Deklarata Kushtetuese e Kosovës, e miratuar nga Kuvendi i atëhershëm më 2 korrik 1990, shënon një dokument të rëndësishëm politiko-juridik, që shprehte aspiratën e popullit të Kosovës për liri dhe pavarësi në rrethanat e reja që po krijoheshin asokohe për shqiptarët në rajonin e Ballkanit. Deklerata zhvlerësoi Rezolutën e Konferencës së Prizrenit, të 10 korrikut 1945, me të cilën Serbia, pasi që kishte anuluar me gjak Rezolutën e Bujanit, e aneksoi Kosovën.
Për të shënuar përvjetorin e kësaj Deklarate Shoqata e Intelektualëve “Jakova” do të organizojë një tryezë me temën: “2 Korriku 1990 – Deklarata Kushtetuese si gurthemeli i shtetësisë së Kosovës”, në të cilën do të marrin pjesë, ish kryetari i Kuvendit z. Iljaz Ramajli, pastaj z. Muharrem Shabani, lexuesi i Deklarates dhe disa ish delegatë të tjerë.
Kryetari i Shoqatës së Intelektualëve “Jakova’, z. Ruzhdi Sefa ka thënë se temën bosht do ta mbajë Mr. Sci Lorik Lipoveci ndërsa në temën: “Rrethanat politiko-shoqërore në Kosovë në vitin 1989-1990 do të flaës dr. Gëzim Lipoveci- ish Deputet. “Organizimi i mbledhjes së 2 Korrikut 1990”, është tema për të cilën do të flaës z. Ruzhdi Bakalli. Në temën: “Shpallja e Deklaratës Kushtetuese më 2 Korrik 1990, vendimet e marra”, do të flaës z. Muharrem Shabani – ish deputet. “Ndikimi dhe jehona e Deklaratës Kushtetuese të Kosovës më 2 Korrik 1990 në hapësirën jugosllave dhe botën demokratike”, do të flaës z. Fehmi Nallbani ish deputet dhe “Rëndësia Historiko-Juridike e Deklaratës Kushtetuese për shtetësin e Kosovës”, do të flaës z. Iljaz Ramajli ish Kryetar i Kuvendit.
Pëndryshe në marsin e 1989-ës, qeveria jugosllave në Beograd vendosi të suprimojë autonominë që kishte Kosova dhe Metohia deri në atë kohë, si element konstituiv i Federatës me të drejtë vetoje. Autonomi e cila i ishte dhënë me Kushtetutën e vitit 1974. Njëkohësisht, në atë kohë, një deklaratë të ngjashme kushtetuese kishte nxjerrë Parlamenti i Sllovenisë që po ndahej prej Jugosllavisë. E kishin nxjerrë dhe disa parlamente të vendeve Balltike, që ishin në kuadër të Bashkimit Sovjetik, si Lituania dhe Estonia.
Pas shtyrjeve të njëpasnjëshme të punimeve të Kuvendit, më 1 korrik 1990, regjimi i Beogradit synonte organizimin e një referendumi për Kushtetutën e re serbe, të kundërshtuar nga shqiptarët, si dhe shpalljen e shtyrjes së mbledhjes së Kuvendit të Kosovës të paralajmëruar për 2 korrik, e për të cilën delegatët shqiptarë shumicë e delegatë të komuniteteve pakicë kishin bërë të gjitha përgatitjet për shpalljen e Deklaratës Kushtetuese.
Tryeza tematike do të mbahet më 1 korrik, ora 12:00 në Gjakovë. / KultPlus.com
Si shumëçka në jetën e dy dekadave të fundit të Kosovës para dhe gjatë luftës edhe gazetaria ishte unike dhe e pashembullt në përvojën saj. Gazetaria e Kosovës, e cila përpëlitej mes presioneve të mëdha të sistemit komunist dhe të trysnisë serbe, që mbizotëronte në ish-Jugosllavi dhe përpjekjeve për të kryer misionin e vet, ndonëse në hapësirë të kufizuar të lirisë profesionale, arriti më në fund të identifikohej me lexuesin, popullin e vet, në rrugën për liri dhe demokraci. Ajo shpesh, edhe në ato kushte, madje u bë udhërrëfyese duke i dhënë një dimension të ri të pashembullt gazetarisë që vështirë do të gjendet në analet e gazetarisë botërore. Gazetarët shqiptarë, si dhe pjesë të tjera të shoqërisë kosovare u bënë objekt i represionit, përndjekjes dhe një stigmatizimi të veçantë nga pushteti dhe politika serbomadhe. Në përpjekjet antishqiptare të politikës hegjemoniste serbe gazetarët u targetuan si një pengesë që duhej mënjanuar. Pse ishte kjo? Gazetarët kudo dhe kurdo, sidomos gjatë viteve të tetëdhjeta dhe të nëntëdhjeta në Kosovë po përpiqeshin, në mundësitë e veta të gjymtuara dhe të një censure të tmerrshme të ofronin një opinion të drejtë jozyrtar duke iu përkushtuar prezentimit të së vërtetës në opinionin publik. “Lajmi” i shtypur atëbotë u shndërrua në një funksion në jetën e njerëzve. Si të tillë, gazetarët e “Rilindjes”, si ditore e vetme, gjatë fundit të viteve të tetëdhjeta dhe viteve të nëntëdhjeta u siguronin njerëzve informacionin më të mirë të mundshëm në dispozicion, që kishte një ndikim të madh në formësimin e opinionit të përgjithshëm kosovar për të gjitha aspektet e jetës politike dhe shoqërore.
Në këto përpjekje, gazetarët e botimeve shqipe dhe të medias elektronike u gjenden edhe përballë sifdave të kohës: të përpjekjeve për të krijuar medie të pavarura dhe profesionale, duke u mbështetur në parimet e fjalës së lirë dhe të së vërtetës. Edhe në ato rrethana të pushtimit dhe represionit të pandalur serb, gazetarët tanë filluan të kultivonin një gazetari të pavarur duke sfiduar hapur diktatin dhe censurën. Andaj, regjimi serb mori masa ndëshkuese, duke mbyllur Radiotelevizionin e Prishtinës dhe pastaj gazetën e vetme të përditshme shqipe në Kosovë, “Rilindjen”. Përgjigja jonë ishte ajo e mospëruljes. Ajo e vazhdimit të informimit të opinionit në Kosovë përkundër presionit të vazhdueshëm që ishte shndërruar në kërcënim. Kjo qe alternativë e vetme dhe asnjëherë e mëdyshur. Vazhduam botimin e gazetës me një surrogat me emër aspak tipik për një gazetë ditore “Bujku”, një botim tani me mision të informimit të përditshëm e që në “vitet normale” preokupohej me problemet e bujqësisë. Kjo ishte denigruese për vazhdimin e një gazete me renome siç ishte “Rilindja”, që në një kohë, kishte arritur tirazh prej mbi 300 mijë kopjesh në ditë, por kjo atëbotë ishte zgjidhje e vetme. “Bujku” apo “Rilindja B”, siç e quanim u botua si e përditshme, si një gazetë gjysmë-klandestine që ndalohej dhe anatemohej nga pushteti pushtues serb në çdo hap. Përpjekje të ngjashme bënin dhe të njëjtat persekusione pësonin edhe mediat e tjera që u botuan në ndërkohë: “Koha”, “Bota Sot”, “Kosova Sot” etj, si dhe, patjetër korrespondentët shqiptarë që punonin për media të huajasi “Zëri i Amerikës”, “Europa e Lirë”, “Dojçe Vele”, Frans Internastional, “Vjesniku” i Zagrebit, e shumë të tjera…
Kështu, si gazetarë dhe si gazetari që doli jashtë kontrollit të regjimit, gazetarët u bënë pjesë e lëvizjes së përgjithshme, si lloj i një “gazetarie të rezistencës” së përgjithshme në Kosovë. Kjo ishte një periudhë e rëndë për tërë gazetarinë dhe gazetarët kosovarë. Në atë kohë, ashtu si të gjithë, edhe redaktorët e gazetarët, u ballafaquam në baza ditore me dhunën serbe. Gazetarët kërcënoheshin vazhdimisht nga regjimi serb për gjërat që botonim në gazetë, ndërkohë që shumë nga gazetarët tanë të terrenit dhe korrespondentët që “mbulonin” të gjitha anët e Kosovës ishin rrahur, maltretuar, arrestuar, plagosur, madje edhe vrarë. Por, nuk kishte asnjë hezitim në këtë: t’i dilej krah së vërtetës së Kosovës dhe informimit objektiv të opinionit kosovar meritonte çdo sakrificë.
Gazetaria kosovare në atë kohë lozi një rol të fuqishëm edhe në forcimin e identitetit tonë kombëtar dhe trasimin e rrugës së pavarësisë. Shumë procese filluan në “Rilindje” dhe influencuan zhvillimet politike dhe shoqërore në Kosovë. Ka disa raste kyçe në këtë drejtim, që rrinë të shënuara në analet historisë së asaj periudhe. Andaj, nuk është hiperbolizuese të thuhet se gazetarët kosovarë dhe gazeta jonë u bënë nga më të urryerit në sytë e pushtuesve serbë. Ai regjim nuk ia fali kurrë këtë “Rilindjes”, jo vetëm për kundërvënien në periudhën e pushtimit, por edhe për tërë periudhën e pas Luftës së Dytë Botërore, që mbajti e ushqeu kulturën, arsimin dhe informimin shqip.
Gazetaria sot
Ditën kur Kosova u bë vendi i parë pa shtyp të shkruar, pa gazeta, në rruzullin tokësor, “modernistët tanë”, për të dëshmuar se sa larg kanë shkuar kosovarët në emancipimin e tyre me mediet në telefonat tanë të mençur digjitalë, nxituan të dilnin me lëvdata të këtij lloji: “Kosova e para në botë pa gazeta”, “Një epokë e re e gazetarisë”, “Hap i madh” dhe “Një dëshmi e globalizmit tek ne”, etj. Ky “argument” i tyre do të mund të përdorej njëlloj edhe në rast se një ditë vendosim të mos shtypim më libra, me arsyetimin “valid” se tani ato mund t’i lexojmë “online”! Ndoshta kjo edhe do të ndodhë, në një të ardhme, ndërkohë që gazetat ditore në formë të shtypur vazhdojnë të mbijetojnë me impakt të konsiderueshëm në të gjitha vendet e botës, nga SHBA-ja e deri në Afrikë të Jugut, nga Roma e deri në Stokholm, nga Ankaraja e deri në Paris. Po ashtu edhe në fqinjësi. Ndonëse sot gazetat botohen me tirazh të reduktuar, natyrisht, ato vazhdojnë të jenë pjesë e një tradite dhe kulture ndryshe të informimit. Asnjë vend në fqinjësinë tonë nuk “hoqi qafet” gazetat me aq lehtësi dhe është për keqardhje ky nivel “emancipues” i shoqërisë kosovare, që nuk ka më nevojë për shtypin e shkruar dhe as respekt për atë që kanë krijuar gjeneratat.
Ndërkaq, përtej nostalgjisë ndaj rutinës së përditshme me gazeta, që ishte dikur pjesë e kulturës së jetës, gazetaria përgjithësisht ka pësuar ndryshime të mëdha: ajo ka përfituar ca gjëra dhe ka humbur disa të tjera. Lajmi tani është më i shpejtë, mundësia e transmetimit pothuajse e atypëratyshme dhe e lehtë, kurse përditësimi i lajmit i mundshëm në çështje minutash. Qasja e lajmit është e lehtë dhe universale, gjithëpërfshirëse dhe joekskluzive. Teknologjia ka bërë të mundshëm informimin e përnjëhershëm nga çdo skaj i botës, me mundësi transmetimit të drejtpërdrejtë nga cilado pjesë e vendit dhe e botës, gazetarët janë të pajisur me teknologji lehtësisht të zotërueshme dhe shumë efektive. Platformat e mediave sociale si Facebook, Instagram, Twitter dhe shumë të tjera po u ofrojnë njerëzve mundësinë për t’u lidhur me njëri-tjetrin në distanca. Me fjalë të tjera, e gjithë bota është në kontakt të përhershëm falë mediave sociale dhe revolucionit teknologjik. Veçanërisht, janë të rinjtë ata që kalojnë orë të tëra me telefonat mobilë në duar duke konsumuar materiale të llojeve nga më të ndryshmet mbi çdo temë të mundshme…
Kohët moderne kanë sjellë ndryshime marramendëse dhe mediet e shkruara po bëhen ngadalë një mjet i së djeshmes, ndonëse profesionalizmi i tyre mund të diskutohet: a janë sot informacionet e mediave “online” më të besueshme dhe më kredibile sesa ato në medie të shtypura? Temë për debat dhe kundërshti.
Ndonëse, cilësia profesionale e mediave digjitale mund të konsiderohet në rënie: mundësia e manipulimit me lajmin, “lajmet e rrejshme”, ato të paverifikuara apo qëllimisht të shtrembëruara, mbarështime të mangëta pa konsideratë për parimet bazë të gazetarisë janë një përsëritje e përditshme në “mediet sociale digjitale”. Sot, kultivohet pothuajse vetëm lajmi dhe informacioni i shkurtër dhe i shpejtë, ndërkohë që zhanret e tjera, tradicionalisht më të sofistikuara e më të komplikuara të gazetarisë janë tretur apo janë modifikuar për t’iu përshtatur epokës së re. Tani, ku është sharmi i një reportazhi të mirë, një udhëpërshkrimi të bukur, i një shkrimi që kënaqte lexuesin me bukurinë e të shkruarit të veçantë, etj. Mua ky kalim i shpejtë nga gazetaria tradicionale në “gazetari digjitale” dhe atë “telefonike”, më duket i debatueshëm, se nuk siguron hapësirë të mjaftueshme për zhanre dhe shkrime serioze të gazetarisë. Publicistika jonë është reduktuar në shkrime të shkurtra pa strukturë dhe pa përmbajtje adekuate, kurse eseistika në hartime të shkurtra, lehtësisht të qasshme, por pa skeletin e bukurisë së shkrimit tradicional.Stili emocional i publicistikës në trajtimin e fenomeneve, madje edhe në literaturën politike siç prezentohej në medie – gazeta, revista, radio, televizion dhe filma dokumentarë, ishte një formë e vlerësuar e shkrimit në trajtimin e një game të gjerë temash të politikës, ekonomisë, kulturës, të jetës së përditshme, ngjarjeve aktuale, etj. Tani ka një stil të shkruari më të drejtpërdrejtë me jo shumë emocion, pa ngjyrë dhe pa përshkrime atraktive për të afruar lexuesin. Nuk është se publicistika ka pësuar rënie të madhe, por se ka një trajtë tjetër dhe jep një tjetër “kënaqësi” të të shkruarit dhe lexuarit. Në Kosovë ka pasur disa eseistë të njohur dhe ky zhanër, megjithatë, vazhdon akoma të jetë i pranishëm si lloj shkrimi në diskursin tonë publicistik. Ka një duzinë emrash të njohur në publicistikën tonë që vazhdojnë ende të mbajnë gjallë traditën e shkrimit të bukur publicistik dhe eseistik. (Në “Arti i bashkëbisedimit” – 1924)/ KultPlus.com
Trashëgimia kulturore e Tiranës u përçua nga sytë e të rinjve, të cilët dëshmuan nëpërmjet pikturës dhe fotografisë vlerat tradicionale dhe autentike që përfaqësojnë kryeqytetin.
Me mbështetjen e bashkisë së Tiranës dhe në kuadër të iniciativës “Tirana-Kryeqyteti Mesdhetar i Kulturës dhe Dialogut 2025”, qendra URF organizoi aktivitetin “Art & Trashëgimi Kulturore në Tiranë” në ambientet e Qendrës “Reja”.
Eventi përfshiu një konkurs pikture dhe fotografie për të rinjtë, muzikë live dhe një ekspozitë të hapur për publikun.
Gjatë aktivitetit, ku arti u bë urë lidhëse mes brezave, një juri profesioniste vlerësoi punimet artistike dhe ndau tre çmime kryesore.
Çmimin e parë në fotografi e fitoi Lorela Lamçe, me një foto e cila ndërthurte veshjen tradicionale dhe gatime të zonës së Tiranës. Fotografia titullohej “Fërgesa e Tironës nga nona Vjollca”, që në syrin e fotografes reflektonte traditën popullore të zonjave të kryeqytetit.
Çmimin e parë në pikturë e fitoi Gentiana Beqiri, e cila kishte sjellë nëpërmjet ngjyrave portretin e gjyshes duke thurur me shtiza, ulur në divan.
Të gjithë pjesëmarrësit në konkurs më pas u nderuan me certifikata mirënjohjeje. Eventi që promovoi traditën përmes artit tërhoqi vëmendjen e turistëve të shumtë./ KultPlus.com
Në kuadër të projektit “Origjina dhe artizanati”, Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar publikoi imazhet e një tjetër objekti nga fondi i tij i vyer.
Bëhet fjalë për një kryq me origjinë nga fshati Dishnicë i Korçës, i cili mbart një gdhendje druri të jashtëzakonshme brenda trupit metalik.
Në qendër të kryqit është gdhendur me një mjeshtëri të lartë artistike, skena e pagëzimit. Detajet janë të jashtëzakonshme sidomos duke patur parasysh përmasat në miniaturë të kryqit.
Gdhendja e drurit është një nga traditat e hershme, e realizuar ndër shekuj. E përhapur në të gjithë Shqipërinë, prej kohëve të lashta, me specifikat e çdo vendi, gdhendja e drurit ka zënë gjithmonë një vend tepër të rëndësishëm në jetesën e popullit tonë, duke nisur nga objektet e nevojshme, të përdorimit të përditshëm, deri tek objekte e zbukurimit.
MKAM bën të ditur se motivet gjeometrike, floreale dhe zoomorfe, të gdhendura me mjeshtëri, do të jenë në fokusin e programit mbi trashëgiminë kulturore, traditën dhe artizanatin./ KultPlus.com
Shfaqja me kukulla “Zemërimi i shkronjave” rikthehet në skenë pas 40 vitesh.
Projekti “Marjonetat e Trashëgimisë” dhe Teatri i Kukullave kanë bashkuar forcat për këtë rivënie në skenë.
“Zemërimi i shkronjave” është një shfaqje teatrale për fëmijë e njohur në Shqipërinë e viteve ’80. Përveç anës argëtuese shfaqja përdorej edhe si mjet edukativ në kopshte dhe shkolla fillore, pasi edukonte fëmijët për të folur saktë dhe bukur gjuhën shqipe. Ajo kombinon elementë të gjuhës shqipe me humor dhe mesazhe të rëndësishme për fëmijët.
Personazhe të veprës janë shkronjat e alfabetit shqip të cilat zemërohen sepse nuk respektohen, nuk përdoren si duhet ose harrohen nga fëmijët. Përmes dialogëve komikë dhe skenave të gjalla, shfaqja ndërton një histori ku fëmijët mësojnë rëndësinë e gjuhës, të lexuarit dhe të shkrimit korrekt.
Më 19 shtator, në Teatrin e Kukullave, fëmijët mbi 5 vjeç dhe prindërit që kanë nostalgji për këtë shfaqje të paharrueshme, do të mund të shijojnë premierën.
Me përshtatjen e tekstit dhe regjinë e Endri Çelës, kjo vepër e dashur do të vijë në skenë e rijetëzuar si pjesë e programit “EU4CULTURE”, financuar nga Bashkimi Europian dhe realizuar nga UNOPS, në bashkëpunim me Ministrinë e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit.
Në një postim online të drejtoreshës së Teatrit të Kukullave, Melsi Qirici, thuhet se aktualisht po zhvillohen provat e tavolinës dhe se ekipi po punon me përkushtim për të risjellë nga arkivat këtë xhevahir, me një qasje të re për fëmijët e brezit të sotëm./ KultPlus.com
Një nga kryeveprat më të ndjera të periudhës së romantizmit vjen për herë të parë në skenën shqiptare.
Këtë fundjavë publiku artdashës do të mund të ndjekë në Teatrin Kombëtar të Operas dhe Baletit, shfaqjen “Mullixhesha e Bukur” (Die schöne Müllerin) të kompozitorit austriak Franc Shubert (Franz Schubert).
“Mullixhesha e Bukur” është një cikël këngësh nga Shuberti, i kompozuar në vitin 1823, bazuar në 20 poezi të Vilhelm Myler (Wilhelm Müller).
Shfaqja shpalos një histori dashurie të pafat, me një thellësi emocionale që prek çdo shpirt. Cikli tregon historinë e një nxënësi të ri të mullirit, i cili bie në dashuri me vajzën e mullixhiut, dashuri e cila do të ketë fund tragjik. Shpresa, xhelozia dhe dëshpërimi ndërthuren në një cikël liedesh me poezitë e Vilhelm Mylerit, që sjellin një tregim të ndjerë poetik, nga baritoni Artur Vera dhe pianistja Etrita Ibrahimi.
Koncerti do të shfaqet ditën e shtunë, në ora 20:00, në Hollin Koncertor të TKOB-së./ KultPlus.com
Sot është Dita Ndërkombëtare e Ndërmarrjeve Mikro, të Vogla dhe të Mesme.
Tema që Kombet e Bashkuara kanë zgjedhur për 2025-ën është: Rritja e rolit të Ndërmarrjeve Mikro, të Vogla dhe të Mesme (NMVM) si nxitëse të rritjes së qëndrueshme dhe inovacionit. Ndërmarrjet mikro, të vogla dhe të mesme janë burime kyçe të vendeve të punës, të ardhurave dhe rritjes lokale, veçanërisht për gratë, të rinjtë dhe grupet e cenueshme.
600 milionë vende pune do të nevojiten deri në vitin 2030 për të përthithur fuqinë punëtore globale në rritje, gjë që e bën zhvillimin e NVM-ve një prioritet të lartë për shumë qeveri në mbarë botën.
Në tregjet në zhvillim, shumica e vendeve të punës formale krijohen nga NVM-të, të cilat krijojnë 7 nga 10 vende pune.
Ndërmarrjet mikro, të vogla dhe të mesme janë përgjegjëse për më shumë se dy të tretat e të gjitha vendeve të punës në mbarë botën. Ato përbëjnë gjithashtu shumicën e krijimit të vendeve të reja të punës.
Por pavarësisht se ofrojnë një pjesë të madhe të punësimit global, NVM-të ende përballen me sfida të mëdha kur bëhet fjalë për kushtet e punës, produktivitetin dhe informalitetin.
Caktimi i 27 qershorit si “Dita e Ndërmarrjeve Mikro, të Vogla dhe të Mesme” u bë për të rritur ndërgjegjësimin për kontributin e jashtëzakonshëm të tyre në arritjen e Objektivave të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim të Qëndrueshëm./ KultPlus.com
Kompozitori i njohur shkodran lindi më 27 qershor të viti 1917 në një familje jo vendase por me prejardhje nga Gjakova.
Prenka ishte i biri i Kolë Jakovës, dhe një burim artistësh që në prejardhjen e tij, nga vendburimi.
Në tërësi Prenk Jakova është njohur si arsimtar, muzikant dhe kompozitor.
Në familjen e tij gjyshi i tij Deda ishte një adhurues i mad hi muzikës, ai i binte klarinetës në Kolegjin Saverian, dhe në të njëjtën mënyrë edhe i ati Kola ishte një ndër pjesëmarrësit dhe organizatorët në frontin e Luftës së Koplikut.
Për më tepër dhe dy vëllezërit e Prenkës, Deda dhe Çesku do të bëheshin fotograf dhe muzikant. Prenk Jakova, i nisi hapat e tij në rrugën e arsimit pas shkollës fillore në liceun Illyricum në Shkodër.
Që në shkollë u bë anëtar i bandave muzikore të shkollës dhe madje nisi të aktronte në shoqëritë teatrore Bogdani dhe Vllaznia.
Jakova më pas kaloi si klarinetist i bandës së qytetit prej ku filloi dhe të shkruante motive muzikore që mbështeteshin në ato të këngëve popullore.
Në moshën 18-vjeçare Prenga u caktua drejtor artistik i bandës së shkollës, ku luanin asokohe të vegjlit Çesk Zadeja, Tish Daija, Tonin Harapi, Simon Gjoni dhe kompozitorë të tjerë të ardhshëm shqiptarë.
Jakova nisi të kompozojë marshe dhe kantata. Më 2 janar 1936 u dërgua që të jepte mësim në Bërdicë, ku dha mësime muzike dhe për vete nxuri kitarrën. Përgjatë verës së 1939 bleu një fizarmonikë dhe mësoi t’i binte edhe asaj; vjeshtën e po atij viti u caktua që të jepte mësim në internatin e Oroshit, ku shkroi një pjesë muzikore për fizarmonikë të titulluar Malli dhe më pas Fyellin e bariut, shkruan Konica.al
Më 1940 Jakova u transferua në Shkodër, ku shkroi pjesë muzikore për fëmijë dhe operetën me dy hapje Kopshti i Xhuxhmaxhuxhëve.
Vitin shkollor 1941-42 Jakova u caktua që të jepte mësim në Katërkollë të krahinës së Krajës, sot në Mal të Zi. Më vonë kompozitori Jakova u zhvendos në Romë ku edhe nisi mësimin për klarinetën.
Por fundi i vitit 1944 e gjeti Jakovën mësues po prapë në Shkodër, e më vonë u caktua përgjegjës në korin e Brigadës Sulmuesenë Shtëpinë e Rinisë.
Në atë periudhë Prenka u arrestua dhe u mbajt në hetuesi për shkak të vrasjes së vëllait të tij duke luftuar kundër partizanëve komunistë.
Me grupet e amatorëve, instrumentistëve, solistëve dhe korit që kishte në patronazh, Prenka dha shfaqe jo vetëm në Shkodër, por edhe në Ulqin, Cetinjë e Titograd.
Vepra “Mrika” ishte opera e parë në historinë e artit muzikor shqiptar, të cilën Prenk Jakova e shkroi në bashkëpunim me libretistin Llazar Siliqi dhe regjisorin e njohur shkodran Andrea Skanjeti, e që u vu në skenën e teatrit “Migjeni” të Shkodrës.
Opera e dytë e Prenk Jakovës, “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu”, u prit shumë mirë nga kolegët e dashamirësit e artit, që në shfaqjen e tij të parë në Tiranë, por kritika zyrtare mediokre me qëllime keqdashëse e tundoi mjaft i cili u detyrua të ripunojë disa pjesë.
Gjithsesi vepra “Gjergj Kastrioti-Skënderbeu” ishte shumë më solide se “Mrika” e cila vuante fatkeqësinë e subjektit dhe tematikës së artit skematik, ku duhet të frynte patjetër era revolucionare e kohës së absurditetit.
Prenk Jakova ishte një kompozitor që shkroi me sukses romanca, kantata dhe këngë.
Që në moshë të re, Prenka mori pjesë në jetën artistike muzikore të qytetit. Këtu ai bëri shkollën e parë të artit. Doli mësues dhe shkoi të japë mësim në shkollat e fshatrave të Shkodrës dhe të Mirditës por nga të shkruarit e veprave muzikore nuk u nda asnjëherë.
Ndërkohë i vëllai i Prenkës që ishte në moshë të re, gjatë Luftës së Dytë Botërore, mori pjesë në lëvizjen shqiptare nacionaliste, dhe me ardhjen në pushtet të komunistëve u detyrua të merrte malet. Për shkak të vëllait, i cili kërkohej, komunistët arrestojnë Prenk Jakovën dhe e mbajnë disa kohë burgjeve.
Ndërsa Prenka, që nuk kishte ushtruar kurrfarë veprimtarie veç detyrës së tij si mësues, lirohet shpejt nga burgu, fati i të vëllait do të ishte tepër tragjik. Kapet nga komunistët dhe pushkatohet pa mëshirë.
Prenk Jakova ishte një artist i madh, që megjithë tragjedinë, dhe dhembjen që kishte, arriti të mbijetonte dhe të shkruante duke iu imponuar regjimit monist me forcën e gjenisë së tij.
Megjithë karrierën e tij të suksesshme artistike, për të cilën fitoi respekt e admirim nga artdashësit shkodranë, fundi i Prenkës do të ishte disi i ngjashëm me atë të vëllait të ekzekutuar, sepse duke mos e duruar dot mjedisin përreth tij, duke e parë vehten në një gjendje pesimizmi të pashpresë, ai zgjodhi rrugën e vetvrasjes, pikërisht në Shtëpinë e Kulturës në Shkodër, pikërisht në atë institucion ku ai kishte punuar e shkruar një jetë të tërë.
Pas suksesit të madh që u arrit me vënien në skenë të operas së parë shqiptare “Mrika”, gjatë një vizite që bëri në qytetin e Shkodrës Enver Hoxha, u takua me Prenkën dhe i tha atij se i kishte premtuar për të bërë dhe një opera tjetër për Skënderbeun.
Një nga funksionarët e lartë të qytetit të Shkodrës, i cili ka qenë prezent në atë bisedë të Prenkës me Enver Hoxhën, dëshmon: Pas atyre fjalëve të Enver Hoxhës, Prenka iu përgjigj: “Po mor shoku Enver, por puna e operas nuk është si bukët që i fut kur të duash në furrë”.
Pas përgjigjes së Prenkës, Enver Hoxha filloi të qeshte dhe dha porosi që t’i plotësoheshin të gjitha kushtet Prenkës, me qëllim që ai të vinte në skenë operën “Skënderbeu”, kujton ish-funksionari i lartë lidhur me bisedën e Enver Hoxhës me Prenkë Jakovën.
Pas atij takimi, Prenka iu vu punës duke punuar nga mëngjesi deri në orët e vona të natës, për të realizuar atë që i kishte vënë si detyrë Enver Hoxha.
Ai e shkroi të gjithë muzikën e operas “Skënderbeu” dhe për disa muaj me radhë u muar vetëm me ndarjen e muzikës turke nga ajo arabe, gjë e cila deri në atë kohë konfondohej nga shumë kompozitorë. Kur e përfundoi muzikën e saj dhe e solli për miratim në Tiranë, Prenkës i nxorën shumë pengesa dhe ata që ishin ngarkuar për shikimin e saj, i kërkonin të shkurtonte disa pjesë që sipas tyre stononin.
Prenka refuzonte në mënyrë kategorike për ta bërë atë gjë dhe i vetmi që i doli në mbrojtje ishte Fadil Paçrami, i cili në atë kohë kishte dalë hapur kundër metodave të vjetra e konservatorizmit.
Ndonëse opera “Skënderbeu” u shfaq dhe pati sukses të madh, e Prenka pati përgëzime edhe nga Enver Hoxha, peripecitë për realizimin e saj lanë gjurmë të thella në gjendjen shpirtërore të Prenkës.
Veprimtaria muzikore që la Prenk Jakova është shumë e pasur e konsiston në dhjetëra vepra vokale, këngë korale të përpunuara, pjesë orkestrale e korale, pjesë për bandë, muzikë filmash e deri tek operetat e operat.
Nisur nga virtuoziteti i tij dhe veprat e larmishme muzikore, Prenk Jakova konsiderohet si një nga kolosët më të mëdhenj të muzikës shqiptare për të gjitha kohërat.
Teatri i Operas e Baletit e shpalli vitin e shkuar 2017-ën, si vitin e kompozitorit Prenk Jakova, pasi ky vit përkoi me 100-vjetorin e lindjes së Artistit të Popullit. /KultPlus.com
Festivali Sunny Hill ka njoftuar për krijimin e një shërbimi të ri të udhëtimit të quajtur Sunny Hill Travel, në bashkëpunim me Fluturime.com dhe FullyTrip.com.
Platforma e re do u ofrojë pjesëmarrësve të festivalit që në një vend të bëjnë planifikimin dhe rezervimin e udhëtimit të tyre, prej biletave të aeroplanit e deri të përjetimi i eksperiencave kudo nëpër Kosovë.
Me Fluturime.com që siguron përmbajtjen turistike dhe FullyTrip.com që ofron teknologjinë me të mira për rezervime sa më të thjeshta dhe të sigurta online, Sunny Hill Travel do ta bëjë më të lehtë se kurrë që vizitorët ta shijojnë festivalin dhe të eksplorojnë Kosovën.
Edicioni i vitit 2025 i Festivalit Sunny Hill do të sjellë yje botërore si Dua Lipa, Peggy Gou, Shawn Mendes, Anyma, Mochakk, Fatboy Slim dhe artistë të tjerë të njohur ndërkombëtarisht, duke vazhduar misionin për ta vendosur Kosovën në hartën e ngjarjeve globale.
Platforma e re e udhëtimit jo vetëm që do të përmirësojë përvojën e ndjekësve të festivalit, por gjithashtu do të mbështesë turizmin e qëndrueshëm dhe furnitorët lokalë duke tërhequr më shumë vizitorë dhe duke i inkurajuar ata të zbulojnë më shumë Kosovën dhe rajonin.
Donika Rudi Berishaj, Drejtoreshë e Festivalit ReMusica, është kuratore e ftuar në Festivalin Wonderfeel, në Holandë, festival i cili zhvillohet nga 4 deri në 6 korrik 2025.
Ky edicion i Festivalit Wonderfeel ka në fokus jetën e pasur dhe të larmishme muzikore të vendeve të Ballkanit si Kosova, Kroacia, Bosnja dhe Hercegovina, Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Serbia, Mali i Zi, Sllovenia.
Një numër artistësh dhe ansamblesh të shquara nga rajoni do të ngjiten në skenë — përfshirë koncertin e kitaristit Petrit Ceku dhe Ansamblit vokal të ReMusicas – ReVocal Ensemble, me dirigjent Rafet Rudi, krahas artistëve të shumtë që do t’jenë pjesë e Fesitvalit Wonderfeel.
Këtë vit, Donika ka përpiluar pikërisht këtë segment të programit tëWonderfeel, së bashku me dy kolegë nga rajoni, Margareta Ferek-Petrić, kompozitore dhe ish-drejtoreshë e Bienales së Muzikës në Zagreb dhe Haris Pašović, drejtor i Festivalit të Sarajevës – Arte dhe Politikë.
Festivali Wonderfeel konsiderohet të jetë një nga festivalet më të mëdha Evropiane të muzikës klasike në natyrë – me mbi 100 aktivitete nga më shumë se 500 muzikantë, dhe rreth 10,000 vizitorë gjatë 3 ditëve.
Sot për nxënësit e klasës së 9-të do të mbahet Testi i Arritshmërisë i cili do të fillojë në ora 10:00.
Nxënësit do të testohen në nëntë lëndë bazë: Gjuhë Shqipe, Gjuhë Angleze, Histori, Gjeografi, Matematikë, Informatikë, Fizikë, Kimi, Biologji.
Ky test është një nga vlerësimet më të rëndësishme në përfundim të arsimit të obligueshëm dhe shërben si bazë për orientimin e mëtejmë arsimor të nxënësve në shkollat e mesme./ KultPlus.com
Qeveria e Republikës së Kosovës ka njoftuar se do të mbajë mbledhje sot në ora 12:00 në ndërtesën e Qeverisë.
Kjo mbledhje mbahet në një ditë me rëndësi të lartë politike, pasi sot në ora 11:00 është thirrur seanca konstituive e Kuvendit të Kosovës – tentativa e 38-të për zgjedhjen e kryetarit dhe nënkryetarëve të Kuvendit. Seanca vjen vetëm një ditë pas vendimit të Gjykatës Kushtetuese, e cila përcaktoi që ky proces duhet të përfundojë brenda një afati prej 30 ditësh.
Përderisa nuk është e qartë nëse seanca e Kuvendit do të përfundojë me sukses apo do të zvarritet edhe më tej, mbetet të shihet nëse zhvillimet e saj do të reflektohen në mbledhjen e Qeverisë apo në qëndrimet që mund të pasojnë më vonë nga ekzekutivi.
Detaje rreth rendit të ditës së Qeverisë ende nuk janë bërë publike./ KultPlus.com
Kujdesu per dhimbjet e tua, per kerkesat e atyre qe te jane prane!
Dhurojua te tjereve driten qe nuk ke, forcen qe nuk zoteron, shpresen qe ndjen te luhatet ne ty, besimin qe te mungon. Ndriçoji nga erresire jote. Pasuroji me varferine tende.
Dhuro nje buzeqeshje kur ke deshire te qash. Prodho hare me stuhine qe ke Brenda. “Ja, ate qe s’kam ta dhuroj”. Kjo eshte parajsa jote.
Do te vesh re qe gezimi, pak nga pak do depertoje ne ty, do pushtoje qenien tende, do behet vertet i yti ne masen ne te cilen, do ua kesh dhuruar te tjereve./KultPlus.com
“Me këtë rast dua të bëj një parantezë për karakterin e fshatarëve të mi: para një viti kishte rënë tërmet. Shkaktoi dëme të mëdha, madje edhe të vdekur. Kryqi i Kuq Ndërkombëtar dhe shtetet fqinje dërguan ndihma të mëdha. Vodhi qeveria, vodhën autoritetet e fshatit, po mbeti dhe për fshatarët.
U nda miell e sheqer, makarona e kuti mishi, voza me sardele, tesha, mbulesa dhe para. Neve, për një të çarë të murit, na dhanë dyzet napolona. Kështu që fshati i madh, pasi ra në bollëk, harroi të vdekurit dhe me atë bollëk kërciste vera e rakia, byrekët, shqerrat e kecërit e pjekur!
Hanin, pinin e këndonin si në dasma. Mirëpo për pak muaj i mbaruan dhe nisën të qanin të vdekurit…
Dhe ngjau shakaja më e madhe e atyre viteve: Prifti Parthemo, që ishte dhe shakaxhi, pasi bënte meshën një të diel në kishën e madhe të Shën Spiridonit, doli me kryqin e madh aty në mes të dyerve të ajodhimës dhe bërtiti:
Gjunjëzohuni!
Të gjithë u llahtarisën dhe u gjunjëzuan.
– Tani, – thirri ai, – lutuni të na vijë tërmeti tjetër, se i mbaruam!
Po tërmeti tjetër nuk erdhi. Erdhi përsëri lufta për bukën e gojës.”
(Pjesë e shkëputur nga “Intervistë me vetveten”) / KultPlus.com
Ti dole jashtë prej natës dhe kishte lule n’duert e tua, tash ke me dalë jashtë prej nji turme konfuze, jashtë nji trazine fjalësh rreth teje. Unë që t’kam pa mes gjanave ma t’randësishme u zemërova kur ata e përmendën emnin tand në vende të zakonshme. Kisha dashtë që valët e ftohta në mendjen time t’lundronin, dhe që bota të thahej si nji gjethe e vdekun, ose t’ish si farat e asaj lules që t’zhdukej me nji t’fryme, që me mujt me t’gjetë sërish, të vetme.
Në prag të njëvjetorit të ndarjes nga jeta të shkrimtarit tonë me famë botërore, Ismail Kadare, doli nga shtypi libri “Ditëikja e Kadaresë “ i Njazi Ejupit dhe Zyrafete Shalës.
Ky libër i Shtëpisë Botuese “Drini” përmbledh jehonën e gjallë që la pas ndarja nga jeta e Ismail Kadaresë, shkrimtarit që i dha zë të përbotshëm qytetërimit të lashtë shqiptar dhe i bëri vend gjuhës sonë në letërsinë universale.
“Humbja e Kadaresë nuk ishte nga ato që përmbyllen me një njoftim a një reagim zyrtar. Sepse as jeta e tij e as vepra, nuk ishin të zakonshme, ashtu siç nuk ishte as personaliteti i tij, që për dekada me radhë formësoi vetëdijen kombëtare dhe horizontin kulturor të shoqërisë shqiptare. Fjalët, kujtimet, vlerësimet dhe homazhet që mbushën faqet e shtypit shqiptar dhe ndërkombëtar në ditët që pasuan, meritonin një jetë më të gjatë se ajo që mund t’u japë qarkullimi i shpejtë në mediat elektronike”, tha drejtuesja e Shtëpisë Botuese “Drini”, Zyrafete Shala.
Ismail Kadare u nda nga jeta më 1 korrik 2024 në orën 8:50, në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza”.
Kumti për ndarjen nga jeta të Ismail Kadaresë ishte çast i rëndë zie dhe një valë pikëllimi përshkoi gjithë botën shqiptare, por u shfaq edhe një krenari e ligjshme: Kadare bëri art të madh, duke u bërë edhe pjesë e letërsisë së përbotshme, sipërane.
Ky libër vjen si një përpjekje për të ruajtur dhe përmbledhur këtë ndjesi të përbashkët të 1 korrikut 2024. Është mbase edhe një si akt kulturor dhe moral mirënjohjeje dhe nderimi për Kadarenë dhe për veprën e tij.
“Sot, kur gjithçka rrëshqet me ritmin e lajmit të radhës dhe kujtesa zbehet shpesh përpara se të marrë formë, libri mbetet një nga mjetet më të qëndrueshme për t’i dhënë kujtimit thellësi, vazhdimësi dhe dinjitet. Në një mjedis ku reagimet, sado të vrullshme, mbeten të përkohshme, ky botim është një përpjekje e vetëdijshme për të ndalur kohën dhe për të ruajtur emocionet e asaj ndarjeje jo vetëm në mendjet tona, por edhe në raftet e bibliotekave, në fondin tonë kulturor të përbashkët”, tha botuesja Shala
E mban mënd, moj Marë, dashurin’ e parë? Njeri nuk e gjegji, se jeshmë te vegji. Unë pa ty s’rrojë, vij’ e të kërkojë; tl pa mua s’rroje, vij’ e me kërkoje. Në lule me erë putheshim ngahere, dhe si burr’ e grua losnim nënë ftua. Një ditë, të dyza losnim mbylla-syza: U fshyem pa dukur Cinë të besoj taninë, perëndin’ a dashurinë? Perëndi në këte jetë është dashuria vetë. —— Bukuria jote, leshërat e tua posi pëndë korbi, të gjata mbi thua,ballëtë si diell, faqetë si mollë,qafa jot’ e gjatë, mesi yt i hollë,sisëtë si shegë, dhëmbët si thëlpënjë,buzët si burbuqe, sytë si gështënjë, dora si dëborë, fjala jote mjaltë, kurmi yt i derdhur, shtati yt i naltë; gjithë më kënaqin, të tëra t’i dua, po zëmëra jote u bë gur për mua! —– Pika-pika bie shiu dhe dëbora flokë-flokë, vetëtin e fryn veriu, breshëri kërcet mi tokë! Le të fryjë er’ e ftohtë, s’ka ç’më bën dimëri mua: Dashuria më mban ngrohtë, se pushtoj atë që dua. Kur fryn era me tallas, kur bie dëbor’ e shi, sa flë njeriu me gas, kur ka mikenë në gji! / KultPlus.com
Pas gati 40 vitesh në krye të revistës më të njohur të modës në botë, Anna Wintour po largohet nga posti i kryeredaktores së Vogue Amerikë. Lajmin e ka konfirmuar zyrtarisht botuesi i revistës, Condé Nast, për CNN.
Wintour e ndau lajmin me stafin ditën e enjte, duke bërë të ditur se, megjithëse nuk do të largohet plotësisht nga kompania, do të zvogëlojë rolet e saj ekzekutive. Ajo do të vazhdojë të mbajë pozitat si drejtoreshë globale e përmbajtjes për Condé Nast dhe si drejtoreshë editoriale globale e Vogue.
Posti që ajo po lë pas do të zëvendësohet me një titull të ri si “kryetare e përmbajtjes editoriale” për edicionin amerikan të Vogue.
Anna Wintour mori drejtimin e Vogue në vitin 1988 dhe përmes vendimeve të guximshme e transformoi revistën në një forcë udhëheqëse në industrinë e modës. Që nga numri i saj i parë, ku në kopertinë vendosi modelen izraelite Michaela Bercu me xhinse të zbardhura – një zgjedhje që theu rregullat tradicionale të revistës – Wintour tregoi se nuk kishte frikë të sfidonte normat e modës së lartë.
Gjatë drejtimit të saj, ajo solli freski në prezantimin e modës, duke larguar fotografitë formale në studio dhe duke i zëvendësuar me imazhe më spontane e natyrale. Në vitin 1992, ajo theu një tjetër tabu, duke sjellë për herë të parë një burrë në kopertinën e revistës: aktorin Richard Gere, bashkë me supermodelen Cindy Crawford.
Edhe pse është më së shumti e lidhur me Vogue, Wintour mori një rol edhe më të gjerë në vitin 2020, kur u emërua si shefe globale e përmbajtjes për të gjitha revistat e Condé Nast, përfshirë Vanity Fair, GQ, Wired dhe të tjera.
Largimi i saj nga drejtimi i Vogue shënon një moment historik për revistën dhe industrinë e modës në tërësi. Ky ndryshim vjen si pjesë e një ristrukturimi më të madh global në kuadër të Condé Nast, dhe hap rrugën për një drejtim të ri për edicionin amerikan të Vogue.
Ky zhvillim vjen dy vite pasi Chioma Nnadi u bë gruaja e parë me ngjyrë që mori drejtimin e British Vogue, duke vazhduar kështu ndryshimet historike në krye të revistave më me ndikim në botën e modës./cnn/KultPlus.com
Mos harro se lëkura rrudhet, e flokët mbulohen me borë; Ditët bëhen vite… por më e rëndësishmja nuk ndryshon kurrë!
Forca jote e bindja jote s’njohin moshë. Shpirti yt e shtrin pëlhurën e merimangës që mosha ta endi mbi fytyrë!
Pas çdo pikarritje, ka një pikënisje. Pas çdo suksese, një zhgënjim. Përderisa je gjallë, gjallëro!
Në qoftë se të mungon çka bëje më parë, bëje përsëri, mos rri duke parë fotografi të zverdhura nga koha! Mos e lerë të ndryshket hekuri që ke brenda vetes.
Sillu në mënyrë që, në vend të mëshirës, të gëzosh respekt. Kur të rëndojnë vitet e s’mundesh më të vraposh, ec shpejt. Kur s’do të mundesh as të ecësh shpejt, ec! E kur as të ecësh s’do të mundesh, përdore shkopin e shko… Veç për t’u ndalë, ti kurrë mos ndalo!/KultPlus.com
Ku ishe ti kur dola i vetëm nën hënë? Në ç’hënë barisnje vallë?
Ku ishe ti kur vizitova profilin tënd Në xhamin e muzgut që krisi dhe u thye me trishtim?
Pastaj erdhi nata mbushur me mungesën tënde Pastaj erdhi prap nata dhe kështu ka për të qenë deri në ditën e fundit të netëve.
Zbrita tek kroi duke mbajtur në duar vazon delikate të agimit Pashë sytë e tu ruajtur në kujtesën e ujrave.
Lisi plak lëshoi përdhe kurorën e vjeshtës Si një sovran që abdikon.
Ani, mua më zuri ky mallkim. Po qysh bën pylli pa ty? Si del vjeshta? A ndofta nuk do të ketë kurrë më vjeshtë? Atëherë në emër të kujt do të bien gjethet? Në emër të kujt do të vijnë shirat, mjegullat, ylberët?
Ah, zemra ime, eja vër dorë mbi stinët! /KultPlus.com
Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrulla Çeku, ka njoftuar se në kalanë e Kastërcit në Suharekë po zhvillohen punime konservuese dhe restauruese, krahas gërmimeve arkeologjike që po kryhen nga Instituti Arkeologjik i Kosovës.
Sipas Ministrit Çeku, zbulimet e mëparshme kanë dëshmuar se jeta në këtë vendbanim ka vazhduar nga periudha parahistorike deri në mesjetë, duke e bërë kalanë e Kastërcit një prej dëshmive më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore në Kosovë.
Punimet po bëhen me qëllim të ruajtjes së këtij thesari arkeologjik dhe shndërrimit të tij në një destinacion tërheqës për vizitorët dhe për zhvillimin e turizmit kulturor në rajon.
Dhimitër Pasko, i njohur ndryshe me psudonimin Mitrush Kuteli, ka qenë një shkrimtar, përkthyer dhe ekonomist shqiptar nga Shqipëria, shkruan KultPlus.
Ai ka lënë pas vetës verpa të shumta, përfshirë këtu edhe thënie të ndryshme.
Njëra prej më të njohurave është ajo mbi artin, të cilin Kuteli e vlerëson shumë.
“Arti është prodhimi më fisnik i shpirtit të njeriut”./KultPlus.com
Në çfarë besonin mendjet më të mëdha të historisë së shkencës? Është një pyetje që shumë prej nesh e kanë bërë. Është një pyetje që është hedhur pa dyshim kur dikush del se ka qenë ateist. Teksa besimet e shumicës së të famshmëve janë të parëndësishme, idetë fetare dhe filozofike të atyre që janë të famshëm për intelektin janë një temë interesante.
Besimi fetar i Albert Ajnshtajnit është një nga pyetjet më të mëdha. Shumë njerëz e dinë se ai u rrit si hebre ndaj shumë janë të bindur për përkushtimin e tij ndaj Perëndisë së Abrahamit. Ateistët pëlqejnë ta përfshijnë atë si të tyrin.
Por çfarë besonte ai?
Në janar të vitit 1936, një vajzë shkolle e quajtur Phyllis i shkroi Ajnshtajnit për ta pyetur nëse mund të besohej edhe në shkencë, edhe në fe.
I dashur Dr. Einstein,
Ne kemi ngritur pyetjen: “A luten shkencëtarët?” në klasën tonë të së dielës. Filluam duke pyetur nëse mund të besojmë si në shkencë ashtu edhe në fe. Ne po u shkruajmë shkencëtarëve dhe njerëzve të tjerë të rëndësishëm, që të përpiqemi të marrim përgjigjen e pyetjes sonë. Do të ndihemi shumë të nderuar nëse i përgjigjeni pyetjes sonë: A luten shkencëtarët dhe për çfarë luten? Jemi në klasën e gjashtë, në klasën e zonjushës Ellis.
Me respekt e juaja, Phyllis.
Ai u përgjigj disa ditë më vonë:
E dashur Phyllis,
Unë do të përpiqem t’i përgjigjem pyetjes suaj sa më thjeshtë që të mundem.
Shkencëtarët besojnë se çdo dukuri, përfshirë punët e qenieve njerëzore, është për shkak të ligjeve të natyrës. Prandaj, një shkencëtar nuk mund të jetë i prirur të besojë se rrjedha e ngjarjeve mund të ndikohet nga lutja, domethënë nga një dëshirë e shfaqur në mënyrë të mbinatyrshme.
Megjithatë, ne duhet të pranojmë se njohuria jonë aktuale për këto forca është e papërsosur. Kështu që në fund, besimi në ekzistencën e një shpirti përfundimtar qëndron në një lloj besimi. Një besim i tillë mbetet i përhapur edhe me arritjet aktuale në shkencë.
Por gjithashtu, kushdo që është i përfshirë seriozisht në kërkimet e shkencës është i bindur se një lloj fryme shfaqet në ligjet e universit, një shpirt që është shumë më i lartë se ai i njeriut. Në këtë mënyrë ndjekja e shkencës çon në një ndjenjë fetare të një lloji të veçantë, e cila sigurisht është krejt e ndryshme nga feja e dikujt më naiv.
Me përshëndetje të përzemërta, I juaji A. Ajnshtajni
Në përgjigjen e tij ndaj Phyllis, Ajnshtajni lë të kuptohet për panteizmin e tij, idenë se “Zoti është gjithçka”. Disa herë ai e shprehu këtë pikëpamje në mënyrë eksplicite duke i thënë edhe rabinit Herbert S. Goldstein: “Unë besoj në Zotin e Spinozës, i cili zbulohet në harmoninë e gjithçkaje që ekziston, jo në një Zot që merret me fatin dhe veprimet e njerëzimit”.
Ai shkoi edhe më tej duke i thënë një intervistuesi se ishte “i magjepsur nga panteizmi i Spinozës”. Ky panteizëm do të përbënte bazën e botëkuptimit të tij dhe madje do të ndikonte në idetë e tij në fizikë.
Mirë, por çfarë është saktësisht panteizmi?
Në formën më të thjeshtë, panteizmi është besimi se gjithçka është identike me Zotin. Mbajtësit e kësaj pikëpamjeje thonë shpesh se Zoti është universi, natyra, kozmosi ose se gjithçka është “një” me Zotin. Panteizmi i Spinozës, për të cilin Ajnshtajni ishte më i interesuar, pohon se universi është identik me Zotin. Ky Zot është jopersonal dhe i painteresuar për çështjet njerëzore.
Çdo gjë është bërë nga e njëjta substancë themelore, e cila është derivat i Zotit. Ligjet e fizikës janë absolute dhe shkakësia çon në determinizëm në këtë kozmos. Gjithçka që ndodh ishte rezultat i domosdoshmërisë dhe ishte vullneti i Zotit. Për individin, lumturia vjen nga të kuptuarit e kozmosit dhe vendit tonë në të, në vend që të përpiqemi të lutemi për ndërhyrjen hyjnore.
Besimet e Ajnshtajnit, megjithëse jo aq të forta sa përkushtimi fetar i shumë njerëzve, ishin pjesë e kundërshtimit të tij ndaj interpretimit të mekanikës kuantike, pasi një univers panteist vepron mbi shkakësinë ndërsa mekanika kuantike jo. Ai akuzoi teoricienët kuantikë Niels Bohr dhe Max Born se besonin në “Një Zot që luan zare”. Po kështu, ai u përpoq ta jetonte jetën e tij në një mënyrë që pasqyronte mungesën e vullnetit të lirë.
Albert Ajnshtajni ishte një panteist që ruante disa tradita hebraike. Ndërsa ai vuri në dukje se “Nga këndvështrimi i një prifti jezuit, unë jam, sigurisht, dhe kam qenë gjithmonë një ateist”, ai preferoi të quhej një agnostik dhe ateist militant i papëlqyer. Ai i konsideronte njerëzit që antropomorfizonin Zotin si “naivë”. Etikisht, ai ishte një humanist laik.
Pikëpamjet e Ajnshtajnit për Zotin, jetën dhe universin janë të ndërlikuara. Ama, përkushtimi i tij ndaj shkencës dhe arsyes e shtyu atë në botëkuptimin racionalist të Spinozës dhe në një shkëputje nga feja e organizuar. Idetë e tij ia vlen të studiohen, siç janë botëkuptimet e shumicës së gjenive. /Big Think, përshtati në shqip lapsi.al / KultPlus.com
Kur shiu tërsëllin në fytyrën tënde, Dhe e gjithë bota të është qepur pas, Mund të të ofroj një përqafim të ngrohtë Që të ndjesh dashurinë time.
Kur shfaqen hijet e mbrëmjes dhe yjet E kur askënd nuk ke të të fshije lotët, Mund të të shtrëngoj për një milion vjet Që të ndjesh dashurinë time.
E di që mendjen nuk e ke mbledhur ende Por unë kurrë nuk do të të bëja keq, Këtë e kam ditur qysh prej çastit që u takuam Dhe në mendjen time s’ka asnjë dyshim, vendin ku e ke.
Do të vuaja urie, në blu dhe në zi do të nxihesha, Do të zvarritesha për ty, përgjatë rrugës, Nuk ka asgjë të cilën nuk do ta bëja për ty, Që të ndjesh dashurinë time.
Stuhitë po trufullojnë mbi detin zemërak, Dhe mbi rrugën e pendesës, Erërat e ndryshimit po fryjnë të egra dhe të lira, Dhe ti ende nuk ke parë askënd si unë, kurrë!
Mund të të beja të lumtur, ëndrrat t’i përmbushja, Nuk ka asgjë për ty që s’do ta beja. Për ty do të shkoja deri në fund të botës, Që të ndjesh dashurinë time./KultPlus.com
