Akademia e Shkencave e Shqipërisë, në nderim të 85-vjetorit të akademikut Ismail Kadare, do të organizojë një veprimtari shkencore me temën “Ismail Kadare, shkrimtar shqiptar në letërsinë botërore”, përcjellë KultPlus.
Gjatë kësaj veprimtarie do të prezantohen disa kumtesa dhe pas kumtesave, Akademia ka bërë me dije se do të jepet edhe njoftimi për rikandidimin e shkrimtarit Ismail Kadare për çmimin Nobel në Letërsi nga kryetari i Akademisë së Shkencave, akad. Skënder Gjinushi.
Veprimtaria do të mbahet më 28 janar 2021, ora 12.00, në Akademinë e Shkencave, në sallën “Akademikët”. / KultPlus.com
TO GO WITH STORY BY LAURENT LOZANO
Albanian novelist Ismail Kadare gestures during an interview with AFP on February 8, 2015 in Jerusalem. Born in 1936 in the Albanian mountain town of Girokaster, Kadare has won a number of prestigious prizes including the first international Man Booker Prize in 2005. AFP PHOTO/ GALI TIBBON
Laureatët e Çmimit Nobel për vitin 2020 do të nderohen në mungesë më 10 dhjetor, përmes disa ceremonive që këtë vit organizohen ndryshe për shkak të pandemisë së koronavirusit.
Përhapja e këtij virusi ka shtyrë zyrtarët e Nobelit që të anulojnë festat vjetore në Oslo, ku prezantohet Çmimi vjetor i Nobelit dhe në Stokholm ku ndahen çmimet për mjekësi, fizikë, kimi, letërsi dhe ekonomi.
Organizata Botërore për Ushqim pritet të pranojë Çmimin Nobel për Paqe në një ceremoni në Romë.
Kjo agjenci e Kombeve të Bashkuara është shpërblyer nga Komiteti Norvegjez i Nobelit për “përpjekjet për të parandaluar shfrytëzimin e urisë si armë për luftë dhe konflikt”.
Në Oslo, kryeqytetin e Norvegjisë, udhëheqësja e Komitetit Norvegjez të Nobelit, Berit Reiss-Andersen, do të mbajë një fjalim online nga Instituti i Nobelit.
Më vonë gjatë ditës, në kryeqytetin suedez, do të transmetohet një ceremoni përmes televizionit, në të cilën do të publikohen disa klipe që shfaqin laureatët duke pranuar çmimet nëpër vendlindjet e tyre.
Kjo është hera e parë nga Lufta e Dytë Botërore që anulohen festimet në Stokholm.
Përndryshe, fituesit e çmimeve Nobel janë bërë publikë në muajin tetor.
Çmimet tradicionalisht prezantohen më 10 dhjetor, përvjetorin e vdekjes së themeluesit të këtij çmimi, Alfred Nobel.
Nobel, shkencëtar suedez dhe filantrop ka vdekur më 1896./REL / KultPlus.com
Sot jepet Çmimi Nobel për Letërsi- dinamiti kulturor
Sot sytë e botës së kulturës dhe të artit, drejtohen kah kryeqyteti suedez, Stockholmi, ku jepet Çmimin Nobel për Letërsi.
“Çmimi Nobel për Letërsi, është dinamit kulturore”, shkroi Per Wästberg, shkrimtar dhe anëtar i Akademisë Suedeze, në një shkrim autorial të botuar para disa viteve në njërën nga gazetat më të mëdha suedeze, Svenska Dagbladet.
Ky Çmim, me historinë e tij të lavdishme i ka dhënë shtytje dhe nxitje të pamatshme fuqisë së artit, duke e bërë atë më të rrokshëm anë e kënd botës. Më të shpejtë dhe më të qarkullueshme. Ka mundësuar që bota të njihet më mirë me vlerat e kombeve dhe të gjuhëve tjera.
“Përjetësi është fjala”, pati thënë Nathan Söderblom kur vdiq Alfred Nobel. Me çmimin e krijuar për letërsi, shpikësi i dinamitit i dha përjetësisë së fjalës një format universal: krijoi kulturën e nobelit.
Shkencëtari që themeloi këtë çmim, e dinte se gjuha është pushtet sa një mijë ushtri, prandaj i kushtoi një vëmendje të veçantë pushtetit të artit, letërsisë.
Letërsia vazhdon të ushtrojë ndikim te njeriu. Ajo vazhdon të nxitë emancipimin njerëzor. Ajo vazhdon të thyej tabu dhe të hapë horizonte të reja. Ajo vazhdon t’i ndihmojë njerëzit që t’i zhvillojnë aftësitë e tyre për t’i artikuluar mendimet më bukur dhe më qartë. Ajo vazhdon të hulumtojë ekzistencën njerëzore, në thellësi dhe lartësi. Ajo vazhdon të jetë përjetësia më e bukur e njerëzimit.
Shkëlqimi universal i fuqisë së fjalës së shkruar dhe i njohjes së përbotshme, me Çmimin Nobel për Letërsi, ka marrë shtrije thirrje planetare dhe një dimension të jashtëzakonshëm. Pa dyshim, nëse e marrim dhe e analizojmë historinë e këtij çmimi, emrat që e kanë fituar atë, afirmimin që iu ka bërë shumë veprave dhe autorëve, shohim se ndikimi i tij është i pakrahasueshëm.
Letërsisë shqipe i mungon Çmimi Nobel për Letërsi, ndonëse autori ynë i madh Ismail Kadare i ka dhënë artit shqiptar nder e dinjitet ndërkombëtar, duke e bërë pjesë të kulturës së përbotshme.
E di se është klishe të përsëritet, por dua ta ripohoj: Ismail Kadare është nga autorët ma të mirë planetar, dhe si i tillë, pa kurrfarë dyshimi, ai e meriton Çmimin Nobel.
Ka kohë që thuhet e shkruhet se vepra e tij letrare nuk ka nevojë të certifikohet, sepse është certifikuar, pranuar dhe vlerësuar universalisht. Ky mendim tanimë është i pranuar si i mirëqenë gjithandej në rrehet letrare e kulturore të përbotshme. Romanet e tij lexohen me ëndje, studiohet me përkushtim dhe admirohet në gjithë planetin.
Letërsia shqipe ka nevojë për dinamitin kulturor që e dhuron Nobeli. Për të, ka nevojë gjuha shqipe dhe kombi shqiptar, që të hyjnë në vallen e popujve që kanë fituar nobelin e letërsisë. Kjo s’është pak, përkundrazi, kjo është shenjë kulture, dëshmi e lartësisë dhe e vlerës.
Për këtë çmim, më shumë ka nevojë gjuha dhe kultura shqiptare, sesa vetë Kadareja. Për faktin e thjeshtë se vepra e tij ka prekur majat e kulturës botërore dhe jeton në ato lartësi.
“Kadare është luani i letërsisë shqipe, me një reputacion ndërkombëtar”- shkruan Rita Tornborg, shkrimtare dhe kritike suedeze, në një recension për romanin “Lulet e ftohta te marsit.” Po, Kadareja është luan i letërsisë shqipe dhe meriton këtë çmim. Jo për asgjë tjetër, por pse shkruan letërsi të bukur, magjepse, letërsi që joshë mijëra lexues anë e kënd botës. Dhe unë lutem që sot, kur të hapet dera e Komitetit të Nobelit, aty të kumbon emri i Ismail Kadaresë. / KultPlus.com
Para diskutimeve për drejtësinë gjinore dhe diversitetin, pritet që edhe nga Fondacioni që jep Çmimin Nobel të bëhet më shumë. Deri tani janë nderuar me çmimin “burra të moshuar, të bardhë”. A do ketë ndryshime në 2020?
Çmimet Nobel kanë mbështetur shumë gjëra, por jo diversitetin dhe drejtësinë gjinore. Duke filluar nga viti 1901 janë nderuar me Çmimin Nobel krah 25 organizatave 923 shkencëtarë, shkrimtarë dhe “nxitës paqeje”. Por, jo vetëm në fushën e shkencave natyrore, fituesi tipik i Çmimit Nobel është burrë, i moshuar dhe i bardhë.
Pothuajse të gjitha çmimet janë dhënë në Europë ose SHBA. Japonia ka marrë vetëm 28, Australia 14, India 12, Afrika e Jugut 11 dhe Kina duhet të kënaqet me 8 çmimet që ka marrë. Përjashtime nuk ka as në fushën e shkencave.
Ndryshime të mëdha kryesisht në çmimet e dhëna në shkencë
Mosrespektimi i ndryshimeve gjinore shihet kryesisht në çmimet e dhëna në shkencë, të cilat zakonisht janë dhënë për burra të moshuar, duke argumentuar se shkenca është tradicionalisht një fushë që dominohet nga burrat dhe se shpesh janë dhënë çmime për zbulimet shkencore të bëra shumë vite më parë.
Gratë nderohen më rrallë – Çmimin Nobel në fushën e ekonomisë e mori vitin e kaluar ekonomistja franceze Esther Duflo
Mes gjithë atyre që kanë marrë Çmimin Nobel ka 54 gra, shifër që nuk zë as 6 përqind të numrit të përgjithshëm. Prej tyre Marie Curie ka marrë dy herë çmimin, më 1903 në fizikë dhe tetë vjet më vonë në fushën e kimisë. Gjithsej 12 Çmime Nobel dhënë në fushën e mjekësisë i janë dhënë grave. 5 në fushën e kimisë dhe 3 në fushën e fizikës kanë qenë po ashtu gra. Kurse 17 çmime dhënë në fushën e letërsisë dhe paqes, janë dhënë për gra. Për shembull, vitin e kaluar Çmimin Nobel në letërsi e mori shkrimtarja polake Olga Tokarczuk. Po ashtu Çmimin Nobel në fushën e ekonomisë e mori vitin e kaluar ekonomistja franceze Esther Duflo. Pra në vitin 2019, mes 15 të vlerësuarve me Çmimin Nobel vetëm 2 ishin gra.
Marrës të diskutueshëm çmimi
Çmimi Nobel konsiderohet deri në ditët e sotme si vlerësimi më i lartë që jepet në disiplinat e caktuara, megjithëse sidomos vitin e kaluar pati vendime që u diskutuan shumë dhe pati skandale. Çmimi është krijuar nga Alfred Nobel, i cili e vuri pasurinë me lëndët eksplozive. Shumë të diskutueshme kanë qënë dhënia e Çmimit Nobel për Barack Obamën, i cili e fitoi çmimin kur nuk kishte mbushur ende nëntë muaj në post, ose për udhëheqësin e palestinezëve Jasir Arafat, ose për “Projektin e paqes”, Bashkimin Europian. Kurse Mahatma Gandhi, figura symbol për luftën e padhunshme kundër padrejtësive dhe shtypjes, nuk e mori kurrë Çmimin Nobel, megjithëse mori shumë çmime të tjera.
Të diskutueshme kanë qenë edhe dhënia e Çmimit Nobël në letërsi, finlandezit Eemil Sillanpää, i cili nuk njihet dhe lexohet prej kurrkujt, Edmund Martinsonit, i cili duke qenë anëtar i Akademisë së Nobelit ia dha çmimin vetes si të thuash, dhe pak kohë pas marrjes së çmimit vrau veten. Ose dhënia e çmimit vitin e kaluar austriakut Peter Handke, i cili sipas mendimit të kritikëve ka banalizuar ose mohuar krimet e luftës të bëra nga serbët në luftën e Jugosllavisë.
Në shkencat natyrore ka më pak persona të diskutueshëm që marrin çmimin, kjo sigurisht edhe sepse lënda është shpesh komplekse. Megjithatë, në vitin 1926 Çmimin Nobel për mjekësinë e mori patologu danez Johannes Grib Fibiger, për zbulimin e një krimbi që shkaktonte kancer në stomak, zbulim që më vonë doli se ishte i gabuar. Kanadezi John Macleod mori në vitin 1923 çmimin e famshëm, megjithëse kishte shkuar me pushime duke qenë i punësuar nga Instituti i tij, që bëri zbulimin e insulinës. Në vitin 2002, Çmimin Nobel në kimi e mori japonezi Koichi Tanaka për zhvillimin e një procesi lazeri, të cilin e përdor vetëm ai vetë.
Më shumë çmime për gratë më 2020?
Shpesh grate janë vënë në hije të burrave sidomos në fushën e shkencave. Edhe studiuese që kanë dhënë kontribut të konsiderueshëm në fushat kërkimore për të cilat është dhënë Çmimi Nobel, nuk janë vlerësuar.
Mes tyre bëjnë pjesë sigurisht Lise Meitner (zbuluesja e çlirimit të energjisë gjatë shpërthimit bërthamor), Jocelyn Bell Burnell (zbuluesja e yjeve neutron rrotulluese – pulsare) ose austronomja Vera Rubin, e cila zbuloi në vitet 1970-të dëshminë e parë bindëse për ekzistencën e materies së errët. Në vend të saj, për këtë temë u vlerësuan vitin e kaluar tre astro-fizikantë burra.
Studiuese të rëndësishme në vend të kuotës së grave
Në kohërat që diskutohet shumë drejtësia gjinore dhe diversiteti, nga Fondacioni Nobel pritet më shumë këtë vit. Në shkencat natyrore janë bërë vitet e fundit ndryshime sa i përket strukturës dhe ka shumë kandidate që e meritojnë një Çmim të tillë. Që prej vitit 2012, si kandidate për të marrë çmimin konsiderohen zbulueset e gërshërës gjenetike Crispr CAS9, një procesi të ri për ndryshimin gjenetik të AND, Emmanuelle Charpentier dhe Jennifer Doudna./DW/ KultPlus.com
Çmimi Nobel për Mjekësi 2020 iu dha sot britanikut Michael Houghton dhe amerikanëve Harvey Alter dhe Charles Rice. Juria vlerësoi punën e tyre për zbulimin e virusit të hepatiti C, transmeton KultPlus.
”Kjo treshe po nderohet për kontributin e tyre vendimtar në luftën kundër hepatitit, një problem i madh global shëndetësor që shkakton cirrozë dhe kancer të mëlçisë në të gjithë botën”, tha juria e Nobelit në njoftim.
Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se rreth 70 milionë infeksione të hepatitit C shkaktojnë 400 000 vdekje çdo vit.
”Në fund të viteve ’70, Harvey Alter kishte identifikuar se një kontaminim misterioz i hepatitit ndodhi gjatë transfuzioneve kur nuk ishte as hepatiti A dhe as hepatiti B”, shpjegon tutje juria.
Vite më vonë, në 1989, Michael Houghton dhe ekipi i tij meritojnë zbulimin e sekuencës gjenetike të virusit.
Sa për Charles Rice, ai zbërtheu për shumë vite mënyrën në të cilën replikoi virusi, punë që çoi në shfaqjen e një trajtimi të ri revolucionar në fund të viteve 2010.
”Puna e tyre është një arritje historike në luftën tonë të vazhdueshme kundër infeksioneve virale”, vuri në dukje Gunilla Karlsson Hedestam, anëtare e Asamblesë Nobel që dha çmimin. / KultPlus.com
Tre shkencëtarët që kanë zbuluar virusin Hepatit C e kanë fituar Çmimin Nobel për Mjekësi.
Fituesit janë britaniku Michael Houghton dhe amerikanët Harvey Alter e Charles Rice, shkruan BBC.
Komiteti i Çmimit Nobel ka thënë se zbulimet e tyre përfundimisht “kanë shpëtuar miliona jetë”.
Virusi është shkaktar i zakonshëm i kancerit të mëlçisë dhe arsye kryesore pse njerëzve u nevojitet transplanti i mëlçisë.
Në vitet 1960-ta, kishte shqetësim të madh se njerëzit që po marrin transfuzion të gjakut të dhuruar, po marrin hepatit kronik nga një sëmundje misterioze e panjohur.
Komiteti i Çmimit Nobel ka thënë se transfuzioni i gjakut në atë kohë ishte si “ruletë ruse”.
Mirëpo kontrollime shumë më të ndjeshme të gjakut nënkuptojnë se rastet tash janë eliminuar në shumë pjesë të botës, dhe ilaçe efikase anti-virale po ashtu janë zhvilluar.
“Për herë të parë në histori, sëmundja tash mund të shërohet, duke rritur shpresat që të eliminohet virusi Hepatit C nga bota”, është thënë nga komiteti.
Mirëpo, virusi ende infekton 70 milionë njerëz në vit dhe shkaktun vdekjen e rreth 400 mijë. / KultPlus.com
FIZIKË – e martë 6 tetor, 11:45 The Royal Swedish Academy of Sciences (Kungl. Vetenskapsakademien, KVA), Sessionssalen, Lilla Frescativägen 4A, Stockholm www.kva.se/pressroom [email protected]
KIMI – e mërkurë 7 tetor, 11:45 The Royal Swedish Academy of Sciences, Sessionssalen, Lilla Frescativägen 4A, Stockholm www.kva.se/pressroom [email protected]
PAQE – e premte, 9 tetor, 11:00 The Norwegian Nobel Committee, The Norwegian Nobel Institute (Norska Nobelinstitutet), Store Sal, Henrik Ibsens gate 51, Oslo https://www.nobelpeaceprize.org [email protected]
ÇMIMI SVERIGES RIKSBANK NË SHKENCA EKONOMIKE NË KUJTIM TË ALFRED NOBEL – e hënë, 12 tetor, 11:45 The Royal Swedish Academy of Sciences, Sessionssalen, Lilla Frescativägen 4A, Stockholm. / KultPlus.com
Pak ditë më parë doli nga shtypi libri më i ri i shkrimtarit dhe historianit, Jusuf Buxhovi, ‘Dardania, Antika, Mesjeta’, shkruan KultPlus.
Libri është nën botimin e shtëpive botuese ‘Faik Konica në Prishtinë dhe ‘Jalifat Publishing’ në Huston të Amerikës. Ndërkaq, në libër trajtohen çështje të historiografisë së Dardanisë dhe antikitetit deri në mesjetë.
Sot në ambient të hapur e duke iu përshtatur kushteve pandemike, Buxhovi promovoi librin e tij në qytetin e Gjakovës.
I pranishëm ishte edhe Ruzhdi Sefa, Kryetari i Shoqatës së Intelektualëve ‘Jakova’, i cili e përgëzoi Buxhovin për librin në emër të tij dhe të shoqatës. ”Jusufi gjithmonë duket se është i qetë, por në fakt është një vullkan i cili herë pas here shpërthen me vepra të reja, të cilat ndoshta gjatë leximit janë të shkruara me një gjuhë të kapshme e të thjeshtë por që kanë një porosi shumë të thellë”, u shpreh tutje Sefa.
Fjalën sigurisht se e mori edhe Buxhovi i cili patjetër se falenderoi të pranishmit dhe botuesit për punën e palodhshme drejt botimit të kësaj vepre.
”Gjakova është njëri prej shembujve më të mirë të ndërtimit apo degradimit të një cështjeje të tillë. Ndërtimi i saj ekziston edhe si koncept politik e historik, kulturor që për fat të keq ka fillu të degradohet dhe barra bie mbi ne. Gjakova i ka të gjitha kushtet edhe në aspketin kulturor, veçmas historik që t’ia kthej trungut shqiptar vitalitetin e shkallmuar qëllimisht nga klasa e papërgjeshme politike këto 20 vjetët e fundit’‘, deklaroi Buxhovi.
Për të përfaqësuar shtëpinë botuese nga Huston i Amerikës, ‘Jalifat Publishing’, ishte Ramiz Tafilaj, i cili poashtu deklaroi se shumë shpejt librin e Buxhovit do ta propozojnë për çmimin Nobel. / KultPlus.com
Çmimi Nobel për Letërsi mbetet kulmi i suksesit për shkrimtarët. Përderisa shumica shpërblehen me këtë çmim në një moshë të shtyer, Rudyard Kipling mbetet laureati më i ri, i cili në moshën 41 vjeçare e rrëmbeu atë, shkruan KultPlus.
Kipling në vitin 1907 fitoi Çmimin Nobel për Letërsi me librin e tij ‘The Jungle Book’.
Ai ka lindur më 30 dhjetor 1865, në Mumbai të Indisë dhe vdiq më 18 janar 1936 në Londër të Anglisë.
Shkrimtari, poeti dhe romancieri anglez i tregimeve të shkurtra kryesisht kujtohet për festimin e tij të imperializmit britanik, përrallat dhe poezitë e tij për ushtarët britanikë në Indi dhe përrallat e tij për fëmijë.
Poezia e tij më e njohur është ’’IF” ose “Në mundësh”.
KultPlus ua sjell këtë poezi me përkthim nga Robert Shvarc:
Në mundsh ta ruash arsyen, kur bota humbet fillin e fajin ty ta hedh dhe vetes t’i besosh, sa herë tek ti dyshojnë e s’të përfillin por edhe dyshimet drejt t’i gjykosh… Në mundsh të rrish në pritje, nga pritja pa u lodhur, e, kur t’urrejnë, urrejtje mos t’ushqesh, madje, ndaj shpifjeve të rrish pa folur, me thjeshtësi, me to pa rënë ndesh… Në mundsh t’mendosh, por jo gjer në shkatrrim, të ëndërrosh, por jo si rob ëndërrimesh, dhe t’i trajtosh njëlloj e pa dallim ngadhnjim e shpartallim burim mashtrimesh…
Në durofsh dot thëniet e tua të drejta në kurthe për trutharët, kopuket që t’i kthejnë, t’i shohësh të thyera gjërat më të shtrenjta e prapë t’i ndërtosh me vegla që nuk vlejnë…
Në mundsh fitoret që ke korrur t’i flijosh si në kumar, në një të vetme lojë, të rrezikosh, të humbasësh e prapë t’ia fillosh, dhe humbjen kurrë të mos e zesh në gojë… Në i detyrofsh dot muskul, nerv e puls e zemër të të shërbejnë edhe kur gjithçka duket e kotë, e të qëndrosh kur s’ke asgjë më veç vullnetit, që vetëm fjalën “Qëndro!” gjithmonë të thonë…
Në mundsh të flasësh me maskarenj, por nderin tënd ta ruash e t’ecësh përkrah mbretit pa krenari që të verbon… Nëse armiku apo miku s’të bëjnë dot të vuash, dhe gjithkend e çmon, por veç sa meriton… Në mundsh t’i mbushësh ti minutat aq të rënda me vepra që peshojnë dije dhe mos kij asnjë dyshim, se jotja do të jetë Bota, me ç’ka brenda, dhe NJERI do të jesh, o biri im! / KultPlus.com
Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf është fituese e Çmimit Nobel për Letërsi në vitin 1909, njëherit femra e parë që fiton këtë çmim për punën e vet letrare. Në vitin 1914 bëhet anëtarja e parë e akademisë Suedeze, trupë e cila e ndanë shpërblimin e përmendur.
Kjo është fjala e saj e plotë:
Lartmadhëri!
Të nderuar zotërinj dhe zonja!
Para disa vitesh po udhëtoja me tren për në Stokholm. Sa kishte rënë nata. Jashtë ishte errësirë dhe brenda në kupé ishte edhe më errët. Bashkudhëtarët e mi po dremitnin secili në këndin e vet dhe unë e heshtur dëgjoja zhurmën e trenit që lëvizte nëpër binarë.
Ulur në tren po mendoja për të gjitha ato udhëtime që kisha bërë për në Stokholm. Më së shpeshti kisha udhëtuar për diçka të vështirë. Kisha udhëtuar aty për ta marr diplomën, pastaj kisha udhëtuar me dorëshkrimet e mia për të gjetur ndonjë botues, kurse tani po udhëtoja për ta marr çmimin Nobel. Nuk mendoja se edhe ky udhëtim tani nuk do të ishte i vështirë.
Gjatë tërë vjeshtës unë kisha bërë jetën në shtëpinë time të vjetër në Värmland, në vetmi të plotë, kurse tani duhej të shfaqesha në mesin e shumë njerëzve. Më dukej sikur aty në vetmi isha bërë e ndrojtur ndaj jetës dhe lëvizjeve, shqetësohesha vetëm nga mendimi se sërish më duhet të shfaqem jashtë me të tjerët. Por, në esencë, kjo ishte një ndjenjë e mrekullueshme gëzimi që më ishte dhënë çmimi dhe kërkoja që ta flakja shqetësimin duke menduar për ata që do të gëzoheshin shumë për gëzimin tim. Ndër ta ishin shumë miq të mi të vjetër, ishin vëllezërit dhe motrat dhe, para së gjithash, nëna ime plakë që qëndronte në shtëpi dhe gëzohej që arriti ta përjetonte këtë ngjarje të madhe.
Menjëherë mendja më shkoi te babai, ndjeva një mungesë të madhe për të, se nuk ishte më në jetë që të mund t’i tregoja se kam fituar Çmimin Nobel. E dija se askush nuk do të gëzohej më shumë se ai. Asnjëherë nuk kam takuar dikë që të ketë treguar një dashuri dhe kujdes më të madh për letërsinë dhe shkrimtarët, dhe nëse ai tani do ta dinte se Akademia Suedeze më ka ndarë këtë çmim të lartë letrar… Ndjeva një dhembje të madhe që nuk mund t’i tregoja për këtë gjë.
Secili që udhëton me tren sonte në errësirë, e di që ndonjëherë vagonët për disa çaste lëvizin përpara çuditërisht qetë dhe pa lëkundje. Zhurma dhe tingujt ndalen dhe buçima e vazhdueshme shndërrohet në një muzikë të qetë e të njëtrajtshme. Duket sikur vagonët e trenit nuk po shkonin mbi shina dhe binarë, por lëviznin lart drejt qiellit. Mu kur dëshiroja ta takoja babanë, ndodhi diçka në atë rrugëtim.
Treni filloi të nxitonte përpara qetë dhe lehtë, sa mendova se ishte e pamundur të ishte akoma në tokë. Dhe mendimet e mia filluan të loznin: “Imagjino sikur të udhëtoja tani për te babai im në qiell. Kam dëgjuar se kjo u ka ndodhur të tjerëve. Pse të mos më ndodhte edhe mua?”
Treni vazhdonte përpara pa zhurmë, në heshtje. Ndonëse shkonte me shpejtësi, kishte edhe shumë për të kaluar derisa ta arrinte cakun. Në këtë kohë dhe udhëtim, mendimet e mia arritën atje para tij.
“Tani kur do ta takoj babanë”, mendoja unë, ai me siguri rri ulur në një karrige luhatëse në një verandë dhe ka para një kopsht të ndritshëm, plot me lule dhe zogj dhe, natyrisht, është duke lexuar përrallën e Fritjofsit. Dhe kur të më shohë mua, babi e lë librin mënjanë, i vë syzet në ballë, ngrihet dhe vjen drejt meje. Pastaj më thotë “mirëdita” dhe “mirë se erdhe” dhe “Athu a je ti duke kaluar këndej” dhe “Si je çupëza ime”, krejt sikur atëherë.
Vetëm kur u drejtua mirë në ulësen që luhatej, ai filloi të mendonte pse e kam kërkuar. “Mos ka ndodhur gjë andej nga shtëpia”, më pyeti papritmas.
“Jo, baba, gjithçka është në rregull”. Dhe unë përpiqem t’ia jap lajmin, por pastaj dëshiroj qe të pres pakëz, prandaj i bie paksa tërthorazi. “Kam ardhur këtu vetëm të të lus për një këshillë të mirë”, i them dhe dukem e brengosur. “Kam hyrë në borxhe të shumta”.
“Kam frikë se nuk do të marrësh shumë ndihmë nga unë për këtë gjë”, thotë babai. “Mund të thuhet për këtë vend sikur për kopshtet e Värmlandit, që këtu ka gjithçka përveç parave”.
“Por nuk jam zhytur në borxhe për para” i them unë.
“Edhe më keq, pra”, thotë babai. “M’i trego të gjitha tani, prej fillimit, çupëza ime!”
“S’ka gjë që s’më ndihmon”, them unë, “ngaqë është faji yt që nga fillimi. A të kujtohet se si uleshe zakonisht pranë klaviaturës dhe këndoje për ne fëmijët Bellmanin, dhe a të kujtohet kur na nxisje t’i lexoje Tegnérin, Runebergun dhe Andersenin disa herë gjatë një dimri? Në këtë mënyrë unë u futa në borxhin e parë. Baba, si do të mund t’ i shpërblej ata, se ata më mësuan që t’i doja përrallat dhe heroizmat, atdheun dhe jetën njerëzore me tërë madhështinë e tyre, por edhe me tërë dobësitë e tyre”.
Kur e them këtë, babai drejtohet në karrigen lëkundëse dhe i qeshin sytë. “Gëzohem që të kam futur në këtë borxh” thotë ai.
“Po, ke të drejtë, baba” them unë, “por duhet ta dish se kjo nuk merr fund me kaq. Duhet ta dish se unë kam një mori borxhesh të tilla. Mos i harro të gjithë ata kavalierët e varfër dhe të pastrehë që zakonisht silleshin rreth Värmlandit, në kohën e rinisë tënde, që luanin dhe këndonin balada. Atyre u kam borxh për aventurat e çmendura, qeshjet dhe shakatë e pafundme. Dhe, mos harro, të gjithë ata të moshuar që qëndronin nëpër kasollet e tyre të vogla e gri në cep të pyllit dhe kanë treguar rrëfime për divat dhe ograt! Janë, pra, ata që më kanë mësuar sesi poezia mund të shtrihet përtej bjeshkëve të thepisura dhe pyjeve të errëta. Po ashtu, baba, mos harro gjithë ata murgj dhe murgesha të zbehtë dhe syhapur që kanë qëndruar nëpër manastire të errëta dhe kanë parë hije dhe dëgjuar zëra. Atyre u kam borxh për huazimet e thesarit të madh të legjendave që ata kanë mbledhur. Mos harro as bujqit që shkuan në Jerusalem! A nuk u kam shumë borxh atyre ngaqë më kanë dhënë një guxim të madh për të shkruar? Dhe, baba, nuk janë vetëm njerëzit të cilëve u kam borxh, por edhe krejt shtazëve në tokë dhe zogjve në qiell, luleve dhe pemëve, të gjithë së bashku më kanë rrëfyer fshehtësitë e tyre”.
Babai vetëm pohon me kokë dhe buzëqesh derisa i them këto dhe nuk duket fare i brengosur. “Duhet ta kuptosh, baba, se ky është një borxh i madh” them unë dhe bëhem gjithnjë e më serioze.
“Në tokë askush nuk di se si të lahet borxhi. Prandaj mendova se ju këtu në qiell e dini këtë”.
“Po, me siguri edhe e dimë këtë”, thotë babai dhe e merr këtë me lehtësi ashtu si e kishte zakon. “Do të të japim këshilla për brengat tua. Mos ki frikë, fëmijë!”
“Po, por, baba, kjo nuk është e mjaftueshme” i them. “Unë u kam borxh të gjithëve, atyre që kanë lartësuar gjuhën, që kanë farkuar dhe formësuar veglat e mira dhe më kanë mësuar t’i përdor ato. A nuk u kam borxh të gjithë atyre që kanë shkruar dhe krijuar para meje, që e kanë shndërruar në art të bukur rrëfimin e fateve njerëzore, që më kanë frymëzuar dhe m’i kanë çelur rrugët? A nuk u kam borxh të shumëfishtë atyre që në rininë e hershme më kanë përvetësuar me poezinë: norvegjezët dhe rusët e mëdhenj?
A nuk jam në borxhe, ngaqë pata mundësinë të jetoja në një kohë, kur letërsia e vendit tim kishte arritur lulëzimin më të madh, se pata mundësinë ta njoh princin prej mermeri të Rydbergut, botën poetike të Snoilskyt, arkipelagun e Strindbergut, jetën e rëndomtë të Geijerstamit, artin e Tor Hedbergsit, njerëzit bashkëkohorë të Anne-Charlotte Edgrenit dhe Ernst Ahlgrenit, poezitë e Helena Nyblomit, lindjen e Heidenstamit, historitë e gjalla të Sophie Elkanit, këngët e Värmlandit të Frödingut, legjendat e Levertinit, pikturat e lëndinave të Hallström Thanatosit dhe Karlfeldit si dhe shumë krijime të tjera të reja, frymëzuese për garim dhe të frytshme për ëndërrim?”
“Po, po”, thotë babai. “Ti ke të drejtë, ti ke shumë borxhe, por mund t’u bësh ballë”.
“Nuk besoj se ti e kupton vërtetë se sa të vështirë e kam, baba”, them unë. “Ti mbase ke harruar që u kam borxh edhe lexuesve të mi. I gjithë falënderimi im u shkon atyre: që nga mbreti i moshuar dhe djali i tij i ri, që më dërguan të bëja një praktikë në jug, deri te nxënësit e vegjël në shkollë, që gërvishtën bashkë një faleminderit për Nils Holgersson. Çfarë do të bëhej me mua nëse ata do të zgjidhnin të mos i lexonin librat e mi? Nuk duhet t’i harrosh as ata që kanë shkruar për mua. Kujto këtu kritikun e madh danez që më solli shumë miq në tërë vendin e tij vetëm me disa fjalë. Dhe mendo për atë që tani ka vdekur dhe që ka përzier pijen e tij artistike me dhembjen dhe gëzimin, më shumë se që kemi bërë të gjithë ne këtu para kohës së tij!
Mendo për të gjithë ata që në shtet të huaj kanë punuar për mua. U kam borxh, baba, edhe atyre që më kanë lavdëruar, edhe atyre që më kanë kritikuar”.
“Po, po”, thotë babai, që nuk duket tani i qetë. Ai fillon ta kuptojë se nuk do të jetë e lehtë për të më këshilluar.
“Mos harro të gjithë ata që më kanë ndihmuar, baba!” them unë. “Mos harro miken time besnike Esselde që tentonte të hapte një rrugë për mua kur askush tjetër nuk guxonte të besonte në mua! Mos e harro atë. Numrin e madh të atyre që kanë ndihmuar krijimtarinë time dhe mbrojtur punën time! Dhe mos harro mikun tim të mirë dhe bashkudhëtarin i cili jo vetëm më solli në jug duke më treguar mrekullinë e gjithë artit, por edhe ma bëri tërë jetën më të ndritur dhe më të pasur! Dhe mos harro gjithë dashurinë që më ka përcjellë, tërë atë nderim dhe mirënjohje! Nuk mund ta imagjinosh që mua më duhet të vija te ti për të mësuar sesi t’i paguaj këto borxhe?”
Babai ka ulur kokën dhe nuk duket aq me shpresë si në fillim. “Sigurisht që mendoj se nuk do të jetë aq e lehtë për të të ndihmuar, vajza ime”, thotë ai. “Por, tani, mbase, këtu mori fund!”
“Jo, deri këtu edhe kam mundur ta shtyj vetë”, them unë. “Tani vjen më e vështira. Për këtë arsye unë isha e shtrënguar të vija te ti që të më japësh një këshillë”.
“Nuk mund ta marrë me mend që ti je futur në borxhe edhe më të mëdha”, thotë babai.
“Lamtumirë!” i them unë dhe i tregoj për “atë”.
“Kurrë nuk mund ta besoj, se Akademia Suedeze…” thotë babai. Por në atë çast më shikon dhe atëherë e kupton se “kjo” është e vërtetë. Dhe fillon t’i drejtohet çdo rrudhë e fytyrës së tij të mplakur dhe sytë i përloten.
“Çfarë t’u them atyre që kanë marrë këtë vendim dhe atyre që më kanë nominuar për këtë çmim?” them unë.
“Se, mos harro për këtë, baba: nuk janë vetëm nderimi dhe paratë që ata më kanë dhënë. Ata kanë pasur një besim të mirë në mua, sa kanë guxuar të më shpërblejnë para gjithë botës. Si do të mund ta shlyej këtë borxh falënderimi?”
Babai qëndron duke menduar paksa, pastaj i fshin lotët e gëzimit nga sytë, dridhet dhe e godet me grusht kornizën e karriges. “Nuk dua të qëndroj më këtu duke menduar për gjëra për të cilat askush, as në qiell e as në tokë, nuk mund të japë përgjigje”, thotë ai. “Nëse ti e ke fituar Çmimin Nobel, unë nuk shqetësohem më për asgjë. Dua vetëm të gëzohem”.
Lartmadhëri!
Zotërinj dhe zonja!
Meqë nuk mora përgjigje më të mira në pyetjet e mia, atëherë nuk më mbetet tjetër veçse t’ju lus ta ngre me ju këtu një dolli falënderimi që unë kam nderin ta propozoj për Akademinë Suedeze.
Shkrimtari Ismail Kadare ka vite që propozohet për çmimin “Nobel” për letërsi, madje shpesh ai është parë në rrethin e ngushtë dhe shanset për të fituar kanë qenë të mëdha, por deri më tani diçka e tillë nuk ka ndodhur. E dëshira e popullit shqiptar që Kadare të bëhet fitues i çmimit Nobel, vazhdojnë të jenë të mëdha, shkruan KultPlus.
Madje profesori, Erget Cenolli përveç Kadaresë ka propozuar edhe dy emra të rinjë të cilët sipas tij e meritojnë të jenë kandidatë për çmimin “Nobel”. Bëhet fjalë për shkrimtarin dhe historianin Jusuf Buxhovin dhe Luan Starova. Cenolli shprehet se ka ardhur koha që shqiptarët ta marrin këtë çmim dhe se këta tre emra janë cilësor dhe kështu do të jemi në gjendje të kandidojmë denjësisht për çmimin “Nobel”.
KultPlus ju sjell postimin e plotë të Cenollit:
Përsëri dhe përsëri, për çmimin “Nobel”
E them për të shumtën herë se ka ardhur koha që shqiptarët ta marrin këtë çmim. Herët e kaluara kam proponuar që kandidat i dytë, përveç Kadaresë (tashmë kandidat i përjetshëm), të ishte zoti Moikom Zeqo, por meqë ndërroi jetë, atëherë vështrimi duhet drejtuar në të tjerë shkrimtarë shqiptarë. Midis tyre mund do të propozoja zotërinjtë Jusuf Buxhovi dhe Luan Starova, që jetojnë përkatësisht në Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut. Të dy këta kanë vepra cilësore, disa prej të cilave janë përkthyer në frëngjisht, anglisht, gjermanisht, si edhe në disa prej gjuhëve ballkanike. Marrja pjesë në paraqitjen dhe mbrojtjen e këtyre kandidatëve duhet të jetë i plotë dhe aktiv prej Akademive të Shkencave të vendeve ku këta shkrimtarë jetojnë, punojnë dhe botojnë. Si përfundim me tri kandidatura cilësore (Kadare, Buxhovi, Starova), do të jemi në gjendje të kandidojmë denjësisht për çmimin “Nobel”. / KultPlus.com
Në ditën kur mbahet ceremonia e dorëzimit të Nobelit të Letërsisë, shoqatat e myslimanëve të Bosnjës i dërguan akademisë suedeze një mesazh të qartë me një pankartë gjigande të vendosur në zemër të Sarajevës, në të cilën janë shkruar fjalët “Turp të të vijë”.
Ato kanë denoncuar vendimin që çmimi prestigjoz t`i jepej shkrimtarit austriak, të shumëpërfolur për qëndrimin pro-serb dhe mbështetjen e Sllobodan Milosheviçit.
Përzgjedhja e Akademisë Suedeze, e njoftuar në tetor, shkaktoi zemërim në Ballkan dhe më gjerë.
Autori 77-vjeçar do ta marrë çmimin nga Mbreti i Suedisë Carl XVI Gustaf në një ceremoni zyrtare me laureatët e tjerë të këtij viti, një event që do të pasohet nga një banket gala, ku do të marrin pjesë më shumë se 1200 të ftuar specialë, por që duket se do të pritet me protesta. / KultPlus.com
Akademia Suedeze ia ka kthyer letrën kreut të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Mehmet Krajës, lidhur me kërkesën e këtij të fundit që të anulohet çmimi Nobel, i dhënë për shkrimtarin austriak proserb, Peter Handke.
“Të zhgënjyer thellësisht me ndarjen e sivjetshme të Çmimit Nobel, Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës kërkon të anulohet ky vendim i Akademisë Suedeze, si akt mirëkuptimi e solidariteti me të gjithë popujt e botës që luftojnë për liri dhe vlera demokratike”, kishte shkruar Kraja në letrën e tij dërguar akademisë suedeze më 10 tetor 2019, ku kishte numëruar radhazi gjithë ato që Handke kishte thënë për regjimin e Millosheviqit.
Ndërkohë në letrën që Akademia Suedeze i ka kthyer Krajës thuhet se Çmimi Nobel për Letërsi i është dhënë Peter Handkes për veprën që ka krijuar dhe jo për atë që Handke është personalisht.
Tutje thuhet se ndarja e një çmimi të tillë është bërë në përputhje të plotë me testamentin që e kishte lënë Alfred Nobel.
Më poshtë e gjeni letrën e plotë të Akademisë Suedeze dërguar kreut të ASHAK-ut, Mehmet Krajës:
I nderuar Z. Kraja,
Ju faleminderit për shqetësimin tuaj të sinqertë. Komiteti i Nobel-it i ka vlerësuar qëllimet që qëndrojnë pas veprës letrare të zotëri Handke në mënyrë tjetër nga ju dhe Komiteti ka arritur në përfundimin se vendimi për dhënien e çmimit për të është në pajtim të plotë me qëllimin e shprehur në testamentin e Alfred Nobelit. Është e qartë se Handke kuptohet në mënyra të ndryshme. Çmimi Nobel ndahet për arritje. Kur një Handke shpërblehet me çmim, synimi është të vlerësohet vepra e tij e jashtëzakonshme letrare, e jo personi. Çmimi Nobel për fizikë ose kimi ndahet për zbulim, pavarësisht nga personi; çmimi në letërsi ndahet për zbulimin dhe zhvillimin e një mënyre të re të të shkruarit, pavarësisht nga personi. Vetëm vlerësimi estetik dhe asgjë tjetër përpos këtij vlerësimi është mesazhi që nënkupton ndarja e këtij çmimi.
Komiteti beson se në një shoqëri të hapur duhet të ketë vend për mendime të ndryshme për autorët dhe se duhet të ketë vend për interpretime të ndryshme dhe të arsyeshme të veprave të tyre letrare. Ne duhet të përpiqemi të respektojmë secilin, pavarësisht nga pikëpamjet e krejtësisht të ndryshme për çështje të rëndësishme. Në kuptim të kësaj që u tha gjithashtu besojmë se është e rëndësisë më të lartë në funksion të demokracisë dhe një dialogu të arsyeshëm që ne kemi vendosur të mbështetemi në gjetjet e ligjshme të gjykatave të tilla si Tribunal i Hagës. Gjetjet e Tribunalit për ne janë pjesë thelbësore e të kuptuarit të historisë tragjike të Evropës, nga e cila të gjithë shpresojmë se mund të mësojmë.
Ju sigurojmë për respektin dhe konsideratat tona më të larta.
40 vite më parë, më 17 tetor 1979, humanistja më e madhe në botë me origjinë shqiptare, Nënë Tereza, u nderua me Çmimin Nobel për Paqen.
Siç i referohet një artikull i posaçëm i “Radio Vatikanit” mbi këtë çmim të madh të dorëzuar ndaj saj prej jurisë ndërkombëtare të Akademisë së Shkencave të Suedisë, shqiptarja Gonxhe Bojaxhi, u ngjit në tribunën ku janë ngjitur njerëzit më të shquar të botës nga të gjitha fushat, veshur me sarin e grave të varfra indiane dhe e pranoi çmimin vetëm, sepse një pranim i tillë do t’u vlente shumë të varfërve të saj.
Ndonëse u shmangej intervistave që e bezdisnin, më 17 tetor 1979, kur u ngjit në Tribunën e Oslos, duke marrë në dorëzim Çmimin Nobel, të Lumes Nënë Terezë, Gonxhe Bojaxhiut iu desh të mbante një nga fjalimet më të rëndësishme, e Nënë Tereza tha:
“Duhet të them se pranoj të shkoj në ceremoni të ndryshme publike, vetëm sepse më krijohet mundësia t’u flas për Jezusin njerëzve, të cilët nuk dihet në se do të kishin ndonjë rast tjetër për të dëgjuar fjalën e Zotit. Një herë kam thënë edhe se e kam më të lehtë të mjekoj një të gërbulur, sesa të përgjigjem në një intervistë.
“Në Oslo ndodhi një mrekulli e vërtetë: u lutën të gjithë, në një vend ku s’ishte dëgjuar kurrë ndonjë lutje. Ishim mbledhur në një sallë për dorëzimin e Çmimit e, sapo mu dha mundësia të flas, thashë: Me që jemi mbledhur të gjithë për të falënderuar Zotin e Çmimit Nobel për Paqen, mendoj se do të ishte vërtetë e bukur të luteshim për paqen.
“E të gjithë së bashku nisëm lutjen e Shën Françeskut ‘Zot, më bëj lajmëtar të paqes sate’, teksti i së cilës u qe shpërndarë të pranishmëve. Ishte diçka vërtetë tronditëse. Prekëse. E mrekullueshme: luteshin të gjithë, ndonëse siç dihet, numri i katolikëve në Norvegji është shumë i vogël.
“Më pas fola për abortin e thashë: Po kremtojmë vitin ndërkombëtar të Fëmijës. Sot po ju flas për fëmijën, që nuk ka lindur akoma. Po ju flas në emër të fëmijës, që nuk e ka parë ende dritën e diellit. Të abortosh do të thotë ta dënosh fëmijën me vdekje: të mos duash që fëmija të jetojë, do të thotë ta vrasësh. Sot për sot, arma më e rrezikshme kundër paqes, është aborti. Shumëkush interesohet për fëmijët e Indisë e të Afrikës, ku vdesin me mijëra nga mungesa e ushqimit. Por në vende të tjera miliona fëmijë mbyten nga vetë prindërit e tyre. E në se një nënë mbyt fëmijën e vet, pse u dashka të çuditemi, kur njerëzit ia marrin shpirtin njëri-tjetrit?!.
Duke kaluar nëpër Romë, gjatë udhëtimit të kthimit, Ati i Shenjtë Papë më tha: Mos harro të flasësh si në Oslo, kudo që të shkosh!”, ka treguar ajo mbi atë ditë të veçantë në jetën e saj. / KultPlus.com
Mediumi i vetëm ekskluzivisht kulturor KultPlus, ka organizuar peticion si reagim ndaj çmimit “Nobel” për letërsinë që Akademia Suedeze ndau dje.
“Nobeli” i vitit 2019 iu nda shkrimtarit austriak Peter
Handke që njihet botërisht për përkrahjen që i ka dhënë vazhdimisht Sllobodan
Millosheviçit, i cili u akuzua për gjenocid dhe krime të rënda.
Kudo pati reagime nga njerëz të kulturës dhe artit, e ndër
ta renditet edhe mediumi KultPlus, që organizoi këtë peticion.
Ftoheni të bëheni pjesë e këtij peticioni që për qëllim ka
tërheqjen e çmimit “Nobel” për letërsi. /KultPlus.com
Juria e Akademisë Suedeze i akordoi Çmimin Nobel për letërsi për vitin 2019 shkrimtarit austriak Peter Handke.
Nuk dimë ç’thuhet në arsyetimin e saj, por është e qartë se ky
është një vendim i turpshëm! Madje më shumë se kaq!
Fashisti Handke nderohet me çmimin më të lartë letrar në botë,
ndërkohë që bota ka dhjetëra shkrimtarë më të mëdhenj se ai!
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur trupat hitleriane marshonin
Evropës, nuk u dha Çmimi Nobel, për arsye morale, kurse tani i jepet një
shkrimtari që ka përkrahur krimet fashiste në Ballkan!
Me këtë vendim skandaloz, Komiteti i Nobelit ua ka lëkundur
eshtrat në varr Tomas Manit, Andre Zhidit, Alber Kamysë, Herman Heses,Visllava
Shimborskës dhe sa e sa laureatëve të tjerë të këtij çmimi, që kanë qenë jo
vetëm shkrimtarë të mëdhenj, por edhe humanistë të mëdhenj.
Njeriut që mori në mbrojtje shkaktarin e luftërave në
ish-Jugollavi, diktatorin serb Sllobodan Millosheviq; që e vizitoi atë në burg
në kohën kur gjykohej për krime të luftës në Hagë; që mori pjesë në varrimin e
tij, i jepet çmimi më i lartë letrar në botë: Çmimi Nobel!
Kjo është fiasko morale e këtij çmimi dhe e institucionit që e jep
atë.
Në vitin 2007, teatri më me renome në Francë, Comédie-Française,
kishte marrë vendim për heqjen nga repertoari të një drame të Handkes, pasi
drejtori i tij kishte lexuar në shtyp një artikull në të cilin flitej për
pjesëmarrjen e shkrimtarit austriak në varrimin e Millosheviqit.
»Unë jam i gëzuar të jem pranë Sllobodan Millosheviqit, i cili e
mbrojti popullin e tij», pati deklaruar Handke me atë rast, duke valëvitur
flamurin serb.
Kaq mjaftoi që kryeadministratori i teatrit francez, Marcel
Bozonnet, pas bisedës me aktorët dhe regjisorin, të merrte vendimin për
ndalimin e shfaqjes së Handkes me arsyetimin se autori i saj: “ka fyer
viktimat”.
Akademia Suedeze thuajse nuk ka dëgjuar për këtë.
Amoraliteti i saj ka arritur kulmin. / KultPlus.com
Çmimi më i madh i fushës së letërsisë, ai “Nobel”, do të ndahet nesër më 10 tetor.
Akademia suedeze ka bërë të ditur se sivjet do të ndahen dy çmime “Nobel për Letërsi”, për vitin 2018 dhe 2019. Ky vendim u mor pasi që vitin e kaluar, për shkak të disa skandaleve brenda akademisë suedeze, ky çmim nuk u nda fare.
Akademia “Nobel” ka bërë të ditur fituesit në fushën e letërsisë do të bëhen të ditur diku rreth orës 13:00 me kohën lokale të Suedisë. Shkrimtari shqiptar Ismail Kadare, me romanin e tij “Pallati i ëndrrave”, është sërish një nga emrat më të diskutuar në listën e ngushtë të çmimeve.
“Dashamirës të letërsisë të pasionuar pas lojërave të fatit kudo në botë, gëzohuni! Shanset tuaja për të prekur fituesin e çmimit më prestigjioz në letërsi janë dyfishuar vetëm për këtë vit”, shkroi një javë më parë shkrimtari dhe gazetari irlandez, Dan Sheehan. Ai i referohet faktit se këtë vit për herë të parë pritet të ketë dy fitues të Nobelit që do të jepen përkatësisht për vitin 2018 dhe 2019 pas pezullimit të lauerimit një vit më parë me shkak skandalin seksual.
Çfarë ndodh në të vërtetë me parashikimet e të pasionuarëve të letërsisë në lojërat e fatit dhe çfarë supozohet të ndodhë brenda mureve enigmatike të Akademisë Suedeze të Nobelit. Pasi publikon listën e ngushtë të pikëve që janë marrë nga bastet, mes tyre edhe shkrimtarin Kadare, Ed Sheehan shkruan për historinë e pritjeve të gjata nga autorët e shquar të Nobelit në Literary Hub, një uebfaqe e përditshme letrare që përqendrohet në letërsinë fiction dhe jo-fiction.
“A do të marrë fund një ditë pritja e padurueshme e Milan Kunderas? A do të bëhet salla e koncerteve e Stokholmit një “pallat ëndrrash” për Ismail Kadare? A do të zgjatet atje llëra e Olga Tokarczuk, duke mposhtur kockat e forta të bashkëkohësve të saj ? Do ta zbulojmë të premten”, shkroi tutje ai.
Kujtojmë se nobelisti i fundit i letërsisë është shkrimtari japonez Kazuo Ishiguro, i shpërblyer në vitin 2017./21Media / KultPlus.com
Ekspertët janë të kujdesshëm, por bastvënësit preferojnë aktivisten adoleshente për klimën, Greta Thunberg, për laureate të Çmimit Nobel për Paqe, i cili do të ndahet javën e ardhshme.
Vlerësimet nga Ladbrokes – kompani e basteve në Londër – tregojnë se 16-vjeçarja do të shpërblehet me këtë çmim, pasi ka nisur një grevë në shkollë, e cila më pas ka frymëzuar miliona të tjerë për t’iu bashkuar lëvizjes “Të premtet për të ardhmen”.
Çdo parashikim, megjithatë, bart pasiguri të madhe, pasi lista e kandidatëve që shqyrtohet nga Komiteti i Nobelit, nuk bëhet publike dhe ekspertët kanë mendime të ndryshme nëse ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë midis klimës dhe konflikteve të dhunshme.
Ndryshe nga herat e tjera, Komiteti i Nobelit do të ndajë sivjet dy çmime për letërsinë, për vitin 2018 dhe këtë vit.
Vitin e kaluar – për herë të parë në 70 vjet – çmimi është shtyrë për shkak të një skandali të ngacmimit seksual. Shtatë nga 18 anëtarët e Akademisë suedeze kanë dhënë dorëheqje.
Parashikimet për laureatin në letërsi janë gjithmonë spekulime, që më shumë reflektojnë dëshira sesa një gjykim të vërtetë të prirjeve të Akademisë.
Në mesin e fituesve të mundshëm që përmenden sivjet janë: shkrimtarja polake, Olga Tokarczuk, shkrimtari kenian, Ngugi Wa Thiong’o, shkrimtari shqiptar, Ismail Kadare, shkrimtarja amerikane, Joyce Carol Oates, dhe shkrimtari japonez, Harukii Murakami.
France 24 shkruan se Akademia do të përpiqet të shmangë polemikat këtë vit, andaj do të përpiqet të bëjë zgjedhje të matura. Laureatët pritet të përfshijnë së paku një grua.
Vendimi për të nderuar këngëtarin dhe tekstshkruesin amerikan, Bob Dylan, në vitin 2016 i ka zemëruar tradicionalistët.
Më 2017, ndërkaq, fitorja e Kazuo Ishiguros, një romancier britanik me origjinë japoneze, është parë si zgjedhje konsensuale.
Një Weinstein francez
Trazirat në Akademi kanë nisur në nëntor të vitit 2017, kur 18 gra kanë folur në media dhe kanë akuzuar një figurë kulturore – me lidhje të ngushta me Akademinë – për sulme seksuale, përdhunime dhe ngacmime.
Kjo ka ndodhur shumë shpejt pasi ka nisur lëvizja globale anti-seksizëm #Mee Too, e cila është nxitur nga akuzat kundër producentit amerikan të filmave, Harvey Weinstein.
Në rastin e Suedisë, i akuzuari ishte Jean-Claude Arnault, një francez i martuar me anëtaren e Akademisë, Katarina Frostenson.
Akuzat kanë shkaktuar mosmarrëveshje në institucionin e respektuar për mënyrën se si të trajtohen lidhjet me të. E gjithë kjo ka nxitur edhe një luftë të egër për pushtet dhe ka bërë që mbreti suedez, Carl XVI Gustaf, të ndërhyjë.
Ai i ka ndryshuar statutet, duke iu mundësuar anëtarëve, me pozita të përhershme, të japin dorëheqje.
Arnault më pas është dënuar për përdhunim dhe po vuan një dënim prej dy vjetësh e gjysmë burgim, ndërsa gruaja e tij e ka braktisur Akademinë.
Pas emërimit të anëtarëve të rinj, Akademia është zotuar për më shumë transparencë.
Çmimi i Paqes për Gretën?!
Vitin e kaluar, Çmimi Nobel për Paqe u është ndarë dy kampionëve të luftës kundër dhunës seksuale: kirurgut nga Kongoja, Denis Mukwege, dhe aktivistes Yazidi, Nadia Murad.
E preferuara e bastvënësve sivjet është aktivistja suedeze për klimën, Greta Thunberg, e cila së voni ka fituar çmimin më të lartë të organizatës Amnesty International.
Gjashtëmbëdhjetëvjeçarja ka mobilizuar miliona të rinj prejse ka nisur “Grevën Shkollore për Klimën”, e vetme para Parlamentit suedez, në gusht të vitit 2018.
“Ajo që ka bërë ajo gjatë vitit të kaluar është e jashtëzakonshme”, ka thënë Dan Smith, drejtor i Institutit Ndërkombëtar për Kërkime të Paqes, me seli në Stokholm.
“Ndryshimi i klimës është një çështje, e cila lidhet fuqishëm me sigurinë dhe paqen”, ka thënë ai.
Por, homologu i tij në Institutin e Kërkimit të Paqes, me seli në Oslo, Henrik Urdal, ka thënë se nuk mendon se ajo do të fitojë.
“Fare pak gjasa”, ka thënë Urdal, duke përmendur moshën e saj të re dhe faktin se lidhja midis ndryshimit të klimës dhe konfliktit të armatosur mbetet e padëshmuar.
Protestuesit mbajnë një poster me portretin e aktivistes Greta Thunberg.
Protestuesit mbajnë një poster me portretin e aktivistes Greta Thunberg.
Si fitues të mundshëm të Nobelit për Paqe janë përmendur edhe kryeministri i Etiopisë, Abiy Ahmed, i cili ka bërë paqe me Eritrenë, si dhe dy organizatat joqeveritare: Reporterët pa Kufij dhe Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve.
Komiteti Norvegjez i Nobelit ka marrë 301 nominime këtë vit, por ai kurrë nuk i zbulon emrat.
Sezoni Nobel hapet të hënën me Çmimin për Mjekësi dhe përfundon më 14 tetor me Çmimin për Ekonomi/REL / KultPlus.com
Shkrimtari dhe gazetari irlandez Dan Sheehan: A do të marrë fund një ditë pritja e padurueshme e Milan Kunderas? A do të bëhet Salla e Koncerteve të Stokholmit një “pallat ëndrrash” për Ismail Kadarénë?
Ismail Kadare me romanin e tij “Pallati i ëndrrave”, është sërish një nga emrat më të diskutuar në listën e ngushtë të çmimeve Nobel për Letërsinë. Ky roman që shpreh sintezën e instalimit të diktaturës me një stil të përsosur metaforik, u botua për herë të parë më 1981-shin me titullin “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave”.
Edhe këtë vit, siç ka ndodhur gjithmonë, të pasionuarit bastexhinj të letërsisë, nuk e humbasin shpresën për fitoren e Ismail Kadaresë, duke e renditur herë në krye të listës e herë më mesin e saj, po kurrë në fund, dhe të bashkërenditur me emra të mëdhenj, që ende s’e kanë prekur Nobelin, ndërsa kanë qëndruar me vite të tëra në pritje.
Shpresat e bastexhinjve për fituesin e Nobelit qëndrojnë vazhdimisht tek shkrimtari japonez Haruki Murakami, Milan Kundera, Adonis, Ismail Kadare, etj, ndërsa kësaj liste i janë shtuar tashmë edhe emrat e reklamuar muajve të fundit, së shumti në disa media britanike dhe norvegjeze, siç janë Margaret Atwood, Olga Tokarczuk apo Anne Carson, ku kjo e fundit qëndron në krye të listës së basteve pas një publiciteti të ditëve të fundit që i është bërë në mediat suedeze.
“Dashamirës të letërsisë të pasionuar pas lojërave të fatit kudo në botë, gëzohuni! Shanset tuaja për të prekur fituesin e çmimit më prestigjioz në letërsi janë dyfishuar vetëm për këtë vit.”, shkruan jo pa njëfarë ironie shkrimtari dh gazetari irlandez, Dan Sheehan. Ai i referohet faktit se këtë vit për herë të parë pritet të ketë dy fitues të Nobelit që do të jepen përkatësisht për vitin 2018 dhe 2019 pas pezullimit të lauerimit një vit më parë me shkak skandalin seksual. Çfarë ndodh në të vërtetë me parashikimet e të pasionuarëve të letërsisë në lojërat e fatit dhe çfarë supozohet të ndodhë brenda mureve enigmatike të Akademisë Suedeze të Nobelit.
Pasi publikon listën e ngushtë të pikëve që janë marrë nga bastet, mes tyre edhe shkrimtarin shqiptar Ismal Kadare, Ed Sheehan shkruan për historinë e pritjeve të gjata nga autorët e shquar të Nobelit në Literary Hub, një uebfaqe e përditshme letrare që përqendrohet në letërsinë fiction dhe jo-fiction.
Ndërsa vë theksin mbi dy autorë të njohur si Milan Kundera dhe Ismail Kadare, shkrimtari dhe gazetari Ed Sheehan, shprehet se Nobeli është i paparishikueshëm dhe satirizon sajesat publicitare të shtëpive botuese ose qëndrimet nacionaliste në reklamimin paraparak që iu bëhet autorëve si me gjasë janë shumw afër Nobelit. Një nga kriteret e përzgjedhjes së Nobelit pas listës së ngushtë është se përveç jurisë caktohen (telefonohen) edhe 6 anëtarë të orëve të fundit për votim, gjë që e bën të rrëshqitshëm këtë çmim kundrejt pritshmërisë së publikut apo edhe atyre që kapen pas etheve të lojërave të fatit. Dihet që Akademia suedeze e Nobelit nuk zbardh në faqen e saj zyrtare asnjë fazë paraprake të procesit të votimit. Pritet vetëm data 10 tetor, kur të mësojmë se cilët janë dy autorët fitues të çmimeve Nobel për letërsinë për 2018 dhe 2019-n.
Komenti i Dan Sheehan në Literary Hub
“Dashamirës të letërsisë të pasionuar pas lojërave të fatit kudo në botë, gëzohuni!! Shanset tuaja për të prekur fituesin e çmimit më prestigjioz në letërsi janë dyfishuar vetëm për këtë vit. Po, siç e dimë të gjithë tani, për shkak të vendimit të Akademisë Suedeze në fillim të vitit të kaluar, si pasojë e një skandali të sjelljes seksuale, ku u mësua se burri i një anëtareje të akademisë u burgos për përdhunim, u ndalua të shpallej laureati i Çmimi Nobel për 2018-n, dhe do të shpallen sëbashku si për vitin 2018 ashtu edhe për 2019-n, ky tymnaja që po lëshohet në Stokholm do të shpërndahet pas kësaj jave.
Megjithëse Çmimi Nobel për Letërsi ka qenë prej kohësh tepër i vështirë për t’u parashikuar – akademia rregullisht kurorëzon kuajt e zinj (bëj thirrje për ta rilindur njeriun Robert Zimmerman) (-emri i lindjes së Bob Dylan-dh.h.)- në kurriz të atyre që prisnin me durim përmes telefonit belbëzimet (thuajeni një për Filipin “mbase vitin tjetër” Roth) – e kjo kurrë nuk i ka ndaluar librashitësit të përpilojnë llogaritë e tyre vjetore. Sipas uebfaqes britanike me famë të njohur Nicer Odds, poeti dhe eseistja kanadeze Anne Carson është fara më e mirë e këtij viti, ndërsa pozicioni i shansit e merr s’e merr, është i zënë nga injoruesi i kohës së preferuar prej të gjithëve, George R. R. Martin.
A do të marrë fund një ditë pritja e padurueshme e Milan Kunderas? A do të bëhet Salla e Koncerteve e Stokholmit një “pallat ëndrrash” për Ismail Kadaré? A do të zgjatet atje llëra e Olga Tokarczuk, duke mposhtur kockat e forta të bashkëkohësve të saj ? Do ta zbulojmë të premten//Shqiptarja.com / KultPlus.com
Ishte dëshira e fundit dhe testamenti i Alfred Nobelit, që i dha jetë më pas çmimit Nobel. Fondacioni, me të njëjtin emër, ka pajtuar një përkthim të ri në gjuhën angleze të testamentit, për ta bërë të menduarit origjinal të Nobelit edhe më të qasshëm. Lars Heikensten, drejtori ekzekutiv i Fondacionit Nobel, beson se qëllimet dhe vlerat e Nobelit janë më të rëndësishme se kurrë.
Përktheu: Suadela Balliu
Cila është historia pas testamentit të Alfred Nobelit?
Kur Alfred Nobeli ndërroi jetë, më 1896-ën, dëshira e tij e fundit i dha jetë krijimit të çmimit Nobel. Alfred Nobeli ishte një industrialist dhe shpikës suedez, i cili besonte te përparimi, te shkenca dhe humanizmi. Ai dëshironte të shpërblente këtë progres dhe i theksoi qëllimet e tij në këtë dokument madhështor. Ideja ishte se këta laureatë të Nobelit duhet të shpërbleheshin pa marrë parasysh kombësinë dhe se ata duhet të funksiononin si role modele dhe të frymëzonin më shumë njerëz për të bërë të mirën. Të parat çmime në Fizikë, Kimi, Fiziologji ose Mjekësi, Letërsi dhe Paqe u akorduan në vitin 1901.
Ç’domethënie ka testamenti për Fondacionin Nobel?
“Do të thotë shumë për ne – përcakton udhëzimet se si i çojmë përpara veprimtaritë tona. Fondacioni Nobel ka përgjegjësi të përgjithshme për përmbushjen e qëllimeve në dëshirën e Nobelit.
Përse keni bërë një përkthim të ri të testamentit?
Duam që të jetë një dokument i gjallë dhe që fjalët e Alfred Nobelit të lexohen nga shumë individë. Për ta siguruar këtë, të duhet të përditësosh gjuhën, për ta bërë më të aksesueshme për audiencën bashkëkohëse.
Çfarë ka ndryshuar në këtë përkthim?
“Një aspekt që mund të tërheqë interes është formulimi qendror që çmimet duhet t’u akordohen atyre që kanë prurë “dobitë më të mëdha për njerëzimin (humankind)”. Versioni më i hershëm i përkthimit në gjuhën angleze thotë “mankind”, por kjo është një gjë e natyrshme për t’u përditësuar.
Sa i rëndësishëm është testamenti i tij sot?
Mënyra e të menduarit që Alfred Nobeli nënvizon në testamentin e tij, është më e rëndësishme se kurrë. Ne tani jetojmë në një kohë ku arsyetimi i bazuar në fakte dhe në fjalë të lirë, po sfidohet në shumë anë të botës. Duhet të ngrihemi për ato vlera; ne si Fondacioni Nobel kemi përgjegjësi për ta bërë këtë.
Teksti i plotë i Testamentit të Nobelit, përkthyer nga gjuha angleze
Unë, i nënshkruari, Alfred Bernhard Nobel, pas një shqyrtimi të pjekur, deklaroj këtu se kjo më poshtë është dëshira ime e fundit dhe testamenti në lidhje me pronësinë që mund të lë pas vdekjes sime: Nipërit e mi, Hjalmar dhe Ludvig Nobel, bijtë e tim vëllai Robert Nobel, do të marrin shumën e dyqind mijë kronave; nipi im Emmanuel Nobel do të marrë shumën e treqind mijë dhe mbesa ime Mina Nobel njëqind mijë krona; të bijat e vëllait tim Robert Nobel, Ingeborg dhe Tyra, secila do të marrë shumën e njëqind mijë kronave; zonjushë Olga Boettger, që aktualisht banon me zonjën Brand, 10 Rue St Florentin në Paris, do të marrë njëqind mijë franga; zonjushës Sofie Kapy von Kapivar, adresa e së cilës njihet si Anglo-Oesterreichische Bank në Vjenë, i është dhënë e drejta e një pensioni vjetor prej 6 mijë florinash Ö.Ë., që do t’i paguhen asaj nga banka e lartpërmendur dhe me këtë qëllim kam depozituar në këtë bankë sasinë e 150 mijë florinash në obligacione sovrane hungareze; zoti Alarik Liedbeck, banues në 26 Sturegatan, Stokholm, do të marrë njëqind mijë krona; zonjushës Elise Antun, banuese në 32 Rue de Lubeck, Paris, i është caktuar një pension vjetor prej dy mijë e pesëqind frangash.
Për më tepër, asaj i është caktuar t’i kthehen dyzet e tetë mijë franga të kapitalit që i përket asaj dhe është aktualisht e depozituar tek unë; zoti Alfred Hammond, nga Waterford, Teksas, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, do të marrë dhjetë mijë dollarë; zonjushë Emmy Winkelmann dhe zonjushë Marie Winkelmann, nga Potsdamerstrasse 51, Berlin, do të marrin secila nga pesëdhjetë mijë marka; zonja Gaucher, nga 2 bis Boulevard du Viaduc, Nimes, Francë, do të marrë njëqind mijë franga; shërbyesit e mi, Auguste Oswald dhe bashkëshortja Alphonse Tournand, të punësuar në laboratorin tim në San Remo, do të marrin secili një pension vjetor prej një mijë frangash; ish-shërbyesit tim, Joseph Girardot, nga 5 Place St. Laurent, Châlons sur Saône, Francë, i është caktuar një pension vjetor prej pesëqind frangash dhe ish-kopshtarit tim, Jean Lecof, banues me zonjën Desoutter, në Curaliste, Mesnil, Aubry pour Ecouen, S.&O., Francë, do të marrë një pension vjetor prej treqind frangash; zotit Georges Fehrenbach, nga 2 Rue Compiègne, Paris, i është caktuar të mbledhë një pension vjetor prej pesë mijë frangash, nga 1 janari 1896 deri më 1 janar 1899, kur do të reshtë së marri; fëmijët e tim vëllai – Hjalmar, Ludvig, Ingeborg dhe Tyra – secili ka një shumë prej njëzet mijë kronash, të depozituara tek unë pa dijeni dëftese, do t’u kthehen.
Të gjitha asetet e zbatueshme që mbeten, do të shpërndahen si vijon: me kapitalin e kthyer në depozita të sigurta nga ekzekutorët e vullnetit tim do të ngrenë një fond, interesi në të cilin është të shpërndahet çdo vit në formë çmimesh për ata që, gjatë vitit pararendës, kanë sjellë dobitë më të mëdha për njerëzimin.
Interesi është të ndahet në pesë pjesë të barasvlershme dhe të shpërndahet si vijon: një pjesë për personin që ka bërë zbulimin ose shpikjen më të rëndësishme në fushën e Fizikës; një pjesë për personin që ka bërë zbulimin apo përmirësimin më të rëndësishëm kimik; një pjesë për personin që ka bërë zbulimin më të rëndësishëm brenda sferës së Fiziologjisë ose Mjekësisë; një pjesë për personin i cili, në fushën e Letërsisë, ka prodhuar veprën më të jashtëzakonshme në një drejtim idealist; dhe një pjesë për personin që ka bërë më shumë apo më të mirën për përparimin e shoqërisë mes kombeve, zhdukjen apo reduktimin e armatimeve dhe vendosjen dhe promovimin e kongreseve të paqes.
Çmimet për Fizikën dhe Kiminë do të akordohen nga Akademia Suedeze e Shkencave; ajo për arritjet në Fiziologji ose Mjekësi nga Instituti Karolinska në Stokholm; ajo për Letërsinë nga Akademia në Stokholm; dhe ajo për kampionin e Paqes nga një komitet prej pesë personash, që do të zgjidhen nga Stortingu norvegjez. Është dëshira ime e shprehur që kur të akordohen çmimet, të mos merret në konsideratë kombësia, por që çmimi t’i akordohet personit më të vyer, qoftë apo jo skandinav.
Si ekzekutues të dispozitave të mia testamentare, caktoj z. Ragnar Sohlman, banues në Bofors, Värmland, dhe z. Rudolf Liljequist, në 31 Malmski-llnadsgatan, Stokholm dhe Bengtsfors, pranë Udde-valla. Si kompensim për vëmendjen dhe përpjekjet e tyre, i akordoj z. Ragnar Sohlman i cili me gjasë do t’i kushtojë pjesën më të madhe të kohës kësaj çështjeje, njëqindmijë krona dhe z. Rudolf Liljequist, pesëdhjetë mijë krona.
Asetet e mia aktualisht konsistojnë pjesërisht në pronat e paluajtshme në Paris dhe San Remo dhe pjesërisht nga depozitat e sigurta me Union Bank of Scotland Ltd, në Glasgou dhe Londër, me Crédit Lyonnais, Comptoir National d’Escompte dhe me Alphen, Messin & Co. Në Paris; me agjentin e bursës M. V. Peter të Banque Transatlantique, gjithashtu në Paris; me Direction der Disconto Gesellschaft dhe me Joseph Goldschmidt & Cie, në Berlin; me Bankën Qendrore Ruse dhe me z. Emmanuel Nobel, në Peterburg; me Skandinaviska Kreditaktiebolaget, në Goteborg dhe Stokholm; me Enskilda Banken në Stokholm dhe në kasafortën time në 59 Avenue Malakoff, Paris; si edhe me llogaritë e arkëtueshme, patentat, tarifat e patentave apo honorarët për mua etj., rreth të cilave ekzekutuesit e testamentit tim do të gjejnë të dhëna në shkresat dhe librat e mi.
Sa për tani, kjo dëshirë dhe testament është i vetmi i vlefshëm dhe revokon të gjithë dispozitat e mia testamentare të mëparshme, nëse ndonjë i tillë do të gjendet pas vdekjes sime.
Në fund, është dëshira ime e shprehur që pas vdekjes sime, arteriet e mia të këputen dhe kur kjo të jetë bërë dhe mjekët kompetentë të kenë pohuar shenjat e qarta të vdekjes, eshtrat e mia të digjen në një kremator.
Janë të shumtë autorët e mëdhenj botërorë të cilët nuk kanë marrë Nobel. Edhe për vitin 2017, fituesi i këtij cmimi, Kazuo Ishiguro, nuk ishte nër favoritët, biles as nuk ishte në listë nga kritika (ashtu si një vit më pare Bob Dylan); mendohej se cmimi këtë vit mund të ndahej mes Murakami apo Kundera.
Por shkrimtarët e mëdhenj që nuk e kanë marrë këtë cmimi janë të shumtë dhe fama e tyre shumë e madhe.
Një ndër ta është Jorge Luis Borges. Argjentinasi nuk shkroi romane, por disa nga tregimet e tij mbeten në qendër të vëmendjes së kritikës e të lexuesve edhe sot e kësaj dite.
Sipas disa kritikëve e dashuronjësve të letrave të bukura, Vladimir Nabokov, autor, ndërmjet tjerash, i “Lolitës” së famshme, ishte i pari në listën e Çmimit Nobel më 1974. Por në fund nuk e fitoi.
Edhe Graham Greene, si Nabokovi, ishte ndërmjet kandidatëve të Nobel-it më 1974 e as ai nuk e fitoi, sepse veprat e tij përshkohen fuqimisht nga fryma e katolicizmit, për të cilën u përfol nga kritika e Evropës së ftohur nga feja. Gjithsesi çmimin, që nuk e mori nga Akademia Mbretërore e Suedisë, e mori nga lexuesit në të katër anët e botës, për të cilët rrëfimet e tij mbeten në radhët e para të kryeveprave, krijuar nga njerëzimi në rrjedhë shekujsh.
Por edhe Leon Tolstoj, autor i dy romaneve më të mëdhenj, që u shkruan ndonjëherë: “Ana Karenina” dhe “Lufta e paqja”, nuk iu dha kurrë Nobeli për shkaqe ideologjike.
Edhe James Joyce që është, pa dyshim, shkrimtari irlandez më i famshëm, me ndikim më të fuqishëm nuk e ka fituar Nobelin. Por me apo pa çmimin Nobel, ai mbetet vigan i letrave botërore.
A janë dhënësit e Çmimit Nobel anti-amerikanë?
Ata kanë injoruar gjigandët e letërsisë amerikane si Mark Twain, Henry James dhe John Updike.
1. Mark Twain
1835-1910
Mark Twain mbahet krijuesi i romanit amerikan që u bë i famshëm fillimisht me Tom Sojerin dhe Hakelberri Fin, si dhe një prej romancierëve, humoristëve, eseistëve, kritikëve më të famshëm të gjithë kohërave. Ashtu si Tolstoy ai ka pasur dhjetë raste për marrë çmimin Nobel dhe të dhjetë herët ai u ka shkuar autorëve të tjerë si Sully Prudhomme, Theodor Mommsen, Frederic Mistral, Rudyard Kipling, Selma Lagerlof etj.
2. Leo Tolstoi
1828-1910
Leo Tolstoi, shembulli më madhështor i realizmit letrar në histori dhe mbase një prej shkrimtarëve më të mëdhenj në histori. Dy veprat e tij të mëdha, “Lufta dhe paqja” dhe “Ana Karenina” do të kishin qenë më se të mjaftueshme për t’i siguruar një shkrimtari çfarëdo një çmim Nobel. Por jo të madhit Tolstoy. Komiteti nuk mendoi se Tolstoi po e çonte letërsinë moderne në “drejtimin ideal”.
3. James Joyce
1882-1941
James Joyce është një ndër shkrimtarët më të mëdhenj irlandezë dhe botërorë. Ai është mjeshtër i rrymës së përroit të ndërgjegjes dhe praktikisht ka krijuar idenë moderne të krijimit spekulativ me veprën e tij finale “Zgjimi i Fineganëve”, e cila është thuajse e palexueshme. Ai e konsideron atë veprën e tij më të mirë, por në fakt nga kritika konsiderohet “Uliksi” dhe “Dublinasit”.
4. Marcel Proust
1871-1922
Marsel Proust është autori i veprës më monumentale të shekullit të 20-të, “Në kërkim të kohës së humbur”. Është një roman me shtatë volume që shfaq një prej shembujve të parë, në mos të parin të përroit të ndërgjegjes. Por komiteti i ndarjes së çmimit Nobel vendosi t’ia jepte këtë çmim në vitin 1920 norvegjezit Knut Hamsun dhe jo Proust-it.
5. Henrik Ibsen
1826-1906
Henrik Ibsen është shkrimtari më i madh norvegjez dhe një prej shkrimtarëve të dramës moderne më të mirë në histori. Ai ka pasur shtatë mundësi për të fituar çmimin Nobel që në vitin 1901, kur filloi ndarja e tyre, por ai humbi për shkak të debatit mbi kërkesat që kishte lënë Alfred Nobel në testament. Ai donte që fituesit të kishin “idealizëm të lartë dhe të fuqishëm”, por komiteti mendonte se ai donte të thoshte “drejtim ideal”.
6. Emile Zola
1840-1902
Emile Zola është një tjetër rast i shkrimtarit të madh që s’ka fituar kurrë në jetën e tij një çmim Nobel. Është një nga ato rastet, kur fitojnë shkrimtarë që për publikun nuk janë dhe aq të njohur, por shkrimtari i madh duket sikur përçmohet nga komiteti i shpërndarjes së çmimeve. Ai ka shkruar mbi 30 romane dhe ka pasur dy herë mundësi për të marrë çmimin, por asnjëherë s’e ka marrë.
7. Robert Frost
1874-1963
Robert Frost është poeti më i madh amerikan i shekullit të 20-të. Ai ka fituar katër çmime Pulitzer për poezitë e tij, ka marrë 40 çmime nderi nga universitetet më të mëdha të botës, por s’ka fituar asnjëherë një çmim Nobel. Çmimi i katër Pulitzer i shkoi Frost-it njëzet vjet para se të vdiste. Në ato 20 vjet komiteti i çmimit Nobel nuk e mori në konsideratë.
8. W. H. Auden
1907-1973
W.H. Auden është një prej poetëve më të mëdhenj në histori. Ai ka fituar çmimin Pulitzer, “National Book Award” dhe ka influencuar në një numër të madh poetësh që kanë ardhur pas tij. Mendohet se komiteti i çmimit Nobel ka refuzuar t’i japë atij nj çmim për arsye se ai kishte bërë gabime në përkthimin e një libri të Dag Hammarskjold, fitues i çmimit Nobel dhe pse kishte sugjeruar se ky autor ishte homoseksual.
9. Vladimir Nabokov
1899-1977
Vladimir Nabokov është i mirënjohur për romanin e tij “Lolita”. Ai ka shkruar shumë vepra të tjera të rëndësishme, kritika, përkthime dhe poezi. Ai u dominua në vitin 1974, së bashku me Graham Greene dhe nuk arriti të fitonte një çmim Nobel. Çmimin e fitoi suedezi Eyvind Johnson me Harry Martinson, të dy anëtarë të komitetit të çmimit Nobel në atë kohë.
10. Virginia Woolf
1882-1941
Vetëm 13 gra e kanë fituar Çmimin Nobel në 114 vite histori dhe shkrimtarja e madhe moderniste Virginia Woolf nuk është mes tyre. (Lista e grave fituese është: Selma Lagerlöf, Grazia Deledda, Sigrid Undset, Pearl S Buck, Gabriela Mistral, Nelly Sachs, Nadine Gordimer, Toni Morrison, Wisława Szymborska, Elfriede Jelinek, Doris Lessing, Herta Müller dhe Alice Munro)
11. Jorge Luis Borges
1899-1986
Jorge Luis Borges është menduar si kandidat i mundshëm për çmimin Nobel më shumë se njëherë, por komiteti i ndarjes së çmimit ka refuzuar për shkak të mbështetjes së këtij shkrimtari ndaj diktatorit Pinochet. Borges ka shkruar veprat më të mira surrealiste dhe ka fituar çmimin e parë “International Pulitzer”./arratisje.al/ KultPlus.com
Për herë të parë qyteti malazez Herceg Novi do të ekspozojë Çmimin Nobel për Letërsi dhënë shkrimtarit jugosllav Ivo Andric, përcjellë KultPlus.
Medalja e çmimit Nobel është pjesë e objekteve të shkrimtarit të cilat do të ekspozohen sot në shtëpinë e shkrimtarit ku ai jetonte.
Kjo është hera e parë që ky çmim po ekspozohet që kur shkrimtari e mori në vitin 1961, për romanin e tij “Ura mbi Drina”.
Çmimi Nobel do të ekspozohet si pjesë e ekspozitës me titull “Shkrimtari, Diplomati dhe fituesi i Çmimit Nobel”, shkruan Ballkaninsight.
Uniforma diplomatike, valixhja e punës dhe pasaporta kur shkrimtari ishte ambasador i Jugosllavisë po ashtu do të jenë pjesë e ekspozitës. /KultPlus.com
38 vite më parë, më 17 tetor 1979, humanistja më e madhe në botë me origjinë shqiptare, Nënë Tereza, u nderua me Çmimin Nobel për Paqen.
Siç i referohet një artikull i posaçëm i “Radio Vatikanit”, mbi këtë çmim të madh të dorëzuar ndaj saj prej jurisë ndërkombëtare të Akademisë së Shkencave të Suedisë, shqiptarja Gonxhe Bojaxhi, u ngjit në tribunën ku janë ngjitur njerëzit më të shquar të botës nga të gjitha fushat, veshur me sarin e grave të varfra indiane dhe e pranoi çmimin vetëm, sepse një pranim i tillë do t’u vlente shumë të varfërve të saj.
Ndonëse u shmangej intervistave, që e bezdisnin, më 17 tetor 1979, kur u ngjit në Tribunën e Oslos, duke marrë në dorë Çmimin Nobel, të Lumes Nënë Terezë, Gonxhe Bojaxhiut iu desh të mbante një nga fjalimet më të rëndësishme.
“Duhet të them se pranoj të shkoj në ceremoni të ndryshme publike, vetëm sepse më krijohet mundësia t’u flas për Jezusin njerëzve, të cilët nuk dihet në se do të kishin ndonjë rast tjetër për të dëgjuar fjalën e Zotit. Një herë kam thënë edhe se e kam më të lehtë të mjekoj një të gërbulur, sesa të përgjigjem në një intervistë. Në Oslo ndodhi një mrekulli e vërtetë: u lutën të gjithë, në një vend ku s’ishte dëgjuar kurrë ndonjë lutje. Ishim mbledhur në një sallë për dorëzimin e Çmimit e, sapo m’u dha mundësia të flas, thashë: Me që jemi mbledhur të gjithë për të falënderuar Zotin e Çmimit Nobel për Paqen, mendoj se do të ishte vërtetë e bukur të luteshim për paqen. E të gjithë së bashku nisëm lutjen e Shën Françeskut “Zot, më bëj lajmëtar të paqes sate”, teksti i së cilës u qe shpërndarë të pranishmëve.
“Ishte diçka vërtetë tronditëse. Prekëse. E mrekullueshme: luteshin të gjithë, ndonëse siç dihet, numri i katolikëve në Norvegji është shumë i vogël. Më pas fola për abortin e thashë: Po kremtojmë vitin ndërkombëtar të Fëmijës. Sot po ju flas për fëmijën, që nuk ka lindur akoma. Po ju flas në emër të fëmijës, që nuk e ka parë ende dritën e diellit. Të abortosh do të thotë ta dënosh fëmijën me vdekje: të mos duash që fëmija të jetojë, do të thotë ta vrasësh. Sot për sot, arma më e rrezikshme kundër paqes, është aborti. Shumëkush interesohet për fëmijët e Indisë e të Afrikës, ku vdesin me mijëra nga mungesa e ushqimit. Por në vende të tjera miliona fëmijë mbyten nga vetë prindërit e tyre. E në se një nënë mbyt fëmijën e vet, pse u dashka të çuditemi, kur njerëzit ia marrin shpirtin njëri-tjetrit?!. Duke kaluar nëpër Romë, gjatë udhëtimit të kthimit, Ati i Shenjtë Papë më tha: Mos harro të flasësh si në Oslo, kudo që të shkosh!”, ka treguar Nënë Tereza mbi atë ditë të veçantë në jetën e saj./ KultPlus.com
Që nga viti 1901 nga tani Çmimi Nobel i është dhënë 900 personave.
Duke përdorur të dhënat e databezit të Fondacionit të Nobel nga viti 1901 deri më 2016, National Geographic ka zbuluar disa sekrete që qëndrojnë pas çmimit të famshëm.
Shtetet e Bashkuara udhëheqin botën në Nobel falë emigrantëve:
Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë numrin më të madh të fituesve individualë të çmimit Nobel, por numri më i madh i tyre janë emigrantë që kanë ardhur në SHBA gjatë fëmijërisë apo shumë të rinj. Më shumë se 30 % prej tyre janë të lindur jashtë SHBA-së.
Mesatarisht, fituesit e viteve të fundit të çmimit Nobel janë më të moshuar:
Nga laureatët e këtij viti në mjekësi, fizikë dhe kimikë, të gjithë, përveç njërës, janë mbi moshën 70 vjeçare. Kjo reflekton një lloj trendi midis laureatëve.
Laureatët e çmimit Nobel në shumicën dërrmuese janë meshkuj:
Nga 881 individët që fituan Çmimet Nobel në periudhën 1901 – 2016, vetëm 48 kanë qenë femra. Në disa disiplina, ‘thatësira’ ka vazhduar për dekada: Gruaja e fundit që fitoi Çmim Nobel për Fizikën ishte Maria Goeppert Mayer, e cila u nderua në vitin 1964. Hendeku pasqyron paragjykime institucionale gjatë viteve të fundit kundër grave brenda shkencave.
Gjithnjë e më shumë, laureatët e Nobelit përfaqësojnë bashkëpunime shumë më të mëdha shkencore:
Rregullat e Fondacionit Nobel thonë se një çmim Nobel mund t’u jepet vetëm tre individëve, duke reflektuar shkencën e vogël që mbizotëronte në fillim të shekullit të 20-të.
Por sot, përparime të mëdha vijnë gjithnjë nga bashkëpunime shkencore masive dhe Komiteti i Çmimit Nobel ka qenë i kujdesshëm për të dhënë shpërblime shkencore për grupe më të gjera.
Kontrasti është sidomos i zymtë në fizikë, ku bashkëpunimet shkencore mund të përfshijnë mijëra studiues, siç ilustrohet nga zbulimi që fitoi Çmimin Nobel për fizikën 2017, shkruan bota.al
Çmimi shkoi në Rainer Weiss, Kip Thorne dhe Barry Barish për zbulimin e valëve gravitacionale. Ndërsa kontributet e treshes ishin të mëdha, ata vetë argumentojnë se çmimi duhet të kishte njohur bashkëpunimin më të gjerë i cili përfshin qindra shkencëtarë.
Në fund të fundit, studimi që njoftoi zbulimin e valëve gravitacionale ka 1.001 bashkautorë. Vetëm 0.3 për qind e tyre u nderuan me emër në Stokholm./ KultPlus.com
