Filip Roth interviston Milan Kunderën: Mbretëria e xhelatit dhe e poetit

Kjo intervistë përmbledh dy bisedat që pata me Milan Kunderën pas leximit të një dorëshkrimi të përkthyer të “Libri i  të qeshurës dhe harresës”, biseda e parë ndodhi në kohën kur vizitoi për herë të parë Londrën, e dyta kur bëri vizitën e parë në Shtetet e Bashkuara. Për këto udhëtime u nis nga Franca; që nga viti 1975, Kundera dhe e shoqja kanë jetuar si emigrantë, në Reennes, ku ai dha mësim në universitet dhe tani në Paris. Gjatë bisedave, Kundera nganjëherë fliste edhe frëngjisht, por më shumë çekisht dhe bashkështorja, Vera, bënte përkthyesen mes nesh. Një tekst përfundimtar në çekisht u përkthye në anglisht nga Peter Kussi.

Intervista është shkëputur nga: “Kuvendime të çlirëta: Një shkrimtar, kolegët dhe vepra e tyre” përmbledhje intervistash të romancierit Filip Roth me shkrimtarë të rëndësishëm të shekullit të 20-të. Ndër shkrimtarët e intervistuar janë Primo Levi, Aharon Appelfeld, Ivan Klima, Isaac Bashevis Singer, Milan Kundera dhe Edna O’Brien. Intervista me Kunderën u zhvillua më 30.11.1980.

Përktheu nga anglishtja Granit Zela

Filip Roth: Mendoni se shkatërrimi i botës do të  ndodh së shpejti?

Milan Kundera: Kjo varet nga çfarë nënkuptoni me fjalën “shpejt”.

Nesër, ose pasnesër.

Ndjenja që bota po rend drejt shkatërrimit është e kahershme.

Pra, nuk ka arsye pse të shqetësohemi.

Përkundrazi. Nëse një frikë ka qenë e pranishme në mendjet e njerëzve për shekuj me radhë, patjetër që këtu ka diçka.

Sidoqoftë, më duket që ky shqetësim është sfondi ku ndodhin të gjitha ngjarjet e historive të librit tuaj më të fundit, edhe i atyre që janë me natyrë të dallueshme argëtuese.

Nëse dikush do të më kishte thënë që fëmijë: “Një ditë do ta shohësh kombin tënd të zhduket nga harta e botës, do ta kisha quajtur një lajthitje, diçka që nuk mund ta imagjinoja dot. Njeriu e di që është i vdekshëm, por për të është një e vërtetë e padiskutueshme që kombi zotëron njëfarë jete të përjetshme. Por, pas pushtimit rus në vitin 1968, çdo çek u përball me mendimin që kombi i tij mund të fshihej sakaq nga Europa, ashtu si gjatë pesë dhjetëvjeçarëve të kaluar 40 milionë ukrainas janë zhdukur nga kjo botë pa u ka kushtuar askush vëmendje. Ose lituanezët. E dini që në shekullin e 17-të, Lituania ishte komb i fuqishëm europian? Sot rusët i mbajnë lituanezët në rezervat si fis gjysmë i zhdukur; i kanë veçuar nga vizitorët për të mos lejuar që njerëzit jashtë të marrin vesh për ekzistencën e tyre. Nuk e di se çfarë do të sjellë e ardhmja për kombin tim. Është e sigurt që rusët do të bëjnë të pamundurën ta shpërbëjnë në civilizimin e tyre. Askush nuk e di nëse do t’ia dalin. Por, mundësia ekziston. Dhe vetëm kur e çojmë ndër mend që një mundësi e tillë ekziston, kaq mjafton që të të ndryshojë gjithë kuptimin për jetën. Në kohën e sotme, madje, unë e shoh Europën të brishtë, të vdekshme.

E megjithatë, a nuk janë fatet e Europës Lindore dhe asaj Perëndimore çështje krejtësisht të ndryshme?

Si koncept i historisë kulturore, Europa Lindore është Rusia, me historinë e saj tepër specifike, të ngulitur në botën bizantine. Bohemia, Polonia, Hungaria, ashtu si Austria nuk kanë qenë kurrë pjesë e Europës Lindore. Që në fillim ato kanë marrë pjesë në aventurën e madhe të qytetërimit perëndimor, me Gotikën, Rilindjen, Reformacionin, e cila e ka djepin në këtë zonë. Pikërisht këtu, në Europën Qendrore, kjo kulturë moderne pati shtysat e mëdha; psikanalizën, strukturalizmin, muzikën me dymbëdhjetë tone, muzikën e Bartokut, estetikën e re të veprave të Kafkës dhe Musilit. Aneksimi pas luftës i Europës Qendrore (ose të paktën i pjesës kryesore) nga qytetërimi rus bëri që kultura perëndimore të humbiste qendrën jetike të rëndesës. Është ngjarja më domethënëse në historinë e Perëndimit gjatë shekullit tonë dhe ne nuk mund të mos marrim parasysh mundësinë që fundi i Europës Qendrore shënoi fillimin e fundit për Europën si një dhe e pandarë.

Gjatë pranverës së Pragës, romani “Shakaja” dhe tregimet “Dashuri gazmore” u botuan 150.000 kopje. Pas pushtimit rus, u përjashtuat nga mësimdhënia në Akademinë e Filmit dhe të gjithë librat tuaj u hoqën nga raftet e bibliotekave publike. Shtatë vjet më vonë, bashkë me gruan futët në bagazhin e makinës një grusht libra, disa rroba dhe u nisët drejt Francës, ku jeni bërë një nga autorët e huaj më të lexuar. Si ndiheni si emigrant?

Për një shkrimtar, përvoja e te jetuarit në disa vende është një bekim i madh. Botën mund ta kuptosh vetëm nëse e sheh nga kënde të ndryshme. Libri i fundit që shkrova në Francë, shpalos një hapësirë të veçantë gjeografike: ajo që ndodh në Pragë shihen me sytë e europianëve perëndimorë, ndërkohë që çka ndodh në Francë shihet përmes syve të Pragës. Ka një pikëtakim të dy botëve. Në njërën anë, vendi im i lindjes: në rrjedhën e një gjysmëshekulli, me përjetimin e demokracisë, fashizmin, revolucionin, terrorin stalinist, shpërbërjen e stalinizmit, pushtimi gjerman dhe rus, shpërnguljet në masë, vdekjen e Perëndimit në tokën e vet. Ndërsa po fundoset nën peshën e historisë, botën e sheh me një skepticizëm të pamatë. Në anën tjetër është Franca: për shekuj me radhë ka qenë qendra e botës dhe sot po vuan nga mungesa e ngjarjeve të mëdha historike. Kjo është arsyeja pse Franca ngazëllehet nga qëndrimet ideologjike radikale. Është pritshmëria lirike, neurotike e një bëme të madhe, e cila gjithsesi nuk po ndodh dhe as ka për të ndodhur.

A jetoni në Francë si i huaj, apo kulturalisht ndiheni si në shtëpinë tuaj?

Jam shumë i dhënë pas kulturës franceze dhe i detyrohem shumë. Veçanërisht letërsisë më të vjetër. Rabële është shkrimtari më i dashur. Dhe Didëro. Më pëlqen shumë “Zhak fatalisti” po aq a Lorens Sterni. Ata ishin eksperimentuesit më të mëdhenj të të gjitha kohërave në gjininë e romanit. Dhe eksperimentet e tyre ishin zbavitëse, plot gëzim e hare, nëse mund ta themi kështu, por nuk i gjen më në letërsinë frënge dhe pa këto cilësi në art gjithçka e humbet domethënien e vet. Sterne-i dhe Didëro-i e kuptojnë romanin si një lojë të madhe. Ata zbuluan humorin e formës romanore. Kur dëgjoj argumente skolastike që romani i ka shteruar mundësitë e tij, unë kam ndjesinë krejt të kundërt: në rrjedhën e historisë, romani nuk shfrytëzoi shumë mundësi, për shembull: shtysat për zhvillimin e romaneve të fshehura te Sterne-i dhe Didëro-i nuk janë rimarrë nga pasuesit e tyre.

Libri juaj i fundit nuk quhet roman dhe megjithatë në tekst shpreheni: Ky libër është  roman në formën e variacioneve. Pra, është roman, apo jo?

Sipas gjykimit tim estetik, është roman, por nuk dëshiroj që mendimi im të ndikojë në opinionin e askujt. Në brendi të formës romanore, fshihet një liri e pamasë. Është gabim ta shikosh një strukturë standarte si thelb i pandryshueshëm i romanit.

Megjithatë, me siguri që ka diçka e cila e bën romanin të jetë roman dhe që e kufizon këtë liri.

Një roman është një shkrim i gjatë sintetik në prozë mbështetur në lojën me personazhe të krijuar. Këta janë kufijtë e vetëm. Me termin “sintetik” kam ndër mend dëshirën e romancierit për ta ngërthyer temën nga të gjitha anët dhe në tërësinë më të plotë të mundshme. Eseja ironike, narrativa romanore, fragmenti autobiografik, fakt historik, fluturimi i fantazisë: fuqia sintetike e romanit është e aftë të kombinojë gjithçka në një tërësi të njësuar, si në muzikën polifonike. Uniteti i një libri nuk ka nevojë të burojë nga subjekti, por mund të arrihet nëpërmjet temës. Në librin tim më të fundit, ka dy tema të tilla: e qeshura dhe harresa.

 E qeshura ka qenë përherë afër jush. Librat tuaj shkaktojnë të qeshurën nëpërmjet humorit ose ironisë. Kur personazhet tuaj fillojnë të brengosen, kjo ndodh sepse përplasen me një botë që e ka humbur sensin e humorit.

Vlerën e humorit e mësova gjatë kohës së terrorit stalinist. Atëherë isha 20 vjeç. Arrija ta dalloja këdo që nuk ishte stalinist, të cilit nuk duhej t’i trembesha, nga mënyra si buzëqeshte. Sensi i humorit ishte shenjë e besueshme dallimi. Që prej atëherë më tmerron një botë e cila po e humbet sensin e humorit.

Në librin tuaj të fundit, përfshihet diçka tjetër. Në një parabolë të vogël ju e krahasoni të qeshurën e engjëjve me të qeshurën e djallit. Djalli qesh, sepse atij bota e Zotit i duket e pakuptimtë. Engjëjt qeshin me gëzim, sepse gjithçka në botën e Zotit ka kuptimin e vet.

Po. Njeriu përdor të njëjtat reagime fiziologjike – të qeshurën – për të shprehur dy qëndrime të ndryshme metafizike. Dikujt i bie kapela mbi arkëmortin e futur në një varr të sapohapur, funerali e humbet kuptimin dhe lind e qeshura. Dy të dashuruar rendin nëpër lëndinë të kapur për dore dhe duke qeshur. E qeshura e tyre nuk ka fare të bëjë me shakatë apo humorin. Është e qeshura serioze e engjëjve që shprehin gëzimin e të jetuarit. Të dyja llojet e të qeshurit hyjnë te kënaqësitë e jetës, por kur tregon një apokalips të dyfishtë: si në rastin e të qeshurës entuziaste të engjëj fanatikë, të cilët janë aq të bindur për domethënien e botës së tyre, sa janë gati të dënojnë me varje këdo që nuk gëzon si ata. Dhe e qeshura tjetër, që dëgjohet nga ana e kundërt, e cila shpall se gjithçka është bërë krejt e pakuptimtë, që madje vetë funeralet janë qesharake dhe seksi në grup thjesht një pantomimë komike. Jeta njerëzore është e kufizuar nga dy humnra: nga njëra anë fanatizmi dhe nga ana tjetër skepticizmi absolut.

Ajo që ju tani e quani e qeshura e engjëjve, është termi i ri për një “qëndrim lirik ndaj jetës” në romanet tuaj të mëparshëm. Në një nga librat tuaj ju e përshkruani  epokën e terrorit stalinist terror, si mbretëria e xhelatit dhe poetit.

Totalitarizmi nuk është vetëm ferri, por edhe ëndrra e parajsës – drama e lashtë e një bote ku të gjithë do të jetonin në harmoni, të bashkuar nga një qëllim dhe besim i  përbashkët, pa sekrete nga njëri-tjetri. Edhe André Breton-i e ëndërronte për këtë parajsë kur fliste për shtëpinë prej xhami ku gjakonte të jetonte. Nëse totalitarizmi nuk d t’i shfrytëzonte këto arketipe, të cilat janë thellë brenda të gjithëve ne  dhe të rrënjosura thellë te të gjitha fetë, nuk mund të tërhiqte kurrë aq shumë njerëz, veçanërisht gjatë fazave të para të ekzistencës së tij. Megjithatë, sapo ëndrra për parajsën fillon të bëhet realitet, aty-këtu njerëzit fillojnë të ngrenë pengesa dhe kështu udhëheqësit e parajsës duhet të ndërtojnë një gulag të vogël përbri Edenit. Me kalimin e kohës ky gulag rritet gjithnjë e më i madh dhe më i përsosur, ndërkohë që parajsa përbri bëhet gjithnjë e më e vogël dhe e varfër.

Në librin tuaj, poeti i madh francez, Elyar, ngrihet mbi parajsë dhe gulag duke kënduar. A është origjinale kjo pjesë historie që përmendni në libër?

Pas luftës, Pol Eluard hoqi dorë nga surrealizmi dhe u bë përfaqësuesi më i madh të asaj që mund ta quaj “poezia e totalitarizmit.” Ai i këndoi vëllazërimit, paqes, drejtësisë, të nesërmes më të mirë; i këndoi për miqësinë dhe kundër izolimit, për gëzimin dhe kundër errësirës, për pafajësinë dhe kundër cinizmit. Kur në vitin 1950, udhëheqësit e parajsës e dënuan me varje mikun e Elyarit në Pragë, surrealistin Zalvis Kalandra, Eluarld-i i ndrydhi ndjenjat e tij të miqësisë, për hir të idealeve mbi-vetjake dhe deklaroi publikisht miratimin për dënimin e shokut të tij. Xhelati vriste, ndërkohë që poeti këndonte. Dhe jo vetëm poeti. E gjithë periudha e terrorit stalinist ishte periudha e delirit kolektiv lirik. Kjo tashmë është harruar plotësisht, por është thelbi i çështjes. Njerëzve u pëlqen të thonë: Revolucioni është gjë e bukur, vetëm terrori që buron prej tij është i keq. Por, kjo nuk është e vërtetë. E keqja tashmë është e pranishme te e bukura; ferri është në ëndrrën për parajsën dhe nëse duam të kuptojmë thelbin e ferrit, duhet të shqyrtojmë thelbin e parajsës prej nga e ka zanafillën. Është jashtëzakonisht e lehtë të dënosh gulagët, por t’i kundërvihesh poezisë së totalitarizmit që të shpie drejt gulagut, përmes udhës së parajsës është më e vështirë se kurrë. Në ditët e sotme, njerëzit në mbarë botën e kundërshtojnë pa mëdyshje indenë e gulagëve, edhe pse janë ende të gatshëm të hipnotizohen nga poezia totalitariste dhe të marshojnë drejt gulagëve të rinj nën ritmin e të njëjtit avaz lirik të luajtur nga Elyari, kur u ngrit mbi Pragë, si kryeengjëlli madhështor me lirë, ndërkohë që tymi i trupit të Kalandrës u ngrit drejt qiellit nga oxhaku i krematoriumit ku digjej. 

Te proza juaj duket karakteristike përballja e vazhdueshme e privates me publiken. Por, jo në kuptimin që historitë betjake ndodhin sfond politik, as që ngjarje politike kapërcejnë kufijtë e jetëve vetjake Përkundrazi, ju vazhdimisht tregoni që ngjarjet politike drejtohen të njëjtat ligje si ato të ngjarjeve vetjake, aq sa proza juaj është një lloj psikoanalize e politikës.

Metafizika e njeriut është e njëjtë, si në sferën vetjake, ashtu edhe në atë publike. Le të marrim temën tjetër: harresën. Ky është problem i madh vetjak i njeriut: vdekja si humbje e vetvetes. Por, çfarë është vetvetja? Shuma e gjithçkaje që mbajmë mend. Pra, ajo që na tmerron te vdekja nuk është humbja e së shkuarës. Harresa është një formë vdekjeje përherë e pranishme në jetë. Ky është problem i heroinës sime, e cila përpiqet gjithë dëshpërim të ruaj kujtimet nga i shoqi i saj i dashur. Por, harresa  është problem i madh edhe i politikës. Kur një fuqi më e madhe do t’ia heqë një vendi të vogël ndërgjegjen kombëtare, ajo përdor harresën e organizuar. Pikërisht kjo po ndodh tani në Bohemi. Letërsia bashkëkohore çeke, për aq vlerë sa ka, nuk është botuar për dymbëdhjetë vjet. Dyqind shkrimtarë çekë janë të ndaluar, përfshirë të ndjerin Franz Kafka. Njëqind e dyzetë e pesë historianë çekë janë larguar nga postet që mbanin, historia është rishkruar, monumentet janë shkatërruar. Një komb që humbet vetëdijen për të kaluarën dalëngadalë humbet veten. Dhe kështu situata politike ka ndriçuar mizorisht problemin e zakonshëm metafizik të harresës me të cilën përballemi gjatë gjithë kohës, çdo ditë, pa i kushtuar vëmendje. Politika heq maskën metafizikës së jetës personale ndërsa jeta personale i heq maskën metafizikës së politikës.

Në pjesën e gjashtë të librit tuaj, heroina kryesore, Tamina, arrin në një ishull ku ka vetëm fëmijë. Në fund ata e ndjekin deri në vdekje. Është kjo ëndërr, përrallë, apo alegori?

Për mua asgjë nuk është më e huaj sesa alegoria, një histori e trilluar nga autori për të ilustruar një tezë. Ngjarjet, qoftë realiste apo imagjinare, duhet të jenë domethënëse në vetvete dhe mendohet që lexuesi të joshet nga fuqia dhe poezia e tyre. Ky imazh më ka përndjekur gjithmonë dhe gjatë një periudhe të jetës më dilte vazhdimisht në ëndërr: Një njeri i cili gjendet në një botë me fëmijë, nga e cila nuk ikën dot. Dhe papritur fëmijëria, të cilën të gjithë i këndojmë me tone lirike, dhe e adhurojmë, na shfaqet hapur si tmerr i mirëfilltë. Si kurth. Kjo histori nuk është alegori. Por, libri im është një polifoni në të cilën histori të ndryshme shpjegojnë, ndriçojnë dhe plotësojnë njëra-tjetrën. Ngjarja themelore e librit është historia e totalitarizmit, i cili i privon njerëzit nga kujtesa dhe në këtë mënyrë i shndërron në një komb fëmijësh. Këtë e bëjnë të gjitha sistemet totalitare. Dhe ndoshta këtë e bën edhe epoka jonë teknike, me kultin për të ardhmen, me moskokëçarjen për të shkuarën dhe mosbesimin ndaj mendimit. Në mes të një shoqërie të trazuar rinore, një i rritur i pajisur me kujtesë dhe ironi, ndihet si Tamina në ishullin e fëmijëve.

Pothuajse të gjithë romanet tuaja, secila prej pjesëve të librit tuaj të fundit, gjejnë zgjidhje  në skena të mëdha aktesh seksuale. Edhe ajo pjesë që mban emërin e pafajshëm të “Nënës” është vetëm një skenë e gjatë me tri lloje aktesh seksuale, me prolog dhe epilog. Çfarë do të thotë seksi për ju si romancier?

Në ditët tona, kur seksualiteti nuk është më tabu, thjesht përshkrimi, rrëfimi thjesht seksual është bërë tejet i mërzitshëm. Sa i vjetëruar duket Lawrence, apo edhe Henri Miller, me lirizmin e veprimeve të pahijshme! E megjithatë, disa pjesë erotike të Zhorzh Batajt (George Bataille) më kanë lënë shumë përshtypje. Ndoshta sepse nuk janë lirike, por filozofike. Keni të drejtë kur thoni që tek unë gjithçka mbaron me skena të mëdha erotike. Kam ndjesinë që një skenë e dashurisë fizike hedh një dritë tejet të fortë, e cila papritur zbulon thelbin e personazheve dhe përmbledh gjendjen e jetës së tyre. Hygo bën dashuri me Taminën, ndërkohë që ajo përpiqet dëshpërimisht të mendojë për pushimet e humbura me të shoqin e dashur, tashmë të ndjer. Skena erotike është vendi ku synojnë të gjitha temat e historisë dhe ku ndodhen sekretet e saj më të thella. 

Në fakt, pjesa e fundit, e shtata, merret vetëm me seksualitetin. Pse mbyllet libri me këtë pjesë e jo me një tjetër, si për shembull me të gjashtën, më dramatiken, në të cilën  heroina vdes?

Tamina vdes, nëse shprehemi metaforikisht, mes të qeshurës së engjëjve. Nga ana tjetër, nëpërmjet pjesës së fundit të librit, jehon një tjetër lloj e qeshure, ajo që dëgjojmë kur gjërat humbasin kuptimin. Ka njëfarë vije ndarëse imagjinare përtej së cilës gjërat duken të pakuptimta dhe qesharake. Njeriu  pyet veten: A nuk është e pakuptimtë për mua të ngrihem në mëngjes? Të shkoj në punë? Të rropatem për gjithçka? T’i përkas një kombi vetëm sepse kam lindur në atë mënyrë? Njeriu jeton afër këtij kufiri dhe fare lehtë mund të gjendet në anën tjetër. Ky kufi ekziston kudo, në të gjitha fushat e jetës njerëzore dhe madje në atë që është më e thellë dhe më biologjike nga të gjitha: seksualiteti. Dhe pikërisht, sepse është zona më e thellë e jetës, pyetja që shtrohet për seksualitetin është më e thella. Ja pse libri im i variacioneve nuk mund të përfundojë me tjetër variacion.

Atëherë, është kjo pika më e largët ku ka arritur ndonjëherë pesimizmi juaj?

Jam i lodhur me fjalët “pesimizëm” dhe “optimizëm”. Një roman nuk pohon asgjë; por hulumton dhe ngre pyetje. S’e di nëse kombi im do të zhduket, dhe as se cili nga personazhet e mi ka të drejtë. Unë trilloj histori, i vë përball njëra me tjetrën dhe kësisoj ngre pyetje. Marrëzia e e njerëzve vjen nga pyetjet që kanë për gjithçka. Kur Don Kishoti doli nëpër botë, bota u shndërrua në mister para syve të tij. Kjo është trashëgimia e romanit të parë europian për tërë historinë e mëvonshme të romanit. Romancieri mëson lexuesin të kuptojë botën si pyetje. Ky qëndrim mbart urtësi dhe tolerancë. Në një botë të mbështetur në siguri të shenjta, romani është i vdekur. Bota totalitare, qoftë e mbështetur te Marksi, qoftë tek Islami apo çdo gjë tjetër, është më shumë një botë përgjigjesh sesa pyetjesh. Aty, romani nuk ka vend. Në çdo rast, mua më duket se në të gjithë botën njerëzit në ditët e sotme parapëlqejnë më shumë të gjykojnë, se të kuptojnë, të përgjigjen më shumë se të pyesin, aq sa zëri i romanit mezi dëgjohet mes marrëzisë së zhurmshme të sigurive njerëzore./Exlibris/KultPlus.com

Përtej çdo sfide dhe traume, Mrika Nikçi dhe shkëlqimi i saj që nuk pushon së rrezatuari

Uranik Emini

“Malet janë problem vetëm kur janë më të mëdhenj se ju. Duhet të zhvillohesh aq shumë sa të bëhesh më i madh se malet me të cilat përballesh.”

Një vajzë me ëndrra të mëdha dhe një baba që e mbështet në gjithçka që kjo e fundit bën, deri edhe në thyerjen e rekordeve botërore. Në shikim të parë kjo mund të duket sikurse një hyrje në një përrallë me fund të lumtur. Por, përpos fundit të lumtur, edhe pjesa e një babai që mbështet vajzën e saj në ngjitjen e majave më të larta të botës, është e vërtetë, shkruan KultPlus.

Mrika Nikçi dhe babai i saj, Arianit Nikçi, kishin filluar një mision më 29 janar të vitit 2018, të ngjiten në majat më të larta të shtatë kontinenteve të tokës. E gjithë kjo filloi kur edhe ishin ngjitur në majën Kilimanjaro të Afrikës, një lartësi detare mbi 5800 metra.

Kur bëhet fjalë për rekordet botërore, është sikurse ato janë të projektuara për t’u thyer, sikurse ekziston një shirit i pafund i vendosur në një vend, që sfidon njerëzimin të jetë gjithmonë në krye. Mrika e kaloi shiritin dhe hyri në histori, duke u bërë vajza më e re në botë që ngjitë shtatë majat më të larta apo të njohur ndryshe edhe sikurse “7 summits”.

Në një periudhë prej 17 muajve, Mrika së bashku me babain e saj, ngjitën majat sikurse Vinson, Aconcagua, Mount Everest, Denali, Mali Elbrus dhe Piramida Carstensz, këtë të fundit më 15 gusht të viti 2019, për të hyrë në histori, si vajza më e re në botë që ngjit shtatë majat më të larta në shtatë kontinente.

Jeta e Mrikës si një vajzë e vogël. Ëndrrat e saj të fëmijërisë dhe kalimi në një botë ndryshe, atë të natyrës. Përballjet e përditshme me vdekjen, shoqëria e prania e përhershme e babait në krahët dhe shpatullat e saj, ngjitja e majave më të larta në botë dhe Mrika përtej maleve e realitetin e saj të përditshëm mund ta lexoni më poshtë në intervistën e vajzës së rekordeve.

KultPlus: Kryesisht, si fëmijë ëndërrojmë për gjëra të mëdha, planifikojmë gjëra sikurse jeta është shumë e lehtë përpara dhe arrijmë që të krijojmë një pasqyrë të jetës sonë. Megjithatë, shumë njerëz edhe sikurse fëmijë nuk mendojnë që të futen në librat e historisë dhe emri i tyre të jetë i njohur anë e mbanë botës. Një gjë të tillë, ju e keni arritur në moshën 17 vjeçare, pra ke hyrë në histori duke i ngjitur 7 majat më të larta të botës në shtatë kontinentet. Tani kanë kaluar disa vite por, si kanë qenë ëndrrat e tua të fëmijërisë dhe sa përkojnë ato me realitetin tani

Mrika Nikçi: Kam ëndërruar të garoj për Kosovën në sportin e karatesë si dhe të kem një karrierë të fortë në profesionin e avokates. Si fëmijë asnjëherë nuk kam ëndërruar që një dite do të ngjitem në majën më të lartë të botës, por jetës asnjëherë nuk i dihet, dhe jo rrallëherë ajo ndërron drejtim. Kur ndalova së praktikuari sportin e karatesë, atëherë nisa hapat drejtë ëndrrës së madhe – ngjitja në 7 Majat e botës para se ti mbushja 18 vjet, me ç ’rast thyeja rekord dhe bëhesha vajza më e re në botë të kaloja këtë rekord. Ndërsa sa i përket ëndrrës e së bërit avokate ende jam duke punuar me pasion çdo dite në atë drejtim, pasi edhe po vijoj studimet në fakultetin e Juridikut.

KultPlus: E ke përmendur pjesën që ke qenë e lidhur me natyrën që nga fëmijëria, a ndodhi kjo natyrshëm apo ishte nga imponimi i prindërve tuaj?

Mrika Nikçi: Ju falënderohem gjithmonë prindërve të mi që më mishnuan me bjeshkët tona, ku unë pata mundësinë të bie në dashuri me to.

KultPlus: Eksperiencat e juaja gjatë ngjitjeve të majave më të larta në botë, përfshijnë histori të shumta. Cila është njëra prej historive që ju e veçoni më së shumti dhe nuk do të harroni asnjëherë?

Mrika Nikçi:  Asnjëherë nuk do ta harroj momentin kur së bashku me babain e ngjitem majën e fundit nga të shtatat me të cilën përfunduam sfidën “Seven Summits”. Asnjëherë nuk kam përjetuar emocione më të forta dhe asnjëherë nuk jam ndjerë më shumë krenare me veten time. E nga historitë e shumta që mbaj në bagazhin e këtij rrugëtimi, do e veçoja momentin kur në kontinentin e akulltë të Antarktikut, nga stuhitë e mëdha kishte filluar të më ngrihej hunda sepse kisha harruar ta mbuloja për disa sekonda…

KultPlus: Gjithë ato ecje, gjithë ato ngjitje, gjithë ato rekorde të thyera dhe gjithnjë pas vetes keni mbajtur dy flamurë që i keni ngritur kudo që keni qenë prezent. Si është ndjenja e të bërit krenar një popull të tërë, duke refuzuar në anën tjetër oferta nga shtete të tjera?

Mrika Nikçi: Vetë fakti që kam qenë dhe kurrë nuk do të ndaloj së qenuri krenare për vendin dhe popullin tim, tregon që edhe pse kam pasur ofertë nga vendet tjera, me kënaqësinë dhe mburrjen më të madhe kam valuar dy flamujt tonë, të Republikës së Kosovës dhe flamurin kombëtar të Shqipërisë.

KultPlus: Përpos bisedave të ndryshme që keni pasur me babin e juaj, ju keni planifikuar gjithnjë edhe pjesën më të keqe. Sa është e vështirë që përpara një nisje të ngjitjes së ndonjë maje, të bisedoni për vdekjen?

Mrika Nikçi: Nuk është aspak e lehtë të bisedosh për vdekjen, e sidomos kur ngjitesh me njeriun më të dashur në njërën anë, e pas vetes lë të dashurit tu në anën tjetër, por është mënyra më e mirë për të menaxhuar me veten gjatë ngjitjes edhe nëse do të ndodh një gjë e tillë. Ka momente të shumta që kemi qenë në pozitë shumë të rrezikshme për jetën, dhe gjithmonë kemi qenë te përgatitur se si të veprojmë në situata të tilla, edhe pse malet e larta shpesh kanë plane tjera e të paparashikueshme nga ato që planifikon mendja e njeriut.

KultPlus: Përpos sportit të alpinizmit, ju më herët jeni marrë edhe me sporte të tjera. Cilat ishin këto eksperienca dhe cili është sporti ku “shpirti” i juaj fle më së shumti rehat?

Mrika Nikçi: Kam qenë garuese në sportin e karatesë të cilin e kam praktikuar përafërsisht 9 vite, dhe kam qenë disa herë kampione e Kosovës, si dhe garuese në sportin e skijimit. Por, shpirti më fle më së shumti rehat në ngjitjen e majave të larta, sepse aty kam gjetur 100 për qind të potencialit tim.

KultPlus: Gjatë jetës, njerëzit përballen me marrjen e vendimeve të ndryshme, qoftë ato të hidhura, të dëshpëruara apo edhe të gëzuara. A mund të ndani me lexuesit e KultPlus njërin prej momenteve më të lumtura që ju keni marrë në jetën tuaj dhe a ekziston një i tillë, që ju ka bërë të pendoheni më vonë ose një vendim që pendoheni se nuk e keni marrë?

Mrika Nikçi: Vendimi më i frikshëm të cilin e kam ndërmarr ka qenë ngjitja e shtatë majave më të larta të shtatë kontinenteve në moshën 17 vjeçare. Dhe sot me plot bindje them se është vendimi më i mirë të cilin e kam ndërmarrë ndonjëherë, sepse ky vendim më ka sjellë edhe momente të hidhura, edhe të dëshpëruara por që në fund më ka ofruar gëzimin dhe lumturinë e papërshkrueshme.

KultPlus: Merreni me sporte të ndryshme që një kohë të gjatë, por a ka pasur momente kur keni vendosur që të largohesh dhe të mos mendosh për asgjë tjetër? Ose thjesht ka qenë një moment reflektimi dhe më pas gjithçka është rikthyer në normalitet?

Mrika Nikçi: Gjatë ngjitjes së majave ka pasur momente ku kam menduar të dorëzohem, por gjithmonë e kam shtyrë vetën që të mos ndalem. Njëri nga momentet ku seriozisht e kam konsideruar dorëzimin është kur isha duke u ngjitur për kampin 4 të majës Denali, Alaskë dhe trupi im ndaloi së funksionari, por pas disa minutave vendosa të vazhdoj, dhe aty mund të them se i kam shtyrë të gjitha limitet e mija.

KultPlus: Sfida “7 summits” ka pjesën e tretë më të vështirë në botën e alpinizmit, a keni planifikuar që në të ardhmen t’i realizoni edhe dy pjesë të tjera dhe në një lloj mënyre të kompletoni sfidat që ekzistojnë deri tani?

Mrika Nikçi: Kam dëshirë të përfundoj sfidën e quajtur Grand Slam, që nënkupton ngjitja e shtatë majave më të larta të shtatë kontinenteve dhe ecja e Polit të jugut dhe Polit të veriut.

KultPlus: Fakti që ti je një grua, e bën karrierën tënde edhe më të jashtëzakonshme. Kjo pasi gruaja në Kosovë është në diskriminim e sipër dhe arritjet “vihen në hije”, cili është mesazhi i juaj për të gjithë gratë?

Mrika Nikçi: Mesazhi im për të gjitha gratë është që, asnjëherë të mos ndalen, ti ndjekin ëndrrat e tyre, të punojnë fort për realizimin e tyre, të kenë besim në vetvete dhe mbi të gjitha ta mbështesin njëra tjetrën. Së bashku jemi me të forta.

KultPlus: Ne e njohim Mrikën e majave, Mrikën e rekordeve, Mrikën që bëri krenarë gjithë Shqipërinë e Kosovën, por nuk dimë shumë për jetën e Mrikës jashtë alpinizmit. Ju po studioni juridikun, duke ndjekur edhe një herë tjetër hapat e babit juaj, i cili është një avokat, por a ka diçka konkrete me të cilën po merreni tani, e cilat janë gjithashtu edhe planet e së ardhmes në profesionin tuaj?

Mrika Nikçi: Mrika jashtë rekordeve dhe alpinizmit është si çdo vajzë tjetër 21 vjeçare me plot ëndrra dhe pasion për të ardhmen. Krahas studimeve të cilat i kam prioritet për profesionin e së ardhmes, ushtrimeve në vazhdimësi, daljet në natyrë dhe ecja në malet tona, merrem edhe me kompaninë ‘Mrika Seven Summits’, të cilën së fundmi e kemi hapur me babin dhe ofrojmë shërbime të ecjes dhe ngjitjes për turistët.

Në ndërkohë, bëj fushata dhe mundohem të sensibilizoj çështjet që kanë të bëjnë me dhunën në familje dhe dhunën në baza gjinore, si dhe jap fjalime motivuese.

KultPlus: Kohët e fundit, pas ngjarjeve që keni përjetuar, jeni bërë edhe zë i viktimave të ngacmimeve seksuale. Sa e vështirë ishte kjo gjë?

Mrika Nikçi: Kohët e fundit u bëra cak i ngacmimit seksual – ngjarje kjo e cila më ka goditur mjaft. Por, duke qenë krenare me vetveten dhe çdoherë e vendosur, e ngrita zërin në opinion duke i dalë në mbrojtje vëtës dhe të drejtave të mia, sepse e dija qe me këtë sensibilizim pa marrë parasysh pasojat për vetveten, unë qëndroj dhe bëhem zë për të gjitha gratë tjera.

KultPlus: Mesazhi për fund por edhe për vitin 2023. Çfarë pret Mrika në vitin që po vjen dhe cili është mesazhi për vitin që po lëmë pas?

Mrika Nikçi: Mesazhi për vitin 2023 është që të qëndrojmë të fortë përkundër sfidave që na dalin gjatë rrugëtimit jetësorë, ta duam njëri tjetrin, ta ruajmë njëri tjetrin, të ëndërrojmë shumë e të punojmë edhe më shumë e me vetëbesim për realizimin e atyre ëndrrave.

Mrika e sipërfaqi dhe e dëshmoi fjalinë e parë të shkruar në këtë artikull. Madhështia e saj, është më e madhe se një mal, dhe nuk ka maje ose traumë, çfarëdo qoftë ajo, që mund ta ndalë atë. /KultPlus.com

At Zef Pllumi: E keqja neve na vjen prej vetvedit, prej njani-tjetrit (VIDEO)

Sot bëhen 14 vjet nga vdekja e At Zef Pllumit.

At Zef Pllumi është nga nga figurat me të ndritura shqiptare, i cili njohu çdo të mirë dhe të keqe të kombit tonë, madje kjo shihet qartë në një intervistë të rrallë televizive të cilën e kishte dhenë në një moshë të shtyrë, por me mendje të kfjelltë, shkruan KultPlus.

Në një pjesë të intervistës, gazetarja e pyet se prej nga ju vjen e keqja shqiptarëve, At Zefi përgjigjet me një bindje të plotë dhe me një zhgënjim të thellë në ftytyrën e tij.

 “E keqja neve na vjen prej vetvedit, prej njani tjetrit, prej shqiptarëve. Na s`kemi dashuni njani me tjetrin, kemi inate, e mllef e kurgja tjetër…Kjo asht e keqja e madhe që na vjen…që na ka ardhë historikisht”, shprehet At Zef Pllumi.

Një burrë i urtë dhe një mendimtar, frati françeskan ka qenë publicist e shkrimtar dhe gjithmonë në kërkim të të vërtetës. Ai ndërroi jetë në vitin 2007 në Romë të Italisë.

“Kjo është e keqja e madhe që na vje e që na ka ardhë historikisht” tregon At Zef Pllumi në vazhdimësi të kësaj interviste. / KultPlus.com

Intervista të historisë gojore me artistë pamor tani të qasshme edhe për ju (VIDEO)

Në këto ditë izolimi ku e gjithë bota po përballet me Covid-19, secili po mundohet të sjell diçka të bukur për të mbajtur sa më larg deponimin e zbehtë, shkruan KultPlus.

Projekti i historisë gojore me artistët pamor të Kosovës i cili është nisur në fund të vitit 2016 nga Iniciativa për Histori Gojore në bashkëpunim me Galerinë Kombëtare të Kosovës, për këto ditë izolimi ka krijuar një listë me intervista të historisë gojore me artistë pamor duke ju mundësuar t’i shihni e të jeni më afër artit të tyre.

Xhevdet Xhafa, Tihomir Trifić, Shyqri Nimani, Blerim Luzha,  Alije Vokshi dhe Agim Rudi janë artistët e përfshirë në këtë listë.

Transkriptet e intervistave janë të qasshme në gjuhën shqipe dhe angleze, ndërsa video intervistat janë në gjuhën origjinale.

KultPlus ju sjell më poshtë të gjitha intervistat:

Xhevdet Xhafa: https://oralhistorykosovo.org/sq/xhevdet-xhafa/
Tihomir Trifić: https://oralhistorykosovo.org/sq/tomislav-trific/
Shyqri Nimani: https://oralhistorykosovo.org/sq/shyqri-nimani/
Blerim Luzha: https://oralhistorykosovo.org/sq/blerim-luzha/
Alije Vokshi: https://oralhistorykosovo.org/sq/alije-vokshi/
Agim Rudi: https://oralhistorykosovo.org/sq/agim-rudi/ / KultPlus.com

Intervista e parë e Konicës si ministër i Shqipërisë në Uashington

Më, 11 korrik të 1926 mbërriti në Uashington ministri i legatës shqiptare, Faik Konica. Duke qenë se Shqipëria nuk kishte pasur kurrë legatë në Uashington, arritja e Faikut pritej me kërshëri të natyrshme nga shtypi.

Intervistën e parë si ministër i legatës shqiptare Faiku e dha për një gazetare të agjensisë së lajmeve Associated Press që erdhi për ta intervestuar në hotelin New Willard, njëra nga pyetjet e para ishte për gratë.

Zoti ministër, ju pëlqejnë gratë amerikane?

KONICA: Në Amerikë ka një përqindje më të madhe grash të bukura se në cilido qytet tjetër të botës, me përjashtim të Vjenës.

Po jeta e qarqeve shoqërore në Uashington, si ju duket?

KONICA: Oh, ajo nuk më intereson aspak dhe nuk kam ndërmend të luaj “lojën sociale” në kryeqytet. Madje i kam pasë refuzuar ofertat për të përfaqësuar Shqipërinë si diplomat në Londër e Romë pikërisht për shkak të mospëlqimit që kam për shoqërinë e lartë.

Biseda u hodh pastaj te stili bob i flokëve të grave që, në atë kohë, ishte bërë i modës në Perëndim, aq sa përshkruhej si epidemi prej disave. Krijesë e kërcimtares Helen Castle, flokët e prera në nivelin e nofullës kishin hyrë si një zgjidhje praktike për ato gra amerikane, të cilat gjatë Luftës së Parë Botërore punonin nëpër uzina. Në Amerikë ishte hapur debati nëse flokët e prera shkurt ishin shenjë emancipimi.

Zoti ministër, a tregojnë flokët bob emancipim?

KONICA: Në vendin tim, në Shqipëri, gratë e praktikojnë këtë stil që prej dy mijë vjetësh, madje tani flokët bob kanë dalë mode. Për mua, gjithë kjo zhurmë është e pashpjegushme, sepse stili bob nuk ka lidhje me emancipimin.

Cili është hobi juaj zoti ministër?

KONICA: Teatri. Kam shkruar edhe vetë drama, megjithëse punimet e mija më të mira janë esetë. Më pëlqen shumë Shekspiri dhe gjatë pesë viteve që jetova në Londër kam parë çdo pjesë të Shekspirit që është shfaqur atje. Tani jam duke përkthyer në shqip Nata e Dymbëdhjetë mirëpo loja e fjalëve që përdor Shekspiri ma bën të vështirë punën.

Pra, ju vazhdoni të shkruani edhe tani që jeni bërë ministër?

FAIKU: Patjetër, nuk do të heq dorë nga shkrimet, edhe pse jam në shërbim diplomatik.

Cilët shkrimtarë amerikanë pëlqeni më shumë?

FAIKU: Për mua më të pëlqyerit janë Henry Louis Mencken, Theodor Dreiser, Sherwood Anderson dhe James Branch Cabell, ndërsa si dramaturg më pëlqen irlandezi George Bernard Shaw.

Për çfarë ka nevojë më shumë sot vendi juaj, zoti ministër?

FAIKU: Shqipërisë i duhen biznesmenë amerikanë për të zhvilluar industrinë e saj. Biznesmenëve evropianë nuk u zihet besë, pasi kurrë s’merret vesh nëse ata nuk nisen nga motive politike. Amerikanët janë më të pëlqyer sepse shqiptarët e dinë që ata bëjnë biznes vetëm për hir të biznesit.

(Marrë nga libri i Ilir Ikonomit, “Faik Konica, jeta në Uashington“). /KultPlus.com

Kurioziteti, intuita, pasioni dhe përkushtimi të gërshetuar bukur në një rrugëtim profesional dhe personal si rrallëherë

Bujar Meholli

Rudina Jasini është ndër juristet shqiptare më të njohura dhe më të suksesshme në botë. Ajo ka doktoruar në shkencat e fushës së jurisprudencës, dhe ka arritur të jap një kontribut të madh edhe në drejtësinë ndërkombëtare.

Pas mbarimit të studimeve për drejtësi në Tiranë, ajo zhvendoset fillimisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku vazhdon studimet për drejtësi ndërkombëtare e më pas në Holandë ku punoi në Tribunalin për krimet në ish-Jugosllavi në Hagë, gjegjësisht si stazhiere dhe më pas si avokate.

Në vijim, Rudina vazhdoi studimet master për drejtësi penale dhe kriminologji si dhe doktoraturën në fushën e drejtësisë ndërkombëtare penale pranë Universitetit të Oksfordit në Britaninë e Madhe. Gjithashtu ajo ka zhvilluar studime kërkimore-shkencore në Universitetin e Harvardit në SHBA.

Sot, Rudina mban leksione nëpër metropole të botës, po ashtu është e pranishme në mediat më prestigjioze botërore.

Në këtë intervistë për KultPlus, Rudina rrëfen gjëra interesante nga udhëtimi i saj profesional dhe personal, nga pasionet, udhëtimi, fotografia e deri tek adhurimi i muzikës klasike.

Gjithashtu, ajo rrëfen eksperiencat e saj në Universitetin e Oksfordit, Tribunalin e Hagës, si dhe intervistimin e viktimave të luftës së Kamboxhias.

KultPlus: A e keni paracaktuar në mendje se një ditë do të jesh këtu ku je sot?

Unë mund të kem ëndërruar dhe fantazuar për shumë gjëra por nuk do të mundesha kurrsesi të paracaktoja saktë se një ditë do të ndodhesha pikërisht këtu. Ajo që mund të them është se i gjithë udhëtimi im personal dhe profesional është udhëhequr nga një sens i fortë kurioziteti, intuita si dhe aftësia për të kuptuar që kur një mundësi më ofrohej ajo ishte thirrja ime, e gjithë kjo e gërshetuar me punën dhe përkushtimin e fortë për të arritur atë që mund të kisha synuar.

KultPlus: Mendoni se gërshetimi i dëshirës dhe ambicies me mundësinë që i ofrohet njeriut janë ogur i mirë drejt suksesit?

Do të thoja që është më tepër se sa një ogur i mirë drejt suksesit. Ato janë bazat mbi të cilat ngrihet çdo arritje dhe sukses. Por mbi të gjitha është puna dhe përkushtimi i jashtëzakonshëm ndaj çdo iniciative dhe sipërmarrjeje, vullneti dhe pasioni për të realizuar në mënyrën më të arrirë të mundshme atë që është synuar. Pa këto edhe dëshirat më të  bukura do të mbeteshin ëndrra në sirtar.

KultPlus: Si dhe në çfarë rrethanash ka filluar udhëtimi juaj adakemik?

Unë jam larguar nga Shqipëria me bursën e Fulbright për të kryer studimet për drejtësi në Fakultetin e Drejtësisë të Universitetit të Georgetown në Washington DC. Fulbright pa diskutim krijoi një platformë për mundësi të reja, për një mënyrë tjetër të menduarit dhe analizuarit, si dhe për ndërtimin e një rrjeti të pasur profesional dhe personal. Me përfundimin e studimeve në Georgetown, unë i jam bashkuar Gjykatës Ndërkombëtare Penale për ish-Jugosllavinë në Hagë (Tribunali i Hagës), fillimisht si intern dhe më pas si juriste në grupin mbrojtës në çështjen Haradinaj.

Në përfundim të procesit të parë penal të kësaj çështjeje në Hagë, unë jam zhvendosur në Mbretërinë e Bashkuar ku kam vazhduar studimet fillimisht për një master për Drejtësi Penale dhe Kriminologji, dhe më pas doktoratën në fushën e drejtësisë ndërkombëtare penale pranë Universitetit të Oksfordit.

KultPlus: Realisht, cili është çelësi që jua hapi derën e karrierës suaj?

Unë realisht nuk besoj në çelësa suksesi. Mendoj se gjithsecili prej nesh ka një thirrje të brendshme dhe mënyra më e mirë për të arritur sukses është të zbulosh atë për të cilën ti ke vërtet pasion, të punosh fort për të arritur potencialin tënd dhe më pas të kërkosh mënyrat për t’i ofruar të tjerëve atë që ti arrin si një kontribut në shoqëri. Në këndvështrimin tim, është e rëndësishme që të ngrihemi mbi konceptin e të qenit vetëm një histori suksesi, dhe të synojmë më shumë të jemi të vlefshëm dhe të sjellim një impakt pozitiv në disiplinën ku ushtrojmë profesionin, në komunitetin intelektual ku bëjmë pjesë si dhe më gjerë në  shoqëri. Kjo për mua është një busull e orientimit tim si individ, të mënyrës se si e drejtoj jetën dhe se çfarë kërkoj të arrij me të. 

KultPlus: Ju keni studiuar për drejtësi, por a keni pasur në mendje ndonjë drejtim tjetër studimi në fillimet tuaja?

Unë  kam vendosur të  studioj në fushën e drejtësisë shumë herët dhe kjo zgjedhje ka ardhur natyrshëm tek unë. Mendoj se ajo që më ka tërhequr më shumë është të kuptuarit e marrëdhënies midis të drejtës dhe shoqërisë. Është një disiplinë e cila kërkon një studim dhe përkushtim të vazhdueshëm. Në rastin tim kjo tashmë ka marrë një dimension tjetër pasi unë kam vite që zhvilloj punë hulumtuese akademike dhe shkencore në fushën e drejtësisë.

KultPlus: Si e shihni mënyrën e studimit në Shqipëri karshi vendeve tjera?

Mënyra e të studiuarit në Shqipëri të paktën në kohën kur unë kam studiuar atje ka qenë  shumë më tepër mekanike se sa analitike, ku ty si nxënës dhe student të stimuloheshe më shumë të mbajturit mend të tekstit se sa të menduarit kritik. Studimet fillimisht në Georgetown në SHBA dhe më pas studimet disavjeçare në Oksford, por edhe në Harvard ku unë kam studiuar për një vit kanë pasur një impakt të madh në formimin tim akademik dhe mbi të gjitha të përqasjes analitike dhe kritike ndaj çdo pyetjeje dhe problemi. Në mënyrë të veçantë këto eksperienca akademike më kanë mësuar mbi metodologjinë e të menduarit kritik, të procesit të detajuar për të arritur në përfundime të caktuara. 

KultPlus: Çfarë roli luajti Haga dhe bashkëpunimi me gjyqtarë të nivelit të lartë në karrierën tuaj?

Eksperienca e punës në Tribunalin e Hagës ka qenë një shkollë më vete dhe një përvojë pune e jashtëzakonshme. Aty kam pasur privilegjin të  punoj me avokatë dhe gjyqtarë të  një niveli shumë të lartë si dhe kam mësuar mbi aspekte të rëndësishme të procesit penal në gjykatat ndërkombëtare. Eksperienca e punës në Tribunalin e Hagës kërkonte një angazhim maksimal profesional dhe personal si dhe një përkushtim me orë të zgjatura. Përgjegjësia është e madhe për çdo avokat dhe jurist që  punon në  këto institucione, por mund të them se fakti që vija nga Shqipëria, më dha avantazhin e të njohurit të kontekstit historik, social dhe ligjor, e cila mendoj se ka qenë një plus në çështjen ligjore në të cilën kam punuar.

KultPlus: Keni studiuar në Master në fushën e drejtësisë penale dhe kriminologji në Universitetin e famshëm të Oksfordit, cila është eksperienca juaj me Oksfordin?

Unë fillimisht kam ardhur në Universitetin e Oksfordit për të vazhduar studimet për master në fushën e kriminologjisë dhe drejtësisë penale pranë Fakultetit të Drejtësisë. Më pas kam vazhduar studimet për doktoraturë në drejtësinë ndërkombëtare penale të përqendruar kryesisht në rolin dhe pasojat e pjesëmarrjes së viktimave të luftës si palë civile në proceset ndërkombëtare penale. Oksfordi të ofron një hapësirë intelektuale të pakrahasueshme dhe si i tillë është vërtetë një djep i dijes dhe shkencës.   

KultPlus: E konsideroni privilegj mundësinë për të studiuar në Oksford?

Të pranohesh në gjirin e këtij institucioni është një privilegj por edhe një përgjegjësi shumë e madhe, pasi kjo mbi të gjitha do të thotë të kuptosh dhe të dish t’i japësh shprehje dhe të përcjellësh siç duhet vlerat që ky institucion ka mbartur tek ty.

Për mua bisedat dhe diskutimet e zhvilluara në ambientet e kolegjeve të Oksfordit me studentë, profesorë  dhe studiues të disiplinave nga më të ndryshme përbën mbase vlerën më të madhe që më ka ofruar ky institucion akademik. P. sh mund të përmend që në ditën e dytë të studimeve të  mia në Oksford, në drekën e zhvilluar pranë kolegjit ku unë studioja, më qëlloi të kisha ulur përballë një student gjerman i cili sapo ishte kthyer nga Kina dhe diskutonte mbi pasojat në ekosistem të ndryshimeve klimaterike të shkretëtirës Gobi. Në krahun tim të djathtë ishte një student finlandez që fliste rrjedhshëm gjuhën japoneze dhe diskutonte mbi politikat sociale të Japonisë, ndërsa studenti anglez në të majtë i cili vazhdonte studimet për doktoratë në astrofizikë dhe ishte edhe një virtuoz në piano më fliste për lidhjen midis fizikës, matematikës dhe muzikës. Është pikërisht kjo botë e pasur intelektuale që ofrohet në ambientet e kolegjeve multidisiplionre të Oksfordit të cilat përbëjnë privilegjin më të madh për mua.

KultPlus: Për këtë që jeni sot, i detyroheni Universitetit të Oksfordit?

Unë i detyrohem individëve dhe institucioneve të shumta për të arritur këtu ku jam. Pa diskutim Oksford ka luajtur një rol formues intelektual të pazëvendësueshëm tek unë. Por mbi të gjitha unë do të veçoja rolin fillestar që prindërit e mi kanë luajtur në formimin tim. Ata kanë një meritë të jashtëzakonshme për njeriun dhe profesionisten që unë jam sot. Nuk më bënë asnjëherë të mendoja se dritarja nga e cila shihja botën përtej Shqipërisë ishte e ngushtë apo që bota ishte aq e madhe dhe e pakapshme. Përkundrazi, më ushqyen imagjinatën, kuriozitetin dhe kurajën për të arritur aty ku potenciali im mund të më çonte. Mendoj se prindërit shqiptarë në përgjithësi janë për t‘u admiruar për mbështetjen dhe sakrificat që bëjnë për edukimin e fëmijëve e tyre, dhe kjo është vërtet diçka e rrallë.   

KultPlus: Keni pasur rastin të udhëtoni edhe në pjesë tjera të globit, ku dhe keni takuar individë të ndryshëm. Çfarë ruani në vete nga këto udhëtime?

Udhëtimi është një pjesë e pandarë e identitetit tim dhe mendoj se është një nga format më  të mira të edukimit që një individ mund të  marrë në këtë jetë. Udhëtimi më bën të ndihem më pranë vetes, më të lirë dhe më zgjon imagjinatën si asgjë tjetër. Gjithashtu, mendoj se të udhëtuarit e bën njeriun më të thjeshtë dhe më të ndjeshëm, të zhveshur nga paragjykimet. Udhëtimet e mia janë të shoqëruara me histori të panumërta, madje edhe tani që po hedh këto mendime po buzëqesh teksa kujtoj aventura dhe eksperienca shumë të veçanta. Shpresoj që një ditë t’i hedh të gjitha këto kujtime në një libër.

KultPlus: Keni intervistuar mbi 112 viktima të luftës së Kamboxhias, ku 1/4 e popullsisë është shfarosur. Mund të na flisni për përvojat tuaja në këtë rast gjatë procesit post-konfliktual?

Gjatë punës time kërkimore shkencore në Kamboxhia unë kam zhvilluar intervista me gjyqtarë, prokurorë, avokatë  mbrojtës, avokatë që kanë përfaqësuar viktimat si palë civile në  proceset penale pranë gjykatës speciale për Kamboxhian në Phnom Penh, si dhe mbi 112 viktima të Khmerit të Kuq (një regjim genocidial të udhëhequr nga Pol Pot në vitet 1975-1979 ku rreth 2 milionë njerëz u vranë dhe u zhdukën). Kjo ka qenë një eksperiencë shumë e pasur hulumtuese, po aq edhe e vështirë nga pikëpamja psikologjike dhe emocionale. Ndryshe nga eksperienca e të punuarit në Tribunalin e Hagës ku si jurist ti veproje brenda strukturave të gjykatës dhe ishe në njëfarë mënyre “i mbrojtur”, si studiues i pavarur je gjithmonë më i ekspozuar nga pikëpamja emocionale dhe të duhet të përballesh me sfidat e të intervistuarit të viktimave në shtëpitë e tyre si dhe pranë komunitetit ku ata bëjnë pjesë. Kjo është një  përvojë që më mësoi shumë edhe nga pikëpamja kulturore dhe etnografike. Për më  tepër unë zhvillova punë kërkimore në një shoqëri kryesisht budiste në një kulturë të largët nga kultura ime e origjinës. Një detaj i vogël për kuriozitetin e lexuesve tuaj, unë përpara çdo interviste me viktimat të cilat u zhvilluan përgjithësisht në pagoda (tempuj budhist) i ofroja bukë Budhës  përpara se të filloja intervistat, duke respektuar zakonet dhe ritualet e vendit.  Unë  i detyrohem shumë të gjithë atyre viktimave të cilat i dhanë një dimension tjetër punimit tim shkencor dhe vetëm mund të shpresoj që me punën time t’i jap zë zërit të tyre, dhimbjes dhe thirrjes së tyre për drejtësi.

KultPlus: Siç dihet, në Hagë është një gjykatë speciale. Si e përkufizoni atë?

Besoj së  këtu i referoheni Gjykatës Speciale për krimet e luftës në Kosovë ose siç njihen ndryshe “Dhomat e Specializuara” dhe “Zyra e Prokurorit të Specializuar”. Unë jam kritike për mënyrën se si u konceptualizua dhe u ngrit kjo gjykatë, për strukturën, përbërjen, juridiksionin dhe mbi të gjitha pasojat që kjo gjykatë mund të ketë jo vetëm për Kosovën por dhe rendin e drejtësisë ndërkombëtare penale. Mendoj se kjo gjykatë e zvogëlon autoritetin e pushtetit gjyqësor si dhe cenon edhe sovranitetin e Kosovës.

KultPlus: Gjatë këtij rrugëtimi keni pasur gërshetim të momenteve të bukura dhe sfidave?

Të gjitha udhëtimet në të cilat kam kaluar janë karakterizuar nga një gërshetim i momenteve të bukura dhe sfidave. Nuk do ta preferoja ndryshe, pasi sfidat të  mësojnë  shumë  më  tepër për disiplinën, aftësinë dhe forcën shpirtërore për t’u përballur me vështirësitë dhe për të vlerësuar procesin dhe rrugëtimin për të arritur tek rezultati i duhur. Është si eksperienca e maratonës të cilën unë në fakt e kam realizuar një herë në Berlin në vitin 2010, dhe i kam shumë të freskëta ndjesitë fizike dhe emocionale që përjetova atë ditë,  edhe pse përfundova në spital mbasi kalova vijën e finishit. Nuk dua të them që çdo eksperiencë duhet të përjetohet si një maratonë,  por unë personalisht e ndjej veten më mirë në këto dimensione dhe në këtë balancë midis përpjekjes dhe arritjes.

KultPlus: Rrugëtimet intelektuale janë çdoherë të vështira dhe marrin goxha kohë. Si ka ndikuar tek ju ky rrugëtim? Ju ka privuar nga koha e lirë?

Mendoj se sekreti qëndron tek optimizmi i kohës që kemi në dispozicion, dhe gjetja e një balance midis punës, pasioneve dhe ajo çfarë na përmbush në aspektin intelektual, fizik dhe shpirtëror.

KultPlus: Po kohën e lirë si e kalon Ina, dëgjon muzikë? Shkruan? Apo tërhiqet nga ndonjë gjë tjetër?

Adhuroj muzikën klasike dhe ata që më njohin, mund të më quajnë një ndjekëse “të sëmurë” të operës. Ndjej një kënaqësi të veçantë kur shoh në skenë mikeshën time shumë të mirë, Ermonela Jaho, jo vetëm një nga sopranot më të mira sot në botë, por edhe një njeri me shpirt shumë të bukur. Më pëlqen tenisi dhe luaj sa herë të kem mundësi. Adhuroj të bërit zhytje për qetësinë mendore që më dhuron dhe bukurinë e pakrahasueshme nënujore, dhe të bërit ski për adrenalinën dhe sensin e lirisë që më ofron. /KultPlus.com

Hysa: Një përkthyes të mirë e bën kultura e gjerë dhe kureshtja për të mësuar sa më shumë

Bujar Meholli

Me të marrë një libër të përkthyer nga Mimoza Hysa nuk mund ta lëshosh nga duart gjer në faqet e fundit. Gjuha e pastër shqipe që përdorë dhe leksiku i pasur, e bëjnë atë padyshim njërën nga përkthyeset më të mira shqiptare, e cila është fituese e disa çmimeve të rëndësishme në fushën e përkthimeve letrare.

Ajo përveçse përkthyese, është studiuese dhe shkrimtare e afirmuar. Mimoza ka lindur në Tiranë ku dhe ka mbaruar studimet për gjuhë dhe letërsi italiane me tezën mbi poezinë e Montales.

Po bëhen 28 vjet gjatë së cilave ajo ka sjellë në shqip shumë vepra të njohura nga autorë të shquar evropianë e botërorë.

Në këtë intervistë për KultPlus, Mimoza shpalos shumë gjëra me interes për lexuesit, që nga përpjekjet e para për të përkthyer, sukseset, kontakti me Tabucch-in,  modelet që ka ndjekur, autorët e preferuar, e deri tek planet e ardhme të saj…

KultPlus: Si filloi karriera juaj në fushën e përkthimeve letrare?

Përkthimi ka nisur paralelisht me mësimin e gjuhës së huaj, pra jo në rendin e duhur, pas përvetësimit të mirë të gjuhës së huaj. Jetonim në një kohë kur kishte pak përkthime nga gjuhët e huaja dhe jo shkrimtarët që do të dëshironim të lexonim, kështu që kishim ngut për të kapur kohën dhe përkthimi ishte mënyra për t’u bërë të ditur miqve dhe shokëve autorë dhe libra që vështirë të kapërcenin filtrin e censurës. Natyrisht nuk ishin përkthime për botim dhe kjo e lehtësonte nevojën për përsosmëri, ishte etja për të lexuar çfarë na ishte ndaluar.

KultPlus: E mbani mend se cili ka qenë teksti i parë që e keni përkthyer?

Mbaj mend tekstin që kam marrë më seriozisht për të përkthyer, dhe që nis me vargun: “Silvia, a të kujtohet…”. Ka qenë poezia “Silvias” e Leopardit, një poet filozof i trishtimit që më shkonte për shtat (“për mendje” do të thosha më mirë) në kohën e adoleshencës sime. Poezinë e përktheva në vitin e dytë të shkollës së mesme të Gjuhëve të Huaja dhe shkova t’ia tregoja historianit dhe përkthyesit Injac Zamputti, biri i së cilit ishte mësuesi im i gjuhës italiane. Profesori i nderuar më përgëzoi për dëshirën dhe vullnetin dhe diskutoi me mua për rreth një orë për variantet e përkthimit. Ishte leksioni i parë i mirëfilltë për përkthimin që më bëri të kuptoj sa rrugë të gjatë kisha për të bërë.

KultPlus: Është më i vështirë përkthimi i një vëllimi poetik apo i një romani?

Çdo përkthim për të qenë një përkthim i mirë është i vështirë, por përkthimi i poezisë shkon në skajin e pamundësisë. Debati sesa humbet poezia në përkthim ka qenë dhe mbetet i hapur. Është i njohur një eksperiment i Eugenio Montale-s, i cili edhe pse kishte qenë vetë përkthyes i soneteve të Shekspirit, të poezisë së Blake-t, Yeats-it, Eliot-it e me radhë, dyshonte në mundësinë e përkthimit të arrirë të poezisë së tij. Për këtë arsye, pak vite para se të vdiste, më 1978, i kërkoi studiueses Maria Korti të realizonte një eksperiment interesant: përkthimin zinxhir të poezisë “Stanca të reja” nga vëllimi “Rastet” në dhjetë gjuhë, sipas parimit të lojës “Telefoni i prishur”. Vetëm përkthyesi i parë i gjuhës arabe ishte në dijeni të autorit, ndërsa përkthyesit e tjerë punuan në mungesë të çdo reference dhe konteksti ndihmues. Rezultatet e eksperimentit u botuan vetëm më 1999, në mungesë të autorit. Ajo që vërtet kishte humbur në përkthimin “symbyllazi” ishte pikërisht thelbi i poezisë së tij. Duke ia njohur poezisë së tij grackat tinëzare, sfumaturat stilistike të holla, përkimet e largëta përhumbëse, Montale i kishte parashikuar keqkuptimet që mund të sillte përkthimi “lakuriq”, pa njohjen paraprake të poezisë dhe autorit, dhe pa një proces përgatitor në kulturën pritëse. Po edhe kur të gjitha këto kushte paraprake plotësohen përsëri është e vështirë të përkthehet muzikaliteti i poezisë dhe figuracioni letrar. Shkalla e vështirësisë ndryshon edhe nga stili i poetit. Meqë përmenda dy nga poetët e mi të parapëlqyer: Leopardi e Montale nga letërsia italiane, do të thosha se humbet më shumë poezia e Montales në përkthim sesa ajo e Leopardit. Po humbje ka, gjithsesi.

KultPlus: Çfarë e bën një përkthyes që të cilësohet i mirë?

Përkthyesit nuk janë në garë për titullin e më të mirit, se nuk mund të ketë një ndarje të tillë. Po natyrisht mund të dallohet një përkthim i mirë nga një përkthim jo i mirë. Një përkthyes të mirë e bën kultura e përgjithshme që ka, kureshtja për të mësuar sa më shumë, leximet e shumëllojshme, vullneti dhe ngulmimi për të bërë më të mirën, e padyshim talenti.

KultPlus: Mendoni se gjuhës shqipe ende i mungon përkthimi i shumë prej veprave të mëdha botërore?

Do të thosha se është bërë një punë e madhe në këto tridhjetë vite në Shqipëri për të fituar kohën e humbur në përkthimin e kryeveprave të shekullit të kaluar e sidomos në përkthimin e letërsisë bashkëkohore. Tashmë një pjesë e mirë e kryeveprave botërore janë përkthyer. Megjithatë është e pamundur të jemi në një hap me gjuhët “e mëdha”,  në kuptimin e numrit të banorëve që e flasin atë gjuhë. Ka ende shumë vepra të autorëve nobelistë, apo të emrave të njohur të letërsisë botërore të pa përkthyera. Po kështu kemi mangësi në përkthime nga gjuhë që njihen pak si gjuhët e vendeve aziatike, të Evropës veriore apo të Afrikës. Është e natyrshme për një vend të vogël, me një gjuhë të rrallë, e për më tepër që ka kaluar një periudhë të gjatë veçimi me përkthime me pikatore.

KultPlus: Keni pasur ndonjë përkthyes që e keni ndjekur si model?

Kam adhuruar profesorin tim të lëndës së përkthimit, Shpëtim Çuçkën, për gjuhën e pasur, sintaksën e përkryer dhe zgjidhjet “pa firo” në përkthimet e tij. Me kalimin e kohës kupton se modelet as nuk kopjohen e as nuk tejkalohen: thjesht ti ke një rrugë tënden për të ndjekur që nuk ngjason me rrugën e askujt tjetër.  

KultPlus: Mund ta përmendni ndonjë vepër nga ato që i keni sjellë në shqip, që e konsideroni si më të veçantë?

Kam pasur fatin t’i përzgjedh vetë veprat që kam përkthyer gjë që do të thotë se më kanë pëlqyer dhe i kam vlerësuar të rëndësishme për lexuesin shqiptar. Po do të veçoja tregimet e magjishme të Buzzati-t për fantazinë dhe gjetjet befasuese, romanet e Tabucchi-t për stilin dhe mesazhet e thella, rrëfimet e mahnitshme e të pazakonta të Baricco-s apo poezitë e ngërthyera me ide dhe vizione të Montales. Kam adhuruar mënyrën sesi Mazzantini krijon strukturën e rrëfimit dhe sesi ruan befasinë për lexuesin, apo sesi Mazzucco ndërton figurat e personazheve femra, krejt të pazakonta e të pangjashme me personazhet femra të krijuara nga shkrimtarët meshkuj. Jam argëtuar pa masë duke përkthyer romanet e Domenico Strarnone-s dhe më ka mbetur në mendje mënyra sesi përdorë regjistrin bisedimor në rrëfim për të shprehur ide të mëdha me gjuhë të thjeshtë e të shkathët. Kam udhëtuar duke zbuluar vende e njerëz, duke kuptuar më mirë veten dhe tjetrin përmes përkthimit të Claudio Magris-it. Çdo përkthim ka qenë një shkollë e kënaqësi më vete.

KultPlus: Keni në plan ndonjë krijim tuajin?

Sapo kam botuar romanin “Bijat e gjeneralit”, një histori e unit të dyzuar, mes së mirës dhe së keqes, mes liberales dhe konservatores, mes rrugës së shtruar nga të tjerët dhe asaj të shtyrë prej zemrës, mes zilisë dhe urrejtjes, mes kërkimit të ethshëm për dashuri dhe atij për lavdi. Është historia e gjithsecilit pavarësisht kohës dhe vendit, e luftës për të pranuar veten me të gjitha veset dhe virtytet. Janë dy faqe të së njëjtës medalje, dy identitete të ndryshme që shkrihen në një njeri. Ndërkohë kam në dorë dhe një vëllim me tregime. Tregimi është gjinia ime e parapëlqyer se i përngjan rrufesë në qiell të pastër: një krismë tensioni që në pak faqe mund të pikturojë një botë të tërë, të japë ide të mëdha apo dhe thjesht një kënaqësi estetike të rrallë që të godet e të mbetet në mendje. Punoj paralelisht me përkthime dhe shkrime.

KultPlus: Cilët janë autorët (shqiptarë dhe të huaj) tuaj të preferuar?

Janë shumë klasikë që më kanë formuar, janë shumë emra që kanë lënë gjurmë në periudha të ndryshme të rritjes sime. Parapëlqimet ndryshojnë me moshën, kohën dhe formimin, por disa prej tyre i lexoj gjithnjë e i mbaj me vete si romanet e shkrimtarëve kaq të ndryshëm me njëri-tjetrin si: Kafka, Coetzee, Jelinek, Houellebecq, Cortazar, Magris, apo poezitë e Pavese-s, Amichai-t, Ricos. Kohët e fundit po lexoj me shumë kureshtje tregimet e një autoreje të re argjentinase: Samanta Schweblin, si dhe veprat e nobelistes së fundit polake Olga Tokarczuk. Ka kaq shumë letërsi të mirë sa të duhet vetëm kohë në dispozicion për ta shijuar.

KultPlus: Si shikohet nga prizmi juaj letërsia e sotme shqipe?

Vështirë të jepet një përgjigje e shkurtër për një temë kaq të gjerë që kërkon trajtesë të thellë, por, me pak fjalë, mund të them se ka prurje për t’u vlerësuar në letërsinë e sotme shqipe, ka autorë që meritojnë vëmendje. Gjuha është pengesë për përhapjen e letërsisë shqipe jashtë vendit, jo thjesht për t’u njohur nga lexuesi i huaj, por për të pasur më shumë lexues, meqenëse jemi vend i vogël dhe, për rrjedhojë, numri i lexuesve është i pakët. Në mendimin tim, arritja kryesore e letërsisë së sotme shqipe është fakti që, si rrallë herë gjatë historisë së saj, letërsia shqipe ndodhet në të njëjtën fazë zhvillimi me letërsinë botërore dhe komunikon denjësisht me të. Është me rëndësi të theksohet se letërsia shqipe tashmë nuk lëvrohet vetëm brenda kufijve, por ka emra të rëndësishëm edhe në vende të ndryshme të botës, gjë që i kanë falur më shumë frymëmarrje dhe diapazon.

KultPlus: Po një përkthyes i ri ç’duhet të ketë parasysh kur t’i hyjë kësaj pune?

Së pari të jetë i durueshëm dhe më vullnet se një përkthyes i mirë bëhet pas një pune të gjatë dhe ngulmuese. Shumë lexime çfarëdo, por edhe udhëtime fizike apo virtuale për të njohur botën. Përpos njohjes së thellë të gjuhës së huaj, duhet të ketë aftësinë e lëvrimit të përsosur të gjuhës shqipe. Pasion për punën dhe dashuri për librat në përgjithësi dhe letërsinë në veçanti. Përkthyes të mirë të bën kultura e gjerë e sidomos kureshtja dhe dëshirë për të mësuar gjithë jetën.

KultPlus: Si lindi ideja që t’i sillni për publikun shqiptar veprat e Antonio Tabucchi-t?

Si përkthyese nga gjuha italiane kam qenë gjithnjë e vëmendshme për të zbuluar dhe sjellë në shqip autorë italianë të pa përkthyer më parë. Tabucchi-n për çudi e zbulova në një mënyrë të tërthortë: po lexoja një vepër të Pessoa-s të përkthyer nga Tabucchi në gjuhën italiane. Më pas lexova për përkujdesjen e  një shkrimtari si Tabucchi për të bërë të njohur veprën e Pessoa-s në Itali. Kështu u njoha dhe me Tabucchi-n si autor. “Dëshmon Pereira” është vepra e parë që i kam lexuar dhe vendosa të bindja botuesit për t’i blerë të drejtat dhe për ta sjellë në shqip. Gjatë procesit të përkthimit u vura në kontakt me autorin: e kam bërë me të gjithë autorët e gjallë që kam përkthyer. Intervista që i mora Tabucchi-t ka qenë e vetmja e këtij autori në gjuhën shqipe, ku ai vlerësonte punën e përkthyesit. Për Tabucchi-n “Të përkthesh do të thotë të kuptosh thellësisht një autor dhe të jesh bashkëpunëtor me të. Por mbi të gjitha, përkthimi, u shpreh ai, është një transportues i mrekullueshëm: pa përkthimin shkrimtari do të mbetej i burgosur në vendin e tij, qoftë ky i madh apo i vogël. Edhe një vend i madh kur të mban të burgosur është vend i vogël, sepse burgjet janë të vogla edhe kur janë të mëdha.”    

KultPlus: E shihni si arritje të madhe tuajën përkthimin e romanit “Dëshmon Pereira”?

Është padyshim një nga romanet më të mira që kam përkthyer dhe për më tepër një nga romanet më të dobishëm për lexuesin shqiptar. Romani ngre një pyetje të rëndësishme: cili është roli i intelektualëve në një shoqëri totalitare? A duhet intelektualët të angazhohen në politikëbërje, në problemet madhore të një vendi? Apo duhet të japin kontributin duke bërë atë që dinë të bëjnë më mirë në fushën e tyre? Pyetja është mëdyshje e madhe që shoqëron çdo mendimtar të suksesshëm në vendin e tij, sidomos në periudha të errëta kur cenohet liria e individit. Më ndjek shpesh pyetja që Pereira, gazetar dhe njeri i letrave në roman, i bën vetes kur njihet me Monteiro Rosin dhe të dashurën e tij, dy të rinj të angazhuar në luftë kundër regjimit totalitar të Salazar-it në Portugali: Po sikur këta të rinj të kenë të drejtë dhe unë ta kem gabim? Do të thotë që kam çuar dëm një jetë.

KultPlus: Sa ju merr kohë procesi i përkthimit dhe a e shihni atë, përkthimin, si rikrijim?

Koha varet nga vështirësia e librit që do të përkthej. Për përkthimin e vëllimit poetik “Rastet” të Montale-s me 182 faqe m’u deshën plot tri vjet, ndërkohë që kisha mbi dhjetë vjet që mundohesha ta njihja dhe kuptoja poezinë e tij. Kur mësova se përkthyesit në anglisht të po së njëjtës vepër i ishin dashur tetë vjet u ndjeva e lehtësuar, ndërkohë që për përkthimin e romanit “Lidhëse” të Domenico Starnone-s me po të njëjtin numër faqesh më janë dashur më pak se dy muaj.  

Ndërsa për mënyrën sesi e shikoj përkthimin do të përmendja shprehjen që përdori Claudio Magris kur erdhi në Tiranë për të promovuar përkthimin e veprës “Udhëtim pa mbarim”: “Viaggio infinito” është shkruar prej meje, ndërsa “Udhëtim pa mbarim” është shkruar nga unë dhe Mimoza Hysa. Përkthyesi është jo thjesht lexuesi, kritiku më i mirë i një vepre që përkthen, por edhe shkruesi i asaj vepre në gjuhën e tij. Sado i mirë dhe i talentuar të jetë autori i veprës, është meritë e përkthyesit nëse ajo vepër lexohet po me të njëjtën endje në gjuhën tjetër.

KultPlus: Cilat janë planet tuaja, a do të ketë lexuesi shqiptar së shpejti në duar ndonjë vepër të përkthyer nga ju?

Për planet dihet shprehja që nëse Zoti do të na dëgjonte, do të qeshte me ne. Po ndërkohë mund të them se unë kam gjithnjë disa punë paralelisht: po përkthej një roman të Melania Mazzucco-s dhe kam një tjetër roman të Claudio Magris-it në radhën e punës. Pastaj sapo më jepet paksa rasti të arratisem larg njerëzve e të vjedh pak kohë për vete, shkruaj…uroj shumë që ky vit të jetë i begatë në “kohë për vete”: të më japë mundësinë të përfundoj një vëllim me tregime të nisur prej kohësh.  /KultPlus.com

Ziberi: Çelësi i jetëgjatësisë së grupit “Elita 5” është përkushtimi i madh në punë

Bujar Meholli

Kur flitet për rok grupin “Elita 5”, vetvetiu të sillen në kokë tingujt e bukur, tekstet kuptimplota dhe zëri unik i vokalistit Arif Ziberi.

Janë bërë 30 vjet prej se ata kanë dalë në skenë, fillimisht duke performuar nëpër kafene e mbrëmje rinore për t’u bërë më pas një grup i fuqishëm roku, një grup i konsoliduar që publikut shqiptar arriti t’i sjellë shumë albume muzikore me qindra hite që edhe sot e gjithë ditën dëgjohen, këndohen e performohen me ëndje vazhdimisht…

Këngët e tyre të para si “Mbrëmje rinore”, “Mirë e di”, “Si Merlin Monro”, e deri te hitet “Unë e di se ku të dhemb”, “Faleminderit”, “Dua të vdes”, “Al Kapone”, “Zemra e thyer”, “Dashuria është diçka tjetër”, “Ti e vrave dashurinë”, “Çmendem” e shumë të tjera kanë mbetur thesar i skenës muzikore shqiptare, duke i vënë ata në piedestal si grup.

Arif Ziberi dhe Nexhat Mujovi gjatë viteve ’90

Zakonisht, një rok grup nuk e ka të lehtë t’i rezistojë kohës apo edhe rrethanave tjera, shpesh grupet e famshme kanë ndryshuar formacionin apo në të shumtën e rasteve vokalistin.

Por te “Elita 5” kjo nuk ka ngjarë për gjithë këto vite. Ata vazhdojnë të jenë të njëjtit që kur kanë filluar performancat në vitet ’90.

Nexhat Mujovi (sintisajzer-producent), Agron Idrizi (bas kitarë), Besim Ibraimi (daulle), Mevaip Mustafi (solo kitarë), e vokalisti Arif Ziberi janë muzicientët e njëjtë të cilët e krijuan grupin “Elita 5” dhe të cilin arritën ta mbajnë përgjatë këtyre viteve, me edhe një anëtar të shtuar, Valon Gashin (kitarë).

I formuar në Tetovë në vitin 1987, grupi preku zemrat e gjithë shqiptarëve anembanë botës me tekstet e bukura të gërshetuara në baladat aq prekëse që di t’i interpretoj Arif Ziberi. “Elita 5” dha qindra koncerte, qindra organizime të ndryshme kudo ku ka shqiptarë.

Formacioni i parë i grupit “Elita 5”

Në këtë intervistë ekskluzive për KultPlus, vokalisti Arif Ziberi shpalos gjëra interesante. Ai tregon se çfarë do të thotë për të grupi “Elita 5”, cilat grupe të famshme kanë qenë inspirim për ta, e si i sheh ai artistët e rinj dhe artin e sotëm në përgjithësi…

KultPlus: Çfarë do të thotë për ju personalisht grupi “Elita 5”?

Për mua grupi “Elita 5”, do të thotë thjesht kuptim i jetës.

KultPlus: Në vitet ’90 kur edhe është shfaqur “Elita 5” ishin vitet e arta për muzikën rok, cilët ishin këngëtarët dhe grupet që ju inspiruan?

Sigurisht në fillet tona kemi pasur inspirime nga grupet e mëdha botërore si: Bon Jovi, Deep Purple, Toto e plot të tjerë.

KultPlus: Janë bërë shumë vite për “Elitën 5” në skenë, e ndjeni veten të lodhur nga gjithë ky rrugëtim?

Mbase do të thonit se mosha e bën të veten. Edhe tek ne mosha e bëri të veten, por për të mirë. Na thonë se jemi sikur vena, sa më e vjetër, aq më e mirë.

KultPlus: A po i jep grahmat e fundit muzika rok, sipas jush?

Tek ne muzika rok ka mbetur një gjysmë hobi le të themi. Ajo që na gëzon është se në skenën botërore roku ka invazion të vërtetë, e këtë e shohim edhe si shtytje për zhvillimin e rokut në trevat tona.

KultPlus: Tekstet e “Elitës 5” përçojnë mesazhe në shoqëri, a mendoni se teksti dhe muzika janë gërshetim i një krijimi harmonjoz?

Për ne dhe grupin tonë, kënga nuk quhet e përfunduar  nëse teksti dhe muzika nuk e kanë kiminë e njëjtë.

KultPlus: Kohët moderne (zhvillimi i teknologjisë) kanë krijuar kushte që skena të gëlojë nga artistët e rinj, por realisht si i shihni ju ata? Mendoni se mund të lënë pas vepra që do t’i rezistojnë kohës?

Sinqerisht më vjen keq që artistët e rinj e kanë për cak të bëjnë këngë që dëgjohen dy javë. Rrjedhimisht, nuk mund të ketë kualitet dhe nuk kanë se si të lënë gjurmë.

KultPlus: A mendoni se gjithnjë e më shumë po i bie rëndësia grupit klasik muzikor si shkak i zhvillimit të hovshëm të teknologjisë?

Grupi klasik muzikor po e humb vlerën vetëm tek ne. Pra, mundohen që të gjitha instrumentet të zëvendësohen me sintisajzer, në mënyrë që këngëtari të përfitojë me shumë. Por kjo nuk sjell kualitet dhe është jetëshkurtër.

KultPlus: Me çfarë preferoni të merreni jashtë muzikës?

Kohën e lirë preferoj ta shfrytëzoj me anëtarët e shtëpisë, po ashtu kam dëshirë të eci shumë…

KultPlus: A ekziston vërtet ndonjë sekret i jetëgjatësisë në skenë, apo ajo vjen si rezultat i punës së madhe kolektive?

Çelësi i jetëgjatësisë tonë është përkushtimi i madh në punë. Derisa të tjerët nxjerrin pesë këngë në vit dhe harrohen menjëherë, ne nxjerrim një këngë dhe mbetet hit për pesë vite e më shumë…

KultPlus: Filozofi gjerman Fridrih Niçe që ishte adhurues i madh i muzikës, shprehet se: “Pa muzikë, jeta do të ishte gabim!” Pajtoheni me këtë thënie të famshme?

Jo rastësisht Niçe llogaritet si filozofi më i njohur i të gjitha kohërave. Besoj se i gjithë njerëzimi pajtohet me këtë thënie të tij. /KultPlus.com

“Inteligjenca emocionale do të na shpëtojë”

Leila Tequila është një vajzë e lindur në një familje konservatore në Turqinë lindore, e cila arrin të shpëtojë nga të afërmit e saj, për të humbur në lagjet e prostitucionit në Stamboll: dhe ajo është protagonistja e librit të ri nga Elif Shafak, “10 minutat e 38 sekondat e mia të fundit në këtë botë të çuditshme”. Një roman kushtuar grave në Stamboll, i cili gërsheton kontrastet e Turqisë bashkëkohore me temat e pabarazisë gjinore dhe dhunës seksuale: por që i ka kushtuar autores, javët e fundit, një vërshim abuzimesh në internet nga trolle dhe llogari automatike prapa të cilave mund të shihet dora e regjimit të Erdoganit.

“Ky nivel histerie është i ri,” thotë Elif Shafak, shkrimtarja turke që fitoi famë botërore me “Bastarden e Stambollit” dhe që jeton në Londër prej 15 vjetësh, ku mori nënshtetësinë britanike. “Eshtë një ndërthurje e ligjeve antidemokratike dhe anës së errët të mediave sociale. Ajo që shkrimtarët si unë vuajnë sot është një linçim shoqëror”.

Por nuk është e gjitha. Sepse magjistratura turke ka vendosur që të hetojë romanet e saj të mëparshme, të dyshuar për imoralitet dhe paturpësi sepse flasin për dhunën ndaj grave: “Në Turqi”, komenton shkrimtarja, “kemi një nivel alarmant abuzimesh seksuale dhe dhune gjinore. Qeveria autoritare e Erdoganit sapo ka miratuar një ligj të ri, quajtur ‘martesa myfti’, që e bën më të kollajtë për familjet që të japin nuse vajzat e reja në ceremoni islamike. Në vend të ndryshojnë ligjet patriarkale, vënë në shënjestër shkrimtarët që guxojnë të flasin për këto tema. Eshtë e trishtë”.

Cila duhet të jetë qasja e intelektualëve përballë këtyre sulmeve?

“Ne të gjithë duhet të angazhohemi në hapësirën publike dhe civile, të angazhohemi në politikë. Eshtë indiferenca që lejon të ndodhin gjëra të këqia: shkrimtarët duhet të ngrenë zërin”.

Në fakt në këto vite ju jeni bërë një zë i fortë në debatin jo vetëm për Turqinë, por për tërë Evropën dhe të ardhmen e demokracive.

“Po, sepse edhe në Evropë kemi arritur në një pikë ku nuk mund të heshtim më. Unë e di, nga ajo që ndodhi në Turqi, se demokracia mund të vdesë: dhe këtu ne përballemi me një rrezik të madh autoritar. Më parë mendohej se vendet perëndimore ishin imune: por askush nuk është imun. Jemi përballë një lufte kulturore dhe përgjigja duhet të vijë nga kultura, e cila na kujton humanitetin tonë të përbashkët dhe na lidh me njëri-tjetrin. Sepse ne e dimë se çfarë ndodh kur humbasim empatinë dhe të tjerët, për shembull emigrantët, bëhen thjesht numra”.

E keni fjalën për përparimin e të djathtave populiste në Evropë dhe retorikës së tyre ksenofobe?

“Po, sepse ato tashmë kanë një ndikim, po dëmtojnë besimin në demokracinë parlamentare, në institucione dhe në media. Dhe unë nga shembulli i vendit tim e di se nëse humbet median, nëse i dorëzohesh retorikës sipas të cilës të gjithë gënjejnë, atëherë humbet edhe demokracinë”.

Megjithatë, qëllimi kryesor i populistëve duket se është ta vënë Evropën nën kontroll.

“Dhe ata tashmë po dëmtojnë idenë e Evropës si një entitet i bazuar në diversitet. Kjo është edhe arsyeja pse e vendosën gjithë atë theks në familjet tradicionale: shiko për shembull festivalin që u organizua kohët e fundit në Itali”.

Në çfarë kuptimi?

“Në kuptimin që ata janë të shqetësuar për uljen e popullsisë, gjë e cila do të sillte nevojën për më shumë emigrantë: por ata nuk duan, dhe pastaj përgjigjen duke stimuluar lindjet. Që do të thotë të shtyjnë gratë që të jenë thjesht në rolin e nënave dhe asgjë tjetër. Edhe një herë beteja zhvillohet mbi gratë”.

Po cila është mënyra më e mirë për të përballuar këtë sfidë?

“Populistët ofrojnë përgjigje të gabuara për problemet reale: dhe nëse nuk japim përgjigje, do të shohim një rritje të mëtejshme të atyre lëvizjeve. Ne nuk mund të mashtrohemi kollaj, sepse një krizë e re ekonomike ose financiare do t’i rikthente ato me forcë edhe më të madhe. Ne duhet të të bëjmë një dallim midis populistëve dhe njerëzve, por pa i ndjekur ata në terrenin e tyre. Në të vërtetë, ne duhet të jemi në gjendje të zhdukim helmin nga gjuha e tyre. Dhe ne kemi nevojë për një inteligjencë të re emocionale. Populistët përdorin emocione shumë më mirë sesa liberalët: por nëse faktet janë të rëndësishme, të tilla do të jenë edhe emocionet”.

Një kundër-lëvizje mund të shihet në suksesin e të Gjelbërve në të gjithë Evropën, në zgjedhjet e fundit, këtu në Britaninë e Madhe por mbi të gjitha në Gjermani dhe gjithashtu në Francë.

“Po, është inkurajuese, po lind një narrativë e re progresiste. Sepse e majta e vjetër nuk ka më përgjigje për të dhënë”.

Dhe në fakt këtu në Britaninë e Madhe, Laburistët janë në krizë: por shumica duket se joshen nga sirenat nacional-populiste të Farage.

“Eshtë e vërtetë, kur mbërrita në Britaninë e Madhe kishte një vend plot besim, ndërsa sot ne jemi në një situatë të re. Dhe ajo që po vjen me Brexit është një zhgënjim që ka zier nën sipërfaqe, për një kohë të gjatë: Farage shfrytëzon këtë klimë, por nuk është një fenomen kalimtar dhe nuk duhet të nënvlerësohet. Edhe për Trumpin, në fillim ata menduan se ai ishte thjesht një klloun …”.

Një tjetër shënjestër e populistëve të krahut të djathtë është Islami. Ju nuk jeni besimtare, por jeni rritur në kulturën muslimane: si e gjykoni rritjen e islamofobisë?

“Theshtë përplasja e dy ekstremizmave: nga njëra anë racistët dhe islamofobët, nga ana tjetër fondamentalistët muslimanë që përhapin dhunën. Ajo që na duhet janë zërat muslimanë përparimtarë”.

Ka nga ata që thonë se një tani po lind Islam Evropian, i integruar në vlerat perëndimore.

“Unë ende nuk shoh një Islam Evropian, por padyshim që ka një lëvizje progresive brenda tij. Frika ime është se ekstremi i njërit thërret të kundërtën: dhe kështu ata ushqejnë njëri-tjetrin”.Bota.al/KultPlus.com

Një bisedë e panjohur me Dritëro Agollin për Kosovën, Çamërinë, politikën dhe letërsinë

Nga Mihal Gjergji*

Takohem me Agollin, si gjithmonë, përzemërsisht. Ai s’mbetet kurrë pa vizitorë. Ata janë pothuajse të përditshëm dhe ndryshojnë shumë nga njëri-tjetri: politikanë, deputetë, artistë, shkrimtarë, poetë, diplomatë, gazetarë, etj. Mirëpo, të mirëpriturit e veçantë të shkrimtarit të madh, janë edhe njerëzit e thjeshtë, ata që mbajnë në shpinë barrën e halleve.

Ai ta lexon menjëherë mendimin që të tundon, mirësinë apo ligësinë që mban brenda shpirtit, të shikon në dritë të syrit, dhe sipas kokës të pret edhe “festen”. Mosha s’e pengon për të qënë vëzhgues i kujdesshëm, për të sunduar tavolinën e bashkëbisedimit, për të gjetur e peshuar mirë fjalët, për të bërë pak humor, i cili është mishëruar brenda natyrës së tij. Një sjellje çuditërisht e ngjashme me atë të Lasgush Poradecit. Poetët e mëdhenj, mbase kanë shumë gjëra të përbashkëta. Po të ndjekësh me vëmendje gjestet, fjalët, tonin e zërit, lëvizjet, bindesh që Agolli vazhdon të vigjilojë në karakollin e kohës, duke përballuar të papriturat e saj, ndërsa brenda qenies së tij, është i gjallë mendimi që ka shprehur në vargjet e veta:

“Ndodh të kem pak gjumë e të gremisem /Mbi një shkëmb si cub e si kaçak /Por si presh i zier nuk zvarrisem /Vdes diku si një Shahin Matrak“. Mbasi kemi kthyer gotat e para, që shoqërojnë kafen e mirëseardhjes, i flet Sadies t’i mbush përsëri. Atëherë , ti e kupton që je në udhë të mbarë dhe ndjek fillin e bisedës. Për moshën s’duhet të qahemi-e thyen heshtjen Agolli-duke ndezur cigaren. Në pleqëri, njeriu asnjëherë s’mund të kënaqet, por kjo s’do të thotë që të humbasim durimin. Vjen kjo e shkretë pa të pyetur, por duke të paralajmëruar pak e nga pak. Natyrshëm, biseda fillon me hallet njerëzore, pastaj kalojmë te letërsia, objekt i së cilës është edhe kjo intervistë, mirëpo, atë që s’donim ta trajtonim, zhvillimet politike, jo vetëm që bën vend si e paftuar në tryezën tonë, por zë edhe “qoshenë”. Sa më shumë t’i shmangesh politikës, ajo e gjen një mënyrë për të qëndruar përballë e për t’u futur në ritmet e ditës.

Agolli, si e mendoni të nesërmen e Kosovës? Unifikimi i ritmeve të zhvillimit mes dy vendeve të banuara nga i njëjti popull, por të ndarë nga një kufi politik, çfarë ndryshimesh mund të sjellë?

Faza në të cilën ndodhet Kosova, është e parafundit. Them e parafundit, sepse në mënyrë të natyrshme do të vijë edhe bashkimi i saj me Shqipërinë, që do të shënojë edhe fazën përfundimtare. Pjesa më e përparuar do ndihmojë tjetrën dhe në një kohë të shkurtër, do bëhet edhe unifikimi i ritmeve të zhvillimit. Kur të ndodhë bashkimi, Shqipëria do jetë një faktor akoma më i rëndësishëm stabiliteti në Ballkan.

Po për Çamërinë, çfarë mendoni. A duhet të shpresojnë çamët për trojet e tyre?

Ka një ndryshim rrënjësor mes Kosovës dhe Çamërisë. Atë që serbi s’mundi ta realizonte dot në Kosovë, fatkeqësisht e realizoi greku në Çamëri. Kosova është e banuar nga shqiptarët, ndërsa Çamëria është zbrazur prej tyre, me mënyrat që tashmë dihen nga të gjithë. Në këto kushte, është koha ajo që do bëjë edhe zgjidhjen e duhur, në përputhje me zhvillimet rajonale.

Meqenëse e filluam me Kosovën, cili është gjykimi juaj për krijimtarinë e Rexhep Qoses dhe vendin që zë ajo në letërsinë shqipe?

Rexhep Qosja meriton një nderim e vlerësim të veçantë, së pari si njeri dhe mandej si krijues. Ai është një atdhetar i madh që vazhdon ende të kontribuojë për popullin të cilit i përket. E veçanta është se ai shikon edhe përtej Kosovës, te shqiptarët e Maqedonisë, të Malit të zi, të Shqipërisë, edhe përtej kufirit jugor, në Çamëri, pra, është në mbrojtje të interesave kombëtare. Ai ka guxuar të mbrojë interesat e Kosovës në një kohë të vështirë, ka ndihmuar e mbështetur inteligjencën e saj. Si krijues, Rexhep Qosja është një mal i lartë në letërsinë shqiptare. Ai ka një gjykim të kthjellët, një vëzhgim të mprehtë dhe një mendim vizionar. Kontributet e tij në letërsinë shqipe janë të veçanta. Analizat e tij, kritikat, esetë apo krijimet që na ka dhënë, janë të një niveli shumë të lartë. Doja të theksoja gjithashtu, analizën e veçantë që, ky studiues i ka bërë krijimtarisë së poetit tonë kombëtar, Naim Frashërit. E ka realizuar me shumë pasion, dashuri dhe profesionalizëm. Njohja e mirë e krijimtarisë popullore dhe mandej e poezisë së kultivuar, njohja e letërsisë ballkanike dhe asaj evropiane, mënyra e krahasimit dhe analizat e bëra, tregojnë formimin e shëndoshë kulturor të këtij akademiku të shquar.

Cilën do veçonit nga veprat e Qoses?

Ato qëndrojnë denjësisht krahë njëra-tjetrës, por do të veçoja “Popull i ndaluar”. Brenda kësaj vepre, është Kosova, me djepet dhe varret e saj, ndihet frymëmarrja njërëzore, dhimbja e saj për plagët që kullojnë gjak, vikama e fëmijëve të mbetur pa prindër, psherëtimat e nënave të mbetura pa fëmijë, zëri i një populli që duan ta lënë pa të ardhme. Brenda saj, pasqyrohet përballja e madhe e popullit të Kosovës me dhunën dhe represionin serb, qëndrimi i përfaqësuesve të politikës së atjeshme shqiptare dhe inteligjencës qytetare, mënçuria dhe guximi i vetë autorit të librit, etj.

A duhet kritikuar Rexhep Qosja?

Edhe Homeri fle, është një shprehje e popullit.

Që do të thotë?…

…Që do të thotë se edhe ai mund të gabojë. Por, kritika dashakeqe, nisur nga interesa të ngushta egoizmi, smire apo paternalizmi, kurrsesi s’duhen bërë, jo vetëm ndaj tij, por ndaj çdo personaliteti të atij niveli. Për shembull, unë s’do ta mbështetja mendimin e shprehur nga Qosja, se letërsia shqipe s’ka vlera europiane, por kjo s’do të thotë që unë të filloj nga sharjet. Besoj se e ka thënë në një moment zemërimi, edhe ai është prej mishi e gjaku, si gjithë të tjerët, prandaj duhet mirëkuptuar. Ballkani është një provincë krahasuar me botën e madhe, aq më keq popuj të veçantë brenda gadishullit, por ka krijuar vlera të mëdha. Greqia p.sh, mes personaliteteve të shquara, që i ka të shumtë, ka nxjerrë edhe pesë nobelistë: Elitis, Seferis, Kazanzaqis (kandidat) etj.

Po nga Shqipëria, kë do veçonit?

Shqipëria ka nxjerrë personalitete të tjera të shquara si : Naimi, Fishta (i propozuar për Çmimin Nobel) Mjeda, Migjeni, Fan Noli etj. La Martíni do të thoshte për De Radën e madh se: vjen andej nga lindi poezia. Ne duhet të krenohemi me gjuhëtarët e pakrahasueshëm : Kostallari, Konda, Çabej etj, historianët që i kanë zili vendet evropiane, si Buda, Zamputi, Xoxi, Frashëri, Xhufi etj, studiuesit e talentuar, kritikët dhe përkthyesit shumë cilësor, etj. Unë i çmoj Esat Mekulin, Azem Shkrelin, Ali Podrimën, Agim Vincën, Ali Aliun, e të tjerë krijues të nivelit të tyre, sigurisht, për aq kontribut sa kanë dhënë. Duhen vlerësuar veprat e Ismail Kadaresë, përkthyer në shumë gjuhë dhe të njohura jo vetëm në Evropë, Fatos Kongoli për romanet e tij të fundit, Moikom Zeqo për krijimtarinë e bollshme e të arrirë, mendimin e fuqishëm poetik të Lasgush Poradecit, Fatos Arapit e Xhevahir Spahiut, lirikët e mrekullueshëm e të mirënjohur: Agim Shehu, Koçí Petriti, Jorgo Bllaci, Arben Duka etj, E megjithatë, Rexhep Qosja, duke mbrojtur çështjen kombëtare, ka mbrojtur edhe interesat e krijuesve shqiptarë, që kontribuojnë me veprat e tyre, edhe pse jo të gjithë kanë mundësi ekonomike për t’i promovuar ato në gjuhë të tjera. Kjo s’mund të bëhet veçse me ndihmën e shtetit, të institucioneve të veçanta të tij. Ndoshta, në një të ardhme mund të realizohet një gjë e tillë, për veprat më të arrira të autorëve tanë.

Ku do ta kërkonit analizën e thellë dhe forcën e arsyes: në mendimet kritike të Nolit apo Konicës?

Ka shumë gjëra që i ndajnë Nolin dhe Konicën, megjithëse i ka bashkuar çështja shqiptare. I pari është një njeri me formim të shëndoshë kulturor, i brumosur me një qytetari të spikatur. Si shqiptar, e ka provuar përkushtimin e tij shpirtëror e moral, ndaj interesave të këtij vendi. Ky burrë i madh, meriton të quhet tribun i përparimit. Si krijues, Noli është i pakrahasueshëm, si poet dhe si prozator. Këtë e kanë deklaruar edhe personalitete të kulturës botërore, bashkëkohës të tij. Si përkthyes, kryesisht i greqishtes së vjetër, anglishtes, persishtes etj, Noli ishte etalon i përsosmërisë. Në sajë të mjeshtërisë së tij, lexuesi shqiptar është njohur me Ibanjezin, Serevantesin, Khajamin, Shekspirin, Llongfelloun etj. Ai themeloi kishën autoqefale shqiptare, duke u bërë kështu, misionar shpirtëror në çështjen e bashkimit kombëtar. Ndërsa për Konicën, nuk di që të ketë filluar një punë dhe ta ketë shpurë deri në fund. Megjithëse me një formim të plotë, të zgjedhur dhe të pandërprerë, beu i ri i Konicës, s’mundi të zhvishej dot nga fodullëku i oxhakut të cilit i përkiste. Brilant me prozën e tij të shkurtër, mirëpo shumë i kursyer. Kishte një informacion të shumtë për Shqipërinë dhe shqiptarët, falë gjuhëve të shumta që zotëronte, përsëri s’i hodhi në letër. S’e përfundoi librin e tij “Shqipëria-kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore”, parathënien e së cilës e ka shkruar Fan Noli. Kishte ide interesante dhe mjaft të përparuara për gjuhën shqipe, për të gjetur një zgjedhje të vlerave më të mira mes toskërishtes dhe gegërishtes, e prapë s’e vazhdoi më tutje. Kishte meritën e botimit të revistave “Albania” dhe “Drita” që propagandonin idetë për pavarësinë e Shqipërisë, meritën e zbulimit të flamurit të Skënderbeut etj, mirëpo ishte një njeri plot kontradikta. Mbështet Esat Toptanin dhe s’përkrah Ismail Qemalin, lufton për pavarësinë e Shqipërisë dhe shpreson te mbështetja e Italisë, edhe pse e di që është pushtuese, shan vëllezërit Frashëri dhe pastaj kthehet t’i lavdërojë. Ja, ky është Konica. Mungesa e familjes, ka krijuar tek ai një zbrazëti e klimë të ftohtë, e cila mund të ketë ndikuar pastaj edhe në polemikat e tij të ndryshme.

Gjuha e ashpër e politikës ka zbritur deri tek njerëzit e thjeshtë. A do arrijë inteligjenca shqiptare të bëhet imponuese dhe të frenojë arbitraritetin e saj?

Edhe polítika është inteligjencë, madje më e kualifikuar. Teoria e dijetarëve të lashtë grekë, si Platóni etj, se: duhet të udhëheqin filozofët, e ka humbur vërtetësinë, d.m.th, ka rënë poshtë. Shkencëtarët dhe filozofët kanë shumë hamendje dhe ngrejnë dyshime pa fund, për çdo hap të hedhur, që do të thotë se mbeten në vend. Prandaj, është detyrë e politikanëve të reformojnë vendin dhe të reformohen në përputhje me kushtet dhe situatat e krijuara, d.m.th, vazhdimisht të ndryshojnë diçka brenda vetes. De Goli, pas dorëheqjes u ringrit përsëri në pushtet, mirëpo meqënse drejtoi si në kohën e luftës dhe s’mundi të ndryshonte, dështoi, Çurçilli po kështu, etj. Raste të tilla ka pa fund. Komunizmi në Shqipëri dështoi, sepse krizat e krijuara s’mund të zgjidheshin me të njëjtat mënyra dhe prona kolektive s’mundi të plotësonte nevojat e konsumit. Drejtuesit e asaj kohe s’pranonin ndryshimin brënda vetes dhe në platformat e tyre, u detyruan kështu të dështojnë. Sikur betejat luftarake t’i drejtonin politikanët dhe jo strategët, bota do vazhdonte ende të mbytej nga gjaku. Shkencëtari duhet të punojë në laboratorin e tij, akademiku në studio, kirurgu në sallën e operacionit, ushtaraku në krye të formacioneve luftarake, ndërsa shtetin duhet ta drejtojnë politikanët e shkolluar për artin e drejtimit. Inteligjenca shqiptare që është jashtë lojës politike, s’mund të ndikojë fare në uljen e tensioneve për të cilat po flasim.

Në këto kushte, ç’farë sugjeroni?

Vetëm pjesa e emancipuar e inteligjencës, pjesëmarrëse në politikë, deputetë, ministra, etj, që janë të lidhur shpirtërisht me fatet e këtij vendi, pra që janë atdhetarë, vetëm ata kanë mundësi të ndihmojnë në uljen e tensioneve dhe zbutjen e klimës politike, ndryshe, ata që s’pranojnë ndryshimin në përputhje me kushtet që krijohen, janë të destinuar të humbasin vetë, por edhe fatet e popullit të tyre. Në këto kushte, inteligjenca e pushtetshme dhe e përgjegjshme, duhet t’i kujtojë politikës se: i përjetshëm është vetëm populli, prandaj, interesat e tij duhet të dalin në plan të parë

Poezia juaj ka brenda satirën dhe vargun pamfletik, fuqinë e kompozimit, simbolikën dhe figura mjaft të realizuara e tepër intensive, karakteristika këto të përbashkëta me poezinë e Viktor Hygoit (kryesisht vargjet shumërrokësh). Si shpjegohet kjo ngjashmëri, ndërkohë që poezia juaj mund të ishte ndikuar nga ajo ruse, lirikët e mëdhenj të së cilës, jo vetëm i njihni shumë mirë, por edhe i keni përkthyer në gjuhën shqipe?

Sigurisht që kjo është një rastësi. Unë e njoh mirë dhe e çmoj shumë poezinë e fuqishme të Hygoit. Ai është ndër poetët më të mëdhenj të Francës, mirëpo, kjo ngjashmëri, e cila ndodh edhe mes autorësh të tjerë, mbase ka një gjë të përbashkët: njeriun e punës, atë që rropatet për të siguruar mbijetesën. Zhan Valzhani i tij është i pakrahasueshëm, është model i njeriut të paepur. Edhe unë kam rendur pas këtij njeriu; pas luftëtarit të pushkës në rreshtat partizane, pas njeriut të halleve në jetën e vështirë, në krahë të njeriut të penës, në fushën e dijes. Me këta personazhe kam ndërtuar romanet e mia, kam ushqyer poezinë, kam frymëzuar prozën. Pastaj, Hygoi ka qenë edhe i internuar, sepse perandori Lui Bonoparti nuk e donte. Në përgjithësi, diktatorët nuk i përkrahin krijuesit që guxojnë, ata që s’mund të jenë veçse të lirë. Veçanërisht poetët s’mund të jetojnë dot të pushtuar.

Përse të ndodhin këto?

Sepse inteligjenca bëhet pengesë për ozurpatorët. Ka dy lloj pushtuesish: të jashtëm, kur vendin tënd e pushtojnë të huajt dhe ti detyrohesh të luftosh me armë në dorë, dhe të brendshëm, kur diktaturën e instalojnë njerëzit e tu, të popullit tënd. Kjo është më e rrezikshmja dhe më e rënda peshë që mund të durojë njeriu, aq më tepër krijuesit. Shumica e krijuesve provojnë pushtimin e brendshëm, por ka edhe fatkeq që, sa rrëzojnë barrikadën e parë, atëherë kur presin të gëzojnë frytet e punës së tyre, përballen me atë që s’e presin, me pushtimin e dytë.

Franca ka njohur një qytetërim të hershëm krahasuar me vendet e tjera evropiane, apo jo?

Sigurisht. Fenomene të tilla, s’mund të quhen të tejkaluara as në vende të tjera me nivele të larta zhvillimi, pavarësisht nga madhësia e tyre. Kur klasa politike e një vendi i tradhton interesat e popullit, i cili e ka vendosur në krye, atëherë diktatura ka lindur. Kur ndarja mes politikës dhe popullit vazhdon të thellohet pa ndërprerje, diktatura është ligjëruar. Kur popullit i ka vajtur thika në kockë dhe zëri i tij s’dëgjohet, atëherë diktatura është kurorëzuar. Këto gjendje të ndera, mjerisht, i kanë provuar shumë vende, kryesisht ato të varfra dhe të tjera në zhvillim. Evropa dhe Ballkani, ende luftojnë për t’i shëruar të tilla sëmundje të rrezikshme.

Humor i hollë i Dritëroit ka lënë gjurmë në shumë tavolina bashkëbisedimi. Brenda këtyre bisedave është mençuria popullore, e denjë për të qëndruar në krah të artit modern. Cila do të jetë e ardhmja e tyre, do marrin jetë brenda kujtimeve të ardhshme apo…?

Ende s’kam marrë vendimin përfundimtar. Në një farë mënyre s’dua që të “lëndoj” ndonjë bashkëbisedues të asaj kohe, por edhe ndonjë fëmijë, nip apo mbesë të tyre që do ti lexojnë në kohën e botimit. Sidoqoftë do ta gjej një zgjidhje në varësi të kohës.

Edhe në botimet tuaja, humori është ai që shkëndion zjarrin. Si keni mundur që të ruani masën, në raport me tërësinë e veprës?

Periferitë, ose zonat urbane siç quhen sot, kanë mënyrën e tyre të jetesës, kanë edhe kulturën e tyre. Është urtësia popullore te fjala e bujkut apo bariut, është përvoja e gjatë që e mënçuron fshatarin dhe mundet kështu të përballojë e zgjidhë hallet e jetës. Unë kam jetuar në fshat deri në moshën 17-18 vjeçare, mes atij ambienti e atyre njerëzve të mrekullueshëm. Humori është pjesë e jetës së tyre. Fatmirësisht unë mora ‘pjesën time’ dhe e përdora me nikoqirllëk. Mirëpo ka një dukuri, veçanërisht humori, duhet të jetë me masë, le të themi si kripa e gjellës. Brënda këtij humori duhet ta ndjejë veten edhe autori i shkrimit, d.m.th. krijuesi. Poezia në mënyrë të veçantë, është shumë sqimatare, e kërkon humorin atëherë dhe aq sa duhet. Do të thosha se edhe veprat më serioze kanë nevojë për një dozë humori, për një rreze drite…

Po për botimet biografike, cili është mendimi juaj?

Para shumë vitesh, një kolegu im–shkrimtar, më kërkoi mendim. Donte të shkruante një roman jetëshkrimor ose monografi, për një personalitet të shquar të kohës. I thashë që të mos lodhej, mirëpo e mori si mosvlerësim ndaj personit të tij dhe u revoltua. Më tha se shoku filan është ashtu e kështu…Dakort i thashë, por a di gjë ti, se cila është jeta e tij e panjohur nga publiku, lidhjet e fshehta dashururore të kohës së rinisë, apo të sotshmet, preferencat e hershme dhe hobit e tanishme, etj. Kolegu heshti. I tregova pastaj për jetëshkrimin e Abraham Linkolnit që e kisha lexuar, sesi shkoi me tren për të marrë detyrën e re në presidencë, lidhjet e tij me punëtorët e thjeshtë, nga të cilët e shkëputi fati etj. Pikërisht, gjërat intime, të pathëna e të panjohura, e bëjnë veprën intriguese për lexuesin. Pastaj, po ta shikosh kalanë nga afër, duket vetëm porta e hyrjes, ndërsa nga larg, duken edhe kullat e vrojtimit, frëngjitë, lartësia e mureve etj. Faktori kohë është shumë i rëndësishëm, kryesisht për krijuesin, sepse piqen mendimet dhe vepra merr vlera.

Mos duhet ta konsideroj këtë si përgjigje ndaj propozimit tim, për të shkruar një monografi tuajën të ardhshme?

Aspak. Unë i lexoj me kënaqësi shkrimet e tua dhe i çmoj ato. Megjithatë, s’do të hiqja dorë nga sugjerimi që i bëra kolegut për të cilin folëm më lartë. Çdo gjë në kohën e duhur.

Mendoni se njeriu ka kohë për t’u turpëruar edhe në moshë madhore?

Jo vetëm kaq, por të shkruash për bashkëkohësit ka edhe vështirësi të tjera, të cilat përsëri i mënjanon koha.

Së fundmi, flitet për një regjistrim të mundshëm të popullsisë sipas përkatësisë fetare. A mund të quhet normale?

Deri në vitet ‘48 apo ‘50, ka ekzistuar një ligj i tillë, pastaj u hoq. Më kujtohet që kam mbushur dy herë formularin e aplikimit dhe kam shkruar: i pafe, megjithëse prindërit e mi ishin bektashinj.

Atëherë numri i ortodoksëve mund të shtohet dhe shqiptarët të dalin në minorancë?

Janë rreth një milionë shqiptarë që punojnë dhe banojnë familjarisht në Greqi, të vajtur pas viteve ‘90. Shumica e tyre, gjersa kanë ndërruar emrat, mund të ndërrojnë dhe përkatësinë fetare. Pastaj, të mos harrojmë se atdheu i të papunit është puna. Shteti shqiptar s’ka forcë t’u thotë: kthehuni këtu, se do t’iu bëj më të pasur nga ç’jeni. Si fjalë, “ortodoks” me sa di unë, do të thotë, dogmatik, i drejtë, i palëkundur, megjithëse sikush çmon vlerat e besimit të tij. Megjithatë, unë shpresoj se ortodoksët shqiptarë do ti ruajnë dhe shpien më tej, vlerat e krijuara nga paraardhësit e tyre të nderuar, pionierë të rilindjes, si Jani Vreto, Koto Hoxhi, Pandeli Sotiri, Papa Kristo Negovani etj, të cilët punuan e luftuan aq shumë për lartësimin e kombit. Në qoftë se edukata e shoqëron njeriun si roje, besimi fetar e drejton andej nga beson ai, se merr edhe bekimin e Perëndisë. Përpjekje dashakeqe do ketë, padyshim. Raqi Qirinxhiut i thanë në Greqi: ti je ortodoks dhe si i tillë, je grek. Mirë u tha Raqi, po Pjetri i madh i Rusisë, grek është edhe ai? Greqia ka meritën e themelimit të bazave të filozofisë, matematikës, fizikës, materializmit, letërsisë, por jo të ortodoksisë. Ortodoksë ka e gjithë bota. Greqia ka shumë gjak shqiptar brenda gjirit të saj, janë më shumë se dy milionë arvanitas. Po ti referohesh folklorit, një këngë e hershme thotë: Selanik e tatëpjetë/ shqiptare do të jetë… Ja që shumë zona dhe qytete të rëndësishme që ishin shqiptare dhe banoheshin prej tyre, sot s’i administrojmë ne. Koha s’mund të kthehet prapa. Në parlamentin grek, deri vonë flitej shqip, sepse shumica e deputetëve ishin me orgjinë shqiptare dhe shqipen e kishin gjuhën e nënës, madje, edhe në votimin e vitit 1931, përsëri fitoi gjuha shqipe. Mirëpo, meqenëse s’kishte alfabetin e saj dhe ishte një gjuhë që s’shkruhej, u përdor gjuha greke në vend të saj. E përsëri, kryetari i parlamentit grek, u drejtohej deputetëve me fjalën shqipe ‘pushoni’ dhe jo me fjalën greke ’skaste’. Në Groelandë, për shembull, banorët kryesorë të saj janë eskimezët dhe një pjesë mongolë. U pushtua nga anglezët, më vonë nga norvegjezët dhe në shekullin e 18-të nga danezët, por gjaku i atyre banorëve, pavarësisht nga ndryshimet e sundimeve, mbetet gjak eskimez dhe mongol.

Si i keni shpëtuar ndikimit të prindërve për besimin te Zoti?

Në fshat, kur isha i vogël, shumë i vogël, mbaja një manar, i cili më ndiqte nga mbrapa kudo që shkoja. Mirëpo një dite prej ditësh, im atë, më tha se e kishim caktuar si kurban për babain e Teqesë. S’kisha forcé të kundërshtoja, isha fëmijë, kështu që ndoqa nga pas tim atë, derisa babai i Teqesë e mori shelegun dhe i futi thikën në grykë si një katil. Mbase ky ishte momenti që brenda meje u projektua urrejtja për këta “shërbëtorë” të Perëndisë. Megjithatë, bektashinjtë, janë shumë tolerantë nga natyra e besimit, një këmbë e mbajnë në hyrje të teqesë dhe tjetrën te dera e pijetores. Baba Reshati s’mërzitet, sepse këndon edhe vetë këngë dashurie, në pritjet që u bën miqve të tij dashamirës. Naim Frashëri i ka dhënë një pamje shqiptare, bektashizmit. Po të lexosh me kujdes “Qerbelanë”, do shikosh përpjekjet e frashërlliut të mençur, se si përshkruan në mënyrë metaforike Abaz Aliun, fisnikërimin e shpirtit të njeriut, nën ndikimin e besimit te zoti, etj.

*Intervista e botuar nga Dita është shkëputur nga libri i Mihal Gjergjit me kritika letrare “Ngjyrat e Mendimit”

Beyonce zbulon prejardhjen (FOTO)

Në një intervistë për revistën “Vogue”, ku ka folur ndër të tjera për racën, imazhin e linjat e trupit, fëmijët e saj dhe krijimtarinë, Beyonce ka bërë publik edhe një lajm të paditur më parë. Faktin që ajo rrjedh nga një ish-pronar skllevërish.

“Kam kërkuar për prejardhjen time dhe kam mësuar se vij nga një pronar skllevërish, i cili ra në dashuri dhe u martua me një skllave”, tha ylli amerikan i muzikës. “Zbulimin duhej ta thelloja edhe më tej me kalimin e kohës. Kam kërkuar se çfarë do të thotë kjo dhe jam përpjekur ta vendos këtë në perspektivë. Tashmë besoj se, është pikërisht kjo arsyeja përse Zoti më bekoi me binjakët e mi. Energjia mashkullore dhe femërore kanë mundur të bashkekzistojnë dhe të rriten në gjakun tim për herë të parë. Lutem që jam në gjendje të thyej mallkimet e brezave të tërë në familjen time dhe që fëmijët e mi të kenë një jetë më pak të komplikuar”, vijoi më tej ajo.

A post shared by Beyoncé (@beyonce) on


Beyonce tha se familja e saj ka një “lidhje të marrëdhënieve të prishura mashkull-femër, abuzimi me pushtetin dhe mosbesimi. Vetëm kur pashë këto, u binda se isha në gjendje të zgjidh këto konflikte në marrëdhënien time personale”, duke iu referuar kështu mosmarrëveshjeve martesore mes saj dhe bashkëshortit Jay Z, teksa është thënë se ai është i pabesë, transmeton tch.

Ajo e përshkroi atë “si një ushtar dhe një sistem mbështetjeje kaq i fuqishëm” për vet këngëtaren, në momentin kur solli në jetë binjakët Rumi dhe Sir.

Beyonce zbuloi gjithashtu se binjakët ishin sjellë në jetë përmes operacionit cezarian të detyrueshëm dhe se, ndryshe nga koha kur solli në jetë fëmijën e saj të parë, Blue Ivy, ajo i rezistoi presionit për të ndjekur “gjërat që shoqëria thoshte mbi pamjen e trupit të saj”, e për të përqafuar më pas “faktin e të qenit e kolme”.

A post shared by Beyoncé (@beyonce) on


Imazhet shoqëruese të intervistës janë bërë nga një fotograf 23-vjeçar, Tyler Mitchell, i cili bëhet i pari afrikano-amerikan që publikon një foto të tij në kopertinën e “Vogue”.

“Ekzistojnë shumë barriera social-kulturore mbi atë se çfarë më pëlqen të bëj, për të prezantuar një pikëpamje të ndryshme për njerëzit që mund të ndihen sikur zërat e tyre nuk kanë vlerë”, tha këngëtarja amerikane./KultPlus.com
https://www.instagram.com/p/BmI3AWyFVp7/?taken-by=beyonce

Besnik Sahatçiu Ora: Ritës i është dashur gjithmonë të tregojë edhe origjinën se nga është

Vogëlushja shqiptare Rita Ora u shpërngul në moshën 1-vjeçare nga Kosova në Angli së bashku me prindërit e saj dhe motrën e madhe Elena, aty nga fundi i viteve ‘90. Por, ndërsa rritej e jetonte në Londër, do të ishte “e mbështjellë” me kulturën, njerëzit dhe traditat e vendit nga u largua.

Gjyshi Besim Sahatçiu, një regjisor i shquar në Kosovë, dhe gjyshja e saj aq e ëmbël dhe fisnike do të jetonin së bashku me prindërit e Ritës në të njëjtën shtëpi. Shpirtin e kishin ende në Kosovë.

I ati Besnik Sahatçiu Ora, rrëfen ekskluzivisht për “Shqiptarja.com” si nisi suksesi i këngëtares shqiptare në botë. Zbulimi i talentit nga mësuesja angleze kur ishte 9 vjeç dhe roli i parë si aktore në moshën 12-vjeçare.

Ruanin lidhjet miqësore, marrëdhëniet me kushërinjtë dhe gjuhën e traditat në familje, e me to mëkonin edhe mbesën e tyre të dashur, një fëmijë që e adhuronin, ndoshta pikërisht, sepse ishte çapkëne dhe këmbëngulëse në ato që dëshironte. Gjyshi e përkthente me epitetin “Rita Pita”, ndërsa në sytë e prindërve ajo konsiderohej “E trenta’ e familjes.

Të gjitha këto i mësojmë nga Besnik Sahatçiu, babai i Rita Orës, të cilin e takojmë një ditë pas koncertit që dha Rita Ora në sheshin “Skënderbej”. Pyeti thjesht si u prit koncerti, ndërsa ende nuk e kishte marrë kurajën të shfletonte gazetat se çfarë shkruanin për të. Ajo që donte të dinte ishte nëse u kënaqën ata që e dëgjuan. Në rreth 20 minuta biseda miqësore, ku i shkëputëm edhe këtë intervistë, Besnik Orën duket se e vumë në siklet me komplimente për të bijën. Dhe fjalë pas fjale, e pyetje pas pyetjesh zbuluam kaq shumë gjëra të panjohura nga jeta e këngëtares shqiptare.

Ndoshta askush nuk e ka ditur se Rita Ora ka ikur vetëm 1 vjeçe nga Kosova drejt Londrës, e megjithatë edhe pse u edukua në shkollat angleze në fëmijëri, dhe nisi karrierën në Amerikë që në adoleshencë, Rita Ora nuk e harroi origjinën e saj. Duke biseduar me të atin, Besnikun, të bie në sy ndjenja e patriotizmit. Besniku thotë se e gëzon fakti që në botë vajza e tij nuk është e vetmja shqiptare e suksesshme. Ishte e kotë t’i thoshe se Rita vetë është e paarritshme. Qëndrimi i tij modest të “çarmatoste”.

Besniku rrëfen me thjeshtësi të vërtetën e jetës së Rita Orës, sakrificat që kanë bërë ata si prindër për ta shkolluar, për të mos lënë në mes të rrugës talentin që shfaqte fëmija i tyre. Në këtë intervistë me Besnikun na duket sikur kemi udhëtuar në jetën e Rita Orës, duke e mbajtur që fëmijë përdore e deri sa ajo rritet e të rrëmben vëmendjen me artin e saj.

Intervista e plotë:

-Ju zoti Besnik jeni babai i artistes së famshme Rita Ora, por edhe djali i një regjisori të shquar kosovar Besim Sahatçiut, dhe keni lindur në Kosovë. Ju kujtohet në rininë tuaj si e keni përjetuar ndarjen e Kosovës me Shqipërinë, kur ju jetonit nën varësinë e Ish shtetit Jugosllav?

Besniku: Unë sot jam 57 vjeç. I kam përjetuar edhe si student demonstratat në ‘81-shin. Atëherë kam qenë 17-18-vjeç. Kam përjetuar luftën dhe megjithatë isha shumë i lidhur me ngjarjet që kanë ndodhur në rininë time, para se të fillonte lufta. Pastaj më vonë kam përjetuar edhe ngjarjet e pavarësisë së Kosovës, e të tjera. Unë kam qenë i lidhur me ngjarjet e Kosovës që në rini, sepse ne si rini kishim dëshirën të ishim së bashku me Shqipërinë. Ashtu mendonte atëherë e gjithë rinia kosovare dhe prindërit tanë që e vuanin ndarjen, dhe kjo dëshirë ishte e madhe. Asnjëherë nuk kemi menduar se jemi dy, kemi menduar se jemi një, shqiptarë e Shqipëri. Ai ka qenë ideali i asaj kohe, kur Kosova përjetonte nga njëra anë shtypjen e serbëve dhe nga ana tjetër mbylljen e kufijve për shkak të regjimit diktatorial në Shqipëri.

-Zoti Kopi Kyçyku, biografi i gjyshit tuaj Besim Sahatçiut, më pati treguar në një intervistë të mëparshme se e keni origjinën nga Shkodra. A kishit të afërm që ju kishin mbetur në Shqipëri?

Besniku: Po ne kemi një prejardhje nga Shkodra prej stërgjyshit tonë. Xhaxhallarët e mi kanë ditur më shumë, por sot nuk janë gjallë. E dimë se kemi origjinë prej familjes Kazazi nga Shkodra, dhe ata kanë ardhur në Kosovë disa vëllezër të kësaj familje, njëri nga shkuar në Gjakovë, njëri në Pejë, njëri ka mbetur në Kaçanik. Kjo është historia. Kanë ardhur prej Shkodrës andej dhe kemi mbetur në ato qytete, ku kemi mbetur, dhe kemi marrë mbiemrin Sahatçiu. Ende kemi kushërinj që kanë mbajtur mbiemrin Kazazi nga ata që erdhën në Kosovë.

Kushëriri ynë Abaz Kazazi, ka qenë guvernator i Bankës së Kosovës. Ai është kushëriri ynë direkt, dhe nuk e ka ndërruar mbiemrin. I ka mbetur Kazazi. Kjo është historia. Gjyshërit tanë kanë ardhur prej Shkodrës, dhe kanë mbetur në ato qytete që përmenda, duke ndërruar mbiemrin. Nuk e kemi ndërruar vet ne mbiemrin, por mbiemrin na e kanë ndërruar se të parët e mi, gjysh stërgjyshi janë marrë me tregti, me zeje, pra sahatçinj, orëndreqës, me tregtinë e orëve. Ndaj janë thirrur Sahatçi (orëndreqës). Dhe në atë kohë siç kemi qenë nën ndikimin otoman ngeli nga orëndreqës në Sahatçiu. Dhe unë duke qenë shumë i afërt me babën (se ai ishte, jo vetëm një regjisor në profesion, por edhe ishte i lidhur shumë e letërsinë), e si bisedonin shpesh për librat, e pyes njëherë: “Babë, po Sahatçiu nuk është emri ynë origjinal. A duhet ta lëmë ashtu siç është. Apo duhet shtuar edhe Ora sipas shqipes. Dhe kur i thashë këtë, unë e kisha edhe një vizion, se atëherë Rita ishte e vogël, mirëpo kishte shprehur një talent të madh. Dhe un mendova që nëse ndodh diçka që ajo të eci, është shumë më lehtë në atë botën perëndimore me promovu emrin.

-Në fotografitë e fëmijërisë, Rita shfaqet shumë ekspresive si karakter, cila ka qenë natyra e saj e vërtetë?

Besniku: Po gjithmonë ajo ka qenë më e “trenta” (çamarrokja) në familje. Dhe s’është ndalur për çfarë ka dashur ta bëj, asnjëherë.

-Më tregoni, ju lutem, hapat e parë të Ritës si këngëtare, si i nisi?

Besniku: Rita ka kënduar gjithmonë në korin e shkollës në Angli. Dhe në atë kohë kur ishte në moshën 8-9-veçare, gjithmonë mësuesja e muzikës e ka marrë në korin e shkollës, dhe në çdo vit kur bëheshin Kërshendellat (Krishtlindjet) dhe ajo këndonte dhe interpretonte. Dhe për shkak se mësuesja na tha se fëmijën e keni të talentuar edhe për aktrim, edhe për muzikë, mendoj se është më mirë, nëse keni mundësi ta çoni në një shkollë më profesionale. Po atëherë ishte gjallë edhe baba Besimi, gjyshi i Ritës, dhe ai atëherë na tha: “Çojeni në shkollë të aktrimit”.

Kështu u lidhën rrethanat, në kohën e caktuar, momentin e caktuar. Ishte dhe fati i saj dhe talenti dhe ndërsa të gjitha u lidhën së bashku, erdhi dita dhe e kemi çuar në një shkollë prestigjioze në Londër. Kemi pasur vështirësi me e pagu, se ishte shkollë e rregullt, jo me korrespodencë. Ishte shkollë private dhe ka kushtuar shumë. Mirëpo ia kemi dalë qysh unë me bashkëshorten kemi punuar shumë për ta ndihmuar atë, por nuk e kemi ditur nëse do të arrinte sukses, por në fund të fundit erdhi ai moment që ajo ia doli.

-E keni pasur të vështirë komunikim si prind me të në moshën e adoleshencës. Ka një pikë të jetës së tyre që prindërit hasin në vështirësi të komunikimit. Si kanë qenë marrëdhëniet tuaja?

Besniku: Vështirë ka qenë, sepse në moshën 17-vjeçare, Rita ka dalë prej shtëpisë, sepse e ka marrë në Amerikë Jay Z, që e ka marrë që asaj kohe e kanë nënshkruar kontratën me Roc Nation.

-Ishit i shqetësuar që iku aq herët nga shtëpia?

Besniku: Natyrisht se ajo ishte ende fëmijë, por nga ana tjetër kishim atë krenarinë, se po arrin shumë gjëra dhe po zhvillohet. Kështu që dhe kjo na ka mbajtur pak me kurajë, për të na shëruar nga dhimbja e mungesës. Rita ka qenë e dëgjuar shumë në atë kohë, se ishte e para shqiptare, që arriti një nivel aq të lartë, por tani ne me të drejtë mburremi se janë shumë artistë të tjerë që po marrin emër në botë. Është Dua Lipa, është Bebe Rexha, Era Istrefi, kemi dhe futbollistë të shumtë që tregojnë sukses dhe talent në botë.

-Me Jay Z, që e promovoi për herë të parë pati një ndarje jo të mirë për shkak të gjyqit, apo ka mbetur miqësia e mirënjohja mes tyre?

Tani unë nuk duhet të flas shumë për këto. Po ashtu kane qenë interesat e secilit prej tyre dhe ashtu i kanë kryer punët. Për promovimin që i bëri artisti Jay Z ajo është mirënjohëse. Ata të dy kanë një respekt të dyanshëm për njëri-tjetrin. Jay Z është emër shumë i suksesshëm, si artist, si biznesmen. Mirëpo në një çast të caktuar interesat i kanë pasur të tjera, por Jay Z është një faktor shumë i madh që i ka ndihmuar Ritës për të mbërritur aty ku është, edhe në ditët e sotme rrinë së sëbashku, kur takohen me atë dhe me Bionce.

-Le të kthehemi sërish tek rrënjët shqiptare. Sepse koha e qëndrimit tuaj nuk mjafton për të përshkruar karrierën e Rita Orës. Cilat janë marrëdhëniet e saj me gjuhën shqipe, me Kosovën, shqiptarët?

Besniku: Rita ka shkuar qysh një vjeç në Londër, por edhe atje kemi pasur një komunitet të vogël shqiptarësh. E atje Rita ka ndenjur me shoqet. E kemi komunikuar me familjet shqiptare. Kështu që ajo ka folur edhe gjuhën, edhe në familje e kemi folur gjuhën se ne në emigracion kemi jetuar së bashku me prindërit. Ajo ka folur shqip me gjyshërit dhe me shokë e shoqe të Shqipërisë. Asaj i është dashur gjithmonë të tregoj edhe origjinën se nga është.

-Deri në cilën fazë të suksesit e arriti ta shihte Ritën gjyshi i saj, Besim Sahatçiu?

Besniku: Gjyshi nuk e arriti me pa suksesin e madh, por ai arriti ta shikonte kur Rita mori pjesë në një rol të vogël në moshën 12-vjeçare në një serial televiziv në BBC, të quajtur “The Brief” dhe ka qenë shumë i lumtur dhe na tha se ajo është gati për të arritur suksese. Por suksesin e mëvonshëm, fatkeqësisht nuk e ka arritur, sepse babai im në 2005-n ka vdekur. Suksesi i Ritës ka marrë zhvillime më vonë.

-Së fundi, çfarë mund të thoni për koncertin e saj në Tiranë?

Për koncertin e Tiranës, ndihem i nderuar dhe i falënderoj për organizimin e koncertit, veçanërisht kryebashkiakun Erjon Veliaj. E falënderoj që e krijoi këtë mundësi për të ardhur Rita në Tiranë. Dhe besoj se do vijojë me të tjerë artistë. Është pozitive për rininë./ KultPlus.com

Orhan Pamuk: Shqiptaret dashurojnë bukur, dashurojnë fort

Gazetarja Rudina Xhunga, kishte ecur në shumë vende për t’i intervistuar 31 shkrimtarët më të mëdhenj të këtij shekulli. Përmbledhja e këtyre intervistave në librin “Shkrimtarët e shekullit” nis me nobelistin e njohur turk Orhan Pamuk, prej të cilit gazetarja kishte nxjerrë edhe opinionin e njohuritë e tij për Shqipërinë, shkruan KultPlus.

Gazetarja Xhunga, derisa në intervistën e saj nxjerrë në dritë shumë nga puna dhe mënyra e krijimtarisë të autorit Pamuk, i cili përmes gazetares Xhunga rrëfehet për publikun shqiptar, Xhunga në këtë intervistë prezantohet me prejardhjen e saj, duke i kërkuar kështu nga shkrimtari që të ndaj mendimet e tij për Shqipërinë.

Ai ishte shprehur se di për periudhën e izolimit të Shqipërisë dhe se tani Shqipëria po ecën në rrugën e demokracisë. Ai në këtë intervistë tregon se disa nga çështjet e Shqipërisë i ka përfshirë edhe në krijimtarinë e tij letrare, duke thënë se intelektualë turq e kanë ndjekur Shqipërinë gjatë periudhave të ndryshme.

Krejt në fund gazetarja Xhunga e kishte pyetur për njërin nga personazhet e librit të tij të njohur “Stambolli”, personazh i cili paraqitet si dashuria e tij e parë, e që është një shqiptare. Pamuk e kishte arsyetuar këtë personazh me një përgjigje të shkurtër.

“Dhe përfund një pyetje që ka shkaktuar shumë kuriozitet te shqiptarët. Pse është një shqipate personazh i librit “Stambolli” si dashuria juaj e parë?”, ishte pyetja e gazetares Xhunga.
“Është një shqiptare, mbase, ngaqë shqiptaret dashurojnë bukur, dashurojnë fort”, ishte shprehur Pamuk gjatë intervistës./ KultPlus.com

Dritëro Agolli: Për gruan dhe tokën lë kokën

Dritëro Agollin vazhdojnë ta mbajnë gjallë fjalët e letrat e shumta që ai i ka shkruar sa ishte gjallë. Gati një vit pa praninë e tij fizike por prania e tij artistike vetëm se fuqizohet edhe më shumë.

Elona Agolli, e bija e poetit e shkrimtarit të madh, po thuajse çdo ditë kujton diçka nga letrat, bisedat, intervistat e shkrimet e tij, shkruan KultPlus.

Derisa një gazetar e kishte pyetur për ndërlidhjet e forta mes nocionit të Tokës dhe Gruas, Dritëro Agolli i kishte dhënë këtë përgjigje:

“Toka është e bukur. Ajo pjell gjithmonë , ku një herë në vit e ku dy herë. Pjell bukën që të mban në këmbë , pjell rrushin që t’i lëkund këmbët. Ajo është plot me plantacione të begata. Po pak plantacione të begata ka gruaja? Kodra, lugina, lule…
Edhe gruaja të deh e t’i lëkund këmbët. Lind si toka. Toka dhe gruaja kërkojnë mbrojtje ndaj pushtuesit. Prandaj unë them në një poemë :”Për gruan dhe tokën lë kokën”./ KultPlus.com

Ekskluzive: Intervista e Ismail Qemalit në Paris për ‘Le Matin’

Nga Aurenc Bebja

Gazeta franceze, “Le Matin”, ka botuar, të hënën e 8 nëntorit 1915, në ballinë, intervistën e zhvilluar me atdhetarin dhe ish-udhëheqësin politik shqiptar, Ismail Qemalin, i cili gjendej asokohe në Paris.

Kësaj here, lideri shqiptar gjendej në rolin e këshilltarit. Ai, pa harruar të vë në dukje virtytet e popullit tonë dhe duke analizuar gjithashtu situatën në Ballkan, ka sugjeruar përmirësimin apo përforcimin marrëdhënieve franko – shqiptare.

Në vijim, do të gjeni intervistën e plotë të kreut të parë të shtetit shqiptar, të sjellë në shqip nga Aurenc Bebja – Blogu “Dars (Klos), Mat – Albania” :

Shqiptarët dhe Lufta
Shpresa dhe simpati
Ismail Qemali na tregon rolin e rëndësishëm që vendi i tij mund të luajë

Mjafton ti hedhësh një sy hartës së Ballkanit për të kuptuar se Shqipëria mundet të jetë, në çdo moment, skenë operacionesh të rëndësishme ushtarake. Sidoqoftë, duhet pranuar se të paktën një pjesë e ushtrisë serbe do të furnizohet nga territori shqiptar. Me këtë rast, qëndrimi i njerëzve luftarakë të këtij vendi do të jetë padyshim dhe së shpejti një faktor i rëndësishëm në luftën ballkanike.

Ne kemi folur për këtë situatë me ish-kreun e Qeverisë së Përkohshme të Shqipërisë, që shpalli pavarësinë e kombit të tij, Ismail Bej Qemalin, aktualisht në Paris. I lindur shqiptar, ai, nuk ka reshtur, gjatë karrierës së tij të gjatë, të marrë pjesë aktive në ngjarjet politike të Lindjes :

“Unë nuk do të kisha marrë kurrë mundin të flisja sot për vendin tim dhe aspiratat e tij ndaj një populli të angazhuar në luftën më të rëndësishme, nëse nuk do të isha i sigurt se tashmë në këtë luftë edhe bashkatdhetarët e mi mund të luajnë një rol të dobishëm.

Shqipëria u krijua teorikisht si një shtet në 1913, por kjo pavarësi nuk u arrit në kushtet që përputheshin me të drejtat dhe pretendimet e saj legjitime. Serbët, malazezët, bullgarët dhe grekët e cenuan nga të gjitha anët dhe e shtrënguan deri në pikën e mbytjes.

Populli shqiptar, i detyruar të pranonte zgjedhjen e caktuar nga Evropa, nuk kishte institucione që mund të promovonin zhvillimin e tij kombëtar. Sot, me përhapjen e luftës në Ballkan, ai gjendet dëshmitar i një lufte, ku sigurisht disa aksione do të ndodhin në territorin e tij.

Vetëm nëse nuk njohim natyrën luftarake të këtij populli, mund të mendojmë se ai do të mbetet spektator pasiv i këtyre luftërave.

Nuk mund të ketë dyshime se populli shqiptar është i përgatitur dhe i ngazëlluar kundër serbëve, të cilët në luftën e fundit ballkanike e cenuan keq atë. Por, për ata që njohin të kaluarën dhe ndjenjat e shqiptarit, admirimin që ai mbart ndaj emrit të lavdishëm të Francës, është e qartë se simpatia e thellë, e rrënjosur në zemrën e tij, nuk mund të zhduket, dhe përmes këtij gjesti magjepsës dhe disa procedurave dashamirëse e të barabarta, Franca mund të krijojë tek ne miq të përkushtuar për ta ndihmuar atë në të gjitha rrethanat.

Populli ynë është gjithmonë i gatshëm të luftojë dhe lufta është profesioni i tij i preferuar. Ai nuk do të hezitonte t’i përgjigjej thirrjes së Francës dhe atyre që luftojnë me të për lirinë e kombeve. Dëshira e popullit shqiptar është që pavarësia e tij, si në veri dhe në jug, të garantohet kundër shkeljeve që do të ndodhin në mënyrë të pashmangshme nëse pushtimi (vërshimi) bullgar lejohet të përparojë në Adriatik.

Shqipëria do të harrojë zemërimet e vjetra dhe do të mendojë vetëm për të ardhmen nëse i garantojnë pavarësinë dhe e ndihmojnë të realizojë aspiratat e saj.

Duke marrë parasysh luftën e vazhdueshme në të gjithë Evropën, prania e trupave me përvojë, në një vend strategjik aq të rëndësishëm sa Shqipëria, mund të jetë, në momentin e duhur, një veprim efikas. Aleatët, të shqetësuar për të vënë të gjitha mundësitë në anën e tyre, sipas mendimit tim dhe pse aq modest sa duket, nuk duhet të lënë pas dore këtë faktor. Le të flasim për ndjenjën kombëtare aq të fuqishme në mesin e shqiptarëve dhe do të marrin nga ata, duke i drejtuar, një ndihmë shumë të vlefshme ushtarake.

Unë mendoj se opinioni (publiku) francez nuk duhet të humbasë një mundësi të tillë.”/ KultPlus.com

Adem Mikullovci, artisti që do të jetë përfaqësues i popullit në Parlament

Aktori Adem Mikullovci do të jetë një prej përfaqësuesve të popullit.

Ai ka fituar votat për të qenë pjesë e Parlamentit të Kosovës, në radhët e Lëvizjes Vetëvendosje.

Mikullovci ka marrë mbi 12 mijë vota ndërsa është në mesin e 12-të më të votuarve në këtë parti.
Aktori viteve të fundit ka treguar dëshirë të madhe për tu bërë politikan dhe duket se ka triumfuar në zgjedhjet e fundit. Madje gjatë fushatës elektorale ai ka qenë goxha i zëshëm. Ai partinë e tij e ka quajtur “Dielli i Kosovës”, ndërsa kjo e arsyeton pasi ai ka marrë votat për tu ulur në një nga ulëset e Parlamentit.

Mikullovci bën pjesë në plejadën e aktorëve të ish-Teatrit Popullor Krahinor të Kosovës. Pas ndërprerjes së studimeve në Akademinë për Teatër dhe Film në Beograd në vitin 1968 kthehet në Prishtinë dhe fillon punën në teatër, shkruan KultPlus.

Rolet më të dalluara i realizoi në shfaqjet: “Duke pritur Godonë”,”Po shkoj për gjah”, “Njeriu që pa vdekjen me sy”, “Dashuria”, “Hotel Kashta”, “Fundi i botës”, “Miza në vesh”, “Erveheja” etj.
Në vitin 1990 ishte në mesin e deputetëve të Kuvendit të Kosovës të cilët shpallën Deklaratën Kushtetuese të 2 korrikut. / KultPlus.com

Vjosa Berisha: Jemi të fokusuar që të zhvillohemi si festival filmi dhe jo festival i eventeve

Kanë mbetur vetëm edhe dhjetë ditë deri në nisjen e rrugëtimit të nëntë të Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Prishtinë-PriFest. Tashmë kemi pas mundësinë të shohim pak a shumë programin e këtij festivali i cili përgjatë nëntë viteve rresht në kryeqytetin kosovar ka sjellë emra të mëdhenj të kinematografisë botërore, evropiane, rajonale dhe vendore. Si viteve të kaluara, ashtu edhe sivjet PriFest, sjellë risi duke i dhuruar publikut shqipfolës të jetë më afër ekranit botëror dhe jo vetëm. Në prag të nisjes së këtij festivali, KultPlus realizoi një intervistë me drejtoreshën e përgjithshme të PriFest-it Vjosa Berishën, e cila shpalosi detaje interesante e shumë të pathëna në lidhje me programin që ka përgatitur ajo bashkë me ekipin e saj. Sjellja e regjisorit të njohur Paul Haggis, Prishtina Film FORUM, Prishtina Rendezvous, PriFest Afters, janë disa nga temat që kemi shpalosur në këtë intervistë duke mos lënë anash edhe 7 premierat botërore, 4 premierat ndërkombëtare, 3 premierat evropiane, 22 premiera regjionale ku hyjnë në mesin e mbi 80 filmave që sjellë ky festival. Poashtu, Vjosa Berisha për KultPlus, ka folur pak edhe për kinematografinë shqiptare dhe ka dhënë një premtim për publikun shqipfolës.

Sarandë Selimi

KultPlus: Festivali Ndërkombëtar i Filmit në Prishtinë, ndryshe i njohur si PriFest, edicionin e parë e nisi në vitin 2009. Tashmë ka plotë nëntë vite që udhëtojmë bashkë me këtë festival, me filmat e përzgjedhur, me aktorët (mysafirë) të cilët i sjellë nëpër edicione të ndryshme që janë me famë botërore e me aktorët vendorë e të rajonit. Si fillim Vjosa, na thuaj ndjesinë që ke, ku pavarësisht sfidave vazhdon ta mbash gjallë e fuqishëm PriFestin?

Vjosa Berisha: Është ndjenje e veçantë, jo vetëm të mbërrijmë deri te realizimi i edicionit të nëntë përkundër të gjitha sfidave dhe vështirësive, por që çdo edicion i kemi dhënë vetes detyrë dhe përgjegjësi të bëjmë program më të pasur, më të zgjeruar dhe më përmbajtjesor. Sjellja e filmbërësve me nam botërore në Prishtinë është e vështirë, por ne kemi arritur ta bëjmë çdo vjet. Jam krenarë që jam pjesë e një eventi të madh, jo vetëm filmik, që kontribuon në ngritjen edhe të imazhit të qytetit dhe shtetit tonë, por edhe në zhvillimin e kinematografisë vendore.
KultPlus: Tashmë jemi në prag të edicionit të nëntë të festivalit, na i tregoni risitë që do sjellë ky edicion?
Vjosa Berisha: Si çdo vit, i gjithë programi i filmit është risi, pra premierë në Kosovë. Për më shumë do të kemi edhe premiera botërore, ndërkombëtare, evropiane dhe rajonale. Rritja e tillë e premierave botërore e rajonale i bën nder festivalit dhe është tregues për rritjen e nivelit të tij. Do të kemi më shumë evente përcjellëse, siç është Prishtina Film FORUM, por edhe pjesën e after party, ku sivjet do të organizojmë dy evente të mëdha muzikore në Amfiteatrin e Gërmisë, një me muzikë elektornike me DJ ndërkombëtar (14 korrik) dhe një me muzikë rock LIVE me bendet e Prishtinës (15 korrik).

KultPlus: PriFest, sivjet hapet aty ku nisi, në Teatrin Kombëtar të Kosovës. Na tregoni pse vendosët të ktheheni në TKK e jo ta mbani ceremoninë hapëse në ambient të hapur, siç ndodhi vitin e kaluar ku Sheshi ‘Zahir Pajaziti’, ishte nikoqir i edicionit të tetë të PriFest?

Vjosa Berisha: Ceremonia e hapjes bëhet njëkohësisht në dy lokacione, pra edhe në Sheshin Zahir Pajaziti edhe në Teatrin Kombëtar. Pra, do të shfaqet filmi i njëjtë, dhe mysafirët e filmit do të jenë në dy lokacionet. Jemi shumë të lumtur që publikut kosovar në natën e hapjes do t’i sjellim premierën ndërkombëtare të filmit kosovar “T’padashtun” në regji të Edon Rizvanollit. Këtë film do ta shfaqim njëkohësisht edhe në Teatër Kombëtar edhe në Sheshin Zahir Pajaziti në kinema të hapur, me një distancë kohore prej 45 minutash në mes dy ceremonive.
PriFest kthehet në shtëpinë e vet ku filloi rrugëtimin, në Teatrin Kombëtar, sepse një festival patjetër që duhet të ketë një hapësirë të mbyllur dhe lokacion qendror, por njëkohësisht do të vazhdojmë traditën e mikpritjes për gjithë qytetarët pa dallim, gratis dhe pa ftesa në kinemanë nën qiellin e hapur në Sheshin Zahir Pajaziti.

KultPlus: Sivjet do e sillni edhe regjisorin e njohur Paul Haggis-fitues i dy çmimeve Oskar, çmimeve Bafta dhe Emmy. Si arritët të kontaktoni me Haggis dhe duke e pas parasysh karrierën e tij, sa do të jetë mundësi e mirë një takim me aktorët e regjisorët vendor?

Vjosa Berisha: Regjisori i mirënjohur botëror Paul Haggis është mysafir nderi i PriFest. Ardhja e tij e nderon festivalin tonë, qytetin dhe Kosovën. Kjo tregon për ngritjen e festivalit tonë, që na gëzon, por edhe na jep obligime dhe përgjegjësi shtesë në organizim edhe sivjet edhe vitet në vazhdim. Dua ta potencoj që nuk është aspak lehtë të bindësh filmbërësit e kalibrit të tillë të vijnë në Kosovë. Mos të përmendi edhe koston e udhëtimit dhe qëndrimit. Neve si festival na nevojitet një përkrahje më e madhe për të vazhduar me këtë punë, e cila nuk është në të mirë vetëm të festivalit, por edhe komunitetit artistik vendor dhe industrisë së filmit të Kosovës. Nëse përkrahja nuk rritet, vitet në vijim ne do të arrijmë në pikë të rraskapitjes, që nuk është mirë për askënd.
Për tu kthyer te pyetja juaj, po patjetër që do të ketë mundësi. Paul Haggis do të qëndrojë në Kosovë 5 ditë, do të ketë agjendë të ngjeshur që të marrë maksimumin e informacioneve. Ndërkohë, si për aktorët e regjisorët, ashtu edhe për mediet, studentët e publikun e gjerë Paul Haggis do të ketë disa paraqitje publike: do të ngjitet në skenën e Teatrit Kombëtar për shfaqjen speciale të filmit Crash, që do të jetë si program i veçantë ‘Tribute to Paul Haggis’, do të ketë një Masterclass mbi jetën dhe punën e tij, dhe do të jetë pjesë e një paneli diskutimi që do të organizohet në kuadër të PriFest. Në ditët në vijim do ti publikojmë detajet e takimeve dhe aktiviteteve të tij.

KultPlus: Do të keni gjithsej mbi 80 filma në kategori të ndryshme. 7 premiera botërore, 4 premiera ndërkombëtare, 3 premiera evropiane, 22 premiera regjionale, kurse të tjerat janë premiera kosovare. Sa ka qenë e vështirë përzgjedhja e këtyre filmave duke e pas parasysh numrin dhe cilat do jenë premierat botërore që do ua dhuronit publikut kosovar?

Vjosa Berisha: Kemi pasur numër rekord aplikimesh. Kësaj i shtohet fakti edhe i hapjes së një kategorie të re garuese, asaj të filmave dokumentar. Përzgjedhja e filmave është punë që i kushtojmë më së shumti vëmendje. PriFest çdo vit sjell në Prishtinë filmat më të mirë artistik botëror, fitues të festivaleve më të mëdha dhe filma nga rajoni, që vështirë që mund të shihen në kinema apo televizion. Kualiteti i lartë i filmit është prioriteti ynë. Jemi të fokusuar që të zhvillohemi si festival filmi dhe jo festival i eventeve përcjellëse. Andaj, jemi krenar si me numrin e rritur të filmave, por dhe me nivelin artistik që kanë.

KultPlus: Po premierat kosovare cilat janë?

Vjosa Berisha: Që të gjithë filmat në kategoritë garuese janë premiera në Kosovë. Ky është edhe kriter për t’u shfaqur në PriFest. Ndërsa, për shkak se festivali mbahet në korrik dhe ka shumë bashkëqytetar nga diaspora, kemi vendosur të shfaqim një program të quajtur ‘In Albanian’, ku do të jenë filma të metrazheve dhe zhanreve të ndryshme në gjuhën shqipe, ca nga ta që janë shfaqur më parë në kinema apo dhe në edicionet e mëhershme në PriFest apo në Kosovë. Këta filma do të shfaqen gratis për audiencën e interesuar.

KultPlus: A ka arritur që falë PriFest të ketë bashkëpunime në mes regjisorëve apo aktorëve shqiptarë me ata të huaj?

Vjosa Berisha: PriFest që nga viti i parë ka qenë pikëtakim i filmbërësve nga rajoni dhe Evropa. Duke e zhvilluar PriFORUM-in si event disa ditësh ku mblidhen kineastë vendor dhe ata ndërkombëtar, për debate, masterklasa, punëtori, garë projektesh dhe prezantim të projekteve para kompanive të shitjes e distribuimit, ne kemi kontribuar shumë në bashkëprodhimin mes Kosovës dhe shteteve tjera, por edhe rajonit në përgjithësi. Kemi patjetër raste konkrete kur producentët kanë parë prezantimin e projekteve të filmit në PriFORUM dhe kanë lidhur marrëveshje për bashkëpunim, por kemi edhe shumë raste kur miqësitë kanë lindur mu këtu, siç është rasti i takimit të regjisores së njohur boshnjake Jasmila Zbanic me aktorin e njohur italian Franco Nero, në PriFest në vitin e dytë dhe pastaj bashkëpunimi i tyre në filmin e saj të radhës, pastaj interesimi i producentit fitues të Oscar, Cedomir Kolar për projektin filmik të Blerta Zeqirit “Martesa” pasi e ka parë prezantimin në PriFest para 3 vitesh…
Seksioni i titulluar Prishtina Rendezvous që sivjet organizohet për herë të dytë, del të jetë shumë e qëlluar për industrinë vendore, sepse prezantojnë projektet para producentëve te huaj dhe agjentëve të shitjes dhe distribuimit, qysh në fazën fillestare të projekteve.

KultPlus: Poashtu keni një line-up, interesant të PriFest Afters. Të flasim pak edhe për këtë pjesë?

Vjosa Berisha: PriFest Afters ka pas mbrëmje interesante me artist e muzikë çdo vit, por këtë vit jemi përkushtuar që të sjellim shumë më shumë. Do të organizojmë dy mbrëmje muzikore shumë të veçanta me datat 14 dhe 15 korrik. Bendi i ri i titulluar PriBeats nga PriFest, do të përkujdeset për mbrëmjet e muzikës elektronike.
Me datën 14 korrik,në amfiteatrin e Pishinës së Gërmisë, PriBeats sjell në Kosovë DJ me renome ndërkombëtare Point G, DJ Honesty, Hajdar Berisha si dhe Lekë dhe Altin Boshnjaku nga Kosova.
Ndërsa tjetri event,me 15 korrik, është koncert i muzikës rock i quajtur Dritë e pluhun, Kangë e Prishtinës. I kuruar nga Arbër Salihu, ky event do të mbledh një numër të madh bendesh nga Prishtina që do të performojnë live në amfiteatrin e Pishinës së Gërmisë si: Lindja, Genc Salihu, Shpat Deda, Oborri, Taste2 dhe Goblenët si dhe bendi Me t’njofshëm.
Por PriFest Afters nuk përfundon këtu, sepse do të sjell edhe më shumë… një Sunset party (event në perëndim t’diellit) në kulmin e Hotelit Sirius përsëri me muzikë elektronike e DJ, disa mbrëmje të vona në BASStore si dhe shumë performanca live në tapetin e kuq te Teatri Kombëtar, si bendi Ves Ves që do të jetë në hapje, dhe një mbrëmje e veçantë që do të quhet Tirana @PriFest që mendojmë ta realizojmë me përkrahjen e Kryebashkiakut të Tiranës, mikun e festivalit Erion Veliaj.

KultPlus: Na thuaj një mendim tuajin për kinematografinë shqiptare në përgjithësi?

Vjosa Berisha: Kinematografia shqipfolëse, pra si në Kosovë, Shqipëri apo në Maqedoni, ka trend të rritjes. Si në buxhetet publike të shteteve përkatëse, ashtu edhe në prezencën e filmave në festivale ndërkombëtare. Sukseset e filmave të Kosovës, përfshirë edhe ato në bashkëprodhim me shtetet tjera, janë rezultat i hapjes së industrisë vendore ndaj bashkëprodhimeve filmike. PriFest e ka për mision që të zhvillojë industrinë vendore filmike me gjithë strukturën që ka, si në zhvillim skenari, trajnime të ndryshme dhe organizime të seminareve, master klasave dhe garave të ndryshme të projekteve. Mos të harrojmë që sivjet PriFest në bashkëpunim me Sarajevo Film Academy jep një bursë të plotë për studim në këtë akademi shumë të mirë ndërkombëtare filmike. Ky është një kontribut që do të sjell efekte pozitiv në afat të gjatë.

KultPlus: Krejt në fund Vjosa, çfarë i premton publikut shqipfolës përmes PriFest-it, duke u nis nga ajo çfarë keni sjellë deri tash?

Vjosa Berisha: Publikut i premtoj shumë filma të mirë, mundësi takimi të shumë filmbërësve nga bota, argëtim të pafund këtë vit çdo mbrëmje, dhe atë që e kemi në slogan, krijimin e miqësive të reja. Përgjithmonë./ KultPlus.com

Orges Kokoshari: Me veshjen e Skënderbeut do të paraqitem në paradën shqiptare në New York

Orges Kokoshari, themelues i brendit të aksesorëve “Gheg & Tosk” në New York ka lansuar shumë aksesorë me motive nga kultura dhe trashëgimia shqiptare, duke përfshirë edhe unazë me përkrenaren e Skënderbeut, helmetën ilire, unazë me shqiponjë dhe shumë aksesorë të tjerë, të cilat edhe shiten online. Në një intervistë për KultPlus ai ka treguar edhe për përgatitjet e reja, sipas të cilit, më 17 qershor , në paradën shqiptare në New York, brendi Gheg & Tosk do të prezantohet me Skënderbeun dhe Donikën.

Ardianë Pajaziti

KultPlus: Ju jeni themelues i brendit “Gheg & Tosk”, në New York, nëpërmjet të cilit i ofroni tregut aksesorë me elemente shqiptare, kur e keni hapur këtë brend dhe si ju lindi ideja të bëni këto aksesorë me motive shqiptare?
Orges Kokoshari: Gheg & Tosk filloi në vitin 2016, si një mundësi për promovimin gjithëpërfshirës të elementeve më të spikatura të popullit shqiptarë. Siç mund të kuptoni, brendi Gheg & Tosk përmban në vete hapësirën shqiptare në Ballkan, që përfshinë gjitha trojet shqiptare pa kufij, pa ndarjet që na janë imponuar përherë nga të tjerët. Qëllimi i Gheg & Tosk është paraqitja sa me artistike dhe dinjitoze e elementeve historike dhe kulturore që na bashkojnë dhe që duhet të krenohemi me to si popull. Niveli artistik është prioritet kryesor që unë personalisht jam i angazhuar. Besoj se çdo kush që ka mundësinë për të përfaqësuar sa me bukur dhe denjësisht kombin e tij, duhet të bëj diçka në këtë drejtim.

 

KultPlus: Me çfarë materiale punohen këto aksesorë?
Orges Kokoshari: Gheg & Tosk boutique përfshinë bizhuteri origjinale të frymëzuara nga kultura dhe trashëgimia shqiptare. Këto bizhuteri janë të punuara në formë esenciale të periudhës historike që i përkasin, pa diamante apo gurë të çmuar, por me materiale qw i përshtaten kësaj periudhe si argjend, flori 14k , 18k ari, platin…

 

KultPlus: A keni menduar që të krijoni edhe aksesorë me motive të tjera shqiptare, nëse po, çfarë prurje do të ketë?
Orges Kokoshari: Së shpejti do sjellim për publikun Helmetën e Skënderbeut. Të cilin , çdo shqiptar mund ta gëzoj në ambiente festive të ndryshme. Poashtu, më 17 qershor kemi paradën shqiptare në New York, për nderë të arbëreshëve dhe Gheg & Tosk do të paraqitet me Skënderbeun dhe Doniken. Unë do të paraqitem me veshjen e Skënderbeut, kurse gruaja ime do të paraqitet si Donika, e cila do të ketë kurorë bizantine të punuar posaçërisht për këtë paradë. Në bashkëpunim me Albanian Roots in NY, komuniteti shqiptarë këtu është bërë një mundësi e rritjes së bashkëpunimit të shqiptarëve të diasporës.

 

KultPlus: Dhe për fund, pas kësaj parade, a ka ndonjë projekt tjetër që është menduar që të lansohet brenda këtij viti?
Orges Kokoshari:
Jemi në përgatitje edhe të projekteve të tjera, por për momentin nuk mund të flas më shumë për shkak se nuk është momenti i duhur. Në anën tjetër, unë jam artist i efekteve vizuale në New York dhe shoh mundësi reale për një film të shkurtër apo të gjatë për Skënderbeun, si krye hero i ynë, që të arrihet deri në shkallën hollivudiane. Talentet i kemi, na duhet vullnet i përbashkët që të arrijmë dhe një gjë të tillë. Pasi, atë çka nuk e bën politika mund të arrihet me art. Bota duhet të njohë thelbin the historinë e popullit tonë, pasi shume heronj na janë marrë nga shtetet fqinje, sidomos Greqia./KultPlus.com

www.gheg-tosk.com/