Muaj: Janar 2018

Libraria e Fan Nolit në Boston, rikthim në nacionalizmin shqiptar

Posted on by Kult Plus

“Një figurë themelore e lëvizjes nacionaliste shqiptare të sapolindur, dijetari Fan S. Noli krijoi forcën e lëvizjes në Shtetet e Bashkuara, ku ai themeloi Kishën Ortodokse Shqiptare”.

“Daily Sabah” e ka nisur kështu artikullin kushtuar figurës, rolit dhe veprimtarisë së rëndësishme të Fan. S Nolit, veprat e të cilit tashmë do të jenë të ekspozuara në një librari në Boston.

E vendosur modestisht në katin e dytë të ndërtesës pranë Katedrales, biblioteka arkivore e rrallë që zotëron Neka Doko hap dyert e saj në një zyrë me dritare dhe pamje nga lokalet të lagjes së ngushtë të Greater Bostonit.

Doko, e cila gjithashtu mban titullin Ndërmjetësuese Ndërkulturore, është një arkiviste e pasionuar dhe ambicioze me shumë gjuhë të ditura.

Ajo drejton punën në mënyrë të përsosur dhe me një hijeshi të lidhur, sidomos për ata që e ndajnë afrimitet dhe që vlerësojë rëndësinë bashkëkohore të njeriut që e udhëhoqi lëvizjen nacionaliste shqiptare me fuqinë jo të dhunshme të inteligjencës së tij të pashoqe dhe krijuese.

Entuziazmi i saj për trashëgiminë e lënë nga Fan S. Noli është i dukshëm, ndërsa ajo bisedon me zili për të shprehur rëndësinë e madhe të një individi që orkestroi si reformimin e krishterimit ortodoks të Lindjes dhe shtetëzimin e kulturës shekullore shqiptare në epokën moderne, post-perandorake me humanizmin intelektual të tij të tmerrshëm dhe të përkryer.

Si rezidente në Boston për dekadën e kaluar dhe me historinë familjare nga Pashaliku i Beratit, ajo ruan një koleksion mahnitës të librave të botimit të parë nga Noli i botuar në dekadat e hershme të shekullit të 20-të.

Ndër veprat e tij letrare fillestare janë himnet bizantine, të cilat ai përktheu nga shkrimet e shenjta greke në shqip, duke përfaqësuar hyrjen e paprecedent të gjuhës amtare në liturgjinë e besimit ortodoks.

Përkthimet e tij shkuan përtej teksteve fetare, pasi ai solli Omar Khayyám, Don Kishot, Shekspir dhe të tjerët në një ringjallje të zgjuar gjuhësore.
Dhe më shumë, Noli ishte një shkrimtar pjellor i prozës origjinale, duke përparuar gjuhën e kombit të tij në ndërrime epokale të modernitetit, ndërsa stili individual e përcaktonte gjithnjë e më shumë kartografitë e reja të solidaritetit kulturor.

Dy kolosët e valles shqiptare, Çeliku e Cingu marrin dekoratën ‘Nderi i Kombit’

Posted on by Kult Plus

Presidenti i Republikës Ilir Meta, dekoron Rexhep Çelikun dhe Liljana Cingun, dy kolosët e valles shqiptare popullore me dekoratën e lartë “Nderi i Kombit”. Në një ceremoni në presidencë, kreu i shtetit vlerësoi artistët e shquar të valles dhe kulturës shqiptare.

Presidenti Ilir Meta ka vlerësuar me dekoratën ‘Nderi i Kombit’ dy valltarët e Ansamblit Kombëtar të Këngëve dhe Valleve, Rexhep Çeliku dhe Liljana Cingu për kontributin ndër vite.

Valltarët Rexhep Çeliku dhe Liljana Cingu, kanë falënderuar Metën për dekoratën, ndërsa e kanë cilësuar si një vlerësim për të gjithë trupën.
“Falënderoj Presidentin për dekoratën. Është një gjë shumë e vlefshme, jo vetëm për mua, por për të gjithë kolektivin që kemi punuar”, u shpreh Çeliku.

Meta i cilësoi si dy artistë të jashtëzakonshëm.
“Dua të falënderoj dy artistët tanë të jashtëzakonshëm, e lartësojnë këtë dekoratë. Dua t’i kujtoj ansamblit që ka mjaft punë këtë vit të ‘Skënderbeut’ si brenda dhe jashtë vendit”, përfundoi kreu i shtetit.
Rexhep Çeliku dhe Liljana Cingu, janë dy valltarë të njohur të Ansamblit Kombëtar të Këngëve dhe Valleve Popullore./ KultPlus.com

Hermann Hesse kategorizon tre lloje të lexuesve

Posted on by Kult Plus

Duke qenë se lexuesit janë të ndryshëm dhe përmbajtja e librit varion varësisht nga gjendja emocionale e njeriut që e lexon atë, edhe shkrimtari i madh Hermann Hesse në një ese të vitit 1920, e cila titullohet “On Reading Books”, ka përshkruar tri lloje të lexuesve, shkruan KultPlus.

Derisa mund të merrni një qëndrim krejtësisht të ndryshëm ndaj çdo gjëje në botë, qëndrim të ndryshme mund të merrni edhe ndaj një libri. KultPlus, ju përcjellë ndarjen në tri kategori të lexuesve sipas shkrimtarit Hesse.

Lexuesi që e përjeton librin thjesht si përmbajtje

Ky lloj lexuesi e konsumon librin ashtu siç konsumon ushqimin: ai ha dhe pi deri në ngopje. E njëjta gjë me librin. Ky lloj lexuesi, qoftë një fëmijë që lexon përralla me indianë, adoleshente që lexon novela romantike apo studentë filozofie, thjesht merr informacion. Ky lloj lexuesi është i lidhur me librin si kafsha me të zotin: libri drejton, lexuesi ndjek. Thelbi i librit pranohet objektivisht, me realizëm. Megjithatë, edhe në këtë grup ka lexues të rafinuar, sidomos sa i përket letërsisë artistike.

Imagjinuesi

Ai që zgjedh të ndjekë instinktin në vend të edukimit bëhet edhe një herë fëmijë dhe rrjedhimisht gjithçka që e rrethon merr formë tjetër: buka bëhet mal, i përshkuar tejpërtej nga tunele të thellë; shtrati bëhet… shpellë, kopsht, fushëbetejë… gjithçka që e lejon imagjinata. Ky është thelbi i tipit 2 të lexuesit. Ai është në gjendje të ndërtojnë historinë e tij ose të shtjellojë më tej atë që lexon. Për këtë lexues, as forma dhe as përmbajtja nuk janë aq të rëndësishme. Ai e di, ashtu si çdo fëmijë, se çdo objekt mund të ketë 10, 100… kuptime për mendjen. Në ndryshim nga lexuesi i parë, ky i dyti e ndjek librin jo si kafsha të zotin, por si gjuetari prenë.

Ëndërrimtari

Tipi i tretë dhe i fundit i lexuesit është, me gjasë, e kundërta e atij që rëndom e quajmë lexues i mirë. Ai është tërësisht i pavarur dhe i lirë në mënyrën se si e përjeton procesin e leximit. Sipas këtij lloj lexuesi, qëllimi i leximit nuk është as edukimi, as argëtimi. Ai e përdor librin si çdo objekt tjetër, për të thelbi në fakt është stimuli që mund t’i japë (ose jo) çdo histori. Ai nuk ka nevojë për një filozof nga i cili të mësojë apo që ta kritikojë; ai nuk ka nevojë për një poet që t’i interpretojë jetën; kaq gjë e bën vetë. Nëse këtë lexues e tërheq një fjali e bukur në një libër, një sentencë, këshillë, gjëja e parë që bën është ta zbërthejë atë totalisht. Ky lexues e di fare mirë se për çdo të vërtetë qëndron plotësisht edhe e kundërta e saj. Ky lloj lexuesi është i aftë të lexojë ç’të dojë por më e rëndësishmja, si të dojë. / KultPlus.com

Vazhdimisht tradhtohet njeriu

Posted on by Kult Plus

Poezi e shkruar nga Visar Zhiti

Vazhdimisht tradhtohet njeriu,
nuk e kam fjalën për ditën e tij që befas
bëhet mbrëmje,
as për mbrëmjen e flokëve të tij
që zbardhet e bëhet ditë e heshtur pleqërie.
Tradhtohet njeriu
Se kam fjalën që dhe varri i tij vdes dhe emri
Shndërrohet në barë të kalbur harrese.
Por njeriu tradhtohet vazhdimisht nga njeriu.
Dhe kur gjysma ha gjysmën
S’bëhet më e tëra,
Më tha një plak që u plak burgjeve.

Shqiptarët në Cetinë, një fotografi e rrallë

Posted on by Kult Plus

Shqiptarët dikur përbënin një pjesë të gjerë të popullatës së Cetines, kryeqytetit të vjetër të Malit të Zi.

Kjo dëshmohet nga një fotografi e vitit 1906, ku në një rrugë të këtij qyteti vërehen disa shqiptarë me plisa dhe tirqit e galmë, karakteristikë për veshjen shqiptare, shkruan Konica.al.

Këtë fotografi e kemi nxjerrë nga libri i gazetarit William Le Queux (1864-1927) «Lindja e Afërt: gjendja e tashme në Mal të Zi, Bosnjë, Serbi, Bullgari, Rumani, Turqi dhe Maqedoni».

Plava, Guci, Hoti, Gruda, Ulqini dhe Tivari nuk janë trevat e vetme shqiptare që u aneksuan nga Mali i Zi.

Burimet historike flasin për një prani të konsiderueshme të elementit shqiptar në të gjitha pjesët e Malit të Zi të sotëm, si në Zhablak, Plevle, Podgoricë dhe Shpuzë. / KultPlus.com

Tapeti i kuq në të zeza (FOTO)

Posted on by Kult Plus

Derisa Golden Globe Awards mbrëmë shënoi 75 vjetorin e tij, qilimi i kuq u mbush me fustane dhe veshje me ngjyrë të zezë. Kjo ishte përtej modës, duke fshehur një kauzë solidariteti me çdo grua që ka përjetuar abuzim seksual, shkruan KultPlus.

Qilim i kuq i Golden Glove zakonisht është një paradë e modës së ndritshme dhe të guximshme. Ndërsa ky vit i solli shumicën e yjeve në të zeza për të dhënë kështu një kundërpërgjigje ndaj ngacmimit dhe abuzimit seksual në Hollivud, kështu duke e shndërruar këtë ceremoni në një natë solidariteti me të gjitha viktimat.

Time’s Up, ishe iniciativa pas të cilit fshihej mesazhi i fuqishëm i këtij viti. Përmes veshjeve e fjalimeve të kësaj mbrëmje të pranishmit i dërguan një mesazh të miliona njerëzve në të gjithë globin.

Time’s Up është një projekt e kundër ngacmimeve seksuale i themeluar në vitin 2018 kundër sjelljeve të Weinstein . Më parë këtë muaj, aktoret si Reese Witherspoon, Tracee Ellis Ross dhe Brie Larson filluan iniciativën #TimesUp, një plan veprimi, i cili promovon barazinë gjinore dhe racore në të gjitha industritë.

Disa nga yjet erdhën tërësisht në të zeza ndërsa të tjerët e thyen pak këtë ngjyrë. Shumë prej tyre gjithashtu vendosën në veshjet e tyre një shenjë të vogël në të cilën shkruhej “Time’s Up”.

KultPlus ju përcjellë disa nga yjet e njohura të kësaj mbrëmje të cilët erdhën të veshur në të zeza. Disa nga ta janë: Meryl Streep, Angelina Jolie Kelly Clarkson, Natalie Portman, Helen Mirren, Mariah Carey, Emma Stone, Kendall Jenner, Eva Longoria, Justin Timberlake and Jessica Biel, Nicole Kidman e shumë të tjerë./ KultPlus.com

Rai 3: Shqipëria, destinacioni numër një që duhet vizituar gjatë 2018-së (VIDEO)

Posted on by Kult Plus

Emisioni prestigjioz i Rai 3 “Kilimangiaro” që flet mbi udhëtimet dhe destinacionet turistike në mbarë botën, ka vendosur Shqipërinë si destinacioni numër një që duhet patjetër të vizitohet gjatë vitit 2018.

Përmes këtij emisioni i bëhet një pasqyrë e bukur zonave të ndryshme turistike të vendit tonë duke shfrytëzuar pamjet promocionale të Agjencisë Kombëtare të Turizmit.

“Në vendin e 5 renditet Oman, Azi, në të katërtin, Moldvia, në Evropë, në të tretin Bjellorusia, sërish në Evropë, në vendin e dytë, Tanzania, në Afrikë. Po kush është në vendin e parë? Një vend afër nesh, është Shqipëria”, nis prezantimi i Shqipërisë në emisionin “Kilimangiaro”. Shqipëria vitet e fundit ka regjistruar rritje të pronotimeve me rreth 88%, evidentohen në këtë emision. “Mund të arrihet përmes një udhëtimi të thjeshtë nga Brindisi ose Ankona. Por, mund të shkohet edhe me avion. Gjenden male, plazhe të bardhë dhe deti është i patër si kristal. Një birrë kushton 1.50 euro. Një dhomë dopio e këndshme kushton 30-40 euro në ditë”, thuhet më tej. Në 10 vitet e fundit, citohet në emision, nëntëmbëdhjetë mijë italian janë transferuar në Shqipëri, ndaj nuk është gjithmonë e nevojshme të dish anglisht. Këshillohet të udhëtosh me makinë sepse mjetet e transportit janë më të ngadalta dhe shpesh nuk arrijnë të gjitha destinacionet që ti dëshiron të vizitosh. Ekzistojnë edhe mikrobusë privat që kushtojnë 1.50 euro për një orë, ose taksi që kushton 20 euro për 2 orë udhëtim. “Nuk duhet humbur një vizitë në Kalanë e Gjirokastrës, pasuri e mbrojtur nga UNESCO, plazhet e Dhërmiut, apo edhe edhe Parku Kombëtar i lumit të Valbonës”, thuhet në reportazhin promovues të Shqipërisë.

Më tej, evidentohet se shqiptarët janë njerëz të ngrohtë dhe të sjellshëm edhe nëse ti do të udhëtosh vetëm. Muaji perfekt për të vizituar Shqipërinë është shtatori, sugjerohet nga “Kilimangiaro”, ku dielli është i ngrohtë dhe çmimet janë edhe më të ulëta. Të shumta kanë qenë edhe komentet e ndjekësve të këtij emisioni përmes të cilave veçohen bukuritë natyrore të Shqipërisë por edhe mikpritja e shqiptarëve. Shqipëria, shprehen ata është një vend i jashtëzakonshëm: kanë plazhe fantastike, natyrë dhe fshatra të mrekullueshëm. Për këtë vend mund të shoh vetëm një të ardhme të ndritur dhe me të drejtë italianët janë tërhequr nga ky vend./ KultPlus.com

Oprah me fjalim inspirues në Golden Globe 2018: Një ditë e re është në horizont

Posted on by Kult Plus

Në ceremoninë e ndarjeve të çmimeve të Golden Globe 2018, aktorja Oprah Winfrey u bë gruaja e parë me ngjyrë që mori çmimin Cecil B DeMille, përcjellë KultPlus.

Aktorja Reese Witherspoon e prezantoi më shumë nderime ikonën 63-vjeçare, duke u hedhur në përqafim drejt Winfrey dhe duke thënë se sa ka mësuar nga ajo. Fjalimi emocionues i Winfrey përfshiu tema nga racizmi deri në kampanjën e #MeToo dhe madje ngjalli brohoritje të vazhdueshme gjatë fjalimit të saj.

“Faleminderit, Reese. Në vitin 1964 isha një vajzë e vogël ulur në katin poshtë shtëpisë së nënës sime në Milwaukee duke shikuar Anne Bancroft-in derisa prezantonte Oskarin për aktorin më të mirë në Academy Award 36. Fituesi ishte Sidney Poitier. Derisa në skenë erdhi njeriu më elegante që kisha parë ndonjëherë, kravata e tij ishte e bardhë, lëkura e tij ishte e zezë dhe ai po festonte, nuk kisha parë kurrë një njeri me ngjyrë për të cilin festohej si në atë rast. Unë u përpoqa shumë e shumë herë për të shpjeguar se çfarë do të thoshe kjo për një vajzë të vogël, një fëmijë që po shikonte nga një karrige e varfër, kur nëna ime erdhi e lodhur nga pastrimi i shtëpive të njerëzve të tjerë. Por gjithçka që mund të bëj është të citoj dhe të them se shpjegimi në paraqitjen e Sidney në Lilies of the Field: “Amen, amen, amen, amen”, ka thënë aktorja Winfrey gjatë ceremonisë.

Tutje një nga fjalitë më të fuqishme të Oprah-së erdhi në momentin e fundit të fjalimit të saj, kur ajo përcolli një mesazh shprese duke thirrur për unitet.

“Dua që të gjitha vajzat që janë duke na shikuar, ta dinë se një ditë e re është në horizont. Dhe kur dita e re më në fund do të fillojë, kjo do të jetë për shkak të shumë grave të mrekullueshme, shumë prej të cilëve janë të këtu në këtë dhomë sonte, dhe disa burra mjaft fenomenalë, që luftojnë shumë për të na siguruar që ata janë liderët të cilët mund të na dërgojnë në një kohë ku më askush s’ka nevojë të thotë “me too” përsëri ” , ishin fjalët e fundit të aktores./ KultPlus.com

Lista e plotë e fituesve në “Golden Globe 2018”

Posted on by Kult Plus

Ky ishte viti i 75-të i ndarjes së çmimeve Golden Globe, një ndër mbrëmjet më të mëdha ku u vlerësua puna e yjeve në filma e seriale.

“Three Billboards Outside Ebbing, Missouri”, ishte filmi që mori çmimin kryesor, e pas tij, seriali i HBO “Big Little Lies”, transmeton Koha.net.

Aktorja Nicole Kidman, mori çmimin e parë për rolin e saj në “Big Little Lies”.

CNN shkruan se gratë këtë vit morën qendrën e vëmendjes duke fituar më shumë çmime se çdo vit tjetër.

Lista e plotë e fituesve
Aktorja më e mirë në seri të kufizuara ose film televiziv
Nicole Kidman, Big Little Lies
Reese Witherspoon, Big Little Lies
Jessica Lange, Feud: Bette and Joan
Susan Sarandon, Feud: Bette and Joan
Jessica Biel, The Sinner

Aktori më i mirë në rol dytësor në film (dramë)
Willem Dafoe, The Florida Project
Armie Hammer, Call Me by Your Name
Richard Jenkins, The Shape of Water
Sam Rockwell, Three Billboards Outside Ebbing, Missouri
Christopher Plummer, All the Money in the World

Aktorja më e mirë në seri televizive (mjuzikël/komedi)
Pamela Adlon, Better Things
Alison Brie, GLOW
Rachel Brosnahan, The Marvelous Mrs. Maisel
Issa Rae, Insecure
Frankie Shaw, SMILF

Aktorja më e mirë në seri televizive (dramë)
Elisabeth Moss, The Handmaid’s Tale
Claire Foy, The Crown
Katherine Langford, 13 Reasons Why
Maggie Gyllenhaal, The Deuce
Caitriona Balfe, Outlander

Aktori më i mirë në seri televizive (dramë)
Freddie Highmore, The Good Doctor
Sterling K. Brown, This Is Us
Bob Odenkirk, Better Call Saul
Jason Bateman, Ozark
Liev Schreiber, Ray Donovan

Seriali më i mirë televiziv (dramë)
The Handmaid’s Tale
This Is Us
The Crown
Game of Thrones
Stranger Things

Aktori më i mirë në rol dytësor në serial, seri të kufizuara ose film televiziv
Christian Slater, Mr. Robot
David Harbour, Stranger Things
Alfred Molina, Feud: Bette and Joan
Alexander Skarsgard, Big Little Lies
David Thewlis, Fargo

Muzika më e mirë origjinale
Carter Burwell, Three Billboards Outside Ebbing, Missouri
Alexandre Desplat, The Shape of Water
Jonny Greenwood, Phantom Thread
John Williams, The Post
Hans Zimmer, Dunkirk

Kënga më e mirë origjinale
Home, Ferdinand
Mighty River, Mudboumd
Remember Me, Coco
The Star, The Star
This Is Me, The Greatest Showman

Aktori më i mirë (komedi/mjuzikël)
Steve Carell, Battle of the Sexes
Ansel Elgort, Baby Driver
James Franco, The Disaster Artist
Hugh Jackman, The Greatest Showman
Daniel Kaluuya, Get Out

Aktorja më e mirë në rol dytësor në serial, seri të kufizuara dhe film televiziv
Laura Dern, Big Little Lies
Ann Dowd, The Handmaid’s Tale
Chrissy Metz, This Is Us
Michelle Pfeiffer, The Wizard of Lies
Shailene Woodley, Big Little Lies

Filmi më i mirë i animuar
The Boss Baby
The Breadwinner
Coco
Ferdinand
Loving Vincent

Aktorja më e mirë në film (dramë)
Mary J. Blige, Mudbound
Hong Chau, Downsizing
Allison Janney, I, Tonya
Laurie Metcalf, Lady Bird
Octavia Spencer, The Shape of Water

Skenari më i mirë
The Shape of Water
Lady Bird
Three Billboards Outside Ebbing, Missouri
The Post
Molly’s Game

Filmi i huaj më i mirë
A Fantastic Woman
First They Killed My Father
In the Fade
Loveless
The Square

Aktori më i mirë në mini-seri ose film televiziv
Robert De Niro, The Wizard of Lies
Kyle MacLachlan, Twin Peaks
Jude Law, The Young Pope
Ewan McGregor, Fargo
Geoffrey Rush, Genius

Seriali më i mirë televiziv (komedi)
Black-ish
The Marvelous Mrs. Maisel
Master of None
SMILF
Will & Grace

Aktori më i mirë në një serial televiziv (mjuzikël/komedi)
Anthony Anderson, Black-ish
Aziz Ansari, Master of None
Kevin Bacon, I Love Dick
William H. Macy, Shameless
Eric McCormack, Will & Grace

Regjisori më i mirë filmik
Guillermo del Toro, The Shape of Water
Martin McDonagh, Three Billboards Outside Ebbing, Missouri
Christopher Nolan, Dunkirk
Ridley Scott, All the Money in the World
Steven Spielberg, The Post

Mini-seriali ose filmi televiziv më i mirë
Big Little Lies
Feud: Bette and Joan
Fargo
Top of the Lake: China Girl
The Sinner

Aktorja më e mirë në një film (komedi/mjuzikël)
Judi Dench, Victoria & Abdul
Margot Robbie, I, Tonya
Saoirse Ronan, Lady Bird
Emma Stone, Battle of the Sexes
Helen Mirren, The Leisure Seeker

Filmi më i mirë (komedi/mjuzikël)
The Disaster Artist
Get Out
The Greatest Showman
I, Tonya
Lady Bird

Aktori më i mirë (dramë)
Timothee Chalamet, Call Me by Your Name
Denzel Washington, Roman J. Israel, Esq.
Tom Hanks, The Post
Daniel Day-Lewis, Phantom Thread
Gary Oldman, Darkest Hour

Aktorja më e mirë dramë
Jessica Chastain, Molly’s Game
Sally Hawkins, The Shape of Water
Frances McDormand, Three Billboards Outside Ebbing, Missouri
Meryl Streep, The Post
Michelle Williams, All the Money in the World

Filmi më i mirë (dramë)
Dunkirk
The Post
The Shape of Water
Call Me by Your Name
Three Billboards Outside Ebbing, Missouri
Kujtojmë se Golden Globes këtë vit trajtoi edhe ngacmimet seksuale dhe pabarazinë gjinore.

Pashku-Shkrimtar i ripagëzimit të letërsisë shqipe

Posted on by Kult Plus

Me emrin dhe veprën e Anton Pashkut lidhet letërsia bashkëkohore shqiptare. Vepra e tij e ka madhështinë e shkrimtarit të së ardhmes. Ai na vjen si Modeli pashkian, që paraqet si vetëdije e pastër letrare, si vizion i rrallë në historinë e kulturës dhe të letërsisë shqiptare.

Shkruan: Frrok KRISTAJ

Në një pranverë shumë të hershme të moshës sime të re e kisha njohur Anton Pashkun, por jo me emrin Anton, po me emrin Nue. Isha fëmijë kur nëpërmjet bashkëshortes së kushëririt tim, që ishte motra e Anton Pashkut, e kisha takuar Antonin e me të cilin më vonë edhe jam shoqëruar.
Meqenëse vimin nga i njëjti vend (Zymi i Hasit) sa herë takoheshim përherë bisedonim për Hasin, për visin prej nga e ka prejardhjen i madhi Gjergj Kastrioti, pastaj Pal Hasi, familja Bogdani (Ndre, Pjetër, Gjon e Lukë Bogdani), bisedonim për viset ku punoi Gjon Nikollë Kazazi, Pjetër Karragiqi, Mihill Suma, Lazër Lumezi, Ndue Bytyçi, visin ku u varros Atë Luigj Palaj, ku jetoi dhe u vra Shtjefën Gjeçovi, ku u lind dhe u varros Katarina Josipi… Pra, Anton Pashku vinte nga gjiri i kulturës dhe trashëgimisë së lashtë shqiptare.
Atëbotë me Antonin na lidhte shumëçka, kurse tash na lidhin kujtimet e ëmbla për të dhe për veprat e tij të mëdha, që ia fali kulturës shqiptare.

Anton Pashku u lind në Grazhdanik, afër Prizrenit, më 1 janar 1937. U pagëzua në Konkatedralën e Zojës Ndihmëtare në Prizren, më 8 janar 1937, datë kjo që zyrtarisht edhe I mbeti si datë e lindjes. Nënën, Getë Nikë Kërhanaj (mbiemri i vajzërisë), e kishte nga Zymi, kurse babën, Tonin, nga Karashëngjergji afër Zymit.
I ati i Antonit punonte bukëpjekës. Kishte punuar në Gjakovë, Prizren, Fushë-Kosovë, Prishtinë e gjetkë, andaj edhe kishte pak kohë t’i përkushtohej fëmijëve të vet – Ndout (Antonit) e Verës. Kjo kishte ndikuar që edhe Nou (Antoni) përherë të ishte i tërhequr, i vetmuar. Ai e kishte zgjedhur vetminë si në familje e po ashtu edhe në shoqëri. Vetëm gjatë pushimeve dimërore apo atyre verore Antoni shkonte në Zym te dajat e vet – Nikë Dodë Kërhanaj.

Me mbiemrin Pashku e pagëzoi gjyshi i tij, pasi vetë e kishte mbajtur në pagëzim. Pra, gjyshi – Pashku, emrin e vet ia dha për mbiemër nipit, të cilin gjatë e kishte pritur familja të vinte në jetë. Familja e Anton Pashkut kishte zbritur në Prizren nga fshati Karashëngjergj, që në një mënyrë ishte si lagje e Zymit të Hasit. Sot më të afërmit e tij në Shëngjergj (lagja Dodaj) e mbajnë mbiemrin Kolëndrekaj, kurse pothuajse të gjithë kushërinjtë e tij, që janë shpërngulur nga katundi i përmendur e mbajnë mbiemrin Bytyçi, si dhe një pjesë e tyre e mbajnë mbiemrin Gjoni.
Antoni ishte brezi i 12 i Bytyçasëve që kishin ardhur nga krahina e Bëtyçit dhe që ishin vendosur në vendbanimin që dikur njihej si Shgjeq, pastaj Bëtyç e më vonë Karashëngjergj, kurse nga tetori i vitit 1996 njihet si Shëngjergj, që është afër Zymit të Hasit, komuna e Prizrenit.
Në kohën e Mbretërisë Serbo-Kroate-Sllovene familja e Antonit e mbante mbiemrin Gjoni, mirëpo administrata e pushtuesit sllav ia kishte ndërruar në Gjonoviq. Megjithatë, me ndërrimin e pushtuesve, në vitin 1947, kur kërkohej riemërimi i familjeve, kjo familje e ktheu mbiemrin e të parëve – Kolëndrekaj (Kolë Ndreka). Këtë e bëri vetëm e vetëm për t’i ikur mbiemrit që ia kishin sllavizuar në Gjonoviq.

Gjyshi i Nout (Anton Pashkut) Pashku, me familjen e vet kishte bërë shumë lëvizje për kushte jetësore. Ai me familje ishte shpërngulur nga Shëngjergji dhe ishte vendosur në Gjakovë, pastaj në katundin Kushavec, afër Gjakovës, më vonë në Prizren e nga aty në fshatin Grazhdanik (ku u lind Nue Pashku alias Anton Pashku) dhe përsëri në Prizren. Me kalimin e familjes nga vendi në vend ata edhe e kishin ndërruar mbiemrin në Bytyçi. Nga Grazhdaniku familja e madhe Kolëndrekaj ishte ndarë. Gjysma e tyre ishte vendosur në Prizren, kurse pjesa më e madhe ishte kthyer në Shëngjergj, ku edhe tash gjenden. Ndërkaq, babai i Anton Pashkut – Toni nga Prizreni ishte vendosur në Fushë-Kosovë, ku për mbiemër e kishte marrë emrin e stërgjyshit – Pashku, andaj edhe Antoni u quajt Pashku.

Anton Pashku së bashku me motrën e vet Verën kryesisht u rritën pa nënë. Nëna u kishte vdekur kur Antoni i kishte shtatë vjet. I ati – Toni qe martuar tri herë. Bashkëshortja e parë i vdiq pak muaj pasi kishte lindur një vajzë. Më pastaj Toni u martua me Getë Nikë Kërhanajn (1913-1944). Me te pati katër fëmijë – dy i vdiqën, kurse dy të tjerë (Nou alias Anton Pashku dhe Vera) u rritën. Më vonë Tonit i vdiq edhe gruaja e dytë (nëna e Anton e Vera Pashkut) e më pas Toni (i ati i Anton Pashkut) u martua për të tretën herë. Kësaj radhe me Lubicën nga Janjeva, me të cilën ka pasur pesë fëmijë.
Nue (Anton Pashku) shkollimin fillor e filloi në shkollën fillore “Bajram Curri” në Prizren, ku mësues e kishte Pal Lumezin (i njohur edhe si Pal Shkollari), që ishte me prejardhje nga Zymi e njëherësh në Prizren e kishte edhe fqinjë të parë. Po ashtu, në shtëpinë e Antonit në Prizren banonte edhe Frrok Nikë Hilë Pecolli, nga Zymi, i cili ishte mësues në fshatrat e Suharekës, i cili edhe i ndihmonte Antonit të nxënte sa më shumë njohuri të reja. Pas shkollës fillore Anton Pashku e kishte filluar në Prizren gjimnazin, të cilin më vonë e kreu në Prishtinë.
Gjithë kohën punoi në “Rilindje”, njëherë gazetar, mandej redaktor i Rubrikës së kulturës e në njëzet vjetët e fundit, redaktor në Redakësinë e botimeve “Rilindja”. Shkrimet e para letrare filloi t’i botojë në revistën “Jeta e re” në vitin 1955. Me krijimtari letrare është marrë plotë 40 vjet (1955-1995).

Ka botuar edhe në revistat shkencore e letrare, si me “Jeta e re”, Zani i rinisë”, “Dituria”, “Thema”, “Flaka e vllaznimt”, “Bota e re” e me “Fjala”. Ka qenë edhe redaktor i revistës letrare “Jeta e re” dhe revistës “Fjala”. Kryesisht ka shkruar me iniciale e më së shumti shkrimet gazetareske i ka nënshkruar me a të vogël në kllapa – (a).
Ishte anëtar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës dhe nga viti 1993 ishte anëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës.
Antoni ishte martuar me Paulina Miten, nga Prizreni, që jetonte në Prishtinë. Fëmiu i parë që u kishte ardhur në jetë kishte qenë Gjoni, i cili u kishte vdekur, kurse ky çiftë bashkëshortor ka lënë në jetë dy fëmijë: Paulinin dhe Lulen, që jetojnë në Prishtinë.
Antoni shpirtërisht ishte i lidhur ngushtë me Shëngjergjin, me Zymin, me Hasin e Thatë. Për këtë edhe fëmijët përherë i kishte mësuar të krenohen se janë zymjanë, se janë hasjanë, se rrjedhin nga ato vise shkëmbore, që e mbajnë ngjyrën e hirit, ngjyrën e gurit, ngjyrën e thatësisë…
Anton Pashku vdiq në Prishtinë, më 31 tetor 1995 dhe u varros (më 1 nëntor 1995) afër babait të vet, Tonit, në varrezat e Kishës së Shën Prenës në katundin Karashëngjergj (Shëngjergj i sotmë).

Veprat e Anton Pashkut:

TREGIME, “Jeta e re”, Prishtinë, 1961
NJI PJESË E LINDJES, “Rilindja”, Prishtinë, 1965
KULLA, “Rilindja”, Prishtinë, 1968
SINKOPA, “Rilindja”, Prishtinë, 1969
OH, “Rilindja”, Prishtinë, 1971, 1979, 1986, 1990, “Camaj-Pipa”, Shkodër, 2003, “Berati”, Prizren, 2012
MBI KOMUNIKIMIN POETIK, “Dituria”, Prishtinë, 1972
KJASINA, “Rilindja”, Prishtinë, 1973
GOF, “Rilindja”, Prishtinë, 1976
LUTJET E MBRËMJES, “Rilindja”, Prishtinë, 1978, “Berati”, Prizren, 2011, “Piramida”, Prishtinë, 2015
TRAGJEDI FANTASTIKE, “Rilindja”, Prishtinë, 1986, 1989
TRAGJEDI MODERNE, “Rilindja”, Prishtinë, 1986
GALTINA (e përgatiti Shaip Beqiri), “Faik Konica”, Prishtinë, 2005
Shtëpia Botuese “Rilindja” në vitin 1986 i botoi veprat e zgjedhura të Anton Pashkut në tri vëllime: TREGIME FANTASTIKE, OH dhe TRAGJEDI MODERNE.

Veprat e Pashkut të përkthyera në gjuhë të huaja:

PRIPOVETKE, përktheu në gjuhën serbe Vehap Shita, “Nolit”, Beograd, 1967
KJASINA, përktheu në gjuhën maqedone Luan Starova, “Misla”, Shkup, 1975
OH, përktheu në serbisht Ismet Memiç, “Prosveta”, Beograd, 1983, “Jedinstvo”, Prishtinë, 1983
KULLA / Anton Pashku. Në: The angry cloud, An anthology of Albanian stories from Yugoslavia. Prishtinë, Kosova Association of Literary Translators, 1991
THE LASSLAY UNDER THE TURKEY-OAK / Anton Pashku. Në: The angry cloud, An anthology of Albanian stories from Yugoslavia. Prishtinë, Kosova Association of Literary Translators, 1991
FLOÇKA / Anton Pashku. Në: The angry cloud, An anthology of Albanian stories from Yugoslavia. Prishtinë, Kosova Association of Literary Translators, 1991
GLÖD (Gof), përktheu në gjuhën suedeze Ullmar Qvick, Studiekamraten, Tollarp (Suedi), 1996
FIÈVRE (Gof), përkthyen në gjuhën frenge Eqrem Basha e Christiane Montecot, Petite Véhicule, Paris, 2000
FIÈVRE (Gof), përkthyen në gjuhën frenge Eqrem Basha e Christiane Montecot, L’espace d’un instant, Paris, 2003
APARAT PROFESORA KOSA, e përgatiti për shtyp Voja Cariç, e përktheu në gjuhën serbe Halil Jupa e A. Pashku, “Rilindja”, Prishtinë, 1961

Veprat e të tjerëve për Anton Pashkun:

Rexhep Qosja: SHKRIMTARË DHE PERIUDHA, “Instituti Albanologjik”, Prishtinë, 1975
Rexhep Murtez Shala: CD LIBRIS – antidrama e autorit, “Papyrus”, Prishtinë, 2001
Alfred Uçi: ESTETIKA E GROTESKUT: grotesku në letërsinë shqipe, “Akademia e Shkencave të Shqipërisë”, Tiranë, 2001
Sabri Hamiti: LETËRSIA BASHKËKOHORE (vepra letrare 10), Libri për Antonin, “Faik Konica”, Prishtinë, 2002
NË MBRETËRINË POETIKE, zgjodhi dhe përgatiti për shtyp Anton N. Berisha, “Kuvendi Salezian”, Prishtinë, 2002
Kujtim Rrahmani: INTERTEKSTUALITETI DHE ORALITETI: E. Koliqi, M. Kuteli, A. Pashku, “AIKD”, Prishtinë, 2002
Kujtim M. Shala: VOX-i I ANTON PASHKUT, “Gjon Buzuku”, Prishtinë, 2002
Nysret Krasniqi: LIBRI I PASHKUT, (romani Oh – interpretim letrar), “Gjon Buzuku”, Prishtinë, 2005
ANTON PASHKU – GJENIU I MODERNES, (kujtime, poezi, vlerësime, krijimtari figurative në 10-vjetorin e vdekjes), përgatiti Frrok Kristaj, Sh.B. “A. Pashku” Prishtinë e K.L. “A. Pashku” Kukës, 2005
Kujtim M. Shala: SHEKULLI I LETËRSISË SHQIPE, “Gjon Buzuku”, Prishtinë, 2006
Mehmet Kraja: E SHTUNA IME, publicistikë, Shpërpjestimet Pashku, “PEN Qendra e Kosovës”, Prishtinë, 2009
Vjollca Dibra: MOZAIKU I JETËS MODEL I ARTIT. Poetike e tregimeve të A. Pashkut – studime, Sh.K.K. “A. Pashku”, Prishtinë, 2009
Abedin Koiçiçi: FORMIMI I FJALËVE DHE VLERAT E TIJ NË PROZËN E STME SHQIPE NË KOSOVË, (mbështetur në veprat e autorëve A. Pashku e R. Qosja), “Geer”, Tiranë, 2011
Anton N. Berisha: VETËDËSHMI TË ISMAIL KADARESË PËR LETËRSINË, “Gjon Buzuku”, Prishtinë, 2013
Zana Memedi: GJUHA DHE STILI NË PROZËN E ANTON PASHKUT, “Logos-A”, Shkup, 2015
ANTON PASHKU – STILIST I LIGJËRIMIT, zgjodhi dhe përgatiti Frrok Kristaj, K.L. “Shtjefën Gjeçovi”, Zym-Has, 2016
Rexhep Murtez Shala: ANTIDRAMA, intervistë e improvizuar me Pashkun, “Neokultura”, Prishtinë, 2016
Nysret Krasniqi: LETËRSIA E KOSOVËS 1953-2000, Autorët e letërsisë së refuzimit, “AIKD”, Prishtinë, 2016
Sabri Hamiti “ANTON PASHKU” (studim), “Albas”, Prishtinë, 2017

Modeli pashkian

Anton Pashku ishte dhe mbeti shkrimtari shqiptar më i dallueshëm i këtij shekulli. Ai ishte shkrimtar i formatit të papërsëritshëm. Ishte pra një lloj fenomeni letrar. Vepra e tij përmban shumësinë e mendimit, shumësinë figurative të fjalës dhe njëkohësisht vetëdijen e lartë estetike të ngritur deri në model. Shenjat e gjuhës së tij janë të gjuhës poetike, që e bëjnë të cilësohet dhe të mbetet shkrimtari më i veçantë i letërsisë shqiptare.
Anton Pashku për nga mënyra e krijimit ishte shumë i veçantë, sidomos për nga kodi letrar. Ishte i veçantë edhe për veprën e tij të madhe të letërsisë moderne, që mbetet model në letërsinë shqiptare
– MODELI PASHKIAN. Proza (tregime, novela e roman) dhe drama e tij poetologjike mbetet e papërsëritshme dhe me vlerë gjithëkohore.
Në fakt, Pashku e solli frymën e modernes në traditën e prozës shqiptare. Ishte gjeniu i prozës moderne dhe simbol i shkrimit bashkëkohor. Veprat e tij janë të ndërtuara nëpërmjet ligjëratës – sintaksës poetike. Prandaj, edhe është shkrimtari më i realizuar artistikisht. Renditet si stilisti më i mirë në letërsinë shqiptare. Anton Pashku, ky kolos i artit letrar, në fakt, është Xhojsi, Prusti, Sartri, Orveli apo Kafka i letërsisë shqiptare.

Në tregimet e Anton Pashkut dallohen tri qarqe themelore tematike letrare; Qarku tematik i dashurisë, qarku tematik i vetmisë, dhe qarku tematik i dhunës mbi individin.
Ai paraqet një vetëdije të pastër letrare, një vizion të rrallë në historinë e kulturës dhe të letërsisë shqiptare. Anton Pashku është shkrimtar i ripagëzimit të letërsisë shqiptare të ardhmërisë, si do ta vlerësonte Sabri Hamiti.
Vlen ta përmendim faktin se aty kah vitet e tetëdhjeta të shekullit të kaluar, së bashku me një grup krijuesish të tjerë (Mensur Raifin, Gani Bobin, Ali Podrimjen e Rexhep Ismailin), ngrihet fuqimisht kundër ideologjizimit të artit, që shkaktoi trandje në krejt mjediset letrare.

Anton Pashku i ringjallur

Menjëherë pas kalimit në amshim të Anton Pashkut, kërkova nga shumë njohës të tij të më jepnin me shkrim kujtime për të. Një pjesë e njohësve të tij, përkatësisht 21 veta m’i dhanë 31 kujtime. Në anën tjetër, shtrirja e tij (Anton Pashkut) në arte (poezi, krijimtari figurative e vlerësime kritike) më shtyri që me kujdes t’i mbledhi të gjitha krijimet poetike të poetëve tanë (28 poetë kanë shkruar 35 poezi), që ia kishin kushtuar A. Pashkut nga një apo dy poezi. Mblodha edhe krijimet figurative (10 artistë figurativ kanë punuar afro 20 portrete), ku artistët figurativ në mënyrën e vet e kishin shprehur kujtimin për Antonin me ngjyra apo grafit, përkatësisht vlerësimet letrare (të mbledhura nga 59 kritikë), e të cilat, për shkaqe objektive, i kam paraqitur me nga një vlerësim të shkurtër duke i shkëputur nga vlerësimet më të gjata, të cilat i kam rënditur sipas alfabetit.
Bile, që nga dita kur Anton Pashku u nda fizikisht nga ne, për veprën e këtij shkrimtari janë shkruar dhjetëra e dhjetra libra, që lexohen me ëndje sikurse edhe vetë veprat e Pashkut. Mu për këtë Anton Pashku mbetet krijues i papërsëritshëm i letërsisë sonë kombëtare, që rileximi i veprës së tij sjell gjithmonë një zbulim të ri. Kjo edhe e bënë që Anton Pashku të cilësohet dhe të mbetet shkrimtari më i veçantë i letërsisë shqiptare.

Njëkohësisht, pas kalimit në amshim të Antonit, ndodhi edhe ringjallja e tij nëpërmjet pagëzimit me emrin e tij të: “Ora e Anton Pashkut”, që mbahet tash e 21 vjet në kuadër të manifestimit “Takimet e Gjeçovit” (manifestim ky që në vitin që shkoi (2017) u mbajt për të 46-tën here me radhë) në Zym të Hasit; Klubi letrar “Anton Pashku” në Kukës; një rrugë në Prishtinë me emrin e Pashkut, Shoqata kulturore e Kosovës “Anton Pashku” në Prishtinë, e kështu me radhë.
Me emrin dhe veprën e Anton Pashkut lidhet zhvillimi ynë në rrugën e sigurt të letërsisë moderne shqiptare. Vepra e tij e ka madhështinë e shkrimtarit të së ardhmes. Ai paraqet një vetëdije të pastër letrare, një vizion të rrallë në historinë e kulturës dhe të letërsisë shqiptare.

Legjenda:
Nue Pashku alias Anton Pashku

Sot 81 vjetori i lindjes së Anton Pashkut

Posted on by Kult Plus

Më 8 janar të vitit 1937, lindi shkrimtari Anton Pashku, shkruan KultPlus.

Sot pra është 81 vjetori i lindjes së këtij shkrimtari me emrin e të cili lidhet letërsia bashkëkohore shqiptare.

Anton Pashku vdiq më 31 tetor të vitit 1995, ndërsa la pas vetës shumë tregime, drama e romane të cilat i mbetën lexuesit shqiptarë më shumë se një kujtim nga shkrimtari i madh./ KultPlus.com

“Three Billboards Outside Ebbing”, fituesi kryesor në Golden Globes

Posted on by Kult Plus

Filmi, “Three Billboards Outside Ebbing”, Missouri, ka qenë fituesi i madh në ceremoninë e ndarjes së çmimeve, Golden Globes.

Filmi i kategorisë dramë-krim që flet për një grua, e cila kërkon të hakmerret për vajzën e saj të vrarë në një qytet të vogël, ka fituar katër çmime në Los Anxhelos, duke përfshirë edhe çmimin e madh për dramën më të mirë, transmeton rel.

Në këtë garë ishin edhe filmat, “Call Me by Your Name”, “Dunkirk”, “The Post” dhe “The Shape of Water”.

Tema kryesore e natës ishte fuqizimi i grave. Gati të gjitha pjesëmarrëset ishin të veshura në të zezë për të shfaqur mbështetje për viktimat e ngacmimeve seksuale.

Ylli i filmit dhe televizionit, Oprah Winfrey ka qenë gruaja e parë me ngjyrë që ka ftuar çmimin Golden Globe për arritje jetësore.

Ajo ka dhënë më pas një fjalim në mbështetje të të gjitha grave që u janë ekspozuar sjelljeve të këqija seksuale në industrinë e argëtimit dhe kudo tjetër./ KultPlus.com

Wolff i bindur se libri i tij do shënojë fundin e presidencës së Donald Trump

Posted on by Kult Plus

Autori i librit që po ndiqet më vëmendje në të gjithë botën, Michael Wolff është shprehur për BBC, se me gjasë libri i tij me zbulime, mund të shënojë edhe fundin e presidencës së Donald Trump, shkruan agjencia Reuters.

Pasi ka punuar 40 vjet si gazetar, Michael Wolff bëhet brenda natës një njeri i famshëm me librin “Fire and Fury: Inside the Trump White House” (Zjarr dhe zemërim – brenda Shtëpisë së Bardhë të Trumpit). Libri i tij tregon një Shtëpi të Bardhë disfunksionale nën qeverisjen e keqe të Donald Trump. Interesi për librin e tij është kaq i madh, saqë shtëpia botuese, Henry Holt dhe Company e nxorri botimin më shpejt se pritej, të premten.

Kush është Michael Wolff?

64 vjeçari ka qenë gati i panjohur për peizazhin mediatik amerikan. Wolff ka lindur në New Jersey dhe ka studiuar në Universitetin Columbia. Karrierën si gazetar ai e filloi në New York Times si asistent.
Ai ka shkruar disa libra, ndër më të njohurit portreti “Moguli mediatik: Bota e Rupert Murdoch”. Edhe Murdoch ishte i pakënaqur, si Trump me prezantimin e portretit të tij. Të habit fakti që Trump i lejoi gazetarit të lëvizë lirisht nëpër Shtëpinë e Bardhë, të pyesë dhe të vëzhgojë. Sipas të dhënave të tij, Wolff ka intervistuar mbi 200 vetë.

Sa i besueshëm është Wolff?

Trump vërtet shpesh i ka emërtuar artikujt kritikë kundër tij si “fake news”, por në rastin e Wolf edhe kolegët gazetarë kanë shtruar pyetjen, se sa vëmendje i kushton ky gazetar të vërtetës. Një artikull i njohur për të është shkruar nga Michelle Cottle. Në revistën politike “New Republic” ajo shkroi se “vetë Wolff pranon se raportimi konvencional nuk është gjë për të. Ai thith më shumë atmosferën, thashetheme, qofshin këto në party apo në rrugë, sidomos në drekat e shtruara mirë”.

Wolff megjithatë është nderuar dy herë me Çmimin National Magazine të SHBA, njërin çmim për një seri të shkruar për luftën në Irak.

Trump e cilësoi gazetarin pas botimit të librit si “dështak total”. Sipas tij ai ka „shpikur histori për të shitur librin e tij të mërzitshëm dhe me gënjeshtra”. “Fire and Fury” është plot zbulime që tërheqin vëmendjen. Madje disa nga komentet më të habitshme vijnë nga vetë Steve Bannon, kryestrategu i mëparshëm në Shtëpinë e Bardhë, që tani drejton sërish “Breitbart News”. / KultPlus.com

Shqiptarët e vjetër të Venedikut (VIDEO)

Posted on by Kult Plus

Cila është historia e shqiptarëve të vjetër të Venedikut. Çfarë ruhet ende edhe sot në këtë qytet?

Shkolla shqipe e viteve 1500, afresket e Skënderbeut e shumë dëshmi të tjera mund t’i ndiqni në ciklin Gjurmë Shqiptare të gazetarit Marin Mema.

Të panjohurat e shqiptareve të vjetër të Venedikut… Shkolla shqipe e viteve 1500, afresket e Gjergj Kastriot Skënderbeut e Flamuri Kombëtar, 11 rrugët e shqiptarëve, e për shumë dëshmi të tjera ndiqni të plotë videon e dokumentarit të gazetarit Marin Mema nga Venecia./ KultPlus.com

Uniteti dhe gjysmat

Posted on by Kult Plus

(Manjola Brahaj, “Çka nuk tregohet, nuk ka ekzistue”, Om, Prishtinë, 2017)

Shkruan Fatbardha Statovci

Miti

Se sa është i domosdoshëm krahasimi mes veprave e ka thënë Charles Sanders Peirce, kur ka deklaruar se “për një vepër nuk mund të themi asgjë të argumentuar, në qoftë se atë vepër nuk mund ta krahasojmë me diçka tjetër”. Kjo “diçka tjetër” të lë të konkludosh se brenda kallëpit të komparatistikës ndërfuten, përveç letërsisë, edhe vepra të tjera arti, apo edhe domene tjera shkencore. Lidhur me këtë çështje, Remak pohon se ‘krahasimi i një letërsie me një tjetër, ose me të tjerët (pra, pikturën, skulpturën, arkitekturën, filozofinë, historinë, shkencat shoqërore, shkencat e natyrës, religjionin, etj.), përbën thelbin e letërsisë komparative; del, pra, se letërsia komparative është studim i letërsisë jashtë kufijve të vendit vetiak dhe studim i marrëdhënieve midis letërsisë dhe sferave të tjera të shprehjes së njeriut”. Shkurt, një studim interdisiplinar, çfarë është edhe objekt i kësaj trajtese.

Është fakt i padiskutueshëm që miti – sidomos ai grek – është një parabazë e fuqishme e letërsisë. Mitet kanë rëndësi të madhe, sidomos, për rolin e tyre etiologjik, pra zbardhjes së zanafillës së gjërave. Në këtë drejtim, Eliade pohon se “miti rrëfen për një botë sakrale, informon në detaje për një ngjarje të ndodhur në kohën zanafillore, në kohën fantastike të fillimit”.

Po nisim nga gjeneza. Miti antropologjik lidhur me origjinën e trupit të njeriut thotë se në lashtësi, krijesat njerëzore kishin katër këmbë, katër duar, një kokë të vetme, bërë nga dy fytyra dhe kishin tre sekse: mashkull, femër dhe hermafrodit. Zeusi, i shqetësuar nga fuqia e madhe e tyre, i ndan më dysh njerëzit, si dënim për kreninë tyre, duke ngarkuar Apollonin që të mendojë forma të reja për prerjet e fituara në këtë mënyrë. Zeusi zbut dënimin dhe përshtat të dy sekset për të qenë të afta për riprodhim. Që atëherë, lind nevoja jetësore e njerëzimit, që secili të kërkojë gjysmën e vet, shpirtin e tij binjak, për të rindërtuar përsosjen. Kur gjysma, a shpirti binjak të gjendet, atëherë pason mirëkuptimi i pafund midis dy qenieve, bashkimi i tyre deri në pafundësi dhe lumturia e madhe e gjetjes së njëri tjetrit.

Bashkimi shpirtëror a fizik midis dy qenieve njerëzore, qoftë me martesë, si akt formal, apo pa të, paraqet dëshirën e njerëzimit për t’u kthyer në origjinë, pra në kohën kur ishin një. I dyzuar, njeriu kërkon gjysmën tjetër, që ta arrijë bashkimin final, mirëkuptimin dhe lumturinë e madhe.

Poezia

Manjola Brahaj në poezinë me titull “E ndjej se kam qenë këtu”, realizon një trajtë semantike paralele me kuptimin që shpërfaq miti në fjalë. Të nisim nga titulli. Subjekti lirik dëfton: “e ndjej se kam qenë këtu”. Meqenëse, “këtu” tregon për një vend potencial, atëherë përfundojmë se “këtu” shënjon “në një trup me ty”, pra në fillimin e lashtë, kur dy qeniet ishin të trupëzuara në një. Titulli përsëritet në vargun e parë të poezisë, për t’u mbyllur me një retiçencë, që specifikon se subjekti lirik nuk deklarohet deri në fund, nuk rrëfen vendin adekuat, duke lënë hapësira ambiguitive për pozicionimin e secilit lexues. Dëftimi vazhdon me fjalinë: “jam flijue për me u ba nji me ty”, që dëshmon për endjet, kërkimet, mundin e gjetjes së shpirtit binjak, gjysmës tjetër, për t’u bërë një. Këputet prapë fjalia, kur potencon, me siguri: “e di që kam qenë këtu…”, e, me pasiguri, e potencialisht, kur pohon: “mundet me pasë qenë këtu…”, duke plasuar fjalinë “n’kët botë universesh t’pafundmë”, pa anuar, por duke e çuar idenë deri në paskajshmëri. Më pas, rrjedhin indicet, gjithmonë dyshe, që vënë në pah idenë e dyshes së unifikuar: “kam qenë nota, kur ti ke qenë kanga/ kam qenë zgjimi kur ti ke qenë andrra/… kam qenë fjala, kur ti ke qenë goja/ kam qenë fmija, kur ti ke qenë loja/… kam qenë gjithçka e jotja, kur ti ke qenë gjithçka e imja”. Një dëshmi më shumë në favorin tonë, e jep vargu “Në nji kohë t’pakohë/ ku vitet nuk janë ma shenja orientimi”. Tash: folja është në mënyrën dëftore, koha e kryer (kam qenë). Por, derivon pyetja, KUR? Subjekti lirik thotë “në nji kohë t’pakohë, ku vitet nuk janë ma shenja orientimi”, e neve në ndihmë na vjen Eliade që thotë se koha e mitit është kohë ab initio, e vetë miti është in illo tempore, e të rrëfesh mitin do të thotë të rrëfesh për atë që ka ndodhur ab origine, ose edhe Levi-Strosi [Claude Lévi-Strauss], që thotë se miti, bashkë me muzikën, janë makina për ndaljen e kohës. Pra, kjo indicie e kronosit, “koha e pakohë”, na çon deri te gjeneza, te filli i gjithçkaje, pra te miti. Edhe në strofën e fundit kemi pohimin e përsëritur “e ndjej se kam qenë këtu”, që prapë mbyllet me retiçencë.

Kënga

Një tipizim të ngjashëm me këtë poezi, na jep kënga “Perfect two” (“Dyshja e përkryer”), nga Auburn. E gjithë kënga strukturohet në bazë të një çifti sendesh të përputhshme, që krijojnë njëshin homogjen, duke konkluduar, madje, se nëse kjo ndjesi puqjeje nuk aplikohet dyanshëm, vihet në pikëpyetje ekzistenca e njërës palë: “s’e di nëse mundem me ekzistue pa ty, sepse ti m’kompleton mue, djalë”. Ndërtime vargjesh të ngjashme si te Brahaj, hasim edhe në këtë këngë: ti mund t’jesh princi, e unë princesha jote/ ti këpuca, e unë lidhësja/ ti lapsi, e unë fleta, etj., që mpiksin idenë e unitetit të përsosur të dyshes: “zemër, unë e ti, jemi dyshja e përsosun”.

Pra, ideja e nevojës për të arritur bashkimin spiritual, apo fizik, me gjysmën tjetër, që po e quajmë shpirt binjak, rrjedhë, në njëfarë forme, ndërdijshëm, duke pasur parasysh ndjesinë e boshllëkut që ndien brenda secila qenie njerëzore. Pra, njeriu kërkon një si veten, një identitet të ngjashëm, një copëz që t’ia bashkangjesë copëzës së vet, e, kështu, të krijojë tërësinë, copën. Nëse nuk puqen identitetet, mund të ketë bashkim fizik, por jo edhe spiritual (siç nuk pati mes Kastelit dhe Marias, në romanin ‘Tuneli’, të Ernesto Sabatos), për shkak që nuk ka përputhje mes dy pjesëve të së njëjtës. Sepse, parë nga ky këndvështrim, njeriu nuk arriti kurrë ta shohë gjysmën e hequr si një adiectio-n, por si pjesë të pashkëputshme të vetes. Ndaj edhe kërkimi i pareshtur për gjetjen e saj.

“Gorillat që s’i pamë”, libri më i lexuar i vitit

Posted on by Kult Plus

Libri i fundit i publicistit Veton Surroi “Gorillat që s’i pamë” dhe ai i autorit Kasëm Trebeshina “Një ditë në natën pafund”, janë librat më të kërkuar gjatë vitit 2017 në libraritë e kryeqytetit të Kosovës.

Këto të dhëna janë marrë nga dy libraritë në Prishtinë, ajo “Buzuku” dhe “Dukagjini”.

Edon Zeneli nga libraria “Buzuku”, tha se Surroi dhe Trebeshina ishin dy autorët më të kërkuar edhe në panairin ndërkombëtar të librit në Prishtinë dhe Tiranë, gjatë vitit që po e lëmë pas.

Kërkesa e lexuesve për këta dy autorë, sipas tij, vjen nga fakti se të dy kanë zënë një hapësirë të konsiderueshme mediale, dhe meqenëse se janë ndër më të përfolurit, tek njerëzit zgjohet kureshtja për librat e tyre.

Zeneli tha se edhe emrat e njohur si Kadare, Kongoli e së fundmi edhe Albatros Rexhaj, kërkohen aq shumë sa që gjenden në top-5-shen e autorëve më të shitur sa i përket letërsisë shqipe.

“Konsideroj që autori më i shitur shqiptar është Veton Surroi. Librat e tij prekin tema të përditshmërisë sonë dhe duke pasur parasysh edhe fuqinë mediale që e ka prapa, është autor që pashmangshëm në secilin panair është më i shituri. Sivjet besoj që libri i tij i fundit ‘Gorilla që s’i pamë’, është libri më i shitur nga autorët shqiptarë, pasuar nga Kasëm Trebeshina ‘Një ditë në natën pafund’, është libri autobiografik i tij dhe duke qenë se sivjet Kasëm Trebeshina edhe ndërroi jetë, dhe si gjithmonë emri i tij debatohet shumë dhe debati si i tillë pastaj konsiston edhe në shitje të titullit, për shkak se njerëzit duan ta dinë se për çfarë po debatohet. Pastaj kemi Albatros Rexhaj, Fatos Kongolin dhe Ismail Kadarenë tek të cilët nuk mund ta marr një titull të caktuar të cilin do të thosha që është më i shituri por si autorë hyjnë në Top 5-shen e autorëve më të kërkuar nga letërsia shqipe”, tha ai për Kosovapress.

Sa i përket letërsisë të huaj, Zeneli tha se nga përkthimet janë zakonisht autorë që fitojnë çmime të njohura siç është çmimi Nobel, përderisa theksoi se nga ky grup autorësh vazhdojnë të jenë më të kërkuarit Svetlana Aleksieviq me librin “Zëra nga Çërnobili”, Matia Senarksoi dhe libri i tij “Busullë” si dhe Elena Ferantes me triologjinë e saj napoletane.

E libri që ka thyer çdo rekord, duke qenë më i shituri, Zeneli tha të jetë “Unë jam Malala” i Malala Yousafzai.

“Nga letërsia e përkthyer dhe jo vetëm nga letërsia, por edhe nga literatura jofiksionale, do të thosha që më e shitura e vitit definitivisht është Malala Yousafzai me ‘Unë jam Malala’, pasuar nga trilogjia e Elena Ferantes, është trilogjia e saj napoletane me titujt ‘Mikesha gjeniale’, ‘Mbiemri i ri’ dhe ‘Historia e fëmijës së humbur’, pastaj është Svetlana Aleksieviç me ‘Zëra nga Çërnobili’, është biografia e Elon Musk dhe libri ‘Origjinalët’ nga Adam Grant”, tha ai.

Rënia e lexueshmërisë në Kosovë, sipas tij, është vetëm një tendencë e mediave meqenëse bazuar nga shitja e madhe e librave gjatë 2017-s tregon për rritje të numrit të lexuesve. E sikur të kishte rënie të leximit, ai tha se nuk do të kishte kaq botues.

Edhe Erza Mati nga libraria “Dukagjini” tha për KosovaPress se shitjet flasin për një nivel të kënaqshëm të numrit të lexuesve. Ndërkaq theksoi se edhe veprat e autorëve të letërsisë së vjetër vazhdojnë të jenë në mesin e më të shiturve edhe sot.

“Ka shumë libra nga autorë të ndryshëm, nga autorë shqiptarë, nga autorë ndërkombëtarë, ka vepra të vjetra të cilat janë botime të mëhershme, të cilat vazhdojnë të jenë bestsellerë. Viti i botimit asnjëherë nuk e ndal shitjen e tyre pasi që janë kryevepra, por ka edhe botime të reja të cilat botohen gjatë vitit e përkthehen gjatë vitit dhe arrijnë që të gjejnë kulmin e shitjes dhe të jenë të preferuarat e lexuesve tanë”, tha ajo.

Krahas kësaj, Mati bëri të ditur se interesimi i qytetarëve për librat vazhdon të jetë i madh për zhanre të ndryshme. Ndërsa shtoi se sapo të publikohen botimet, menjëherë kërkohen nga lexuesit.

“Mund të them se ka një balancim në mes të kërkesave të qytetarëve sepse gjithmonë janë kërkesat e tyre të ndryshme të cilat e bëjnë atë balancimin. Nëse sot është publikuar një libër nga ndonjë gjuhë e huaj, atëherë menjëherë do të vijnë dhe ta kërkojnë”, theksoi ajo.

Ndërkaq, sipas Edon Zenelit nga libraria “Buzuku”, autori më i spikatur në mesin e fëmijëve është David Williams, një autor i cili ka qenë sensacion në tërë botën, por që është shitur shumë edhe në Kosovë me librin e tij “Banda e mesnatës”, libër i cili vetëm në librarinë “Buzuku” është shitur diku 150-200 copë, që sipas Zenelit kjo shifër përbën lajm.

Ndërkaq, libraritë e kryeqytetit me rastin e festave të fundvitit kanë përgatitur kombinime librash me zbritje të kënaqshme për klientët e tyre që kanë pasion leximin, derisa si të tilla janë shfrytëzuar edhe si dhurata për më të dashurit e tyre./ KultPlus.com

Antologjia e poezisë moderne iraniane botohet në Tiranë

Posted on by Kult Plus

Këto ditë doli nga shtypi, libri me poezi “Trëndafila Persie”, antologji e poezisë moderne iraniane botuar nga Klubi i Poezisë në Tiranë me botues Rexhep Shahun dhe përkthyer nga Kujtim Morina.

Libri përmbledh 87 autorë iranianë të shekullit të 20-të, kryesisht me nga një poezi. Në parathënien e librit, Aziz Mahdi shkruan:

“Përmbledhja aktuale e poezisë moderne persiane sjell disa nga poetët më të mirë iranianë të 100 vjetëve të fundit, duke filluar nga Nima Yushij (babai i poezisë moderne persiane) deri në periudhën aktuale. Tematika e poezive varion në një gamë të gjerë të subjekteve që nga motivet mistike, sociale, të dashurisë, politike, etj. Duke qenë të vetëdijshëm se asnjë antologji nuk mund të pretendojë të përfshijë të gjithë poetët e njohur të një periudhe të caktuar, hartuesit e kësaj përmbledhjeje (tre poetë të njohur bashkëkohorë persianë) kanë përzgjedhur me kujdes një larmi të gjerë të poetëve bashkëkohorë për të dhënë një panoramë sa më të plotë apo një vështrim sa mund të kapë syri të zogut të poezisë moderne persiane. Veçoritë e imazhit, ato retorike dhe personale janë portretizuar në poezi të veçanta të përzgjedhura nga secili poet (dhe në rast të poezive të shkurtra janë përzgjedhur dy të tilla)”.

Botimi i këtij libri u bë me mbështetjen e Fondacionit kulturor “Saadi Shirazi” me qendër në Tiranë.

Po sjellim një poezi të një autori iranian

Sohrab Sepehri

Shtëpia e vjetër

Ku është shtëpia e vjetër?
Ishte muzg kur pyeti kalorësi.
Qiejt ndaluan për një moment.
Kalimtari i ktheu shpinën rrezes së dritës
që po i pushonte në buzë
drejt mugëtirës së rërës,
drejtoi gishtin drejt një plepi
dhe tha:
përpara asaj peme
është një kopsht anës rrugës
më i gjelbër sesa ëndrrat e Zotit
ku dashuria është aq blu1
si puplat e besimit dhe ndershmërisë.
Rruga deri në fund të atij shtegu
do t’ju çojë mu pas
rrugicave të adoleshencës,
kthehesh pastaj
drejt lules së vetmisë.
Vetëm dy hapa përpara se ta arrish atë lule,
ndalo pranë burimeve hyjnore të miteve të botës
ku do të ndjehesh i pushtuar
nga frika e gjithëpushtetshme.
Në atë mjedis të hirshëm dhe intim
do të dëgjosh një frushullimë,
do të shohësh një fëmijë
ngjitur në një pishë
duke kapur një zogth
nga foleja e dritës.
Atë duhet të pyesësh,
ku është shtëpia e vjetër?

Vdes këngëtarja France Gall

Posted on by Kult Plus

Këngëtarja e famshme franceze, France Gall, vdiq sot në Paris në moshën 70-vjeçare, pas një sëmundjeje të rëndë, njoftoi zëdhënësja e saj, Genevieve Salama.

“Ka fjalë që kurrë nuk duam t’i themi. France Gall iu bashkua ‘Parajsës së bardhë’ pasi sfidoi me dinjitet sëmundjen e kancerit të gjirit për dy vjet”, deklaroi Salama duke iu referuar këngës së njohur të Gall ”Parajsa e bardhë”, kompozuar nga Michel Berger, transmeton kp.

E ardhur nga një familje muzikantësh, Gall u bë e famshme që në moshën 16-vjeçare.

Mes këngëve më të njohura të saj janë “Doll of wax, doll of his”, “The groupie of the pianist”, “If, mom, if”, “Ella, she has it”, “Some words of love” apo “Resist”./ KultPlus.com

“Rojat e Taxhit” vijnë në Kosovë

Posted on by Kult Plus

“Rojat e Taxhit”, me tekst të Rajiv Joseph e me regji të Altin Bashës e cila u dha premierë më 15 dhjetor në Teatrin Eksperimental në Tiranë, vjen edhe në Kosovë, shkruan KultPlus.

Kjo shfaqje të jetësohet nën lojën e aktorëve Gazmend Gjoka dhe Lulzim Zeqja e me koreografi nga Gjergj Prevazi, fillimisht shkon në Gjakovë, ku data e rezervuar për të është 26 janari.

Pas Gjakovës, shfaqja udhëton në Prizren më 27 janar ndërsa në Prishtinë janë rezervuar dy data për “Rojat e Taxhit”, 28 dhe 29 janar./ KultPlus.com

Alarmi i artistit

Posted on by Kult Plus

(Ernesto Sabato, “Njerëzit dhe ingranazhet”, Om, Prishtinë, 2017. Përktheu nga origjinali: Orjela Stafasani)

Shkruan Ag Apolloni.

Ernesto Sabato (1911-2011) vdiq të shtunën, lajmi pa ndonjë bujë qe dhënë të dielën në pak media elektronike, ndërsa në formë të shtypur u përhap të hënën.

Si çdo ditë, në Prishtinë, në mëngjes bleva gazetën dhe shkova në fakultet, apo, siç do të thoshte Sabato, në manastir. Në zyrë, para se të shkoja për të ligjëruar, e shfletova gazetën dhe pashë lajmin për vdekjen e shkrimtarit, i cili në gjuhën shqipe ishte përkthyer një vit para se të lindja unë. E mbaj mend që atë ditë, sapo hyra në sallë, u thashë studentëve se ishte ditë zie për letërsinë, sepse kishte vdekur Ernesto Sabato dhe me ata pak nxënës që i kishin lexuar veprat e tij, shkuam tamam si anti-institucionalistë, apo si anarkistë (ashtu si autori i “Tunelit”), te një kafene afër fakultetit dhe diskutuam për të.

Në anën tjetër, në Buenos Aires, në kafenenë e preferuar të Sabatos, ku ndodheshin librat e tij të përkthyer në disa gjuhë dhe ku ai çdo ditë shkonte për të luajtur shah dhe domino, hynin e dilnin njerëz si asnjëherë më parë. Në kafenenë, ku miqtë e shkrimtarit shpresonin të organizonin festën për ditëlindjen e tij të njëqindtë, ishte hapur “e pamja” për të.
Sabato, veprën e të cilit e adhuronin personalitete si Tomas Mani, Alber Kamy, Zhan-Pol Sartri, Emil Siorani, Vitold Gombroviçi, Graham Grini, Zhoze Saramago, Salman Rushdi, Mario Vargas Llosa, Robert Kuveri e plot shkrimtarë, filozofë dhe intelektualë të tjerë të mëdhenj botërorë, bënte jetë modeste, i tërhequr në lagjen e tij, mes familjes dhe miqve, ku sigurisht vazhdonte të reflektonte mbi teknolatrinë nga pozita e kundërshtarit të përjetshëm të saj. [Njëherë, i pyetur se mos me esetë e tij kundër teknikës po synonte kthimin te humanizmi paramekanik, se mos nuk i pëlqente frigoriferi, ai ishte përgjigjur: “Jo, unë vetëm dua që frigoriferin ta zbrisni nga piedestali ku kapardiset si një zot grotesk dhe ta vendosni aty ku e ka vendin, në kuzhinë”.]

Si me shaka, gjithmonë kur më pyesin se kush është shkrimtari më i madh shqiptar, unë përgjigjem: Ernesto Sabato. Natyrisht, ai është shkrimtar argjentinas, me prejardhje shqiptare të dokumentuar nga ai vetë: “në Shqipëri më pritën si mbret dhe si bir”. [Siç dëshmon te libri “Përpara fundit”, në vitin 1995, kur ishte kthyer nga Shqipëria, i tronditur emocionalisht nga pritja e ngrohtë në tokën e të parëve të tij, në aeroportin e Vjenës i ishte keqësuar gjendja shëndetësore dhe vetëm pas ndërhyrjes së mjekut kishte mundur të fluturonte drejt vendlindjes.] Por unë edhe para se ta dija prejardhjen e tij e konsideroja shkrimtar timin, një portret të të cilit vazhdoj ta mbaj në mur, pranë vitrinës së librave. Arsyeja pse e mbaj fotografinë e tij aty është thjesht për të mos e harruar porosinë e tij, amanetin e tij, për “betejën vendimtare që duhet ta bëjmë, për rifitimin e anës njerëzore që e kemi humbur”.

Prandaj, kur përkthyesja e këtij libri vendosi ta sillte librin “Njerëzit dhe ingranazhet” në gjuhën shqipe, mendova se ky do të ishte një kontribut i madh për t’ia hapur sytë shoqërisë sonë të verbuar nga teknika dhe informatika, apo nga ajo që Sabato e quante adhurim ndaj ingranazhit, apo teknolatri.

Arti dhe shkenca

Sabato studioi fizikë dhe matematikë, por shpëtimin e kërkonte te letërsia. Prandaj braktisi shkencën dhe punën si profesor universitar për t’iu përkushtuar letërsisë dhe, herë pas here, pikturës, duke i dëshpëruar profesorët e tij që tek ai shihnin një shkencëtar me perspektivë: “Kur në fillim të viteve ’40 vendosa ta braktisja shkencën, Doktor Gaviola, asokohe drejtor i Observatorit të Kordovës, që më kishte shumë përzemër, tha: Sabato po braktis shkencën për t’u bërë sharlatan. (…) Ai më tha se do të ma falte vetëm nëse një ditë do t’ia dilja të shkruaja një vepër si Mali Magjik. I shkreti Gaviola, besoj se kurrë nuk e mori vesh se Tuneli im e impresionoi edhe vetë Tomas Manin, i cili këtë e shkroi edhe në një nga ditarët e tij” (E. Sabato, “Përpara fundit”, 1998).

Në vitet ’40, Sabato kishte një mik të madh: Horhe Luis Borhesin. Në vitin 1956 ata u ndanë për shkak të mosmarrëveshjeve politike, për t’u bashkuar prapë në pleqëri. Derisa bisedat e tyre të atëhershme, të pafundme, mbi Platonin dhe Heraklitin nuk u regjistruan, më vonë ata bënë biseda (të zakonshme për ta, por të jashtëzakonshme për ne) nga nëntori i vitit 1974 deri në shkurt të vitit 1975, që u botuan një vit më pas me titullin “Dialogë: Borhes – Sabato”.

Këta dy shkrimtarë tashmë legjendarë, të së njëjtës lartësi olimpike, paraqesin një tandem tek i cili është akumuluar dija nga kohërat më të lashta deri në bashkëkohësi, me vizione të qarta, por frikësuese, për të ardhmen. Si orakuj të verbër, dy shkrimtarët argjentinas, e parashikuan zhvillimin kulturor dhe letrar, prandaj koha që pasoi krijoi aurat e artit mbi figurat ikonike të tyre.

Edhe pse ata gjithmonë do të mbeten bashkë në kujtesën kulturore të njerëzimit, për nga stili i shkrimit janë dy tipa të ndryshëm: njëri konsolidon linjën e eruditëve eklektikë (që nisi me Xhojsin dhe mbaroi me Ekon), kurse tjetri linjën e angeristëve apokaliptikë (që nisi me Dostojevskin dhe vazhdoi me Hesen).

Prandaj, për mua, krahas letërsisë eruditive racionale (me informacione të bollshme dhe observacione të thella), ekziston linja e romanit irracional angerist (me ankthe të bollshme dhe shpirtra të thellë, apo me personazhe skajshmërisht të tëhuajësuar dhe të vetmuar), që ka tre përfaqësues kryesorë në botë: Dostojevskin, Hesen dhe Sabaton, këta tre minatorë që gërmuan më thellë se të tjerët në shpirtin njerëzor dhe nxorën thesare prej tij.

Sabato, natyrisht, ishte edhe erudit, madje në shumë raste shfaq një dije më të madhe se eruditët e sipërcekur, por ndryshe prej tyre, ai, siç e ka pohuar vetë në shkrimet e tij ku i bën elozhe irracionalitetit, nuk mund të shkruante romane me ftohtësi racionale.

Streha e shpirtit

Nga vepra e parë deri tek e fundit, Sabato shfaq ankthin për gjendjen e njeriut në prag të shkatërrimit planetar. Ky ankth, që iu krijua nga leximet dhe përjetimet në rini, e çoi disa herë në prag të vetëvrasjes. Kur një doktor, duke e parë se ndodhej në prag të çmendisë, i propozoi një terapi psikanalitike, Sabato iu përgjigj: “vetëm arti mund të më shpëtojë”.

Kështu, arti ishte kthyer në strehë shpirtërore të tij. Gjatë gjithë jetës njëshekullore, shkroi vetëm tri vepra fiksionale (romane): “Tuneli” (1948), “Mbi heronjtë dhe varret” (1961) dhe “Abadon shkatërruesi” (1974). Librat e tjerë i shkroi në trajtë esesh, itineraresh dhe kujtimesh.

Sabato kishte një frikë të çuditshme nga botimi dhe gjithmonë romanet e tij (ato që i shpëtonin zjarrit, ku siç thotë në kujtimet e tij, i hidhte pasi i shkruante) botoheshin me insistimin e gruas, ose të miqve. Ndërsa dramat kurrë nuk mori guximin t’i botonte, por, ndoshta, as t’i digjte.

Edhe pse shumë studiues mendojnë se për një jetë aq të gjatë, ai shkroi tepër pak letërsi artistike, vetë Sabato mendonte se kishte shkruar shumë dhe këmbëngulte që në letërsi nuk ka rëndësi sasia: në letërsi mund të mos hyjë një autor që i ka shkruar njëqind vepra dhe të hyjë një tjetër që e ka shkruar vetëm një vepër.

Sabato hyri në letërsi me të tre romanet, që konsiderohen kryevepra mbi krizën shpirtërore të njeriut. Për “Tunelin”, i quajtur roman klasik ekzistencialist, kanë shkruar me admirim Mani, Kamyja, Grini e Kuveri; për “Mbi heronjtë dhe varret”, i konsideruar si roman tronditës dhe ndër më të mirët në letërsinë botërore, kanë shkruar me adhurim shumë shkrimtarë dhe studiues, mes të cilëve edhe Salman Rushdi; ndërsa për “Abadonin”, romanin më eksperimental të tij, studiuesit janë të një mendimi që ajo është vepra më e guximshme, ku thyhen të gjitha rregullat dhe fshihen kufijtë mes artit, shkencës dhe jetës, apo mes fiksionit dhe faktografisë.

Humanizmi (s’)do të triumfojë

Megjithatë, për ta kuptuar letërsinë artistike të Sabatos, duhet të lexohen edhe librat e tij jofiksionalë, ku ai vazhdmisht flet për tmerrin që ia shkaktonte dehumanizimi i njerëzimit dhe për dyshimin që kishte ndaj bindjes së Gëtes, se “humanizmi do të triumfojë”. Ai çuditej sesi “bota e teknikës dhe e informatikës, e cila teorikisht duhej t’i afronte njerëzit, ka hapur një hendek të pakapërcyeshëm” dhe brengosej, si askush tjetër, për triumfin e shpirtit shkatërrues të njerëzimit, i cili “vetëm me gjysmën e shpenzimeve për armatime do të mund ta zgjidhte problemin e ushqimit në të gjithë botën, ku çdo dy sekonda një fëmijë vdes nga uria”. Ai ankohej se mirësia nuk po gjente vend te njerëzit, që nga qenie racionale po ktheheshin në makina. Prandaj e citonte piktorin Goja: “gjumi i arsyes lind përbindësha”.

I vendosur se “shkrimtari duhet të jetë dëshmitar i pakorruptueshëm i kohës së tij”, Sabato e shkroi “Njerëzit dhe ingranazhet” (1951) si një protestë ndaj dehumanizimit dhe teknolatrisë, reagim ky i artikuluar nga një shkencëtar me shpirt artisti, po aq sa edhe nga një artist me dije shkencëtari. Në esenë e fundit, ku proklamon artin si rebelim, i çuditur nga mendimi i Ortega y Gasset-it se kohëve të fundit artisti është dehumanizuar, Sabato e kthen shigjetën në anën e kundërt: ai që është dehumanizuar, nuk është artisti, por publiku, turma.

Me këtë libër Sabato nxiti një valë reagimesh ndaj tij, aq sa pas dhjetë vjetësh, i ishte shuar dëshira për ta botuar sërish, por në fund të viteve ’90, deklaroi se të vërtetat e thëna në atë libër, vetëm tash po fillonin të kuptoheshin: “Kanë kaluar më tepër se dyzet vjet nga shfaqja e atij bilanci shpirtëror të ekzistencës sime, të shkruar mes shpërthimeve të bujshme të botës. Sot, pjesa më e madhe e asaj që hodha në letër, përmban një vërtetësi mbresëlënëse. Shumë prej atyre që dikur më sulmuan dhe më vunë në lojë, duke më akuzuar për obskurantizëm, sapo kanë filluar ta kuptojnë botën e egër, të prodhur nga ne”.

“Njerëzit dhe ingranazhet” është një reagim për ta shpëtuar njeriun nga humbja e identitetit të tij, për ta vetëdijesuar atë që të mos jetë thjesht pjesë e një makine a mekanizmi, por që t’i kthehet humanizmit.

Esetë e këtij libri artikulojnë thirrjen e Sabatos, artist dhe shkencëtar, për ta shpëtuar njeriun nga humnera drejt së cilës është nisur shumë kohë më parë dhe buzë së cilës gjendet tash. E, toni apokaliptik që e përshkon herë pas herë këtë libër, është tipar dallues i këtij artisti alarmues, i cili e pa botën me dy sytë e njerëzimit, siç i quante Llotmani artin dhe shkencën.

Liria dhe Varfëria

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Andon Zako Çajupi.

Jam i varfër, po i lirë,
ndaj më pëlqen varfëria;
kush do të rrojë më mirë,
s’urdhëron dot veten e tia.
Mbreti, sikur të më thotë:
«Hajde në pallat me mua,
të gëzosh dhe ti në botë,
do t’i them: Zot, nukë dua;
për të ngrën’ e për të pirë
nukë mund të shes lirinë;
i varfëri rron më mirë
s’ai që do madhërinë.
S’më duhet ergjëndi mua,
dua lirinë dhe nderë,
dua të bëj si të dua,
jo si të duan të tjerë
Kush mund e bën si do vetë,
bën si thotë Perëndia,
nukë ka në këtë jetë
gjë m’e vyer se liria.
(Andon Zako Çajupi)

Dua Lipa sivjet pjesë e Festivalit Orange në Varshavë

Posted on by Kult Plus

Dua Lipa, këngëtarja me prejardhje nga Kosova, e cila sivjet shpërtheu në skenën ndërkombëtare me këngë e saj “New Rules”, viti 2018-të, duket se po e pret edhe me suksese të tjera.

Kësisoj, Dua Lipa, më 1 qershor të vitit 2018-të, do të interpretoj në skenën e Festivalit Orange në Varshavë të Polonisë, shkruan KultPlus.

Lajmin e ka bërë të ditur vetë Lipa, përmes rrjetit social Facebook, e poashtu edhe nga festivali kanë shkruar që janë shumë të lumtur që do e kenë në skenën e tyre “Këngëtaren më të mirë të re” që u zgjodh në MTV EMA, Dua Lipa./ KultPlus.com

Sot 90 vjetori i lindjes së Shani Pallaskës (FOTO)

Posted on by Kult Plus

Sot është 90 vjetori i lindjes së aktorit të njohur kosovar tashmë të ndjerë Shani Pallaska, shkruan KultPlus.

Shani Pallaska u lind në Gjakovë në vitin 1928. Ai ishte pjesë e shumë projekteve teatrore në Teatrin Krahinor të Prishtinës dhe pjesë e projekteve të ndryshme filmike. Bashkë me aktorët Abdurrahman Shala, Istref Begolli dhe Muharrem Qena, Shaniu ishte pionier i aktrimit kosovar,

Pas suksesit në Kosovë, Shaniu morri pjesë edhe në projekte filmike në pjesë tjera të ish-Jugosllavisë. Vdiq në Prishtinë më 13 janar 1999./ KultPlus.com

Le Temps (1939): Ditëlindja e Princit Trashëgimtar Leka Zogu, shpallet festë kombëtare

Posted on by Kult Plus

Nga Aurenc Bebja

Gazeta franceze, “Le Temps”, ka botuar, të premten e 7 prillit 1939, në faqen n°2, lajmin e lindjes së princit trashëgimtar të shqiptarëve, Leka Zogu.

Blogeri Aurenc Bebja, nëpërmjet faqes së tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, sjell, për lexuesin shqiptar, detajet e asaj dite tepër të veçantë për Mbretin Zog dhe Mbretëreshën Geraldinë :

Shqipëri

Lindja e princit trashëgimtar
Telegram nga Tirana :

“Mbretëresha Geraldinë, të mërkurën në mëngjes, në orën 3:30, solli në jetë princin trashëgimtar.

Mbreti Zog i dërgoi popullit një mesazh të bashkënënshkruar nga presidenti i këshillit dhe nga të gjithë anëtarët e qeverisë.

Stacioni i Radio Tiranës njoftoi të gjithë Shqipërinë për lajmin e lumtur, pastaj transmetoi himne patriotike dhe këngë popullore.

Në orën 8:30, prefekti i kryeqytetit mbajti një fjalim shumë të duartrokitur, i cili u pasua nga gëzime patriotike.

Në të gjithë qytetin dëgjoheshin himne patriotike, të kënduara me entuziazëm nga populli i tërë. Ky i fundit, kaloi pikat e kontrollit, hyri në rezidencën mbretërore për të kërkuar mbretin.Mbreti Zog u shfaq në ballkon, i emocionuar nga ky manifestim spontan i turmës.

Mbreti, i rrethuar nga familja mbretërore, priti pastaj presidentin e këshillit dhe anëtarët e qeverisë, si dhe një delegacion parlamentar, i cili erdhi t’i paraqesë atij urimet e kombit.
5 prilli u shpall festë kombëtare.”/ KultPlus.com