Etiketë: Afrim Demiri

Nga: Afrim Demiri

Pandemia si provokim artistik

-Atë që dikur, nëpër faza të ndryshme kohore e kanë bërë Tafë Kusuri, Mixha Ramë, Qeshë e ngjesh , Jemi etj., nëpërmjet tipeve të ndryshme të komikës, për të përballuar sa më lehtë realitetin tonë sa të rëndë po aq të vrazhdë politik, gjatë pandemisë e ka bërë Agon Myftari me video- clipet e tija kararakteristike të tipizuara nëpërmjet shumë karaktereve.

Qershor 2020- Pandemia COVID-19, solli një mbyllje të rëndë në rrethana e izolim të detyrueshëm. E gjithë ajo, që deri dje ishte përditëshmëri normale u tretë dhe u kthye në mungesë të padurueshme. Komunikimi njërëzor u cenua deri në përmasat e një vetmie globale dhe distanca sociale u kthye në një normë befasisht ‘normale”. Krijuesit, dita- ditës të gjetur në një kurthë të tillë filluan të ndjejnë si obligim të sjellin artin e tyre për publikun si një terapi e veçantë për të kapërcyer stresin, i cili filloi të godas psikologjinë e të menduarit të njerëzve. Dikush me poezi, dikush me këngë, ndonjë tjetër me karikaturë shprehnin jo vetëm solidaritetin njerëzor, por jepnin shembullin e kurajës qytetare se do të ngadhnjejmë mbi këtë zezonë. Teatri Kombëtar, në bashkëpunim me teatrot e qyteteve filluan të jepnin shfaqjet në rrjetet sociale. Teatri klasik mori dimensionin e teatrit elektronik. Përditshmëria nga rruga, u bartë tek rrjetet sociale. Gjithëçka I nënshtrohej një ridemensionimi! Atëherë kur rëndohej komunikimi kulturor, kurse rrjedhat politike rënduan mbi pandeminë, filluan edhe vido-clipe familjare si dhe mesazhe të njerëzve publik apo të zakonshëm të bëjnë thirrje dhe të përcjellin mesazhe solidariteti. Mirëpo si qershia mbi tortë në këtë shkretëtirë kulturore u shfaq arti multimedial i Agon Myftarit, nëpërmjet video-clipeve specifike të disa karaktereve tipike që të nxjerr athëtinë e kohës, nëpërmjet një zhanri komik të fjalës.
Në një formë krejt të re dhe të panjohur për artin tonë multimedial, regjisori Myftaraj , vendosi personalitetin e tij në rolin e disa karaktereve të “huazuara” nga rajonet tona, për të përfolur me një gjuhë artistike mentalitetin e njerëzve tanë të situatave aktuale si dhe ato të historisë së afërt.

Atë që dikur, nëpër faza të ndryshme kohore e kanë bërë Tafë Kusuri, Mixha Ramë, Qeshë e ngjesh , Jemi etj., nëpërmjet zhanreve të ndryshme komikës, për të përballuar sa më lehtë realitetin tonë sa të rëndë po aq të vrazhdë politik, gjatë pandemisë e bëri Agon Myftari me video- clipet e tija kararakteristike të tipizuara nëpërmjet këtyre karaktereve të retushuara nëpërmjet filterëve të snapchat-it.
Protagonistët e Agonit, krijojnë komikën sa nga gjestikulacioni i fytyrës së përpunuar në “pasqyrat konkave dhe konvekse” sa nga fjalët që identifikojnë njeriun tonë margjinal, të frustruar, stresant , nostalgjik apo të harruar. Nëprëmjet rrëfimeve plot imagjinatë që luhatet nga arkaizmi, infantiliteti apo edhe nga snobizmi , personazhet “alla” Agon, shpërthejnë shtresat monotone të pandemisë dhe reflektojnë një art të ndjenjës së çliruar nga rrethanat, ku ka ra individi. Siç është shpreh Simon Critchley, “humori është një formë e antropologjisë kritike shoqërore, që e bën të njohurën të panjohur, e bën demitizimin ekzotik dhe ia kthen botën, mendjes se shëndoshë”. Andaj Përparimi- Perpi, nostalgjiku mitrovicas, e kthen situatën kur gjërat janë dukur normale nga këndvështrimi i një të riu apo atëherë kur miti për Trepçën ka thurrë krenarinë tonë. Kurse Astriti- emri tipik gjakovar, ruan stereotipin për gjakovarin e “mençur”, vizionar. Duke ditur se komedia e kakrakterit thekson mbistresin , shpërqëndrimin e personit, ndërsa komedia e situatës shpreh mbistresin, shpërqëndrimin e rrethanave, atëherë komedia e fjalëve përfshinë komedinë që shprehet me gjuhë dhe që krijohet nga gjuha. Tek videot-clipet e Agonit këto tipe të komedisë sikur bashkëdyzohen dhe i kemi në një vend, atë të karakterit dhe të fjalës të ndërlidhura më atë të situatës.

Personazhi i Besit nga Vranjevci, sa i traumatizuar dhe i margjinalizuar shpërfaqë arsenalin e fjalëve gjithashtu të harruara të një të folme arkaike si Qpllau, trumhaz, zding zding, fiiiing,. dumka dumka, shkoklu, ngërzhatë,zhagitje
etj. Kurse Sinani ferizajas, sikur nxirret nga nëntoka për të projektuar strategjitë konspirative. Motoja e tij “ Be m;boni njani, rren nuk kie” dhe shpalimi i dyshimeve të formës “, shtate kat nëntokë në Bondsteell bojnë eksperimente te uraniumit”, tipizon naivitetin e njeriut tonë dhe viktimizimin e tij injorues nga përfoljet së koti, mbi të cilat shpesh krijohet një diksurs konspirativ i cili prekë edhe analistët e studiove. Në këtë konteskt është i çmueshëm mendimi i Henri Bergsonit, kur ai flet për humorin që realizohet në gjuhën që krijohet komedia. “Në rast se gjuha është ajo që është komike, atëherë struktura dhe format e gjuhës që krijon komikën janë baza për realizimin e komedisë. Gjuha që krijon komiken është krijuar brenda kulturës së vet dhe shpesh është shumë e vështirë të tingëllon si qesharake jashtë saj, për apo në kulturat tjera”. Vërtetë nuk e di se si këto video-chlipe të Agonit do të tingëllonin në gjuhë të tjera, apo duhet të tërheqim paralelet se as komedia e zezë angleze shpesh nuk ngjallë të qeshurat tek ne. Dmth duhet kuptuar dhe pranuar se ekziston një humor etnik, i cili shtrihet në kuadër të hapësirë të caktuar kulturore.

Kështu që personazhi I Avdylit, sjell proverbat e Nastradinit, nëpërmjet simbolikave, të caktuara të ndërlidhuar me realitetin aktual politik, apo Blerimi pejan paradokset e sjelljes së politikaneve, interesat e ulta i sjell si një humor të mbështetur në përfoljet urbane.
Noli i Prishtinë mund të kundrohet si një snobist i rritur në Prishtinë, apo i dalur nga një TV studio, ku analistët krijojnë kakofoninë “ A u bo mirë që ra Qeveria. Jo nuk u bo mirë hiç, nashta edhe u bo”?!, Pastaj t’kallxon ç’ka osht Metropoli,politika e përditshme, mini-Shengeni etj.

Sipas Agon Myftarit këto video-klipe, kanë lindur rastësisht, si një art i mungesës, falë ndihmës së filterave në snapchat, dhe në fillim ka qenë synimi të jetë arti i një grupi të caktuar të miqëve të tij , por më vonë ka zgjeruar idenë. Agoni artin e tij e ka pa si art të terapisë, për kapërciminin e karantinës ku janë shpreh problemet ekonomike, sociale e politike.
“Janë si filter i politikës, si batuta, barcoleta spontane, jeta e personazheve si frymezim krijimi”, është shpreh, për media, regjisori, skenaristi dhe aktori Agon Myftaraj.
Është me peshë mendimi Critchley, kur thotë se “humori është, pra, ajo që na rikthen në vendin tonë, në një etos unik që kryesisht identifikohet me njerëz të caktuar me zakone dhe karakteristika të zakonshme. Sipas tij ” Kjo është arsyeja pse humori merret si një nga mënyrat e identifikimit me njerëzit tanë, por dhe me mënyrat e të dalluarit”.

Gjithsesi humori nuk është vetëm për të qeshur, ai kapërcen situatat e argëtimit dhe krijon reflektim më të thellë. Gjuha brenda humorit shpreh fuqinë e saj të të rrëfyerit. Personazhet e Agonit, prej etosit deri tek etnosi, na kanë sjelllë liri të veçantë gjatë kohës së pandemisë, por edhe preokupim kush jemi ne dhe si sillemi ne.
Është e njohur që në kohë pandemie William Shakespeare prodhoi disa nga veprat e tij më të mira, po ashtu Njutoni zbuloi gravitetin si dhe shkrimtari Giovanni Boccaccio shkroi dhe Decameron etj.
Për fatin tonë Agon Myftari, në këtë kohë pandemie solli ciklin e krijimeve të video-clipeve me disa karaktere duke sjellë vlera në humorin tonë shpesh të kontestuar për nga cilësia. /KultPlus.com

Një libër dygjuhësh me 23 reportazhe nga Kosova

–  Portreti i Kosovës, në këtë libër, del përtej slloganit politik të një diversiteti  multietnik, por del si një portret plot jetë diverzive nga aspekti soc-kulturor. Kjo lloj-llojshmëri nuk zhvillohet dhe kultivohet në serat e mentaliteteve arkaike, por merr jetë në margjinat e jetës së një Kosove sa tragjike po aq ringjallëse.

Afrim Demiri

Është ndjenjë e veçantë kur lexon diçka me vonesë, krahasuar me kohën kur është botuar.  Pse?!  Sepse nuk është thënë rastësisht, se kurrë nuk dihet se sa jetëra i ka  shkrimi  i botuar (apo i pa botuar). Është në natyrën e shkrimit ta gjen lexuesin e vet edhe atëherë kur mendohet se ai është tretë bashkë me kohën.  Kjo vlen më shumë kur kemi të bëjmë me shkrimin  e reportazhit gazetaresk, i cili po mbetet si zhanri më integrues dhe më shprehës i gazetarisë në përgjithësi. Në natyrën  e këtij zhanri është që ta ruan dhe kultivon fuqinë e shprehjes, të ndërlidhur me realitetet aktuale dhe historike të shikuara sa nga ballina e ngjarjeve, e sa nga sfondi i tyre. Këtë gjë pak a shumë  e përjetojmë  duke lexuar   23 reportazhe të autores Nerimane Kamberi- Haziri, të  botuara ndër vite në “Le Currier des Balkans”, kurse tash të rikthyera  tek ne, nëpërmjet një botimi  të veçantë dygjuhësh, shqip dhe frëngjisht, “Hotel Grandi dhe reportazhe të tjera”.  Para se gjithash duke e ditur formimin  e saj kulturor, të gërshetuar në mes botës frankofane dhe asaj shqiptare, prej reportazhi në reportazh kalova duke  u ndjerë si një turist në vendin tim, sepse penda e saj vrojtuese kishte sjellë aq shumë aspekte margjinale të jetës në Kosovë , sa shpesh të imponohej bindja se a kam jetuar gjatë këtyre ngjarjeve në Kosovë  si dhe  a po jetojë ende.

Të gjitha reportazhet e një kronike

Që nga reportazhi i parë  “Në autostradën e pushimeve”, e deri tek ai i fundit “Vera e diasporës”, të krijohej përshtypje se je duke e lexuar një kronikë të plotë për Kosovën, të futur në një periskop vrojtues përtej të dukshmes, reales dhe të dyshimtës. Fati i njeriut të Kosovës shikohet duke i thyer stereotipet e ndarjeve etnike dhe religjioze, po ashtu  duke  e kapërcyer  historinë bardh e zi, andaj përnjëherë portreti i Kosovës del përtej slloganit politik të një diversiteti  multietnik, por del si një portret plot jetë diverzive nga aspekti soc-kultruor. Kjo lloj-llojshmëri nuk zhvillohet dhe kultivohet në serat e mentaliteteve arkaike, por merr jetë në margjinat e jetës së një Kosovë sa tragjike po aq ringjallëse. Në këto reportazhe ndjehet pulsi  vrastar i dehumanizmit nga njëra anë por jehon edhe  fjala humane, në anën tjetër.

Edhe pse reportazhet janë paketuar nëpër kapituj si Kujtesa , Besimi, Bashkësitë, Lufta e paqja, Art dhe kulturë, Sport dhe identitet, si dhe Diaspora,  kjo gjë nuk hetohet gjatë leximit, dhe prej reportazhi në reportazh kalohet si nga  një shfaqje në tjetrën,  të cilat jepen gjatë një festivali. Madje kjo renditje e reportazheve ka bërë që të ngatërrohen vitet e ngjarjeve dhe shpesh kjo gjë ka shërbyer si një remineshencë e cila na kthen në kohët jo shumë të largëta.

Si një hark përmbyllës, i cili në esencë është edhe harku jetësor prej mërgimtareje e vet autores,  përshkon gjithë librin, fati i njeriut tonë të mërguar. Atmosfera e shkuarje ardhjeve është dhënë në mënyrë shumë spontane me anë të batutave të hareshme, po që shpesh tregojnë athëtinë e një kohe. Fati i diasporas sonë është përshkruar nëpërmjet tranzicionit, i cili ka sjellë edhe shumë ndryshime në perceptimin e dyanshëm, në mes atyre atje dhe neve këtu në Kosovë . Por ajo që nuk ka ndryshuar është se “secili prej tyre ka ndërtuar kullën e vet të Babellit” dhe se “Kosova mbetet vendi i kthimit”. Dualizmi i ndjek personazhet reale te reportazheve,  si fat i dyfishtë i jetës kudo, jo vetëm si realitet por shpesh edhe si përcaktim qoftë kulturor, identitar, ekonomik apo religjioz. Andaj brenda tyre e hasim edhe të robëruarin e djeshëm e të liruarin e sotëm , brenda një qenie e takojmë shqiptarin dhe kosovarin, katolikun dhe myslimanin,  të jetuarit e varfër dhe pasanikun e papërmbajtur, si dhe brenda një shkolle e hasim dy botëra të ndara atë shqiptare dhe serbe.  Këto fakte nuk jepen ngurtas, por me një stil të përballjes së detajeve me fatet globale, andaj kemi një  gërshetim të faktit informativ me atë që quhet mizaskenë teatrore.   Kjo ta fuqizon mendimin që reportazhi është ama e shkrimit gazetaresk, i cili i  ndërlidhë të gjitha me vijën e hollë të asaj që quhet njerëzore  duke  kapërcyer qasjen që të shihen si të ndara  historia , ekonomia, politika apo patologjitë e tjera shoqërore.

Muzeu I dhembjes

Duke lexuar një nga një reportazhet e heton se autorja sa të dërgon në zgafella të minatorëve të Trepçës sa ne stadiumin  e qytetit ku nuk luhen ndeshje futbolli, por mijëra fustane nusesh valëviten në kujtim të grave të dhunuara. Një surealizëm që pikon dhembje plotëson imazhet e Kosovës së lënduar. Tamam si një cicerone që fillon të flas posa ke shkelë derën e një muzeu, ashtu të duket se po dëgjon fjalët e autores, e cila me delikatesë hap derën e Muzeut të dhembjes së nënës  Ferdonije Çerkezit, të cilës ia kanë vrarë forcat serbe burrin dhe katër djemtë e saj. Prej fjalës në fjalë vijëzohet portreti i kësaj nëne plot dhembje, kthimi i shtëpisë në Muze, jepet me përshkrime deri në detaje. Ky  Muze është akuzë e përhershme për vrasësit. Aty janë fustanet i nuseve dhe kostumet  e djemve të saj të përjetësuara, në pritje të përhershme. Aty është djepi i cili është dashtë t’i përkundër foshnjat që nuk i priti Ferdonija, që  ta bëjnë gjyshe.

Nga një muze i dhembjes në Gjakovë, autorja sjell pamje të Kosovës si një muze i hapur i një të kaluar të përgjakshme, por edhe një tashme plot tensione ku shpesh dhuna i ka parapri dhunës. Mirëpo në reportazhet e Nerimanes ato dalin në shesh si të dyzuara kur pikërisht në reportazhin për 8 marsin duhet flitet për gratë e dhunuara gjatë luftës si dhe për të zhdukurit. Viktimizimi si vazhdim i mentalitetit patriarkal del në pah edhe kur flitet për gratë e dhunuara mbi të cilat përveç fatkeqësisë ka ra edhe heshtja dhe  shpesh anatemimi. Në reportazhin “8 Marsi me një shije të hidhur”, viti 2012, flet pikërisht një nga të dhunuarat, nga forcat serbe në luftë.

Në ikje nga dhuna shpesh krijohen disa realitete në skaje të shoqërisë, aty ku në fillim nuk dëgjohen e më pas marrin jehonë. Janë elemente të një subculture që sikur u bjen defave të shkyer, por që më vonë e shohim se jehona e tyre dëgjohet larg. Nga ky rrafsh kanë filluar të organizohen festivalet si ai “DokuFest”, apo “Anibar, por pastaj janë shndërruar në  manifestime ndërkombëtare. Në reportazhet e Nerimanës cilido lexues qoftë i huaj apo vendas, indirekt bëhet pjesëmarrës i këtyre festivaleve .

“Një mbrëmje e ftohtë në brigjet e lumit Ibër”,viti 2013, është një reportazh, tjetër, brenda së cilit gjendet  një mini-Ballkan. Aty flasin krijuesit shqiptarë Bekim Lumi, Xhevdet Bajraj, Luljeta Leshanaku, kroatja Mima Simiq, serbët  Vladimir Arsenijeviq dhe Miki Manjolloviq, apo boshnjaku Bekim Serjanoviq,etj.,  të gjithë në kuadër të Festivalit Polip, të organizuar nga Jeton Neziri, pa i pyetur liderët politikë.  

Dhe autorja na e sjell citatin e Manjolloviqit se “politika fillon aty ku mbaron loja e skenës”, sikur një parantezë të analizës se çfarë ka ngjarë në Ballkanin tonë.

Kafeteritë e Prishtinës, përballë Hotel Grandit   

Një sharmë tjetër i librit vjen nëpërmjet të atmosferës së kafeterive në Prishtinë, qoftë  kur përshkruhen  ditët e rëndomta prishtinase apo edhe Dita e Pavarësisë së shtetit të ri me monumentin e NWBORN-it. Edhe pse librin e ka emërtuar “Hotel Grandi…”, autorja këtij hoteli të nostalgjisë komuniste ia venë përballë kafeteritë e reja, të cilat disa (Papillon dhe Hani I 2 Robertëve, Te Martini) kanë fillue punën para luftës dhe bartin një histori në vete, si dhe ato të rejat që shënojnë elemente të një subkulture si “Dit’ e nat’”, etj.. Kjo përballje nuk është e rastësishme dhe vetëm figurative. Ajo shënon përballjen e kohëve. Në Grand Hotel parakalojnë emrat si Tito, Rugova apo Arkan , kurse në kafeteritë prishtinase është zhvilluar kultura joformale dhe ka krijuar emrat e rinj qoftë të artit të pop muzikës etj. Prej “Kafeve të vogla” e deri të “Soma” ipet ritmi dhe dinamika e jetës së re në Kosovën e re. Prej parakalimeve të protestave e demostratave e deri tek organizimet e party-ve të natës, formohet mozaiku i lirisë urbane. Rrëfimet plot ankth nga Grand Hoteli mbesin vetëm si artefakte të padëshirueshme.

Ruajtja e trashëgimisë paraqitet si një sfidë e tranzicionit të egër. Ndryshimet në Prishtinë janë paraqitë më gjithë ankthet tjera shoqërore që nga eksodi i të rinjve, izolimi paperspektiva etj. Nerimane Kamberi-Haziri  ka sjellë një letërnjoftim të diversitetit në Kosovë, shpesh duke e shikuar nga një kënd i zhvillimit të subkulturës, mbase pa e ditur se po e krijon një guidë të rrallë të panjohur deri më tash.

 Shpesh gjatë leximit kam menduar, se si iu është dukur lexuesit francez, kur i ka lexuar një nga një gjatë botimeve këto reportazhe me aq shumë elemente dhe dinamikë dhe si do të duket tash kur ato janë paluar në një libër. Mua po më vjen mirë që ata kanë qenë lexues para meje të këtyre reportazheve. / KultPlus.com