Liridon Bujupi, doktor në QKUK përmes një statusi ka folur për sfidal profesionale gjatë kësaj kohe.
“Këto 5 muaj ishin ndër muajt më sfidues në jetën profesionale: ngarkesa, lidhje, pamundësi për të pushuar e të injoruar nga deputetët tanë. Mirëpo falënderimet e pacientëve që vinin në gjendje të rënduar ishin pjesa më e bukur e kësaj kohe dhe pjesa për të cilën ndihemi të bekuar”, ka shkruar ai mes tjerash në statusin e tij.
“Ti qytetar i dashur që je ul në kolltukun tënd komod dhe je përball facebook-ut duke sharë e ofenduar profesionistët shëndetësor tu kisha lut që të ndalesh, mos harro që me vdekjen e një familjari tënd vdes edhe një pjesë e shpirtit tonë”, ka shtuar tutje ai.
Kujtojmë faktin se përgjatë 24 orëve të fundit në vendin tonë janë shënuar 172 raste të reja me Covid-19, derisa 114 të tjerë janë shëruar. /KultPlus.com
Gjashtëdhjetë e pesë trëndafila, një pikturë për të dëshmuar jetën, sëmundjen dhe luftën me të. Historia e katërmbëdhjetë vjeçares nga Prishtina, Yllka Leti, e cila vuan nga fibroza cistike, e të cilës këndi i lojërave ju bë një fushë betejë me jetën.
“Gjëja e parë që do të bëja kur ta marr vesh që se kam më sëmundjen është t’i gjuaja hapat nga dritarja e mandej kisha dalë dhe sa kisha mujtë veç kisha bërtitë”, thotë ajo gjatë dokumentarit “65 Roses”, shkruan KultPlus.
Minutat e këtij filmi sjellin rrëfimi e detajuar të jetës së Yllkës, që nga ëndrrat, dëshirat madje edhe pengesat që ajo kalon ditë pas dite. Vera e vitit që lam pas shënoi edhe xhirimet e para të këtij dokumentari, përgjatë dy muajve ekipi nga Shkupi që tashmë ishte vendosur në Prishtinë, përcolli Yllkën dhe historinë e jetës së saj. Regjisori i këtij dokumentari Murat Zherka në një intervistë për KultPlus ka treguar se që nga hera e parë kur e kishte dëgjuar historinë e Yllkës ai kishte qenë kureshtar që ta zhvillonte tregimin e saj edhe më tutje.
“Që nga hera e parë kur kemi dëgjuar për historinë e Yllkës, unë personalisht por edhe i gjithë ekipi me të cilin zakonisht bashkëpunoj, kemi qenë shumë të interesuar për të kuptuar më shumë dhe për ta zhvilluar këtë tregim edhe më tutje. Ajo çka na bëri më së shumti përshtypje, ishte karakteri i Yllkës dhe mënyra se si ajo ka vendosur t’i qaset jetës me të gjitha sfidat që ajo mund ta ballafaqojë një 14 vjeçare dhe jo vetëm. Kështu, ky ishte tregimi i përsosur për ta shndërruar në dokumentar”, ka deklaruar Zherka.
Ai nuk e quan Yllkën aktore, por një artiste të vërtetë ngase sipas tij personaliteti përplot energji i Yllkës e ka lehtësuar edhe procesin e realizimit të këtij dokumentari. Tutje Zherka ka shtuar se qasja në jetën e Yllkës gjatë realizimit të këtij dokumentari e bëri atë por edhe pjesën tjetër të epikes të mësojnë shumë nga ajo. Yllka u tregoi edhe një herë që çdo sfidë kalohet atëherë kur jemi optimist, me shpresë e mbi të gjitha edhe atëherë kur nuk dorëzohemi lehtë.
“Mesazhi më i mirë që e kemi marrë nga Yllka dhe nga krejt kjo përvojë është fuqia dhe mos-dorëzimi i Yllkës, e kjo na jep një mësim shumë të mirë për krejt ne – që çdo sfidë mund të mposhtet nëse jemi optimistë dhe me shpresë”, ka deklaruar regjisori i dokumentarit “65 Roses”.
Dokumentari që në minutat e parë ngërthen në vete mesazhe, optimizëm e lumturi për jetën. Por, ajo se çka e bënë edhe me të veçantë këtë dokumentar është edhe shtojca e tre personave të tjerë, Flora, Mary dhe Jared, ku të tre me përvojën e tyre i japin forcë dhe kurajë Yllkës që të vazhdoj përpara dhe të mos dorëzohet. E krahas kësaj është Yllka ajo që inspiron ata edhe më tepër, entuziazmi, karakteri dhe hareja që ajo ngërthen në çdo sekondë të ditës bëhen frymëzuese.
Ishte premiera e këtij dokumentari koha kur Yllka për herë të parë dëgjoi atë se çka Flora, Mary dhe Jared kishim për të thënë.
Murat Zherka për KultPlus tregon se Yllka nuk ishte në dijeni për këto mesazhe, ngase kjo ishte mënyra e tyre për të falënderuar Yllkën për shoqërinë dhe bashkëpunimin që krijuan.
“Yllka nuk ishte në dijeni për këto mesazhe. Kjo ka qenë një surprizë e vogël që ekipi i filmit ka dëshiruar t’ia bëjë Yllkës si shenjë falënderimi për bashkëpunimin dhe shoqërinë që e kemi”, ka pohuar Zherka. Gjithashtu ai ka shtuar se qëllimi i realizimi të këtij dokumentari ishte pikërisht vetëdijesimi se kjo sëmundje ka këmbë e duar, dhe ekziston edhe në vendin tonë, si dhe për të vënë edhe më shumë në pah faktin se përkrahja shoqërore e shtetërore për këtë sëmundje është e mangët.
Regjisori i këtij dokumentari në fund të intervistës ka thënë se pjesëmarrja në “Dokufest”, pra në vet vendin ku jeton edhe Yllka është një kënaqësi e madhe. Ai shpreson që mesazhi i këtij dokumentari të përhapet edhe më shumë, të krijohet edhe më shumë jehonë për talentin e Yllkës si dhe sëmundjes Fibroza Cistike.
Që nga koha e lansimit dokumentari “65 Roses” ka marrë pjesë në festivale të shumta ku dhe ka fituar çmimin “Filmi më i mirë dokumentar i shkurtër” në Moskë (Moscow Shorts), si dhe Best Short Documentary (Dokumentari më i mirë i shkurtër) në Festivalin e Filmit në Firence të Italisë (Florence Film Awards). Udhëtimi i këtij dokumentari nuk përfundon në festivalin e filmit DokuFest, “65 Roses”, historia e shkurtër por domethënëse e jetës së Yllkës do të jetë prezent edhe në Balkan Panorama Film Festival që do të mbahet në Izmir të Turqisë më 15-21 tetor. / KultPlus.com
Mes gjithë efekteve që pandemia solli në jetën e secilit prej nesh, askujt s’do ja merrte mendja se një ndryshim do të ndodhte dhe në leksikun e njerëzve. Shumë neologjizma (fjalë të reja) janë krijuar dhe përdorur pas pandemisë. Disa prej tyre janë të nevojshme të përmenden kur bëhet fjalë për virusin, disa të tjera përdoren më tepër në sensin e humorit/sarkazmës për të ndërgjegjësuar njerëzit në përdorimin e maskave.
Distancimi domino – Kur personi pas jush në një radhë ju qëndron shumë afër, duke bërë që dhe ju t’i afroheni më shumë personit përpara jush e kështu më radhë, derisa të kemi një infektim masiv.
Distancimi emocional – Të vendosësh se tani nuk është momenti për të marrë vendime të rëndësishme apo për të biseduar në lidhje me një marrëdhënie të caktuar. Të marrësh pak kohë për veten.
Covideo – Një video e shkurtër e postuar nga prindërit ose të afërmit, e cila paraqet një fëmijë që po bën diçka të adhurueshme. Shpesh duket si diçka midis të kaluarit bukur dhe një klithme për ndihmë.
Sindroma Stockholm – Supozimi se s’do na ndodhte asgjë dhe do të ishim në rregull edhe pa ndonjë kufizim qeveritar. (Termi më parë përdorej vetëm kur viktima ka tërheqje ndaj rrëmbyesit/dhunuesit të saj/tij)
“Çrregullimi” zoom-morfik i trupit – Kur jeni në një takim pune/shkolle online dhe ju duket vetja aq keq në kamerë, sa nuk mund të përqendroheni në diçka tjetër.
Germophobe (Fobia nga bakteret, germs-bakteret) – Dikur, njerëz të çmendur. Sot, të gjithë njerëzit, përveç të çmendurve.
Streha e “çmendur” (Helter Shelter) – Ai moment gjatë karantinës, kur gjithçka në shtëpi duket kaotike dhe e pisët dhe të vjen të thuash: “Varja, hajde dalim jashtë. Nuk më intereson nëse vdesim ne dhe ndonjë tjetër.”
Kuorumtinë – Numri minimal i anëtarëve të familjes, të nevojshëm për të vendosur se çfarë të shikojnë në TV. (Quorum – numri minimal i anëtarëve të një asambleje/shoqërie që duhet të jenë të pranishëm në një mbledhje, në mënyrë që vendimet të quhen të vlefshme.)
Maskhole (Nga fjala: Asshole) – Një individ që e mban maskën në një mënyrë që e bën atë plotësisht të paefektshme, p.sh: poshtë hundës, në mjekër, në pjesën e pasme të kokës, në bërrylla etj.
Novid-19 – 19 minuta pas një takimi të gjatë e të afërt me dikë pa maskë, gjatë të cilit papritmas përjetoni një lloj ngushtimi në fyt dhe keni një siguri se do vdisni. Kjo ndonjëherë zgjat më shumë nëse në atë moment nuk keni mundësi për të larë duart dhe s’keni ende gati dokumentat e trashëgimisë.
Prindërimi – Aftësia për të zbuluar pse nuk po punon PlayStation-i edhe pse ka internet.
Bodymullet – Çfarë veshim në një takim në Zoom: një bluzë të bukur lart dhe pizhama (ose asgjë) poshtë.
Covid-30 – Sasia e peshës së fituar nga një i rritur mesatar gjatë karantinës.
Rrafshimi i kurbës – Përpjekja për t’u futur në xhinse pas 3 muajsh me pizhama.
Ndërkohë fjalë si: “Po bëhet virale” apo “Jam njeri pozitiv” po përdorën gjithnjë e më pak. / KultPlus.com
100 punime të 100 artistëve shqiptarë janë prezantuar në ekspozitën “Tirana e Artit të tre karantinave”.
Tirana Ekspres nën përkujdesjen dhe kurimin e artistit Shpend Bengu, me rastin e Tiranës 100 vjet kryeqytet, startoi një nga ekspozitat më të mrekullueshme të qytetit me plot 100 punime të 100 artistëve shqiptarë.
Me vepra të realizuar përgjatë një shekulli nga artistet më në zë si Buza, Zajmi, Kaceli, Prizreni etj. ekspozita “Tirana e Artit të tre karantinave” ka pasqyruar kryeqytetin, nga viti 1935 -2020 duke sjellë motive nga Tirana e dikurshme dhe bashkëkohore.
Ekspozita ka qëndruar e hapur për 3 ditë ne ambientin e Tirana Ekspres në rrugën “Jani Vreto”, në oborrin e banesës numër 6.
Shpend Bengu është një artist shqiptar, i lindur më 12 maj 1962 në Tiranë dhe është diplomuar si piktor në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë.
Ai është një bashkëpunëtor aktiv në Universitetin e Kalabrisë si dhe në institucione të tjera publike të rajonit të Kalabrisë si ekspert në dizajnin grafik, pikturën, teknikat multimedia.
Ai promovon vlerat e kulturës shqiptare përmes veprimtarive të artistëve të ndryshëm. /Atsh /KultPlus.com
“Me një ushtri nga njerëz gjysmë të mësuar që dinë shkrim dhe këndim, flasin gjuhë të huaj dhe që veshin kollaro dhe kravata, nuk bëjmë gjë tjetër, veçse të rritëm togje-togje parasitësh arrogantë, që humbasin bazën e qënies së tyre, therorizojnë bon sens-in, trubullohen dhe korruptohen, hem si karakter, hem si intelekt, dhe kur na dalin nëpër rrugët e jetës bien të hutuar aty për aty karshi realitetit të hidhur që paraqet sot mundësia e ngushtë dhe e shtrënguar nga të gjitha anët, e kompleksitetit lëndor dhe shpirtëror i strukturës s’onë kombëtare. Na duhet një cultivation i persepsionit, intelektit, emocionit, karakterit dhe i vullnetit.”
Lexohej kjo në faqen 46 të numrit të parë të revistës “Përpjekja shqiptare”, në tetor të vitit 1936. Artikulli “Qëllimi i Revistës s’onë” përmblidhte vizionin dhe objektivin e themeluesve, më të parit prej tyre, Branko Merxhanit.
Kishin kaluar njëzet e katër vite prej pavarësimit të vendit, dhe, mirë apo keq, çështja e kufijve dhe e integritetit territorial ishte zgjidhur. Në plan të parë kishin dalë të tjera gjëra, midis tyre dëshira dhe synimi për t’u oksidentalizuar.
Zelli për oksidentalizim nuk ishte posaçërisht shqiptar; shqiptarët po kopjonin vende të pushtuara nga ky zell i ngulmët. Modeli ataturkist i pati kaluar kufijtë e Turqisë së re, me ndikim në shumë territore ish-osmane. Në mendjen e Branko Merxhanit përkundej portreti i idealizuar i Ataturkut, për vdekjen e të cilit do të shkruante në numrin e dhjetorit të 1938-s: “Atatürku nuk ësht më i gjallë. Por shpirti i Atatürku-t do të jetë kurdoherë i gjallë brenda prehërit të përjetësis së kujtimit historik. Por kujtimi historik ësht Historia vetë. Kombet ngrihen në këmbë dhe mbahen në këmbë vetëm për hir të të vdekurve të tyre të mëdhenjë. Të gjallët vetëm i përbëjnë kombet. Ata që i bëjnë, që i shtyjnë përpara, që u japin frymë, erë e gjak, janë të vdekurit e nderuar e të vajtuar si një Atatürk!”
“Përpjekja shqiptare” për kulturim përbënte gati një ndarje me publicistikën pararendëse, duke e vënë theksin te karakteri laik dhe fryma filozofike. Drejtuesit e pohonin vetë këtë kur shkruanin për produktin e tyre intelektual si një, “revistë kulturale me parime laike” (dhjetor 1938, nr. 18-24). Megjithatë, ata e bënin të qartë që, “Jemi laicist, por laicizmi nuk domethënë – siç pandehin disa – luftë kundra feve” (po aty, “Dy fjalë këndonjësvet”).
Idetë e krijuesve të revistës ishin të qarta; ata po kërkonin të hapnin një shteg të ri për përparimin e vendit.
“Problematiciteti i jetës s’onë kombëtare i është besuar fuqis së mendimit dhe të veprimit t’intelektualëve t’onë. Kjo ka qënë dhe ësht’ edhe sot bindja e jonë e patundëshme…. Puna e jonë është një punë studimi dhe gjyrmimi, një punë formimi mendor. Punë-ide, punë-mision…. Na duhen revista që do të kenë si porosi të parë të vënë në lëvizje trutë t’ona dhe të shtjerijnë dritë në gërmadhën e shpirtit t’onë duke zhvilluar me një sistem adaptimi mendor dhe mejtimi pozitiv-radikal, një përpjekje krijonjëse dhe syntetizonjëse” (“Qëllimi i revistës s’onë”).
Politikës u prirën t’i qëndrojnë larg, me moton, “Politikë s’ka! Vetëm kulturë!” Revista ishte vazhdim i një pune të nisur më herët, me ide dhe ideale kombëtare. Jo më kot Branko Merxhani kujton në krye të numrit të parë formimin e doktrinës nacionaliste-demokrate shqiptare, të “Neoshqiptarizmës”, dhe thotë: “… filluam të ecim me çapa të ngadalëshme brënda në natën e errët të Fatit t’onë. Kërkonim të gjënim shtigjet që do të na shpinin një or’ e më parë, por me siguri më të plotë, drejt përpjekjes s’agimit t’ëndërruar.”
Fryma filozofike e revistës
Nuk ka dyshim se revista dallonte shumë (dhe, besoj, dallon ende) për nga niveli i gjuhës dhe i përmbajtjes. Aspekti i saj filozofik përligjej me nevojën për të patur një filozofi të gjallë e reflektive për gjetjen e udhës së përshtatshme drejt një jete kombëtare me vlerë njerëzore dhe kuptim historik. Për ideuesit e revistës, filozofia shihej si faktor kryesor ndryshimi e përparimi në çdo fushë të aktivitetit intelektual të shoqërisë njerëzore. “Që të marrim një qëndrim të sgjuar kundrejt problemeve të mëdha shoqërore të jetës s’onë kombëtare, duhet të kemi marrë pikë së pari një edukatë filosofike të shëndoshë,” shkruhej në poshtëshënimin e artikullit “Ç’është filosofia?”, në numrin e parë.
Përpos shumë artikujve mbi filozofinë dhe filozofikë, revista ia kushton numrat nëntë dhe dhjetë, në gusht të 1937-s, një personaliteti si Dekarti. Shkruar në shqip dhe frëngjisht, këto numra kanë dhe një përkthim të Vangjel Koçës, “Fjalimi i Metodës”, për të cilin Branko Merxhani shkruan: “Descartes-i shkroi të parën librë filosofike në gjuhën frënge. Vangjeli mbushi faqen e parë të librës filosofike në gjuhën shqipe.” Ndërkaq, vetë përkthyesi i kushton dhe këto fjalë punës së tij: “Ky përkthim është pema e rastit, siç është e rastit edhe gjithë puna mendore shqiptare gjer sot dhe kush e di se gjer kur.”
Sociologjia në revistë, një skicë sociologjike e Perandorisë Osmane
Krahas filozofisë, një fushë së cilës iu la hapësirë e gjerë te “Përpjekja shqiptare” qe sociologjia. Me interes e kam parë të ndalem veç te një artikull i revistës, i numrit të parë, “Roli historik i Perandoris s’Osmanllive në Ballkan dhe burime historike t’idesë nacionaliste shqiptare.”
Ndalem këtu duke cituar disa paragrafe, pa komentuar, për të mos u hequr asgjë koncepteve të autorit, Branko Merxhanit. Është një vështrim ku ia vlen të ndalohet, për t’u lexuar me vëmendje.
“Perandoria e Osmanllive në fazën e parë të ndërtimit të saj paraqitet si një vepër e përbashkët, për ngrehjen e së cilës u munduan, pozitivisht ose negativisht, për veç osmanllive (tyrkëve) vet, dhe të gjithë popujt e pushtuar t’Asisë së Vogël dhe të Ballkanit, pa marrë parasysh as ndarjen e fesë, as të racës, as edhe të gjuhës. Kjo është cilësia e veçantë sociologjike që karakterizon çdo fenomen perandorak, kudo në çdo fazë t’historisë së përbotëshme. Perandorizma (imperializma) nuk mbështetet mbi themelin e Kombësisë. Bazat e sajë janë fetare dhe politike. Por përmbi të gjitha është ndjenja fetare që sundon.”
“Dhe mund të themi se në qoftë se Fetë do të kishin mbajtur fuqit e tyre deri në fund, po me atë rregull dhe disiplinë që kishin mbajtur në fazat e para të periodës perandoriake, kurrë nuk do të shpërndaheshin ose kurrë nuk do të çfuqizoheshin këta grupëzime të bazuara në idealin e fesë, dhe atëhere si vazhdim dhe përfundim i kësaj gjendjeje, kurrë nuk do të kishin lindur lëvizjet nacionaliste, jo vetëm të popujve të pushtuara, por as edhe vet të popullit sundonjës tyrk.”
“Osmanllit erdhën dhe themeluan autoritetin e tyre në Ballkan ku futën, për herën e parë në gjithë historin e këtyre viseve, rrymën e t’ashtuquajturit ‘Urbanismë oriental’ (‘Kasaba’-ja, qyteti ballkanik, është një krijim i Osmanllivet)…. Ndarja e punës shoqërore nëpër këta qytete dha shkak për formimin e një grupëzimi sociologjik të një lloj tjetër: Pranë grupeve fetare filluan të formohen grupe profesioniste. Dhe kështu ndërgjegja kolektive fetare që kish munduar si fuqi e vetme në grupëzimet e mëparëshme, mysylmane ose kristjane, filloi të prapset dhe të humbas pak nga pak tokën. Feja nuk është më qëllim. Përdoret vetëm si një mjet. Dobësimi i ndërgjegjes kolektive fetare ose siç do të thoshte një Theodor Reik, (‘die Entkroenung der Religion’), përfundon në dekompozimin e lidhjeve të solidaritetit mbi të cilat bazoheshin gjer tani grupëzimet e vjetra. Pranë kishave hapën shkolla. Shtypi, në fillim me libra dhe revista, pastaj edhe me fletore, filloi të zhvillohej. Popujt e Ballkanit hyjnë në një periodë të re sociologjike të jetës së tyre kolektive. Jemi në prakun e krijimit të historive kombëtare. Vëndin e Perëndisë e zuri gjuha. Gjuha e grupëzimit fetar, gjuha e shënjtë e pakuptuarshme, lihet mënjanë dhe në vëndin e sajë vihet gjuha e shoqërisë, d.m.th. gjuha e gjallë e popullit…”
“Pse nuk jam marksist?”
Branko Merxhani shpalos botëkuptimin e tij në këtë artikull gjysmë të kërkuar, në të cilin e thekson se jo vetëm nuk është ndjekës i parimeve doktrinare të shkollës marksiste, por se është dhe antikomunist.
Artikulli i botuar në mars të 1937-s ishte vënë në krye të përmbledhjes së numrave 4, 5 dhe 6, dhe veçohet në publicistikën e autorit.
Merxhani trajton aspekte ekonomike të teorisë marksiste, të hedhura poshtë lehtë prej tij. Cinizmi i tij është i jashtëzakonshëm kur shkruan për punëtorin e shndërruar në proletar: “Në qoftë se punëtori ndodhet me të vërtetë në një gjendje mizerable, atëhere vetëm një efekt mund të ketë kjo ndodhje: Mizerja do të bëhet Ideologji dhe rryma revolucjonare e proletariatit do të shkojë duke u shtuar. Mirë po një proletar mizerablë si do të jetë në gjendje të realizojë detyrat e larta që i ngarkon Marxi? Nga mizerja vetëm një gjë del: Mizerje!…”
Analiza e çon Brankon te përfundimi po aq cinik, “Nëse Marksistët pandehin se kanë zgjidhur problemin e ekuilibrit brënda në shtet ose në se predikojnë se paskan zbuluar çelsin e çuditshëm të parrajsit t’ardhshëm, mua më duket se këto trumbetime dhe paralajmërime s’janë tjatër veç se vjellja e injorancës së tyre.”
Tema dhe ide
Filozofi, sociologji, antropologji, histori, ekonomi kombëtare, demografi, pedagogji, psikologji, gjeografi, didaktikë, psikanalizë, shënime kritike gjuhësore, çështja e gjuhës, letërsi, studime letrare, muzikë, folklor, problemet e mëdha të epokës, bisedime akademike, muaji shqiptar, muaji ndërkombëtar, jeta dhe librat, politika dhe kultura, metafizika, probleme themelore, financat e Shqipërisë, paedologji, shënime kritike gjuhësore, arkeologji, përralla popullore, rilindja kombëtare, shkencat natyrale, ekonomi politike, kulturë fizike, gruaja shqiptare, zëri i të rinjve, gjendja mendore e kohës, literatura frënge, vjershësi frënge, edukata dhe shteti, arkivë kombëtare, vjershësi atdhetare, probleme shëndetësore, proza shqipe, shkenca dhe njeriu, pedagogji amerikane, kultura ballkanike…
Të gjithë këto zëra u trajtuan në tre vitet e botimit të revistës, nga 1936-ta në 1939-n, nga numri i parë në të njëzeteshtatin. Trajtesa të nivelit të lartë, kritika, polemika dhe përkthime, gjetën vend në faqet e revistës: “Ç’është filosofia”, “Dy antologjijat shqipe”, “Hitlerizma dhe ideologjia e saj”, “Për historin e Shqipërisë”, “Në udhën e nacionalismës”, “Descartes dhe ne”, “Njeriu, ky i panjohur”, “Zonja Marigo dhe flamuri kombëtar”, “Njeriu dhe kombi”, “Dilettantismi dhe zanati”, “Problemi demografik shqiptar”, “Fshati, qyteti, kryeqyteti”, “Feminismi dhe shoqëria e jonë”, “Poetika e Lasgush Poradeci-t”, “Origjina e popullit shqiptar”, “A asht poet Lasgush Poradeci?”, “Arti i Migjenit”, “Muzika në Shqipri”, “Bibliotheka e Myftis së Tabakëvet në Shkodër”, “Gjyqi i komunistëve”, “Papa Pio i XI, Papismi dhe orthodoksia”.
Botimi anastatik
Përpjekja e Fondacionit “ALSAR” për të rizbuluar një të shkuar mjaft të admirueshme të publicistikës shqiptare, veçanërisht të asaj me zë të fortë kombëtar, prej rilindjes e deri në marrjen formë të plotë të shtetit shqiptar, solli si botim anastatik tani revistën “Përpjekja shqiptare”.
Përzgjedhja i detyrohet gjithçkaje që thamë e përmendëm më sipër, një materiali cilësor e të vëllimshëm që do të ishte mëkat të dergjej në harresë e të mos sillej me një botim të ri, por në formën origjinale.
Botimet tona anastatike janë tashmë më shumë se numri i gishtave të të duarve, në ngjitje për të plotësuar dhjetëshen e dytë. E them pa lëkundje se “Përpjekja shqiptare” si botim anastatik do ta gjejë menjëherë vendin e vet në bibliotekën shqiptare. /KultPlus.com
Video e mëposhtme e publikuar nga Shpend Bengo, tregon Tiranën e vitit 1948.
Një fragment ky, i shkëputur nga dokumentari “Shqipëria e Re”, i regjisorit rus Ilia Kopalin, laureat i çmimit “Stalin”.
Siç dhe e shihni, ndryshimi me Tiranën e viteve 2020 është totalisht i dukshëm, duke treguar njëherësh jo vetëm progresin, por dhe babëzinë për të betonizuar dhe zotëruar çdo copë të kryeqytetit.
Ndonëse me vonesë për shkak të rrethanave, posa ka dalë në qarkullim numri i ri i revistës letrare të traditës “Jeta e re”, i pari për këtë vit.
Revista fillon me një in memoriam për romancierin, tregimtarin dhe përkthyesin e mirënjohur Musa Ramadanin, i cili vdiq më 10 mars 2020. Me këtë rast është botuar shkrimi kritik i Ibrahim Rugovës për poezinë e tij me titullin “Sublimimi i thënies eugjenike”, pastaj tregimi “Dhoma e koleksioneve” dhe një cikël i gjerë me poezi, përzgjedhur nga librat e tij poetikë, për të vazhduar me ligjëratën e titulluar “Rrëfimtari zemërbutë” të shkrimtares polake Olga Tokarczuk, mbajtur me rastin e pranimit të Çmimit Nobel.
Proza fillon me tregimin po të kësaj autoreje “Gruaja më e shëmtuar në botë“, për të vazhduar me tregimet “Shkrimtari vetëvrasës”, “Gjithë pesha e ligjit” dhe “ Dita që kurrë nuk ka ekzistuar” të shkrimtarit dhe eseistit shumë të njohur uraguajas Jorge Mafud, pastaj vjen shkrimtari italian Luca Rici me “ “Veranda”, Kujtim Rrahmani me “Nina në Bohçe”, Enver Ulaj me “Gjama”, Sevdail Zejnullahu me “Rruga e kalit”, Dhurata Hoti me “Kukulla” dhe Dafina Buçinca me tregimet e shkurtra “ Ëndërr” “Librat” dhe “ Pritje”.
Rubrika e poezisë nis me një cikël të gjerë poezish të poetit shumë të veçantë francez Joan Follain, për të vazhuar me poetin fort të njohur grek Kostantin Kavafis, pastaj me poetin italian Michele Mari, poetin amerikan Jock Hischman, me Sali Bashotën, Shaip Beqirin dhe Anton Berishajn, ndërkaq në rubrikën qendrore të revistës Dossirr kësaj here vjen Rajmond Carver, një ndër trgimtarët më të mirë amerikanë. Pas portretizimit krijues për autorin në fjalë, vijnë eseja e tij me titullin “Parimet e tregimit”, tregimet “Vdekja e Harry-t” dhe “Gënjeshtra”, një cikël poetik dhe një intervistë e gjatë me titullin “Artisti është gjithçka që arti supozohet të jetë”.
Rubrika e kritikës nis me esenë “Lexuesi i pazakonshëm” e George Shtejnerit dhe vazdon me tekstin e gjatë “Elemente të një gramatike narrative” të autorit Algirdas Julien Greimas, i cili bashkë me Roland Bartin konsiderohen semioticienët më të njohur frëngë, Carlos Fuentes me “Leximi”, Ibrahim Berisha me “Poetika e Bashotës”, Fatbardha Hasi me “Poetika e romanit ‘Gurit të varrit ia rrëfej’ të Agron Tufës”, “ Pasurimi i studimeve krahasimtare” të Mirjetë Sadikut për librin “Peshorja e parkave” të Osman Gashit dhe “Modelimi i tjetrit” të Alma Abdullahu për romanin “Pëllumbat i vrasin natën” të Virion Graçit
Përkthyesit që kontribuan në këtë numër janë: Bajram Karabolli, Gëzim Aliu, Alket Çani, Alfred Beka, Arben Idrizi, Arta Hallaçi dhe Ilir Breca. /KultPlus.com
Deshta, shum’ kam dasht-dishrue që me këng të trimnoj, me fjalen tënde të ndrydhun të ngrej fuqitë prej gjumit… këndova (dhe kur m’ishte ndalue) se liria do të vinte edhe për ty, të përbuzun.
këndova mbi ditët fatlume që do të lindshin, pa dhun, n’agimin e lirisë për ty me popujt këtu e ngjeti, mbi forc të bashkimit mbarë: mbi vrullin tand të mëshehun -unë, biri yt dhe-poeti.
po! n’errsinën e shtypjes së randë sa shkambi, ndëgjova thirrjet që të bana me dal n’dritë- pse për liri-me tjerë ke dhanë dhe ti djers e gjak si etnit.
kam dhanë, i dashtun…dhe sot, në liri- kur thembra e gjaksorit s’na shkel dhe dora pa pranga mbeti, me ty këndoj mbi fuqinë e ngjadhun nën yllin që na pri’ -unë, biri yt besnik dhe-poeti. / KultPlus.com
Fishta, i lindur më 1871, ishte frat, shkrimtar (poet e prozator), përkthyes, publiçist, arsimtar, estet, piktor (jo profesionist, mendohet të ketë mbi 20 piktura) deputet, anëtar i Akademisë Italiane të Shkencave dhe mbrojtës i Shqipërisë në arenën ndërkombëtare.
Për gjysmë shekulli ishte figura mbizotëruese e letërsisë shqipe, madje që kur ishte gjallë u kurorëzua “poet kombëtar”. Pas vitit 1945, kur u vendos regjimi komunist, vepra e Fishtës u ndalua dhe qëndroi e tillë derisa u përmbys diktatura komuniste. Një incizim në Youtube e tregon zërin origjinal të Fishtës duke lexuar nga “Lahuta e Malcis”, shkruan KultPlus.
Më 1907 boton përmbledhjen satirike “Anzat e Parnasit”, dhe më 1909 përmbledhjen lirike “Pika voëset”, më 1913 “Mrizi i Zanave”. Gjergj Fishta veç krijimtarisë artistike, shkëlqeu edhe në fushën e pedagogjisë e të psikologjisë sociale, gjuhësisë etj. Si mendimtar me potencial të madh teorik dhe me një veprimtari të dendur praktike, në shërbim të mbrojtjes dhe të zhvillimit të gjuhës dhe të shkollës shqipe, ai i kishte vënë vetes si qëllim që të luftojë për të ngritur nivelin kulturor e arsimor të bashkëkombësve dhe për të nxitur tek ata dëshirën për përparim dhe për atdhedashuri, si dy shtylla qe do t’i ndihmonin për të mbajtur në këmbë shoqërinë shqiptare të goditur nga pushteti disashekullorë otoman. / KultPlus.com
Këngëtarja shqiptare Dua Lipa pas suksesve të njëpasnjëshme në fushën e muzikës, do ta provoj veten edhe si udhëheqëse shou në njërin nga emisionet më të shikuara “Jimmy Kimmel Live”, ku do ta intervistojë këngëtaren e mirënjohur Gwen Stefani, shkruan KultPlus.
Vet Dua e ka dhënë lajmin përmes rrjeteve sociale ku ka shkruar: “Unë jam mikëpritësja e Jimmy Kimmelit sonte! Duke e intervistuar mbretëreshën time, Gwen Stefani. Më uroni fat!”
Kujtojmë që Dua së fundmi ka arritur një sukses të madh duke bashkëpunuar me Madonën, yllin e muzikës pop. /KultPlus.com
“- Po përpiqem të gjej arsyen, përse njerëzit nuk kanë guxim të vrasin veten. Kjo është. – Si kështu, nuk kanë guxim! Po pse pak vetëvrasje bëhen? – Shumë pak. – Këtë mendim keni?
Nuk mu përgjigj. Qëndroi i menduar dhe pastaj ecejaku nëpër dhomë. – Po ç’i përmbaka njerëzit të vrasin veten, sipas jush? – e pyeta. Më pa i hutuar, si të donte të sillte ndër mend se për çfarë po flasim. – Po ja, dy paragjykime i përmbajnë: një i vogël dhe një shumë i madh. – Cili është i vogli? – Dhembja! – Dhembja? Pse kaq e pamposhtme qenka dhembja në një rast të tillë? – Dhembja është e para. I gjejmë të shfaqur dy llojëshe: janë ata që e vrasin veten o nga pikëllimi i pangushllueshëm, o nga ligësia, o nga çakërdisja, o nga ku di unë se çfarë. Këta pak mendojnë për dhembjen! Janë dhe ata që e bëjnë me mendje të ftohtë, këta mendojnë shumë. – Pse ka që e bëjnë me mendje të ftohtë? – Ka shumë. Po të mos ekzistonin paragjykimet, do të kishte më shumë: do të qenë të gjithë. – A thua të gjithë?
Ai heshti. – Po pse a nuk njihen mënyra të vdesësh pa ndier dhembje? – Përfytyroni, – më tha dhe qëndroi para meje – përfytyroni një gur të kësaj madhësia, sa një shtëpi, ai varet poshtë. Ju jeni nën të: në rëntë, a do ndienit dhembje? – Nga një gur sa një shtëpi? E tmerrshme! – S’e kam fjalën te tmerri, dhembje a do ndienit? – I përmasave të tilla? Kuptohet, asnjë dhembje s’do ndjehej. – Sikur ju vetë të gjendeshit nën të, me siguri, që s’do mbeteshit pa e përfytyruar ç’dhimbje të padurueshme do të ndienit në atë rast. Edhe shkencëtar po të ishit, edhe mjek po të ishit, frikë do kishit. – Po arsyeja e dytë, ajo e madhja? – Bota e matanvarrit. – Domethënë, ndëshkimi? – Bota e matanvarrit, si e tillë. – Po pse nuk ka ateistë të regjur që s’besojnë në botën e matanvarrit?
Përsëri heshti. – Ndoshta niseni nga vetja që flisni kështu? – Jo gjithkush mund të gjykojë nisur nga vetja. – mërmëriti dhe u skuq e u bë flakë. – Liria ka për të qenë e kulluar, kur të jemi shpërfillës ndaj asaj: të rrojmë apo të mos rrojmë. Drejt kësaj duhet synuar. – Duhet synuar? – Po atëherë askush nuk ka për të dashur të jetojë? – Po, askush. – Tha me zë të fortë. – Njeriu ka frikë nga vdekja, sepse e do jetën, ky është mendimi im. – i thashë. – Është ligj i natyrës.
– Poshtërësi është, gënjeshtër është! – sytë i shkrepëtinë dhe i nxorën xixa. – Jeta është dhimbje, jeta është tmerr, njeriu është fatkeq. Njeriu tani jetën e do, sepse e do dhimbjen dhe tmerrin. Këtu dhe fshihet mashtrimi. Njeriu i tanishëm nuk është njeriu që duhet të jetë. Do ketë të rinjë: të lumtur dhe krenarë. Për ta do jetë njëlloj: të rrojn apo të mos rrojnë: ky do të jetë një njeri i ri. Kush del fitimtar mbi dhembjen dhe frikën, ai do të jetë vet perëndi. Kurse të tjerët, s’kanë për të qënë.
– Pra perëndia qenka, sipas jush? – Ai mungon, por për të qenë është. Nën shkëmb s’ka dhimbje, por në frikë nga shkëmbi ka dhimbje. Perëndia është dhimbje, frikë nga vdekja. Kush do ta mposht dhimbjen dhe vdekjen, ai do të bëhet perëndi. Do të jetë një jetë e re ajo, do të jetë njeri i ri, çdo gjë do të jetë e re … Atëherë historinë do ta ndajnë në dy gjysma: nga gorilla deri në zhdukjen e perëndisë dhe nga zhdukja e perëndisë…
– Deri të gorilla? – Deri te këmbimi i tokë dhe i njeriut fizikisht. Njeriu do bëhet perëndi dhe do ndryshojë fizikisht. Edhe bota do ndryshojë, edhe mendimet për të gjitha ndjenjat. Ju si mendoni: a ka për të ndryshuar njeriu fizikisht? – Në qoftë se do të jetë shpërfillës ndaj të jetuarit apo mos të jetuarit, atëherë të gjithë do ta vrasin veten: kështu dhe ka për t’u shfaqur ndryshimi.
– Sidoqoftë, gënjeshtrën do ta vrasin. Kush e do lirinë, si gjënë më kryesore, ai duhet të guxojë ta vrasë veten. Kush guxon ta vrasë veten, ai është perëndi. Është në dorën e secilit që të mos ketë dhe asgjë të mos ketë. Por askush këtë s’e ka bërë. – Vetvrasës ka me miliona. – Veç e kanë bërë me frikë, jo si duhet. E kanë bërë jo për ta vrarë frikën. Kush e vret veten për ta vrarë frikën, ai menjëherë bëhet perëndi.”/filozofia.al /KultPlus.com
Meqenëse Paula (vajza ime) vdiq 27 vjet më parë, unë kam humbur frikën e vdekjes. Para së gjithash, sepse e pashë të vdiste në krahët e mi dhe e kuptova që vdekja është si lindja, është një tranzicion, një prag dhe kam humbur frikën e saj personalisht.
Tani, nëse virusi më kap, unë i përkas popullatës më të rrezikuar, të moshuarve, unë jam 77 vjeç dhe e di që nëse e marr, do të vdes. Kështu që mundësia e vdekjes është shumë e qartë për mua tani, e shoh atë me kuriozitet dhe pa frikë.
Ajo që më ka mësuar pandemia është të kuptoj se sa pak më duhen. Nuk kam nevojë për të blerë, nuk kam nevojë për më shumë rroba, nuk kam nevojë të shkoj diku apo të udhëtoj.
Tani mendoj se kam shumë. Shikoj përreth në shtëpi dhe pyes veten përse më duhen të gjitha këto. Pse më duhen më shumë se dy pjata?
Njëherazi po zbuloj se kush janë miq të vërtetë dhe njerëzit me të cilët dua vërtet të jem.
Virusi po na mëson përparësitë dhe na tregon me dhunën e vdekjes një realitet që nuk kemi dashur ta shohim; realitetin e pabarazisë së skajshme. Disa e kalojnë pandeminë në një jaht në Karaibe, miliona vdesin nga uria deri në vdekje.
Ai gjithashtu na mësoi që ne jemi një familje. Dmth ajo që ndodh me një qenie njerëzore në Wuhan, ndodh me planetin, ndodh për të gjithë ne.
Nuk ka më asnjë ide të tillë fisnore që ne jemi të ndarë dhe se ne mund të mbrojmë grupin ku bëjmë pjesë ndërsa pjesa tjetër e njerëzve nuk na intereson. Nuk ka mure, nuk ka mure që mund të veçojnë njerëzit.
Krijuesit, artistët, shkencëtarët, të gjithë të rinjtë, shumë gra, po e konsiderojnë këtë një normë të re. Ata ndoshta nuk duan të kthehen në atë që ishte normale, por ata po pyesin veten se çfarë bote duam.
Kjo është pyetja më e rëndësishme tani. Kjo ëndërr e një bote tjetër: ne duhet të shkojmë atje.
Dhe unë reflektoj: në një moment të caktuar kuptova se njeriu hyn në botë për të humbur gjithçka. Sa më gjatë të jetoni, aq më shumë humbni.
Në radhë të parë, ju po humbni prindërit tuaj, ndonjëherë njerëz shumë të dashur përreth jush, kafshët shtëpiake, vendet madje edhe fakultetet tuaja.
Ne nuk mund të jetojmë në frikë, sepse kjo na bën të imagjinojmë gjëra që nuk ndodhin dhe vuajmë dy herë më shumë. Ndaj duhet të pushojmë pak, të përpiqemi të shijojmë atë që kemi dhe të jetojmë të tashmen. Dita.al /KultPlus.com
the writer Isabel Allende during the presentation of her book LARGO PETALO DE MAR (long petalo de mar) at the house in America de Madrid. Spain May 27, 2019 (Photo by Oscar Gonzalez/NurPhoto)
Ministria e Arsimit dhe Shkencës ka bërë të ditur se është në fazën përfundimtare të përgatitjeve për fillimin e vitit të ri shkollor 2020/21.
Në një komunikatë për media thuhet se organizimi i mësimit është paparaparë për të gjitha nivelet e arsimit në Kosovë.
Për rihapjen e institucioneve edukativo-arsimore, gjatë hartimit të Udhëzuesit të përgjithshëm për organizimin e mësimit në vitin shkollor 2020/2021, në kushtet e pandemisë COVID-19, janë marrë parasysh vlerësimi i gjendjes dhe udhëzimet e UNESCO-s, UNICEF-it, Bankës Botërore, WFP-së, IKSHPK-së dhe Ministrisë së Shëndetësisë.
Në udhëzuesin e përgjithshëm, përveç tjerash janë përcaktuar edhe skenarët për organizimin e mësimit në kushte pandemie.
Në skenarin A është paraparë kthimi në shkolla apo mësimi me prezencë në institucionet parashkollore dhe shkolla, me masa parandaluese. Në skenarin B është paraparë kthimi i pjesshëm në shkolla apo mësimi i kombinuar-prezencë në shkolla dhe E-mësimi, teksa në skenarin C është paraparë E-mësimi.
MASH ka bërë të ditur se janë duke u bërë përgatitjet për shpërndarjen e teksteve shkollore për vitin e ri shkollor. /KultPlus.com
Një nga pionierët e Cirkut shqiptar, Kosta Papanikolla është ndarë sot nga jeta. Ai i takon brezit të themeluesve të Cirkut në Shqipëri.
Bashkë me të madhin Telat Agolli ata hodhën themelet e këtij arti duke bërë për vete publikun shqiptar përmes shfaqjeve të shumta me nivel të lartë artistik edhe ndërkombëtar.
Papanikolla është shquar për nivel të lartë interpretimi të numrave akrobatikë, në zhanre të ndryshme të cirkut. Në vitin 1959 me në krye të madhin Telat Agolli u realizua një shfaqje të plotë cirku të titulluar “Shkopi Magjik” duke e kthyer këtë moment edhe me krijimin zyrtarisht të Cirkut Shqiptar, një pjesë e rëndësishme dhe me vlerë e kulturës dhe artit tonë kombëtar.
Kosta Papanikolla lindi në Elbasan më 11.05.1932. Ai u aktivizua dhe debutoi në disa profile të cirkut duke realizuar numra xhonglerimi, numra ekuilibri me trungje, me bambu dhe shkallë, numra në ajër, numra si prestigjator etj. Ka kryer specializimi njëvjeçar në Kinë në vitet 1975-1976. Ka kryer arsimin e lartë profesional në Institutin e Kulturës fizike “Vojo Kushi”.
Me përvojën e tij ai dha një kontribut të madh si mësues në Studion e parë të fëmijëve të ngritur në Cirk në vitet 1976-1980 duke përgatitur një brez të rinj të talentuar në këtë lloj arti. Madje në shfaqjen e parë “Shpërthime rinore” ai ishte udhëheqës artistik. Është dekoruar me urdhërin “Nam Frashëri” i Klasit të parë dhe të dytë. Deri kur doli në pension (1983) ai ishte pjesëmarrës në të gjitha premierat e realizuara nga stafi.
Pas vitit 1990 ai u vendos me familjen në qytetin e Udinës në Itali.
Artisti Papanikolla do të kujtohet nga artdashësit e Cirkut të Shqipërisë dhe nga të gjithë kolegët që patën fatin të punonin me të si një njeri i i dobishëm në shoqëri dhe mjaft i gjindshëm për çdo situatë, ai ishte mjaft i butë si tip dhe plot humor, buzëgaz dhe plot fisnikëri.
Cirku Kombëtar i shpreh ngushëllime familjes. /KultPlus.com
Një nga veprat më të mira Heminguejit, “Për kë bien këmbanat” është një roman i botuar në vitin 1940. Libri tregon historinë e Robert Jordan, një specialist shpërthimesh amerikan në Brigadat Ndërkombëtare, i vendosur në një njësi guerilasish republikanë gjatë Luftës Civile në Spanjë (1939 – 1939 ). Ai eksploron një numër temash të tilla si vdekja, dashuria, dhe fanatizmi.
2. “Zoti i mizave” – Uilliam Golding
Kryevepra e Golding, Zoti i mizave flet për një grup djemsh të mirë britanikë, që kanë ngecur në një ishull të pabanuar, të cilët përpiqen të vetëqeverisen, por me rezultate shkatërrimtare. Në libër, Golding trajton temat shumë të debatueshme të natyrës njerëzore dhe mirëqenies individuale, përkundrejt të mirës së përbashkët.
3. “Ana Karenina” – Leon Tolstoi
Ana Karenina është një roman i botuar në seri nga viti 1875 deri në 1877. Duke rrëfyer historinë e aristokrates nga Shën Petërsburgu, Ana Karenina, libri eksploron në mënyrë mjeshtërore një sërë temash, nëpër pothuaj një mijë faqet e tij. Një sondazh i vitit 2007 me 125 shkrimtarë bashkëkohorë, e shpalli Ana Kareninën “librin më të bukur që është shkruajtur ndonjëherë”.
4. “Princi i vogël” – Antoine de Saint-Exupery
I shkruajtur nga aristokrati, shkrimtari, poeti dhe aviatori francez Antoine de Saint-Exupery, Princi i vogël është një novelë shumë popullore e vitit 1943 dhe libri i katërt më i përkthyer në botë. Libri përshkruan me shumë dhembshuri vetminë, miqësinë, dashurinë, dhe humbjen, të përjetuara nga naj princ i vogël që ka rënë në Tokë.
5. “Manifesti komunist” – Karl Marks dhe Frederik Engels
Një pamflet politik i vitit 1848 nga filozofët gjermanë Marks dhe Engels, Manifesti Komunist pranohet sot si një prej dorëshkrimeve politikë më me ndikim. Ai paraqet një qasje analitike unike ndaj luftës së klasave, problemeve të kapitalizmit, dhe natyrës së shoqërisë e politikës.
6. “Mbi origjinën e specieve” – Çarls Darvin
I shkruajtur nga shkencëtari anglez Çarls Darvin dhe i botuar në 1859, “Mbi origjinën e specieve” është një vepër letërsie shkencore që konsiderohet edhe themeli i biologjisë evolucionare. I shkruajtur për lexues jo specialistë, ai paraqet një trupë provash se diversiteti i jetës ka ardhur nga linja e zakonshme e trashëgimisë përmes një modeli të degëzuar të evolucionit.
7. “Zgjedhja e Sofisë” – Uilliam Stajron
“Zgjedhja e Sofisë” është një roman i vitit 1979 nga shkrimtari amerikan Uilliam Stajron. Ai përqëndrohet në vendimin tragjik që Sofia, një katolike polake e mbijetuar e kampeve të përqëndrimit në Gjermani, u detyrua të bëjë pas futjes bashkë me dy fëmijët në kamp. Sofisë iu desh të zgjedhë se cili prej fëmijëve do të jetonte dhe cili do të vdiste.
8. “Në rrugë” – Nga Xhek Keruak
Libri përcaktuas i brezave të kundërkulturës, së pasluftës. “Në rrugë” është një roman i vitit 1957 nga shkrimtari amerikan Xhek Keruak. Bazuar në udhëtimet e Keruak dhe miqve të tij nëpër Amerikë, libri flet për jetën e lirë, xhazin, poezinë dhe drogat. Ai është zgjedhur nga revista TIME si një prej 100 romaneve më të mirë në gjuhën angleze, nga viti 1923 deri në 2005.
9. “Të vrasësh zogun përqeshës” – Harpër Li
Romani fitues i Cmimit Pulitzer me autore Harper Li është shndërruar në një klasik të letërsisë moderne amerikane. Me linjën e tregimit dhe personazhet që janë bazuar kryesisht në vëzhgimet që vetë autorja i ka bërë familjes së saj dhe fqinjëve, romani është i njohur për ngrohtësinë dhe humorin, pavarësisht se trajton problemet serioze të përdhunimit dhe pabarazisë racore.
10. “1984” – Xhorxh Oruell
“1984” është një roman distopik i shkruajtur nga shkrimtari anglez Xhorxh Oruell. Romani i ka të vendosura ngjarjet në një botë të zymtë me luftë të përjetshme, me mbikëqyrje të kudondodhur nga ana e qeverisë dhe manipulim publik, ku individualizmi dhe mendimi i pavarur persekutohen dhe mendohen si “krime”.
11. “Konti i Monte Kristos” – Aleksandër Dyma
I përfunduar në vitin 1844, Konti i Monte Kristos është një roman aventurë që merret me tema të shpresës, drejtësisë, hakmarrjes, mëshirës dhe faljes. Ai përqëndrohet tek një burrë i cili burgoset pa të drejtë, arratiset nga burgu, fiton një pasuri dhe më pas i hyn rrugës së hakmarrjes për ata që ishin përgjegjës për burgosjen e tij.
12. “Getsbi i madh” – Skot Fitzxherald
I konsideruar vepra më e madhe e Fitzxheraldit, Getsbi i Madh eksploron temën e dekadencës, idealizmit, rezistencës ndaj ndryshimit, rebelimit social, dhe teprimeve, duke krijuar një portret të Epoës së Xhazit apo viteve Njëzetë, që është përshkruar si një rrëfim paralajmërues për Endrrën Amerikane.
13. “Alkimisti” – Paolo Koelho
Alkimisti është një roman i autorit brazilian Paolo KOelho, i botuar fillimisht në vitin 1988. Një roman alegorik, ai ndjek një bari andaluzian në udhëtimin e tij në Egjipt, pasi ka parë një ëndërr sikur ka gjetur një thesar atje. Një bestseller ndërkombëtar, Alkimisti është një prej librave më popullorë në histori.
13. “Të drejtat e njeriut” – Tomas Pein
Botuar në dy pjesë në mars 1791 dhe shkurt 1792, Të drejtat e Njeriut është një prej librave më të rëndësishëm të shkruajtur nga Tomas Pein, një aktivist politik anglo amerikan, filozof, teoricien i politikës dhe revolucionar. Libri merret me Revolucionin Francez dhe të drejtat që i duhen dhënë të gjithë qenieve nejrëzore.
14. “Një histori e shkurtër e kohës” – Stiven Hoking
Një histori e shkurtër e kohës është një libër i shkencës popullore i vitit 1988 nga fizikani britanik Stiven Hoking. Në libër, Hoking përpiqet të shpjegojë një sërë temash si kozmologjia, duke përfshirë Big Bangun, vrimat e zeza, si dhe konet e dritës për lexuesit jo specialistë. Libri u bë menjëherë shumë i shitur dhe u përkthye në 35 gjuhë, deri në vitin 2001.
15. “Në egërsinë e natyrës” – Xhon Krakauer
I shkruajtur nga XHon Krakauer në vitin 1996, ky libër është një bestseller ndërkombëtar dhe është botuar në 14 gjuhë. I përdorur gjerësisht në kurikulën e shkollave dhe kolegjeve, libri merret me temat se si të pranohesh në shoqëri dhe se si, ndonjëherë, të gjesh vetveten bie ndesh me të qënit një pjesëtar aktiv i shoqërisë.
16. “Thertorja Pesë” – Kërt Vonegat
Thertorja-Pesë është një roman satirik nga Kërt Vonegat për Luftën e DYtë Botërore. I konsideruar gjysmë autobiografik, romani bazohet pjesërisht në përvojën e vetë autorit në luftë. Përgjithësisht i pranuar si libri më me ndikim i Vonegat, libri përqëndrohet tek ushtari amerikan Billi Pilgrim.
17. “Liza në botën e vudirave”
Eshtë një roman aventurash i shkruajtur nga matematicieni anglez Charles Dodgson nën pseudonimin Luiz Karol. Libri luan mjeshtërisht me logjikën, duke i dhënë një popullaritet të madh si tek të rriturit, edhe tek fëmijët.
18. “Portreti i Dorian Greit” – Oskar Uajlld
I vetmi roman i Oskar Uajlld, Portreti i Dorian Greit është një roman gotik që merret me temat e esteticizmit, dyfishtësisë morale, dhe vetëllastimit. Në vitin 1890 kur u botua fillimisht, ai fyeu ndjeshmëritë morale të lexuesve dhe kritikëve, por sot konsiderohet një prej veprave më të spikatura të shekullit 19.
19. “Kumbari” – Mario Puco
Kumbari është një roman i famshëm krimi, i shkruajtur nga shkrimtari italo-amerikan Mario Puco. Trajton historinë e një familje mafioze në Nju JOrk, e udhëhequr nga Don Vito Korleone, që u bë sinonim me mafian italiane. Romani mbulon vitet 1945-1955 dhe ofron gjithashtu historinë e të kaluarës së Korleones.
20. “Ferma e Kafshëve” – Xhorxh Oruell
Një tjetër vepër e madhe e Xhorxh Oruellit. Një roman alegorik dhe distopik i botuar fillimisht në Angli në vitin 1945. Duke kritikuar në mënyrë alegorike komunizmin, libri u refuzua fillimisht nga një numër botuesish amerikanë, por sot konsiderohet një prej librave më me ndikim që është shkruajtur ndonjëherë.
21. “Asgjë e re nga fronti i perëndimit” – Ernest Hemingueji
I shkruajtur nga Erih Maria Remark, një veteran gjerman i Liftës së Parë, “Asgjë e re nga fronti i perëndimit” është një roman lufte i botuar në vitin 1928. Libri përshkruan stresin ekstrem fizik dhe mendor të ushtarëve gjermanë gjatë luftës, si dhe shkëputjen nga lufta civile e shumë prej këtyre ushtarëve, pas kthimit në shtëpi.
22. “Njëqind vjet vetmi” – Gabriel Garsia Markez
E konsideruar vepra më e madhe e Markezit, Njëqind vjet vetmi është një roman i realizmit magjik botuar në vitin 1967, që rrëfen historinë e familjes Buendia. I përkthyer në 37 gjuhë dhe me më shumë se 30 milionë kopje, romani njihet si një prej veprave më të rëndësishme në letërsinë e gjuhës spanjolle. /Bota.al /KultPlus.com
Në ditëlindjen e tij të 60-të aktori Antonio Banderas ka konfirmuar se ka rezultuar pozitiv me COVID-19.
Përmes rrjeteve sociale ai ka thënë se ndjehet relativisht mirë, derisa këtë kohë në karantinë do ta shfrytëzojë për të pushuar e për të lexuar, transmeton KOHA.
“Përshëndetje të gjithëve, dua ta bëj publike që sot, më 10 gusht, jam i detyruar të festoj ditëlindjen e 60-të në karantinë, pasi kam rezultuar pozitiv me COVID-19”, ka shkruar Banderas.
Tutje ai ka shtuar se, “do ta shfrytëzoj këtë kohë të izolimit që të lexoj, shkruaj, pushoj dhe të vazhdojë të bëjë plane që t’i jap kuptim viteve të 60-ta të cilat i pres me shumë entuziazëm. Një përqafim të madh të gjithëve”. /KultPlus.com
Profesori dhe studiuesi i letërsisë Sadik Bejko, sjell për lexuesit shqiptarë një shkrim monografik për Naim Frashërin nga nipi i tij, Mithat Frashëri.
Ai shkruan: “Ky tekst ështe i Lumo Skëndos, Mit’hat Frashërit, nipit të Naimit. Është shkëputur nga monografia e Mit’hatit, bërë një vit pas vdekjes së Naimit 1901. Sipas gjithë studiusëve të sotëm, mendimet vlerësuese të nipit për veprën e N.H.F i qëndrojnë kohës. Gjuha e Naimit dhe e nipit, pas 115 vjetësh vjen si më poshtë. Është si e origjinalit.
E rimarr këtë fragment vepre edhe me një qëllim tjetër: të gjithë biografët e pasmë të Naim beut, Shuteriqi, Qosja etje kanë vjelë këtë vepër të M F, por asnjëherë nuk e kanë cituar burimin, emrin e M F, emrin, e armikut politik të regjimit komunist të Tiranës. Shihni ç”bukuri gjuhe dhe stili vjen prej më shumë se një shekulli nga pena e një pinjolli te frashëllinjve. …dhe sot kjo vepër mbetet burim i dorës së parë për jetën e N. H. F. Më poshtë, shkrimi i Mithat Frashërit për Naim Frashërin në versionin origjinal.
Nata e fundit e jetës së Naim Frashërit
Mithat Frashëri, 1901
O shqipëtarë, në doni të nderoni kujtimin e këtij njeriu të math që po e qan sot e tërë Shqipërija, mbani mënt fjalët e tij: Jeni të mirë, vetijpastrë, doni mëmëdhenë dhe gjuhënë tuaj!
Akoma s’ish zbardhëlluarë kur u hap dera; sa pa marrë përgjigje, pritnja të më thoshin të ren’ e ligë: Naim beu është fare keq! – këto të pesë fjalë më dredhin mishtë. Naim beu është keq! – kishin katër vjet e gjysmë q’e qanim këtë njeri të math; e dinim që sëmundja s’i kish shpëtim! Po kujt i vente goja? E dinim, po s’donim ta besonim…
E shtuna në familjen tonë është dit’ e nëmurë, dit’ e zezë. Ashtu u shua të shtunë në më dy orë të mëngjesit, 7 vjesht’ e dytë 1900, një jetë që kish nisurë më 1 të natës duke gdhir’ e hënë, më 13 të majit 1846 në Frashër.
Ja ku është ky njeri i dashur! Ja ku rri shtrirë! Më vjen ta pyes si je… Shiko, po më përgjigjet… po më thotë, pas zakonit që kish, me zë t’unjët e t’ëmbëlë “prapë ashtu jam”… “Ah, ç’them unë! Ato buzë më nukë lëvizin, ata sy më s’shohin!
S’i kemi për të dëgjuarë më zënë! Kur të kemi ndonjë hall, më s’kemi kë të pyesim, s’ka kush të na japë këshilla! S’ka kush të na japë kurajo dhe shpresë! Këtu fillozofia dhe mëndja s’hyjnë në punë; nj’e tillë mynxyrë s’ka ngushullim; këtu njeriu le ç’ka mësuarë, le stërvitjenë, le mendjenë dhe bëhetë foshnjë; zemra zbulohetë nga pëlhurët’ e njerëzisë dhe bëhetë siç është te foshnja, ashtu si e bëri Perëndia! Buzët janë pa zë, po zëmra qan! Njerëzit e shtëpisë janë të gurrosur, vetëm lotët u rrjedhin, krahërorët po psherëtijnë!
Sa zi, la mi këtë familje! Me Naim Benë nuk humbasim një njeri të dashur, një të madhin e fëmijës, por një mësonjës, një mpronjës, një këshillonjës, një atë! Edhe jo ne vetëm, por gjithë Shqipërija. Tërë dita, tërë nata shkon në helm e në mejtime; s’duamë të flemë, duamë t’i rrimë pranë se… kjo është nat’ e fundit! Paskëtaj syt’ e trupit më s’kanë për të parë atë Naim! Vetëm mendja e ka për të kujtuar dhe për të qarë. Një nga miqtë nxjerr nga xhepi “Lulet e verësë” dhe na thotë: Pas këtaj për ne këto fletë janë Naim; ay shkoj, vate te e vërteta, po këto mbenë! Këndon “Të vdekuritë”.
Në këto vjersha zemra dhe helmi na gjen nj’ushqim: Po vallë ku vanë? Për jet’ u mërguan? Apo u ndryshuan? E djela gdhihet, kjo ëshë dit’ e fundit; sot do vihetë në gji të dheut, të këtij dheu tek i cili venë gjithë njerëzit, të mir’ a të liq. Sot po fshihetë për jetë nga bota fytyr’ e këtij njeriu të dashur e të rrallë! Sot do lihetë të kalbetë më pak kohë ky njeri që natyra ia ka të rrallë shokët dhe s’i pjellë veçse më ca qint vjet njëherë!
Shikoni këta njerëz, sa helm ka mbi fytyrë të tyre! Shihni sa janë të shumë: ka nga çdo fe, nga çdo vërsë, e nga çdo radhë. Këta e njihnin në gjallëri: vinin e kërkonin këshilla, vinin e pyesnin për çdo punë. “I varfërë vinja te Naim beu, i pasur shkonja; i urët vinja, i nginjët shkonja, pa shpresë vinia, plot shpresë shkonja; nie shpirt të sëmurë vinja, kur shkonja ndjenja vetëhenë të gjall’ e me shpirt; fjalët që na thoshte na shëronin zemrën!” – thotë një ng’ata.
Këta njerës që kanë sytë me lotë, këta janë ng’ata që kanë parë të mira: kush kërkonte ndihmë, kush kish punë, kush kish djal’ a çupë për në shkollë: kushdo që kërkonte ndihmë, s’kish ndihmës më të math e më të mirë se ky shqiptar i math që po varrohetë sot!
Këta të tjerë mi fytyrët e të cilëve është shkruarë helmi dhe zia, këta të gjorë s’kanë pasurë fatin ta shohin në gjallëri Naimnë: Po i kanë kënduarë librat shqip, i kanë mbajtur në zemrë vjershatë; ato vjersha u kanë dhënë dashuri për mëmëdhe e për njerëzi, ato libra u kanë rrëfyerë ç’është mirësija, dashurija, puna dhe jeta. Këta të gjorë janë të helmuarë që s’e panë dot sa ish gjallë, po kjo nuk’ i ndalon të kenë nderim dhe dashuri të madhe për Shqptar’ e math që po shpihetë në varr.
Këta të tjerë s’janë shqipëtarë, po nga komb tjatrë: turq, grekë, etj; kan’ ardhurë me nder të math se kanë pasur fatnë të kuvendojnë me Naimnë dhejanë çuditur me diturinë, me mendjen, me sjelljen e bukurë të tij!
Ja se ku po ecin me krye t’unjët gjithë këta njerëz; nga nderi arkën e mbahnë mi kokë më të lartë; ecin me ngadale, se trëmbenë të vënë në dhet këtë njeri të dashurë: duanë ta majnë! Dhe sikur të munt t’i epësh shpirt përsëri, cilido do kursente të tinë?
Ora 7. Arritmë në varr. Këtu na pret një helm i ri: Jemi përpara varrit t’Abdyl beut; kështu, pra, këta të dy vëllezërë që kanë rojtur bashkë, kanë punuarë bashkë, kanë pasurë një qëllim e një mendim, ë janë përpjekurë tërë jetën e tyre për Shqipërinë, janë dhe pas vdekjes ngjitur në varr!
Shikoni, o njerës, ja se ku vihetë në varr Naimi! Naimi – babaj i shqipëtarëve, Naimi – babaj ynë, Naimi – mësonjësi ynë! Dy kut dhe arrijnë për këtë njeri të math e të dashurë! Ja, na humbi trupi, dheu po e mbulon, më s’e kemi për ta parë, më s’e kemi për ta dëgjuarë’.
0 njerës, gjithë kështu do vdesim’. Do vijë dita që të mbulohemi në një gropë, që të na kalbenë e të na bëhenë hi dhe eshtërat! Ahere s’na ka për të mbeturë gjë nga këto poshtësitë e dheut! Alierë nga lakmin-ii, nga ligësitë, nga poshtësitë, nga djallëzitë, nga marrëzitë, s’do të na mbesë fare gjësend; vetëm një kujtim do të mbesë te njerëzit: si lum ata që do të kujtohenë për të mirë, si mjerë ata që do të zihen ngoje për të 1igë! Si mjer’ ata që kanë qenë të liq, si lum ata që kanë qenë të mirë! Perëndija do të na njohë gjithë punëtë.
0 njerës. Mirrni pjesë nga ky vend që po mbulohet para syvet: Naimi shkoj për jetë! Shkoj për ne, po vate te Perëndija. Neve na mësoj të bëhemi të mirë, të duhemi, të punojmë, të duam Shqipërinë. Mirrni pjesë nga ky njeri përpara varrit të të cilit po rrimë me sytë të lotuar! Mbani mënt fjalëtë që na thosh, këshillatë që na jepte’. Kijeni për shëmbllë se ish i mirë, i virtutshëm, vetijëmirë, shpirtrmirë, i ëmbël! Tek ai çdo njeri gjente një ndihmës, një këshillonjës, një baba.
0 shqipëtarë, në doni të nderoni kujtimin e këtij njeriu të math që po e qan sot e tërë Shqipërija, mbani mënt fjalët e tij: Jeni të mirë, vetijpastrë, doni mëmëdhenë dhe gjuhënë tuaj!
U mbarua dhe shërbim’i fundit q’i bëmë këtij shqipëtari, të cilit i kemi detyrime të mëdha e të paharura sa të rrojë Shqipërija dhe gjuha shqipe.
Tani, gjithkush ng’ata që kish ardhurë të vërë në gji të dheut trupn’ e Naimit, merr nj’udhë për të kthyerë, po me kokë t’unjur e i mejtuarë. Nga një breg kthejmë dhe një tjatër kokënë: ja se ku, atje tej, n’atë fshat më tej Ysqydarët, dy orë larg nga Stambolli, në Merdiven – Qoj, mbi një breg, atje janë të dy varret: Njëri i ri, tjatri bërë më 11-të të Vjeshtës të dytë 1892; n’ata varre janë mbuluar trupat e vdirshëm të dy vëllezërvet; atje në atë fshat të vogël, larg nga Shqipërija. larg nga er’ e Shqipërisë flenë përjetë dy njerës të shtrenjtë për ne; larg nga ajo Shqipëri për të cilën rojtnë!
Po do të vijë dita – oh, – kemi shpresë të fortë – që do të lirohetë dhe do të lulëzojë Shqipëria, dhe ahere, do të shpihen eshtrat e këtyre dy vëllezërve në Shqipëri dhe t’u gëzohetë shpirti duke parë – qoftë pas vdekjes – prodhimin e farësë që mbuallë me aqë dëshirë./KultPlus.com
Kushdo që ka lexuar lirikat e tij të trishtuara dhe është magjepsur prej fjalës poetike plot finesë e ndjeshmëri, nuk mund të mos ketë ndërmendur një çast rrugën e vështirë, plot peripeci dhe andrralla të jetës së tij . Në shoqërinë njerëzore, vuajtja, persekutimi, mjerimi skajshëm, goditje tw befta dhe mbrapshtia e fatit, janë po aq të vjetra sa dhe bota.
Por jeta e tallazuar dhe fati aq i trazuar i Reshpjes, marrin një domethënie të veçantë kur vihet në relacion me kohët kur krijoi, me artin e tij dhe poezinë margaritar që la pas, si trashëgimi të vyer në fondin e poezisë shqipe. Frederik Reshpja njoftoi ardhjen e tij premtuese në tempullin e letrave shqipe me vëllimin e parë poetik Rapsodi shqiptare në vitin 1968, ndërsa në vitin 1973 botoi librin e dytë me poezi Në këtë qytet. Më tej jeta e Reshpjes merr rrokullimën, burgoset nga regjimi komunist dhe librat e botuar i hiqen nga qarkullimi si “të papërshtatshëm” dhe “të dëmshëm për edukimin komunist të masave”. Pas një heshtje të gjatë, i harruar dhe mënjanuar , me fillimet e demokracisë, Reshpja plot vrull dhe shpresa përqafon jetën e re, përfshihet në debatet politike të kohës, fillon aktivitetin si gazetar, redaktor dhe rivendos lidhjet e këputura me poezinë e viteve të rinisë.
Në vitin 1994 boton vëllimin me titullin metaforik:Erdhi koha të vdes përsëri .Më pas boton vëllimin me titullin epitaf të jetës së tij-Në vetmi. Sakaq, krahas punës si gazetar dhe redaktor, e provon veten në një sipërmarrje, duke themeluar shtëpinë botuese dhe shtypshkronjën “Europa”. Por shumë shpejt, nga shkëlqimi përkohshëm,do të binte në mjerimin më të skajshëm. Një jetë endacaku rrugëve të Tiranës, me trupin e drobitur nga sëmundjet, i vetmuar, i shpërfillur, deri ditët e fundit të jetës së tij. Ç’ishte kjo jetë me kaq peripeci, nga vinte e ku e kishte burimin ai fat aq dorështrënguar, me një nga lirikët më brilant të gjysmës së dytë të shekullit të 20-të? Ka një përgjigje dhe gjithçka duket se lidhet me artin e tij, me poezinë e tij të pazakontë dhe kohën kur krijoi. Fati ishte brendashkruar në artin e tij. Arti për Frederik Reshpjen nuk ishte thjesht vetëdija por edhe vetëqenia e tij. Reshpja ishte ”i mallkuar” me art dhe prej artit të tij. Në poezinë e tij Testament, Reshpja përcjell vetëdijen për artin si fat dhe mallkim: Që fëmijë e kam kuptuar se kisha lindur i mallkuar me art. Mos e pastë njeri këtë fat!
Në parathënien e librit me proza poetike të Sharl Bodler “ Brengat e Parisit”, Ismail Kadare përsiat rreth poetëve simbolistë francezë të shekullit të nëntëmbëdhjetë, të ashtuquajturit “artistë të mallkuar” , të mallkuar nga institucionet dhe opinioni kohës,jo vetëm për shkak të skandaleve dhe veseve por , sidomos e mbi të gjitha, për shkak të artit të tyre novator, i cili shënoi fillimet e modernitetit në poezinë europiane.Edhe Reshpja, antikonformist nga natyra, shpërfillës i konvencioneve dhe shtrëngesave ideologjike, ashtu si sivëllezërit e tij, poetët simbolistë, u perceptua prej institucioneve dhe të tjerëve si njeriu “skandaloz”. Përballë shpirtit skllav të shumëkujt dhe hipokrizisë si stil mbijetese, Reshpja me shpirtin bohem, shpalli kredon e tij : “ Unë kam lindur skandaloz dhe i lire” ! Shkrimtarët e mallkuar gradualisht u pranuan nga shoqëria dhe zunë vendin e merituar në tempujt dhe panteonet letrare kur , mallkimi i vjetër –thotë Kadare- befas u përtërit në trajtën më të zezë që mund të mendohej, në gjysmën e botës, në atë që quhej “perandoria komuniste”. Burgu, pushkatimi, internimi, persekucioni, ndalimi botimeve, lincimi, “qarkullimi në bazë për riedukim” dhe praktika të tjera të kontrollit dhe represionit, ranë si mallkim mbi poetët dhe krijuesit në Shqipërinë totalitare. Reshpja ishte një nga viktimat e këtij represioni. Në shkrimin Një prill për Fredin ( një homazh plot venerim për Reshpjen) ,ku sheston raportet e shtetit totalitar komunist me shkrimtarët , Kadare nënvizon se Reshpja u shfaq në letrat shqipe në një kohë të papërshtatshme: në kohën e parë,në diktaturë, u përball me egërsinë e shtetit, ndërsa në kohën e dytë, në demokraci, u përball me mospërfilljen. Të dyja kohët , përtej dallimit thelbësor të sistemeve politikë, kohët shoqërore pra, kishin të përbashkët mosdashurinë, klimën e ftohtë, mospërfilljen dhe egërsinë , të mjaftueshme për të thyer shpirtra të brishtë si Reshpja.
Në vitet e rinisë poezia e tij mbart një frymë optimizmi dhe patetizmi, si shprehje e iluzioneve të moshës dhe, njëherazi, si pasojë e kërkesave të ideologjisë së kohës,ku shkrimtarët dhe artistët ishin thirrur si pjesë e mekanizmave të inxhinierisë sociale për projektimin e utopisë komuniste. Me kalimin e viteve, si reflektim i peripecive të jetës dhe zhgënjimeve të njëpasnjëshme, poetika reshpiane dominohet nga nota trishtimi dhe melankonie.Ai që dikur në rini kishte ëndërruar të ishte si “një ylbermbi akuafortën e kohës vizatuar egër” me dhimbje konstaton : Qielli i djalërisë në sqep të një zogu U zhduk pas portës se ylbereve. Zhduket pas portës se ngjyrave djalëria Dhe mua trishtimi me mbulon Përmes poezive përjetohet ndjesia e një stine të përhershme shirash dhe duket sikur poeti futet në muzgun e perëndimit të shpresave. Poeti ndjehet i hedhur në një botë të huaj, motivet bëhen më të ftohta e boreale, peizazhet poetike më të trishta, me një hënë pikëllimi përmbi, si në gjithë ligjërimin e poezisë lirike popullore: Hëna e pikëlluar nëpër re Shkel mbi degët e shirave. Fshehur pas drurëve diku përgjon Vrasësi i vjetër, trishtimi. Eh, mundet që thika e trishtimit Diku përdhe ka për të më lënë, Fshehur nën një perëndim të thyer Fshehur nën shira hëne… Rënia e poetit është si në balada, vetmia e tij është kozmike: Dola nga guernika e kësaj nate I vrarë egërsisht, Kali i zi i pikëllimit ç’më rrezoi Dhe rashë si në balada; I vrarë nga një pranverë e kotë Braktisur nga bota e tërë. Cila “pranverë e kotë” e vrau poetin? “Pranvera mashtruese” e Tiranës e të ashtuquajturit liberalizëm në fillim të viteve 70-të apo ajo e iluzioneve të fillim viteve 90-të?Ndoshta të dyja…Përtej fatit personal, lexohet aludimi për zhgënjimin universal që sjell besimi në iluzionet utopike. Si në momentet e shkëlqimit, ashtu dhe në mjerim, Reshpja e shpërfilli jetën në skajshmëri.
Kjo neglizhencë apo mospërfillje ndaj jetës, përsëri vinte si “mallkim” prej artit. Reshpja ishte i ndërtuar prej materies së artit. Poezia ishte barra dhe kryqi prej të cilit nuk shpëtonte dot. I përhumbur nën peshën e kësaj barre, nën peshën e metafizikës së shpirtit, vetes tjetër fizike, njeriut empirik, i merreshin këmbët dhe “pesha e artit”bëhej pengesë në jetën plot kushtëzime, kurthe, detyrime, banalitete. Albatrosi i Bodlerit, si simbol për natyrën e dyfishtë të poetit: I bukur dhe madhështor në qiejt eternalë të poezisë / i ngathët , i zgërlaqur dhe krahëvarur në tokën e banalitetit dhe njëmendësisë , i shkon për shtat poetëve të klasit si Reshpja. Reshpja sfidoi kohën njerkë,fatin e mbrapshtë dhe ecjen e tij përmes botës së moskuptimit, e distiloi në përftesa poetike me imazhe impresioniste mbresëlënëse. Jetën prozaike të vetmisë dhe ekzistimit temporal, e konvertoi në poezi me frymë eternale. Kohës së jashtme,si jetë e pafat, i kundërvuri kohën e brendshme , metafizikën e shpirtit të mishëruar në artin delikat të poezisë. Përballë një bote të ashpër dhe të pashpresë, të egër dhe mospërfillëse, poeti projekton botën imagjinare ku kompeson humbjet dhe sublimon estetikisht dhimbjen. Poezia e Reshpjes është e shënjuar thellësisht prej fatit që përjetoi si individ. Por do të ishin njëlloj të mangëta në njëanshmërinë e tyre, si qasja e “zhytjes në tekst” sipas konceptit barthesian të “vdekjes së autorit”,ashtu dhe qasja sociologjizuese dhe biografike në analizën e poetikës reshpjiane. Reshpja iu largua tematikave himizuese të kombit, glorifikimit të historisë dhe patetizmit deklamativ, si shenja dominante në historinë e poezisë shqipe. Stili i tij poetik është qartësisht i dallueshëm në polifoninë e zërave poetikë të fillimeve të tranzicionit postkomunist. Poezitë e Reshpjes kanë një frymë thellësisht humane,lirizmi i tij mbart nota epike,motivet e dashurisë mbështillen me tisin e trishtimit, pikëllimi ka frymën e baladave ballkanike.
Poezitë e Reshpjes përgjithësisht janë të lakonike dhe falë përkujdesit për fjalën, hera herës ato përjetohen si forma të kulluara të bukurisë së gjuhës poetike. Duke rimarë teknikën e poezisë popullore, në poezitë si variacione rreth një motivi, përsëritja e figurave artistike përcjell rrekjen e palodhur të Mjeshtrit për të latuar formën me perfekte. Poezia e tij, sikurse ka vënë në dukje kritika, dallohet për muzikalitetin e brendshëm dhe simbolizmin tingullor. Por mbi të gjitha, poetika reshpiane dallohet për kombinimin e formës tingullimore me tablotë imazhiniste , për akuarelin e peizazheve të shpirtëzuara dhe pikturuara plot delikatesë dhe ekspresivitet: Një ujëvarë e vogël vetmon lart në mal dhe luan me ylberët. Mjegulla e hollë, ndanë dritares sime, qan me lot shiu. Përkundër qasjeve të reja avanguardiste në ligjërimin poetik të pasviteve 90- të, Reshpja shpërfaq në poezinë e tij , vizionin e një shpirti pagan parasokratik dhe perceptimin e një fëmije naiv të magjepsur prej natyrës .Falë kësaj optike antropomorfizuese,natyra shpirtëzohet dhe përmes saj projektohen estetikisht brengat, ndjesitë, gjendjet dhe drithërimat më të holla të unit poetik. Reshpja nuk ishte as misionar, sikurse thuhet në ndonjë shkrim analitik dhe as i inspiruar prej kauzave të mëdha. Poezia e tij reflekton shtjellat shpirtërore tepër personale. E megjithatë, pikërisht përmes përjetimeve tepër personale, rroken topikët e vetmisë, trishtimit dhe humbjes së dashurisë, si shqetësime universale ekzistenciale të njeriut postmodern Në këtë universpoetik të sunduar nga Perëndia e Humbjes, mes larmishmërisë së motiveve , spikatin dy figura–objekt adhurimi: ajo reale e Nënës, simbol i dhimbjes dhe dashurisë së pakushtëzuar, e vetmja Perëndi tek e cila beson dhe tjetra, Lora, me shumë gjasa funksionale, ikonë e dashurisë së pamundur, fantazma e së cilës shpërfaqet xixëlluese përmes mjegullës trishtuese që mbështjell poezitë më intime të autorit. Cikli poezive kushtuar imazheve të Lorës përshkohet nga një pikëllim i paskajshëm, ku adhurimi, lutja, obsesioni dhembërthimi pas kujtimit të saj, merr pëmasa orfeike. Lora, si simbol i dashurisë, është Euridikia e humbur, epiqendra e kozmosit dhe premisë e parandalimit të kaosit shpirtëror dhe natyror : Zbrita tek kroi duke mbajtur në duar vazon delikate të agimit. Pashë sytë e tu ruajtur në kujtesën e ujrave. Ani, mua më zuri ky mallkim. Po qysh bën pylli pa ty?Si del vjeshta? A ndofta nuk do të ketë kurrë më vjeshtë? Atëherë në emër të kujt do të bien gjethet? Në emër të kujt do të vijnë shirat, mjegullat, ylberët? Ah, zemra ime, eja vër dorë mbi stinët! Me alkiminë e fjalës dhe brymë ëndrrash,mbi rendin material të kësaj bote të trishtë dhe rraskapitëse,Reshpja projektoi botën paralele imagjinative, universin e tij metafizik. Në këtë univers, kali i zi i pikëllimit , si shënja e kohës kur jetoi , transfigurohet në Pegason e frymës poetike që flatron për kah pakohësia. E gjithë poetika e Reshpjes është një arkitekturë kristalore, e ndërtuar me brishtësi dhe e mbushur me një frymë të epërme,delikate dhe qiellore, përballë banalitetit dhe vrazhdësisë tokësore. Kryemjeshtër i metaforave befasuese, këndonjës i vetmisë dhe pikëllimit universal, Reshpja ishte i ngjizur prej A(r) tit. o më kot nënës së tij i drejtohet :Ave ,Shën Mëria ime, nëna ime! * * * Në mbyllje të këtij shkrimi – rekuiem për një nga poetet lirikë më brilantë të poezisë shqipe, nuk mund të mos shprehim një lloj habie (jofilozofike) për heshtjen e kritikës dhe studimeve serioze rreth krijimtarisë së tij cilësore. Mospërfillja që përjetoi sa qe gjallë, mesa duket, parandjeu se do ta ndiqte edhe post mortum, prandaj në poezinë Për veten time shkruan: Mbi një piedestal heshtjeje, dergjet profili im që në lindjen e gurit. Por përtej kësaj mosvëmëndjeje, për Reshpjen nuk do të ketë njëLetelumharrese, por një prani të papengueshme në Letrat e poezisë shqip. Arti ishte “mallkimi” i tij i parathënë. Nëse koha e jetuar rrëzoi njeriun , arti ka forcën e ngritjes së poetit në piedestalin e pakohësisë. Ars longa,vita brevis! Sadedin Mezuraj /KultPlus.com
Eksploruesi portugez, Ferdinand Magelani ishte i pari që nisi udhën përreth botës. Ai, tragjikisht vdiq gjatë një përleshje me vendasit më 27 prill të vitit 1521 në Maktan, Filipine, para se flota e drejtuar prej tij të përfundonte rrugën e nisur. Asgjë nga trupi i pajetë i Ferdinand Magellani nuk u kthye nga udha e nisur, kjo me gjithë tentativat dhe ofertat e lakmueshme qi i’u bënë fitimtarit, Datu Lapulapu, i cili ka refuzuar me pretendimin për të mbajtur trupin e eksploratorit si një trofe lufte. Gruaja dhe fëmija i Magelanit vdiqën në Sevilje para se mbetja e ekspeditës të mbërrinte në nisje.
Ferdinand Magelani pikpamjet e veta mbi lundrimit rreth e përqark botës ia paraqiti mbretiti të Portugalisë, Manuelit, por ai nuk tregoi kurrfarë interesimi për përgatitjen e ekspeditës. Në këto kushte Magelani u detyrua të braktisë Portogalinë për t’i zhvendosur në Spanjë dhe të njëjtin plan ia paraqiti mbretit të Spanjës. Oborri mbretëror spanjoll e pranoi planin e Magelanit. Ai me pesë anije dhe 265 anëtarë të ekuipazhit, më 20 shtator 1519 niset San Lukar në grykëderdhjen e lumit Guadalkivir, në këtë aventurë që do të mbetet si sfida e parë e “pushtimit” të botës. Rruga nis me drejtimin nga perëndimi në drejtim të Amerikës Jugore. Flota e Magelanit së pari arriti në ishujt Kanaria, pastaj u drejtua nga jugperëndimi dhe arriti në buzëdetin e Brazilit. Në muajin janar, ekspedita hyri në gjirin e Rio de Zhaneiros dhe duke menduar se kanë arritur në grykëderdhjen e gjerë të ndonjë lumi, këtë vend e pagëzuan me emrin – Rio de Janeiro që do të thotë “Lumi i janarit”.
Flota, e cila do të niste këtë aventurë o ofrua nga spanjoll Mbreti Charles V, përbëhej nga pesë anije, prej të cilave; anije “Trinidad”, që peshonte 110 tonë dhe kishte një ekuipazh prej 55 vetash. Ajo drejtohej nga Ferdinand Magelani, që ishte njiherash dhe udhëheqësi e kësaj ekspedite. Anija tjetër ishte “San Antonio”, me peshë 120 tonë dhe ekuipazh prej 60 personazh, e drejtuar nga Juan de Cartagena. Për të vijuar me anijen “Konceptimi”, 90 tonë dhe 45 persona ekuipazh, drejtuar nga Gaspar de Quesada. “Santiago” është anija e katërt e flotës së Malelanit, ajo peshonte 75 tonë dhe kishte një ekuipazh me 32 persona, komanduar nga João Serrao. E pesta dhe e fundit është anija “Victoria”, 85 ton, 43 persona ekuipazhit, e cila u quajt më pas “Santa Maria de la Victoria de Triana”, kishë ku Magellan mori një betim për besnikëri ndaj Charles V, ajo udhëhiqej nga nga Luis Mendoza.
Ekuipazhi i flotës në total ishte 265 persona, ajo përbëhej nga burra nga disa vende, siç ishin Portugalia, Spanja, Italia, Gjermania, Belgjika, Greqia, Anglia dhe Franca. Autoritetet spanjolle kanë qenë të kujdesshëm me ekspeditën e Magelanit, në pagesa, furnizime, por edhe që ekuipazhet të përbëheshin kryesisht nga spanjollë, jo portugezë. Gjithsej ekuipazhi kishte 40 portugez, në mesin e tyre vëlli i Magelanit, Duarte Barbosa, João Serrao, një i afërm i Francisco Serrao, Estêvão, etj. Faleiro, i cili kishte planifikuar për të shoqëruar lundrimin, u tërhoq para nisjes. Juan Sebastian Elcano, një kapiten anije tregtare spanjolle e vendosur në Sevilje, u bë pjesë e kësaj sipërmarrjeje duke kërkuar falje mbretit për fajet e mëparshme. Antonio Pigafetta, një dijetar venecian, ishte gjithashtu në këtë ekspeditë, ai kërkoi titullin “figurant” me një pagë modeste. Ishte ai që u bë një asistent i rreptë i Magelanit dhe mbajti një ditar të saktë të këtij udhëtimi historik. Marinari tjetër që kishte mision për të raportuar mbi lundrimin do të ishte Francisco Albo, i cili mbajti një ditar formal të udhëtimit. Juan de Cartagena u emërua Inspektor i Përgjithshëm i ekspeditës, përgjegjës për operacionet e saj financiare dhe tregtare.
Anëtarët e ekuipazhit dimri i zuri pranë bregdetit të Patagonisë, prandaj u detyruan që atje të qëndrojnë prej 31 marsit deri më 18 tetor të vitit 1520. Këtu marinarët e Magelanit u takuan me popullsinë autoktone, të cilët i quajtën patagonë, që do të thotë “këmbëmëdhenj”, sepse këmbët i kanë pasur të mbështjella me lëkurë të kafshëve. Ekspedita, pas shumë peripetish, gjeti kalimin ndërmjet Amerikës Jugore dhe Tokës së Zjarrtë dhe kaloi në Oqeanin e Paqësorit.
Për nder të këtij detari të shquar, më vonë kjo ngushticë u quajt ngushtica e Magelanit. Anëtarët e ekspeditës e kanë pagëzuar edhe ujdhesën e Tokës së Zjarrtë. Duke lundruar pranë ujdhesës së përmendur, në të cilën popullsia autoktone gjatë natës kishte ndezur zjarre të mëdha. Magelani e pagëzoi “Toka e Zjarrtë” (“Toka e Zjarrtë” (Tierra Del Fuego).
Kur doli prej ngushticës, ekspedita vërejti hapësirën madhështore oqeanike, në të cilën lundruan pandërprerë 99 ditë. Gjatë tërë kohës së lundrimit, oqeani ka qenë i qetë, pa valë, prandaj anëtarët e ekspeditës e quajtën Oqeani i Qetë (Paqësor). Pas shumë përpjekjesh, ekspedita arriti deri tek Arkipelagu i Marianeve, pastaj deri të ujdhesat Filipine, ku Magelani me 27 prill të vitit 1521 ka vdekur në luftë me popullsinë autoktone. Pastaj ekspedita, nën udhëheqjen e Sebastin del Kanos, vazhdoi lundrimin në Oqeanin Indian, nëpërmjet Kepit të Shpresës së Mirë dhe prap hyri në ujërat e Oqeanit Atlantik. Pas lundrimit të mundimshëm 3-vjeçar, vetëm me anijen “Viktoria”, me 18 anëtar të ekuipazhit të mbetur gjallë, me 6 shtator të vitit 1522 hyri në limanin San Lukar. Me këtë përfundoi lundrimi i parë rreth Tokës, me anë të cilit është dëshmuar se Toka e ka formën sferike dhe qëndron pezull në gjithësi.
Me këtë lundrim përfundimisht bëhet e qartë se detet dhe oqeanet, përfshijnë një sipërfaqe shumë të madhe të Tokës dhe se oqeanet ndërmjet veti janë të lidhura dhe formojnë detin botëror të unisuar. /A.Vataj /KultPlus.com
Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi, në nderim të kontributit të veprimtarit të njohur të çështjes kombëtare Adem Demaçi, ka vendosur të themelojë urdhrin “Adem Demaçi”.
Ai në një postim në Facebook ka shkruar se ky urdhër do t’u ndahet personaliteteve të vendit tonë që shquhen për qëndresë dhe vetëdije të lartë kombëtare.
“Në nderim të përjetshëm të kontributit të pashembullt të Adem Demaçit, si president i vendit kam vendosur të krijoj urdhrin “Adem Demaçi”. Ky urdhër do t’u ndahet personaliteteve të vendit tonë që shquhen për qëndresë dhe vetëdije të lartë kombëtare”, ka shkruar Thaçi. / KultPlus.com
Një 103-vjeçare, që kishte kaluar gjithë jetën duke u kujdesur për familjen, i ka dëshmuar botës se kurrë nuk është vonë për të realizuar ëndrrat.
Dorothy Pollack, që ka mbushur 103 vjet në qershor, po kalon ditët duke kompletuar listën e dëshirave. Aventura e saj e parë? Të bënte një bretkosë tatuazh, një gjë të cilën e pëlqen më tepër sesa birrën dhe hamburgerët.
Më 16 qershor, ajo festoi ditëlindjen e saj në shtëpinë e kujdesit në Muskegon, Michigan, ku kishte kaluar muajt në izolim gjatë pandemisë.
“COVID-19 e kishte mbajtur atë të burgosur për disa muaj”, ka thënë Tersa Zavitz-Jones, mbesa e saj, për CNN, transmeton KultPlus.
Pak javë pasi është liruar nga shtëpia e kujdesit, Pollack ka vendosur të bëjë tatuazhin.
“Kam qenë shumë e emocionuar, pasi para disa viteve nipi im ka dashur që unë të bëjë një tatuazh. Unë nuk doja. Papritmas vendosa se dua këtë. E doja një tatuazh të bretkosës, pasi i dua bretkosat”, ka thënë Pollack. / KultPlus.com
Profesor Qemal Murati është një ndër gjuhëtarët shqiptarë më prodhimtarë të bashkëkohësisë, me mbi 40 libra të botuara në trajtë monografie dhe me dhjetëra vepra të tjera si bashkautor, redaktor apo recensues. I gjithë ky korpus veprash është hartuar brenda një harku kohor 37-vjeçar, gjë që dëshmon se impulset e tij krijuese nuk kanë qenë me hope (siç ndodh rëndom), por kanë vërshuar si një uragan, duke qëmtuar në qelizë problemet akute të gjuhësisë së sotme, por edhe duke mbrojtur me argumente të forta, të vërtetat shkencore dhe historike mbi gjuhën tonë.
Gjuhëtari Qemal Murati lindi me 6 gusht të vitit 1955 në Tuhin të Kërçovës, por qysh në moshën 14-vjeçare u shkëput nga familja për të sakrifikuar gjithçka për shkollimin dhe thellimin e tij në fushën e dijes. Me një motiv të qartë në jetë dhe me dëshirën e zjarrtë për të qenë “dikushi”, ai spikati në gjimnazin e Prishtinës, por edhe në Fakultetin Filologjik të Universitetit të Prishtinës, posaçërisht në Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe. Ai dallohej si një student tepër aktiv, novator dhe mendjeqashtër, i cili me vendosmërinë, korrektësinë dhe qëndrimet e veta, impononte respekt për rrethin e studentëve, të pedagogëve dhe më gjerë.
Idealist dhe konsekuent në qëndrimet e veta, njëherësh kokulur e modest, duke dashur punën dhe jo dukjen, ai arriti të ngjitet nëpër shkallët e karrierës, ndonëse ishte në një mjedis jofamiljar, në kuptimin që nuk ishte vendas, sepse i përkiste shqiptarëve të Maqedonisë. Me formimin e vet kulturor, arriti t’i krijonte bazat në Prishtinë dhe të ndërtonte mjedisin për t’i shpalosur aftësitë e veta. Qysh në vitin e fundit të studimeve universitare, përkatësisht më 1978, ai punoi për dy vjet radhazi si lektor dhe redaktor në gazetën e studentëve “Bota e re” dhe më pas, u angazhua si redaktor gjuhësor në Televizionin e Prishtinës. Krahas punës, profesor Qemal Murati kreu edhe studimet pasuniversitare në Universitetin e Prishtinës, duke sjellë risi në një fushë studimore jo fort të rrahur, përmes temës: “Ndikimet reciproke midis shqipes dhe maqedonishtes”. Ndërsa në vitin 1989, këtë temë e zgjeroi dhe e rikonceptoi deri në kufij shterues, përmes punimin të doktoraturës: “Sllavizmat në të folmet shqipe të Maqedonisë”.
Zhdërvjelltësinë e karakterit të tij, të kultivuar edhe më tepër gjatë përvojës 4-vjeçare në fushën e gazetarisë, e shpalosi edhe në fushën e shkencës. Në vitin 1982 pranohet si bashkëpunëtor shkencor në Institutin Albanologjik të Prishtinës, në Degën e Gjuhësisë. Për shkak të kontributit të tij madhor, në vitin 2003, zgjidhet këshilltar shkencor në këtë Institut (që është i barasvlershëm me titullin profesor ordinar në universitet).
Intuita për të përkapur problemet kryesore dhe më të prekshme të gjuhës, formimi dhe njohja e thellë e problematikave, por edhe stili i qartë, me një gjuhë konkrete e të pangarkuar me terminologji, e bënë veprën e tij që në krye të herës, të qarkullonte gjerësisht jo vetëm në rrethet shkencore, por edhe përtej tyre. Gjithashtu, kryerja e specializimin në Gjuhësi, në Universitetin e Sorbonës, përgjatë viteve 1985-1986, ndikoi jo pak në formimin e tij akademik, duke u manifestuar qartazi edhe në aplikimin e metodologjive bashkëkohore në qasjet e tij studimore.
Pavarësisht se jeta e profesor Qemalit është e ndarë mes Kosovës e Maqedonisë, me profilin e vet studimor, ai ka dëshmuar vazhdimisht se u përket të gjitha trojeve shqiptare, sepse për të “gjuha është atdheu i fundit”. Kjo nënkupton kryefjalën e qëndrimeve të tij shkencore, duke e konsideruar gjuhën një thesar “që shtetet e mbajnë të groposur në banka për të garantuar ekzistencën e tyre”. Kështu, sipas tij, gjuha shqipe standarde është një simbol kombëtar dhe identifikues, ashtu siç janë flamuri, apo himni kombëtar. Në funksion të kësaj fryme përbashkuese, ai ka mbajtur qëndrime të rrepta kundër ndërhyrjes në standardin e gjuhës shqipe, duke e parë si një formë që shpie në çarje gjuhësore dhe kombëtare, ndërkohë që ky është kodi më i lartë komunikativ, i cili lidh të gjithë hapësirën shqipfolëse. Pra, “gjuha është indi koheziv kombëtar”. Me të njëjtën forcë argumentuese, ai mbron edhe çështjen e statusit të shqipes në Maqedoni, ku kjo gjuhë nuk gëzon të njëjtën pozitë me maqedonishten, sa nga mungesa e vullnetit politik të klikës drejtuese, po aq edhe nga shkujdesja e shoqërisë. Në këtë kuadër, ai sjell të dhëna e shifra, të cilat flasin më tepër se fjalët, duke ngritur shqetësimin se “99% e shqiptarëve në Maqedoni flasin gjuhën maqedonase, ndërkohë që as 3% e maqedonasve nuk dinë shqip”. Prestigjin e padrejtë të gjuhës së tjetrin në kurriz të shqipes, gjuhëtari Murati e vëren në të gjithë arealin shqiptar, duke theksuar “pushtetin përbuzës ndaj gjuhës shqipe në Maqedoni, në një kohë kur shqiptarët përbëjnë mbi 25% të popullsisë. Në Mal të Zi, të drejtat e shqiptarëve dhe të ligjërimit të tyre shpesh tejçohen prapa diellit, ndërsa në Preshevë, Medvegjë e Bujanovc as që flitet për liri e të drejta të shqiptarëve e të ligjërimit shqip. Përkundër qasjesh të tilla, në Kosovë – ku serbët përbëjnë vetëm 5% të popullsisë – serbishtja është gjuhë zyrtare”. Me të njëjtin pasion mbron edhe ruajtjen e shqipes standarde, mosbastardimin e saj nga fjalët e strukturat e huaja, por edhe nga format jonormative.
Në veprat e veta, ai paraqitet si një qëmtues i vëmendshëm i ligjërimit publik, në media e më gjerë. Në këto qëmtime nuk janë mbizotëruese teorizimet laboratorike, por është lënda e gjallë e terrenit dhe e gjuhës aktive. Librat e tij përmbajnë kaq shumë shembuj konkretë nga ligjërimi i përditshëm, saqë të krijohet përfytyrimi se profesori gjatë 24-orëve është në punë, me laps e letër në dorë, gjithnjë vigjilent për të dokumentuar gjithçka e gjithkënd që kontribuon në shkatërrimin e gjuhës shqipe. Po me kaq përkushtim, për secilin rast, ai shpjegon në imtësi trajtën normative, të cilën duhet ta përdorim të gjithë. Me të drejtë, profesor Rami Memushaj e ka quajtur “gardian i shqipes, i cili bën punën e një agjencie të munguar të këshillimit gjuhësor, apo të sektorit të kulturës së gjuhës, që në fakt duhet të ekzistojë në institutet tona shkencore”.
Kontributi kryesor në fushën e shkencës
Në kontekstin e konstatimeve përgjithësuese që u thanë më lart, mund të bëjmë një përcaktim më konkret e kategorizues për kontributin e deritanishëm të profesor Qemal Muratit në fushën e shkencës: Së pari, si njohës i thellë i shqipes dhe i disa gjuhëve të huaja, ai me studimet e veta ka hedhur dritë mbi çështje të gjuhësisë krahasuese, veçanërisht mes gjuhëve të Ballkanit, ku ka sqaruar shumë aspekte të ndikimeve ndërkulturore e ndërgjuhësore. Këto çështje janë parë gjithnjë me objektivitet, përtej formulës ballkanike, sipas të cilës “gjuha e tjetrit shihet me racizëm” dhe ku “patriotizmi gjuhësor” ia zë frymën argumentit shkencor. Libra të tillë si: “Kërkime miksoglotike në arealet shqipe dhe ballkanike” (2017), “Bashkëmarrëdhëniet gjuhësore shqiptare maqedonase” (2007), “Elementet e shqipes në gjuhët sllave jugore” (1990) etj., përbëjnë një kontribut të rëndësishëm në fushën e studimeve albanologjike, por edhe të linguistikës krahasimtare.
Së dyti, në fushën e sociolinguistikës dhe dialektologjisë, ai ka sjellë një kontribut të çmuar për studimin shumëpërmasor të arealit shqipfolës në Maqedoni, duke hulumtuar aspekte të gramatikës, leksikut dhe etnografisë, në përqasje me të gjithë arealin ballkanik. Sipërmarrje të tilla nënkuptojnë njohjen e thelluar të historisë së gjuhës, e cila shpaloset qartazi në vepra të karakterit onomastik, si: “Dëshmime onomastike për autoktoninë e shqiptarëve në trojet e tyre etnike në Maqedoni” (1993), “Probleme të gjuhës së sotme dhe historike të shqipes” (1994), “Shqiptarët dhe Ballkani ilirik në dritën e emrave dhe të familjeve” (1999), “Shqiptarët dhe shqipja në një botë emrash të përveçëm” (2014), etj.
Së treti, në fushën e folkloristikës, profesor Qemal Murati ka meritën e studiuesit aktiv, i cili ka mbledhur në terren tërësinë e krijimeve artistike, por edhe të zakoneve e të riteve në krahinën e Kërçovës, por edhe në treva të tjera ku jetojnë shqiptarët në Maqedoni. Vepra të tilla janë: “Kërçova në traditat e saj të vjetra” (1996), “Këngë të moçme kërçovare” (2000), “Lirika gjylvetare e grave” (2001), “Kërçova – hulumtime linguistike, etnografike dhe folklorike” (2008) etj.
Së katërti, në fushën e leksikografisë, ai ka bërë një punë kolosale duke hartuar fjalorë voluminozë në sfera të ndryshme, njëgjuhësh e dygjuhësh, kryesisht të tipit shpjegues. Ndër fjalorët kryesorë të hartuar prej tij janë: “Fjalor i shqipes truallsore të Maqedonisë” (1998), “Fjalori idiomatik shqip-maqedonisht” (2003), “Fjalor i fjalëve të rralla të përdorura në viset shqiptare të Maqedonisë” (2003), “Fjalor i sllavizmave në të folmet shqiptare të Maqedonisë” (2004), “Fjalor toponomastik i tërthoreve shqiptare të Maqedonisë” (2008), “Fjalor i gabimeve gjuhësore – këshilla për t’u shprehur saktë dhe bukur” (2013), “Fjalor i fjalëve dhe shprehjeve nga trojet e shqipes në Maqedoni”, “Fjalor i medieve” dhe së fundi ka përgatitur për shtyp edhe veprën unikale “Fjalor leksiko-frazeologjik i Kosovës” me mbi 16 mijë zëra, që rrok përmasat e 1140 faqeve. “Ky Fjalor thesar do të jetë vepër tjetër në mbërritjet e gjuhësisë shqiptare dhe do të përbëjë një mjet me rëndësi të veçantë për çdo studiues që merret me fjalën shqipe. Me përparësi do të shfletohet lënda e këtij fjalori sidomos nga leksikologët e dialektologët, po edhe nga ata që merren me hulumtimet për etimologjinë e shqipes dhe për një log edhe më të gjerë njerëzish, veçmas nga arsimtarët e gjuhës shqipe e të letërsisë shqiptare” – siç shprehet recensuesi prof. Gjovalin Shkurtaj.
Gjithashtu, ka bërë gati për shtyp edhe veprën “Kosova në toponime – Kontribut për një fjalor onomastik dhe etimologjik”, prej mbi 1200 faqesh, në të cilën autori Qemal Murati ka evidentuar një korpus të përfillshëm prej rreth 30 mijë topoleksemash. Ky vëllim nuk paraqet një regjistër të thatë shkencor, por pa dyshim është një studim i thelluar që posedon cilësi shkencore.
Emri i këtij gjuhëtari gjendet edhe si bashkautor dhe recensues në disa fjalorë, ku ndër më kryesoret përmendim: “Fjalor i fjalëve të huaja” (1987), “Fjalori maqedonisht-shqip” (1999), “Fjalori boshnjakisht–shqip” (2008), “Fjalori kroatisht-shqip” (2010), etj.
Së pesti, profesor Qemal Murati është vënë në anën e studiuesve, të cilët kanë mbajtur një qëndrim të prerë për të mos ndërhyrë në modifikimin e standardit të gjuhës shqipe. Për këtë çështje ai ka bërë jo vetëm hulumtime, por edhe polemika të herëpashershme në shtyp, të cilat më vonë janë përmbledhur edhe në vepra të veçanta, të tilla si: “Gjuha shqipe në komunikimet publike – Ligjërimi mes zyrtares dhe sendërgji për përmbysje standardi e kthim dialekti” (2013), “Për shqipen standarde – përmasa komunikuese dhe kombëtare” (2009), “Standardi gjuhësor dhe kultura e shprehjes” (2004).
Për mbrojtjen dhe ndërgjegjësimin mbi përdorimin e gjuhës shqipe në përgjithësi, ai ka botuar një numër të madh veprash, të cilat përbëjnë një kontribut të vyer në fushën e kulturës gjuhësore. Ndër vepra kryesore në këtë lëmi, përmendim: “Probleme aktuale të gjuhës së sotme shqipe” (2014), “Manual i thënieve për gjuhën” (2011), “Drejtpërdorimi i shqipes dhe kultura gjuhësore” (1996), “Kokrra urtësie për gjuhën” (2001).
Së gjashti, kontributi i tij në fushën e shkencës lidhet me përfshirjen në mësimdhënie, ku ka hartuar leksionet për lëndët: “”Fonetikë e gjuhës shqipe”, Dialektologji”, “Histori e gjuhës shqipe”, Leksikologji e gjuhës shqipe”, lëndë të cilat i ka lekturuar në Universitetin e Tetovës, që prej vitit 1994, kohë kur u themelua ky universitet. Ndërsa në disa universitet private në Prishtinë ka qenë titullar i lëndëve: “Kulturë shkrimi dhe të foluri shqip”, “Shkrim akademik”, “Mediet dhe komunikimi”, “Komunikimi ndërkulturor” dhe “Semiotikë”. Gjatë gjithë karrierës si mësimdhënës është shquar për qartësinë e koncepteve dhe aftësitë e spikatura pedagogjike.
Së shtati, përveçse si autor tekstesh studimore dhe si mësimdhënës, ai ka pasur dhe vijon të ketë një veprimtari shumë aktive drejtuese. Përveçse ka organizuar një numër të madh konferencash shkencore, njëherësh si studiues i zellshëm dhe tepër i gjallë e aktiv, ka drejtuar ndër vite një sërë projektesh akademike, mes tyre projekte që lidhem me hartim fjalorësh, por edhe me drejtimin e disa revistave periodike shkencore, të tilla si: “Gjuha shqipe” dhe “Studime Albanologjike”. Për shumë vjet ka qenë dekan i Fakultetit Filologjik në Universitetin e Tetovës dhe themelues e drejtuesi i parë i Seminarit Ndërkombëtar të Albanologjisë në Universitetin Shtetëror të Tetovës (2007-2010) dhe i “Seminarit Ndërkombëtar të Ballkanologjisë” në Institutin e Trashëgimisë Shpirtërore dhe Kulturore të Shqiptarëve-Shkup (2018).
Veprimtaria e tij e gjerë akademike është tregues i qartë i dashurisë së madhe që ka për punën ky studiues. Këtë e dëshmon edhe studiuesja Russana Beyleri, profesoreshë në Katedrën e Gjuhësisë në Universitetin e Sofjes, e cila në parathënien e librit “Kërkime miksoglotike në arealet shqipe dhe ballkanike” shprehet në këtë mënyrë për gjuhëtarin Qemal Murati: “Shumicën e kohës ai e kalon i përqendruar në tavolinën e punës, i kërrusur para kompjuterit, dhe me siguri nuk i ka mbetur shumë kohë për autoreklamë dhe turizëm shkencor”. / KultPlus.com
Kryetari i Prishtinës, Shpend Ahmeti, ka njoftuar qytetarët se prej kësaj të hëne, ka filluar dezinsektimi ajror i kryeqytetit.
Kjo do të filloj me qendrën e qytetit, prej orës 19 e 30
“Sonte, në ora 19:30, fillon faza e pestë e dezinsektimit hapësinor në Komunën e Prishtinës.
Monitorimi i këtij procesi nga ana e Komunës së Prishtinës do të jetë i vazhdueshëm, dhe në bashkëpunim me qytetarët do ta japim maksimumin për një dezinsektim sa më efektiv.
Ju falemnderit paraprakisht!
Distanca.Maska.Duart”, ka shkruar Ahmeti.
Më poshtë janë oraret e dezinsektimit ajror për lagjet e Prishtinës. / KultPlus.com
