Poezia “Edhe kur kujtesa” nga Ismail Kadare:
Edhe kur kujtesa ime e lodhur
Ashtu si ato tramvajet e pasmesnatës
Vetëm në stacionet kryesore do të ndalojë,
Unë ty s’do të harroj.
Do të kujtoj
Mbrëmjen e heshtur, të pafund të syve të tu,
Dënesën e mbytur, rrëzuar mbi supin tim
Si një dëborë e pashkundshme.
Ndarja erdhi
Po iki larg teje…
Asgjë e jashtëzakonshme,
Veç ndonjë nate
Gishtat e dikujt do të mpleksen në flokët e tu
Me të largëtit gishtat e mi, me kilometra të gjatë… / KultPlus.com
Aktori dhe regjisori i njohur italian dhe fitues i çmimit Oscar, Roberto Benigni ka bërë një apel të fuqishëm kundër luftës dhe i është drejtuar me fjalë të ashpra atyre që vazhdojnë të shkaktojnë vdekje.
Fituesi i çmimit Oscar foli për konfliktin në Gaza, luftën në Ukrainë dhe tragjeditë në Mesdhe, duke u shprehur se “ata që nuk e ndiejnë dhimbjen e botës, nuk janë njerëz”.
Ai vijoi më tej me fjalimin e tij mbi dramën e luftës, duke u përqendruar te vuajtjet e të vegjëlve: “Ata që vrasin fëmijë, nuk janë burra!”, ndërsa shtoi më tej “kur fëmijët luajnë dhe njëri prej tyre gërvishtet, ata ndalen. Por këtu ata në të vërtetë vazhdojnë të vrasin. Është frikacakëri.”
Benigni e hodhi fajin nga Bashkimin Evropian, duke u shprehur se ka munguar reagimi dhe adresimi i tyre në parandalimin e konflikteve.
“Nuk ka një Bashkim të vërtetë, vërtet të bashkuar. Nëse do të kishte pasur, ndoshta disa luftëra mund të ishin shmangur”, deklaroi ai me hidhërim.
Aktori i njohur kujtoi gjithashtu fjalët e Joe Biden, i cili një ditë pas 7 tetorit 2023, i kishte kërkuar Izraelit të mos i përgjigjej tmerrit me më shumë tmerr. Fjalë që, thekson Benigni, kanë mbetur të padëgjuara.
Apeli i tij ishte gjithashtu një ftesë për t’ju rikthyer frymës së Manifestit të Ventotenes, një simbol i unitetit dhe paqes evropiane pas Luftës së Dytë Botërore dhe ëndrrës evropiane si një projekt paqeje dhe demokracie.
“Ne jemi të gjithë i njëjti trup”, tha Benigni, duke iu referuar luftërave në Gaza, Ukrainë dhe vdekjeve në Detin Mesdhe. “Nuk mund të heshtim përballë kësaj dhimbjeje”.
Fituesi i çmimit Oscar e përfundoi monologun e tij me një mesazh për të rinjtë, “brezi i parë transnacional në histori”, duke i ftuar ata të mbrojnë paqen dhe të mos harrojnë fuqinë e lirisë./ KultPlus.com
Fragmente të shkëputura nga libri “Shkëlqim dhe tmerr” pjesa e dytë e Bekim Fehmiut, përcjell KultPlus.
Përktheu Sabit Abdyli
Pse ju shqiptarët pas luftës (fjala është për luftën 1940/45) nuk u kthyet në Shqipëri – pyeti serbi 70 vjeçar. Mu kujtua pyetja e njëjtë e Jovan Mileqevit në Maribor. Tentova t’i përgjigjem. Po më ndali cimeri im, prit unë – Cernoputi Kovinac i mbajti leksion për shqiptarët si profesori im (dikur) Dr. Millosh Gjuriq. – Nëse dikush duhet të kthehet diku, atëherë ata duhet të jemi ne (serbet), jo shqiptarët. –ju përgjigj bashkëfshatarit.
Në vitin 1926 (vazhdoi 70 vjeçari) kur u bë reforma agrare më kanë ofruar tokë gati falas nëse vendosem atje (Kosovë). Po nuk shkova. “Shkëlqim dhe tmerr” , 2012, Beograd, Bekim Fehmiu, faqe 380.2.Irena (fjala është për artisten Irena Papas) kish imigruar në Romë për shkak grusht shtetit të Juntës ushtarake në Greqi. Kish vuajtur (merakosur) për mikun e saj kompozitorin Teodorakis. Për ta disponuar propozova të shkonim në restorant. Fillova të këndoj një këngë. Ajo pranoi këngën dhe vazhdoi ta këndojë në greqisht. I habitur reagova: “Prej ku e di ti këtë?” Kjo është këngë dashure shqiptare.Jo, kjo është këngë greke nga Janina – tha Irena. Atje jetojnë Arvanitasit, shqiptarët, apo? Duke vazhduar këngën nxori nga çanta e dorës pasaportën dhe – Lexo. Irini Leleku (mbiemrin në shqip dmth lejleku).Di ti flasësh shqip? – e pyes.Jo, por jam me origjinë shqiptare – më tha Irena.Për ty do ishte fantastike të jesh në rolin e Teutës, mbretëreshës ilire.
Nga libri (pjesa dytë) “Shkëlqim dhe tmerr” , 2012, Beograd, Bekim Fehmiu, faqe 167 3.Regjisori (fjala është për regjisorin italian të filmit “Odisea” Franko Rosi) papritmas më pyeti. Çka mendon për Rade Sherbexhijen ? Në ç’kuptim?Si artist. Po përgatisim “Iljaden”, dhe po mendojmë për te.Mirë keni menduar. Rade nuk është vetëm artist i shkëlqyeshëm, por edhe poet, këngëtar .. Ai është i zoti për të gjitha rolet; nga lypsari deri te mbreti.Shikimet e Frankos dhe bashkëpunëtorit të tij u kryqëzuan. Përnjëherë një si heshtje.Si ashtu, Bekim (Bekim Fehmiu) : sa herë të kem pyet ty për kolegët nga Jugosllavia, gjithmonë i ke lavdëruar. Por, kur kem pyet për ty derisa xhironim filmin “Quo Vadis” në Beograd, ata (artistët serbë) përgjigjeshin se je verbuar, se je irredentist, nacionalist. (Unë, thotë Rosi) Nuk kam mund ta shoh Odisen tim të verbuar. /KultPlus.com
Interesi për trashëgiminë historike dhe kulturore të Shqipërisë vijon të rritet, me Qendrën Muzeore Krujë që ka pritur mbi 65 mijë vizitorë vetëm gjatë pesë muajve të parë të vitit 2025.
Lajmi u bë i ditur sot nga Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, i cili theksoi rëndësinë që ka qyteti i Krujës në hartën kulturore dhe turistike të vendit.
Sipas të dhënave zyrtare, mbi 55 mijë vizitorë kanë zgjedhur të vizitojnë Muzeun “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”, i cili ruan dhe paraqet me krenari historinë e një prej figurave më të rëndësishme të kombit shqiptar. Ndërkohë, rreth 10 mijë vizitorë kanë eksploruar Muzeun Etnografik të Krujës, ku ekspozohen objekte të trashëgimisë kulturore që pasqyrojnë jetesën tradicionale të trevës.
Ministri Gonxhja u shpreh se këto shifra dëshmojnë një rritje të vazhdueshme të interesit të publikut për historinë dhe kulturën shqiptare, duke e kthyer Krujën në një ndër destinacionet më të rëndësishme të turizmit kulturor në vend.
Kruja mbetet një simbol i krenarisë kombëtare, dhe muzetë e saj po tërheqin një numër gjithnjë e më të madh vizitorësh nga vendi dhe bota, duke kontribuar edhe në zhvillimin e turizmit lokal dhe ekonomik./ KultPlus.com
Pas suksesit të tyre me këngën “Zjerm” në Eurovision, “Shkodra Elektronike” do të mbajë performancën e parë në Kosovë. Koncerti do të mbahet në AMC Hall, më 16 qershor duke nisur nga ora 20:00.
Edicioni i 13-të i festivalit “FEMART” do të nisë në AMC Hall me magjinë dhe shndritjen e Shkodrës Elektronike.
Nga Eurovisioni në Prishtinë, Shkodra Elektronike, e përbërë nga dyshja unike – Beatriçe Gjergji dhe Kolë Laca – do të sjellin magjinë, sharmin, dhe energjinë e “Zjerm” në Festivalin FEMART, duke festuar njëherësh Ditët e Çlirimit të Prishtinës.
Rezervo biletën tënde për koncertin magjik të Shkodrës Elektronike që do të mbahet më 16 qershor: https://ticketing.festtix.co.uk/
Këtë vit FemArt vjen me moton ‘Çliroje mendjen’ dhe do të zgjasë gjashtë ditë, prej 16-21 qershor, 2025 FEMART
Programin e plotë të FEMART 13 e gjeni këtu:https://FEMART-ks.com/sq/programi-2025/ / KultPlus.com
Me rastin e përvjetorit të ndarjes nga jeta të aktorit të madh Bekim Fehmiu, sot u mbajt ceremonia përkujtimore e organizuar nga Teatri i Qytetit “Bekim Fehmiu” në Prizren.
Në këtë tubim simbolik, u hodhën lule në lumin Lumbardh – pikërisht aty ku është shpërndarë hiri i tij, në nderim të jetës dhe veprës së një prej figurave më të shquara të artit.
Të pranishëm në ceremoni ishin miq, familjarë dhe bashkëpunëtorë të afërt të artistit, të cilët ndanë kujtime dhe nderuan me respekt figurën e tij të paharrueshme.
Bekim Fehmiu mbetet një emër i pavdekshëm që vazhdon të frymëzojë brezat e rinj të artistëve./ KultPlus.com
Nga mbi 100 talente pjesëmarrëse në Edicionin e XX-të, jubilar, të Garave të Muzicientëve të Rinj ArsKosova, sot në Koncertin Final do të performojnë instrumentistët më të dalluar, të përzgjedhur për të përfaqësuar më të mirën e brezit të ri muzikor.
Koncerti Final do të mbahet në Amfiteatrin e Bibliotekës Universitare të UP-së, më 15 qershor 2025 (e diel), në ora 14:00, ku do të ndahen edhe çmimet më të rëndësishme të këtij edicioni.
Çmimet Kryesore të Edicionit Jubilar ArsKosova 2025:
Juria profesionale për këtë edicion jubilar përbëhej nga profesorë të mirënjohur të muzikës nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia e Veriut, Qipro, Finlanda dhe Italia, duke garantuar një vlerësim të drejtë dhe ndërkombëtar të talenteve në garë.
Ky koncert final jo vetëm që përmbyll me madhështi edicionin jubilar, por edhe vendos bazat për një të ardhme të ndritur të muzikantëve të rinj shqiptarë në skenën ndërkombëtare./ KultPlus.com
Berati, qytet unik i përfshirë në listën e trashëgimisë botërore të UNESCO-s, vijon të mbetet një nga destinacionet më të vizituara turistike në Shqipëri. I ngritur buzë lumit Osum rreth 2400 vjet më parë, ai tërheq mijëra vizitorë çdo vit.
Mbi kodrën që mbikëqyr qytetin, ngrihet Kalaja e Beratit, një fortesë madhështore që ende sot është e banuar dhe simbol i gjallë i trashëgimisë kulturore dhe historike të qytetit.
Kryeministri Edi Rama ndau sot pamje nga Kalaja, duke e cilësuar atë si “shpirtin dhe krenarinë e qytetit”.
“Kalaja e Beratit, kurora mbi qytetin e një mbi një dritareve, që ruan kujtesën, shpirtin dhe krenarinë e një qyteti ku historia dhe kultura gërshetohen në çdo hap”, – u shpreh Rama.
Mbi qytetin antik të “Një mbi një dritareve”, qëndron si kurorë e shndritshme Kalaja e Beratit, një prej kalave më epike shqiptare, e njohur ndryshe edhe si “Fortesa e Arbërve”.
E ruajtur me fanatizëm, ajo është ndër të vetmet kala në Ballkan ku jeta gëlon ende sot. Gjurmët e historisë lexohen nëpër muret e kalasë, kishave dhe kullave që qëndrojnë si dëshmitare të heshtura të një epoke të shkuar.
Ky fortifikim i lashtë ka përjetuar luftra të shumta, por edhe periudha të begata zhvillimi dhe kulture. Që prej ilirëve e deri në ditët e sotme, bizantinë, sllavë, muzakaj, osmanë, pashallëku i Beratit, muret e saj dëshmojnë qendresën dhe përpjekjet për ruajtjen e atdheut dhe identitetit.
Kjo pasuri e testamentit kulturor shqiptar është një nga atraksionet më të rëndësishme të turizmit kombëtar.
Ruajtja dhe konservimi i çdo grimce kulture që këto mure rrethojnë është sfida e përbashkët.
Kalaja është një nga monumentet më të mëdha historike të Ballkanit, e ndërtuar mbi një plan trekëndor dhe e vendosur në mënyrë të tillë që duket si pjesë natyrore e kodrës.
Kulla e hyrjes së brendshme është ndërtuar me blloqe guri të periudhës ilire, që datojnë në shekujt IV-II p.e.r. Maja e kodrës është e rrethuar me një mur periferik dhe 24 kulla.
Brenda kalasë ndodhen rreth 14 kisha, të cilat dëshmojnë për rëndësinë fetare dhe kulturore të saj ndër shekuj. Ndër kishat më të njohura përmenden: Kisha e Shën Triadhës, e ndërtuar në fund të shekullit XIII dhe fillim të shekullit XIV, me afreske të pasura; Kisha e Shën Todrit; Kisha e Shën Kollit; Kisha e Shën Kostandinit dhe Shën Helenës; Kisha e Shën Mërisë Vllaherna, etj./ KultPlus.com
Poezia “Më kërko” nga Lasgush Poradeci
Më kërko kur ndjen që të rrëshket një pikë lot.
Më kërko kur në vetmi shtrin dorën tënde
në boshllëk.
Më kërko kur muzika bashkohet me shpirtin tënd.
Më kërko kur mendja jote është bosh,
Pa ëndrra, pa dashuri ….
Më kërko dhe unë do të të marr përdore,
E do të çoj në botën time.
Plot emocione të ëmbla dhe buzëqeshje.
Më kërko, unë jam këtu për ty./KultPlus.com
Edicioni i 59-të i Festivalit të Teatrove Profesioniste “Vojdan Çernodrinski” në Prilep u mbyll me një sukses të madh për Teatrin Kombëtar Turk nga Shkupi, i cili doli si fituesi më i dalluar i këtij festivali prestigjioz.
Për herë të parë që kur u riinstitucionalizua çmimi i publikut, shfaqja “Të verbërit” me regji të Qëndrim Rijanit, mori vlerësimin më të lartë (5.00) nga vetë spektatorët.
Rijani po ashtu mori edhe çmimin për regjinë më të mirë, derisa këtë çmim e mer për herë të dytë ndërsa është shqiptari i parë që shpërblehet në këtë festival.
Në edicionin e sivjetmë, juria profesionale vlerësoi me çmime të rëndësishme talentet që kontribuuan në këtë sukses:
Çmimi për aktoren e re iu dha Sllagjana Vujosheviq për interpretimin e saj në shfaqjen “Të verbërit”;
Çmimi për regjinë më të mirë shkoi për Qendrim Rijani, regjisorin e kësaj shfaqjeje, i cili solli një qasje të freskët dhe artistikisht të fuqishme në skenë. Rijani po ashtu mori edhe çmimin për regjinë më të mirë, ndërsa është shqiptari i vetëm që është shpërblyer dy herë me çmimin e regjisë në këtë festival.
Ndërsa Çmimi për material promovues iu dha Medina Hoxhës për punën e jashtëzakonshme në promovimin e shfaqjes./ KultPlus.com
Sot nga ora 11:00 deputetët e zgjedhur do të mblidhen për të 32-tën herë për ta konstituar përbërjen parlamentare të dalë nga zgjedhjet e 9 shkurtit.
Procesi i konstituimit ka ngelur te pika e zgjedhjes së kryeparlamentarit. Për të opozita thotë se nuk voton, ndërsa VV ka deklaruar se nuk do të ndërrojnë kandidate./ KultPlus.com
James Adam Belushi ose Jim Belushi, lindi më 15 qershor të vitit 1954 në Çikago (Ilinois), është aktor amerikan i kinematografisë, teatrit dhe televizionit me prejardhje shqiptare.
Fëmijërinë e rininë i kaloi në Veaton (Ilinois). Është fëmija i tretë nga katër fëmijët e Adam dhe Agnesë Belushit. Babai i tij, Adami, emigroi në SHBA, duke lënë vendlindjen fshatin Qytezë në vitin 1934 në moshën 15 vjeçare. Ndërsa nëna e tij, Agnes Belushi, lindi në SHBA, bijë e një emigranti shqiptar. Vëllai i tij më i madh ishte John Belushi, po ashtu aktor i famshëm i skenës së Hollivudit dhe shoqërisë në SHBA.
Belushi studioi në universitetin e Ilinoit të quajtur Southern Illinois University Carbondale dhe u specializua në degët e Artit: Të shprehurit dhe Teatri.
Nga viti 1977 deri më 1980-in, Xhimi punoi së bashku me grupin teatror të Çikagos të quajtur: The Second City. Gjatë kësaj periudhe prezantohet si deputant në televizion më 1978-ën, në: Who’s Watching the Kids po ashtu kishte disa pjesëza në serinë: Brian De Palma’s The Fury.
Roli i tij i parë i gjatë ishte në filmin: Michael Mann’s Thief (1981). Që nga 1983 deri më 1985, shkroi dhe mori pjesë në programin e mbrëmjes së shtunës: Saturday Night Live. Kulmin e famës së tij, drejt rolit kryesor e arriti me rolet ndihmëse në: About Last Night dhe Salvador (të dy më 1986). Luajti role në filmat:Real Men (1987), The Principal (1987), Red Heat (1988), K-9 (1989), Taking Care of Business (1990), Mr. Destiny (1990), Royce (1994), Retroactive (1997).
Po ashtu Xhimi, punoi në filmat vizatimor. Një ndër sinkronizimet, është edhe ai në filmin vizatimor Geppetto, një version i filmit artistik Pinokio.
Sipas prezantimeve të tij në skenën e shoqërisë amerikane, dhe në përgjithësi me intervistat e tij, ai mburret me prejardhjen e tij. Në një intervistë të dhënë ZDF (Radio Televizion Shtetëror Gjerman), ai flet me kënaqësi për vizitën e fundit të tij me të atin në vendlindje. Ai thotë se “kur, isha në vendlindjen e babait, nga të gjitha anët shikoja si në pasqyrë, figurën time, të gjithë më dukeshin të njëjtë si unë”.
Në vitin 2001 Xhimi luan në serialin According to Jim rolin kryesore me Courtney Thorne-Smith. / KultPlus.com
Më 15 gusht 1868 në fshatin Reka e Epërme të Dibrës lindi Josif Bageri, arsimtar dhe veprimtar i Rilindjes Kombëtare.
Poet me talent të rrallë, prozator që shkroi shumë tregime, sidomos për fëmijë, një ndër figurat më të shquara të Rilindjes sonë Kombëtare, si dhe gazetar e atdhetar i flaktë, ai ia kushtoi tërë jetën dhe veprën e tij çështjes kombëtare shqiptare.
Fëmijërinë dhe një pjesë të rinisë e kaloi në vendlindje. Leximin dhe shkrimin shqip e përvetësoi në Sofje në moshën 17 vjeçare, ku mërgoi dhe për një kohë të gjatë punoi si këpucëtar. Krahas kësaj pune, prej vitit 1887 u përfshi edhe në lëvizjen kombëtare shqiptare atje.
Josifi ishte njëri ndër themeluesit dhe aktivistët më të shquar të shoqërisë shqiptare “Dëshira”, e cila u themelua më 1 janar të vitit 1893, në Sofje. Kah fund i vitit 1899 shkoi në Stamboll për të vizituar poetin tonë të madh, Naim Frashëri, i cili ishte shumë i sëmurë dhe dergjej në shtrat. Ky takim i la mbresa të mëdha.
Josif Bageri punoi shumë për çështjen shqiptare, pa u lodhur, duke lënë pas shumë shkrime të botuara e të pabotuara; poezi e prozë, platforma politike, artikuj, komente, reagime.
Gjatë veprimtarisë së tij pati një bashkëpunim të ngushtë me Said Najdenin e Jashar Erebarën, Atanas Albanin nga Reka e Epërme, me Nikolla Ivanajn, Luigj Gurakuqin dhe shumë atdhetarë të tjerë.
Vdiq në Prishtinë në vitin 1915 më 15 qershor. / KultPlus.com
Më 15 qershor 2010 vdiq aktori që do të linte gjurmë të pashlyeshme në kinematografinë e Ballkanit dhe më gjerë, Bekim Fehmiu.
Sarajeva, ku familja e tij gjakovare vuajti internimin, do të ishte edhe vendi ku Fehmiu do të vinte në jetë. Familja e tij qëndroi me banim në Shkodër deri në vitin 1939. Pas pushtimit italian dhe bashkimit të një pjese të Kosovës me Shqipërinë, u zhvendosën drejt Prizrenit. Gjatë viteve 1956-1960, Bekim Fehmiu studioi në Fakultetin e Artit Dramatik në Beograd.
Spikati veçanërisht në filmin “Mbledhësit e puplave” dhe menjëherë ra në kontakt me shumë shtëpi filmike ndërkombëtare. Ka luajtur një sërë rolesh, duke interpretuar në shqip, në maqedonisht, në serbisht, në turqisht, në spanjisht, në frëngjisht, në anglisht dhe në italisht. Mishërimi mjeshtëror i personazheve prej tij, do të hasej dukshëm në realizimet “Prova speciale”, “Odiseja”, “Aventurieri”, “Rruga”, “Vite të nxehta” dhe “Dezertori”.
Fehmiu ka bashkëpunuar me emra të mëdhenj të artit filmik, si: Ava Gardner, Robert Shoè, John Huston, Dirk Bogard, Irene Papas, Claudia Cardinale etj. Shqipërinë e vizitoi për herë të parë në vitin 1972, ndonëse nuk e fshehu kurrë dashurinë për vendin e origjinës. / KultPlus.com
Mbrëmja gala që u mbajt në kryeqytet këtë të premte, solli një atmosferë festivali, ku kryefjalë ishte kinematografia.
DEA OPEN AIR e përfundoi këtë edicion të dymbëdhjetë, duke ofruar sërish përvojë të re kulturore, si edhe duke vijuar të zgjerojë hartën e njohjes së kinemasë botërore.
Ky edicion, që u mbajt nga datat 9-13 qershor bëri bashkë të gjithë rreth kinemasë cilësore. Në konkurrim morën pjesë 34 filma nga 20 vende të botës.
’’Edhe ky edicion konfirmoi, se kinemaja serioze mbetet një nga mjetet më të fuqishme për të eksploruar, ndjerë dhe kuptuar vetveten. Kjo është arsyeja, përse DEA nuk ndjek trende – por investon te konsolidimi i profilit të vet, si festival i përmbajtjes dhe ndërton te besimi i shikuesit”, u shpreh drejtoresha Artistike e Festivalit, Mirela Oktrova, në hapje të ceremonisë
Drejtori i Festivalit, Edmond Topi, falenderoi të gjithë ata që mbështetën këtë organizim.
’’Kemi mbyllur një maratonë filmash, të cilët shpresojmë t’i keni shijuar. Unë i kam parë edhe më parë dhe si drejtor kisha sikleta të tjera, por shpresoj që ju t’i keni shijuar vërtetë. Nuk jam i fjalëve të gjata, por shpresoj të përjetoni njësoj edhe këtë mbrëmje, siç keni qenë gjatë këtyre ditëve prezent në shfaqjen e filmave’’, u shpreh drejtori Edmond Topi.
Filmi ’’Përkushtimi i Hasanit’’ (titulli në origjinal Commitment Hasan) me regji të Semih Kaplanoglu, Turqi 2021 mori Kupën DEA për Filmin më të mirë me Metrazh të Gjatë, me motivacionin për saktësi dhe mjeshtëri të lartë.
Filmi eksploron tema si pajtimi, falja dhe lidhja njerëzore me thellësi dhe përmbajtje. Në një peizazh që shndërrohet në pasqyrë të brendshme, filmi rrëfen një histori universale përmes pak personazheve të ndërtuar me nuancë dhe autenticitet.
Të nominuar në këtë kategori ishin edhe dy filma të tjerë ;
Mykaela Plotkin – Zonjushat, Brazil 2024
Igor Aleksov – Lena dhe Vladimiri – Maqedonia e Veriut 2023
Regjisori Semih Kaplanoglu ishte vetë i pranishëm në marrjen e Kupës DEA, ndërsa mes emocioneve dhe falenderimit për trofeun tha se, ndihej krenar që mori një çmim të rëndësishëm në një vend që është special për të.
’’U jam falenderues për jurinë, që më nderuan me çmim, por krahas nderimit ndjehem shumë i emocionuar, pasi unë jam nip i një gjysheje që ka lindur në Shqipëri dhe e ndiej deri në palcë këtë nderim që më bëtë. Çmimet janë të bukura, por shërbejnë edhe për motivim e rinojnë regjisorin. Unë jam 63 vjec dhe kjo më jep nxitje për të sjellë një gjë më të mirë, që mund të vlerësohet në të ardhmen . Sa mirë që ekzistoni, sa mirë që ekziston kinemaja dhe sa mirë që ekzistojnë festivale të tilla që na vlerësojnë’’, u shpreh regjisori fitues Semih Kaplanoglu
DEA OPEN AIR vlerësoi të njëjtin film turk edhe me kupën për Regjinë më të mirë në Filmin me Metrazh të Gjatë.
Me motivacionin për regjinë e tij të rafinuar dhe thellësisht reflektuese, për saktësinë dhe përmbajtjen me të cilat e kthen thjeshtësinë në kinema të thellë regjisorin Kaplanoglu.
Umut Karadak i dha trofeun e tretë në këtë festival, filmit me të njëjtin titull për vërtetësinë e thellë në portretizimin e Hasan-it — një interpretim që përqafon pa frikë ambiguitetet e jetës dhe kontradiktat e qenies njerëzore. Ky çmim u dorëzua nga Drejtor i Teatrit Kombetar, Indrit Cobani
Konkurimi në këtë program u ndoq nga juria e Filmit me Metrazh të gjatë, e përbërë nga: Niccolo Castelli (kryetar – Zvicër), Luiza Xhuvani (anëtare – Shipëri), Claudio Bucci (anëtar – Itali), Fatos Berisha (anëtar – Kosovë), Nikos Moustakas (anëtar – Greqi).
Si simbole të respektit për kontributet e individualiteteve të shquara të ekranit DEA OPEN AIR nderoi kujtimin e të madhes Margarita Xhepa, ndërsa çmimin e mori në dorëzim i biri, aktori gjithashtu i njohur Ndriçim Xhepa. Dy muaj pas kalimit në amshim, filmi i fundit ku interpretoi ikona e kinematografisë dhe teatrit shqiptar, është “Vdekja le të presë”. Një film ky përshëndetës, në çelje të festivalit që erdhi si homazh për Margarita Xhepa.
’’Ja që vjen një moment dhe detyrohesh. Një kënaqësi të tillë, në këtë rast ime më do ta kishte marr vetë, por ja që gjithcka e ka një fund në jetë. Me kënaqësi do ta çoj në shtëpinë e saj këtë statujë. Falenderoj edhe pjesëmarrësit për reagimin. Në respekt të dy festivalbërësve, që e kanë ideuar këtë festival, e bëjnë për 12 vite edhe do t’i uroja shumë e shumë vite të tjera. Ju falenderoj për këtë respekt që përcillni për karrierën 70-vjeçare të Margaritës’’, tha Ndriçim Xhepa.
Një tjetër çmim ishte edhe DEA e Karrierës ose siç organizatorët e këtij fesuivali e kanë emërtuar, DEA e Mirënjohjes, i cili sivjet shkoi për jetën artistike dhe veprimtarinë e një prej emrave më të njohur të kinematografisë shqiptare regjisorin Saimir Kumbaro.
Juria e festivalit akordoi Çmimin Special, një përmendje të veçantë skenarit të filmit ’’Këtu vallezohet me hijet’’ të Pluton Vasit, me skenar të Bashkim Hoxhës, për guximin në përballjen me një kapitull kompleks dhe të dhimbshëm të historisë shqiptare, me thellësi dhe sinqeritet. Një histori që spikat për ndershmërinë e këndvështrimit dhe përkushtimin për të rikthyer kujtesën dhe humanizmin përmes rrëfimit.
Me Senhoritas/Zonjushat, Mykaela Plotkin fitoi Kupën DEA për Skenarin më të Mirë në Filmin me Metrazh të Gjatë. Ajo i qaset një teme rrallëherë të trajtuar me ndjeshmëri dhe guxim: kënaqësisë, dëshirës dhe dashurisë në moshën e tretë. Plotkin dërgoi një video përshëndetëse për festivalin.
Filmat konkurrues në programin e Filmit të shkurtër dhe Filmit me Metrazh të Gjatë i vlerëson nga ky këndvështrim tradicionalisht Juria e medias, e përbërë sivjet nga: Alda Bida (kryetare), Ermal Peci (anëtar), Juljana Vrapi dhe Egla Xhemalaj (anëtare). Juria e Medias ndau dy çmime – një për kategorinë e Filmit të Shkurtër dhe një për kategorinë e Filmit me Metrazh të Gjatë.
Çmimi Special i Medias në Konkurimin e Filmit të Shkurtër dhe motivacioni i tij shkoi për ’’Dhe kjo është për këtë Krishtlindje’’ me regji të Peter Vulchev, Bullgari 2024. Me motivacionin për një narrativë të ndjeshme dhe fokusim te vlerat e solidaritetit.
Ndërsa Çmimi Special i Medias në Konkurimin e Filmit me Metrazh të Gjatë dhe motivacioni përkatës shkoi për ’’Këtu vallëzohet me hijet’’ nga Pluton Vasi, Shqipëri 2024. Ky film u vlerësua si një akt angazhimi qytetar që merr përsipër të hedhë dritv mbi pasojat e represionit të diktaturës. Çmimin e mori vetë regjisori i pranishën në ceremoninë e ndarjes së çmimeve:
’’Kënaqësi për mua, falenderimi i veçantë për organizatorët. Për mua ishte një kthim në inocensë. Janë emocione të rralla, pasi këtu në këto ambjente kemi marr fillimet e para të profesionit. Një përmendore të jashtëzakonshme për pedagogët tanë’’, u shpreh regjisori Vasi
Nga vlerësimet e jurisë organizatorët e Festivalit ndanë Çmimin Special të Publikut/Audiencës – vleresim, qe rezulton nga klikimet dhe mesazhet ne llogarite zyrtare te festivalit si edhe nga vlersimet e publikut, e ka ndjekur shfaqjet e filmave ne kinema.
Me këtë çmim publiku vlerësoi aktorin Karafil Shena, në rolin kompleks të Zigurit – ish-punonjës i Sigurimit të Shtetit dhe njëherësh baba i një gazetareje që përpiqet të ndriçojë të kaluarën, në filmin ’’Këtu vallëzohet me yjet’’. Në emër të organizatorëve, vendimin e kësaj here e zbuloi Drejtori i Programit të Filmit me Metrazh të Gjatë, Genc Përmeti.
Kupa Dea për Kamerën më të Mirë iu dha Aleksandar Rusjakovit, drejtor fotografie i filmit ’’Lena dhe Vladimiri’’ me regji të Igor Aleksovit, për një punë vizuale që na lejon të ndjejmë emocionet e personazheve dhe pothuajse të nuhasim vendet ku ata jetojnë.
Gjithashtu ky film u vlerësua me Kupën DEA për aktoren më të mirë në filmin me metrazh të gjatë akorduar Sara Klimoska, për aftësinë për të sjellë në jetë një personazh me intensitet dhe vërtetësi. me këtë performancë, ajo konfirmohet si një nga zërat më premtues jo vetëm në kinemanë ballkanike, por edhe më gjerë.
Programi i Filmit të Shkurtër në DEA OPEN AIR 2025 Solli një mozaik rrëfimesh të thella dhe të larmishme, ku ndërthuren trauma personale, sfida sociale dhe momente të papritura ndërgjegjësimi. Temat që dominuan ishin humbja, padrejtësia, shtypja, identiteti dhe dashuria.
Në kategorinë, Filmi i Shkurtër më i Mirë, i përzgjedhur në 14 filma të Shkurtër nga 12 vende të botës, mes tre te nominuarve çmimi shkoi për ’’Sara’’ me regji të Ariana Andrade Castro, Spanjë–Peru, 2024. Me motivacionin për atmosferën e ndërtuar me ndjeshmëri të thellë, për regjinë e rafinuar dhe gjetjet e bukura vizuale, për mënyrën si drama ndërthuret me poezi filmike, trishtim dhe reflektim njerëzor,
Festivali ka prej kohësh në traditën e vet inkurajimin e kineastëve të rinj në rrugën jo fort të lehtë të krijimit kinematografik. Këtij synimi i shërben edhe Çmimi Inkurajues.
Drejtorja e Programit të Filmit të Shkurtër, Ajola Daja zbuloi çmimin që shkoi për Granit Dragaj – “Shkëmbim” – Kosovë 2022 me motivacionin e një gjuhë të pastër kinematografike dhe me një qasje të sinqertë, filmi na kujton rolin që kinemaja mund të luajë për të promovuar humanizmin dhe empatinë, ku përmes syve të një fëmije, ai na fton të shohim botën me më shumë mirësi.
Mbrëmja e ndarjes së çmimeve rezervoi të tjera vlerësime edhe për konkurimet në Seksionet e Filmit Studentor dhe Filmit të Shkurtër, seksionet me aplikimet më të shumta në të gjithë këto dymbëdhjetë vjet të rrugëtimit të DEA-s. Ofertën filmike në Programin dhe Konkurimin e Filmit Studentor e ndoqi Juria e Filmit të Shkurtër dhe Studentor e përbërë nga: Andriana Vickovic (kryetare – Kroaci), Lulzim Zeqja (anëtar – Shqipëri), Ben Apolloni (anëtar – Kosovë).
Në këtë edicion, u bënë pjesë 13 filma nga 9 vende të botës, ndër të cilët: Shqipëria, Irani, Korea e Jugut, Bullgaria, Spanja, Italia, Kili dhe Rusia, shqetësimi kryesor i të cilëve mbetet raporti i njeriut me botën përreth apo i individit me komunitetin.
Ben Apolloni një nga anëtaërt e jurisë zbuloi emrin e Matteo Giampetruzzi nga Italia fitues me oferëtn filmike ’’Lum ata që janë të pastër në zemër’’ një film ky i vitit 2023.
Sivjet, juria, kishte vendosur të “përmendë në mënyrë të veçantë” edhe një konkurrues tjetër, me dëshirën për ta vlerësuar atë në mënyrë inkurajuese dhe ai është Mauro Zaçes. Një çmim i veçantë ky për filmin “Shtigje” që spikat për ndërtimin e qëndrueshëm dramaturgjik dhe për një regji të pastër, të qartë dhe të përmbajtur.
Edicioni i 12-të i DEA OPEN AIR – Tirana 2025 – përputhur me moton “Kinemaja si integritet” konfirmoi edhe një herë vlerën e kinemasë si formë reflektimi dhe rrëfimi me integritet.
Me falenderimin për mbështetjen dhe kthimin sërish vitin e ardhshëm Mirela Oktrova, drejtoresha artistike e DEA OPEN AIR e deklaroi të mbyllur Edicionin e dymbëdhjetë DEA – International Film Festival – Tiranë 2025.
Nën tingujt e kuartetit të harqeve, në skenë u ngjitën të gjithë pjesëmarrësit për foton tradicionale përmbyllëse./atsh/ KultPlus.com
Ish-kapiteni i Anglisë, David Beckham, është nderuar me titullin ”Kalorës i Mbretit” në ceremoninë e ditëlindjes së Mbretit, së bashku me ish-kampionen e tenisit të Wimbledonit, Virginia Wade, dhe talentin e ri të shigjetave, Luke Littler.
Beckham, i cili fitoi tituj në katër vende dhe luajti 115 ndeshje për vendin e tij, u nderua për kontributet e tij në sport dhe bamirësi.
Sir David gjithashtu fitoi Ligën e Kampionëve me Manchester United në vitin 1999, dhe pasi u tërhoq si lojtar u bë themelues dhe bashkëpronar i klubit amerikan ”Inter Miami”.
Ai ka qenë ambasador për bamirësinë globale UNICEF që nga viti 2005 dhe ka qenë ambasador për Fondacionin e Mbretit që nga viti i kaluar.
”Duke u rritur në Londrën Lindore me prindër dhe gjyshër britanikë kaq patriotë dhe krenarë, nuk e imagjinoja kurrë se do të merrja një nder kaq të përulur”, theksoi Beckham në një deklaratë. /atsh/ KultPlus.com
Sot, në Prishtinë janë shpallur fituesit e Panairit të Librit për vitin 2025, ku autorja Jetlira Avdiaj është shpallur autorja më e mirë e vitit me librin ‘Toka e babës’, shkruan KultPlus.
Në ceremoninë e përvitshme të Çmimeve të Panairit, ku të pranishëm janë botues, autorë, përkthyes, njerëz të fushës e gazetarë, juria në përbërje me Behar Gjoka kryetar, Majlinda Nana anëtare dhe Dan Ibrahimi anëtar, ndanë çmimet në vijim:
1. Çmimi për letërsinë për fëmijë dhe të rinj: Gani Bytyçi për librin ‘Letra Lejlekut’ botuar nga Faik Konica, Prishtinë
2. Çmimi për kritikë-publicistikë: Mevlan Shanaj për librin ‘Të fshehta jashtë ekranit’ botuar nga Agora, Tiranë
3. Çmimi për prozë: Ahmet Prençi për librin “Në emër të gjakut” – tregime, botuar nga Mediaprint, Tiranë
4. Çmimi për poezi: Shpëtim Selmani për librin ‘Kureshtje dhe terror’, botuar nga Onufri, Tiranë
5. Çmimi për poezi: Arti Lushi për librin ‘Zoti i kripës’, botuar nga Buzuku, Prishtinë
6. Çmimi përkthyes i vitit 2025: Zija Vukaj për librin ‘Karlo Kolodi: Avneturat e Pinokut’ botuar nga Toena, Tiranë
7. Çmimi përkthyes i vitit 2025: Pandeli Pasko Kuteli për librin ‘Jean Selim Kanaan: Lufta ime ndaj indiferencës’ botuar nga Buzuku, Prishtinë
8. Çmimi Special: Durim Abdullahu & Davjola Ndoja për kontribut të shquar në botimin e librit ‘Lufta e Kosovës 1997-1999: Një bibliografi e pëzgjedhur’ botuar nga Artini, Prishtinë
9. Çmimi për vepër kapitale: Botimi i serisë së veprave të Petro Markos, botuar nga Albas, Tiranë-Prishtinë-Tetovë
10. Çmimi Autor i vitit (letërsi shqipe) 2025: Jetlira Avdiaj për librin ‘Toka e babës’ botuar nga Koha, Prishtinë
11. Çmimi Autor i vitit (letërsi e huaj) 2025: Sophie Kepes me librin Çpërkatësia: Psikologjia e krijimit letrar, botuar nga Buzuku, Prishtinë)/ KultPlus.com
Javier Marías Franco (1951 – 2022), shkrimtar, përkthyer, kolumnist spanjoll. Autor romanesh të mirënjohura si Një zemër kaq e bardhë, Nesër në fushëbetejë mendo për mua dhe i trilogjisë Fytyra jote nesër. Fitues ndër të tjera i çmimit austrik për Letërsinë evropiane, më 2011
REINER MARIA RILKE NË PRITJE
Nga Javier Marias
Kur Reiner Maria Rilke ishte shumë i ri shkoi të vizitonte Tolstoin, atëherë burrë në moshë, në pronën e tij në Jasnaja Poljana. Dolën për një shëtitje në fshat me të kudogjindshmen Lou Andreas-Salome dhe Tolstoi e pyeti Rilken: “Në çka je i përkushtuar për momentin?” Poeti ia ktheu druajtshëm dhe natyrshëm: “Ndaj lirikës.” Me gjasë, në kundërpërgjigje ai mori jo vetëm një sërë sharjesh, por edhe një diatribë të tërë kundër të gjitha formave të lirikës, si diçka ndaj së cilës askush s’do të mund të përkushtohej ndonjëherë.
Është e qartë, në rastin e Rilkes, fjalët e mjeshtrit të moçëm rus mund të kenë hyrë nga njëri vesh dhe të kenë dalë nga tjetri, duke qenë se pak poetë në historinë e poezisë ia kanë përkushtuar veten, përkushtim është fjala e duhur, në mënyrë aq obsesive dhe ekskluzive, jo vetëm lirikës, por lirikës në të gjitha format e saj. Rilke shkroi poeti lirike, por po ashtu edhe prozë lirike, në ditarët e tij, letrat, artikujt, ditarët e udhëtimit dhe në dramat e tij. Kurdoherë që kapte pendën, qoftë edhe vetëm për të kërkuar një favor, ai shkroi lirika dhe jo gjithmonë nga ato më të mirat. Që të jemi të ndershëm, tekefundit në ditët e tij të hershme, ai ishte më tepër i dhënë pas lajkave dhe nuk e kufizonte veten thjesht të tregonte një interesim të paorganizuar dhe vlerësimin e veprës së të tjerëve, por në dy raste madje u ofrua të shkruante një libër rreth veprave që i kisthe çmuar: njërën ofertë e përmbushi në rastin e skulptorit Rodin, për të cilin kishte punuar një kohë si sekretar dhe – me gjasë fatbardhësisht për të – tjetrën nuk e përmbushi në rastin e piktorit spanjoll Zuloaga, megjithëse në mendje e tij e kishte krejt të qartë si do të ishte: “një libër i zjarrtë plot me lule dhe vallëzime.” Kush e di, mase entuziazmi i Rilkes u zbeh pjesërisht pas një ndeje spanjolle ku kishte marrë pjesë në shtëpinë e Zuloagës në Paris, me rastin e pagëzimit të djalit të këtij të fundit, më 1906, dhe për të cilën një reporter i një gazete nga Madridi ka lënë këtë përshkrim: “Kitaristi Llovet na mahniti me lojën e tij brilante dhe kitaristi Palmero, në stilin e vërtetë flamengo, e shoqëroi bailaorën Carmela të zhdërvjellët dhe të gjallë në tango si morrongo, për habinë e abati të mirë Brebain që ishte në mesin e spektatorëve.” S’e dimë reagimin e Rilkes, por pas ndejës, në fund të fundit ai e shkroi një lirikë, po pra, e shkoi një poezi me titullin e parashikueshëm: “Vallëzuesi spanjoll.”
Siç e dimë tash, falë punës së studiuesit të njohur Ferreiro Alemparte, lidhja spanjolle e Rilkes ishte e frytshme dhe e jetëgjatë, e përfunduar me një qëndrim katër mujor, kryesisht në Toledo dhe Rondë, me shkuarje të shkurtra në Kordobë, Sevijë dhe Madrid. Dy qytetet e fundit i ishin dukur të pakëndshme: për kryeqytetin andaluzian ai shkroi: “përveç diellit, s’prisja gjë dhe s’më dha asgjë, prandaj s’kemi arsye të qahemi.” Sidoqoftë, u qa përkitazi me katedralen “jomiqësore, që të mos themi armiqësore,” dhe brenda saj, “një organo e çakorduar, me një ton të tmerrshëm sentimental.” Edhe më i ashpër ishte me kryeqytetin spanjoll që e mërziste “pothuajse po aq sa Trieste” kur ishte larguar prej saj, dhe, rreth së cilës, kur u rikthye, u tregua më pak enigmatik dhe më shumë kategorik: “… është pothuajse sikurse ky vend i trishtë, Madridi, nuk mund ta durojë asnjë qytet dhe sikurse të mos kishte dashur kurrë të themelohej.” Ai e kaloi kohën në Prado, pastaj ia mabthi me galop; as Goya as Velazquesi dhe El Greko nuk ishin të mjaftueshëm për ta qetuar.
Për një kohë, ai ishte i obsesionuar me El Grekon siç kishte qenë për një kohë me Ziloagen dhe siç do të ishte me lirikën për çdo ditë të jetës së tij, kudo që të ishte. Dhe fakti është se kurrë nuk ishte në të njëjtin vend: mes viteve 1910 dhe gushtit të vitit 1914, e kaloi kohën në rreth pesëdhjetë vende të ndryshme dhe ne vetëm mund të supozojmë se, gjatë këtyre viteve, jeta e tij nuk ishte kaluar në asnjërin prej këtyre vendeve, por në mëqikun mes tyre. Kjo bredhje kishte nisur herët pasi që e kishte braktisur Pragën e lindjes për Munihun, Berlinin dhe Venedikun. Pastaj udhëtimi i tij i parë për në Rusi dhe një vit më pas, udhëtimi i tij i dytë, siç u cek më sipër. Paris, Venedik, Viarexho, Paris, Worpswede në Skandinavi, Gjermani, Paris, Romë, Afrikë e Jugut, Spanjë, natyrisht Duino në Adriatik, Munih, Vjenë, Cyrih, Venedik, Paris, Gjenevë – një kaos i njëmendtë. Është e vështirë të kuptohet nga i merrte paratë që t’i përballonte gjithë këto udhëtime përreth, edhe më pak se si arrinte të kujdesej – edhe pse minimalisht dhe në distancë – për bijën e tij, Ruth, e lindur nga martesa e tij e shkurtër me skulptoren Clara Westhoff: u martuan në pranverën e vitit 1901 dhe i ndanë në maj të vitit 1902 dhe me gjasë për shkak të kësaj i ruajtën marrëdhëniet e shkëlqyera. Përveç fëmijës, poeti i ishte borxhli edhe për diçka tjetër Clarës: ajo ishte ajo që e kishte vënë në kontakt me Auguste Rodinin, të cilit nga ana tjetër Rilke i ishte borxhli për njërën prej pak punëve të tij të paguara: është e ditur se ai punoi për Rodinin “dy orë çdo mëngjes.”
Gjykuar nga letrat dhe ditarët e tij, Rilke e kaloi jetën e tij “në pritje” të lirikës dhe duke e bashkëndarë atë pritje me gra të ndryshme, shumica prej tyre aristokrate (të paktën me emër dhe sjellje) dhe të lumtura a strehojnë në kështjellat dhe pronat e tyre të ndryshme ashtu që ai të mund të priste më rehatshëm. Ai ushqeu pasione dashurore dhe thjesht miqësore për Lou Andreas Salomen, të dëshpëruarën Eleonora Duse, princeshën Marie von Thurn und Taxis, valltaren Klossowska, baroneshën Sidonie Nadherny de Borutin, Mathilde Vollmöller-Purrmann, kontëshëzen Pia Valmarana, pianisten Magda von Hattingberg, shkrimtaren suedeze Ellen Key, konteshën Manon zu Solms-Laubach, Eva Cassirer-Solmitz, baroneshën Alice Fähndrich von Nordeck zur Rabenau, Katharina von Düring Kippenberg, Elisabeth Gundolf-Salomon, Nanny Wunderly-Volkart, konteshën Margot Sizzo-Noris Crouy, njëfarë Mimi in Venice, dhe, natyrisht, konteshën dhe poeten de Noailles, bijën e princit Bassaraba de Brancovan, pa e harruar, natyrisht, princeshën Cantacuzène. Kjo listë duket, ose e meriton, të jetë e rreme, por nuk është, megjithëse, sa u përket të paktën dy prej atyre zonjave, Rilke i kishte takuar duke përfunduar me një dështim: konteshës de Noailles i dukej i shëmtuar dhe gjëja e parë që ajo tha për të, sapo ishin prezantuar, ishin këto fjalë të rënda: “Monsieur Rilke,” tha ajo, “çka mendoni për dashurinë… çka mendoni për vdekjen?” Sa i përket divës Duse, ndaj së cilës Rilke ishte i përkushtuar, sado që e takoi kur ajo ishte në moshë dhe tashmë në gjendje të rëndë mendore dhe shëndetësore, intimiteti i tij me të ishte ndërprerë nga një palloi që, në mes të një pikniku idilik në njërin prej ishujve të Venecias, ngarendi vjedhurazi drejt vendit ku ata po pinin çaj dhe ia lëshoi britmat e tij të tmerrshme të ngjirura drejt e në veshin e aktores, e cila jo vetëm që u largua nga pikniku, por edhe nga vetëVenecia. Në njëfarë mënyre tekanjoze, Rilke u identifikua me palloin, një fakt që solli me vete ndjenja të çuditshme të brejtjes së ndërgjegjës dhe e mbajti të zgjuar gjithë natën.
Raporti i Rilkes me kafshët do të jetë familjar për këdo që ka lexuar Elegjinë e tetë duineze të jashtëzakonshme. Qentë duken të kenë nxjerrë më të mirën nga poeti.
Mjafton të lexojmë vetëm atë që ka për të thënë rreth një bushtre të vogël, të shëmtuar, shtatëzënë që e kishte hasur në Kordoba dhe me të cilën kishte ndarë një copë sheqeri dhe për të cilën ka shkruar: “ishte, në njëfarë mënyre, si një celebrim meshe”. Ajo e kishe shikuar drejt në sy dhe, sipas fjalëve të Rilkes, “në sytë e saj reflektohej e gjithë e vërteta që shkon përtej individit dhe drejt nuk e di se ku, drejt të ardhmes, ose drejt të të pakuptueshmes”. Nga ana tjetër, nuk ndihej rehat me fëmijët, megjithëse ata e adhuronin. Sa u përket shkrimtarëve të tjerë, mënyrat e tij ekstravagante me zonjat pa dyshim i linin pak kohë të fliste me to, sado që ai ishte në marrëdhënie sipërfaqësore me ca sosh dhe, gjatë njëë qëndirmi në Venecie, kishte ndarë një shërbëtor, të cilit i shkonte emri Dante, me Gabriele d’Annunzion. Sidoqoftë, ai nuk u takua me poetin qejfli.
Rainer Maria rilke, që, më herët, e kishte quajtur veten shkurt Rene Rilke dhe të cilin mikja e tij, proncesha Marie von Thurn und Taxis, e quante doktor Serafiku, ishte, gjithë jetën e tij, teksa priste lirikën, viktimë e sëmundjeve si fizike ashtu edhe psikologjike.
Miqtë e tij të ngushtë rrallë kujtojnë ta kenë parë pa qenë duke vuajtur a i shqetësuar dhe ai vetë ishte bukur i hapur në përmendjen e vuajtjeve të tij në letrat e tij të gjata dhe në ditarët: “pafatësia e përhershme” e tij nuk e lejtonte të “punonte seriozisht”, megjithëse ai ishte gjithmonë gati të sakrifikonte jetën e tj për punën e tij (punën e tij lirike, natyrisht). Një shembull: kur po qëndronte në kështjellën madhështore Bergam Irchtel, në kantonin e Cyrihut, zhurma e largët e një sharre elektrike nga ana tjetër e parkut ia bëri të pamundur të përqendrohej dhe të shkruante poezinë e tij. Për aq sa dimë, shkrimi i Elegjive duineze ia mori dhjetë vjet, shumica e të cilave të kaluara duke pritur. Kur ishte me fat, mund të dëgjonte zëra, si atë ditë janari kur, në mesin e poteres së një shtrëngate, ai dëgjoi një zë ta thërriste, një zë bukur afër, duke i thënë në vesh këto fjalë tanimë me nam: “Kush, po bërtita, do ta dëgjojë mua në mesin e rangjeve t engjëjve?” Ai qëndroi, i palëvizur, të dëgjonte zërin e Zotit. Mandej e nxori fletoren e vogël të lirikave që e mbante ngado me vete dhe i hodhi në letër ato vargje dhe pastaj të tjerat që rrodhën sa duket pavullnetshëm. N mbrëmje, Elegjia e parë ishte e përfunduar, por, për shkurt paskëtaj, Zoti ra në heshtje, përveçse për pak intervale fjalëshumë, profitabile, dhe Rilke vuajti mizorisht në atë dhjetëvjeçar heshtjeje, në pritje. Mbase mund të pyesim veten, megjithatë, thjesht sa ka të vërtetë në pritjen legjendare të Rilkes që i mbante të gjithë miqtë e tij aristokratë si mbi gjëmba, se André Gide —i cili megjithëse nuk e njihte mirë, e kishte njohur nëë ditët e tij më të pak të feminizuara — e kujtonte të kishte thënë se pjesa më e madhe e poezisë së tij vinte papritur dhe në një hop dhe kërkonte “rishkrim minimal”. Ia kishte treguar fletoren e lirikave, me një numër poezish “të improvizuara në një stol në Jardin de Luxemburg”, me rrallë ndonjë fjalë të korrigjuar.
Si çdo poet i mirë, Rilke shtrohej në goxha kuvendime, jo veç me kafshët, por edhe me yjet, me tokën, pemët, perënditë, monumentet, pikturat, heronjtë, mienralet, të vdekurit (posaçërisht me gratë që kishin të vdekur të reja dhe të dashuruara) dhe bukur rrallë me shokët e tij të gjallë. Fakti se një person kaq i ndjeshëm, kaq i dhënë pas kuvendimit, mund të kishte rezultuar të ishte njëri prej poetëve më të mëdhenj të shekullit XX (për këtë ka fare pak dyshime) kishte pasur pasoja shkatërrimtare për shumicën e poetëve lirikë që kanë ardhur pas tij, atyre që vazhdojnë të kuvendojnë në mënyrë të padiskrimunueshme me këdo që u del përpara, me, sidoqoftë, me më bukur më pak rezultate të vlerësueshme dhe, duhet të thuhet, në dëm serioz të personaliteteve të tyre.
Rilke ishte i shtatshkurtër dhe me dukë të zbehtë, goxha i shëmtuar në shikim të parë (por më pak paskëtaj), me një kokë të gjatë majuce, hundë të gjerë, buzë bukur të përdredhura që theksonin bukru fort mjekrën e tij të pakët dhe vrimën e thellë në të, sy të mëdhenj të bukur, sytë e një gruaje me një çikëz çapkënllëk fëmijëror, sipas përshkrimit të princeshes Taxis. Shoqëria e tij ishte s’do mend fort e këndshme, të paktën për klasën e veçantë të zonjave që më së shumti përfitonin prej saj. Kishte pasur bukru shumë vështirësi financiare, të cilat s’e pengonin të ishte përzgjedhës, madje edhe kritik kur vinte puna tek ushqimi: mbante një dietë vegjetariane dhe ia neveriste mishi i peshkut, të cilin s’e kishte ngrënë kurrë. Nuk është e njohur çka i pëlqente, si ushqimet e shëndetshme apo gjërat e tjera, përveç shkronjës “y” – që e shkruante kudo që kishte mundësi – si dhe, natyrisht, udhëtimeve dhe grave. Ai e kishte pranuar se mund të fliste veç për gratë, se mund t’i kuptonte vetëm gratë dhe me to ia kalonte për bukuri. Megjithatë, vetëm për një kohë të shkurtër. “Çka po pret?” kishte thënë njëherë miku i tij Kassner, kur ishte munduar t’ia shpjegonte Rilken princeshes Taxis pasi që ai ia kishte mbathur përsëri, “të gjitha këto gra në fund e mërzisin atë”.
Reiner Maria Rilke vdiq nga leukemia pas shumë dhimbjesh e vuajtjesh, në një spital në Valmont, Zvicër, më 29 dhjetor 1926, në moshën pesëdhjetenjëvjeçare. Katër ditë më vonë u varros në Raron, nën epitafin që e kishte shkruar dhe zgjedhur paraprakisht:
Trëndafil, oh kundërthënie e pastër, gëzim/ i të qenit gjumi i As-kujt përposh aq shumë/ qepallash.”
Edhe guri i varrit ishte lirik, me gjasë këto kishin qenë saktësisht tri vargjet për të cilat ai kishte kaluar aq kohë të gjatë në pritje.
Marrë nga Javier Marías, ‘Written Lives’, New Directions, 2006 /Gazeta Express/ KultPlus.com
Muzeu Kombëtar “Onufri” në kalanë historike të Beratit, një nga monumentet më të rëndësishme të trashëgimisë kulturore shqiptare, po tërheq gjithnjë e më shumë vizitorë me pasurinë e tij unike të artefakteve kishtare dhe ikonografisë bizantine.
Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja përcolli në rrjetet sociale mesazhin e një turisteje arberëshe që vizitoi muzeun e Onufrit.
“Nga Kalabria në Berat, një arbëreshe ndalet përballë ikonave të Onufrit, aty ku gjuha e artit dhe gjuha e gjakut flasin të njëjtën histori”, tha Gonxhja.
Nga ana e saj, turistja thotë se vjen nga Kalabria, ndërsa nëna e saj ka pasur mbiemrin Minishi si arbereshe që ishte, ndërsa gjyshërit ishin italianë. “Ne arbëreshët, qëndruam siç erdhëm 500 vite më parë, aty ku jemi vendosur me të gjitha traditat tona në shumë zona të Kalabrisë. Është hera e parë që vij në Shqipëri, pasi ne themi shpesh Arbëria është në zemrën tonë. Erdha sepse jemi vëllezër, motra, jemi vëllazëri e vërtetë. Jam pritur shumë mirë dhe jam e lumtur që jam këtu”, thotë ajo.
Njëherësh, turistja thotë se është kthyer pas 500 vitesh, erdha në shtëpinë e etërve të saj. “Erdha në Berat dhe Berati qenka vërtet i bukur. Nuk e dija që do të ishte një vend kaq i bukur. U ngjita në kala, erdha në këtë kishë, dhe m’u hap zemra që të shihja gjithë këto ikona që të flasin. Është vërtet shumë i bukur”, pohoi turistja arbëreshe.
Muzeu, i vendosur në ambientet e Kishës së Shën Mërisë në kalanë historike të Beratit, ruan mbi 2,000 objekte të përzgjedhura me kujdes nga kishat dhe manastiret e zonës. Në këto objekte përfshihen ikona, libra liturgjikë, relike dhe objekte të tjera me vlerë artistike dhe fetare.
Gjatë pesëmujorit të parë të këtij viti, muzeu ka mirëpritur një numër rekord vizitorësh, duke tejkaluar 30,000 vizita, një tregues i rritjes së interesit për trashëgiminë kulturore dhe turizmin kulturor në Shqipëri./atsh/ KultPlus.com
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 14 Qershor 2025
“Sunday Pictorial” ka botuar, të dielën e 7 janarit 1940, në faqen n°14, një shkrim asokohe rreth një fotografie të rrallë të Gjon Milit, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Ju kurrë nuk e keni parë këtë në jetën tuaj
Kjo është një nga fotografitë më të mrekullueshme që kemi botuar ndonjëherë.
Ju keni parë shumë fotografi mahnitëse nga gjeniu i objektivit Gjon Mili. Ne kemi publikuar shumë nga fotografitë e mrekullueshme që ai ka bërë me aparatin e tij të famshëm të njëqindmijtës së sekondës.
Është një fotografi me një temë të thjeshtë.
Vetëm një rrjedhë uji në momentin e prerjes nga një limë.
Mili e ka kapur në momentin e saktë që lima po kalon në të vërtetë përmes rrjedhës së ujit dhe gjithashtu ka arritur një autoportret të mahnitshëm.
***
Studioni detajet në fotografi.
Vini re se si çdo pikë e vogël dallohet me qartësi kristalore. Shikoni se si uji përhapet si një bobinë filmike.
Vetëm Mili mund të kishte krijuar një fotografi të tillë./ KultPlus.com
“Fluturimi mbi Teatrin e Kosovës” është shfaqja e cila jepet premerë sonte, nga ora 20:00 në Teatrin “Adriana” në Ferizaj.
Kjo shfaqje me tekst nga Jeton Neziraj dhe regji nga Agon Myftari, është një komedi politike, satirike dhe shpeshherë absurd, që përmes rrëfimit të një trupe teatrore, trajton me humor dhe reflektim një nga ngjarjet më të rëndësishme të shekullit: lindjen e shtetit të Kosovës.
Shfaqja fluturon mbi realitetin tonë me humor, turbulenca dhe ironi të mprehtë, duke e kthyer skenën në një vend për të qeshur, për të menduar dhe për të parë nga afër përballjen e artit me realitetin.
Në këtë shfaqje luajnë aktorët: Blin Mani, Nexhat Xhokli, Dardane Mehmeti, Sherif Bega dhe Elton Tahiri.
Presidentja Vjosa Osmani ka mbajtur dje një fjalim para studentëve të “Sophia University” në Tokio, lidhur me rëndësinë e mbrojtjes së demokracisë.
Ajo ka folur edhe për luftën e fundit në Kosovë dhe për sakrificat që u bënë për t’u zhvilluar mësimi nën regjimin serb.
“Vetëm dje shënuam Ditën e Çlirimit të Kosovës dhe ishte 26-vjetori i liberalizimit tonë, një ditë me rëndësi të thellë për popullin e vendit tonë. Është dita kur thirrja jonë e gjatë për liri më në fund mori përgjigje pas shekujsh sakrifice”.
“Unë linda dhe u rrita nën një regjim i cili më pas çoi në një luftë të tmerrshme gjenocidale kundër popullit të Kosovës. Gjatë fëmijërisë sime kam qenë dëshmitare dhe kam jetuar nën një sistem që u përpoq të zhdukte identitetin tonë, të na heshtte zërin, të shuante ekzistencën tonë dhe të na zhdukte nga toka. Shkollat na i mbyllën, mësuesit po ashtu u larguan nga shkollat, fëmijët nuk ishin mësuar të ëndërronin, por të frikësoheshin”, tha Osmani.
Festivali Ndërkombëtar i Monodramës, ‘Mono Akt Festival 2025’, i cili këtë vit shënoi 17-të vjetorin e realizimit, në mbrëmjen solemne përmbyllëse ka ndarë edhe Çmimet e Festivalit, shkruan KultPlus.
Çmimet e ‘Mono Akt Festival 2025’ janë ndarë nga Juria Ndërkombëtare në përbërje me Nina Mazur, Goce Ristovski dhe Emre Erdem:
Mirënjohje Speciale: Odise Plaku
Çmimi për Vepër Jetësore: Igballe Qena
Çmimi – Monodrama më e mire: ENGJËJT, Shqipëri/ Kosovë
Çmimi – Regjia më e mirë : Damir Altumbabiç, Bosnjë dhe Hercegovinë
Çmimi – Aktorja më e mirë: Georgia Zoi, Greqi
Çmimi – Aktori më i mirë: Elfar Logi Hannesson, Islandë
Çmimi Special: Simona Codreanu, Rumani
Çmimi – Monoperformansa më e mirë: Andin Bajgora
Çmimi – Monostripi më i mirë: Besart Sllamniku
Në mbrëmjen përmbyllëse Mono Akt Festival ka shpërndarë edhe Diploma dhe Mirënjohje për bashkëpunëtorët, Institucionet dhe Sponsorët./ KultPlus.com
“You wish you felt beter” (Do të doje të ndjeheshe më mirë)
Ballsor Hoxha
Janë të çuditshme magjepsjet e njeriut, qoftë ato globale dhe qoftë ato të shoqërisë sonë. Sikur që është sot magjepsja dhe trendi global me imitimin dhe fiksimin me atë që njihet tashmë ndërkombëtarisht si “thug”, e që i bie hajn, dhe çdo gjë tjetër që përfshinë kjo lloj jete deri te krimineli. Mirëpo filozofët francez prej dekadave të 50-ave e së paku deri në vitet tetëdhjetë të shekullit të kaluar, kishin themeluar një kërkim shumë të rëndësishëm, dhe atë jo vetëm me fuqizimin e shoqërive që jetojnë në margjina, jo vetëm me skizofreninë, por edhe me personifikimet më të njohura në histori të artit e të letërsisë në veçanti me skizofrenë të njohur.
Në këtë, Maurice Blanchot, kur flet për skizofreninë e Friedrich Holderlin, bën dy veçime, tejet tejet të rëndësishme për këtë komunitet: njëra është ajo që njihet si tepria e pranisë (excess of presence). Blanchot thotë se pikërisht këtu, me këtë tepri, hapet e tëra, pra, çrregullimi, deluzioni etj. Në këtë mund të imagjinojmë lehtë pikturat e Van Gogh, tërë ai shpërthim i pranisë në ngjyrat dhe dhe karakterin në pikturat e tij, etj.
Dhe gjëja e dytë, që Blanchot nuk e saktëson por që e ndjehet nën lëkurën e këtij mallkimi, është të qenit i huaj në botë, i huaj në bashkëjetesën me botën, me njeriun, me tërësinë. Disi, sikur i mbetur jashtë. Sikur i mbetur prapa, por i gjallë, e pa pjesëmarrje si një i vdekur.
Dhe, nga këtu, sa i vështirë bëhet kthimi, rikthimi, në jetë, nga këto net.
Nuk e di a ju ka ndodhur të gjendeni, para një momenti vendosjeje me vetëdije, me qëllim e me dëshirë që do të ndryshojë jetën tënde përgjithmonë, (e jo sikur para martesës për shembull, ironi e qëllimshme, kur njeriu është i tëri i përfshirë nga epshi e euforia e pjekurisë) etj, pra, nuk e di a ju ka ndodhur të gjendeni para një këso momenti nga i cili prej këtu e më tutje do të ndryshoj jeta jote, përgjithmonë. Përgjithmonë dhe pa e ditur, si që ndodhë në jetë, nëse është për të mirë apo për të keq.
Dua të them, se, kam jetuar një jetë të tërë (tashmë po i mbushi 50 vjet, në këtë korrik), në teh të qenit i huaj për këtë botë dhe në këtë botë, po sikur Van Gogh e Holderlin, por pa suksesin e tyre, sigurisht. Dhe, në këtë dhembje, njeriut të kësaj natyre, e shumta e kohës i kalon duke u pyetur pse jam ndryshe, duke hamendësuar katastrofën e të qenit ndryshe, dhe duke fshehur papërshtatshmërinë e vete me normat e shoqërisë sonë.
Në vështirësi të këtij lloji, jam pyetur shumë, çka është, çka është ajo që na shtynë të ikim prej ‘atij’, të dallueshmit, të ndryshmit, ta shohim si të ndryshueshëm, e të paqëndrueshëm, në raport me ne që njihemi si “normal”?
Çka e bën këtë dallim?
Dallim, qoftë edhe ndërnjerëzor, dhe me këtë të jetë i papranueshëm në normat e shoqërisë.
Çka është ajo që e bën vështirësinë psikike, të fajshme.
Çka e bën vështirësinë psikike, të pabarabartë në jetë me njeriun “normal”, dhe me normat e shoqërisë.
Dhe në fund, çka e bën të papranueshme një hapje të sinqertë, për këtë natyrë të njeriut.
Për mua, kjo, ka filluar qe disa vite, me botimin në Shtëpinë Botuese Onufri, duke botuar dhe duke shkruar për këto, veçmas për papranueshmërinë, fajin e të qenit ndryshe. Këtë dallimin dhe ikjen, dhe të qenit i huaj në po të njëjtën botë.
Por, sigurisht, kjo, disi mund të më vë në dilemë, nëse jam gabim, me këtë hapje. Nëse mendja ime po luan me mua. Nëse në të vërtetë kjo hapje përmban një latencë, që ka për qëllim diçka krejt ndryshe, etj. Por, thonë edhe, se njeriu që nuk e tregon dramën e tij, përmbytet e ngulfatet nga po e njëjta. Dhe, për të dalë nga drama unë rrëfej, dhe po vazhdoj të rrëfej.
Jam matur me vite të tregoj për dramën dhe aq më shumë për fajin në tërë papranueshmërinë, duke pas jetuar si i papranueshëm. Jam matur me vite si ta tregoj, posaçërisht si të mos lëndoj të dashurit e mi, duke e treguar po të njëjtën, gjithnjë publikisht, dhe, zgjidhja më ka ardhur, është ndërtuar e krijuar, duke rrëfyer, në letërsi. Duke luajtur lojën e ndërmjetësisë në mes të reales dhe të letrares. Dhe gjithmonë, me ëndrrën se po të njëjtat rrëfime arrijnë edhe te ndonjë person tjetër, ndihmojnë edhe një tjetër, dhe me shpresën në këtë ëndërr që kujtdo mund t’i shërbejë si udhëzim, për të jetuar, për të vazhduar, tutje.
Por duhet të shpreh, në këtë mes, mirënjohjen, për guximin që e morra me, të qenit i botuar nga Shtëpia Botuese Onufri, e kjo, si vulë institucioni të rëndësishëm në letërsi. Nga këtu, e dija, se zëri im, në këto rrëfime, do të dëgjohej, e aq më shumë, do të kishte vulën e besimit prej një institucioni të letërsisë si Onufri,mbi vlerën e punës sime, dhe që do të arrinte tutje.
Në këtë gjeta lirinë, etikën time personale, dhe besimin, se po kjo që po e tregoj, hapja e kësaj teme, që nuk është hapur kurrë në shoqërinë tonë, aq më pak në kulturën e letërsinë tonë, përmes rrëfimit, në formë letrare, pra të letërsisë, e bën më të lehtë dhembjen.
Jam edhe, i vetëdijshëm, për këtë guxim, këtu dhe tash. Por, mua, letërsia, sidomos ajo e Kadaresë e mjeshtërve si ai, në kohët më të rënda të këtyre vështirësive të mia, përmes forcës që gjeja në përvojën e të tjerëve rrëfyer në letërsi, si një litar më pat ofruar daljen prej humnerave ku qarkoja, prej subterreneve, undergroundeve, e të nëntokës ku fshihesha në kërkim të, qoftë një grimë strehe nga tmerret e përjetuara.
Unë e urrej shprehjen gjykim, kam qenë i gjykuar për kohë të gjatë, edhe nga vetja, por kam shpresë në horizontin e letërsisë shqipe e edhe më gjerë, në atë që psikiatri dhe filozofi i njohur danez Karl Japsers e quan disi si: horizonti ku jemi është vetë horizonti që jemi.
Por në fund do të doja të them, se kjo nuk është naivitet, por është rebelim, zemërim e luftë me stigmën dhe stigmatizimet në shoqërinë tonë.
Është jetë, mënyrë e të jetuarit.
Është hapje, për të gjetur dhe të tjerë, që mund të rrëfejnë edhe shumë më bukur.
E më rëndësishëm se çdo gjë, është falënderim për dashurinë e pakusht të dy fëmijëve të mi, dhe të familjes time në përgjithësi. Megjithëse, më duhet të shtoj, ndoshta edhe dhemb ky falënderim, dhemb aq shumë, sa që lehtë mund të merret apo të kalojë edhe në martirizim (sociologjik) për një shkak, fli (gjithnjë sociologjike), për një të mirë kolektive, në këtë sakrificë të dhembjes së familjes time./ KultPlus.com
