Sot shënohet 21 vjetori i rënies së luftëtarit dhe heroit, Agim Ramadani, i cili ishte njëri ndër hartuesit e planit për thyerjen e kufirit shqiptaro-shqiptar, gjë të cilën edhe e bëri abshkë me shokët e vet.
Heroin tonë e ka përkujtuar edhe gruaja e tij me një shkrim tejet emocionues në profilin e saj në Facebook, ku ka shprehur mungesën dhe mallin e madh që ndjen për të.
Më poshtë mund të lexoni statusin e plotë të Shukrije Ramadanit.
“Kur ta nie zanin tan,dek me kon qohna n’kam” sa herë bashk kemi kënduar këtë këngë e vrik jemi ngritur në këmbë duke bërë shaka,cili u ngrit më shpejtë!!! Qe 21 vjet në heshtje të thërras e të pres të ngrihesh bashkë me mua! Më mungon buzëqeshja jote,shiqimi i thellë e fjala e ëmbël që ma bënte ditën të lumtur!Kitara jote,çiftelia,fyelli e kavaleti i pikturave kan mbetur të pa prekura! Ngjyrat jan tha e vyshkur bashkë me mua,se gjallërinë me vete e morre! E din Agim,unë kam besuar se dashuria ime është më e fortë se vdekja e gjithsesi do të nxjerrë nga thonjët e sajë dhe ende nuk dorėzohem,shpresoj se e kam këtë forcë!’ / KultPlus.com
Një copë letre në të cilën Poul McCartney ka shkruar me dorë fjalët e këngës së famshme ‘Hey Jude’, është shitur për 910 mijë dollarë, në një ankand të organizuar me rastin e 50 vjetorit të ndarjes së Beatles, transmeton KultPlus.
Bëhet fjalë për një shumë pesë herë më të lartë, se vlera e parashikuar. Ankandi u zhvillua online për shkak të virusit korona, nga një Shtëpi kaliforniane e Ankandeve.
Mes shitjeve të mëdha të ditës, është edhe lëkura e një daulleje bas me logon e Beatles, e përdorur në vitin 1964, e shitur për 200 mijë dollarë. Një faqe e shkruar me dorë e skenorgrafisë së videos ‘Hello, Goodbye’, 1967, u shit për 83.200 dollarë.
Në ankand gjithashtu u shit një mbajtëse qirinjsh e përdorur nga Ringo Star në studiot e Abbey Road në vitet 60-të, për 32.500 dollarë. / KultPlus.com
Unë të doja ty në mëngjes, puthjet tona qenë të thella dhe të ngrohta, floknaja jote mbi jastëk binte si stuhi e artë e përgjumur, po, kishte shumë dashnorë para nesh, e di që s’jemi të ri, në qytet dhe në pyll edhe ata buzëqeshnin porsi unë dhe ti, por ç’e do, tani distanca është rritur mes nesh, të dy duhet të përpiqemi, sytë e tu janë aq të butë mbuluar nga pikëllimi. Hej, s’ka asnjë mënyrë për të thënë lamtumirë.
S’po kërkoj tjetër gjersa endem në kohën time, ecë me mua qosheve, ritmi i hapave tonë do të jehojë, e di, dashuria ime të mbështjellë, kur dashuria jote qëndron me mua, vetëm mënyra ndryshon, siç ndryshon vija bregdetare dhe deti, por të mos flasim për dashuri a zinxhirë që s’mund t’i zgjidhim, sytë e tu janë të pllakosur nga pikëllimi. Hej, s’ka asnjë mënyrë për të thënë lamtumirë.
Unë të doja ty në mëngjes, puthjet tona qenë të thella dhe të ngrohta, floknaja jote mbi jastëk binte si stuhi e artë e përgjumur, po, kishte shumë dashnorë para nesh, e di që s’jemi të ri, në qytet dhe në pyll edhe ata buzëqeshnin porsi unë dhe ti, por ç’e do, tani distanca është rritur mes nesh, të dy duhet të përpiqemi, sytë e tu janë aq të butë mbuluar nga pikëllimi. Hej, s’ka asnjë mënyrë për të thënë lamtumirë.
Një aeroplan i kompanisë “Chair” në linjën Cyrih-Prishtinë ka bërë sot simbolin e zemrës në hapësirën ajrore të Kosovës si shenjë përkrahjeje për vendin në momentet e vështira të përballjes me koronavirusin.
Lajmi u bë i ditur nga Agjencia e Shërbimeve të Navigacionit Ajror (ASHNA) përmes një postimi në Facebook.
“Sot më kërkesë të pilotit dhe me miratim të kontrollorit të trafikut ajror, aeroplani i kompanisë Chair në linjën Cyrih – Prishtinë bëri simbolin e zemrës në qiellin e Kosovës si shenjë përkrahjeje për vendin tonë në këto momente të vështira për gjithë në, si rrjedhojë e virusit Covid-19”, thuhet në njoftimin e ASHNA-s.
“ASHNA dhe personeli i saj, Kontrollorët e Trafikut Ajror, Inxhinierët e pajisjeve aeronautike, Meteorologët aeronautikë dhe Zyrtarët e Informacionit Aeronautik vazhdojnë në ofrojnë shërbimet e tyre për të mbajtur hapur të vetmen portë të Kosovës me botën. Urojmë që së shpejti në njërin nga këta aeroplanë që po vijnë në Kosovë, të vijë edhe vaksina e ilaçet për të mposhtur këtë armik të padukshëm”, përfundon njoftimi.
Ndërkohë për rastin ka shkruar edhe ministri në detyrë i Infrastrukturës, Lumir Abdixhiku.
“Piloti zviceran donte të inkurajonte vendin tonë në betejën kundër COVID19. Kërkoi leje nga kulla; leja ju dha. Rezultati, një zemër e madhe në hapësirën ajrore të Republikës së Kosovës”, ka shkruar ai në Facebook. /KultPlus.com
Në romanin e Ridvan Dibrës, Legjenda e vetmisë (2011), të përbërë nga 30 kapituj të shkurtër, flitet për vetminë e një djaloshi të tëhuajësuar nga familja dhe shoqëria, jo thjesht pse ka lindur autist, por pse familja dhe shoqëria s’tregohen të gatshëm ta inkuadrojnë në rreth. Bala, në pamundësi për të krijuar kontakte normale me të tjerët dhe në pamundësi për ta përmbysur paragjykimin e të tjerëve për të, nis e thur plane për ta vrarë vrasësin e babait. I gjithë romani përshkohet nga dy qëllime të Balës: njëri qëllim është realizimi i pasionit të tij për moshataren të cilën e dëshiron (mbase edhe e dashuron), kurse tjetri qëllim është vrasja e fqinjit, i cili ia ka vrarë babain për t’u martuar pastaj me gruan e viktimës. Pavarësisht se planifikimi për realizimin e këtyre qëllimeve e përbën gati gjithë romanin, asnjëri nga qëllimet nuk realizohet. Madje planet janë bumerange që e kthejnë Balën pothuajse në një trung që merr frymë, por që nuk mund të shikojë asgjë përreth. Pas verbimit të tij nga fqinji dhe nëna, realizohet qëllimi i përbashkët i nënës dhe fqinjit hasëm: martesa e tyre.
Rrënjët e këtij romani nuk duhen kërkuar vetëm te legjenda shqiptare (“Nana djalin ka qorrue,/Me gjaks t’burrit m’u martue”), por duhet shkuar edhe më tutje, te Hamleti i Shekspirit, madje edhe më përtej, tek arketipi i Hamletit, Oresti, biri i Agamemnonit, i cili, për të marrë hakun e babait, vret nënën (Klitemnestrën) dhe të dashurin e saj (Egjistin). Derisa Oresti e merr hakun pa u shtirur dhe pa luajtur nga fiqiri, kurse Hamleti vë maskën e të çmendurit për ta realizuar qëllimin, Bala marrëzinë e ka fytyrë, jo maskë. Këtu qëndron origjinaliteti i romanit, pasi derisa Oresti dhe Hamleti me mend në kokë marrin hakun, Bala i marrë nuk arrin të marrë hak dhe, si pasojë, i humb edhe sytë e vet. Si i verbër dhe i marrë, ai nis ta përjetojë kënaqësinë e vetmisë totale, duke u kredhur në brendinë e vet pa e parë martesën e nënës me hasmin e babait. Edhe pse i marrë, Bala është personazh pozitiv.
Në këtë kuptim, Legjenda e vetmisë nuk është thjesht një legjendë shqiptare. Ajo është një legjendë e shpirtit njerëzor nga koha antike deri në kohën e sotme, e analizuar në klinikën frojdiste, me intencë humaniste, e mbështjellë me formë postmoderniste, e udhëhequr nga qëllime metamoderniste, gjë që këtë vepër të Ridvan Dibrës e bën roman novator si në raport me prozën shqipe, ashtu edhe me vetë prozën e mëparshme të tij.
Prej kohësh kam dashur e ëndërruar të shkruaj një libër para së gjithash të bukur, kështu fillon parathënia e autorit, e titulluar Dy fjalë për lexuesit dhe kritikët, në të cilën ai afishon retorikën e vet, e cila, sipas Buthit [Wayne C. Booth], zbulon se në ç’mënyrë autori dëshiron që lexuesi t’ia lexojë tekstin. Në këtë paratekst sugjerues, Dibra bën edhe një lloj polemike me lexuesit dhe kritikët e tij, duke përfunduar në një polemikë me vetveten, çka do të thotë se ai tashmë udhëhiqet nga një dëshirë e madhe për t’u liruar nga etika që e ngufat prozën shqipe dhe nga etiketat që po e mbysin kritikën tonë. Dëshira e tij që të shkruajë një libër që t’i shpërfillë qëllimshëm nihilizmin e dyshimin e tejkaluar modern, por dhe ironinë e lojnat e shumë-përsëritura postmoderne, tregon qartë që autorit, më në fund, pas dy dekadash eksperimente postmoderne, i kanë ardhur te hunda manovrimet formale të bëra për hir të formës dhe tani preokupim parësor i tij është esenca: shpirti njerëzor, përkatësisht pamundësia e tij për ta ndryshuar botën, ashtu siç e ka të pamundur edhe Bala për ta marrë hakun. Siç thotë vetë autori, ky roman synon zonat më të thella të qenies. Si i tillë, ai është një rrëfim i rrallë që shkruhet vetëm për hir të rrëfimit, i zhveshur nga të gjitha funksionet e tjera, është një rrëfim i kulluar dhe i bukur që hap shtigjet e një “lartpurlartizmi”, i cili fatkeqësisht i ka munguar letërsisë shqipe. Gjatë leximit të duket sikur vetë Legjenda e vetmisë po rrëfehet në klinikën e Frojdit.
Te Legjenda e vetmisë kemi thjeshtësinë e përkryer të një rrëfimi që ilustron bindjen e autorit (nëpërmjet parafrazimit të modelit të tij, Bartelmit [Donald Barthelme], nga i cili tashmë pretendon të largohet), se arti nuk është i thjeshtë sepse dëshiron të jetë i thjeshtë, por sepse dëshiron të jetë art. /KultPlus.com
Nga ky vend do të ndërmendim atë çka pyet Hëlderlini në elegjinë e tij “Bukë dhe verë” (VI strofa):
Pse pra po heshtijnë dhe ata, teatrot e shenjta antike?
Pse nuk po i lëvdojnë ata Zota që po kcejnë rrëmujën gaztare?
Vendit të lashtë të shfaqjes së zotave u është privuar e drejta të përmenden në fjalë, në atë fjalë siç ka qenë ajo dikur. Po si ka qenë pra, ajo? Në ligjërim, ajo ka qenë fqinjësi me zotat. Ligjërimi i ka lejuar vetes të thotë atë mbi të cilën është drejtuar vështrimi i folësit, sepse qysh më parë kësaj, ajo tashmë i ka përndriçuar ata. Të tillë përndritje e brendshme i ka kallur folësit dhe dëgjuesit në thellësinë e pafundme të barrës ndërmjet zotave dhe njerëzve. Përmes gjithë kësaj barre (rëndësire), ka prirë sundueshëm e, megjithatë pushtetshëm, ajo çka është edhe më e lartë se zotat dhe njerëzit, sikundërse flet për këtë Antigona:
Sepse jo Zeusi, që më shpalli kumtin,
(Porse një tjetër, që më dëfteu Nevojën)
Sepse jo ç’prej asaj dite dhe jo ç’prej asaj mbrëmjeje, po pa prâ, çdo herë
Shplohet ai që dëften Nevojën dhe askush ende nuk ka
Përbiruar vështrimin përmatanë, nga ai erdhi për t’u shfaqur.
Enigmë mbetet fjala poetike e llojit të këtillë, rrëfimi i së cilës çdo herë kthehet tashmë në heshtje. E mjaftueshme do jetë, nëse do të lëmë thjesht poezinë vetë të na e thotë enigmën e këtyre fjalëve dhe tani, hidhemi te poezinë me titull:
Fjala
Prej çudish larg dhe ëndrrash plim
Sillja sinoret e vendit tim
Nornën e ngrysur ma priste zemra
N’ burim t’m’i gjente ato emra –
T’i ngërthej fort këtu ia dola
Tash përmes kufijsh lulojn’ ata…
Sos udhëtimesh ktheja pas
Tue gjetë i’ thesar brishtan t’begatë
Më foli prajshëm norna n’fund:
“Nuk fle asgjë aty përfund!”
Prej duarsh thesari më iku tej
Dhe s’munda n’visin tim ta kthej…
Kështu të zehërt njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Poezia u shfaq për së pari në numrat 11 dhe 12 të “Buletinit të artit” gjatë vitit 1919. Më vonë (1928) Shtefan George e përfshiu atë në përmbledhjen e fundit të poezive të fundit të botuar prej tij, me titull “Mbretëria e re”.
Poezia është ndërtuar prej shtatë strofash distike. Strofa e fundit jo vetëm që përmbyll poezinë, ajo njëkohësisht edhe e kyç atë. Kjo duket prej faktit që vargu përmbyllës për së pari, flet vetëm për atë se çfarë qëndron në titull: “Fjala”. Ky varg përmbyllës thotë:
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Të lind tundimi ta riformulosh vargun përmbyllës në një shprehje me përmbajtje të qartë: nuk ka gjëra atje ku mungon fjala. Aty ku diçka mungon, aty ka vend zbrazëtia, humnera. Të ndërpresësh diçka do të thotë: diçka t’i heqësh, diçka t’i privosh. Privimi i diçkaje don të thotë mungesë. Ku nuk mjafton fjala, aty nuk ka gjësende. Vetëm fjala që ka pushtet, u jep gjësendeve qenie.
Ç’domethënie ka fjala, në çfarë është e zonja ajo?
Çfarë është gjësendi, çfarë nevoje ka ai për fjalën për qenien e tij?
Ç’domethënie ka këtu qenia, në çfarë ajo na del këtu në rolin e huasë, e cila përcakton gjësendin prej fjalës?
Pyetje pas pyetjesh, të cilat nën dëgjimin e parë dhe leximin e poezisë nuk e zgjojnë arsyetimin tonë. Në fillim, ne ma s’pari jemi të mbërthyer thjesht me gjashtë strofat e para: ato na rrëfejnë për përvojën origjinale e të maskuar të përvojës së poetit. Sigurisht, këmbëngulëse tingëllon strofa përmbyllëse. Ajo na shtrëngon të shqetësohemi në meditime. Prej saj, ne për së pari veçse dëgjojmë atë çka, n’akord me titullin, kuptimësohet poetikisht me gjithë këtë poezi: “Fjala”.
A ka vallë ndosend më alarmuese dhe më të rrezikshme për poetin, sesa marrëdhënia me fjalën? Si zor. A krijohet vallë kjo marrëdhënie për së pari vetëm prej poetit apo fjala vetë prej vetes dhe për veten kërkon poezinë, në atë farë feje që vetëm përmes këtij kërkimi poeti bëhet ai kush mundet të jetë? E gjitha kjo dhe ende një tjetërçka, na bën të mendojmë për çfarë dhe na lë të kredhur në mendime. Bashkë me këtë gjë ne arsyetojmë, para se të biem në mendime. Sepse gjëja mbështetet tani sall në një varg të vetëm të të gjithë poezisë. Këtë varg përmbyllës për më tepër, ne dhe e kemi shndërruar në thënie. Kuptohet, ndërhyrja jonë është e diktuar jo prej arbitraritetit lakuriq. Përkundrazi, ne për pak sa nuk jemi të shtrënguar drejt riformulimit, pasi menjëherë vërejmë, që vargu i parë i strofës përmbyllëse mbaron me dy pika. Ai na bën të presim që në vargun pasardhës do të thuhet diçka. Ndër të tjera, një ngjashmëri të tillë e gjejmë dhe në strofën e pestë. Në fund të vargut të saj të parë, në mënyrë analoge, qëndrojnë dy pikat:
M’u përgjigj norna më n’fund:
“Asgjë nuk fle aty përfund”.
Me dy pikat diç nis të hapet. Ajo çka vijon pas tyre, kumbon, duke u shprehur gramatikisht, në indikativ: “Asgjë nuk fle aty…” Përveç kësaj, thënia e nornës së ngrysur është mbyllur në thonjëza.
Ndryshe është në vargun përmbyllës. Vërtet që në fund të vargjeve të saj të para, këtu qëndrojnë gjithashtu dy pikat. Ajo që vijon, sidoqoftë, nuk është thënë në indikativ dhe nuk qëndron mes thonjëzash. Ku qëndron ndryshimi ndërmjet strofës së pestë dhe të shtatë? Në strofën e pestë, norna e ngrysur diçka kumton. Kumtimi – është një lloj i thënies, njëfarë zbulimi. Në ndryshim nga kjo, toni përmbyllës i strofës është i koncentruar në fjalën “tabu”.
Tabu nuk është thënia, por, ndoshta, ka gjasë të jetë, sidoqoftë, ndofarë shprehjeje. Tabuja është e lidhur me mohimin. Të mohosh, të porositësh, (“porositësi”) – është nënprodukt nga folja pohoj (me pranue, me dëftue). Më thanë – është po ajo fjalë, sikundërse me (kall)zue, e ngjashme me foljen latine dicere, me diktue, kjo është po ajo fjalë në greqishten e vjetër deiknumi – me kallzue. Me tregue, me dëftue do të thotë: me dhanë me pa, me e qitë në dukë, në dritë. Pikërisht, ky dëftim që po hapet e shpërfaqet, përbën kuptimin e fjalës tonë të vjetër kall-zoj, flas. Dëftoj, kallzoj dikë do të thotë: me e tradhtue dikënd, me e ekspozue në gjyq. Në tabunë si moh-im, qeveris vetë thania. Në çfarë mënyre? Me refuzue do të thotë: me e lanë pretendimin mbi diçka, me heqë dorë prej diçkaje. Përderisa tabuja e njohur është njëfarë lloji i shprehunisë (thanies), ai mund të ndërkallet në letër me anë të dy pikave. Ndërkaq që ajo çka pason pas tyre, jo detyrimisht duhet të jetë thanie. Dy pikat mbas fjalës “tabu” nuk hapin asgjë në kuptimin e thanies apo të pohimit, por këto dy pika na hapin tabunë – si diçka të thanë – për atë në të cilën ato përhapen. Mbi çfarë gjëje përhapen këto dy pika? Ndoshta mbi ato prej të cilave tabuja urdhëron të hiqet dorë.
Dhe t’zehërt unë njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Por si mund të bëjë vaki kjo? Mos vallë poeti heq dorë prej asaj që gjësende s’ka ku fjala s’bun? Në asnjë mënyrë. Prej kësaj, poeti e ka aq të pamundur të shkëputet, saqë ai madje, bie dakord drejtazi me të shprehurën. Pra, ajo mbi të cilën tabuja e njohur u përhap me anë të dy pikave, nuk mundet kurrësesi të jetë shprehje e asaj prej së cilës poeti hoqi dorë. Në të, përkundrazi, duhet të jetë shprehur ajo, të cilën poeti e anashkalon. Por të njohësh tabunë do të thotë pa diskutim: të heqësh dorë prej diçkaje. Gjegjësisht, vargu përmbyllës duhet të thotë prapëseprapë atë prej së cilës poeti hoqi dorë. Po dhe jo.
Si mund t’ia gjejmë anën kësaj? Ajo që na bën të vrasim mendjen më së shumti, është vargu përmbyllës, i cili kërkon që ta dëgjojmë atë në tërësi dhe më qartë, – gjithë strofën, sikundër, veçanërisht, atë që duke e mbyllur poezinë, njëkohësisht edhe e hap.
Dhe t’zehërt unë njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Poeti njohu tabunë. Njohu këtu do të thotë: provoi. Provoi atë, nëse e themi në latinisht, qui vidit, ai që sheh diçka, e vëren dhe kurrë më nuk i shqitet sysh ajo çka pa. Të njohësh do të thotë: të mbërrish atë çka ke parë. Këndej hyn ajo për të cilën ne gjakojmë, e pikërisht lëvizja drejt një drejtimi të caktuar, drejt një udhe. T’i vihesh një kupti-mësimi të tillë do të thotë: të provosh, të mësohesh.
Nëpër cilën udhë ka rrugëtuar poeti që mbërrin kuptimin e tabusë së vet? Përmes cilit vis e shpie udha që ka sosur? Si e mbërriti kuptimin e tabusë poeti? Strofa përmbyllëse na jep kallzimin. Po si kështu? Ashtu sikundërse na e thonë gjashtë strofat e mëparshme. Këtu poeti na flet për vendin e tij. Këtu ai na flet për udhëtimet e tij. Strofa e katër nis:
Sos udhëtimesh ktheja pas
“Sos” është përdorur këtu në kuptimin e vjetër, i cili thotë: të vetmen herë. Ajo na jep të kuptojmë ashiqare pikëmbërritjen e jashtëzakonshme e të veçantë. Prandaj rrëfimi për të jo vetëm fillon prerazi me këtë “sos”, por njëkohësisht veçohet shkoqur nga udhëtimet e mëparshme; në fakt, vargu i fundit i që i paraprin drejtpërsëdrejti strofës së tretë, përmbyllet me retiçencë. E njëjta gjë ka vend në vargun e fundit të strofës së shtatë. Kësisoj, gjashtë strofa, duke u përqendruar përreth të shtatës, janë të zbërthyer me shenja përmbyllëse, të qarta dy herë me nga tre strofa, në dy triada.
Udhëtimet e poetit, për të cilat flet triada e parë, – janë të një lloji tjetër, nga sa është ai i vetmi, të cilit i kushtohet e gjithë triada e dytë. Që të mund të dimë t’i kuptimësojmë udhëtimet e poetit, veçanërisht atë të jashtëzakonshmin, i cili e solli në njohjen e tabusë, ne duhet të mendojmë paraprakisht mbi vendndodhjen e këtij vendi, përmes të cilit kalon udha e poetit.
Dy herë, në vargun e dytë të strofës së parë dhe në vargun e dytë të strofës së gjashtë, poeti thotë: “vendi im”, “viset e mia”. Ky vend i Tij, është si sfera e sigurt e poezisë së tij. Ajo çka ka nevojë kjo sferë e tij, janë emrat. Për çfarë?
Në vargun e parë jep përgjigjen:
Prej çudish larg dhe ëndrrash plim
Emra për ato çka poeti ka parë e ndeshur në viset e largëta, për mrekullitë ose për ato që i shtiren poetit në ëndrra. Edhe të parat, edhe të dytat, me sigurinë e tij, poeti i merr për të vërteta që kanë të bëjnë me të, për atë çka janë, por në atë mënyrë që ai nuk do ta mbajë për vete këtë thelbësi, por ta paraqesë atë. Për këtë, ajo ka nevojë për emërtime. Këto fjalë, përmes të cilave ajo çka tashmë ekziston dhe konsiderohet ekzistuese bëhet aq e prekshme dhe konkrete, sa lulon para kohe duke kaltëruar, dhe mbretëron kështu në kufijtë e visores poetike si e bukura. Thelbi i emrave që paraqesin fjalën. Ata shpërfaqin atë që tashmë ekziston, paraqitjen. Në masën e asaj që shpërfaqin paraqitjen, emrat na dëshmojnë pushtetin që ata përcaktojnë mbi gjësendet. Poeti krijon vetë duke u nisur nga nevoja e vet për emra. Që të mundë t’i përftojë ato, ai duhet t’i gjejë me anë të udhëtimeve atje ku kërkimi i tij gjen kënaqësinë e dëshiruar. Kjo ngjet në sinoret e vendit të tij. Sinori ndan duke ngërthyer, duke përcaktuar dhe kufizuar vendndodhjen e sigurtë të poetit. Ndanë sinorit të visit të tij poetik – në mos po ky është vetë ai kufi? – është gurra, prej së cilës norna e zymtë, hyjnesha e lashtë e fatit, nxjerr emrat. Me këto emra ajo i jep poetit ato fjalë, të cilat ai me besim e siguri në vetvete i pret si paraqitje që ravijëzojnë atë çka ai konsideron si ekzistuese, të qenë-sishme. Pretendimi i poetit për mbretërimin e fjalës së tij, përmbushet. Lulëzimi dhe shkëlqimi i poezisë së tij bëhet i vërtetë. Strofa e fundit e triadës së parë nis me një “ngërthej”:
T’i ngërthej fort këtu ia dola
Tash përmes kufijsh lulojn’ ata…
Përqendrojmë vëmendjen tonë mirë në këmbimin e karakteristikës kohore të foljes në vargun e dytë të kësaj strofe krahasuar me të parën. Ai flet tashmë në prezencë. Pushteti i poetit u realizua plotësisht. Ai mbërriti qëllimin dhe plotmërinë. Asnjë lloj mosrrokjeje, asnjë lloj dyshimi nuk e lëkund më sigurinë e poetit në vetvete.
Derisa herëdokur të mos i ndodhë të provojë diç krejt tjetër. Për këtë flitet në triadën e dytë, e cila është ndërtuar me një gjegjësi të përpiktë me të parën. Simptomat e saj janë si vijojnë: vargjet e fundit të dy triadave përmbajnë fjalën “këtu”. Të parës “këtu” në fund të strofës së dytë, i paraprin një vizë shumëkuptimëshe. Para të dytës, “këtu” gjithaq i paraprin një shenjë: thonjëzat në strofën e pestë.
Prej të vetmit udhëtim të veçantë, poeti sjell në sinoret e vendit të vet tashmë jo “prej çudish t’largta, ëndrrash plym”. Pas udhëtimit të bukur, ai i avitet gurrës së nornës me një thesar. Prejardhja e thesarit mbetet e errët. Poeti thjesht e mban në duar këtë thesar. Prehur ndër pëllëmbët e tij thesari, as nuk i është shtirur në ëndërr dhe as nuk është sjellë prej së largu. Por në të njëjtën kohë, thesari i çuditshëm është “i shtrenjtë” dhe “delikat”. Prandaj, hyjneshës së fatit i del punë ta kërkojë gjatë emrin e thesarit dhe në fund të fundit, e kthen poetin duarthatë, duke i bërë me dije:
“Nuk fle asgjë aty përfund”.
Emrat që prehen në gurrë, konsiderohen si diçka të fjetura, të cilët duhen zgjuar që të mund të gjejnë zbatim në cilësinë e paraqitjes së gjësendeve. Emrat dhe fjalët janë të ngjashme me rezervat e përhershme, të cilat janë në korrelacione gjegjëse me gjësendet dhe se qëllimisht nxirren nga gurra për të paraqitur këto gjësende. Por kjo gurrë, prej së cilës shprehja poetike e ka shteruar gjer më tash fjalën, të cilën e paraqet në cilësinë e emrit të gjithçkaje ekzistuese, tashmë asgjë nuk dhuron.
Çfarë kumti i jepet më këtë poetit? Veçse faktit që, në duart e tij margaritarit nuk i gjendet emër? Veç faktit që, edhe pse margaritari mbeti pa emër, ai prapëseprapë mund të mbetet në duart e poetit? Jo. Ngjet diç tjetër, tronditëse. Të trondit jo fakti se thesarit nuk i gjendet emri, dhe as përvjedhja e emrit. Të trondit fakti që, me mosshfaqjen e emrit zhduket thesari. Kështu pra, është pikërisht fjala ajo që e mban thesarin në praninë e tij; ajo e nxjerr për së pari, e bart atë në prani dhe në prani e ruan. Fjala papritmas zbulon pushtetin e saj tjetër, të epërm. Dhe nuk është një ngërthim i emërtuar në praninë, tashmë të paraqitur, nuk është më mjet për paraqitjen e të dhënës së blatuar. Përkundrazi, vetë fjala – është dhuruesi i pranisë, d.m.th., qenies, në të cilën diçka rezulton si ekzistuese.
Këtë pushtet tjetër të fjalës poeti e sheh/ndesh papritmas. Tok me të, fjala që ka një pushtet të tillë, mungon. Thesari prandaj rrëshqet e përvidhet. Por megjithë këtë, ai prapë nuk shkërmoqet, nuk shndërrohet në hiç. Ai mbetet thesar, të cilin poeti, ndofta, nuk do të mundë ta ruajë kurrë më në vendin e tij.
Prej duarsh thesari më iku tej
Dhe s’munda n’visin tim ta kthej. . .
A kemi vallë të drejtë të shtyhemi në interpretimet tona aq larg, saqë t’i japim fund udhëtimit të poetit në gurrën e nornës? Me sa duket, po. Sepse përmes një përvoje të re poeti, qoftë dhe tërthorazi, sheh një pushtet të ri të fjalës. Ku e shpie poetin dhe krijimtarinë e tij të mëparshme kjo arritje? Poeti është i shtrënguar të ndahet me pretendimin e tij, që sipas kërkimit vetjak, me gjithë sigurinë e tij se do të gjendet emri për emërtimin e asaj çka ai quante si ekzistuese të njëmendët. Dhe në këtë hamendje, dhe në këtë pretendim, ai është i shtrënguar që tash e paskëtaj, të heqë dorë. Poeti duhet të shkëputet nga pretendimi për ta patur fjalën nën pushtetin e tij si mishërim të emrit që me anë të tij, fikson të gjitha gjësendet. Shkë-putja si dorë-heqje nga ky pushtet është njëfarë rrëfimi që shpreh vetveten:
Gjësende s’ka ku fjalë s’ka.
Derisa gjatë interpretimit të gjashtë vargjeve të para të poezisë ne ndoqëm se si udhëtimi i dha poetit zotërimin e tabusë, për ne njëkohësisht u qartësua disi dhe vetë tabuja. Vetëm disi; sepse e shumta mbetet ende e errët në këtë poezi, dhe para së gjithash – ai thesar, emri i të cilit u refuzua. Prandaj poeti nuk mund të thotë se çfarë thesari është ai. Përpos kësaj, a e kemi guximin t’ia qëllojmë se për çfarë aludimesh bën fjalë vetë poezia. Poezia bën aludime. Ne i ridëgjojmë ato, duke ndërdëgjuar të kredhur në mendime. Këtë kërkesë ne do ta kënaqim, nëse meditojmë mbi diçka që tash për tash duhet të na motivojë në mënyrën më të thelluar.
Hulumtimi në përvojën e poetit me fjalën, d.m.th., kundrimi në përgjërimin e provuar të poetit na cyt tek pyetja: përse kur poeti e njohu tabunë, nuk mund të ndahej nga ligjërimi? Përse shpreh me këtë rast përgjërimin? Përse shkruan madje një poezi me titullin “Fjala”? Përgjigje: sepse kjo tabu e njohur – është përgjërimi i vërtetë dhe jo një ndarje e thjeshtë nga ligjërimi; së këndejmi, nuk është një memecëri e thjeshtë. Si dorëheqje tabuja mbetet ligjërim. Kështu ajo e ruan marrëdhënien me fjalën. Përderisa fjala e tregoi veten në një pushtet tjetër, të epërm, marrëdhëniet me fjalën gjithashtu duhet të pësojnë ndryshime. Ligjërimi mbërrin një tjetër harmoni, një “melos” tjetër, një tjetër ton. Fakti që përgjërimi merret nga poeti pikërisht në këtë kuptim, këtë na e dëshmon vetë poezia, ku për përgjërimin është thënë që fjala filloi të këndojë. Sepse kjo poezi është një këngë. Ajo është përfshirë në pjesën përmbyllëse të botimit të fundit të poezive Shtefan Georges. Kjo pjesë e fundit të librit të tij të fundit mban emërtimin “Kënga” dhe nis me prologun:
Çfarë është ende mendim dhe çfarë ndërtoj ende
Çfarë dashuroj ende të ravijëzuar me një kontur.
Ky rrëfim kutimëson, ndërton, dashuron: admirimi i qetë ngazëllues, veneracioni i hareshëm, ditirambet, lavdet: laudare. Emërtimi latin i poezisë këndonjëse, Lieder – në gjermanisht – laudes, lëvdata. Të flasësh me të tilla lëvdata do të thotë: të këndosh. Këngëtimi – është përfshirja e rrëfimit në këngë. Mjafton të harrojmë kuptimin e lartë të këngës si ligjërim, dhe ajo bëhet një tingëllim i vonuar i atij që e artikulon apo e shkruan.
Me “Këngët”, të fundit të mbledhura nën një titull të tillë të librit me poezi, poeti del përfundimisht jashtë sinoreve që e karakterizonin me parë rrethin e tij. Ku? Në tabu, përgjërim, të njohura prej tij. Një dije e këtillë ka qenë sprovë e papritur në atë moment kur një pushtet krejt tjetër i fjalës depërtoi tek ai dhe ia tronditi sigurinë e ligjërimit të mëparshëm në vetvete. Enigmatikja, e frikshmja pikasi tek poeti pikërisht atë që, vetëm fjala i lejon gjësendet të jenë gjësende.
Që nga ky moment poeti është i grishur t’i përgjigjet këtij misteri, mezi të deshifrueshëm, vetëm me kuptimësimin deshifrues të fjalëve. Një gjë e tillë bëhet e mundur vetëm kur fjala krijuese kumbon në tonin e këngës. Ne mund ta dëgjojmë këtë ton veçanërisht mprehtë në njërën nga këngët, e cila pa titull për herë të parë botohet në pjesën e fundit të librit të fundit të poezive (“Mbretëria e e Re”, fq. 137):
Në qetësinë dhe paqen
E të bardhës ditë
Tek bef përshfaqet
Frika e papritur
Frymën e sigurt rebelon
Kështu mbi shkëmb
Kryeneçin trung
Krenar e të drejtë
Sërish urragani
E kalb përtokë:
Kështu dallg’ e detit
Nën kujë e rrënkim
Me forcë të egër
Sërish hyn përdhunë
Në moluskun harruar qëkur.
Ritmi i kësaj kënge është po aq madhështor, sikundërse i qartë. Mjafton ta cekim me një shënim. Ritmi, ndër të tjera, nuk është rrymë dhe as rrjedhë, por harmonizim. Ritmi ëshë ai shtrat prehjeje, i cili bart harmoninë në lëvizjet e kërcimit dhe këngëtimit dhe me këtë i jep këtij shtrati të prehet në vetvete. Ritmi përcakton prehjen. Në një këngë të sapodëgjuar harmonizimi rrëfen vetveten, nëse ne nuk jemi të vëmendshëm në akordin e përgjithshëm, i cili në tre imazhe na këndon në këto tre strofa: fryma e sigurtë dhe shpërfaqja e papritur e frikës, një trung dhe uragani, deti dhe molusku.
Megjithatë është i çuditshëm në këtë këngë shenja e vënë nga autori si e vetmja, përveç pikës në fund. Këto janë dy pikat në fund të vargut të fundit. Një shenjë e tillë, në një vend të tillë është akoma më i çuditshëm, ngase të dyja strofat, e mesmja dhe e fundit, dallojnë nga e para në të dy rastet sepse nisin që në fillim me fjalën “kështu”
Kështu mbi shkëmb
Kryeneçin trung
Dhe:
Kështu dallg’ e detit
Nën kujë e rrënkim
Duket se të dyja këto strofa, duke pasuar të parën, i janë nënshtruar asaj në mënyrë të njëllojtë. Por nuk është ashtu. Dy pikat në fund të strofës së dytë na shtrëngojnë ta shpiem strofën pasardhëse përmbyllëse direkt tek e para, duke e tërhequr në po ato marrëdhënie edhe strofën e dytë. Strofa e parë ka parasysh sigurinë e poetit të zgjuar nga shpresa e tij e mëparshme. “Frika e papritur” sidoqoftë, nuk e shkatërron atë. Frika megjithatë e rrapos atë përtokë, ashtu si urragani – trungun, me qëllim që poeti të hapet ndaj asaj çfarë këndon strofa e tretë, e cila pason menjëherë dy pikat e hapura. Edhe njëherë tjerë tjetër me zhaurimën e panjohur deti e shkatërron veshin e poetit, të quajtur “një molusk të harruar qëkur”; sepse poeti ka mbetur deri më tash pa dhuntinë e kulluar të fjalës së pushtetshme. Në vend të kësaj vetëbesimi i tij në dispozicion të njohjes është ushqyer me emrat që nxirrte norna.
Tabuja e njohur (provuar) – nuk është një largim cullak nga pretendimi, porse një shndërrim i ligjërimit në thuajse zhaurimën e mistertë të joneve këngëtuese të një rrëfimi të parrëfyeshëm. Tanimë ne mund të jemi në gjendje ta mendojmë mirë strofën e fundit, që ajo vetë të mundë të flasë asisoj që në të, të mund të përmblidhet gjithë poezia. Nëse kjo na jepet, së paku në një masë të vogël, ne do të mund ta dëgjonim mirë në momentet më të qarta titullin e poezisë “Fjala”, duke kuptuar se si strofa përmbyllëse jo vetëm e mbyll poezinë, jo vetëm e rihap, por tok me të deshifron dhe misterin e fjalës.
Dh t’ zehërt unë njoha tabunë
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Strofa përmbyllëse flet për fjalën në formën e përgjërimit. Vargu i fundit vetë në vetvete është njëfarë ligjërimi: vetë-dorëheqje… e pikërisht nga pretendimi për diçka. E kuptuar kësodore, tabuja ruan karakterin e mohimit: “Gjësende s’ka”, d.m.th., gjësendet mungojnë; “fjalë s’ka”, d.m.th., nuk ka fjalë në përdorim. Sipas rregullave nga një mohim i dyfishtë përftohet pohimi. Tabuja thotë: gjësendi është vetëm atje, ku është mundësuar fjala. Tabuja flet pohueshëm. Refuzimi i thjeshtë jo vetëm nuk e shterron ekzistencën e tabusë, por në tërësi as nuk e përmban atë. Tabuja, sigurisht, ka anët negative, por njëkohësisht edhe pozitive. Vërtet, të flasësh për anët këtu është punë me mjaft rrezik. Ngase do të barabiteshin njëri me tjetrin mohimi me pohimin dhe do të hapej kësisoj rrëfimi udhëheqës në tabu. Por të para së gjithash, duhet të mendohemi thellë. Dhe prapë është pakë. Duhet medoemos të kuptimësojmë se çfarë tabuje ka parasysh strofa përmbyllëse. Është një tabu e një lloji unikal; sepse ajo bën pjesë jo tek zotërimi i ndofarë gjëje. Tabuja e njohur/provuar si refuzim i vetvetes ndaj diçkaje, si përgjërim, ka të bëjë sërish me fjalën. Tabuja e njohur/provuar e shpie marrëdhënien e poetit ndaj fjalës në rrugën drejt asaj se çfarë pikërisht e prek ligjërimin si çdo ligjërim. Ne e ndjejmë që në këtë vetë-refuzim marrëdhënia ndaj fjalës mbërrin pothuajsë “një intimitet të pamatshëm”. Enigmatika e strofës përmbyllëse na rrit dhe na transformon. Ne as nuk marrrin mundin ta dëshifrojmë, por vetëm lexojmë, duke përqendruar në të gjithë mendimin tonë.
Le të mendojmë pak për tabunë e njohur si për një refuzim të vetes ndaj diçkaje.
Interpretimi gramatikor – “vetes” – këtu qëndron në rasën dhanore dhe ka parasysh poetin. Ajo çka i refuzon ai vetes qëndron në rasën parafjalore. Pra është fjala për pretendimin mbi mbretërinë e fjalës. Ndërmjet atij dhe këtij refuzimi na përshfaqet një tipar tjetër. Dorëheqja ia lë veten në dorë pushtetit të lartë të fjalës, që për herë të parë u jep gjësendeve mundësinë të jenë gjësende. Fjala është kushtëzim i gjësendeve si gjësende. Ne do të deshnim që ta quanim këtë pushtet të fjalës dorëzani (Bedingnis). Kjo fjalë e vjetër është zhdukur nga përdorimi ynë. Gëte e njihte mirë. Por dorëzania në kontekstin tonë është tjetër gjë nga ligjërimi për kushtëzimet, në cilësinë e të cilit e kuptonte Gëte dorëzaninë. Kushti është arsye ekzistente për diçka që ekziston. Kushti argumenton dhe arsyeton. Ai kënaq gjendjen për arsyetim. Por fjala nuk i argumenton gjësendet. Fjala i lejon gjësendet të kenë praninë si gjësende. Dhe le të jetë ky lejim dorëzani. Poeti nuk na shpjegon se çfarë është dorëzania e fjalës. Por poeti e dënon veten, d.m.th., ligjërimin e tij me këtë mister të fjalës. Në këtë vetë-dënim të tillë që shkëput, poeti e refuzon në vetvete atë pretendim të cilin e kishte dëshiruar më parë. Vetë-refuzimi e ndryshoi kuptimin e tij. “Vetë” shpreh këtu – tashmë gramatikisht – jo subjektin, por objektin, dhe pretendimi tanimë qëndron jo në rasën parafjalore, por në dhanore. Në ndryshimin e kuptimit gramatikor të lokucionit “t’a refuzosh në vetvete pretendimin” me “t’ia refuzosh vetes pretendimin” – shprehet shndërrimi i vetë poetit. Ai ia lejoi vetes, d.m.th., vetes së tij në të ardhmen edhe ligjërimin e mundshëm në parapritën e misterit të fjalës, në dorëzaninë e gjësendeve tek fjala.
Vetëm tek vetërefuzimi që ndryshon karakterin negativ të refuzimit për-mbahet ende vendi i parë (mëparshëm). Ndërkaq bëhet gjithë e më e qartë që përgjërimi i poetit është aspak ndofarë “jo”-je, por “po”-ja. Vetërefuzimi – me sa duket vetëm i dorëheqjes dhe vetmënjanimit – është në të vërtetë jo-refuzim në vetvete: mister i fjalës. Ky jorefuzim në vetvete mund të flasë vetëm në një mënyrë të tillë, sikundër ai flet: “me qenë”. Nga kjo grimëkohë fjalës i mbetet veçse me qenë: dorëzani për gjësendet. Kjo “me qenë” lejon të jetë ajo që është dhe – si – marrëdhënia mes fjalës dhe sendit tashmë është është: asnjë gjësend nuk është është pa fjalën. Kjo “është” i premton vetes përgjërimin në “me qenë”-ën e saj. Prandaj nuk lypet madje asnjë ribërje shtesë e vargut përmbyllës në shprehje, që me këtë mandej, të mund të zbulojë në të “është”-n. “Me qenë” sjell deri tek ne këtë “është” më kulluar, sepse është e maskuar.
Gjësende s’ka ku fjalë s’bun.
Në këtë jo-refuzim në vetvete përgjërimi e shpreh veten si një refuzim i tillë, i cili ia di për nder tërësisht misterit të fjalës, të cilit i detyrohet. Betimi me jo-refuzim në vetvete, falë asaj, me të cilën ajo është borxhlie me vetveten. Këtu banon tabuja. Tabuja e njohur/provuar është borxh i falenderuar dhe tok me të është vetë mirënjohje 4. Tabuja e provuar nuk është as dorëheqje e thjeshtë, dhe as humbje.
Mirëpo përse është kaq i pikëlluar poeti?
kështu të zehërt njoha tabunë
E bën vallë të pikëllohet poetin njohja/provimi i tabusë? Apo pikëllimtar qe vetëm mësimi i njohjes? Në rastin e fundit pikëllimi, që sapo ia ka rënduar shpirtin, mund t’i kishte kaluar sërish, përserisa aq shpejt ai pranoi tabunë si diçka, të cilës ai i detyrohej; sepse asaj, të cilës i detyrohesh diçka, i je mirënjohëse: ajo shërben si shkak gëzimi. Tonin e gëzimit ne e dëgjojmë në një këngë tjetër. Kjo poezi është gjithashtu pa titull. Porse kjo poezi përmban një shenjë të vetme të rrallë, saqë ne këtë këngë jemi të detyruar ta dëgjojmë për shkak të fqinjësisë së saj të brendshme me këngën “Fjala”. Ajo është (“Mbretëria e Re”, fq. 125):
I kujt hap guximtar
Zgjon shpeshtinën magjike
Në zemër të mbretërisë kreshnike?
Çfarë klithme kushtruese
me bririn e argjendtë trumbetar
lëshon korijes gjumashe të Skazit?
Çfarë pshërëtime e heshtur
mu përvodh shpirtit tim
me barrën e një pikëllimi të ri?
Shtefan George i shkruan rëndom të gjitha fjalët me shkronja të mëdha, me përjashtim të atyre në fillim të vargut të poezisë. Por në këtë poezi, pothuajse në mes të saj, në fund të strofës së mesme, është shkruar një fjalë me germë kapitale. Kjo fjalë është: Skaz. Poeti mund ta kishte marrë atë në cilësinë e titullit më atë kuptim të përligjur që, Skaz, si një e shkuar e një kopshti magjik, bart kumtin e prejardhjes së fjalës.
Strofa e parë këndon hapin si udhëtim përmes visit të Skaz-it. Strofa e dytë këndon klithmën që zgjon Skaz-in. Strofa e tretë këndon psherëtimën, shfryrja e së cilës përvidhet në shpirt. Në hap (d.m.th., në udhëtim), kushtrim dhe psherëtimë dëgjohet vrulli i pushtetit të fjalës. Misteri i saj jo vetëm e alarmoi të shkuarën shpresëmirë të shpirtit; ajo njëkohësisht hoqi nga shpirti një barrë të rëndë pikëllimi që kanosej ta kërruste atë përtokë. Kësisoj, nga marrëdhëniet e poetit me fjalën u zhduk pikëllimi. Ajo përçiku veçse njohjen e tabusë. Gjithka do të kishte qenë kështu, nëse pikëllimi do të kishtë qenë e kundërta e thjeshtë polare e gëzimit, nëse barra e rëndë dhe pikëllimi do të kishin qenë e njëjta gjë.
Mirëpo sa më i gëzuar të jetë gëzimi, aq më i kulluar është pikëllimi i përgjumur në të. Gëzimi dhe pikëllimi derdhen depërtueshëm në njëri-tjetrin. Kjo lojë e tyre e ndërsjelltë që i nguc ato kundër njëri-tjetrit dhe që e lejon largësinë të jetë afër dhe afërsinë të jetë larg, është dhimbja. Prandaj edhe njëra edhe tjetra, gëzimi i epërm dhe pikëllimi i thellë, secili në vetvete është i sëmurë. Por tek dhimbja aq burrëruese është burrëria e vdekëtarëve, sa prej saj – dhimbjes – ajo përfton qendrën e saj të rëndesës. Ajo i përmban vdekëtarët me gjithë luhatjet në prehjen e ekzistencave të tyre. Gjendja që i përgjigjet dhimbjes, përmes saj dhe me akordin e përcaktuar nga ajo, është mu njajo “Barrë e rëndë në shpirt”. Barra mund të të kërrusë shpirtin, por ajo mundet edhe të të humbasë atë që mblidhet me mundim dhe të të ndërkallë në shpirt një “pshërëtimë të heshtur”, ta zbukurojë me petk të bukur, i cili e josh atë në një grimëçast tek marrëdhënia me fjalën dhe me këtë rrobë meshe të mbrojë.
Duhet të mendojmë, e tillë është ideja e strofës së tretë të poezisë së fundit që dëgjuam. Me psherëtimën e heshtur të hidhërimit të rëndë që sapo kaloi, pikëllimi fryn mbi vetë tabunë; sepse ajo atij i përket, nëse e kuptimësojmë këtë tabu nga qendra e tij e rëndesës. Ky është jo-refuzim në vete i misterit të fjalës, e asaj fjale që është dorëzani e gjësendeve.
Si mister ajo mbetet largësi, si mister i rrokshëm ajo largësi është afër. T’ia pranëvesh këtë largësi një afërsie të tillë do të thotë të mos e refuzosh në vetvete misterin e fjalës. Për këtë mister nuk mjaftojnë fjalët, d.m.th., nuk mjafton ai ligjërim, i cili t’i ndihmonte ekzistencës së gjuhës – që të jepte fjalë (besë).
Thesari, të cilin nuk e përftoi vendi (atdheu) i poetit, bën fjalë për ekzistencën e gjuhës. Deshifrimi i papritur i pushtetit dhe madhështisë së fjalës, thelbit të saj, deshi të hyjë në fjalën vetjake. Por në fjalë, në emërtimin e krijesës së fjalës, kemi refuzim.
Po çfarë nëse fjala është e vetmja për krijesën e gjuhës, është pikërisht ai thesar, i cili është krejt afër poetit, sepse duke qenë në pëllëmbët e tij, pavarësisht si i pakapshëm dhe si i parrokshëm na del i përlargët në afërsinë e afërt? Për shkak të kësaj afërsie thesari është misteriozisht i njohur për poetin, ngase ndryshe ai nuk mund të këndonte për të: “një thesar brishtan t’begatë”.
I begatë do të thotë: i fuqishëm për të garantuar, i fuqishëm për pasuri, i fuqishëm për të arritur dhe për të realizuar. Por këtu qëndron dhe begatia jetësore e fjalës që në rrëfim, d.m.th., në kallzim ajo e sjell në shpërfaqje gjësendin si gjësend.
Brishtan (i brishtë) do të thotë, në akord me emrin e lashtë brydhtësi/brylltësi, të njëjtën gjë sikundërse: delikat, i mirëbesueshëm, i dhembshëm, i prekshëm, i hareshëm. Kujdesi, dhënia e ndihmës dhe çlirimi, por pa arbitraritet dhe dhunë, pa babëzi dhe dominim.
Thesar i brishtë e i begatë – është një krijesë e mistertë fjale (realizim), e cila, duke folur nga gjendja e saj e padukshme dhe tashmë e pashprehur, na jep gjësendin si gjësend.
Përderisa njohja e tabusë e ka ngarkuar veten me misterin e fjalës, poeti e mban thesarin përmes një tabuje të njohur tashmë prej tij, në kujtesën e tij kuptimësuese.Kësisoj thesari bëhet ajo që poeti si thënës e parapëlqen më shumë se çdo gjë tjetër, ia vë vlerën mbi gjithçka tjetër. Thesari shndërrohet kuptimësimi i denjë vetjak për poetin. Sepse çfarë mund të jetë më e denjë për mendimet e thënësit, se sa fshehja e vetë ekzistencës së fjalës, fjala që përvidhet për fjalët?
Duke e dëgjuar pezinë si këngë në kumbim me këngë të përafërta, në ia lejojmë vetes të themi përmes poetit dhe bashkë me të, atë çka është e denjë për t’u kuptimësuar në poezi.
T’i lejomë t’i themi vetes çka është e denjë për mendimin, pra – të mendojmë.
Duke e dëgjuar poezinë, ne kridhemi në mendime mbi poezinë.
Kësisoj – është: poezia dhe mendimi.
Ajo që me qasjen e parë duket si mbishkrim i njëfarë teme: “poezia dhe mendimi”, del se është ai para-shkrim, në të cilin që në lashtësi janë regjistruar fatet e qenies tonë historike. Në këtë parashkrim është konturuar përkatësia e ndërsjelltë e poezisë dhe mendimit. Ngjashmëria e tyre është më e hershme se sa prejardhja. Duke u kthyer me mendime kësaj ngjashmërie, në mbërrijmë atë që në lashtësi është e denjë për mendimin dhe për të cilën meditimi kurrë nuk është i mjaftueshëm. Është kjo një gjë e denjë për mendimin, ajo që e përndriti papritmas poetin dhe të cilën ai nuk e refuzoi në vetvete, duke thënë:
Gjësende s’ka ku fjala s’bun.
Pushteti i fjalës përndizet si dorëzani e materializimit të gjësendeve. Fjala nis të ndriçojë si ai koleksion, i cili për herë të parë ndërkall të pranishmin në praninë e tij.
Fjala tepër e lashtë për një kuptimësim të pushtetit të fjalës, për ligjërimin, quhet Logos: rrëfim, i cili, duke kallzuar, i jep thelbit të shfaqet në kushtin e tij kjo është.
Gjithashtu fjala Logos si fjalë për rrëfimin është njëkohësisht fjala për qenien, d.m.th., për praninë e të pranishmes. Rrëfimi dhe qenia, fjala dhe gjësendi me njëfarë strehe, mezi të rrokshme në mendje dhe në një mënyrë të paimagjinueshme i përkasin ndërsjelltësisht njëri-tjetrit.
Çdo ligjërim thelbësor ndërdëgjohet në këtë përkatësi të ndërsjelltë të rrëfim/kallzimit dhe qenies, të fjalës dhe gjësendit. Të dyja, poezia dhe mendimi, janë i njëjti kallzim, sepse ato i besojnë misterit të fjalës si më të denjat e kuptimësimit të vet dhe në këtë mënyrë janë gjithmonë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën.
Me qëllim që në mënyrë proporcionale të thellohemi në këtë denjësi për kuptimin, sikundër i flet ky mendim poezisë dhe t’i shkosh në fund këtij mendimi, le t’ia kalojmë harresës qysh këtë moment gjithçka që kemi folur. Ne dëgjojmë poezinë. Ne tani bëhemi edhe më të kredhur në mendime, në masën e asaj mundësie që, duke e dëgjuar, ne e kemi më të lehtë dëgjimin tonë, sa më thjeshtë që kjo poezi këndon në akordin e këngës së tij.
Ndonëse rruga s’merr kurrë fund, bëj një hap përpara dhe vazhdo të ecësh, mos u tut nga largësia. Në këtë rrugëtim, lëre zemrën të jetë udhërrëfyesja jote kur trupi ngurron dhe është mbytur nga frika.
Ti erdhe papritur dhe vodhe prej meje tri gjëra. Durimin nga zemra, ngjyrën nga fytyra dhe gjumin nga sytë.
Jo vetëm ata që flasin të njëjtën gjuhë, por edhe ata që ndajnë të njëjtat ndjenja e kuptojnë njëri-tjetrin.
I thashë natës, “Nëse je e dashuruar me hënën, kjo sepse kurrë s’qëndron gjatë”. Nata u kthye dhe më tha, “Nuk është faji im. Kurrë nuk e shoh diellin, nga ta di që dashuria është e pafund?”
Ji i çmendur dhe i dehur me dashuri, nëse je shumë i kujdesshëm, dashuria nuk do të të gjejë.
Duhet të vazhdosh ta thyesh zemrën derisa të hapet.
Lerë heshtjen të të çojë në bërthamën e jetës.
Duhet të hesht. Të hesht. Dhe ta lë dashurinë të përshkruajë vetveten: nën një përshkrim të lumtur, të gëzuar që s’merr fund kurrë.
Kurrë mos e humb shpresën, zemra ime, mrekullitë burojnë nga e padukshmja.
Mjaft me fjalë! Hap dritaren në qendër të kraharorit… Lëri shpirtrat të hyjnë dhe të dalin.
Mund të mësosh të dashurosh vetëm duke dashuruar.
Nëse fjalët dalin nga zemra, ato do të hyjnë në zemër.
Duke bërë si më thanë të tjerët, u verbova. Duke shkuar kur të tjerët më kërkonin, humba. Më pas u largova prej të gjithëve, edhe prej vetes. Kështu i gjeta të gjithë, edhe veten.
Unë nuk jam këto flokë, nuk jam kjo lëkurë, jam shpirti që jeton brenda tyre.
Nëse ke shumë, fal prej pasurisë tënde. Nëse ke pak, dhuro prej zemrës.
Bëhu si lulja që ia jep aromën edhe dorës që e këput.
Detyra jote nuk është të kërkosh dashuri, por të kërkosh dhe të gjesh të gjitha pengesat që vetja jote ka ndërtuar kundër dashurisë.
Nuk kam fe. Feja ime është dashuria. Çdo zemër është tempulli im.
Unë buzëqesh si një lule, jo vetëm me buzë, por me tërë qenien.
Mos u gënje nga bukuria ime, drita që më sheh në fytyrë vjen nga qiriu i shpirtit tim.
Kur bota të gjunjëzon, je në pozicionin e duhur për t’u lutur.
Përse po troket në çdo derë? Jepi, trokit në derën e zemrës tënde!
Ai që vë intelektin mbi dëshirat është më i lartësuar se engjëjt, ai që vë dëshirat mbi intelektin, është më pak se një kafshë. /KultPlus.com
Armudan i Vogël, sot Küçük Armutlu – ishte fshati që dikur banohej me armenë, në provincën e sotme të Erzincanit, në Anadollin Lindor të Turqisë.
Ndoshta ky fshat nuk do të bëhej i famshëm po mos të lindte aty Hagop Mintzuri, një armen i shkolluar dhe një stambollas i mëvonshëm. Mintzuri do të lindte më 1886, në këtë fshat piktoresk, por që në moshën 11 vjeçe do të mësynte Stambollin.
Stambolli ishte qyteti që ai do të kalonte pjesën e tij më të madhe, e këtu ai do ta bënte të famshme vendlindjen e tij. Fillimisht do të punonte si çirak në furrat e bukëve nëpër Stamboll, e në të njëjtën kohë do të ndiqte shkollimin në shkollën private franceze të Ortakoyit, pastaj në Shkollën Armene të Getronaganit te Gallata dhe deri tek i famshmi Kolegji Robert. Të gjithë jetën e tij në Stamboll do ta përmblidhte në një libër kujtimesh, për të lënë kështu një pasqyrë mikrohistorie të jetës së përditshme në Stambollin shumëngjyrësh të armenëve, turqve, shqiptarëve, grekëve e të shumë etnive e kulturave të ndryshme, shkruan KOHA.
Grup vullnetaresh shqiptarë. Foto nga Ataturk Kitaplığı (Biblioteka e Ataturkut)
“Kujtimet e Stambollit” është një nga veprat që përfshijnë periudhën mes viteve 1897-1940, kapërcyellin e shekujve XIX-XX dhe imazhi më i mirë i ndryshimit socio-kulturor nga një perandori që po vdiste te një republikë që po lindte. Nga një punë e thjeshtë që bënte si shpërndarës bukësh ai do të kishte kontakte të shumta gjatë ditës me njerëz nga të gjitha shtresat që jetonin në Stamboll, që nga lypsarët e deri te pashallarët me vila të famshme. Për kohën sa ishte i ri dhe punonte në furrë, vend të veçantë do të zinte Beshiktashi. E aty, kontaktin më të madh do ta kishte me shqiptarët, duke filluar që nga furrtarët e deri te mareshalët e njohur të sulltanit në sarajet e Jëlldëzit.
“Djepi i gurit” të Jezu Krishtit
Sipas një interpretimi për prejardhjen e emrit Beshiktash, mendohet që gjatë periudhës bizantine, një prift ortodoks, duke bartur një gur nga vendet e shenjta të Jerusalemit, e kishte sjellë në këtë pjesë të Konstandinopojës dhe kishte ndërtuar një kishë që në greqishte do të quhej Kounopetra – Djep i Gurit. Por, një rrëfenjë osmane e lidh atë me kapitenin e famshëm të flotës osmane, Hajredin Pashë Barbarosën, që kishte lidhur anijet e tij në pesë gurë (beş taş) dhe nga kjo kishte derivuar emri i sotëm.
Mareshal Tahir Pasha në gazetën zyrtare “Serveti Fünun” (Revista “Serveti Fünun” nr. 483)
E pikërisht në këtë pjesë të bukur buzë Bosforit dhe karshi Azisë, armeni nga Armudani i largët nis rrëfenjën e tij për Stambollin. Bashiktashi i rinisë së tij ishte shumë më ndryshe se ai i pleqërisë, pra Beshiktashi otoman dallonte nga ai i kohës së republikës. Ky otoman kishte karakteristika tipike të një çarshie osmane, me xhamitë, kafenetë, pazaret dhe atë gjallërinë orientale.
Aty rrotull xhamisë së Sinan Pashës, ku tashmë shtrihet mejdani i Barbarosës, afër skelës së anijeve, kishte punuar Hagop Mintzuri. Në furrën e bukëve, i rrethuar nga shqiptarët e “Arnavut Ciğerit”, mercenarët e sulltanit, kasapët e mishit e pashallarët me nam. Me plisa të bardhë e veshje tradicionale shqiptare, jetonin e punonin së bashku shqiptarët myslimanë, ortodoksë e katolikë.
Hyrja për tek pallati Jëlldëz (Foto nga Ataturk Kitaplığı)
Festa e Bajramit në Beshiktash
Qendra e sotme e Beshiktashit është kryqëzim rrugësh për te tre sarajet e mëdha të dinastisë osmane: Saraji i Dollmabahçesë, Jëlldëzit dhe Çëraanit. E kur Mintzuri kishte ardhur në Stamboll, sulltani i kohës, Abdylhamiti II, kishte zhvendosur administratën e tij nga Dollmabahçeja për në kodrën e Beshiktashit – në sarajin e Jëlldëzit.
Rrëfenja për Beshiktashin do të niste pikërisht në ditën e Bajramit, kur edhe padishahu, për shkak të vlerës historike dhe sigurisë, preferonte që namazet e bajramit t’i falte te xhamia afër e Sinan Pashës, duke e kthyer kështu Beshiktashin në një epiqendër të kësaj feste.
Batalioni shqiptar përbrenda pallatit Jëlldëz (Foto nga Ataturk Kitaplığı) /Koha.net /KultPlus.com
Shqiptarja, arbëreshe apo arvanitase, e Iliridës apo e Shqipërisë, myslimane apo e krishterë, veriore apo jugore, elitare apo popullore, qytetare apo malësore, nuk i ka lënë indiferent të huajt me veshjen e saj tradicionale. Madje, shpeshherë, ajo ka ngjallur kureshtje me veçantinë e stilit të saj.
Këtë e dëshmojnë revistat, gazetat dhe romanet e shumta franceze apo në gjuhën frënge, ku hasim gravura dhe fotografi që i dedikohen asaj, ndër të cilat do të gjeni në vijim disa prej tyre, të sjellura nga Aurenc Bebja, Blogu « Dars (Klos), Mat – Albania ».
KOSTUM CILËSOR I GRAVE SHQIPTARE (1782) / JEAN HOUEL, PALAZZO ADRIANO, SIÇILI
Burimi : Voyage pittoresque des isles de Sicile, de Malte et de Lipari : où l’on traite des antiquités qui s’y trouvent encore, des principaux phénomènes que la nature y offre, du costume des habitans, et de quelques usages. – Gallica / BNF
VESHJE POPULLORE TË GRAVE SHQIPTARE (1782) / JEAN HOUEL, PALAZZO ADRIANO, SIÇILI
Burimi : Voyage pittoresque des isles de Sicile, de Malte et de Lipari : où l’on traite des antiquités qui s’y trouvent encore, des principaux phénomènes que la nature y offre, du costume des habitans, et de quelques usages. – Gallica / BNF
BUKUROSHJA SHQIPTARE DHE CHATEAUBRIAND, ATHINË (1806)
Burimi : Album de Chateaubriand : 20 gravures en taille douce, avec texte / dessins de M. Staal ; gravures de MM. Geoffroy et Monnin – Gallica / Bibliothèque nationale de France
MBI TARRACAT E OHRIT, SHQIPËRI (1841) / R. COTON WOODVILLE, REVISTA “LE MONDE ILLUSTRÉ”
Burimi : Le Monde illustré, Bibliothèque nationale de France, département Philosophie, histoire, sciences de l’homme – Gallica / Bibliothèque nationale de France
KOSTUMET POPULLORE SHQIPTARE SIPAS KRAHINAVE DHE BESIMEVE FETARE (1880) / FORTUNÉ LOUIS MÉAULLE, REVISTA “LE MONDE ILLUSTRÉ”
Burimi : Le Monde illustré, Bibliothèque nationale de France, département Philosophie, histoire, sciences de l’homme – Gallica / Bibliothèque nationale de France
PRINCESHA MIRDITORE / JULES – MARIE ARMAND, MOLTENI (1897-1898)
Burimi : Cavelier de Cuverville, Jules-Marie-Armand (1834-1912). Chef de la mission. Photographe de l’œuvre reproduite. – Gallica / Bibliothèque nationale de France
GRUA MIRDITORE / JULES – MARIE ARMAND, MOLTENI (1897-1898)
Burimi : Cavelier de Cuverville, Jules-Marie-Armand (1834-1912). Chef de la mission. Photographe de l’œuvre reproduite. – Gallica / Bibliothèque nationale de France
MALËSORJA SHQIPTARE / JULES-MARIE ARMAND, MOLTENI (1897-1898)
Burimi : Cavelier de Cuverville, Jules-Marie-Armand (1834-1912). Chef de la mission. Photographe de l’œuvre reproduite. – Gallica / Bibliothèque nationale de France
GRATË SHQIPTARE TEK BURIMI (1912)
Burimi : Les femmes albanaises à la fontaine : [photographie de presse] / [Agence Rol] – Gallica / Bibliothèque nationale de France
GRATË SHQIPTARE NË MAQEDONI (1916)
Burimi : Pages de gloire, Lucien Cornet – Directeur de publication – Gallica / Bibliothèque nationale de France
KURS RROBAQEPËSIE PËR GRATË MYSLIMANE SHQIPTARE TË TIRANËS (1919)
Burimi : Le Miroir – Gallica / BDIC (Bibliothèque de documentation internationale contemporaine) – Kryqi i Kuq amerikan ka organizuar një kurs rrobaqepsie në Tiranë, Shqipëri, për gratë myslimane… /KultPlus.com
Kur, në fillim të viteve ’70-të, vendosën të ndahen, yjet e muzikës trishtuan të gjithë ndjekësit e apasionuar, të panumërt. Gjysmë shekulli më vonë, ”Beatles” nuk e kanë humbur popullaritetin dhe ende mbizotërojnë skenën botërore të muzikës pop./Konica.al
10 prill 1970, dita fatale e ndarjes
Paul McCartney njofton se “Fab Four” (Katër të Mrekullueshmit – shën. i përkth.) nuk do të regjistronin më asgjë, së bashku.
“Beatles’ konsiderohen aventura më përrallore e shekullit XX, askush nuk mund të parashikonte se një sukses i tillë i jashtëzakonshëm do të vazhdonte edhe në shekullin tjetër,” – ka thënë historiani i grupit, Mark Lewisohn.
“50 vjet pas ndarjes së tyre, ‘Beatles’ mbeten artistikisht, të patejkalueshëm dhe shtyjnë krijuesit të tejkalojnë kufijtë”, – nënvizon autori i librit “Beatles: All these years”.
10 prilli i vitit 1970, shënohet përgjithmonë me rreth të zi, për ithtarët e grupit: atë ditë u shfaq një intervistë me Paul-in, ku ai tha, se ”Beatles” do ta ndalnin bashkëpunimin, pak para publikimit të albumit të tij të parë solo.
Pa arritur aq larg sa të njoftojë qartë përfundimin e grupit, Paul, i pyetur në lidhje me rifillimin e bashkëpunimit të tij me John Lennon-in, u përgjigj thatë “jo”.
“McCartney prishet me ‘Beatles-at”, ishte titulli i “New York Times” /KultPlus.com
Në gjysmën e parë të muajit mars, 226 persona e kanë humbur statusin e miliarderit, si rezultat i luhatjes ekonomike, të shkaktuar nga pandemia e koronavirusit, theksoi revista “Forbes”.
Jef Bezos është në krye të listës së pasanikëve botërorë, për të tretin vit me radhë, por pandemia botërore e ka ndryshuar listën e miliarderëve të “Forbes”, e prej këtu shumë prej tyre më nuk janë në këtë listë.
Pasuria e Bezosit vlerësohet në 113 miliardë dollarë, por ajo ka shënuar rënie prej 18 miliardë dollarë amerikanë në krahasim me vitin e kaluar, më së shumti nga “dëmshpërblimi” për shkak të divorcit nga ish-bashkëshortja e tij, por aksionet e kompanisë së tij Amazon janë rritur me 15 %.
Bashkëthemeluesi i “Microsoft”, Bill Gates mban vendin e dytë me pasuri prej 98 miliardë dollarë, 1,5 dollarë amerikanë më shumë se vitin e kaluar. Nga miliarderët tjerë, 51 % janë më pak të pasur se vitin e kaluar.
Miliarderët botërorë gjithsej “peshojnë” rreth tetë trilionë dollarë, që është ulje për 700 miliardë dollarë në krahasim me vitin 2019, njofton “Forbes”.
Në listën më të re të “Forbes ka gjithsej 2.095 miliarderë. /KultPlus.com
Aleksandër Stavre Drenova, i njohur me emrin letrar, ASDRENI është emër personalitet shumë i njohur i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, jo vetëm si atdhetar i zjarrtë i çlirimit dhe bashkimit të Shqipërisë por edhe si poet romantik e realist. Me emrin e Asdrenit lidhet edhe studiuesi dhe intelektuali i madh shqiptar, profesor doktor Rexhep Qosja, i cili ka nxjerrë në dritë tërë trashëgiminë letrare e publicistike të Aleksandër Stavri Drenovës dhe ka bërë që vepra e tij meritore të zërë vendin e vet në panteonin e letërsisë shqiptare.
ASDRENI është autor i Himnit të flamurit, që është edhe Himn Kombëtar, zyrtar për të gjithë shqiptaret
Aleksandër Stavre lindi më 11 prill 1872 në Drenovë në një familje të varfër fshatare. I mbetur jetim u detyrua të braktiste shkollën e mesme dhe të mërgonte në Rumani më 1889. Bëri punë të ndryshme dhe kaloi një jetë me shtrëngime. Mori pjesë gjallërisht në përpjekjet e kolonisë së shqiptarëve të Bukureshtit në luftën për çlirimin kombëtar dhe u shqua si veprimtar i saj. Nisi të shkruante poezi dhe publicistikë nga fillimi i shek. XX. Në krijimet e para poetike, të cilat i përmblodhi në librin “Rreze dielli” (1904), Asdreni vijoi traditat e poezisë së Naim Frashërit, lartësoi dashurinë për atdheun, nxiti bashkatdhetarët të rreshtoheshin në luftën për çlirim nga zgjedha turke. Vepra më e rëndësishme e Asdrenit, “Ëndrra e lotë” (1912) shquhet për pasurinë e motiveve, frymën demokratike dhe nivelin e denjë artistik. Në krijimet e këtij vëllimi poeti demaskoi ashpër pushtuesit e huaj, i këndoi heroizmit të masave popullore në kryengritjet e armatosura të viteve 1911-1912, fshikulloi parinë frikacake dhe oportuniste, e cila iu resht detyrës ndaj atdheut («Zëri i kryengritësve», «Krerëve tradhëtorë», «Çpërblimi»). Te ky vëllim u përcaktuan tiparet themelore të krijimtarisë së Asdrenit: fryma luftarake, karakteri demokratik, interesimi për problemet shoqërore, notat e ligjërimit të gjallë. Ajo shënoi një hap në kalimin nga romantizmi te realizmi në letërsinë shqiptare. Në krijimtarinë e Asdrenit motivi i luftës për çlirim kombëtar u ndërthur me idenë e luftës shoqërore, në shumë vjersha gjeti pasqyrim pakënaqësia e njeriut të thjeshtë ndaj shoqërisë borgjeze të kohës.
Ngjarjet që pasuan shembjen e shtetit të lirë kombëtar shkaktuan tek poeti një dëshpërim të thellë, që u shpreh në krijimet e periudhës 1914-1920 («Shqipëria më 1914» etj.). Në gjysmën e parë të vitit 20, nën ndikimin e lëvizjes demokratike, poezia e Asdrenit përjeton një hov të ri. Në një sërë veprash të kësaj kohe poeti shprehu aspiratat e masave popullore për drejtësi shoqërore. Në heroin e poemës “Burri i dheut” (1920), Asdreni mishëroi përfaqësuesin e vegjëlisë që derdhi gjakun më 1920 për dëbimin e pushtuesve italianë dhe për një të ardhme më të mirë. Në këtë periudhë poeti shkroi një radhë vjershash të rëndësishme. si «Hymni i festës», «Fisnikët e Shqipërisë», «Republika shqiptare», në të cilat demaskoi forcat e vjetra shoqërore dhe antipatriotike, që përvetësuan frytet e sakrificave të masave popullore në luftën për çlirim dhe nisën të sundojnë vendin sipas interesave të tyre. Dështimi i Revolucionit Demokratikoborgjez të Qershorit 1924 e forcoi frymën e pesimizmit dhe të fatalizmit në krijimtarinë e Asdrenit (Psallme murgu, 1930, dhe një varg krijimesh poetike të viteve 30). Herë-herë poeti u përpoq të çlirohej nga ndikimet moderniste: në poemën «Trashëgimi» (1935) kritikoi qeverinë për krizën ekonomike e cila në atë kohë kishte përfshirë thuajse mbarë rruzullin. Vëllimin e vet të katërt Kambana e Krujës nuk e botoi dot me gjallje. Në vjershat e viteve të fundit të jetës përshëndeti ngadhënjimin e revolucionit popullor në Shqipëri.
Veprat letrare të ASDRENIT janë:
“Rreze dielli”, “Himni i Flamurit”, “Ëndrra e lotë”, “Zëri i kryengritësve”, “Krerëve tradhëtorë”, “Shpërblimi”, “Shqipëria më 1914, “Burri i dheut”, “Himni i festës”, “Fisnikët e Shqipërisë”, “Republika shqiptare”, “Trashëgimi”, “Kambana e Krujës”, “Poezi të Zgjedhura”. /KultPlus.com
Grupi “The Beatles”, Madonna, Ed Sheerani dhe Taylor Swifi, të gjithë këta emra kanë shënuar rekorde për sa i përket numrit të transmetimit të këngëve të tyre.
Të gjithë kanë një epokë të preferuar të muzikë, dikush vitet ’60, dikush muzikën e viteve ’90 e dikush tjetër parapëlqen muzikën e viteve të fundit.
Por, a ekziston ndonjë vit i vetëm kur muzika rock dhe pop arritën kulmin?
BBC-ja shkruan se nëse i bëni dikujt këtë pyetje, çdo person do të japë si përgjigje një nga vitet e adoleshencës së tyre.
Në adoleshencë, truri i njeriut është më aktiv, kemi më shumë kohë për të dëgjuar muzikë dhe përjetojmë shumë gjëra për herë të parë. Të gjitha këto bashkërisht i bëjnë këngët e periudhës së adoleshencës më të paharrueshme.
Kur ekonomisti Seth StephensDavidowitz, i analizoi të dhënat e “Spotify” mbi zakonet e dëgjimit të këngëve, ai zbuloi se nëse ishe i ri kur kënga hit u publikua për herë të parë, atëherë ajo këngë mbetej e popullarizuar për atë grupmoshë edhe 10 vjet më vonë.
Për shembull, kënga “Creep” e grupit “Radiohead” është njëra nga më të preferuarat në mesin e burrave 40-vjeçarë. Për ata që janë në të 20-at, kjo këngë nuk arrin të renditet as në mesin e 300 të parave. “Call Me Maybe” e Carly Rae Jepsen ka të njëjtin efekt.
Mendimi i psikologëve
Psikologët besojnë se ekziston një arsye më e thellë pse ne kapemi në këto pjesë muzikore, të cilat kanë qenë të preferuarat tona në adoleshencë.
“Gjatë këtyre viteve formuese marrim shumë vendime thelbësore për ndryshimin e jetës, nisjen e marrëdhënieve të rëndësishme afatgjata dhe vendosjen e besimeve kulturore dhe politike, të cilat formësojnë identitetin tonë”, ka thënë neuropsikologia, Catherine Loveday, duke folur për Radio 3 të BBC-së. “Muzika ka një aftësi të brendshme për të rregulluar emocionet, kështu që këto këngë natyrisht mbeten të ngulitura në kujtimet tona të rëndësishme, qofshin ato pozitive apo negative”.
Të gjitha këto informacione janë interesante, por sërish nuk do të na ndihmojë që të vendosim në mënyrë empirike se cili vit prodhoi muzikën më të mirë.
2019-a
Hulumtimet e reja nga organi i industrisë së muzikës BPI ndihmojnë më shumë në këtë drejtim. Duke analizuar të gjithë muzikën e transmetuar në Mbretërinë e Bashkuar gjatë vitit të kaluar, BPI-ja ka hartuar një listë të vitit më të popullarizuar muzikor për çdo dekadë të epokës së “rock and roll”-it.
2019-a ishte viti më i popullarizuar në përgjithësi, por kjo vetëm sepse hitet e tanishme paraqesin një të pestën (rreth 21.1 për qind) e të gjithë veprimtarisë së transmetimit.
Sipas të dhënave të BPI-së, tani e dimë se njerëzit kanë një prirje më të madhe për këngët e vitit 1984 (“Purple Rain”, “Wake Me Up Before You Go Go”) sesa ato të vitit 1989 (“Like A Prayer”, “Ride On Time”).
Ne gjithashtu preferojmë hitet e vitit 1977 (“We Will Rock You”, “Stayin ‘Alive”), në krahasim ato të vitit 1971 (“Maggie May”, “Sweet Caroline”). /KultPlus.com
Sot bëhen 21 vjet nga rënia e luftëtarit dhe heroit Agim Ramadani, i cili gjatë luftës u dëshmua si strateg i lartë dhe udhëheqës i dashur për ushtarët.
Ai ishte njëri ndër hartuesit e planit për thyerjen e kufirit shqiptaro-shqiptar, gjë të cilën edhe e bëri bashkë me shokët e vet.
Historik i shkurtër rreth Betejës së Koshares dhe rënies së Agim Ramadanit.
“M’u shtershin sytë nëse pushoj; lirinë tënde me ëndërrue; mallkue qoftë gjaku im, nëse m’vrasin pa luftue”. Këto janë vargjet e poezisë “Liria”, që Agim Ramadani pat shkruar në ditët e tij të fundit, para se të vdiste.
Palët në këtë betejë kanë qenë të pabarabarta, por UÇK-ja ka pasur përparësi strategjike, pasi beteja është zhvilluar në kufirin me Shqipërinë.
Beteja ka thyer kufirin Kosovë-Shqipëri, gjë që sipas ish-luftëtarëve ishte një korridor i rëndësishëm për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës./ KultPlus.com
Më 11 prill 1872 në Drenovë të Korçës lindi Aleksandër Stavre Drenova, i njohur me emrin e tij të stilografit Asdreni, një nga poetët më të njohur shqiptarë, shkruan KultPlus.
I mbetur jetim qysh në fëmijëri ai u detyrua të braktiste shkollën e mesme dhe të mërgonte në Rumani më 1889. Bëri punë të ndryshme dhe kaloi një jetë me vështirësi.
Mori pjesë gjallërisht në përpjekjet e kolonisë së shqiptarëve të Bukureshtit në luftën për çlirimin kombëtar dhe u shqua si veprimtar i saj. Nisi të shkruante poezi dhe publicistikë nga fillimi i shek. XX.
Në krijimet e para poetike, të cilat i përmblodhi në librin “Rreze dielli” (1904), Asdreni vijoi traditat e poezisë së Naim Frashërit, lartësoi dashurinë për atdheun, nxiti bashkatdhetarët të rreshtoheshin në luftën për çlirim nga zgjedha turke.
Vepra më e rëndësishme e Asdrenit, “Ëndrra e lotë” (1912) shquhet për pasurinë e motiveve, frymën demokratike dhe nivelin e denjë artistik.
Në krijimet e këtij vëllimi poeti demaskoi ashpër pushtuesit e huaj, i këndoi heroizmit të masave popullore në kryengritjet e armatosura të viteve 1911-1912, fshikulloi parinë frikacake dhe oportuniste, e cila iu resht detyrës ndaj atdheut («Zëri i kryengritësve», «Krerëve tradhëtorë», «Çpërblimi»).
Te ky vëllim u përcaktuan tiparet themelore të krijimtarisë së Asdrenit: fryma luftarake, karakteri demokratik, interesimi për problemet shoqërore, notat e ligjërimit të gjallë. Ajo shënoi një hap në kalimin nga romantizmi te realizmi në letërsinë shqiptare.
Në krijimtarinë e Asdrenit motivi i luftës për çlirim kombëtar u ndërthur me idenë e luftës shoqërore, në shumë vjersha gjeti pasqyrim pakënaqësia e njeriut të thjeshtë ndaj shoqërisë borgjeze të kohës, është gjithashtu autor i Himnit të Flamurit, një himn kombëtar për të gjithë shqiptarët.
Ngjarja që pasoi, shembja e shtetit të lirë kombëtar, shkaktuan tek poeti një dëshpërim të thellë, që u shpreh në krijimet e periudhës 1914-1920 («Shqipëria më 1914» etj.).
Në gjysmën e parë të vitit 20, nën ndikimin e lëvizjes demokratike, poezia e Asdrenit përjeton një hov të ri. Në një sërë veprash të kësaj kohe poeti shprehu aspiratat e masave popullore për drejtësi shoqërore.
Në heroin e poemës “Burri i dheut” (1920), Asdreni mishëroi përfaqësuesin e vegjëlisë që derdhi gjakun më 1920 për dëbimin e pushtuesve italianë dhe për një të ardhme më të mirë.
Në këtë periudhë poeti shkroi një radhë vjershash të rëndësishme si «Hymni i festës», «Fisnikët e Shqipërisë», «Republika shqiptare», në të cilat demaskoi forcat e vjetra shoqërore dhe antipatriotike, që përvetësuan frytet e sakrificave të masave popullore në luftën për çlirim dhe nisën të sundojnë vendin sipas interesave të tyre.
Dështimi i Revolucionit Demokratikoborgjez të qershorit 1924 e forcoi frymën e pesimizmit dhe të fatalizmit në krijimtarinë e Asdrenit (Psallme murgu, 1930, dhe një varg krijimesh poetike të viteve 30).
Herë-herë poeti u përpoq të çlirohej nga ndikimet moderniste: në poemën «Trashëgimi» (1935) kritikoi qeverinë për krizën ekonomike e cila në atë kohë kishte përfshirë thuajse mbarë rruzullin. Vëllimin e vet të katërt Kambana e Krujës nuk e botoi dot me gjallje.
Në vjershat e viteve të fundit të jetës përshëndeti ngadhënjimin e revolucionit popullor në Shqipëri.
Poeti, publicisti dhe patrioti shqiptar, Asdreni, vdiq më 1947 në Bukuresht, Rumani. /KultPlus.com
Sheh Alia i Teqesë së Madhe assesi ta merrte veten nga ato që po ndodhnin pas shpërthimit të parë, kur hyqymeti kishte filluar bartjen e të sëmurëve për në Shkukëz, ku dihej se do të përfundonin në gropat e gëlqeres. Tha se nëpër disa mëhallë ishin shfaqur bashibozukë që pengonin grithjën si dhe ndihmën për krahëthatët. Lam Mula, po ashtu tha se çështjen e kishte shtruar gjatë një takimi që kishte me kajmekamin. Por, ai ia kishte kthyer se Paria e shehrit kishte faj për këtë, ngaqë nuk ishte treguar e përkushtuar ndaj fermanit. “Hilja ndaj hyqymetit ua hapë rrugën hileve të tij ndaj miletit”. Rremë Kusari, bëri me dije se zullumit të bashibozukëve po i ndihmojnë disa hyzmeqarë të hyqymetit, që mezi kanë pritur fermanin. She Alia i Teqesë së Madhe, pohoi ato që tha Rremë Kusari dhe shtoi se e keqja më e madhe është se shumë prej tyre shfaqen si myhibë të tarikateve të ndryshme, ndonëse nuk kanë as dinë e as iman. “Është vështirë t’u ndalet turri, ngaqë dyert e tyrbeve dhe të teqeve, si shtëpi të zotit, përherë janë të hapura për të gjithë. Por, ç’e do qe edhe aty bëjnë punën e dreqit… I ligu e shfrytëzon edhe murtajën për hesape të veta…” Ato që thanë Sheh Alia, Lam Mula e Rremë Kusari, nuk më nxunë gafil, ngaqë hyqymeti gjithnjë ka futur egjrën në grurë… Kjo, madje, ma shtoi shpresën se kundërvënia jonë ndaj murtajës, me anën e grithjes po e bënte të vetën…Andaj, priteshin gjithëfarë marifetesh, deri te lufta vëllavrasëse… “Kajmekami, ka me bo çmos murtajën për me e mbajë sa më gjatë… Ndryshe i shkon koka…”
(Shkëputje nga romani “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, 1982)
Këngëtarja e njohur Madonna gjatë kohës së karantinës ka postuar çdo ditë nga një video në “Instagram”, si punë ditari, ku rrëfën për ekesperiencat e saj gjatë periudhës së koronavirusit.
Ditën e djeshme përmes një video ajo është shprehur se ka humbur tre të afërm të saj nga koronavirusi.
“Nuk kemi gjithmonë ditë të mira. Nuk kam fjetur fare mbrëmë dhe sot kam qenë e dërrmuar….Metri i dhimbjes ka kaluar mbi 10 dhe unë dua, duhet, kam nevojë të dal nga trupi im”, shprehet këngëtarja në video.
Gjatë videos ajo tregon se brenda 24 orësh ka humbur kushëririn e saj, drejtuesin e muzikës Orlando Puerta, i cili ka punuar në shumë prej këngëve të saj dhe vëllain e rojes së saj të sigurisë. /KultPlus.com
Dervish Shaqa ishte rapsod i shquar popullor dhe i njohur në të gjitha trevat shqiptare. Shaqa lindi në Llukë të Epërme të Deçanit më 1912 dhe vdiq më 11 prill 1985.
Devish Shaqa deri në vitin 1956 jetoi në Kosovë, mirëpo në këtë vit iu desh të lëshonte Kosovën për shkak të përndjekjes nga aksioni i njohur “mbledhja e armëve” që ndërmerrte në atë kohë Sigurimi i Punëve të Brendshme i Jugosllavisë (UDB-ja) kundër shqiptarëve.
Ai së bashku me kolegun e tij të këngës Demush Neziri, u vendosën në Rashbull afër Durrësit. Aty e vazhdojë shprehjen e ndjenjave nëpërmjet këngës që për të ishte e vetmja mënyrë e shprehjes së dhimbjes që kishte për familjen dhe vendlindjen që për të ishin të ndaluara. Këtë e shpreh në këngën “Kur ta ktheva Kosove shpinën, e lame borë e gjetëm dimën…”.
Dervish Shaqa në Shqipëri e vazhdoi traditën e këndimit të histor isë së vendlindjes së tij. Në vargjet e këngëve të tij të përcjella me çifteli përshkruhen kullat e gurta të Dukagjinit, figurave kombëtare, patrioteve te devotshëm, trimave e luftëtarëve të atdheut.
Në Rashbull, Dervish Shaqa arrin të themelojë e të udhëheqë grupin e rapsodit. Po me këtë grup në vitin 1968 prezantohet për herë të parë në Festivalin e Folklorit Kombëtar ne Gjirokastër.
Që nga kjo kohë së bashku me kolegun e tij rapsodin Demush Neziri prezantojnë një sërë këngësh të cilat për disa gjenerata ende janë të njohura si p.sh.: “Ç`janë këto gjamë që i bjen era”, “Prej Prokuplje deri n`Nish”, “Moj e mira porsi bora”, këngët për Azem dhe Shote Galicën, Nak Berishën e shumë të tjera…
Pjesa më e madhe e regjistrimeve muzikore të bëra nga Dervish Shaqa dhe kolegu i tij gjenden në arkivin e Radio Tiranës, transmeton KP.
Përpos këngëve popullore dhe të përpunuar nga ai vetë, për Dervish Shaqën ka kompozuar edhe kompozitori Tish Daija si këngën “Festë të madhe ka sot Shqipëria” që për disa vite ka dominuar në përsëritjen e saj në Radio Stacionin e Tiranës
Populli ku ai kalojë pjesën më të madhe të jetës së tij e mban mend si këngëtar të lindur që këndon për këngën dhe jo për para. /KultPlus.com
Ministrja e Shëndetësisë në Shqipëri, Ogerta Manastirliu ka thënë se një e moshuar 90-vjecare nga Hasi është shëruar nga koronavirusi.
“Pas 7 ditësh të vështira në spitalin infektiv, nënë Nifja, 90 vjeçarja nga Hasi ka mundur Covid19 dhe sot është kthyer në shtëpi e shëruar”, shkruan Manastirliu.
Deri tani numri i të shëruarve nga koronavirusi ka shkuar 182. Ndërsa numri i të infektuarve në 416./oranews.tv/ KultPlus.com
24 shprehjet më të bukura të shkëputura nga libri “Një natë në Lisbonë”.
“Kur merr arratinë dhe rron mes dëshpërimit e rrezikut, njeriu mësohet t’u besojë mrekullive, përndryshe nuk do të arrinte dot të mbetej gjallë.”
“Frika nga policia nuk i ndahet kurrë të arratisurit, as në gjumë, as kur nuk ka pse të trembet.”
“Njeriu e ka të vështirë të durojë një humbje kur nuk ndodhet në vend të vet. Në raste të tilla s’të ngushëllon asgjë, dhe toka e huaj të bëhet tmerrësisht e huaj.”
“Lumturia ka shkallëzim. Rrallë ndodh të jesh krejt fatkeq kur e kupton këtë.”
“Kur njeriu ironizon dhe ka frikë, kërkon t’i bëjë gjërat më të vogla nga ç’janë.”
“Mundësia për vetëvrasje është një e mirë që njeriu rrallëherë e kupton dhe që i jep iluzionin e vullnetit të lirë. Dhe ka të ngjarë që bëjmë më shumë vetëvrasje nga ç’mund ta marrim me mend, vetëm se nuk e dimë.”
“Burri nuk duhet t’i japë asnjë shpjegim gruas. Ai duhet të veprojë, në mënyrë që ta bindë.”
“Fjalët e mëdha mund t’i durojmë në politikë, por jo në punën e ndjenjave. Do të kishte qenë më mirë sikur të ndodhte e kundërta.”
“Siguria e madhe, në mos të çoftë në vdekje, të çon në një siguri të patundur.”
“Kujtimet që nuk shkaktojnë më dhimbje e që nuk të poshtërojnë, janë jehona.”
“Ka dy të vërteta: njëra ku njeriu e tregon veten, dhe tjetra, strategjike, ku njeriu nuk tradhton asgjë.”
“Në dashuri pyetet gjithnjë si tepër, dhe kur njeriu kërkon të mësojë përgjigjet, ajo ka marrë fund.”
“Frika prej së panjohurës është ndryshe nga frika prej një rreziku që njeriu e njeh. E panjohura mund të duket e rrezikshme, por është diçka e papërcaktuar, dhe këtë frikë njeriu mund ta mposhtë me disiplinë… Por kur njeriu e di se ç’e pret, disiplina dhe akrobacitë psikologjike hyjnë shumë pak në punë.”
“Fati të lejon vetëm njëfarë lirie prej bufoni, mandej të paralajmëron e të jep goditjen. Nganjëherë njeriu e ndien çastin kur vjen.”
“Edhe kujdesin mund ta lodhësh kur flet shumë për të, dhe atëherë nuk të vlen më.”
“I kërcënuari i di përherë punët më mirë e më parë se kërcënuesi.”
“Urrejtja është një acid që ta gërryen shpirtin, pavarësisht nëse njeriu urren vetë, apo urrehet nga të tjerët.”
“Të sëmurët janë shpesh më simpatikë se kokoroshët e shëndetshëm, që në vend të nervave, kanë muskuj në tru. Ka më shumë fatkeqësi sesa lumturi… është akt bamirësie të mos e lësh jetën të vazhdojë në pafundësi.”
“Qyteti më i bukur në botë është ai ku njeriu rron i lumtur.”
“Mrekullia, kur njeriu e përjeton, nuk është kurrë e përkryer, vetëm kujtesa e bën të tillë dhe kur lumturia vdes ajo nuk mund të ndryshojë më e të shndërrohet në zhgënjim. Ajo mbetet e përkryer.”
“Jeta e një njeriu është diçka shumë më e madhe sesa peripecitë që ai kalon.”
“Varfëria të pjek para kohe dhe rinisë nuk i vishen sytë nga sentimentalizmat e nga paragjykimet.”
“S’ka kurrë përgjigje tjetër përveç asaj që i jepni vetvetes.”
“Kujtesa na mashtron që të na japë mundësi të mbetemi gjallë; ajo përpiqet ta zbutë të padurueshmen me anë të mykut të harresës.”
Këngëtarja e mirënjohur Rihanna ka dhuruar 4.2 milionë dollarë për viktimat e dhunës në familjes gjatë periudhës së koronavirusit.
Së bashku me donacionin e drejtorit ekzekutiv të Twitterit, Jack Dorsey, kjo shumë iu dhurua “Fondacionit të Kryetarit të Los Anxhelosit”, transmeton KOHA.
Strehimoret e qytetit për viktimat e dhunës në familje gjatë kësaj kohe të pandemisë janë mbi populluar, raporton NME.
Ky donacion do të shkojë për strehimoret për ushqim dhe këshillim deri në 90 persona në javë për pesë muajt e ardhshëm. /KultPlus.com
“Faktet nuk pushojnë së ekzistuari vetëm sepse ato injorohen.” – Aldous Huxley
“Të thuash të vërtetën në një kohë mashtrimi është veprim revolucionar.” – George Orwell
“Më shumë se dashurinë, se paranë, se famën, më jepni të vërtetën.” – Henry David Thoreau
“Kur i tregoni dikujt të vërtetën, bëjeni të qeshet, përndryshe ata do të ju vrasin.” – George Bernard Shaw
“Çdo gjë që e dëgjojm është një opinion dhe jo fakt. Çdo gjë që e shohim është një përspektiv dhe jo e vërtetë.” – Marcus Aurelius
“E vërteta nuk është gjithmonë e bukur, por ama etja për të është.” – Nadine Gordimer
“Ne jetojm në një epokë ku nevojat e vetme janë gjërat e panevojshme.” – Oscar Wilde
“E vërteta kurrë nuk e dëmton një kauz të drejtë.” – Mahatma Gandhi
“Kur e vërteta zëvendësohet me heshtje, heshtja është gënjeshtër.” – Yevgeny Yevtushenko
“Nëse dëshironi të jeni një kërkues real i së vërtetës, është e domosdoshme që të paktën një herë në jetën tuaj të dyshoni, sa më shumë që të jetë e mundur, në çdo gjë.” – Rene Descartes
“Ashtu sikur të gjithë ëndërrimtarët, edhe unë e ngatërroj zhgënjimin më të vërtetën.” – Jean Paul Sartre
“E vërteta është në anën e të shtypurëve.” – Malcolm X
“Njeriu mendje lartë më shumë duhet të brengoset për të vërtetën se sa për atë se çfarë mendojn të tjerët.” – Aristoteli
“Nuk duhet kurrë ta nderoni njeriun më shumë se të vërtetën.” – Platoni
“Idealet të cilat gjithmonë kanë ndriçuar para meje dhe më kanë mbushur mua me kënaqësi janë mirësia, e bukura dhe e vërteta.” – Albert Einstein
“Bindjet janë armiqë shumë më të rrezikshëm të së vërtetës se sa gënjeshtrat.” – Friedrich Nietzsche
“Hipokritët ofendohen nga e vërteta.” – Jess C. Scott
“Nuk është e lehtë të rrish i heshtur atëherë kur heshja është gënjeshër.” – Victor Hygo
“Ajo që nuk mund të thuhet mbi të gjitha nuk duhet të heshtet por të shkruhet.” – Jacques Derrida
“Ta thuash të vërtetën është shumë e vështirë dhe të rinjtë rrallëherë janë në gjendje ta thonë atë.” – Leo Tolstoy/filozofia.al
Kuvendi i Komunës së Prishtinës në mbledhjen e mbajtur të premten ka miratuar vendimin për pakon ekonomike emergjente pas situatës së krijuar nga përhapja e pandemisë së koronavirusit.
Në mesin e 14 pikave të kësaj pakoje, KK i Prishtinës ka menduar edhe për klubet sportive të kryeqytetit. Në fakt prej muajit të shkuar me vendim të Qeverisë së Kosovës janë ndërprerë të gjitha aktivitetet sportive shkaku i koronavirusit.
“Subvencione për sport, në vlerë prej 100 mijë eurosh, për klubet në vështirësi për shkak të mosfunksionimit të garave”, shkruan në pikën 11 të pakos ekonomike emergjente.
Për zbatimin e këtij vendimi do të kujdesen kryetari i Komunës së Prishtinës, Shpend Ahmeti, Drejtoria e Financave dhe drejtoritë tjera relevante.
“Ky vendim hyn në fuqi 15 ditë pas regjistrimit në Zyrën e protokollit të Ministrisë së Administrimit të Pushtetit Lokal, si dhe publikimit në gjuhë zyrtare në ueb-faqen e Komunës”, thuhet në vendimin për miratimin e pakos ekonomike emergjente.
![Burimi : Les femmes albanaises à la fontaine : [photographie de presse] / [Agence Rol] – Gallica / Bibliothèque nationale de France](https://image.jimcdn.com/app/cms/image/transf/dimension=683x10000:format=jpg/path/sccc878db2fcfc101/image/ib00363ed0116a8aa/version/1492343898/image.jpg)
