“Njerëzit janë të vetmet krijesa mbi tokë që dinë për mortalitetin e tyre, prandaj, shpeshherë seksi dhe pija janë veç shpërqendrime të këndshme”, është një shprehje nga Gjakova, por për filmin “Pranvera e paharruar në fshatin e harruar” kjo shprehje shtyhet në kufijtë më ekstremë të saj, shkruan KultPlus.
Në kuadër të festivalit
Ndërkombëtar të Filmit në Prishtinë “PriFest” është shfaqur premiera e këtij
filmi në Teatrin Kombëtar të Kosovës.
Në këtë film, fshatarët zgjedhin kafenenë në vend të çajtores, miqtë në vend të familjes, natën në vend të ditës dhe prostitutën në vend të gruas, duke e shfrytëzuar seksin dhe pijen si shpërqendrime të përkohshme.
Filmi fillon me disa
narrativa të ndryshme, por të gjitha historitë bashkohen kur njëri prej fshatarëve
hap një kafene ku shfrenohen të gjithë banorët e fshatit.
Filmi eksploron jetën
“perfekte” brenda sistemit komunist ku gjithçka kryhet me sukses dhe të gjithë
janë punëtorë, të zellshëm e besnik, derisa dikush u hap një kafene dhe u jep
mundësi atyre që t’i tregojnë fytyrat e vërteta.
Të gjithë, që nga fëmijët
e deri te burrat bëhen kurioz të dinë se çfarë fshihet me mes këmbëve të një
ukrainase, veç për të zbuluar që gjithçka është njësoj, është veç mungesa e
aventurës në jetën e tyre që e bën të dytën më atraktive se të parën.
Ndërkohë, filmit s’i mungon as klisheja filmike e historisë së Romeos dhe Xhulietës. Dy familje armike që duan të bashkohen nga dashuria e dy të rinjve. Një narrativë që është bërë mirë që është lënë më anash se të tjerat.
Një gjë tepër e veçantë
rreth këtij filmi është se si shihet homoseksualiteti në një shoqëri të
izoluar. Fillimisht është djali i Dautit që urdhërohet nga i ati që të “bëhet
burrë” e të kryejë marrëdhënie me Tatianën, e pastaj edhe Miradija e cila është
një vajzë e pamartuar që gjatë gjithë kohës bën komente kundër martesës dhe
kundër ideve mashkullore. Zakonisht komentet e saj janë të përcjella me “Miradi
mshele”.
Sigurisht, historia ka
një fund të lumtur pasi, të ashtuquajturat “tundueset e djallit” përzihen nga
fshati nga gratë që kishin humbur burrat e tyre si pasojë e epshit.
Me aktorë të jashtëzakonshëm,
filmi është realizuar me profesionalitetin dhe kujdesin më të madh nën regjinë
e Kushtrim Bekteshit.
Me afër 50 aktorë gjithsej, regjisori ka treguar që nuk ka rol kryesor. “Në film ka 14 role bartëse, nuk ka rol kryesor”.
“Pra, rolet më përfaqësuese
i kanë, Shkumbin Istrefi, Osman Ahmeti, Riqip Gjepa, Luan Jaha, Adriana Matoshi
e shumë te tjerë”, ka treguar regjisori i këtij filmi. Ndërkohë ai ka
treguar edhe se kjo ka qenë hera e parë që sfidohet me një film të metrazhit të
gjatë duke ditur që gjithmonë ka punuar në teatër.”
Aktorët e përfshirë në film vijnë nga Maqedonia, Kosova, Shqipëria dhe Bullgaria, ndër të cilët: Shkumbin Istrefi, Osman Ahmeti, Ndriçim Xhepa, Luan Jaha, Salaetin Bilall, Muzbajdin Qamili, Vjollca Bekteshi Hamiti, Adriana Matoshi, Diana Spasova, Hismet Ramadani, Musa Isufi, Ervin Bejleri, Romir Zalla, Adrian Aziri, Bujar Ahmeti, Shengyl Ismaili, Donikë Ahmeti, Taulanta Jupi, Mona Mustafa, Sokol Hajrullai, Ilire Vinca, Vebi Qerimi, Adem Karaga, Muzafer Etemi, Besmir Bitraku, Gentë Ratkoceri, Lili Çavdarova Suçeva, Amernis Nokshiqi Jovanovska, Emine Kadriu, Flora Kadriu, Blerim Dardhishta, Muhamed Arifi, Mendim Murtezi, Teuta Ajdini Jegeni, Drita Kaba Karaga, Elhame Bilalli, Hajrullah Ramizi, Zijadin Murtezi, Vaske Niço, etj…
“Filmi është shfaqur
fillimisht në Shkup, por atëherë ka qenë në fazën produksionale, por kjo është
premiera pasi tash është i kompletuar.”
Kurse organizatorja e
PriFest, Vjosa Berisha ka treguar që filmi do të ketë edhe një reprizë gjatë
PriFest-it.
“Do të bëjmë të pamundurën që filmi të ketë edhe një reprizë tjetër gjatë PriFest. Nuk ka ndonjë gjë të konfirmuar por do t’iu informojmë nëse një gjë e tillë realizohet”, ka thënë Berisha për ne. /KultPlus.com
Në një shkrim për Arsimin në Kosovë, nga Jakup Krasniqi, u shpreh se, një vendim i ligjshëm apo i paligjshëm qoftë, në shoqërinë tonë me të drejtë ka nxitur një debat. Nuk është edhe aq e rëndësishme se çfarë është përmbajtja e debatit, e rëndësishme është gjendja në arsimin tonë në përgjithësi e në atë të lartin në veçanti, përcjell KultPlus
Cila është kjo gjendje dhe a mundet kjo gjendje t’i përshkruhet një Ministri të urtë e të kulturuar, siç është Ministri Bytyqi? Jo! Kur problemet i kanë krijuar të tjerët ndër vite, askush nuk thotë pse krijuam shumë mami (lexo institucione të pavarura), për te mbytur arsimin e lartë? Populli thotë: “Shumë mami e mbysin foshnjën”!
Arsimit tonë i janë bërë shumë mami të varura e të “pavarura”, prandaj, arsimi ynë në përgjithësi, e sidomos arsimi i lartë, nuk mund të kishte fat tjetër nga ky qe po e vajtojmë pas njëzet vitesh.
Kur filloi kriza, sidomos në arsimin e lartë?
Kriza në arsimin tonë filloi atëherë kur, pa u rehabilituar procesi arsimor që ishte i dëmtuar rëndë nga Serbia e Millosheviqit, sidomos në fillim të viteve ’90 të shekullit XX u kalua në Sistemin e Bolonjës. Pas këtij kalimi (a thua i gabuar?!), gabimi tjetër i madh u bë me liberalizimin e arsimit – hapja e universiteteve private pa asnjë kriter të vetëm dhe pa asnjë mekanizëm që kontrollon performancën dhe cilësinë e tij. Në fakt, universitetet private, tani kolegje, nuk kishin për qëllim arsimin cilësor, por për biznesin privat thjesht përfitimin material. Këto universitete kanë filluar në baraka dhe shikoni ndonjërin prej tyre se ku kanë përfunduar. Askush në Qeveritë tona të pasluftës nuk është kujdesur për cilësinë në ato universitete a kolegje private.
As Institucioni i pavarur – KSHC – që me ligj i është dhënë ajo përgjegjësi, përkundrazi, po nga ai institucion janë privilegjuar dhe privilegjohen edhe tani kolegjet private (le ta themi disa). Si paska mundësi një institucion i pavarur me 5 a 7 veta mbi bazën e një rekomandimi të ndonjë “eksperti” të jashtëm t’i mbyllë njëherësh tri universitete publike? Pastaj t’i mbyllë edhe disa kolegje private, e t’i privilegjojë vetëm ato që kanë shumë para? Gjërat nuk janë kaq të thjeshta siç po shihen nga disa. Sidomos nga ata që e mbështeten KSHC-në!
Situata e krijuar e obligon Kuvendin e Kosovës dhe Qeverinë që ta shikojnë seriozisht infrastrukturën ligjore ekzistuese. A është e duhura? A duhet ndryshuar? Para se Qeveria e Kosovës të ndërhyjë në vendimin e ngutshëm të një organi të pavarur, ajo duhet urgjentisht se bashku me Kuvendin ta ndryshojnë ligjin dhe përgjegjësinë në arsimin e lartë ta marrë shteti – Qeveria. Përndryshe, cili është roli i Qeverisë dhe i Ministrisë së Arsimit në këtë situatë?
Si kryetar i Kuvendit, dihet kjo tashmë botërisht, kam qenë kundër krijimit të universiteteve publike për vota, pa asnjë analizë a elaborat të studiuar mirë, por atëherë opozita heshtte, heshtte se edhe ajo llogariste në vota. Në demokraci votat janë të rëndësishme, por jo për të shkelur mbi interesin e kombit e të shtetit. Tani universitetet publike janë aty dhe për to duhet të vendosin Kuvendi dhe Qeveria, të mbyllen apo t’ju krijohen kushtet për vazhdimin e aktivitetit studimor. Në një situatë të tillë, Qeveria nuk duhet të flasë se universitetet publike duhet të ekzistojnë për çështje sociale, ajo, para se të ndajë para për autostrada, le të ndajë para për arsimin nëse e ka prioritet, për kryeautostradën e kombit (arsimin), për të tërhequr kuadrot e duhura e jo ta shkelë ligjin që është në fuqi. Ligji duhet ndryshuar e pastaj vijnë veprimet e duhura te institucioneve përkatëse.
Qeveria dhe Ministria e Arsimit duhet të krijojnë një trupë profesionale për t’i kontrolluar të gjithë trupat e deritashme të institucioneve të pavarura apo të Shoqërisë Civile që kanë përfituar nga përgjegjësitë që i kanë pasur ose u janë dhuruar për“ngritjen” e cilësisë, sa ato e paskan ngritur gjatë viteve cilësinë në arsimin e lartë!
Në situatën e krijuar një gjë shihet e dihet! Po zhurmojnë shumë pikërisht ata që deri tani kanë përfituar shumë nga arsimi i lartë, dhe pikërisht pse ky arsim i lartë nuk ka pasur zot shtëpie të përcaktuar qartë!
Gjendja në arsimin tonë seç ma kujtoi thënien e malësores lidhur me vështirësinë për të mbajtur shtëpi: “Mos me kanë për mend e dije, por me kanë për fuqi, Kola i jem i kishte mbajtë tri”! Mbase para qindra viteve, malësorja e jonë e pashkollë e ka ditur se dija e jo fuqia udhëheq me familjen. Prandaj, aq më pak arsimin e bëjnë të fuqishmit apo përfituesit e shumtë që i janë sulur atij nga të gjitha anët për zhvatje!
Si përfundim:Arsimin e organizojnë dhe e drejtojnë jo përfituesit pa parime, por të diturit, të arsimuarit, njerëzit me integritet, ata që qëllim parësor kanë për të arsimuar dhe edukuar të ardhmen e kombit, për ta zhvilluar e përparuar vendin!
Kosova pikërisht për këtë ka nevojë imediate!/KultPlus.com
Si filloi edukimi teorik marksist i Nexhmije Xhuglinit? Cila është e vërteta e historisë së Qemal Stafës me gruan e diktatorit… Isuf Kalo tregon në librin “Blloku” nga UET PRESS
Isuf Kalo
Nexhmija, ndoshta më parë e më saktë sesa Ramizi, njohu dhe kuptoi “gjuhën e Bllokut” dhe “preferencat e pathëna të Enverit”. Dhe pastaj me kohë ndryshoi, duke u ambientuar e duke përshtatur sjelljen, objektivat dhe karakterin e saj me to. Njohja e saj me Ramizin ndodhi gjatë luftës, në Konferencën e Rinisë Komuniste Antifashiste që u zhvillua në Helmës të Skraparit. Ramizi ishte një ndër organizatorët lokalë të saj. Pas takimit të parë aty, do të fillonte një bashkëpunim i ngushtë e i gjatë i të dyve në sektorin e rinisë e të ideologjisë. Bashkëpunim miqësor, moralisht korrekt, thjesht si dy kolegë në një front pune të përbashkët.
Veprimtarinë me rininë komuniste Nexhmija e pati filluar që në bankat e shkollës së mesme. Në ato vite të adoleshencës, të viteve shkollore dhe të rinisë së hershme, Nexhmija kishte qenë “vajzë e mbarë”, e moralshme, thuajse “engjëllore”. Por, kur u përfshi në rezistencën antifashiste të komunistëve në ilegalitet dhe u njoh, fshihej e lëviznin të dy në muzg, mbi të njëjtën biçikletë me Enver Hoxhën dhe flinin në shtëpi simpatizantësh. Vështruar retrospektivisht, në sytë e opinionit tradicional konservator ajo i theu tabutë e sjelljeve të vajzave të “ndershme” të asaj kohe.
Pas rënies së regjimit komunist është përfolur herë si aludim i hamendësuar e herë i shprehur me tendenciozitet (pa fakte apo dëshmi të verifikueshme) një “lidhje shpirtërore” apo diçka më tepër se aq e Nexhmijes në rininë e hershme të saj me Qemal Stafën. Ky aludim bëhej gjithsesi për kohën para lidhjes së saj definitive me Enverin.
Askush nuk është shprehur qartë e i sigurt se çfarë mund të ishte ajo marrëdhënie e supozuar: ndjenjë e vërtetë, flirt kalimtar, dashuri platonike, simpati vajzërore e adoleshencës, apo miqësi puritane romantike, pa qëllim të “keq”, siç predikonin asokohe militantët e parë komunistë? Cilado prej tyre të ketë qenë e vërtetë, e parë sot, qoftë edhe me syrin e moralistit më fanatik, asnjëra nuk përbën çudi, as blasfemi, kur flitet për një vajzë që atëherë ishte vetëm 17 vjeçe.
Interesi për atë marrëdhënie u zgjua në kushtet kur u përhap një mjegullnajë në periudhën postkomuniste, e cila, nisur nga mllefi, mbështolli tërë bëmat, fajet duke mbjellë mallkim për regjimin e mëparshëm, e veçanërisht për Enverin. Në këtë kontekst u përhap edhe akuza intriguese sikur vrasja dhe eliminimi i Qemalit nga skena partiake e politike nuk ishte spontane, por një akt i fshehtë pabesie, i organizuar prej Enverit, për arsye rivaliteti në karrierën politike, por dhe prej “xhelozisë mashkullore” ndaj tij.
Vetë Nexhmija i ka hedhur poshtë publikisht me vendosmëri të tilla aludime. Ajo ka folur e shkruar hapur, pa komplekse për miqësinë e simpatinë, si dhe vlerësimet e larta, superlative, të saj për Qemalin. Dhe e ka shprehur versionin e vërtetë që ajo beson si shkak të vrasjes së tij, si dhe për dhembjen që ndjeu dhe ndau natyrshëm, bashkë me Enverin, pasi mësuan të dy lajmin e kobshëm të humbjes së këtij shoku e miku të mirë e të shtrenjtë të tyre.
Duke e shpallur më vonë datën 5 maj 1942, ditën e vrasjes së Qemalit (dhe jo atë të Vojo Kushit, që ishte shumë më heroike me gjoksin mbi tank!) si ditën përkujtimore për të gjithë dëshmorët, ata të dy mbase deshën të dëshmonin vlerësimin e tyre të veçantë për të.
Qemali, siç e përshkruan Nexhmija dhe ata që e patën njohur, ishte djalosh i ri përparimtar, pa paragjykime, me kulturë të gjerë, organizator dinamik, orator e letrar i talentuar dhe me karakter të çiltër e të vendosur. Ai pat besuar thellësisht në ideologjinë komuniste. “Po. Jam komunist dhe jam krenar për këtë. Sepse vetëm komunizmi do ta shpëtojë botën nga mjerimi i sotëm”, ishte shprehur haptas e trimërisht ai në gjyqin e grupit komunist të Shkodrës, përpara se të themelohej Partia jonë Komuniste, teksa i kishte duart të mbërthyera në pranga.
Natyrisht, është e pamundur dhe pa ndonjë vlerë të madhe “zbulimi” pas kaq shumë kohësh i ndjenjave që patën apo fshehën në zemrat e tyre për njëri-tjetrin, pas njohjes së tyre të parë, dy të rinjtë Qemal dhe Nexhmije. Por nuk është krejt e pamundur dhe e pajustifikuar të përfytyrohet një romancë idealistike apo platonike “rozë”, e përjetuar heshturazi mes tyre. Aq më tepër që kjo thuhej se kish ndodhur përpara se Nexhmija të njihej e të lidhej me Enverin. Janë disa elemente të rrëfyera nga vetë Nexhmija që marrin domethënie në këtë kontekst.
Qemali ishte, siç është pohuar edhe nga Nexhmija, i pari që e zbuloi dhe e tërhoqi atë si militante në radhët e të rinjve që besonin në ideologjinë komuniste e revolucionare që në vitin 1937, kur ajo ishte nxënëse në moshën 16-vjeçare. Kjo ndodhi 4-5 vite para themelimit të Partisë Komuniste dhe njohjes së saj me Enverin. Në “Celulën e shoqeve” që Qemali, si anëtar i Grupit komunist të Shkodrës, pat krijuar në Institutin Pedagogjik Femëror të Tiranës, ku bënin pjesë Liri Gega, Fiqirete Sanxhaktari (Shehu), Drita Kosturi dhe Nexhmija, ishte pikërisht kjo e fundit që Qemali veçoi dhe zgjodhi për ta aktivizuar dhe informuar më hollësisht. Përse vallë? Sepse ishte më e vendosura e më inteligjentja? Apo më tërheqëse, më e pashme e më e ëmbël sesa të tjerat? Mundet edhe për brishtësinë e saj, për të cilën Qemali vetë do e quante më pas “Delikatja”!!
Takimi i parë mes tyre, siç është i përshkruar në kujtimet e Nexhmijes, u krye në fshehtësi në verën e vitit 1937, katër vite para themelimit të Partisë Komuniste, në një vilë private të Tiranës, në rrugën që tani mban emrin “Qemal Stafa”. Portën ia hapi vetë Qemali. Nuk kishte njerëz të tjerë aty. Të zotët e shtëpisë, rastësisht a qëllimisht, kishin ikur atë ditë. Qemali ishte atë vit 17 vjeç. Djalosh i gjallë, i sigurt. Ajo 16. Vajzë adoleshente ëndërrimtare, kurioze dhe e turpshme. Në dhomën ku qëndruan ajo u ul në një minder. Qemali në një karrige përballë saj. Si dy pëllumba që këqyrnin njëri-tjetrin. “Pëllumbi me syze” nisi gugatjen. Jo për paqen, por për luftën. Tjetra dëgjonte e ndrojtur. Kështu filloi edukimi teorik marksist i Nexhmije Xhuglinit. Mundet që seanca e asaj dite gushti të vitit 1937 të ketë qenë e para dhe më e veçanta për edukimin marksist që do të zhvillohej në Shqipëri. “Mësuesi” dhe nxënësja e vetme në atë “klasë” kishin vetëm një vit diferencë moshore!
Macja e shtëpisë, e mbetur pa të zotët, kurioze për çiftin, kërceu dhe u ul në prehrin e vajzës. Ajo instinktivisht e përkëdheli. Por “mësuesi marksist” përballë i tërhoqi rreptë vërejtje nxënëses, duke nënkuptuar që ta linte macen dhe të vazhdonte të dëgjonte teorinë, sloganet dhe instruksionet komuniste për transformimin revolucionar të botës. Në fund të bisedës Nexhmije Xhuglini do të quhej tashmë “shoqe e re e edukuar komuniste”. Më pas, ndonëse banore e Tiranës, ajo do të anëtarësohej, pa e ditur as ajo vetë pse, jo në Grupin komunist të Tiranës, por në atë të Shkodrës, ku një ndër militantët kryesorë ishte pikërisht Qemali.
Më 8 nëntor 1941, siç dihet, u formua ilegalisht në Tiranë Partia Komuniste Shqiptare. Dy javë pas saj, më 23 nëntor 1941, në një rrugicë tiranase, në shtëpinë e kosovares Bije Vokshi, u themelua edhe Organizata e Rinisë Antifashiste Shqiptare. Falë propozimit të Qemalit, Nexhmija ishte e para dhe e vetmja vajzë apo “shoqe militante”, mes 14 delegatëve burra, si bashkëthemeluese e kësaj organizate rinore. Ajo u zgjodh edhe në kryesinë e saj, si përfaqësuese e të gjitha të rejave dhe grave shqiptare. Aty Nexhmije Xhuglini pa dhe u takua për herë të parë edhe me Enver Hoxhën. Ai kishte ardhur si i deleguar i Partisë Komuniste Shqiptare. Që nga ajo ditë, fati i Nexhmijes do të ndryshonte e do të merrte përgjithmonë rrugë tjetër. Marrëdhënia e saj me Enverin, imponues nga imazhi, oratoria dhe pamja fizike, u zhvillua në mënyrë të vrullshme e të pandalshme.
Ndërkohë, miqësia e saj me Qemalin vazhdoi, në dukje po aq korrekte shoqërore si më parë, por rrethanat ndryshuan. Qemali u fejua me Drita Kosturin, njërën nga ish-shoqet e saj të celulës së shkollës. A ishte dhe a mbeti gjithë kohën miqësia mes Qemalit dhe Nexhmijes vetëm miqësi? “Miqësia, shkruan Gregoire Delacourt në librin ‘Lista e dëshirave të mia’, mund të shndërrohet në dashuri. Por dashuria kurrsesi jo në miqësi.”
Ndoshta për këtë nuk arritën ta dinin të vërtetën as ata vetë. Por në librin e kujtimeve të Nexhmijes për atë periudhë, mes rreshtave ndihet me takt të hollë një farë zhgënjimi si pengmbetje, një dhembje, keqardhje shpirtërore miqësore (apo një lloj xhelozie femërore a shoqërore?) për zgjedhjen, sipas saj jo të qëlluar që bëri Qemali në fejesën e tij. Ajo fejesë ndodhi pasi ai vajti për studime në Itali, ku, siç shkruan ajo, “iu ngjit nga pas” edhe Drita Kosturi.
Nexhmija vetë, zakonisht mjaft e rezervuar në fjalorin e saj, e cilëson ish-shoqen e saj të shkollës dhe të celulës me tone jo admiruese, madje disi të ashpra, si “revolucionare anarkiste”. “E çiltër, por jo aq e ekuilibruar.” “E parregullt në mbajtjen e vetes.” E thënë më haptazi, “jo e denjë për Qemalin”. Për ta mbështetur edhe më tej pakënaqësinë e saj, ajo citon fjalët që i paska thënë Qemalit Bije Vokshi: “Mor bir, ç’a t’u desh me u përzi me atë çikë?”.
Enigma e shkuesive
Ka pak interes për të ditur nëse pati apo jo nuanca rozë në miqësinë e hershme mes Nexhmijes e Qemalit. Sido të ketë qenë, ajo nuk e cenoi aspak integritetin moral, as sinqeritetin dhe korrektësinë e saj në dashurinë e jetës së saj, atë me Enverin.
Diçka tjetër, që mund të ketë më tepër interes, është ajo që Nexhmija ka evidencuar si pa dashur në rrëfimet e saj për fejesën e Qemalit. Ajo ka të bëjë me mënyrën sesi stiseshin fejesat dhe martesat mes militantëve tanë të parë komunistë. Në përpjekjen për ta shpjeguar misterin me të cilën Drita Kosturi mundi ta “magjepste e ta bënte për vete” Qemalin, Nexhmija, në kujtimet e shkruara, tregon një element tronditës të keqpërdorimit e sakrifikimit të detyruar të ndjenjave njerëzore e të integritetit të militantëve të rinj komunistë “në shërbim gjoja të revolucionit, të kauzës komuniste dhe të interesave të partisë”.
“Ndoshta Qemali nuk ishte çliruar, shkruan ajo, nga forca e disiplinës si militant komunist, nga ai mentalitet i gabuar i grupit, që në emër të interesave të punës sonë ilegale për të krijuar baza komuniste ‘sajonte martesa’. Kështu me këtë mentalitet, vazhdon më tej Nexhmija, u martuan Zylfie Tomini me Xhemal Canin, që hapën pastaj shtëpinë ku u formua Partia Komuniste. Gjystina me Zef Ndojen, që hapën si bazë shtëpinë, e cila u bë baza e dytë e Komitetit Qendror provizor dhe ku u vendos arkivi i partisë. Po kështu u martuan Selfixhe Ciu me Xhemal Brojën, që hapën si bazë shtëpinë në Shkodër”.
Një martesë të tillë “për interesat e partisë me dikë të cilit nuk ia thotë emrin, ajo pohon se ia patën propozuar edhe asaj, por që e kishte refuzuar vendosmërisht. Më pas, kur Nexhmija pati krijuar lidhjen me Enverin dhe i tregoi atij për këtë propozim të përçudnuar, ai i dha asaj të drejtë”. “Sa mirë ua ke bërë”, i tha ai. Mirëpo a nuk do të thotë ky fakt se ajo veprimtari monstruoze komandohej nga dikush tjetër, pa dijeninë dhe miratimin e Enverit? Pra, lind një enigmë e pasqaruar me hollësi deri tash. Kush e paskej ditur dhe paracaktuar se ku dhe kur do të themelohej Partia Komuniste, për të cilën qenka sajuar dhe realizuar që më parë martesa “patriotike” e “militantëve Zylfije me Xhemalin”, të cilët pastaj do ta ofronin shtëpinë e tyre për këtë eveniment historik? Kush paskësh qenë ky i “fuqishëm” i fshehtë, me mendësi të tillë që sajonte martesa gjoja në interes të lëvizjes e të Partisë dhe planifikonte ngjarjet që do të ndodhnin në të, pa njoftuar liderët shqiptarë në krye të saj?
Kush i seleksionoi, kush i lajmëroi dhe ua organizoi udhëtimin, vendtakimin e delegatëve, rojet, programin paraprak të mbledhjes themeluese, kateringun e kancelarinë e domosdoshme në kushtet ilegale të okupacionit dhe pa mjete komunikimi? Edhe në ditët e sotme, kur disponohen mjete moderne të shtypit, elektronikës, transportit dhe telekomunikimit, është tejet e vështirë të organizohen me vullnetarizëm individual evente të tilla.
Kush e zgjodhi shtëpinë e nipave të kosovares Bije Vokshi në Tiranë, për të themeluar Organizatën e Rinisë Komuniste? Pse pikërisht ajo dhe jo një shtëpi tjetër tiranase? Kush dhe si siguroheshin teknika, mjetet e kamuflazhit me kostume e kapele aristokrate, biçikleta, syze, pasaporta false, pajtonë e mjete të tjera konspirative, me të cilët lëviznin të maskuar ilegalët e parë komunistë? A mund t’i realizonte të gjitha këto vetë Partia Komuniste, ende e pakrijuar apo e sapokrijuar, por pa burime logjistike e financiare? A mund të realizoheshin të gjitha këto nën hundën e okupatorit kaq thjesht, kaq lehtësisht apo spontanisht, vetëm nga amatorët militantë të ditëve të para?
Mos vallë diçka është mbajtur e fshehur dhe fshirë më pas qëllimisht në historikun e lëvizjes dhe të Partisë sonë Komuniste? Mos vallë mbështetja organizative në prapaskenë nga ana e Partisë Komuniste Jugosllave të atëhershme (për hir të interesave të saj) ka qenë më e hershme, më e gjerë, më e koordinuar profesionalisht e materialisht sesa ajo çka është pohuar deri sot vetëm si prani “rastësore” e Miladin Popoviçit dhe Dushan Mugoshës në mbledhjen themeluese të 8 nëntorit? Mendja të shkon te ky i fundit, edhe për lidhjen e pastaj martesën e Mehmet Shehut me Fiqirete Sanxhaktarin, atëherë të dy në shtabin komandues të Brigadës së Parë, ku “këshilltar” i pandarë pranë tyre në atë brigadë qe pikërisht Dushan Mugosha. Apo për divorcin misterioz të Hysni Kapos me gruan e parë, me të cilën kishte edhe një djalë, të kryer në heshtje, dhe martesën e tij, fill pas Çlirimit të vendit, me Vito Kondin, ish-sekretaren e Shtabit e personalisht të Enverit.
Mos vallë Mugosha, “këshilltari” politik serb, që e fliste mirë shqipen, pati mision, përveç procesit të formimit të Partisë Komuniste edhe atë të krijimit të arkitekturës udhëheqëse të saj me persona të njohur nga afër dhe të besueshëm të tij? Po t’iu referohesh letrave që i kanë dërguar Dushan Mugoshës, me pseudonim Sali Murati, në shkurt 1944 kur ai u larguar nga Shqipëria, qoftë Enveri, Mehmeti, Nexhmija, Fiqiretja e Nako Spiro etj., duket qartë se ata ndiheshin tepër mirënjohës dhe të obliguar, duke u shprehur me superlativa ndaj tij për “ndihmë në mësimet dhe kontributin” që ai kishte dhënë në vitet që qëndroi i komanduar nga Tito te ne, si për themelimin e Partisë Komuniste, ashtu dhe më pas, për organizimin e saj dhe më vonë krijimin e njësive të armatosura partizane, ku ndër më të shquarat prej tyre ishte Brigada e Parë, në shtabin e së cilës Mugosha ishte këshilltari kryesor.
Enveri dhe Nexhmija, Mehmeti dhe Fiqiretja i shkruan atij në ikje, secili letër më vete, me kaq dashuri dhe falënderime maksimale sa të bën të besosh se ai ka luajtur rol esencial jo vetëm për themelimin e partisë, por edhe në rrjedhën e jetës personale e ndoshta edhe atë familjare të tyre. “Para se të vije ti, i shkruante Mehmeti, ne nuk ishim parti, por ishim një grumbull bashibozukësh, ishim një turli zarzavatesh të hidhura.” Në një letër tjetër, Mehmeti i thotë: “Pas ikjes tënde, ne ndihemi jetimë”.
Mos vallë këta “të plotfuqishëm misteriozë miq a misionarë të huaj” përveç çifteve që përmend Nexhmija, planifikuan (fshehtas edhe nga të dy protagonistët) edhe njohjen e pastaj lidhjen martesore të Mehmetit me Fiqireten, madje edhe martesën e Enverit e Nexhmijes, në kuadrin e planeve titiste të pas luftës për krijimin e Republikës së Shtatë Jugosllave në Kosovë dhe në Shqipëri? Lidhja Enver – Nexhmije mos u planifikua nga misionarët jugosllavë si urë Shqipëri – Kosovë dhe Jug – Veri, që ishin të dyja të rëndësishme në planet e organizimit të rezistencës antifashiste te ne?
Pavarësisht nga rrethanat apo planet që mund të jenë kurdisur pas shpinës së tyre, lidhja mes Enverit dhe Nexhmijes u provua se, në të vërtetë, pati në themel një dashuri të shëndetshme, të natyrshme e të sinqertë. Ajo u zhvillua dhe rrodhi në vite si në një qiell pa re. Në harmoni e çiltërsi të admirueshme nga të dy. Pa konflikte, pa dredhi, pa dyshime e mosmarrëveshje nga të dy. Sepse dashuria, siç thotë Andre Maurois, përballon më lehtë mallin dhe vdekjen sesa dyshimin dhe tradhtinë.
Por ëndrrat dhe entuziazmi vajzëror i Nexhmijes në vitet kur do të përfshihej, bashkë me Ramizin, në forcimin e rinisë komuniste dhe edukimin e saj me dëshirën e zjarrtë për një botë të re, pa shfrytëzim, me barazi e begati për të gjithë, dalëngadalë u pakën e u shuan gjatë viteve, kur fati e vuri Nexhmijen pranë majës së pushtetit, përkrah Enverit, si bashkëpunëtore, bashkëshorte dhe nëna e fëmijëve të tij. Ajo nuk mund ta dinte asokohe se mbajtja e pushtetit ishte shumë më e vështirë sesa fitimi i tij.
Martesë partizane
Vajza që ishte emocionuar dikur nga libri i Haki Skërmillit “Sikur të isha djalë” u martua me Enver Hoxhën, por nuk u shpall “Shoqja e Parë e Shqipërisë”. Ajo nuk u bë nuse me fustan të bardhë dhe as vello. As me tualet dhe grim. Dhe Enveri nuk iu ul në gjunjë me papion në qafë e me unazën në dorë kur i propozoi martesën.
Nuk pati salltanet, as shkëlqim të tillë në martesën e Enverit me Nexhmijen. Çifti atë ditë nuk u filmua dhe nuk bëri as fotografi. Ceremonitë martesore pompoze, revolucionarët i quanin rit borgjez. Madje, siç e kujton Nexhmija, edhe propozimi që i pat bërë Enveri për martesë qe prozaik, pragmatik, pa ngjyra e nuancë romantike. Megjithatë, të dyja këto martesa historike elitare patën disa ngjashmëri. Të dy çiftet kishin diferenca jo të vogla në moshë mes dhëndurëve dhe nuseve: Zogu ishte 20 vjet më i madh se Geraldina dhe Enveri 13 vjet më i madh se Nexhmija.
Të dy çiftet ishin fizikisht të pashëm. Geraldina për bukurinë ishte quajtur “Trëndafili i bardhë i Budapestit” dhe, sipas revistës “The Richest”, të vitit 2014, renditej si mbretëresha e pestë më e bukur në historinë e martesave mbretërore.
Nexhmija, edhe pse pa gjerdanë e zbukurime, nuk binte më poshtë për nga bukuria natyrale, freskia dhe ëmbëlsia femërore. Ajo binte në sy për hijeshinë dhe feminilitetin e saj “bio”. Në takimet e dikurshme me udhëheqësit e kampit socialist, kur ndodhte që shoqëronte Enverin, ajo, ndonëse pa bizhu, e pagrimuar apo kuruar në mënyrë të posaçme, tërhiqte vëmendjen dhe merrte shumë komplimente, si më e hijshmja mes grave të tjera aty.
Të dy dhëndurët ishin trupgjatë, të pashëm, burrërorë, por vetëm Ahmet Zogu mbante mustaqe. Të dy e pinin rëndshëm duhanin, çka në atë kohë konsiderohej tipar i burrërisë. Enveri pinte 60-80 cigare në ditë, ndërsa Zogu ia kalonte, pasi konsumonte rreth 200. E përbashkët tjetër ishte se kur u martuan të dy qenë djem të vetëm, të dy vazhduan, në stil tradicional, të bashkëjetonin edhe pas martesës me nënat e tyre, për sa kohë ato qenë gjallë (të dyja mjaft inteligjente dhe influente,) si edhe me motra të pamartuara në shtëpi. Të dyja martesat u bënë në data simbolike. Ajo e Zogut me Konteshën Geraldinë Appony më 27 prill 1938, një koincidencë kjo me datën 27 prill 1451, në të cilën u krye martesa e Skënderbeut me Donikën e Arianitëve.
Martesa e Enverit me Nexhmijen u bë më 1 janar 1945, ditën e vitit të ri, duke e përdorur si simbol për një jetë të re që do të niste në Shqipërinë e sapoçliruar nga pushtuesit. Ajo që i bënte të ndryshme këto martesa ishte se e Zogut nisi fillimisht me mblesëri, në kuadrin e planeve dhe interesave pragmatiste të mbretërisë, por që evoluoi më pas natyrshëm edhe ajo duke u shndërruar në lidhje afektive dhe me qëndrueshmëri në kohë. Ndërkohë, ajo e Enverit me Nexhmijen ishte martesë me dashuri dhe rrodhi gjatë 40 viteve si lidhje e fortë ndjenjash dashurie dhe mbeti e konsoliduar nga të dy.
Në ditën e martesës, në mungesë të veturës apo limuzinës, Nexhmijen, nuse pa vello, pa kurorë dhe pa unazë, e solli në vilën e caktuar nga partia për çiftin një pajton. Vila ndodhet në territorin e Bllokut, në rrugën që sot mban emrin “Ismail Qemali”. Ajo ishte pronë e një ish-biznesmeni italian, e sekuestruar dhe e shtetëzuar nga pushteti i ri komunist. Aty, Nexhmija me të shoqin dhe tre fëmijët që do të lindnin gjatë viteve do të banonte 30 vjet, deri në vitin 1974, kur u shtua ngjitur me të një vilë e re dykatëshe. Nuk u shpall tri ditë festë kombëtare dhe as u krijua ndonjë seri e re pullash postare me portretin e saj apo të çiftit të ri elitar. Kjo pat ndodhur në martesën e mbretit Zog me Geraldinën. Pas kësaj, Nexhmija u mbyll në kuvlinë e Bllokut dhe brenda korridoreve e zyrave të Komitetit Qendror të Partisë, të angazhuar së bashku me veprimtarinë e agjitpropit dhe ideologjisë së partisë.
Gjatë luftës, edhe ajo pati pak ose aspak kontakt me armët në përpjekjet dhe betejat partizane. Nuk dihet nëse e përdori ndonjëherë në luftë pushkën apo revolverin. Me sa ka treguar ajo vetë, ka shtirë vetëm një herë me pushkë, sa për ta provuar shenjën në ditët e Konferencës së Pezës, ku ajo ishte sekretare dhe e vetmja femër mes delegatëve. Nexhmija nuk mori plagë, as nuk derdhi djersë më pas në kantieret e vendit dhe as nuk preku nga afër anën tjetër të fshehur e të hidhur të realitetit të ri shqiptar. /Gazeta Liberale / KultPlus.com
Nuk është Rembrandt personi që krijon imazhe me sprej përmes modeleve të prera në fletë, por një sondazh i ri po nga tregon se “arti i lartë” – më shumë se çdo formë tjetër kulturore – nuk po merret vesh nga publiku
Antropologu Marcel Mauss besonte se, në thelb, të dhuruarit është ndërveprim njerëzor. Si dëshmi për këtë mund ta citonte suksesin e Banksyt, sepse Banksy është një hiç nëse nuk dhuron. Asnjëherë nuk e dini se kur do ta bëjë një mural në një garazh në jug të Uellsit ose se kur do ta mbështesë XR-in (Extinction Rebellion – lëvizje sociopolitike që synon mos bindjen civile dhe rezistencën paqësore kundër ndryshimeve klimatike, shkatërrimit të biodiversitetit dhe kolapsit social e ekologjik – v.j.). Dhe, siç ka thënë Mauss, këto dhurata janë reciproke – në këtë rast me një dashuri që tejkalon çdo mirëkuptim. Nuk dua ta them se ai është më i famshëm se Damien Hirst ose se Grayson Perry. Por, sipas një sondazhi të raportuar nga ditorja “Sun”, grafisti sekret “për britanikët tashmë është piktori më i preferuar i të gjitha kohërave… duke mposhtur të mëdhenjtë si Leonardo da Vinci, Vincent van Gogh, Rembrandt dhe Monet”.
Është ky një votim që flet më shumë për ne seç flet për ata artistë të vdekur. Një krahasim më kuptimplotë mes Banksyt dhe p.sh. Van Goghut mund të bëhet pas një shekull apo më vonë, e jo sot kur ai veç është pjesë e historisë. Por, a do t’i rezistojnë kohës veprat e tij, si ato të Van Goghut? Kjo është e vetmja provë e madhështisë në art. Dhe, një Banksy nuk ka gjasa ta arrijë këtë, sepse arti i tij është direkt dhe aktual. Për 100 vite, a do të jetë flamuri i tij britanik që veshi Stormzy në Glastonbury diçka më shumë se një relike e historisë së popit? Duket e pamundur. Por, mund të shikoni veprën e Rembrandtit, portretin e dashnores së tij Hendrickje Stoffels, dhe sytë e saj shpërthejnë në shpirtin tuaj më shumë se 300 vjet pasi artisti dhe modelja vdiqën.
Misteri është se pse duhet të thuhen këto. Ne bëjmë diskriminime gjatë tërë kohën se cila vepër vlen për ne, tash, dhe çfarë përbën një monument të qëndrueshëm të njerëzimit. Me të vërtetë kënaqem me serinë “Stranger Things”, por ju do të qeshni nëse them se Vëllezërit Duffer janë dramaturgë më të mëdhenj se Sofokliu. Megjithatë, nuk është qesharake për të pretenduar se imazhet e sheshta dhe të papërpunuara të Banksyt, që kërkojnë një sekondë për t’i kuptuar, janë vepra më të pasura dhe më të kënaqshme arti se vizatimet shumë delikate të Leonardos.
Ajo çka na tregon ky sondazh është se “arti i lartë” po e largon publikun më shumë se çdo formë tjetër kulturore. Turmat kapen për fjalët e Shekspirit në teatrin “Globe”. Por, muzetë e artit dhe “ekspertët” janë të tmerrshëm në komunikimin e fuqisë njerëzore të artit të madh. Që nga “Antiques Roadshow” (seri në të cilën vlerësuesit e antikiteteve udhëtojnë në pjesë të ndryshme të Britanisë së Madhe – v.j.) e deri te “Sotheby’s” (shtëpi e ankandeve të veprave të artit – v.j.), shumë biseda motivohen nga paraja. Edhe Leonardo tash është njollosur nga çmenduria me paratë, qëkur vepra e tij “Salvator Mundi” arriti në rekord në ankand. E pastaj vjen një artist i cili e shet një pikturë “Sotheby’s”, me prerësen e fshehur brenda kornizës, që e shkatërron punimin para syve të botës së artit. Banksy nuk është Rembrandt, por ju duhet ta doni.. /Telegrafi/ KultPlus.com
Supermodelet e famshme botërore, Irina Shayk dhe Adriana Lima, kanë pozuar për ballinën e revistës Vogue të Spanjës për muajin gusht.
Kjo fotografi atraktive e tyre më pas është postuar edhe nga Shayk, në llogarinë e saj personale në Instagram.
“Kur femrat bashkohen dhe fuqizojnë njëra-tjetrën, ndodh magjia”, ka shkruar Irina në postimin e saj, duke e etiketuar Adriana Liman si motër.
Vajzat shfaqen tejet në formë, derisa duket se kanë ngjashmëri të madhe me njëra-tjetrën.
Shayk këtë muaj ka qenë në qendër të vëmendjes për shkak të ndarjes nga partneri i saj, Bradley Cooper, gjersa Lima është parë në krah të afaristit Emir Uyar.
Lidhja e saj pason pas ndarjes nga shkrimtari i njohur turk, Metin Hara. /Telegrafi/KultPlus.com
I shpallur kryeqytet historik i Kosovës, Prizreni njihet si qytet i trashëgimisë kulturore, derisa dy muaj gjatë verës, do të jetë edhe një muze i hapur i artit bashkëkohorë.
Janë mbi 30 artistë vendorë e ndërkombëtar
veprat e të cilëve nga 20 korriku deri me 21 shtator do të qëndrojnë në
hapësira të ndryshme më qytetit.
Kuratori i këtij edicioni, Giacinto Di Pietrantonio përmes temës synon të përmbys idenë e të bërit revolucion, duke inkurajuar që individët ndryshimin ta nisin nga vetja, raporton “Express” i KTV-së.
“Revolucioni nuk duhet të nis nga politika por
na ne, nga eksperienca jonë. Njerëzit duhet të kenë një koncept tjetër për
revolucionin. Edicioni i sivjetmë i ngjarjes së artit bashkëkohorë do të
paraqesë shumë vepra që shpërfaqin idetë e artistëve që marrin pjesë”, ka thënë
Pietrantonio.
Përderisa për vizitorët “Autostrada Biennale”
do të hapet këtë të diel, të shtunën, artistët bashkë me mysafirët do të nisin
rrugëtimin nga stacioni i autobusëve për të vazhduar nëpër disa lokacione për
të parë veprat e artistëve pjesëmarrës deri te Kalaja e qytetit.
Në këtë formë gjurmët e qytetërimit antik do
të përballen me pyetjet që shtrohen nëpërmjet artit bashkëkohorë.
Kuratorit i është dashur më pak se një vit që të përgatisë temën e këtij edicioni “Revolucioni jemi ne” i bazuar në veprën e artistit Joseph Beuys.
“Vallëzimi mund të zbulojë të gjithë misterin që fsheh muzika.”
– Charles Baudelaire
Përmendja e Niçes apo Sokratit për temën e
vallëzimit nuk na jep pasqyrimin e kontributit të tyre që kanë bërë në
filozofi. Ngase i pari njihet si filozof i nihilizmit dhe i dyti si mjeshtër i
dialektikes, të cilët gjithashtu njihen për mbajtjen e një niveli të
lartë mes tyre në diskutimin e pikëpamjeve që i mbanin për kafshët politike.
Megjithatë, paraqitja në vetvete është një nga gjërat më të kënaqshme dhe që
bazohet në realitet. Vallëzimi dhe mbrojtja e aktit të vallëzimit te Niçe dhe
Sokrati përbën tek ta një tundim të papërmbajtshëm për të lëvizur trupat tanë.
Ne të gjithë jemi të familjarizuar me
qëndrimin e Niçes për zotin dhe vallëzimin (“Unë do të besoja vetëm atë zot i
cili din të vallëzoj”), thjesht veprimtaria e tij është e mbushur me plot
lavdërim mbi këtë praktikë (Vallëzuesit e Dionisit, vallëzimi i shthurur,
burrat, gratë dhe fëmijët që kërcejnë pa pushim), ndërkohë që ai vetë ishte
bërë valltar i vetmuar. Për të, liria nuk është më pjesëmarrëse, në kuptimin që
ne mund të zgjedhim se si të lëvizim me rrjedhën e botës, njëjtë siç është
rasti edhe me vallëzimin. Njeriu duke vallëzuar hyn në ritmin e gjërave, të
erës, të luhatjeve të jetës që janë gjithmonë në përsëritje, por megjithatë
janë në dispozicion të vullnetit të lirë të trupit. Aty gënjeshtra është e bukur.
Trupi mund të zgjedhë se si të përfshihet me ritmin dhe gravitetin, dhe egoja
në mënyrë të vetëdijshme është e përqendruar të shkoj drejt një çlodhje të tij
të përkryer gjersa vetja të çon kah anët e një loje me forca të lira.
Ashtu si Walt Whitman që deklaron në poemat e
tij se është marrëzi të besohet nga filozofët se trupi material është një
entitet fizik që ekziston i pavarur nga shpirti. Për të edhe të menduarit ishte
një aktivitet fizik:
“Mendimi duhet të mësohet ashtu si mësohet vallëzimi, ai është veçse një lloj vallëzimi … Kush është atje […] që di përvojën e formës së dridhjes së dritës që përhapet në të gjithë muskujt që formojnë këmbët e lehta!”
Prandaj nuk është për t’u habitur që Niçe si
dashnor i ekstazës fizike do të favorizonte lirikun Walt Whitman mbi këtë
diskurs dhe do të donte që fjalët e tij të lëviznin me këmbë të lehta si
Zarathustra i tij duke kapërcyer kuptimin e tyre konvencional. Megjithatë ishte
edhe më shumë lëvizja e mësuesit të tij të madh Sokratit, i cili i mësoj i pari
këtë valle të madhe të arsyes.
Në Simpozium, Ksenofoni thotë se ndërsa
Sokrati vëzhgonte shfaqjen e një valltari të Sirakuzës, ai u magjeps me
hijeshinë e tij. Në harmonin e lëvizjeve të tij, Sokrati, tek ai pa më shumë
bukuri se sa kur ndalonte për të pushuar. Pastaj, Sokrati rrëfen se Χαρμίδης
(Harmidisi) e gjeti atë duke vallëzuar vetëm dhe që kishte menduar se ishte
çmendur, por kur ai i tregoj atij se qëllimi i këtij veprimi ishte për të
gjetur harmoni në lëvizjet e tij, atëherë edhe Harmidisi e filloi praktikën e
harmonizimit të lëvizjeve të tij përmes lëvizjes së hijes (sepse as ai nuk
dinte si të vallëzonte). Kjo sigurisht na kujton shprehjen e famshme të Niçes
(dhe që ndoshta u inspirua pikërisht nga kjo anekdotë):
““Dhe ata që i panë tek vallëzonin dhe menduan
se ishin të çmendur, janë nga ata që nuk mundën ta dëgjojnë muzikën”
Për Sokratin, vallëzimi ishte mënyra optimale
për të lëvizur trupin në simetri të njëkohëshme me të gjitha pjesët e tij,
ndryshe nga llojet e tjera të stërvitjes fizike siç janë vrapimi ose mundja.
Marrëdhënia mes bukurisë (kalos) dhe më të bukures (kallioni) është nga lëvizja
dhe raporti. Duke kuptuar se trupi është shumë më i bukur dhe më i këndshëm në
lëvizje të plotë se sa në një pushim të thjeshtë, e bëri filozofin shtatëdhjetë
vjeçar që në pleqërinë e tij të mësonte vallëzimin. Duhet të kujtojmë se ai
gjithashtu thotë që:
““Muzika dhe vallëzimi janë dy arte që e
plotësojnë njëra-tjetrën dhe formojnë bukurinë dhe fuqinë që janë themeli i
lumturisë”
Të dy këta filozofë, të cilët i karakterizon
të qenit të vetmuar, e gjetën lumturinë në vallëzim. Një lumturi e tillë mund
të kuptohet vetëm nga të gjithë ata që kanë vallëzuar dhe u janë dorëzuar
forcave dioniziane që dalin nga thellësitë dhe shfaqen në pamjen e jashtme të
trupit. Është e vërtetë se nuk është e domosdoshme që vallëzimi të bëhet vetëm
për vetëm, por ka më shumë gjasa që në vetmi, ngathtësia e ngurtë e vetëdijes
dhe e egos do të pezullohen në çast. Sa më pak që përfshihet egoja e vetëdijshme,
aq më e madhe do të jetë zhdërvjelltësia e lëvizjeve dhe gjendja e lirisë. Ne
nuk e krijojmë rrjedhën e botës apo forcat gravitacionale, andaj edhe nuk mund
t’i heqim ato. Por ne mund të kërcejmë bashkë me to. Kjo është një nga
manifestimet e mëdha të vullnetit të lirë që na është dhënë: është e nevojshme
të ndihet, madje qoftë edhe vetëm për një herë, e gjithë liria e trupit. Poeti
dhe kritiku Edwin Denby e përmbledhë në mënyrë të përsosur këtë:
“Ka pak çmenduri në vallëzim që ju bën të
gjithëve një pjesë të madhe të së mirës”. Kështu që le të vallëzojmë!.”
Janë të paktë shkrimtarët e vërtetë, që përveçse të qenurit popullor me librat e tyre, arrijnë që të jenë të dashur si personazhe. Andrea Camilleri, i ndarë nga jeta këtë mëngjes, në moshën 93-vjeçare, ishte një nga ata.
Ai guxoi të përdorte forcën e tij mediatike për të rrëfyer për veten dhe personazhin e tij të dashur komisar Montalbanon, por edhe për të përcjellë te lexuesit e tij, disa nga idetë bazë të demokracisë, barazisë e dinjitetit.
Andrea Camilleri, shkrimtari karizmatik i dhjetra romaneve grishës, skenaristi, dramaturgu, regjisori italian, do të mbahet mend, edhe shumë përtej Italisë e Siçilisë së tij të dashur, jo vetëm për romanet pafund me personazh Komisarin Montalbano, të shndërruar paskëtaj mrekullisht në serial televiziv fatlum të transmetuar prej mëse 20 vitesh në tërë botën, ku përmbysen klishetë për Siçilinë veç si atdheu i Mafias, duke u përqendruar te njerëzit e thjeshtë, natyra e mahnitshme, ngjyrat, larmia kulturore dhe gjithçka burimore e Siçilisë, ku spikat përdorimi krenar i dialektit siçilian në veprat e tij.
Ndër të tjera, në romanet e filmat e Andrea
Camilleri, përherë synohej, veçanërisht në vitet 90, që shqiptarëve t’u hiqej
njolla e paragjykimit, duke i trajtuar si emigrantë, njerëz të ndershëm, jo
krimininelë me vulë.
Camilleri diti t’i jetonte 93 vitet e jetës së tij plotësisht, me cigaren përherë në gojë, gjithmonë duke shkruar romane të rinj, duke mbikëqyrur përshtatjen televizive të tyre, duke njohur Fashizmin, luftën e ndryshimet pafund politke të Italisë, e duke mbetur gjithnjë i kthjellët, pasionant e mendimtar i lirë.
Pavarësisht konotacionit të fortë sicilian,
veprat e tij kapërcyen kufijtë kombëtarë dhe shitën ë shumë se 31 milionë kopje
në të gjithë botën, duke u përkthyer në 120 gjuhë të ndryshme.
Edhe pse në të 90-tat humbi shikimin, ai nuk reshti së rrëfyeri. I shkroi librat e tij, falë ndihmës së asistentes besnike Valentina Alfieri, që siç thoshte “është e vetmja që di të shkruajë në gjuhën vigateze edhe pse është nga Abruzzo”.
Që disa ditë nëpër rrjetet sociale janë duke qarkulluar shumë fotografi të njerëzve të famshëm si dhe shoqërisë që kemi, të cilët publikojnë fytyrat e tyre në një moshë të shtyrë.
E gjitha kjo falë një aplikacioni FaceApp.
Aplikacioni përmban 21 opcione me të cilat mund të dukeni më të vjetër apo me të rinjë, të ndërroni gjininë, të shtoni buzëqeshjen ose të merrni një frizurë të re. Aplikacioni deri më tani ka rënditur rreth 80 milion përdorues dhe është në dispozicion në cdo vend të botës.
FaceApp aplikacioni dallon prej aplikacioneve të tjera të ndryshimit të fotografive sepse përdorë intelegjencen artificiale për të ndryshuar fotografitë në një mënyrë të mrekullueshme si një parashikim se si do të dukemi në moshë të plakur.
FaceApp është aplikacion i kompanisë Wiless Lab, me bazë në Rusi. Me shtimin e fotografive përdoruesit i jepin kësaj kompanie qasje edhe në të dhëna tjera personale të cilat ruhen aty.
Këtë aplikacion e kanë provuar edhe disa nga fytyrat e njohura në botë, si : Drake, LeBron James, Gordon Ramsey dhe Jonas Brothers. /KultPlus.com
Më poshtë mund të klikoni në vegëzen e washingtonpost.com:
Gazeta franceze, “La Croix”, ka botuar të
premten e 3 janarit 1930, në faqen n°4, një shkrim në lidhje me “Lahutën e
Malësisë”, të poetit dhe atdhetarit të njohur shqiptar, At. Gjergj Fishtës, të
cilin Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat –
Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Epopeja shqiptare shkruar nga një françeskan.
“Poeti kombëtar i Shqipërisë është një
françeskan. At. Gjergj Fishta, ka shkruar, në fakt, një poemë, “Lahuta e
Malcis”, e cila rrëfen epopenë e Shqipërisë. Libri i parë u botua në vitin 1905
dhe i dyti në vitin pasues.
Entuziazmi qe i madh. At. Fishta ka vazhduar
veprën e tij dhe këngët e reja. Thuhet se ato do të botohen së shpejti.
Ky fetar është gjithashtu i njohur për poezitë
e tjera të tij, të cilat admirohen për bukurinë e formës, që i bashkohet
thellësisë së mendimit.
At. Fishta, i cili konsiderohet si një nga arkitektët më aktivë të pavarësisë dhe bashkimit të Shqipërisë, ka qenë përfaqësuesi i saj në Paris.”/KultPlus.com
Sipas filologut arbëresh, Dhimitër Kamarda, kënga e ka origjinën tek arbëreshët e Italisë, të cilët sipas studimit të tij, u detyruan të largohen nga toka greke duke lënë trojet e tyre në vendin e quajtur More. “O e Bukura More” interpretimi i jashtëzakonshëm i artistëve italianë, Lavinia Mancusi, Gabriele Gagliarini.
More! Është një pasthirrmë?!… një vajzë
e bukur?! Jo! More është Peloponezi i sotëm i Greqisë. Sipas një studimi
të botuar në Itali në vitin 1886, nga filologu arbëresh Dhimitër Kamarda, More
është një trevë e madhe, së cilës grekët i kanë ndryshuar emrin dhe e kanë
kthyer në Peloponezi. Kënga “O e bukura More” memorizon kujtesën e madhe
të një atdheu të humbur. Sipas filologut arbëresh është një toponim i këtij
vendi nga ku u larguan shumica e arbëreshëve të sotëm të Italisë.
I vetmi dokument i kësaj kënge, është si
material në librin e shkruar prej filologut, arbëresh Dhimitër Kamarda, i cili
jetoi në vitet 1821-1882. Ai e ka botuar librin me titull: “Appendice al Saggio
di Grammatologia Commprata sulla Lingua Albanese”, dhe është publikuar nga
shtëpia botuese “F. Albergueti E.C.” në vitin 1866.
Në këtë libër është publikuar për herë të parë teksti i kësaj kënge i shkruar në shqip. Në libër sqarohet se teksti burimor popullor me ritëm tresh është i vetmi version dhe tekst original i këngës “O e bukura More”. Kjo këngë këndohet prej 600 vitesh dhe ka marrë më shumë përmasat e një kënge mërgimtarësh, e njohur dhe shumë e dashur jo vetëm për arbëreshët, por edhe për arvanitasit e Greqisë dhe shqiptarët e të gjitha trevave.
Moj e Bukura More! Shumë e këndojnë, por pak e dinë se kujt i kushtohet kjo këngë.
Vitet e 80-ta dhe të 90-ta nuk ishin vite të lehta për të gjithë shqiptarët jashtë Shqipërisë, kjo situatë goxha e vështirë i kishte kapluar edhe shqiptarët e krahinës së Plavës dhe Gucisë, të cilët mbetën nën udhëheqjen e Malit të Zi.
Sistemi i atëhershëm sllav ishte jodemokratik
ku mbretëronte synimi për t’i asgjësuar shqiptarët, të cilët fillimisht nuk
kishin shkolla në gjuhën amtare, pastaj mbiemrat sllavizoheshin duke i’u shtuar
prapashtesat ‘iq’, e deri te muzika dhe historia kombëtare që nuk guxohej as të
përmendej e lëre më të dëgjohej publikisht, shkruan KultPlus.
Në rrethana të tilla, ideali kombëtar ishte një
ndjenjë e fuqishme e mveshur pothuajse në brendësinë e secilit shqiptar. Ky ideal
ishte udhërrëfyes për profesorin e parë të Plavës dhe Gucisë Bali Rugova.
Ai pasi kreu Fakultetin e Historisë në vitin 1986 në Universitetin e Prishtinës edhe pse iu ofrua një mundësi e mirë punësimi në Kosovë, e ndjeu obligim që të kthehej në vendlindje, për t’i shërbyer popullit dhe me veprimtarinë e tij të sfidojë realitetin e dhimbshëm antishqiptar.
Se mësimdhënia ishte dhe mbetët një mision,
mund të kuptohet më së miri përmes rrëfimit plot emocion të historianit në fjalë.
‘Duke pasur parasysh sistemin sllav i cili sundonte në ato vite, të ishe mësimdhënës e sidomos historian shqiptar ka qenë një ndër sfidat më të mëdha. Përveç kësaj, t’ua mësosh nxënësve historinë shqiptare dhe tu përmendësh figurat e mëdha historike si: Ali Pashë Gucinë, Jakup Ferrin, Isa Boletinin, Bajram Currin, Idriz Seferin, Kadri Bajrin etj., në kohën kur ishte rreptësisht e ndaluar, shteti e konsideronte si kërcënim’, ka thënë Bali Rugova për KultPlus.
Në planprogramin mësimor të gjithë nxënësit,
përfshirë edhe shqiptarët ishin të obliguar për të mësuar vetëm historinë
sllave, assesi atë shqiptare.
Andaj, kur frika shndërrohet në guxim dhe ideali kthehet në trimëri, pasojat qe vijnë nuk mund të zënë vend në mendjen e një idealisti. Profesori Rugova ishte ndeshur me pushtetin pasi që ishte lajmëruar nga të tjerët se është duke ligjëruar historinë kombëtare.
‘Dikush nga kolegët shqipfolës kishte
kontrolluar fletoret e nxënësve me shënime që ua kisha diktuar unë dhe kështu kishin
lajmëruar organet shtetërore. Papritmas, inspektorët e policisë më marrin dhe më dërgojnë në inspektorat, të cilët
kërkonin nga unë për të pranuar se po injoroja historinë sllave dhe po shpjegoja
atë kombëtare. Për të më bindur, nuk
munguan as sulmet fizike me grushta, dhe si dëshmi patën sjellë një faqe të një
fletoreje të njërit prej nxënësve ku ishin shënimet e diktuara për Luftën e
Nokshiqit, luftë e cila ishte zhvilluar kundër malazezëve gjatë viteve 1879/80
për mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë. Për fat të mirë nuk më arrestuan, por më
suspenduan nga puna ku u riktheva disa vite më vonë’, ka vazhduar rrëfimin
Rugova.
Përveç si historian, ai dallohet edhe si aktivist për çështje
kombëtare ku bashkë me një grup iniciues kishte themeluar partinë e parë
politike shqiptare në Mal të Zi, Lidhjen Demokratike Shqiptare.
Në këto kohë, tubimet apo kuvendet popullore që
organizoheshin në hapësira ishin mbledhje të rëndësishme të popullit, aty ku rrëfeheshin
idealet dhe problemet me të cilat përballëshin kombësia shqiptare.
‘Për nder të 20 vjetorit të Besëlidhjes së Malësisë me 1 korrik të vitit 1990-të në Traboin, u organizua një tubim ku ishin të ftuar akademikët nga Kosova, si Zekri Cana, Ali Aliu dhe Gjergj Gjokaj nga Malësia. Ndërsa edhe ne si delegacion nga Plava dhe Gucia ishim pjesëmarrës, ku të gjithë u përballëm me forcat e dhunshme jugosllave. Ata tentuan të pengonin fjalimin e akademikëve nga Kosova duke thënë se çdo fjalë mund t’ju kushtojë me jetë’, shprehet Rugova.
Si Nënkryetar i Partisë dhe përfaqësues për
rajonin e Plavës dhe Gucisë, filloi rrugëtimin politik i cili mund të sjellte pasoja
të reja, por më e vështirë ishte të qendronte dhe të shikonte popullin e uritur
për një fjalë shqipe, për një këngë apo për një të drejtë kombëtare.
Andaj, nëse më parë Dita e Flamurit kremtohej
brenda hapësirave të mbyllura, tutje u organizua në hapësirë të hapur ku mund të
jehonte çdo fjalë, çdo tingull dhe valle shqiptare.
‘Festën
e Flamurit çdo herë e pritja me një emocion të veçantë. Më kujtohet 28 Nëntori
i vitit 1995, kur unë së bashku me Kryetarin e Lidhjes Demokratike, z. Sali
Balidemaj dhe me kryesuesen e Ansamblit Kombëtar, znj. Hasime Bruçaj,
organizuam një tubim për këtë ditë të shenjtë të Shqipërisë. Po atë ditë u
rrethuam nga policia malazeze, të cilët na tërhoqen vërejtjen’, ka kujtuar
Rugova.
Historiani Bali Rugova gjithë veprimtarinë e tij deri në ditët e sotme ia kushtoi një misioni të vetëm duke cituar Sami Frashërin, ‘Atdhetaria dhe humanizmi bëhet me punë e jo me fjalë, kush tregohet i tillë me fjalë, është një mashtrues’. / KultPlus.com
Historiani e publicisti Jusuf Buxhovi, tha në një intervistë për Zërin e Amerikës se asnjëherë nuk e ka thënë që Ushtria Çlirimtare e Kosovës, i ka vrarë veprimtarët e Lidhjes Demokratike të Kosovës.
Zoti Buxhovi, tha ditë më parë në një intervistë për emisionin Rubikon në Kosavision, se Lufta e Ushtrisë Çlirimtare dhe përgjithësisht rezistenca e armatosur në Kosovë ishte e drejtë, por çdo luftë ka elementë të papastër. Ai përmendi edhe vrasjet e 102 veprimtarëve të Lidhjes Demokratike të Kosovës dhe deklaratat e tij nxitën reagime e kundërshtime të ashpra, përfshirë edhe kryetarin e Parlamentit, Kadri Veseli, i cili i tha Zerit të Amerikës se deklarimet e tilla nuk i ndihmojnë qartësimit të së vërtetës historike. Me zotin Buxhovi bisedoi korrespondenti ynë në Prishtinë, Leonat Shehu.
Zëri i Amerikës: Z. Buxhovi, ditëve të fundit jeni përballur me akuza të rënda nga zyrtarë të lartë të shtetit, pas disa deklaratave tuaja lidhur me pastërtinë e luftës së ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Si i shihni këto reagime?
Jusuf Buxhovi: Po këto janë shkëputur dhe qëllimisht është krijuar një atmosferë linçimi nga një kontekst pak më i gjerë. Ata që e kanë përcjellë emisionin “Rubikon” (Kohavision), shkas ka qenë përfundimi i librit “Kosova” vëllimi gjashtë, shtatë dhe tetë, ku përfshihet periudha e shtetndërtimit, veçmas problemet nga vendosja e protektoratit ndërkombëtar deri te shpallja e pavarësisë, do të thotë hyrja e NATO-s në qershor të vitit 1999 deri te 17 shkurti i vitit 2008. Në këtë problematikë gjithsesi bën pjesë edhe çështja e shtetndërtimit dhe problemet të cilat kanë qenë dhe gjithsesi koha kalimtare ka qenë e përcjellë me vrasje, me kriminalitet dhe tjera, do të thotë ai vakuumi që UNMIK-u ka qenë dashur ta plotësoj duke vendosur institucione demokratike, është plotësuar prej grupeve kriminale dhe tjera, që objektivisht është vlerësuar prej të gjitha institucioneve botërore që ka qenë një kohë shumë e vështirë për Kosovën dhe unë mbështetëm te librat dhe të dhënat e librave. Në atë kohë kemi pra edhe vrasje të shumta, 102 janë aktivistë të Lidhjes Demokratike të Kosovës dhe 92 janë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Janë 603 qytetarë të Kosovës për të cilët pjesërisht ose fare hiç drejtësia nuk e ka dhënë përgjigjen e vet. Unë si shkrimtar dhe historian i kam përfshirë në librin tim dhe unë jam kritik ndaj kësaj dhe në librin tim hedh edhe një faj te UNMIK-u dhe veçmas EULEX-i, që jo vetëm nuk i ka zgjidhur këto raste, por ka bashkëpunuar edhe me struktura të caktuara kriminale. Kjo ka qenë. Askund nuk kam deklaruar se Ushtria Çlirimtare e Kosovës është bartëse e këtij procesi. Përkundrazi, Ushtria Çlirimtare e Kosovës ka përfunduar misionin e saj në qershor të vitit 1999, diku në shtator apo tetor është demilitarizuar në përputhje me marrëveshjen (Michael) Jacksonn- (Hashim) Thaçi dhe aty ka filluar një mision tjetër i FSK-së ku po ashtu ka probleme të shumta ku po ashtu shumë pjesëtarë të FSK-së janë përfshirë në disa veprime kriminale, terroriste dhe tjerë, por është një kapitull tjetër. Askund unë nuk kam thënë se janë vrarë aktivistët e Lidhjes Demokratike të Kosovës nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Ajo është shkëputur prej kontekstit, një portal, “Expresi” e ka publikuar menjëherë të nesërmen se ka qenë një luftë e papastër dhe se unë e kam karakterizuar dhe aty ka filluar e gjithë fushata e linçimit.
Zëri i Amerikës: A ndjeheni të rrezikuar nga këto reagime dhe linçime?
Jusuf Buxhovi: Për mua të them të drejtën, kërcënimet janë dy llojesh. Kërcënimet që vijnë nga atmosfera e linçimit, do të thotë nga militantët e partive veçmas e klientelizmit të ndryshëm qw e mbikëqyr Partia Demokratike e Kosovës. veçmas nga një pjesë e veteranëve të rremë, të cilët, po ashtu janë të varur prej tyre dhe po ashtu, unë ndjehem i kërcënuar nga vet institucionet e shtetit. Kjo e para ka arsye sepse nënkryetari i Partisë Demokratike të Kosovës ka dalur me një deklaratë skandaloze. Ai në një farë mënyre thotë se pse nuk i kemi qëruar hesapet gjatë luftës me Buxhovin dhe Buxhovizmin. Në një farë mënyre e pranon se ka qenë i përfshirë në vrasjet politike dhe se ato vrasje do të duhej të përfshinin edhe më tutje. Unë në një farë mënyre kam pritur që qeveria do të distancohet nga një zëvendëskryeministër i tillë. Nuk është distancuar, përkundrazi, kemi edhe deklaratën e (Ramush) Haradinajt në një farë mënyre kërkon prej meje gjoja sqarime, thuajse unë jam prokuror apo nëpunës i tij. Unë jam historian dhe këto janë libra dhe ai mund të shikoj librat dhe nuk ka nevojë të më shprehë mua pyetje të tilla. Edhe ajo që është edhe më keq dhe më tutje, unë kam prit që kjo fushatë së paku që është ushqyer prej niveleve shtetërore dhe veteranëve të ndërpritet në një farë mënyre. Kam pritur që kryetari i Parlamentit (Kadri Veseli) në Washington së paku të kërkoj falje dhe në një farë mënyre ta marr në mbrojtje fjalën e lirë sepse kryetari i parlamentit ka qenë mysafir në Washington, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. SHBA-ja është tempulli i lirisë dhe demokracisë dhe aty para njëzet vjetëve kemi qenë gjithë spektri jonë me të cilin SHBA-ja i ka ndihmuar shtetndërtimit tonë dhe lëvizjes tonë, ku ndër tjera është thënë se ju do të ndihmoheni nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës në qoftë se do zotoheni për një shoqëri të lirë e demokratike, çfarë në të vërtetë ka qenë angazhimi ynë. Ndërkohë pas njëzet vjetësh shkon krye parlamentari atje dhe në vend që të kërkoj falje, sulmon edhe më ashpër një krijues, tregon se nuk është përkrahës i fjalës së lirë, nuk është përkrahës i mendimit shkencor dhe në një farë mënyre për mua kjo paraqet një shqetësim shumë të madh, sepse merr përsipër barrën e shtetit, në këtë moment, do të thotë pas 20 vjetësh të lirisë, shteti i Kosovës i linçon krijuesit e vet, i kërcënon krijuesit, i kërcënon historianët. Unë i kam shkruar 50 libra, kam shkruar historinë e Kosovës. Shumë nga veprat e mia janë të përkthyera në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe atje mbaj ligjërata herë pas here dhe është e pakuptimtë se si një kryeparlamentar shkon në SHBA dhe kërkon partneritet të Kosovës me Shtetet e Bashkuara, por harron se partneriteti kërkon fjalën e lirë e demokracinë ndërsa ai e bën të kundërtën atje.
Zëri i Amerikës: Zoti Buxhovi përse keni zgjedhur të bëni akuza publike në vend që t’u drejtoheni institucioneve të drejtësisë për këto çështje?
Jusuf Buxhovi: Nuk kam bërë unë akuza publike, unë kam folur për librin. Emisioni i është kushtuar librit, e tjetër është që keqinterpretuar. Si historian, unë i kam hedhur këto të gjitha dhe në librin gjashtë e shtatë “Kosova” unë flas aty me burime relevante botërore dhe kurrfarë akuzash nuk kam bërë unë, vetëm kam treguar aspektin si historian, e kam trajtuar, do të thotë një aspekt i gjithë asaj është edhe problemet që e kanë përcjellur thash shtetndërtimin tonë, ato tetë vitet, krimi i organizaur, krimet politike tjera ku për fat të keq edhe shumë nga pushtetarët e tanishëm janë pjesë e grupit të organizuar dhe vet Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe institucionet më të rëndësishme evropiane vazhdimisht tërheqin vëmendjen se në Kosovë politika është e përfshirë prej krimit të organizuar dhe se jo rastësisht vet konstelacionet e fundit me qeverinë dhe parlamentin e Kosovës tregojnë se krimi i organizuar aty ka fuqi të madhe dhe se unë si intelektual por jo vetëm si intelektual, kam për detyrë që ta tërheq vërejtjen ndaj këtyre dukurive. Intelektualët janë të përgjegjshëm jo vetëm për atë që e thonë dhe duhet ta thonë, por për atë që duhet thënë e që nuk është thënë. Prandaj unë e kam mbrojtur kauzën e lirisë, kauzën e fjalës së lirë. Do të vazhdojë në ndërkohë, që kujtoj që edhe SHBA-të edhe faktori perëndimor do të jetë në gjendje të mbrojnë fjalën e lirë dhe kauzën e lirë, sepse për këtë edhe ka intervenuar.
Zëri i Amerikës: Z. Buxhovi pas gjithë këtyre akuzave të rëndë, a do të bëni ndonjë ankesë?
Jusuf Buxhovi: Jo absolutisht, unë nuk do të bëj kurrfarë ankese. Unë jam shkrimtar, historian dhe janë librat e mia. Njerëzit mund të manipulojnë, portalet e partitë e ndryshme, forcat politike të cilat objektivisht i kanë bërë dëme të mëdha këtij vendi dhe gjithsesi do t’i nënshtrohet edhe përgjegjësisë politike. Unë do të vazhdoj të punoj. E vetmja gjë që për mua ka qenë shqetësuese, ka qenë që shteti i Kosovës është përfshirë në një atmosferë linçuese kundër një krijuesi i cili e thotë fjalën ashtu si ai e mendon dhe këto të gjitha i shkruan në libra dhe unë kujtoj se librat janë ajo pasuria më e madhe. Ato do të duhej t’i vlerësonte një klasë politike dhe shteti dhe jo të ngrihen kundër tyre.
Anijet e quajtura lembe dhe liburnide janë të njohura si
emërtime të veçanta në terminologjinë e detarisë botërore të antikitetit,
shkruan në gazetën “Dita” Moikom Zeqo.
Arkeologët shqiptarë nuk janë marrë fare me këtë subjekt,
madje edhe disa rafigurime numizmatike të anijeve ilire nuk i kanë analizuar
fare.
Pse anijet tregohen në monedhat ilire të labeatëve (rreth
liqenit labeat – d.m.th i Shkodrës), daorësve etj?
Si zbukurim ornamental?
Jo, ato kanë kuptim substancial.
Anijet tregojnë simbolikën e flotës si përparësi ushtarake
tek ilirët, por edhe kultin jetik të miteve detare, që lidheshin me hyun Redon.
Ilirologu i shquar Aleksandër Stipçeviç ka treguar një
vëmendje të madhe për anijet ilire dhe kërkon të gjejë kuptimin e figurave
përfaqësuese mbi bashet e anijeve ilire. Stipçeviçi ka botuar në 1973 një
studim për këtë tematikë në përmbledhje studimesh realizuar nga Instituti i
Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Zarës, fashikulli 20.
Stipçeviçi nuk është arkeolog i fushës, por njohës erudit i
bibliografisë arkeologjike.
Ai ka bërë një sintezë të plotë dhe të admirueshme mbi
Ilirët, që e ka botuar edhe në italisht shqip dhe në anglisht.
Ai kundërshton tabutë helenocentriste dhe romakocentriste
dhe bën përpjekje edhe për një shtjellim teorik të qytetërimit ilir sipas të
dhënave të autorëve antikë dhe të dhënave arkeologjike, që në shekullin e XX
patën një dinamikë zhvillimi.
Sipas Stipçeviçit gjarpri është një kafshë ktonike e
hyjnizuar tek ilirët.
Të dhënat për një panteon ilir janë të fragmentuara dhe nuk
lejojnë një kodifikim dhe klasifikim përfundimtar, ose shumë të mëvetshëm.
Por Stipçeviçi e ka bërë megjithatë një hulumtim pionieri
edhe në rrafshin mitologjik.
Figura mitike e gjarprit është arketipale në shumë popuj dhe qytetërime të lashta, por tek ilirët ka patur një parapëlqim të thellë dhe jo vetëm mitik, por edhe historik dhe artistik.
Gjarpri ktonik i takon tokës, por gjarpri është edhe kafsha
e mjediseve të dyfishta: e tokës dhe ujërave.
Atributi ktonik është më gjenetik, atributi detar është, për
mendimin tim, jo më i vonë, por përafërsisht i së njëjtës zanafillë të një
njëkohësie shumë të largët.
Që bashi i një anije mund të formësohet si gjarpër, me kokën
e kthyer nga kuverta, apo edhe kiçi në të njëjtën mënyrë, kërkohet që
konstruktorët e anijes të krijonin një strukturë lundruese lehtësisht të
lëvizshme, herë me bash dhe herë me kiç, dallimi midis bashit dhe kiçit nuk
është shumë i qartë, për arësye se ne nuk e dimë nëse këto lloj anijesh kishin
hyun Aimon, nga ana tjetër kuptohet se këto lundronin me anën e remave, me
forcën e krahëve.
Nga ravijëzimet miniaturike të anijeve në monedha nuk del
qartë karakteri velor, nuk dallohet as direku, ku mund të funksionalizoheshin
velat e erës.
Anijet ilire në të vërtetë duhet të kenë patur vela dhe
direkë, përveç remave, se ndryshe nuk do të kuptoheshin ekspeditat detare të
mbretërve ilirë deri në brigjet greke, sidomos në kohën e Teutës, që pushtuan
edhe qytete bregdetarë greke.
Nuk mund të shpjegohet një lundrim kaq i gjatë me anije deri
në jug vetëm me anë të remtarëve, pa shfrytëzuar fuqinë shtytëse të erërave.
Vetëm kështu mund të rindërtojmë idenë e një dije
navigacioni tek ilirët e detit.
Natyrisht detarët ilirë janë orientuar nga yjet, kanë
lundruar jo shumë larg brigjeve, por duke i parë brigjet gjatë lëvizjes.
Hambari jo shumë i thellë i këtyre anijeve natyrisht është
shfrytëzuar për mbrojtjen e amforave të ujit të pijshëm dhe të ushqimeve si dhe
të armaturës, ndoshta edhe për fjetje.
Ilirët duhet të kenë patur disa kantiere ndërtimi të
anijeve, vendi më i përshtatshëm ka qenë Shkodra dhe liqeni labeat.
Materiali drusor vinte nga pyjet e mëdha bregdetare, që janë
shfrytëzuar për ndërtimtari anijesh edhe nga venedikasit e bregut të përtejmë
edhe në kohën mesjetare.
Le t’i rikthehemi motivit grishës të kultit të gjarprit tek
anijet ilire.
A.Stipçeviçi e përqendron analizën në pyetjen e mëposhtme.:A
kanë pasur anijet ilire bashin në trajtë gjarpri?
Në vitin 1971, arkeologu shqiptar Bep Jubani zbuloi në
lokalitetin Çinamak afër qytetit të Kukësit, në Shqipërinë verilindore, një
monedhë të panjohur të Ilirëve të vjetër.
Në anën e përparme të kësaj monedhe është rafiguruar një
burrë i panjohur me një kësulë me rreth të gjerë të tipit iliro-maqedon
(kausia), ndërsa në anën e pasme figuron një anije ilire, në të cilën dallohen
mirë remtarët.
Përmbi dhe ndën anijen lexohet mbishkrimi LABIATAN – emri i
fisit të njohur ilire Labeate (Labeates), i cili i ka pasur selitë e veta rreth
liqenit të sotshëm të Shkodrës.
Duke e inkuadruar shfaqjen e kësaj monedhe në rrethanat
politike të viseve ilire jugore dhe duke e krahasuar atë me monedha të tjera të
prera nga Ilirët në atë kohë, B.Jubani ka arritur në konkluzionin se kjo
monedhë e Labeatëve është prerë pas vitit 168 para e.s., pra pas rënies së
kësaj pjese të bregdetit ilir ndën pushtetin romak dhe në kohën kur shfaqet një
monedhë tjetër e ngjashme me emrin e një fisi tjetër ilir – Daorësve.
Gjetja e monedhës labeate ka një rëndësi të shumëanëshme për
historinë e Ilirëve dhe veçanërisht për numizmatikën ilire, por këtu ne do të
merremi shkurtimisht me një detaj që i ka shpëtuar vëmendjes së B.Jubanit, po
ashtu si edhe vëmendjes së numizmatikëve të tjerë që kanë shkruajtur mbi
monedhat e njohura më parë ilire dhe iliro-greke me figurën e anijes ilire.
Është fjala për trajtën e bashit në anijen e rafiguruar, apo
në anijet e rafiguruar në monedhat e tjera ilire të njohura deri tashti.
Në fakt, në ekzemplarët e monedhës labeate që porsa u
zbuluan në Çinamak shihet fare bukur se bashi i anijes së rafiguruar kishte
trajtën e një gjarpri.
Kjo e dhënë, natyrisht, nuk mund të na çudis, sepse do të
kishte qenë shumë më e çuditshme sikur anijet ilire të kësaj treve mos të kishin
pasur në bashin figurën e kësaj shtaze.
Megjithatë përpara se të zbulohej monedha labeate nuk mund
të thuhej me siguri se çfarë shtaze ishte ajo që qe rafiguruar në anijet ilire
që shohim në monedhat e fiseve të tjera, qyteteve dhe mbretërve ilirë.
Që lundërtarët labeatë zgjodhën si shtazë të tyre mbrojtëse
pikërisht gjarprin, jo vetëm që nuk është diçka e çuditshme por është edhe e
vetmja gjë e mundëshme.
Në fakt, gjarpri, pikërisht në këtë pjesë të bregdetit ilir
ka qenë nderuar si totem i fisit, që në sistemin mitologjik të Ilirëve të
atëhershëm ka pasur një vend qendror.
Qendra rreth Liqenit të Shkodrës, ku Labeatët kanë pasur
selitë e tyre, i përkiste asaj cope relativisht të vogël të bregdetit ilir në
të cilin sipas P.Melas dhe Plinit jetonin “Illyrii proprie dicti”.
Sipas legjendës që na kanë regjistruar autorët antikë,
Ilirët e muarrën emrin nga Yllyrios-i hero eponim i fisit, i biri i Kadmos-it
dhe Harmonias.
E gjithë kjo përrallë mitologjike është e lidhur me
gjarprin.
Kadmosi dhe Harmonia para se të vdesin u shndërruan në
gjarpinj dhe në këtë trajtë vazhduan të jetojnë në Fushat Elize, ndërsa vet
Illyrios-i, porsa lindi, u mbështuall nga gjarpri, i cili i dha një fuqi
magjike.
Linguistët modernë e venë gjithashtu emrin e Illyriosit në
lidhje me gjarprin duke e derivuar emrin e tij nga një fjalë që don të thotë
gjarpër.
Veç asaj të shumta janë të dhënat arkeologjike, filologjike,
mitologjike – mbi kultin e gjarprit tek Ilirët dhe gjithashtu të shumta janë
mbeturinat e këtij kulti në folklorin dhe artin e popujve ballkanikë të
sotshëm, veçanërisht tek shqiptarët.
Rëndësia e madhe që ka pasur gjarpri në besimin e Ilirëve ka
qenë edhe më parë një element që çonte në konkluzionin se bashet në trajtë
gjarpri që shiheshin në rrafigurimet e njohura të anijeve ilire në monedhat
ilire paraqitnin realisht gjarprin dhe jo ndonjë shtazë tjetër.
Në favor të tezës se anijet ilire kanë pasur bashe në formë
gjarpri po përmendim edhe një të dhënë që tashti, pas zbulimit të monedhës
labeate, merr një rëndësi të veçantë.
E kemi fjalën tek shprehja “drakontepheon” për detin
Adriatik, të cilën e gjejmë në veprën “De magistratibus rei publicae Romanae”,
Lib. I, cap. 46 të shkrimtarit bizantin të shekullit VI Johannes Laurentius
Lydos.
Këto kuçedra (gjarpërinj) që mban deti Adriatik nuk mund të
jenë veçse anije që lundrojnë mbi ‘të dhe që bashin e kanë në trajtë gjarpri.
Nuk do të jetë vetëm një rastësi që një liburne e stacionuar
në Aleksandri të Egjiptit të mbante emrin “Draco”.
Megjithëse nuk mund të pohojmë me vendosmëri që emri i kësaj
anijeje romake ka lidhje me faktin se i përkiste tipit liburn, pra një anijeje
që përpara ardhjes së Romakëve në bregdetin ilir lundronte në Adriatik me
bashin në trajtë gjarpri, prap se prap e vemë në dukje këtë rast, sepse është
anija e vetme me këtë emër që L. Casson-i përmend në veprën e tij shumë të
plotë mbi anijet e lashta.
Ka të ngjarë që si reminishencë të këtyre gjarpërinjve që
lundrojnë nëpër Adriatik mund të marrim edhe pohimin e kronikanit Spalatin të
shekullit XIII, Shën Thoma Arkigjakoni – zakonisht i orientuar mirë në
legjendat dhe gojëdhënat nga e kaluara e bregdetit Adriatik lindor – sipas të
cilit fenikasi Kadmi “qui depulsus regno venit in Dalmatiam, factusque pirata
sevissimus ceepit quasi lubricus anguis per mare discurrere”.
Me konstatimin e faktit se anijet e rafiguruara mbi monedhën
e Labeatëve i kishin bashet në trajtë gjarpri, nuk i është dhënë, ndërkaq, një
përgjigje e plotë pyetjes.
Është interesant të përmendet këtu rasti i anijeve vikinge,
të cilat kanë gjarpër në bashin dhe që për shkak të ngjashmërisë me gjarprin që
lundron nëpër det quheshin drakare (Drakkars – kuçedra) dhe snekare (Snekkars –
gjarpinj).
Mendimin që deti Adriatik epitetin “drakontophoron” ta ketë
marrë pikërisht për shkakun se anijet ilire kishin mbi bash një gjarpër, e kanë
shprehur edhe përpara nesh autorë të tjerë. Krh. L.Vojnović,” Histoirie de
Dalmatie,” Paris 1934, vol. I, f.14; R. Ferri, vend, cit., faqe 420.
Sepse pos rafigurimit të anijeve ilire mbi monedhën e
Labeatëve, ku gjarpri shihet kjartë, dhe rafigurimit të këtyre anijeve mbi
monedha të tjera ilire ku është vështirë të identifikohet me siguri shtaza e
rafiguruar, ekzistojnë edhe disa rafigurime të tjera anijesh ilire, të cilat në
mënyrë evidente nuk i kishin bashet në trajtën e kësaj shtaze.
E kemi këtu fjalën në radhë të parë për rrafigurimet shumë
të skematizuar të anijeve të gravuara mbi ndën-gjunjëzat (kallçinjt) e gjetura
në Glasinac (lokaliteti Ilijak).
Mbi dy ndën-gjunjëze të gjetura në një varr të pasur
princëror janë rafiguruar katër anije (nga dy mbi çdo ndën-gjunjëz), në të
cilat shihen kjartë bashet në trajtën e një shtaze për të cilën mund të thuhet
me siguri se nuk është një gjarpër.
Shtazët që janë rafiguruar mbi këto ndëngjunjëze u ngjajnë
shumë shtazëve që figurojnë në bashet e anijeve që shohim mbi një stele të
gjetur në Novilara pranë Pésaros në Itali.
Këto shtazë kanë gjithashtu “brirë” (ka të ngjarë të jenë
veshë) si ato të ndëngjunjëzave të Glasinacit.
Dhe ndërsa shumica e specialistëve që kanë shkruajtur mbi
këto stela nguron të përcaktojë llojin e shtazës, F.Behn shpreh mendimin se
këto anije kanë pasur bashin në trajtë dashi.
Vetë rafigurimi mbi stelën lejon mundësinë edhe të interpretimeve
të tjera, por duhet pranuar se ky mendim nuk është pa baza, sepse dihet se
dashi tek Ilirët ka qenë një shtazë kulti.
Megjithatë neve na duket se do të ishim shumë më afër së
vërtetës sikur në bashet e anijeve të rafiguruara mbi stelat e Novilaras dhe në
ato të rafiguruara mbi ndëngjunjëzet e Glasinacit të shihnim figurën e një
kali, – një shtazë që ka pasur një rëndësi të madhe në besimin e Ilirëve dhe
kulti i të cilës, siç na njoftojnë shkrimtarët e vjetër, ka qenë i lidhur me
detin.
Arkeologët që kanë shkruajtur mbi stelën e Novilaras kanë
shprehur hamendje mbi përkatësinë e anijeve që po ndeshen këtu midis tyre.
Undseti, Orsi dhe disa të tjerë kanë menduar se skena mbi
këtë stele paraqet një betejë detare midis banorëve vendas të Picenumit nga
njëra anë dhe Fenikasve ose Grekëve nga ana tjetër.
M.Hoernesi, ndërkaq ka paraqitur tezën shumë bindëse sipas
të cilës anija armike që lufton kundër asaj të Picenumit ka qenë nga bregu i
përtejmë i Adriatikut, d.m.th. ilire.
Fakti që anijet me bashe të tillë shfaqen edhe mbi
ndëngjunjëzet e Glasinacit do të mund të konsiderohej si një vërtetim i faktit
se anijet ilire në pjesën veriore të Adriatikut, ku nuk ekzistonte kulti i
gjarprit, kishin mbi bashin një shtazë tjetër, ndoshta pikërisht kalin.
Sidoqoftë mund të pranojmë tezën e Hoernesit mbi
iliricitetin e anijes së stelës së Novilaras, sepse edhe rrafigurimet e anijeve
të Glasinacit kanë pikërisht të njëjtën trajtë si ato të anijeve që ndeshen në
skenën e stelës.
Një rafigurim tjetër anijeje e kemi mbi një pllakëz nga
Drozori i Likas.
Edhe mbi këtë pllakëz është paraqitur një betejë detare si
mbi stelën e Novilaras, por anijet janë rafiguruar në mënyrë aq skematike sa që
nuk ka mundësi të identifikohet shtaza mbi bashin.
Mbetet akoma të thuhen disa fjalë mbi bashet e anijeve të
rafiguruara mbi disa monedha të tjera ilire.
Pos monedhës labeate, anije janë rafiguruar edhe mbi monedha
të qyteteve Skodra dhe Lissos, të mbretit ilir Genthios, siedhe mbi monedha të
fisit të Daorësve që kanë banuar rreth lumit Neretiva.
Trajtën e disa shtazëve të tjera, gjë nga e cila mund të
nxirret konkluzioni se bashe në trajtën e një gjarpri kanë pasur vetëm anijet e
pjesëve ilire jugore, ndërsa ato të Adriatikut verior mbanin figura kali ose
ndoshta dashi mbi kiçet ose bashet.
Rrafigurimet e anijeve mbi ekzemplarë të tjerë monedhash
ilire (të monedhave të Skodrës dhe Lissosit, të fisit të Daorësve dhe të
mbretit ilir Genthios) nuk janë për ne aq të kjarta sa të mund të përcaktojmë
llojin e shtazës që është rafiguruar mbi bashet e tyre.
Megjithatë, tashti për tashti, pas gjetjes së Çinamakut, mund të konsiderojmë me plot të drejtë se edhe këta bashe kanë pasur trajtën e gjarprit.
***
Tërë thelbi i arsyetimeve të mësipërme e shtyjnë Stipçeviçin
të paraqesë krejt të bindshme tezën se anijet ilire ishin me bashe me figurën e
gjarprit.
Ai flet për kultin e kuajve që ilirët i flijon hyut të
detrave.
Po a ka lidhje midis kultit të gjarprit me kultin e kalit, a
krijohet një sintoni mitike e përbashkët.
Kësaj pyetje Stipçeviçi nuk i përgjigjet, sepse edhe nuk e
shtron fare.
Mos vallë edhe pyetja në vetvete është e sforcuar?
Po a ka shpjegime më bindëse?
Për mendimin tim figura totemike e gjarprit lidhet me mitin
e heroit fenikas Kadmit që i martuar me Harmonian shtegtoi në Iliri pranë
liqenit të Lyncestëve, ku lindi djalin Ilir, që u bë eponim i fiseve ilire.
Mbas vdekjes në fushat eleziane, siç tregon Ovidi tek
“Metamorfozat” Kadmi dhe e shoqja u kthyen në gjarpërinj hyjnorë.
Në pafkën e Selcës (shekulli III para erës sonë) paraqitet
Kadmi si gjarpër mbrojtës mbas figurës së kalorësit ilir.
Nuk është vënë re ndërkaq që gjarpri del nga një mjedis ujor
ku duket edhe figura e një peshku, pra vërtetohet ndërlidhja e Kadmit Gjarpër
si mbrojtës i ujërave.
Dihet se bregdeti ilir ruan disa legjenda se në brigjet
dalmatike të Rizonit, apo edhe në Vjosë të Shqipërisë, siç thotë Stefan
Bizantini në sh. VI, gjoja ruheshin monumente mbivarrore për kujtim të heroit
Kadmi.
Nëse kulti i Kadmit qe kaq i fuqishëm në Rizon ahere
kuptohet pse anijet ilire kishin bashe me figura gjarpri. Anijet kështu
paraqiteshin me identifikimin e veçantë, duke mbajtur në bash, formën zoomorfe
të Kadmit.
Njësimi me gjarprin ka karakter totemik, mbrojtës,
apotropoik.
Pra anijet ilire mund të quhen edhe Kadmike sipas një
gjeanologjie mitike.
Së fundi tërheq vëmendjen se në monedhat ilire, poshtë
figurës së anijes është përherë figura e një delfini, që herë herë jepet me
bisht të gjarpëruar.
Pse delfini?
Ç’përfaqëson delfini?
Delfini është simbol i hyut të detrave, gjitari detar më i
parapëlqyer dhe shoqërues.
Delfini i takon ujërave të kripura, jo të ëmbla.
Kulti i ujërave është një tërësi kultesh, një regjistër
hyjnish lokale, që lidhen me hyun qëndror.
Delfini tregon se hyu qëndror lidhet më tërësisht me detin,
pra deti ka një përparësi të padiskutueshme.
Ka mbetur pa një studim kryesor thalasokracia ilire, më
saktë ajo që quhet Thalasokracia liburne, që të paktën deri në epokën arkaike
në shekullin VIII para erës së re zotëronte edhe vetë Korkyrën.
Dalim kështu në detsundimin ilir si dhe tek institucioni i
piraterisë ilire, që Artur Evansi e vlerësonte me mprehtësi, si formë e veçantë
ekonomike e kohës.
Stipçeviçi në këtë rast ngacmon idetë e dijes dhe le të hapura shumë shtigje. (1983) – shkruan Moikom Zeqo më gazetën ‘Dita’.
Ah more Kapiten! Udhëtimi ynë i frikësuar ka përfunduar,
Anija ka lundruar në çdo pengesë, çmimi që kërkonim është fituar,
Porti është afër, kambanat i dëgjoj, gjithë populli është duke festuar,
Ndërsa ndjekin sytë lëvizjet, anija qëndron n’qetësi kurse vela rri e zymtë guxueshëm;
Por O zemër! zemër! zemër!
O pika të kuqe gjaku ka kudo,
Ku në kuvertë kapiteni im qëndron,
Ka rënë ftohtë dhe i vdekur si çdo.
Ah more Kapiten! ngrihuni t’i dëgjoni kambanat;
Qohuni se për ju flamujt valojnë, trumbetat gjëmojnë gjithandej,
Për ju buqeta dhe kurora lulesh, për ju bregu gumëzhin,
Për ty, janë mbledhur valë masash, fytyrat e etura kah ju janë kthyer;
Këtu Captain! Babai i dashur!
Ky krah nën kokën tuaj!
Kjo është një ëndërr që në kuvertë,
Ju keni rënë i ftohtë, i vdekur, i huaj.
Kapiteni im nuk përgjigjet, buzët i ka të zbehta e të palëvizshme,
Babai im ma ndjen krahun, ai nuk ka puls as vullnet,
Anija është ankoruar shëndosh e mirë, lundrimi i saj ka përfunduar,
Nga udhëtimi i frikësuar anija triumfale me çmimin e fituar;
Gjëmoni O brigjet dhe bini O kambanat!
Por unë eci zishëm,
Ecni kuvertë kapiteni im qëndron,
I rënë, i ftohtë dhe i vdekur.
Gratë në Kosovë janë lidere në fushën e filmit, shembull, edhepse gjithmonë të paragjykuara për zgjedhjet dhe prioritetet e tyre në jetë.
Madje, edhe komuniteti artistik i cili supozohet të jetë komunitet më i bashkuar në Kosovë dhe më përkrahës si tërësi, ka probleme qenësore në përkrahjen dhe mbështetjen ndaj grave të cilat sot krijojnë dhe janë pjesë e jetës kulturore në vend.
Kjo ishte tema e diskutimit sot në panelin e zhvilluar gjatë festivalit Prishtina International Film Festival, nga Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë dhe Europe House, brenda ciklit ‘EU Gender Talks – Sepse ne bëjmë ndryshimin’.
Vjosa Berisha, drejtoreshë e festivalit, tregoi se gratë
gjithmonë kanë kontribuuar në artin dhe kulturën e vendit.
“Unë në vitin 2003 e kam themeluar kompaninë e PR-it, gjithmonë në bashkëpunim me Fatosin – bashkëshortin tim i cili e ka kuptuar aftësinë time si lidere dhe më ka përkrahur në zhvillimin e saj. Ai veç ma ka lejuar hapësirën që unë të jem vetvetja. Sot, madje edhe në PriFest, më shumë se 70 % e stafit janë gra të cilave u është dhënë mundësia të jenë pjesë e ngjarjes” tregon Vjosa, shkruan KultPlus.
Flutra Zymi, aktore, tregoi se jeta e artit dhe kulturës në Kosovë ka probleme edhe prej ndasive politike dhe presionit që vjen nga politika.
“Është një komunitet që shpesh funksionon me atë pjesën ‘kush
e njeh kënd’, plus ka edhe seksizëm me të cilin duhet të ballafaqohemi. Unë kam
dy fëmijë dhe shpesh nuk ka qenë e lehtë të vazhdoj jetën si artiste krahas
edhe angazhimeve familjare, por mendoj se një senzibilizim brenda vetë grave në
komunitetin artistik në vend do të ishte ndihmesë dhe përparim” tregoi gjatë
tryezës diskutuese Flutra.
Zana Hoxha Krasniqi nga FemArt, Rreze Kryeziu Breznica –
ligjëruese në Universitetin e Prishtinës dhe artiste të tjera diskutuan në
faktin se sa mund të depërtojnë gratë në botën e artit dhe kulturës në Kosovë
dhe cilat janë problemet kryesore me të cilat ato ballafaqohen.
Të pranishmit i përshëndeti edhe Reyes Charle – Këshilltare Gjinore në Zyrën e Bashkimit Evropian në Kosovë. / KultPlus.com
Kjo pikturë është punuar nga nga Pieter Bruegel i Vjetri
Piktura që tregon se askujt s’i intereson se Ikarusi po mbytet. Një pikturë që na bënë të kuptojmë se sa pak i intereson botës për dhimbjet tona, shkruan KultPlus
E gjithë palumturia jonë vie nga shqetësimet e
panevojshme që kemi për mendimin e tjetrit. Ne e dorëzojmë lirinë tonë në
gjykimin e njerëzve që s’i njohim, apo s’i pëlqejmë.
Gjë që është skandaloze sipas portretizimit që na jep
Bruegel.
Kjo pikturë është pikturuar në citin 1555, dhe është bërë
me ngjyra vaji.
Imazhi është marrë nga miti i fluturimit nga kultura greke ngaku Ikarusi tenton të fluturojë e ta prek qiellin dhe përfundon i mbytur në ujë.
Ikarusi ndodhet vetëm në një kënd të pikturës duke
treguar se sa rëndësi u kushton bota problemeve tona.
Në pikturë mund të shihen vetëm këmbët e tij dhe asgjë tjetër./KultPlus.com
Pa asnjë tentim apo dëshirë për polemikë, thellësisht mendoj që dallimi në mes shkollës dhe fesë është bazik:
– Shkolla mëson dhe aftëson për jetën (vullnet) – Feja mëson dhe përgatit për vdekjen (frikë)
Tash, cila i duhet më shumë një fëmiu 7 vjeçar, jeta apo vdekja, ëndrra për më mirë në Tokë apo frika nga zjarri i ferrit në Qiell? Shembulli i një qytetari të sukseshem dhe të dobishëm në shoqëri apo shembulli i një të stagnuari që projekt jetësor e ka “vdekjen e suksesshme”?
Kam respekt për secilën fe edhe pse ato i krijoi njeriu për kontrollin e njeriut. Zoti nuk ka pasë kurrë ambicie politike apo kontrolluese. Poashtu, mendoj se fetë e kanë ndihmuar në disa momente njerëzimin të organizohej apo të qytetërohej por asnjëherë s’e kanë lejuar njeriun të çlirohej.
Sot jemi në hall si t’ia dalim që të jetojmë normalisht, në shoqëri e rreth me individë të përgjegjshëm dhe të lirë. Nuk kemi kohë ta studiojmë vdekjen se ferrin e kemi këtu dhe këtë ferr duhet ta përmirësojmë.
Nuk më duhen asgjë personat e sjellshëm pas vdekjes. I dua të sjellshëm dhe të sukseshëm para vdekjes. Dua fëmijë të urtë e të sukseshëm tash, që jeta e tyre të nis me ëndrra që mund të realizohen. Dua fëmijë që do ta përmirësojnë ferrin në tokë dhe do përpiqen për jetë të suskseshme, jo fëmijë që veç do konstatojnë mangësitë e kësaj bote duke shpresuar në “vdekje të suksesshme”.
Çka i duhet njohuria frikësuese e zjarrit dhe e denimeve hyjnore një të riu sot? A janë familja dhe shkolla ata që duhet t’ia mësojnë atij bazat e sjelljes në shoqëri? Atëherë, një 7 vjeçar që ka familje dhe/ose shkollë ku edukohet, nuk ka nevojë për mësim përmes frikës as për mësim për vdekjen. Jam i idesë se edhe njohurite rreth feve duhet të mësohen në shkolla, por si njohuri jo si praktikë. Dhe kur secili të jetë 18 vjeç e sipër atëherë le te çmenden nëse duan.
Ndërkohë, në pritje të vdekjes, a na lejoni të jetojmë ju lutëm dhe ta tregojmë veten në këtë jetë? Dhe, mos i flisni fëmijëve për vdekjen dhe për gjëra që njeriu kurrë s’i kuptoi. Sepse vdekje kurrë s’mund të jetë projekt jetësor.
Zoti ju paftë!
p.s. E di që kjo temë mund t’i aktivizojë neuronet e ngrira të shumë errësuesve që terrin e kanë biznes dhe e shesin si dritë. Por ky nuk është problemi im. Problemi im është shkollimi, edukimi për jetën dhe progresin që i duhet individit si rruga e vetme për realizim personal dhe kolektiv. Prandaj nuk mund të rri pa e bërë këtë sqarim. Injorant dhe i pacipë është ai që e merr këtë shkrim si sulm ndaj feve ose ndaj fesë islame. / KultPlus.com
Për shumicën e njerëzve mund të duket e çuditshme që programerja e parë ishte një grua, dhe jo më pak se vajza e poetit anglez Lord Byron, Ada Lovelace
Puna e saj në bashkëpunim me Charles Babbage ka sjellë revolucionin kompjuterik që njohim sot, shkruan KultPlus
Ada është vajza e vetme, brenda martesore, e Lord Byron. Martesa njëvjeçare e Lord Byron me Anne Isabella Noel Byron solli në jetë gruan që do të bëhej programerja e parë duke i hedhur hapat e parë në botën e kompjuterëve.
Ada ishte braktisur nga babai i saj që kur ishte foshnje por gjatë gjithë jetës së saj kishte qenë e fasionuar me shkrimet e të atit. Çka e kishte shtyrë nënën e saj Isabela ta detyronte vajzën të merrej me matematikë, ishte sjellja e Lordit Byron të cilin ajo e konsideronte të çmendur dhe injorues ndaj traditave të shoqërisë viktoriane në të cilin jetonin.
Isabela ishte e bindur se Byron ishte i çmendur dhe në një letër këmbim shkruan “Ai është i çmendur, i rrezikshëm dhe i keq me këdo që e takon” Për ndryshe Ada Lovelace njihet ndryshe edhe si “Princesha e paralelogrameve” dhe ishte një mga mendjet më gjeniale të asaj kohe.
Sukseset të saj i ndihmuan tutorët e shoqërisë së lart angleze si William King (Fizikan) dhe Mary Somerville (Arstronome, matematiciente dhe gruaja e parë që i bashkohet akademisë skoceze për astronomi)./KultPlus.com
Autosrada Biennale është në finalizimin e përgatitjeve për edicionin e dytë që do të mbahet në Prizren, duke filluar prej 21 Korrikut deri më 21 Shtator. Sot u mbajt konferenca e këtij eventi, ku të pranishëm ishin organizatorët Leotrim Fishekqiu, Vatra Abrashi dhe kuratori Curator Giacinto Di Pietrantonio.
Vatra Abrashi potencoi se Autostrada Biennale do të mbledhë artistë nga brenda dhe jashtë vendit ku me aktivitetet e tyre do ta shndërrojnë Prizrenin në një Galeri të hapur për publikun. Po ashtu ajo lajmëroi se në këtë event përpos shumë ngjarjeve do të ketë edhe shumë ekspozita që do të mbahen. Menjëherë pas hapjes së ekspozitës do të shoqërohet konferenca ndërkombëtare, ku artistët dhe të ftuarit e tjerë special do të jenë të pranishëm në konferencë, ku do të trajtohen tema të ndryshme me interes dhe pjesëmarrësit mund të jenë më afër me publikun për të diskutuar e informuar rreth Autostradës Biennale.
Leotrim Fishekqiu paralajmëroi edhe dy
surpriza në kuadër të Autostradës Biennale, nënkulmi i Gjimnazit dhe ish-burgu,
të dyja këto me lokacion në Prizren, do të përdoren për ekspozitë. Lokacionet
tjera ku do të mbahen ekspozitat janë Stacioni i autobusëve, kalaja e qytetit, e
disa shtëpi të vjetra. Si pikëtakim ku do të shiten biletat e ku pjesëmarrësit
do të informohen më shumë rreth ekspozitës do të jetë mbi lumin e Prizrenit,
pra, në Ishujt e Gjelbërt.
Giacinto Di Pietrantonio u shpreh i kënaqur për bashkëpunimin e tij me një festival të Kosovës, që i kushtohet artit. Ai po ashtu potencoi se artistët ndërkombëtar që do të jenë pjesë e Autostradës Biennale janë mjaft të njohur. / KultPlus.com
Komuna e Gjilanit në bashkëpunim me Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë ka organizuar panairin “Gratë në Biznes dhe artizanate tradicionale”, që është hapur sot dhe i cili do të ofrojë produkte të ndryshme vendore nga Gjilani dhe rrethina për tri ditë me radhë.
Nga të pranishmit panairi është vlerësuar si mbështetje për komunitetin e grave afariste dhe punën që ato bëjnë në vazhdimësi.
Në fjalën e saj para qytetarëve të pranishëm dhe grave biznesmene ka folur kryesuesja e Kuvendit të Komunës, Shpresa Kurteshi-Emini, e cila ka falënderuar ministrinë për mbështetjen në organizimin e panairit duke potencuar se ky është një sinjal që Komuna e Gjilanit dhe institucionet qeveritare, po mundohet të fuqizojnë gruan biznesmene.
“Komuna e Gjilanit në vazhdimësi është e angazhuar që të promovoj dhe mbështes bizneset të cilat udhëheqen nga gratë, në mënyrë që ato të jenë të qëndrueshme dhe në zhvillim të vazhdueshëm. Gjithmonë do të jemi afër bizneseve në përgjithësi, e në veçanti afër bizneseve të cilat janë të themeluara nga gratë dhe që udhëhiqen nga ato”, ka thënë kryesuesja Kurteshi-Emini, bëhet e ditur në komunikatën e komunës së Gjilanit.
Kurse, zëvendësministrja e Ministrisë së Tregtisë dhe Industrisë, Arbresha Krasniqi ka thënë se ministria është e përkushtuar që të fuqizojë ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, sepse vetëm kështu sipas saj ndikohet në zhvillimin ekonomik dhe rritjen e punësimit në sektorin privat.
“Ministria është e përkushtuar në zhvillimin e bizneseve të vogëla dhe të mesme, për të ndikuar në zhvillim të qëndrueshëm dhe afatgjatë, por edhe në ngritjen e numrit të të punësuarve në këtë sektor. Është punë shumë e mundimshme për gratë në biznes dhe kërkon shumë mund dhe energji, por aty ku është gruaja, sigurisht nuk do të mungon edhe suksesi”, ka thënë ajo në hapje të panairit.
Përndryshe, Komuna e Gjilanit në vazhdimësi në bazë të programit për zhvillim ekonomik lokal ka marrë masa të krijimit të lehtësirave për sektorin privat dhe në rrafshin e organizimit të panaireve për sketorin privat, Gjilanit në mënyrë të vazhdueshme organizon panairin e produkteve bujqësore, prodhimeve vendore, pastaj panairin regjional, panairin ndërshtetror, ku përpos prodhuesve nga e gjithë Kosova kanë marrë pjesë edhe prodhuesit nga Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia dhe shtete të tjera./KultPlus.com
Ai është i vetmi që nuk ka folur. I vetmi prej shokëve të luftës që e pëson me tredhje, i vetmi që nuk mund të ketë fëmijë, i vetmi që e pati një fëmijë por të cilin ia mbytën.
Personazhi kryesor kthehet prej Londrës në Prishtinë, për ta kuptuar se sa shuplakë të fortë i ka dhënë jeta. Ish i burgosur politik, ai kthehet në Kosovë për të hapur dosjen e tij dhe shokëve, sepse dhimbjet e tij janë të forta – të ditëpërditshme.
Histori edhe më e thellë trajtohet në filmin “Fusha e mëllenjave” me regji nga Arzana Kraja, i cili mbrëmë hapi edicionin e 11-të të PriFest në kryeqytet.
Është mbajtur sot edhe konferenca e filmit i cili erdhi mbrëmë premierë në Teatrin Kombëtar të Kosovës.
Të pranishëm në këtë konferencë ishin regjisorja Arzana
Kraja, producenti Besnik Krapi, aktorët Shkumbin Istrefi, Irena Cahani dhe
Xhevdet Doda.
Sipas regjisores Arzana Kraja filmi, ka marrë kritika mjaft të mira, kritika të cilat regjisorja nuk i kishte pritur. Ajo tha se është ndarë shumë e kënaqur me gjithçka, si me kritikat, me punën e realizuar nga stafi e veçanërisht me punën e aktorëve.
Producenti i filmit – Besnik Krapi tregoi për punën e vështirë dhe kohën që ka marrë filmi. Disa pjesë të filmit janë xhiruar në Angli e disa prej tyre në Kosovë. Duke qenë se ky është filmi i parë i Besnikut si producent, ai deklaroi të jetë shumë i kënaqur me punën dhe realizimin në tërësi.
Ngjarja e filmit nuk është e bazuar në ngjarje të vërtetë, mirëpo e inspiruar nga mijëra ngjarje të ngjashme me atë të filmit.
Regjisorja Kraja tregoi se dajtë e saj ishin të burgosur politik dhe se ajo fëmijërinë e ka kaluar duke dëgjuar të tilla skenare si ajo i trajtuar në filmin e metrazhit të gjatë.
Irena Cahani, e cila në film luan një grua amvise, mjaft llafazane, tha se është kënaqur shumë me një rol të tillë sepse për të rolet e tilla nuk janë shumë të zakonshme. Ajo për filmin u shpreh se është një rrëfim që të rrëmben dhe nuk të lë të shkëputesh as edhe një moment prej tij. Dhe më pas si me shaka tha: “Këtë film është mirë me ardhë me pa politikanët tanë”.
Sa për ironi, në sallën ku u dha premiera ishte Ramush Haradinaj – një prej emrave më të lakuar të spektrit politik në vend.
Shkumbin Istrefi, i cili ishte edhe personazhi kryesor i këtij filmi pohoi se nuk ka qenë aspak e lehtë realizimi i personazhit, shkruan KultPlus.
Beqa, është një personazh kompleks, introvert.
Beqa më shumë kthehet për tu ballafaquar me shokët e tij sesa të informohet rreth shtatzënisë së ish të dashurës. Shkumbin Istrefi, poashtu tha se ka pasur dilemat e veta se “a jam i duhuri për këtë rol”, mirëpo falë ndikimit të producentit dhe regjisores, realizimi i personazhit u bë më i lehtë.
Tradhëtia, mohimi, trishtimi, gënjeshtra, të gjitha këto përnjëherë i përplasen në fytyrë Beqës i cili kthehet në Kosovë për të zbuluar disa të vërteta që kanë të bëjnë me jetën e tij intime dhe më pas ndeshet me të vërteta krejtësisht të tjera që kanë të bëjnë me jetën e tij si i burgosur politik, të vërteta këto që ai i ka shtypur thellë në vete pa dashur t’i pranojë. Në fund fare personazhi mbetet buzë greminës, dhe sipas regjisores kjo ndodhë sepse ajo ka dëshiruar që shikuesi të vendosë se çfarë ndodh me fatin e personazhit, vazhdon të jetoj apo i jep fund jetës në atë moment.
“Filmi do të jetë pjesë e shumë festivaleve kombëtare dhe ndërkombëtare”, deklaroi krejt për fund producenti Besnik Krapi./ KultPlus.com
Muharrem Qena është një nga artistët e njohur shqiptar. Ai lindi në Mitrovicë, në vitin 1930. Me talentin dhe punën e tij të madhe arriti të bëhet njëri prej themeluesve të skenës teatrore dhe të këngës argëtuese shqipe, shkruan KultPlus.
Krijimtaria
e Qenës është mjaft e dendur, ai shkroi këngë, kompozoi, aktroi dhe ishte regjisor
i shquar, i më se 200 shfaqjeve teatrale.
Me
shumë çmime të fituara gjatë karrierës së tij, Qena radhitet ndër krijuesit e
mirënjohur kosovarë. Edhe në këngë ishte shumë produktiv.
Ai
krijoi dhe këndoi një sërë këngësh argëtuese nën frymën bashkëkohore, të cilat
frymëzuan shumë breza pasardhës.
Disa
nga këngët e tij shumë të dëgjuara janë: “A thua”, “Mallëngjimi”, “Oj hanë”,
“Kaçurrelja”, “Lamtumirë” e të tjera..
KultPlus jua sjellë këngën “Shokut”, që është njëra nga më të famshmet e Qenës, këngë e cila u rikëndua edhe nga artistët e rinj, dhe mbetet gjithmonë këngë e dashur për publikun. /KultPlus.com
