ketë vdekje kurrë”.

Kjo ishte dashuria e pamundur e dy njerëzve të lirë, që nëse do të ishin dashur ndryshe, mbase më shumë, mbase më me guxim, nuk do të ishte një dashuri veçse ne letra. Ata e mohuan dashurinë e tyre duke e pranuar me gjithë mangësitë e saj./ GazetaExpress/ KultPlus.com

‘Grammy’ pas vdekjes për Jimmy Carter për fjalimet fetare

Posted on by Kult Plus

Ish-presidenti amerikan, Jimmy Carter ka marrë një çmim ”Grammy” pas vdekjes – i katërti – për versionin audio të një koleksioni të fjalimeve të tij të së dielave në komunitetin e tij fetar në Xhiorxhia.

Presidenti demokrat vdiq në moshën 100-vjeçare më 29 dhjetor, por në gusht ai botoi “Të dielat e fundit në Plains: Një festë 100-vjeçare”, një libër për dashurinë, mirësinë, faljen dhe jetën e përtejme në Kishën Baptiste në Maranatha në Plains, vendlindja e tij.

Jason Carter, një nga nipërit e tij, mori pjesë në ceremoninë gala’ në Los Anxheles për të marrë çmimin në emër të ish-presidentit./atsh/ KultPlus.com

Kërcimtarët vdesin dy herë/ Balerina e ‘Liqenit të Mjellmave’ rrëfen fundin e karrierës

Posted on by Kult Plus

Kërcimtarët vdesin dy herë, dhe hera e parë është kur pushojnë së kërcyeri. Vetëm ata që e kanë provuar, e kuptojnë këtë ndjesi.

Këto janë emocione që balerinët i përshkruajnë mes njëri-tjetrit kur vjen fjala për këtë pasion, që siç thonë është në shumicën e rasteve një talent me të cilin lind.

Një nga më të njohurat, Lauren Cuthbertson e mbështet fuqimisht këtë teori.

Por siç shprehet në një intervistë për ndjekësit e saj, sportistët si në rastin e balerinëve por edhe sporteve të tjera kanë një kohë të caktuar ku karriera e tyre për shkak të moshës detyrimisht mbaron.

“Më dukej si fati im. Unë jam në skenë që në moshën katër vjeçare. Vajza ime Peggy nuk do që unë të ndaloj së kërcyeri. Por nuk e shoh si një gjë të trishtueshme ndërprerjen graduale të performancës, ndoshta sepse jam ende duke kërcyer,” shprehet ajo.

Ajo ka kërcyer role kryesore në të gjitha baletet e mëdha klasike, duke përfshirë Liqenin e Mjellmave dhe Bukuroshja e Fjetur, ka interpretuar në vepra të Kenneth MacMillan dhe Frederick Ashton./oranews/ KultPlus.com

‘Pact of Free Cities’, më 5 shkurt Tirana do të mirëpresë një prej ngjarjeve më të rëndësishme ndërkombëtare të vitit

Posted on by Kult Plus

Tirana do të mirëpresë më 5 shkurt një prej ngjarjeve më të rëndësishme ndërkombëtare të vitit: Pact of Free Cities (Pakti i Qyteteve të Lira). Ky rrjet global qytetesh, i themeluar nga kryebashkiakët e kryeqyteteve të Vishegradit ka si mision mbrojtjen e demokracisë, lirisë dhe vlerave progresive.

Tirana do të presë jo vetëm kryebashkiakët më të rëndësishëm në botë si Anne Hidalgo e Parisit apo Jaume Collboni Cuadrado i Barcelonës, por do të firmoset edhe një deklaratë e përbashkët për angazhimet e reja. Do të ketë dhe disa panele diskutimi ku kryetarët e bashkive do të prekin tema si siguria e qyteteve në kohë krizash, qëndrueshmërinë e qyteteve dhe migracionin. I pranishëm pritet të jetë edhe kryeministri Edi Rama.

Në këtë rrjet bëjnë pjesë metropole të mëdha si: Athina, Amsterdami, Barcelona, Budapesti, Berlini, Bratislava, Brukseli, Firence, Frankfurti, Gdansk, Hamburgu, Kievi, Lisbona, Lviv, Ljubljana, Londra, Los Angeles, Mannheim, Milano, Mynihu, Parisi, Podgorica, Praga, Rijeka, Riga, Roma, Stuttgarti, Taipei, Taoyuan, Timisoara, Tirana, Ulm, Neu-Ulm, Vjena, Vilnius, Varshava, Zagrebi, Sofja, Reykjavik, Kharkiv, si dhe Association of German Cities.

Ky samit vjen në një moment kur qytetet po kthehen në qendra të rëndësishme të politikave progresive dhe po pozicionohen si zgjidhës të problemeve globale përballë ngurrimit ose ngadalësisë së qeverive kombëtare. “Pact of Free Cities” synon të forcojë bashkëpunimin mes qyteteve, të ndajë praktikat më të mira dhe të sigurojë fonde direkte nga BE-ja për zhvillimin urban.

Me organizimin e këtij eventi, Tirana forcon rolin e saj si një aktor i rëndësishëm në arenën ndërkombëtare, duke u rreshtuar krah qyteteve që mbështesin një shoqëri të hapur, të lirë dhe të barabartë./atsh/ KultPlus.com

Prezantohet projekti fitues për ndërtimin e Teatrit të Operës dhe Baletit, Ministri Çeku: Kryevepër arkitektonike që lartëson kryeqytetin

Posted on by Kult Plus

Sot, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka prezantuar projektin fitues për ndërtimin e Teatrit, Operës dhe Baletit  të Kosovës, shkruan KultPlus.

Projekti fitues i ndërtimit të Teatrit, Operës dhe Baletit me vlerë 2 milionë e 450 mijë euro, i cili pasqyron siluetën e veshjes së xhubletës është ideuar nga arkitekti Bjarke Ingels, dhe përmban katër auditoriume me kapacitet prej 300 deri në 1200 ulëse.

Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku  në ceremoninë e nënshkrimit të projektit fitues për Teatrin e Operës dhe Baletit ka thënë se kjo ditë shënon një ditë historike për artin dhe kulturën në vend.

“Unë ndjehem jashtëzakonisht i nderuar dhe kam kënaqësinë të shpalos para jush një nga arritjet kulmore të Qeverisë së Republikës së Kosovës në vitet e fundit, prezantimin e projektit fitues të Teatrit, Operës dhe Baletit të Republikës së Kosovës, një kryevepër arkitektonike që lartëson kryeqytetin tonë, Prishtinën, në peisazhin global të Arkitekturës dhe të Kulturës. Kjo ndërtesë do të jetë shtëpia e të paktën katër institucioneve me rëndësi të veçantë në ekosistemin tonë kulturor dhe njëherit dëshmi e përkushtimit shtetëror për përkushtimin e kulturës në vendin tonë”, ka thënë Ministri Çeku.

Ai më tej ka shtuar se ky projekt vjen në një moment shumë të veçantë për institucionet e Kulturës, pikërisht në kohën kur po ndërmerren hapat e parë transformues që synim kanë ndëtimin e institucioneve të forta kulturore me kapacitete të fuqizuara njerëzore, e me programe artistike në linjë me trendet bashkëkohore.

“Teatri do të përmbajë katër auditoriume me kapacitet nga 300 deri në 1200 ulëse, ndërsa në spektrin urban krijon një faqe të re spektaklare të qendrës së qytetit. Po ashtu do të ofroj parkingun nëntokësor në funksion të unazës së brendshme të qytetit me kapacitet me mbi 400 vendparkime. Ndërsa gjithashtu do të pasurojë brezin kulturor që bashkon qendrën e qytetit me lagjen Arbëria.

Ky është një hap shumë i rëndësishëm drejt të ardhmes së ndritur për fushën e kulturës me një vizion që do ta shëndrrojë Prishtinën në Qendër të Artit Skenik. Pres me padurim hapjen e parë të perdeve të këtij teatri për të shënuar dekada të rezistencës dhe përkushtimin e pakompromis për të shkëlqyer e shërbyer audiencës së vendit tonë. Urime të gjithëve dhe suksese në këtë rrugëtim sfidues por edhe shumë të veçantë për të gjithë ne” ka thënë Ministri Çeku.

Ndërsa Arkitekti, Bjarke Ingels derisa prezantoi projektin në detaje, ka thënë se ndihet i nderuar që i është besuar krijimi i këtij projekti me rëndësi të madhe për artin e Kosovës.

“Jam shumë i nderuar që më është besuar përgjegjësia që t’i jap formë të ardhmes së artit në Kosovë. Në fakt Kosova dhe shqiptarët e Kosovës janë njerëz që kanë ndikim të madh kulturor në artet perfomuese, shumë përtej kufinjve të vendit të tyre. Në fakt nuk është hera e parë që punoj për shqiptarët e Kosovës”, ka thënë ai.

Sfidë për të ka qenë krijimi i një shenje dalluese për artet perfomuese në Prishtinë, ku ridefinohet identiteti kulturor i Kosovës, me qëllim të ngris praninë artit shqipar në skenën ndërkombëtare.

“Do të jetë e hapur me pamje të tillë, duke e paraqitur shëmbëlltyrën e xhubletës, veshjes kombëtare. Kemi shikuar një familje të xhubletave ta kombiojmë me pamjen e Pallatit të Rinisë dhe Sporteve në këtë ftesë, këtë thirrje të hapur. Xhubleta edhe ashtu ka një pamje shumë arkitektonike, me këto shtresa horizontale që paraqesin perimetrin duke krijuar këtë gjest elegant pa përpjekje fare. Kemi meduar se si mund të kombinojmë krijimin e një simboli të ri kombëtar me ndërtimin e shtëpisë për artet performuese të klasit botëror. Pra të jetë një shenjë dalluese akitektonike, por edhe të jetë një ambient vibrant përfshirës dhe në fund të jetë e rrënjosur në trashëgiminë arkitektonike me pamje të xhubletës të kombinuar me teknologji dhe inovacion”, ka thënë arkitekti Ingels.

Objekti i Teatrit të Operës dhe Baletit pritet të përfundojë për 15 muaj, ndërsa zbatimi fillon në vitin 2026./ KultPlus .com

Ritualet arbëreshe në Javën e Përkujtimit të të Vdekurve

Posted on by Kult Plus

Në rajonet arbëreshe të ritit greko-bizantin, sot përfundon Java e Përkujtimit të të Vdekurve.

Në vendet italo-shqiptare të ritit greko-bizantin, të vdekurit përkujtohen në fillim të pranverës, në muajin që grekët e lashtë e cilësojnë “Antesterione”. Referenca historike vjen prej festës së luleve që festohet në Athinë në nder të Dionisit (Anesterie).

Siç shprehet Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët, këto ditë janë “mes së shenjtës dhe profanes”, mes riteve fetare dhe traditave të jetës së përditshme. Kjo javë përkujtimore që këtë vit përkoi me datat 29 janar deri më 3 shkurt, paraqet karakteristikat e një feste popullore, gjatë së cilës të vdekurit gjenden mes të gjallëve.

E njohur në gjuhën arbëreshe edhe si Java e Prigatorëvet, kjo është një nga festat fetare më të rëndësishme për komunitetin italo-shqiptar në Itali dhe natyrisht edhe në Kalabri. E pasur me kuptime dhe tradita të lashta të ritit greko-bizantin, Java e Prigatorëvet është fjalë për fjalë koha e vitit kur të vdekurit mendohet të lënë varret e tyre për t’u kthyer dhe për të vizituar të gjallët.

Rituali fillon në agim, me fëmijët që trokasin shtëpi më shtëpi dhe thërrasin “Ndje Zot!” duke kërkuar bukë, vaj, grurë të zier dhe pak ushqim.

Më tej vazhdohet me liturgjinë fetare dhe kortezhin e shumëpritur me papët (priftërinjtë) drejt varrezave të fshatit për bekimin e varreve. Pikërisht këtu riti shqiptar përfshin një zakon shumë emocionues: ndarja e ushqimit me të ndjerin, gruri i zier dhe buka e gatuar në shtëpi dhe e bekuar më parë, që u ofrohet të pranishmëve si simbol i pavdekësisë së shpirtit dhe ringjalljes së trupit./atsh/ KultPlus.com

Nesër, në Ditën Botërore Kundër Kancerit BKK shfaq premierën ‘Hope’

Posted on by Kult Plus

Baleti Kombëtar i Kosovës, nesër në Ditën Botërore Kundër Kancerit jep premierë shfaqjen “HOPE”, shkruan KultPlus.

Sipas BKK “HOPE” është një udhëtim emocional që trajton sfidën më të madhe të jetës – përballjen me një sëmundje të rëndë dhe luftën për të ruajtur shpresën. Duke eksploruar kufijtë e forcës njerëzore, dashurisë dhe solidaritetit, baleti na fton të ndjekim një histori që fillon në një moment të brishtë dhe të pasigurt, por që përfundon me triumfin e shpirtit njerëzor.

“ Në terrin e frikës, një dritë lind ngadalë,
një shpirt që lëkundet, mes dhimbjes dhe mall.
E vetme qëndron, mes heshtjes së ftohtë,
por duar të ngrohta e ngritin sërish lart.
Mes dhimbjes dhe forcës, mes humbjes dhe shpresës,
një zemër që rreh, nuk dorëzohet lehtë.
Në dashuri gjen dritën e humbur,
në krahët e tjetrit, guximin e fshehur.
Dhe fundi sjell lulëzimin e saj,
një pemë që rritet nga loti dhe sharmi.
Sepse shpresa mbetet, s’ka frikë që e shuan,
në zemrat që duan, ajo kurrë s’fundoset “.

Premiera jepet më 04.02.2025, në Atelienë e Pallatit të Rinisë, në ora 19:30./ KultPlus.com

Shfaqjet në Teatrin Kombëtar javën e parë të shkurtit

Posted on by Kult Plus

Kjo javë e muajit shkurt do të sjellë në skenën e Teatrit Kombëtar (Tiranë) disa aktivitete. Përveç shfaqjeve teatrale, “ArTurbina” gjatë kësaj jave do të vihet në dispozicion edhe të një shfaqjeje të artistëve të Cirkut Kombëtar.

Komedia “Fundjava”, me regji nga Elma Dorezi është shkruar nga Norm Foster, do të rikthehet në Teatrin Kombëtar.

Gjatë një vizite në fundjavë mes dy çifteve, natyra e vërtetë e marrëdhënieve të tyre del në sipërfaqe ndërsa katër të ashtuquajturit “miqtë më të mirë” zbulojnë ngadalë se si ndihen vërtetë dhe çfarë mendojnë për njëri-tjetrin.

“Fundjava” është një ndërthurje e të qeshurës dhe të vërtetës, mashtrimit dhe surprizave, që e lë audiencën të hamendësojë dhe të qeshë deri në fjalën e fundit. Tek “Fundjava” interpretojnë: Helidon Fino, Monika Lubonja, Arjola Demiri, Klodian Hoxha. Komedia do të shfaqet nga data 6 deri më 9 shkurt.

Më 8 dhe 9 shkurt, orari i paradites në “ArTurbina” i është rezervuar publikut të Cirkut Kombëtar.

Ndërkohë që ka edhe një rikthim tjetër në skenën e TK të shfaqjes “Fausti”, me regji të Davide Iodice.

“Fausti” u shfaq edhe gjatë vitit 2024 dhe mori vlerësime. Regjisori italian Iodice veç regjisë së “Faustit”, ka marrë përsipër edhe përshtatjen, skenografinë e kostumet./atsh/ KultPlus.com

Mbi 4500 vizitorë në Qendrën Muzeore Krujë në janar, kryesojnë turistët nga Kina

Posted on by Kult Plus

Muaji janar i këtij viti shënoi një rritje prej më shumë se 28% të vizitorëve në Muzeun “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” në Krujë, krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2024.

Drejtori i Muzeut Kombëtar “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” dhe Muzeut Etnografik Krujë, Mehdi Hafizi tha për Agjencinë Telegrafike Shqiptare se “gjatë janarit, 3994 vizitorë vizituan Muzeun ‘Gjergj Kastrioti Skënderbeu’ në Krujë”.

“Në total numri i vizitorëve në Qendrën Muzeore Krujë (Muzeu ‘Gjergj Kastrioti’ dhe Muzeu Etnografik Krujë) arriti në shifrën 4519 vizitorë”, tha Hafizi.

Sipas tij, numrin më të lartë të turistëve të huaj gjatë muajit janar 2025 e përbëjnë vizitorët nga Kina.

Një turiste nga Kina shprehet se “ne vijmë nga Kina dhe jemi 20 turistë. Qëndruam në Shqipëri dy ditë, ditën e parë vizituam kalanë e Rozafës dhe sheshin ‘Skënderbej’. Sot po vizitojmë këtë kala në Krujë. Jemi shumë të mahnitur me pamjen, kalanë, me gjithçka, dhe veçanërisht me historinë. Historia ishte shumë frymëzuese, inkurajuar nga Skënderbeu, i cili mori shumë fitore. Është një vend shumë i bukur për t’u vizituar”.

Kalaja e Krujës e ndërtuar në shekujt V-VI, së bashku me Muzeun Kombëtar që ndodhet brenda saj, përfaqëson një nga monumentet arkitekturore më të çmuara në Shqipëri.

Muzeu përkujton jetën dhe luftërat e heroit kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeut. Ndërsa  Pazari karakteristik i Krujës është ndër më të njohurit në vend, me rrugicat e ngushta me kalldrëm, ku ofrohen punime artizanale tradicionale./atsh/KultPlus.com

‘Mos ma kujto’, një ndër poezitë më të bukura të Dritëro Agollit

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Dritëro Agolli

E shkuara ka çaste dhe orë të hidhura, mos ma kujto
për shembull, më pe me duar të lidhura, mos ma kujto!

Për shembull, më pe në rruge të pire, mos ma kujto,
Të pirë e të humbur, të sharë e të grirë, mos ma kujto!

Për shembull, më rrahën dy-tre vagabondë, mos ma kujto,
Tek shihja një grerëz tek rrinte mbi gonxhe, mos ma kujto!

Për shembull, pësova diku një disfate, mos ma kujto,
Dhe gjumi s’më zinte me ditë e me natë, mos ma kujto!

Për shembull, më pe duke ecur e qarë, mos ma kujto,
Mbështetur pas murit me zemër të vrarë, mos ma kujto!

Për shembull, me pe duke ngrënë e genjyer, mos ma kujto,
Të prishur, të shturur, të rënë e të thyer, mos ma kujto!

Për shembull, në shtrat s’u bëra për burrë, mos ma kujto,
I turpshëm i drodha si qengj nën lëkurë, mos ma kujto!

E shkuara ka orë dhe çaste të hidhura, mos ma kujto,
Ka drojtje dhe heshtje kur lipsen të thirrura, mos ma kujto! / KultPlus.com

Ismail Kadare: Enigma e miqësisë sime me Dritëro Agollin

Posted on by Kult Plus

Një intervistë me Ismail Kadaren e bërë nga gazetarët për të shfaqur miqësinë që ai kishte me gjeniun tjetër të letrave, Dritëro Agollin.

S. C. – Ju lini të kuptohet se nuk mbani mëri për Agollin. Dukeni se përmbaheni nga një lidhje e vjetër dhe misterioze mes jush. Si arritët të kapërcenit ndjesinë e tradhtisë dhe të neverisë? A mendoni se, në njëfarë mënyre, Agolli ka vepruar nën shtrëngim? A mendoni se, përfundimisht, për arsye të ndryshme, ju mundët t’i rezistonit presionit, kurse ai nuk mundi? Më duhet të them se e kam shumë të vështirë për ta kuptuar.

Në qoftë se një miqësi e kaluar tepër e thellë, mund të quhet një lidhje (lien) e fshehtë e vjetër, atëherë raportet e mia me Dritëro Agollin, mund të emërtohen pikërisht lidhje (lien) e vjetër e fshehtë. Ajo që ka ndodhur më pas midis nesh, kur ai u bë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, për shumë njerëz ka qenë e pakuptueshme, pikërisht ngaqë ata nuk kanë ditur një enigmë të kësaj miqësie.

Ne kemi qenë miq të ngushtë për gati 15 vjet. Pas liceut kemi shkuar të dy për studime në Rusi, ai në Leningrad, unë në Moskë. Pas kthimit andej miqësia jonë u forcua me një element të ri, një element tepër thelbësor nën një diktaturë: pikëpamjet e njëjta politike. Ne ishim të dy kundër regjimit komunist dhe haptas flisnim kundër tij. Kjo ka qenë enigma.

Kjo vazhdoi deri pas vitit 1968, kur ai u shenjua për karrierë politike. Ai u bë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe më pas anëtar i Komitetit Qendror të partisë. Është e kuptueshme që e folura jonë kundër regjimit u zbeh, gjersa u pre krejtësisht. Ajo mbeti kështu e fshehta jonë e përbashkët.

Kur ai lexonte kritikat e tij të tmerrshme kundër meje, askush nuk mund ta merrte me mend se ato “mendime makabre” kundër zyrtarëve me duar të përgjakura, talljet kundër socializmit, Stalinit madje Enver Hoxhës, i kishim bërë bashkë, ca kohë më parë. Dëshira për t’u ngritur në mes të mbledhjes e për t’i thënë: mik i dashur, ti bën analiza të sakta kundër meje dhe veprës sime, ngaqë ke patur të njëjtën mendje si unë, ishte tepër tunduese gjatë këtyre seancave mizore. Natyrisht, asnjëherë s’e mendova ta bëja këtë, sepse do të ishte fatale për të dy. Por, nga ana tjetër, midis asaj gjendjeje surealiste, kur dikush që kishte qenë alter ego-ja ime, më akuzonte, ndihesha jo vetëm i trishtuar, por përjetoja një ndjesi të çuditshme sipëranie dhe sigurie. Kjo vinte, me sa dukej, nga ideja se njeriu që tundte fshikullin kundër meje, në fund të fundit, ishte po aq sa unë kundërshtar i shtetit.

Për një çerek shekulli nën diktaturë kjo mbeti e fshehta jonë e përbashkët. Më e çuditshmja ishte se ajo vazhdoi të mbetej e fshehtë edhe pas rënies së regjimit. Agolli vazhdoi të mbetej emblema e së majtës shqiptare, një nga liderët e partisë socialiste të reformuar. Ai gëzonte gjithmonë statusin e shkrimtarit tepër të shquar, madje fakti që ishte gjithmonë me të majtën, i quhej meritë karakteri. Ai kishte përfunduar kështu me dy biografi: njërën publike, që ia dinin të gjithë, e tjetrën të fshehtë, që së paku ia dija vetëm unë.

Në verën e vitit 2005, rasti e solli që unë t’i propozoja publikisht, gjatë një interviste, biografinë e tij të fshehtë, atë që i bënte nder atij. Pyetjes së një gazetari se ç’mendoja për opinionin e përhapur, se pavarësisht se pozicionimi politik i Agollit (besnikëria ndaj socializmit), i cili ndryshe nga ai i Kadaresë, quhej i gabuar, atij nuk mund t’i mohohej merita e vijimësisë. Kësaj pyetjeje iu përgjigja se kjo nuk është e vërtetë, dhe se në qoftë se, midis ne të dyve, njëri kishte ndërruar bindje politike, e tjetri kishte mbetur besnik i bindjeve të vjetra, ndërruesi ishte ai e besniku isha unë.

Deklarata mund të tingëllonte si vetëmburrje, por shtjellimi ishte tronditës për të gjithë. Unë tregova se për 15 vite rresht, Dritëro Agolli dhe unë kishim patur mendime të njëjta kundër regjimit komunist. Unë shtoja se ai mund ta mohonte sot këtë, por ky mohim do të ishte mohimi i pjesës më të bukur të jetës së tij.

Isha shumë kureshtar të dija se cila do të ishte zgjedhja e tij. Pas dy ditëve, në një intervistë që mund të quhej mallëngjyese, ai pranoi gjithçka që unë dëshmoja, madje shkonte më tej, në rikujtimet e kaluara. Merrej me mend zhgënjimi i ish-militantistëve komunistë. Nga ana tjetër, adhuruesit e tij, që nuk janë të paktë, jam i sigurt se janë çliruar nga bezdia që krijonte biografia e tij zyrtare. Gjithsesi mendoj se kjo dalje e së vërtetës, nga njëra anë ishte diçka emancipuese për botën shqiptare, nga ana tjetër, e ka çliruar atë me siguri nga një ngërç i vjetër.

Ndoshta e gjitha kjo për ju dhe për lexuesin perëndimor, ngjan tejet e pakapshme. Por kjo ka qenë kështu. Duke e shpjeguar, unë nuk marr për-sipër as ta mbroj, as ta përligj, e as ta damkos. Fola gjatë për Agollin, jo vetëm se ai është i pranishëm gjerësisht në këtë libër dokumentesh, por kryesorja sepse ai do të mbetet gjithmonë në letërsinë shqipe si një ndër shkrimtarët kryesorë të saj.

Si episod mbyllës në këtë shënim, po ju tregoj fjalët e tij, thënë sime shoqeje, në një gjendje disi depresive, pikërisht në atë kohë të egër: “Helena, një gjë duhet të mos e harrosh kurrë, asnjeri në botë nuk e ka dashur I. K. sa unë”.

Kur ime shoqe m’i përsëriti ato fjalë, unë aty për aty i besova.

S. C. – Nëse i keni besuar, unë ju besoj gjithashtu. Por, në të njëjtën kohë, konstatoj dhunën e asaj çfarë shkroi, në të njëjtën periudhë, kundër jush, dhe që mund ta lexojmë në dokumentet e “Dosjes Kadare”. Atëherë, së fundi, çfarë mendoni se besonte në të vërtetë Agolli?

Pyetja juaj është e vështirë. Së pari, është e nevojshme që të kuptoni se lidhja jonë është ajo mes dy shkrimtarësh. Në radhë të parë, ne ishim shkrimtarë, domethënë pjesëtarë të së njëjtës familje. Agolli kishte talent të njohur dhe të vlerësuar nga të gjithë, përfshirë këtu dhe mua.

Edhe ai spiunohej dhe kërcënohej prej diktaturës. Ai, gjithashtu, ka pasur disa vepra të ndaluara. Ishim në të njëjtin burg, gjë që krijon një lidhje të vërtetë.

Por, për fat të keq, Agolli, më shumë se unë, ishte i tërhequr nga karriera. Ndoshta, gjithashtu, ata ia dolën të ndiznin tek ai një ndjenjë shemrimi.

Kjo lidhje pa dyshim që është zhvilluar në nivele të ndryshme: përzemërsia, respekti, një rivalitet i ngjallur dhe i ushqyer prej regjimit dhe dëshirës për karrierë. Të gjitha këto nivele vazhduan gjatë gjithë kësaj historie.

S. C. – Po sot, cila është përfundimisht marrëdhënia juaj me Agollin?

Që prej kësaj interviste të fundit, nuk kam pasur më kontakt ose shkëmbim me të. Por, për t’iu përgjigjur më saktësisht, do t’ju them këtë: gjithmonë kam pasur dhe kam ende dy peshore, për njerëzit që kanë talent dhe për ata që nuk kanë.

Ndoshta është e padrejtë, ndoshta kjo është e kushtëzuar prej statusit tim prej artisti, por kështu është. Nëse Agolli do të ishte një shkrimtar mediokër, do t’ju flisja ndryshe për të. Por Agolli ka talent. Pra, në një mënyrë a në një tjetër, ai është i familjes dhe do të flas ndryshe për të.

Talenti i vërtetë, në mënyrë të natyrshme, krijon një lloj përparësie. Edhe kur gabon, është ajo prirja për ta minimizuar. Sepse mendon instinktivisht se ka diçka “minimizuese”, diçka që, ndoshta, nuk e dini akoma, diçka që, fundi i fundit, keni qejf ta imagjinoni si misterioze. Isha i bindur se, pas sulmeve kundër meje, atë e brente ndërgjegjja. Shpesh, ai nuk e fshihte këtë gjë.

Përveç kësaj, siç thashë, kur ishim miq, ishim të tillë me të vërtetë. Ne kemi pasur një fat të përbashkët. Në vitin 1965, për shembull, kur romani “Përbindëshi” u ndalua, libri i tij më i mirë, “Zhurma e erërave të dikurshme”, u ndalua gjithashtu.

I tillë ishte vizioni im për botën. “Hamleti”, mes pikëpyetjeve që nuk resht së ngjalluri, ngre gjithmonë këtë pyetje: pse fantazma u pa prej disave dhe jo prej të tjerëve? Në botën komuniste këto lloj gjërash ndodhnin shpesh. Për më tepër, ndodhte shpesh të mos ishte e lehtë të dalloje njeriun prej fantazmës. /exlibris/ KultPlus.com

Mjegulli i dashurisë

Posted on by Kult Plus

“Mjegulli i dashurisë” është një ndër poezitë më të bukura kushtuar dashurisë nga poeti i njohur shqiptar Dritëro Agolli. Në këtë poezi, autori trajton afërsinë dhe largësinë, të dyja me emocionet e veta në njëlidhje. Largësia nxit mallin, ndërsa afërsia shton emocionet. Të dyja e trembin autorin, edhe pse shprehet vetëm për largësinë se e tremb, kurse për afërsinë shprehet se “i bëhet çark”, pasi afërsia i shton më shumë ndjenjat dhe emocionet.

“Mjegulli i dashurisë”

Kur ikja larg, drejt teje vija
Kur vija afër, ikja larg
Për dreq më trembte largësia
Dhe afërsia bëhej çark.

As e kuptoja si të desha
një mjegull pus një çmenduri,
si një poet që shkruan vjersha
dhe ndez një shkrepëse dhe i bën hi

dhe ndoshta kjo ish dashuria
e çakërdisur kuturu…
për dreq më trembte largësia
dhe afërsia gjithashtu. /KultPlus.com

Romani i fundit i shkrimtarit Vath Koreshi

Posted on by Kult Plus

Nga: Ymer Çiraku

Romani “Gruaja me të verdha në pyllin e Buddha-s”, i shkrimtarit Vath Koreshi, është romani i tij i fundit – në kornizat e një krijimtarie të pasur, afër gjysëm shekullore, me një mori romane, përmbledhje me tregime e novela, skenarë filmash, shkrime publicistike dhe ese letrare. Mbetet ky roman pra, vepra përmbyllëse e shkrimtarit, dhe, sikundër thuhet metaforikisht në këto raste, është kënga e fundit e mjelmës. Sepse tre vjet më pas, në vitin 2006, autori i saj – do të ndërrojë jetë.

Në leximin e sotëm interpretativ të veprës, kuptohet, se e bëjnë të pashmangshëm edhe një raport specifik, që lidhet me pengun e homazhit tonë venerues për këtë shkrimtar dhe intelektual të shquar, njeriun aq fisnik dhe përkrahës i pakursyer për krijuesit e rinj. Sikundër ka shkruar I. Kadare, Vath Koreshi, bënte pjesë midis atyre krijuesve të heshtur, krijimtaria e të cilëve, kishte të bënte thjesht me letërsinë, një letërsi serioze e autentike, me brumin dhe aromën e bukës së shtëpisë, për të cilën, një ditë të gjithë ne kemi nevojë. Ajo ka qëndruar në kufijtë e një letërsie të ndershme.

Sikundër vrehet nga aspekti kronologjik, ky është pra romani, që ia mbërriti të shkelë në shekullin e ri të letërsisë shqipe (XXI).

Krahas romaneve të njohur të viteve të mëparshëm: “Haxhiu i Frakullës”, “Dasma e Sakos”, “Mali mbi kënetë”, “Balada e Kurbinit”, “Mars etj., – pas viteve `90, Vath Koreshi vazhdoi të botojë vepra të tjera romanore si: “Requiem për një grua”(1995), “Ulku dhe Uilli”(1996) dhe së fundi: “Një grua me të verdha në pyllin e Buddhas”(2003). Procedimet kohore të së kaluarës, të preferuara qysh më parë në krijimtarinë e tij, tashmë te këto vepra të pas `90-ës, fitojnë një status të ri e konsistent: ato përthyhen e shkrihen në një alegori gjithëkohësie, pra, në kohën alegorike – e apeluar specifikisht prej autorit kjo kohë si koha djesotnesër (te romani më i fundit i “Një grua me të verdha…”)

Nëpër narrativën e ngjarjeve, ndihet/përcillet dukshëm – koha e destruktuar, e vjetëruar, e arkaizuar estetikisht. Ky konvecion artistik, artikulohet tek e fundit, me synimin për ta potencuar, për ta gjeneralizuar e për ta njehsuar këtë kohë, në të tëra kahjet e rrjedhave të saj, në mugujt e së kaluarës dhe në ardhmëri…Është pra koha eterne, e përthyer në të ashtuquajturin mitin artistik të kohës.

Vepra prezantohet natyrshëm – me disa tipare të njohura të prozës së mëparshme, por tanimë, edhe me një shestim të ri konceptualiteti e ligjërimi artistik.

Ajo, shfaqet si një vepër unikale, e përveçme, por edhe me lidhjet e brendshme me tërë rrjetin stilistik të krijimatarisë paraprijëse. Por gjithsesi, para së gjithash, ajo mbetet vepra e fundit, caku përmbyllës e sovran i autorit. Prej kësaj të arriture të fundit, mund të vrehet dhe pastaj të ravijëzohet gjithë çfarë ajo arrin të sjellë në raport me tërë hartën tematike dhe stilistike të shkrimeve letrare të mëparshme.

Në shumicën prej veprave të tij romanore, V. Koreshi e ka shfaqur si prirje të tij konsistente konceptimin/ndërtimin e tyre mbi një bosht përsiatjesh filozofike mbi botën. Këto janë vepra, që nuk kanë tentuar aq nga modelet e teksteve letrare dëshmuese, se sa janë të prirura/orientuara nga përcjellja e raporteve të ndërlikuara e dramatike të njeriut mbi botën. Në këto tekste, personazhet gjykojnë dhe vetgjykohen, vuajnë dramatikisht dhe hirësohen, kthjellohen e ndriçohen sipas rastit, duke u kthyer shpesh në oshënarë e murgj – të përfshirë nga flakët e kuvendimeve të brendshme e të jashtme, me atribute deri edhe përtej njerëzore, thuajse qiellore apo universale. Një i tillë, është psh Haxhiu i Frakullës, i cili, siç vetrrëfehet ky personazh pas udhëtimeve të tij të gjata odisejane, deri në Samarkandën e largët, kuptoi se u mashtrua tragjikisht nga bukuria e huaj, duke paguar haraçin e endjes baladeske mes endërrës e realitetit (S. Bejko). Te romani “Ulku dhe Uilli”, i ndërtuar/kompozuar si mozaik me gjashtë libra, përcillen travajet cfilitëse të mëkatit njerëzor – përballë moralit fetar dhe përballë kanuneve/traditave të shenjta të fisit, të cilat, enden brenda një kompleksi refleksionesh filozofike. Nëpër thellësitë e shpirtërave të plagosur, kërkohet në mënyrë të paepur kandili i shpresës për ringjalljen e njeriut. Dhe ky kandil, i cili rezulton të ketë mbetur ende i pashuar, është edhe ikona e shpëtimit të tij.

Romani “Gruaja me të verdha…”, është projektuar e formatuar tërësisht brenda kornizave të një qasjeje e vizioni filozofik. Personazhi rrëfyes (Profesori), ka krijuar një raport të tij fantazmagorik e gati të përtejmë me kohën. Për të, nuk egzistojnë pastërtisht dhe ndarazi: e djeshmja, e sotmja, e nesërmja. Pra, ato caqe kohore, nuk ndihen e nuk rrjedhin në rendin e tyre veçmas, madje ato shkrihen dhe këmbehen pafundësisht mes tyre. Që do të thotë, se zotëron një kohë tjetër: Djesotnesër-ja, si një kohë shpirti, e cila, ka një tjetër rrjedhë dhe që matet me të tjerë kalendarë, aspak astronomikë.

Sipas visionit të mbartur prej personazhit rrëfimtar, i artikuluar në trajtë dialogu filozofik mbi shtjellat e jetës, gjendja e çdo individi nuk është tjetër, veçse rrjedhojë e gjendjes së kaluar të tij dhe njëkohësisht, po aq shkak i të ardhmes së tij. Kjo është pra, gjithëkoha, një dimension gjithëpërfshirës ky, i pa limituar dhe ku shkrimtari, në këtë rrëfim përsiatës autorial, rezulton të jetë në sintoni me atë që e kishte shprehur prej herës edhe Lasgush Poradeci, në ato kuvendimet e njohura sokratike me miqtë dishepujt e tij, kur thoshte se: koha as ikën dhe as vjen, ajo është dhe ne jemi brenda saj… Ky është pra ai arketipi i kohës, që i lidh tërë kohët dhe autori e funksionalizon këtë procedim filozofik – për t`i dhënë veprës frymë universale e prandaj edhe moderne, por që siç është shprehur një estet i njohur (A. Uçi), pa e cënuar kurrsesi specifikën estetike të tekstit të tij letrar. Pikërisht me këtë synim, lidhet ai gërshetim e shkrirje mes ngjarjesh e kulturash, të afërta e të largëta, duke përcjellë mesazhin e destinit të përjetësisë së njeriut – e arritur/siguruar/garantuar kjo përjetësi, përmes vlerave shpirtërore, të cilat ai i krijon e që ato vlera u përcillen pastaj brezave.

Në ligjëratën e tij, kur i dorëzohej çmimit Nobel (1987), poeti i shquar rus J. Brodskij, pati vënë në dukje, veç të tjerash se, krahas metodës së njohjes analitike dhe njohjes intuitive, krijuesit kanë aftësinë/shqisën e tyre të dalluar, që të vënë në shfrytëzim edhe nga ato metoda që përdorin profetët – me ndërmjetësinë e zbulesës.

Edhe në letërsinë dhe posaçërisht në prozën shqipe, janë të njohura disa përvoja të shfrytëzimit dhe tretjes në to të doktrinave biblike, me përvijime idesh substanciale mbi raportet e njeriut me botën. Mund të veçojmë psh sa për ilustrim vepra të të shquara si: Çeta e Profetëve (Cuneus Prophetarum, 1685) e Pjetër Bogdanit, apo E madhe është gjëma e mëkatit (1947) e Mitrush Kutelit. Përtej petkut religjioz dhe predikatës e funksionit të tyre biblik, në to, qiellorja dhe tokësorja ceken, përplotësohen dhe nuk e përjashtojnë kurrsesi njëra tjetrën. Vepra e Bogdanit, është vlerësuar nga studiuesit (në mënyrë të veçantë nga I. Rugova) për forcën e saj abstraguese, emocionale dhe imagjinative – me konturet rrëfimore, që mund ta përcaktojnë atë si bërthama dhe si inaguruese e romanit të parë shqiptar. E po ashtu, me statuse të mëtejmë: si Komedia hyjnore shqiptare, si themeli i humanizmit shqiptar, i modernitetit intelektual – me shtytjet apo stimulanset paravajtëse, që ajo vepër i shfaq njëherësh. Te novela e Mitrush Kutelit, Tat Tanushi, e përjeton dashurinë njerëzore/tokësore dhe detyrimin/përkushtimin hyjnor në rrafshin e ideve, duke provuar plagët e pashëruara dhe gjunjëzimin para mëkatit, për t`ia mbërritur dora dorës katarsisit e ringjalljes, deri sa ai bie: …në gju me kryet në tokë… e puthi tokën. Qiellorja dhe tokësorja, mbartin shkallëzimin e kodit religjioz (S. Bashota). Sikundër është thënë diku, egzistenca njerëzore është e pashkëputur nga komunikimi i përhershëm me qiellin, jeta është e pamundur pa komunikimin me transcendenten, ndryshe, ajo jetë nuk do të ishte tjetër veçse kaos.

Besojmë se V. Koreshi, është i pari autor në letërsinë shqipe, që e ka konceptuar romanin e tij të fundit në frymën e një doktrine religjiozo-filozofike lindore, e konkretisht të doktrinës budiste. Në vepër, kjo doktrinë, nuk ka atributet e një dekori të jashtëm, as synon që të rrezatojë imponueshëm dogmën e saj, por ajo është funksionalizuar brenda mesazhit filozofik që përcjell – sigurisht me synimet dhe shenjat adekuate të artit. Përmes përsiatjeve e kujtesës rreth kësaj doktrine, kohët më të largëta, sillen në mjediset më të afërta dhe madje aktuale. Ligjërimi i personazhit rrëfyes, rrjedh me një ritëm predikues e apostolik, duke u krijuar e u ndjerë gjithaq: atmosfera e një kohe të largët, por edhe të ardhmeje, si paracaktim i shtyrë përtej fuqisë së njeriut. Sipas kësaj doktrine, gjithë jeta është dhimbje, gjithë jeta është është vuajtje. E shkaku i kësaj dhimbjeje, është dëshira, apo sikundër ajo quhet në gjuhën e doktrinës: tanha. Tejkalimin e kësaj gjendjeje plot dramacitet të thellë prej dhimbjes, pra, shpëtimin e tij nga vuajtja, njeriu e arrin në shuarjen e flakës së dëshirës (tanha-as), që shpie në nirvanë. Dëshirat, lakmitë, zilitë, përbëjnë thelbin e trishna-s, e cila është vet vuajtja e pandarë e njeriut, i cili, e ka për misionin e tij, që të ndjekë rrugët e vërteta fisnike – për largimin e të gjitha shkaqeve të kësaj vuajtjeje dhe për të fituar çlirimin prej saj.

Romani është konceptuar si një univers, me të gjitha pamjet kohore: të djeshmen, të sotmen, të nesërmen. Janë të pranishëm në këtë univers, qiejt e besimit të amëshuar dhe toka me lëndinat e lulëzuara dhe kënetat/zgëqet e frikshëm. Dimensionet sakrale dhe profane, përcillen në një spirale të pafundme brenda shpirtit të njeriut, si realitete të përkundërt këto, por, jo të pavarur prej njeri tjetrit.

Funksionon pra, ajo e ashtuquajtura koha rrethore, ku ngjarjet dhe personazhet vërtiten në një lakore të përmbyllur, ku ndihet se nuk ka as fillim e as fund, e ku janë dhe përjetohen të tëra sëbashku. E në një lakore të tillë kronotopike (kohëvendësije – mund të thoshim), duket se gjithëshka lëviz/udhëton pafundësisht dhe pafundësisht kthehet po në pikën e nisjes. Pikërisht atje ku nisja është edhe mbarim dhe anasjelltaz. Prandaj edhe një procedim i tillë rrëfimor, krijon në vepër tiparet strukturore të një palimpsesti, pra, duke u artikuluar një tekst me shumë shtresa ngjarjesh dhe përjetimesh, si teknikë narrative kjo, që vjen qysh nga romanet e mëparshëm të autorit, sidomos e shfaqur si e pranishme te “Ulku dhe Uilli” (B. Kuçuku). Dokumentet e lashtë në gjuhën pali, vizionet budiste dhe përsiatjet konfuciane, ngjarjet dhe qëndrimet regresive e kontraverse të Revolucionit Kulturor kinez, arroganca despotike e By Pol (Byrosë Politike të PPSH), këto e të tjera situata referenciale nëpër pjesët e romanit, krijojnë së toku efektin e vështrimit/përjetimit kaleindoskopik mbi botën, ku mund të depërtohet njëherazi nëpër shumë vise dhe nëpër shumë epoka ngjarjesh, nga më të skajshmet. Ndodh ashtu si coprat e një pasqyre të krisur/thyer, që shfaqin pamje të ndryshme të mjedisit përreth, po të sjellim për asiocim një imazh të përshkruar nga I. Kadareja, te tregimi i tij antologjik “Nusja e gjarpërit”. Ky lloj procedimi artistik, është një tipar që reflektohet dendur, sidomos në narrativën e prozës moderne, i cili, është vrejtur edhe në vepra të tjera të letërsisë shqipe, sidomos në romane të Anton Pashkut (“Oh”), Kasëm Trebeshinës (“Odin Mondvalsen”) etj.

Edhe në këtë vepër, V. Koreshi shfaq prirjen e tij të kahershme për t`i përcjellë lexuesit tekste me një gjuhë të përzgjedhur nëpër tërë shtresat e shqipes: në rrafsh hoziontal dhe vertikal të pasurive të saj të pashterrshme. Ai bën pjesë ndër ata krijues, që ka zgjedhur të mbajë mbi vete peshën e asaj, që është quajtur si varësi despotike nga gjuha, e konkretisht, varësi fiksasive nga visaret e shqipes. Ai nuk është shkrimtari që kërkon thjesht dhe vetëm fjalën e goditur, për të dëshmuar thellësinë dhe specifikën historike të ngjarjeve, për të skalitur tiparet nga më të skajshmet të personazheve, e po kështu, për të krijuar sa më bindshëm koloristikën e mjediseve të përcjella. Edhe në këtë vepër të fundit, vazhdon të shfaqet ajo sfida e tij e njohur (edhe në romane të mëparshëm) e kapërximit të diversitetit dialektor, dmth e kapërximit të sinoreve dialektore, duke i pasqyruar gjithë pasuritë dialektore me adhurimin dhe vetëdijen krijuese – për vlerat që ato mbartin e sjellin në letërsi e më gjerë (F. Dado). Me vetëdijen se letërsia, është para së gjithash gjuhë, se gjithshka që ajo synon të mbart – nuk e përcjell me tjetër instrument, veçse përmes gjuhës, ky shkrimtar e ka obsesionin e tij, që të qëmtojë në të tëra rrjedhat historike dhe dialektore të shqipes. Duke krijuar letërsi, e cila është kombinim shenjash gjuhësore, pra gjuhë, atëhere rezulton se shkrimtari – është po aq edhe krijues i gjuhës, në kuptimin e rolit të tij të autoritetshëm në zgjimin dhe zgjerimin kreativ të pasurive të saj.

Romani “Gruaja me të verdha…” i V. Koreshit, është romani që solli risi konceptuale: rimodeloi artistikisht filozofitë e lashta të lindjes dhe budizmin, duke përcjellë me përsiatje filozofike e ndjesi të vlerësuar, lakoren e udhëtimit të njeriut nëpër shekuj. Vizioni religjioz dhe dijet filozofike, të lashta e të reja, këtu këmbehen e harmonizohen natyrshëm, në funksion të zbulimit të thelbit të njeriut: si qënie imediate egzistenciale, por edhe me laboratorin e tij të ndërlikuar shpirtëror. Ku gjallojnë një mori fasha përjetimesh e përndezjesh të brendshme, të errëta e të shndritshme, të ulëta e qiellore, të cilat, krijojnë së toku betejën e madhe të jetës së njeriut.

Theksuam në krye, se ky roman, e mbërriti kronologjikisht shekullin e ri të romanit shqiptar. Por, duhet kujtuar se e arriti, jo vetëm dhe thjesht kronologjikisht. Para së gjithash, e mbërriti me vlerat e reja që solli, të cilat, duket se ishin përgatitur dora dorës, nëpër veprat e krijimtarisë së tij të mëparshme. Siç shprehej vet shkrimtari, në një nga intervistat e tij më të fundit (2005), ky është një roman për zhgënjimet tona dëshpërimisht të hidhura. E prandaj, ai e gjen edhe shtegun më të sigurt e përvijues të shprehjes artistike: në filozofinë budiste të përballimit të vuajtjes. Mund të themi se metaforikisht ky është romani i përballimit të vuajtjes. / KultPlus.com

Teatri i Kukullave, rritja e spektatorëve zgjat shfaqjet

Posted on by Kult Plus

Ka kaluar më shumë se një muaj nga restaurimi i godinës historike të Teatrit të Kukullave. Kjo sallë jo vetëm që ofron kushtet optimale, por skenës së fëmijëve, i janë shtuar më shumë elementë modernë, që plotësojnë shfaqjet duke i bërë më tërheqëse për publikun e vogël.

Melsi Qirici, Drejtoreshë e Teatrit të Kukullave: Kemi për herë të parë një skenë lëvizëse që i jep një ndihmë shumë të mirë skenografisë, facilitete sa i takon hapësirave për të mbajtur kukullat. Por ne kemi një projektor shumë të madh që na jep dorë me skenografitë.

Kërkesat vijojnë të jenë më të larta se sa kapaciteti që ka ky institucion, ndaj drejtuesja e Teatrit të Kukullave Melsi Qirici thotë se kanë zgjatur më shumë shfaqjet në mënyrë që të gjithë të kenë mundësi për t’i ndjekur.

Melsi Qirici, Drejtoreshë e Teatrit të Kukullave: Është një sfidë e madhe sepse është e vështirë të kënaqësh gjithë fëmijët sepse kërkesat janë shumë të larta.

Aktivitetin ky insititucion e ka nisur me rivënie, ndonëse të rifreskuar në skenografi, ndërsa ka hapur thirrjet për premeriat që do të jenë 5 deri në 6 të tilla. Po ashtu thirrjet ftojnë që shfajqeve t’i bashkohen edhe të rinj e fëmijë me aftësi ndryshe.

Melsi Qirici, Drejtoreshë e Teatrit të Kukullave: Historikisht Teatri ka vënë shfaqje për fëmijë të vegjël, për mosha deri në 9 vjeç dhe dua ta zgjeroj këtë target grup, për t’u dhënë mundësi të gjithëve për të ndjekur shfaqjet.Një tjetër proces po zhvillohet paralelisht në këtë godinë, është ai i restaurimit të kukullave historike./tema/KultPlus.com

“Poçari” – himni për dashurinë e atdheut që rrëqeth çdo zemër

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Dritëro Agolli

Poçari

Vajta në Stamboll të bëj pazar,
për kujtim të ble një vazo balte:
– Paqe dhe selam, usta poçar,
Vazon më të mirë po e pate
Paqe dhe selam, usta poçar!

Vazoja nga dora shkau e ra
Dhe m’u bë njëzet e pesë copë,
Më erdhi rrotull deti Marmara
Dhe m’u hap dyqani turk si gropë,
Më erdhi rrotull deti Marmara.

Pa më shau poçari keq turqisht,
Unë e shava shqip e mend i rashë;
Për çudi poçari nuk u ligsht,
Veç dy lot në sytë e kuq i pashë,
Për çudi poçari nuk u ligsht!

Mos u çmend ky turk, ky musliman?
Unë e shaj, ai me duar në qafë!
Poçe tjeter mori në dyqan
Dhe më tha: ” Më shaj, për besë, prapë!”
Poçe tjetër mori në dyqan.

Psheretiu si unë: ” Jam shqiptar,
Shqip, vëlla, ti shamë dhe një herë,
Fjala shqipe s’blihet në pazar,
Në dyqan ka vjet që s’e kam ndjerë,
Fjala shqipe s’blihet në pazar!”

Ikën nga dyqani burra e gra,
Unë e një poçar e tjetër s’kishte,
Vazot frynte deti Marmara,
Vazove poçari shqip u fliste,
Vazot mbushte deti Marmara. /KultPlus.com

QKLL: Viti 2025 do të shpallet “Viti Maks Velo”

Posted on by Kult Plus

Viti 2025 do të shpallet “Viti Maks Velo”, në nder të piktorit, arkitektit, studiuesit dhe shkrimtarit të mirënjohur.

Ceremonia zyrtare për shpalljen e “Vitit Maks Velo” do të organizohet nga Qendra Kombëtare e Librit dhe Leximit në bashkëpunim me Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, Autoritetin për Informim për Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit dhe Muzeun Kombëtar të Përgjimeve “Shtëpia me Gjethe”. Këto institucione do të organizojnë ditën e nesërme një aktivitet përkujtimor në nder të figurës së intelektualit të shquar Maks Velo.

Velo lindi në Paris në 1935-ën. Studioi në degën e Inxhinierisë së Ndërtimit, pranë Institutit Politeknik. Më pas u specializua për arkitekturë.

Vitet ’78-’79 ishin më të vështirët të jetës së tij, pasi u arrestua dhe u dënua me 10 vite burg. Vuajti dënimin në burgje gjatë regjimit komunist dhe një pjesë e krijimtarisë së tij i është dedikuar dimensionit të lirisë në diktaturë.

Velo është autor i një sërë botimesh si “Kokëqethja”, “Palltoja e burgut”, “Thesi i burgut”, “Paralele për arkitekturën”, “Kohë antishenjë”, “Betonizimi i demokracisë”, “Hetimi”, “Spaçi”, “Jeta ime në figura”, “Klubi Karavasta” “Përkthyesi”, “Jetë paralele” etj./atsh/KultPlus.com

“Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” vazhdon të magjepsë me versionin e plotë në italisht

Posted on by Kult Plus

Në përkujtim të ndarjes nga jeta të shkrimtarit të madh, Dritëro Agolli, vlen të përmendet fakti që vepra e tij, vijon rrugëtimin. Romani “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, versioni i plotë i të cilit është përkthyer së fundmi në italisht nga Julian Zhara, ka marrë vlerësime nga kritika italiane.

Anna Lattanzi, në një artikull për “Albania Letteraria”, vlerëson romanin si “një nga veprat më të arrira satirike të letërsisë shqiptare” dhe thekson se “ndonëse flet për Shqipërinë e djeshme, ironia dhe mesazhet e tij janë aktuale edhe sot”.

Ndërkohë, Giorgio Bona, në një shkrim për “Carmilla”, e quan romanin një “monument të ironisë së mençur” dhe vë në dukje se si Mehmet Shehu, në kohën kur u botua fillimisht, e kishte kritikuar publikisht, por ama privatisht kishte kërkuar të lexonte seritë e tjera pasardhëse.

“Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, kryevepra e Dritëro Agollit, sjell për lexuesit italianë një portret të gjallë të burokracisë komuniste shqiptare, me gjithë absurditetin dhe satirën që e karakterizon, duke e bërë ate, një roman që vazhdon të magjepsë.

Botimi i ri në italisht jo vetëm që e sjell romanin në një version të plotë, por edhe rikthen në vëmendje një autor të madh shqiptar si Dritëro Agolli./atsh/KultPlus.com

‘Pranverë, o kohëz dashurie, ç’më mbush plot me pikëllim’

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Aleksander Pushkin

Në mes mjegullash të nxira
hëna zhduket, hëna bredh.
Mbi të trishtëmet rrafshira
trishtëm dritën ajo derdh.
Udhës shkretë dimërore
rend kjo trojka gjithnjë.
Zile e kalit monotone
mezi ndihet nëpër të.
Seç më kap një mall rinie
karrocieri kur këndon,
herë gas çapkënërie
herë mall ai më zgjon.
S’shoh as zjarr e as kasolle
vetëm borë si pambuk.
Dhe përtej shtyllat rrugore
duken, zhduken tek e tuk.
Ah, ç’mërzitje… nesër, Ninë,
tek e shtrenjta do të vi.
Pranë zjarrit kur të rrimë
të të shoh me mall në sy.
Dhe akrepi i sahatit
do vij’ rrotull me qetësi
E mërzitshmja mesnatë
s’do na ndajë përsëri.
Mërzi udhës dimërore
karrocieri zu dremit
Zile e kalit monotone
hënë e mjegullt që ndrit.

Pranverë, o kohëz dashurie,
ç’më mbush plot me pikëllim.
Sa mall sërish ti po më bie
në shpirtin tim, në gjakun tim.
Për mua gazi është i huaj…
çdo ngazëllim e çdo shkëlqim
më sjell mërzi, më bën të vuaj.

Oh, nëmëni shqotën, suferinën
dhe të pafundmen natë dimri.
Pse, moj jetë je dhuratë
që të bie rasti kot?
Pse të dha i fshehti fat
një ndëshkim me tmerr në botë?
Ç’është ai pushtet i nxirë,
që prej hiçit më ka thirë,
që në shpirt më dha mundime
dhe dyshim në mendjen time?
Pa një dritë e një qëllim,
më rreh zemra në shkreti.
Më mbush plot me pikëllim
jeta gjith monotoni./ KultPlus.com

Zbritje deri 20% për regjistrimet deri me 15 shkurt në Shkollën Finlandeze

Posted on by Kult Plus

Shkolla më inovative në vend, Shkolla Finlandeze ka hapur regjistrimet e reja për vitin e ri akademik. Rezervo vendin tuaj deri me 15 shkurt për të përfituar nga zbritja 10% (programi IMPACT) dhe 20% (programi ndërkombëtar).

Regjistrohu për më shumë detaje: https://bit.ly/4bfVpm1

Shkolla Finlandeze me qasjen inovative të mësimdhënies me sistemin më të mirë të arsimit në botë, atë Finlandez, dhe me metoda interaktive dhe atraktive të mësimit përmes projekteve dhe lojrave përgatit nxënësit në nivel më të avancuar të përgatitjes në shkollë me aftësi të nevojshme për jetë.

Çka dallon sistemi finlandez i edukimit me atë tradicional?

· Lumturia në shkollë vjen në rend të parë

· Mësim i bazuar në praktikë, lojëra, projekte dhe teknologji

· Zhvillim i aftësive për jetë

· Edukim i personalizuar

· Fokus në kreativitet dhe zhvillimin e aftësive digjitale

E udhëhequr nga praktikat më të mira të sistemit arsimor të Finlandës, Shkolla Finlandeze krenohet me zhvillimin e plotë të nxënësve të saj. Duke u frymëzuar nga qasja e tërësishme, mundësitë e barabarta dhe theksi mbi të menduarit kritik dhe kreativitetin, të cilat janë karakteristike të arsimit finlandez, Shkolla Finlandeze krijon një mjedis që inkurajon kureshtjen, kërkimin dhe rritjen personale.

Duke qenë e vetmja shkollë anëtare e CIS në vend, shkolla integron standardet ndërkombëtare të arsimit, duke ofruar një përvojë mësimore gjithëpërfshirëse dhe botërore të rëndësishme për të gjithë nxënësit. Poashtu, si Shkollë Ndërkombëtare Cambridge, shkolla krijon shtegun për nxënësit të përgatiten për studime në të ardhmen që përputhen me universitetet më prestigjioze anembanë globit.

E rrënjosur në besimin se arsimi shtrihet përtej teksteve shkollore, Shkolla Finlandeze krijon një mjedis që nxit mësimin përmes praktikës, lojës, dhe kreativitetin. Gërshetimi unik i standardeve ndërkombëtare dhe filozofisë arsimore të Finlandës iu ofron nxënësve një avantazh të veçantë ndërsa përgatiten për të studimet e tyre në vende të ndryshme të botës.

Për më shumë informata rreth Shkollës Finlandeze dhe qasjes së saj në edukimin me standard ndërkombëtare me qasjen unike të sistemit finlandez të arsimit, vizitoni shkollën apo kontaktoni në [email protected] ose +383 45 235 650./KultPlus.com