Në kujtim të profesor Zekeria Canës, historianit dhe intelektualit të njohur nga plejada e gjeneratës së artë të viteve të tetëdhjeta dhe të nëntëdhjeta , që i dha impulse lëvizjes kombëtare për liri, barazi dhe demokraci, që solli shtetin e Kosovës.
Jusuf Buxhovi
Pranvera e vitit 1962 ishte me shira të pareshtura. Retë e mbushura me lagështi, sikur ia kishin ndaluar rrugën rrezeve të diellit. U desh korriku që përfundimisht ta kthejë verën e mbetur.
Në atë ndërkohën e lagështisë, u shfaq befas diçka që për pak daroviti zymtësinë e saj. Ishte muzika e Betovenit dhe tingujt e “Simfonisë së pestë” që ndryshoi gjendjen tonë shpirtërore.
Ky ndryshim ndodhi në saje të profesorit të historisë, Zekeria Cana. Ditën që erdhi në klasë, me vete kishte një gramafon dhe disa disqe.
Pa folur shumë, hapi kutinë dhe pasi vuri në të një disk, kërkoi që të dëgjojmë me vëmendje tingujt që me të shpejtë mbushën hapësirën e klasës.
“Ky është leksioni i parë i historisë së shpirtit”, tha.
Për ne që ende nuk e bënim dallimin midis historisë si ngjarje dhe historisë shpirtërore, ngaqë e para ishte e fshehur, ndërsa e dyta e pa përjetuar, kujtesës i dhanë kuptim paraqitja e gramafonit dhe tingujt e një muzike klasike, që vinin kumbueshëm nga të gjitha anët.
Ishte ky një përjetim sa i habitshëm po aq emocional.
Pasi pllaka u ndal dhe kutia e gramafonit dukej si një gjë magjike, profesor Cana na tha se ishte Betoveni dhe “Simfonia e Pestë”. Me këtë rast, profesori na shpjegoi se kush ishte kompozitori i madh gjerman, për të cilin ne thuajse nuk dinim gjë. Mbresëlënëse ishte e dhëna se kompozitori i madh ishte i shurdhër.
Gramafoni me pllakat e Betovenit, nuk mbeti vetëm në Shkollën e Mesme Ekonomike të Gjakovës, ku Zekeria Cana jepte lëndën e historisë. Tingujt e “Simfonisë së pestë” depërtuan edhe në ambientet tjera kulturore, sidomos në Bibliotekën e Qytetit, me rastin e takimeve letrare si dhe manifestimeve të tjera kulturore.
Kështu, gramafoni i profesor Canës si dhe muzika e Betovenit u bë pjesë e leximeve letrare, si prelud i poezive të Tekiut (Dervishit), Esadit (Cërmjanit), Aliut (Musajt), Nusretes (Vulës),Sefedinit (Fetiut), Nexhmedinit (Sobës) e krijuesve të tjerë të Gjakovës, shumë prej të cilëve do të bëhen emra të njohur të letërsisë sonë.
Por, si çdo mrekulli që vjen befas dhe befas largohet, edhe gramafonit me pllakat e Betovenit, i erdh fundi.
Ndodhi kështu ngaqë, pak pa mbaruar viti, profesorit sikur i humbën gjurmët. U zëvendësua nga një tjetër. Na u tha se “kishte udhëtuar dika”.
Por,nga thashethemet, u mor vesh se profesor Cana ishte shpallur “i rrezikshëm” dhe se duhej të largohej nga procesi arsimor.
Vite më vonë, në fillim të shtatëdhjetave, profesor Canën e takova në Prishtinë, në Institutin Albanologjik, si bashkëpunëtor shkencor .
Biseda jonë u ndërlidh me gramafonin dhe “Simfoninë e pestë” të Betovenit.
“Ç’e do që në ato kohë të vështira të përndjekjeve, një arsimtari të historisë, edhe muzika e Betovenit i merrej “mëkat”!
Kur e pyeta se ç’u bë me gramafonin dhe pllakat e Betovenit, profesor Cana, tha se mund të kenë përfunduar diku në ndonjë depo “të gjerave të ndaluara”. Por, ajo ndalesë nuk ishte në gjendje që të ndërpresë lidhjen shpirtërore me tingujt e muzikës së Betovenit, që u vendos te ne dhe brezi ynë në atë stinë me shi të imë…/ KultPlus.com
Në një simpozium shkencor rajonal që ishte organizuar në Zagreb të Kroacisë me 1987 në rastin e 130 vjetorit të Tesllës ishte ftuar edhe profesor Rifat Gjota. Shkencëtari dhe inxhinieri nga Kosova ishte fituar të shpaloste projektin e tij mbi “motorët komplementarë” në mesin e shumë shkencëtarëve botërore dhe rajonal që prisnin ti shpalosnin projektet e tyre inovative.
Puna disa vjeçare e Gjotës dhe zbulimi që kishte të bënte me motorët komplementarë që ishte bëre pjese e debateve ndër shkencëtare nëpër botë, tashmë ishte gati dhe priste ta shpaloste para botës projektin e tij të përfunduar.
Kur kishte marrë fjalën në simpozium, ai ishte prezantuar si inovator dhe profesor Gjota.
Profesor Gjota, a mund të na sqaroni çfarë janë motorët komplementarë?
Frekuencat e larta që kanë qenë të mirëseardhura dhe aplikohen për shkrirjen e metaleve (nxehja induktive dhe saldimi induktiv) janë të dëmshme në makinat elektrike të cilat kam arritur t’i reduktoj. Me vështrimin specifik hapsinoro-kohor kam ardhur në përfundim se mund të realizohen edhe në praktikë makinat komplementare.
Motorët komplementarë (plotësues), për dallim nga motorët e Tesllës, kanë temperaturë 10 ËC më të ulët, kurse intensiteti i rrymës për lëshimin e tyre bie nga 13A në 1.7A. Nga ana tjetër motori është më përmasa më të vogla, zvogëlohen dridhjet, nuk ka zhurmë dhe vibrime.
Faktikisht, gjeneratori komplementar përfaqësohet nga dy motorë të përgjysmuar për t’u harmonizuar gjatë punës mes vete dhe për ketë shkak ngarkimi i motorit është më i vogël, përfundoi pjesën e parë të prezantimit profesor Gjota.
Si zakonisht xhelozia e madhe ballkanase e shprehur në pikat më të larta, nuk kishte si të mos paraqitej edhe në këtë simpozium të mbledhur më shkencëtarë nga mbarë bota.
Shkencëtari serb R.Petroviç filloi replikën në formën dyshuese duke i thënë të pranishmeve në tryezë, e duke u munduar me injoruar Gjotën: “Teslla vërtetoi sistemin që nuk lejon hapësirë, kurse këtu na prezantohen të gjeturat duke shtuar se kanë vërejtur mundësi të korrigjimeve të atij sistemi, a ka logjikë kjo”, shtoi serbi?
Profesor Gjota i ktheu replikën:
Ju nuk keni mundur të paramendoni aplikimin e numrave imagjinar për të formuar në fakt një makinë ideale trefish komplekse, rezultat i të cilës është makina komplementare. Shkencëtari kurrë asgjë nuk vërteton, por ai vetëm tenton t’i konstatojë faktet. Ligjin e Gjorgj Simonit, të dhënë më 1827, shkenca e pranoi vetëm pas 10 vitesh.
Gjota atij i kujtoi edhe një thënie të një shqiptari të madh. Bazuar mbi këtë Konica thotë, shtoi Gjota: “Njeriu që thotë të vërteten e kohës së vet e thotë për të gjitha kohët”.
Përmbledhja e seminareve të profesor Gjotës ishte dhënë në Revistës “ERA rinore” në numrin e saj të 8 në vitin 1997.
Revista e ERA rinore në përbërjen e saj kishte intelektual dhe gazetarë shumë të guximshëm, që në kushte të vështira përgjatë okupimit serb arrinin të nxirrnin Revistën ERA për lexuesit e shumtë në Kosovë dhe po ashtu në Diasporë. Duke u bërë kështu pjesë e çlirimit të Kosovës përmes gazetarisë së guximshme e informuese për qytetarët e Kosovës me ngjarjet aktuale gjatë okupimit, më theks të veçantë për të rinjtë.
Revista ERA kishte në fokus rininë që mundohej të ofronte diçka për të ndal eksodin masiv të ikjes që mbretëronte përgjatë viteve 93, 94, 95, 96, 97. Ishin të paketa revista që dilnin në treg gjatë asaj kohe.
Anëtarët e saj ishin: Ardianë Pajaziti, Diturie Hoxha, Emrush T.Shkodra, Xhelil Haziri, Haqif Sermaxhaj, Nefail Haziri, Aziz Krasniqi./ KultPlus.com
Kreacionet e Lia Stubllës së fundi janë parë të prezantohen nga njëra nga vajzat e Miss New York Teen USA në New York, shkruan KultPlus.
Dhe kjo veshje është përcjell edhe nga fotografi i njohur shqiptar Fadil Berisha, i cili ka ndarë më ndjekësit e tij këto fotografi.
Modelja ka të veshur një fustan të kuq nga kreacionet e Lia Stubllës, por ajo që bie në sy është edhe grimi i modeles, ku sytë e saj shihen të jenë me ngjyrat kuq e zi./ KultPlus.com
Një video e rrallë e Lasgush Poradecit është postuar nga Arkivi Qendror Shtetëror i Filmit. Në këtë video Poradeci tregon se si Fan Noli kishte reaguar menjëherë pasi nuk kishte dëgjuar emrin e Poradecit në listën e bursave që do të dorëzoheshin dhe se si e kishte e kishte ndihmuar të merrte bursë studimi për albanologji.
“… Babai e deshte shumë kulturën. Teneqexhi qe, po e deshte… Më dërgoi në Manastir mua. Ai (gjimnazi) qe rumunce. Atje bëra poezi. Pastaj filloi lufta e përbotëshme… Kurse ti tani më bëhesh regjisor me gjimnazin, me universitetin, me gjëra të tëra… Në tre gjuhë mezi e mbarova gjimnazin.
Unë s’kisha bursë. Mori vesh Fan Noli pastaj. “Po Lasgush… Lasgush Poradeci, – tha, – s’ka bursë?” Se ia thanë emrat. “Jo, i thanë, – s’ka bursë”. “Po si, – tha, – s’i keni dhënë bursë atij?!”. Edhe bëri telegram në konsullatën tonë të Rumanisë ku qe sekretar Asdreni. “Lasgush Poradeci emërohet bursier i shtetit, për të bërë studime në albanologji, të niset për Berlin”, tregon Lasgush Poradeci në video./ KultPlus.com
Revista prestigjiozje e letërsisë botërore “World Literature Today” i ka kushtuar një numër special shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, portretizimit dhe veprës së tij, fitues i çmimit Neustadt International Prize for Literature për vitin 2020.
Shkrimi: Përktheu: Granit Zela – Qendra Kombetare e Librit
Arsyeja kryesore dhe më e rëndësishmja pse duhet të lexojmë Ismail Kadarenë është se ai është një rrëfimtar i shkëlqyer. Rrëfen histori të mrekullueshme – dhe rrëfen shumë.
Në disa aspekte, Kadare është si Balzaku. Por Balzaku u kufizua në një vend të quajtur Paris, dhe në një kohë, në vitet 1820 (me vetëm disa ekskursione në provincat franceze dhe në Rilindje), ndërsa Kadare na çon kudo: në Egjiptin e lashtë, në Kinën moderne, në një vendpushim turistik në Balltik, në Moskë dhe Austri dhe në Perandorinë Otomane. Ka një aftësi gati si të Zhyl Vernit për të udhëtuar nëpër botë.
Nëse lexoni Ismail Kadarenë, përshkoni të gjitha epokat që nga shpikja e shkrimit: nga Keopsi që ndërton Piramidën e Madhe te debatet mbi trashëgiminë e Enver Hoxhës në Shqipërinë e viteve 1980-të, e deri te ngjarjet dhe situatat që ndodhin në Evropën Perëndimore pas rënies së komunizmit.
Numri më i madh i historive të Kadaresë ndodhin në shekujt nëntëmbëdhjetë dhe njëzetë. Ngjarjet e Prilli i Thyer zhvillohen në vitet 1930, Kronikë në gurë në vitet 1940, Gjenerali i ushtrisë së vdekur në vitet 1950-të, Vajza e Agamemnonit në vitet 1970-të. Këto rrëfenja të lejojnë të lexosh historinë e Shqipërisë – dhe të botës – përmes prizmit të prozës letrare. Kjo është një arsye e fortë pse duhet ta lexoni Kadarenë, dhe pse më pëlqen kaq shumë ta bëj. Kadare ka krijuar, le të themi, një univers paralel, i cili ka një marrëdhënie të thellë me atë në të cilin jetojmë. Është e gjithë bota e kthyer në formë letrare.
Natyrisht përveçse romancier, Kadare është lëvrues i shumë gjinive. Ai është dramaturg dhe eseist, dhe për disa kohë ka qenë edhe gazetar dhe redaktor. Në fillim të një karriere të gjatë, ai u bë menjëherë i famshëm si poet – si poeti i ri i madh i Shqipërisë moderne. Por lexuesit e gjuhës angleze mund ta njohin vetëm si prozator. Kjo s’është ndonjë hata, sepse deri tani pjesa më e madhe e veprimtarisë së tij letrare ka qenë në gjininë e romanit.
Por Kadare nuk shkruan vetëm një lloj romani. Disa nga historitë e rrëfyera janë të vogla, vetëm pesë faqe të gjata, si Ëndërr mashtruese; të tjerat janë saga të mëdha që shtrihen në më shumë se pesëqind faqe. Në mes, qëndrojnë historitë e gjata, si Vajza e Agamemnonit, dhe pastaj janëdisa romane që Kadaresë i pëlqen t’i quajë “romane të shkurtër”, (mikro-romane) siç është Fluturimi i shtergut. Ka romane me gjatësi standarde si Prilli i Thyer, dhe pastaj romanet-sagë, ku përfshihet Koncerti dhe Dimri i Madh. Pra, sa i përket formave të njohura romanore, është një larmi e jashtëzakonshme formash të tilla për t’u hulumtuar brenda një vepre e cila në vetvete hulumton të gjithë botën.
Është e zakonshme ta lexosh Kadarenë si shkrimtar që flet për jetën e tij në Shqipëri nën regjimin e Hoxhës. Ka sigurisht një të vërtetë në pikëpamjen që të gjitha vendet dhe kohët e ndryshme të universit të Kadaresë janë imazhe të zhvendosura të një vendi dhe kohe të veçantë. Por nuk të duhet ta dish këtë dhe as nuk ke nevojë ta vësh re në mënyrë që ta lexosh Kadarenë. Mund t’i lexosh historitë e Kadaresë thjesht si krijime letrare. Ai ka aftësinë të të ngjall kërshërinë për fantazmat, për nuset që kalojnë qindra kilometra brenda natës me një kalë që rend me galop, për të vdekur që ngrihen nga varri…dhe për të gjitha llojet e gjërave që s’para e tërheqin një lexues racional modern si unë. Por, njësimi që ai i bën mitit me folklorin dhe me portrete të mendjeve moderne dhe realiteteve vendase është aq mjeshtërore sa unë e gjej veten të zhytur në këtë lloj bote dhe kështu ndodh me çdo lexues. Universi i Kadaresë ka shumë nivele që përfshijnë atë joracional, transhendent dhe të çuditshmen.
Një nga tiparet më të goditura dhe të vazhdueshme të botës së Kadaresë është prania e përhershme e disa miteve të Greqisë së lashtë: jo të gjithë mitologjisë greke, por e atyre miteve që dramatizojnë urrejtjet familjare dhe efektin helmues, korruptues dhe të frikshëm të afërsisë me pushtetin.
Tipari i dytë që është gjithmonë i pranishëm te Kadareja janë rrëfenjat popullore ballkanase. I quaj “ballkanase” dhe jo thjesht shqiptare sepse këto rrëfenja popullore ekzistojnë edhe në shumë gjuhë të tjera të rajonit. Në të vërtetë, Kadare dramatizon pikërisht çështjen e origjinës etnike të kulturave ballkanike në romanin Dosja H, një nga rrëfenjat e tij më magjepsëse, mbështetur në gjetjet historike të folkloristëve amerikanë në tokat kufitare shqiptare në vitet 1930.
Veçoria e tretë mbizotëruese që dua të përmend është se Kadare hulumton gati në çdo histori të rrëfyer marrëdhëniet midis vetjakes dhe politikes. Jo politikes në kuptimin e çështjeve aktuale apo partiake-politike, por politike në kuptimin e gjerë, domethënë se si grupet dhe individët i manipulojnë të tjerët dhe ushtrojnë pushtet mbi ta.
Veçori tjetër e botës së Ismail Kadaresë – le ta quajmë Kadariana – është moti, i cili, siç kanë thënë të tjerët, funksionon pothuajse si një personazh më vete. Moti në Kadarianë është gjithmonë i kobshëm, dhe kjo e bën klimën e Skocisë të duket po aq e butë sa riviera italiane. Si lexues, mësohesh shpejt me përmasën gati komike të kronikave klimaterike të Kadaresë (mjegull, shi i imët, shtrëngatë, dëborë, mot i ftohtë, qiell me re), pasi klima e Shqipërisë është në të vërtetë më shumë si riviera italiane se sa brigjet e Loch Lomond-it. Ato s’janë përshkrime të përpikta të ndonjë skene ku ndodhin ngjarjet, por treguesit kryesor të gjendjes shpirtërore, e cila të tregon se nuk do të lexosh një histori të lumtur. Por bëjnë shumë më tepër sesa kaq: ata ju thonë se s’do të ketë asnjë shoqe flokëverdhë ndanë traktorëve shndritës që sjellin të korrat e grurit të pjekur nga dielli dhe se vepra nuk do të ketë skoda me normat e imponuara në letërsinë shqipe nga doktrinat sovjetike të realizmit socialist. Kjo është në të vërtetë një mënyrë shumë e stërholluar për të gdhendur një pozitë unike kritike brenda një shoqërie ku kritika ishte, le të themi, seriozisht e nënvlerësuar.
Shumë nga personazhet njerëzore të Kadaresë shpesh s’janë të sigurt nëse janë zgjuar apo në gjumë. Hyrjet tipike në jetën e brendshme të protagonistëve fillojnë me: “Iu duk se…”, “S’ishte fort i sigurt nëse…,” dhe kështu me radhë. Kufiri midis të qenit në gjendje të shohësh qartë dhe pamundësisë për ta bërë këtë s’është kurrë plotësisht i dallueshëm. Kështu kur të keni mbaruar së lexuari një roman, pavarësisht nëse është ritregimi i një legjende si “Kush e solli Doruntinën” apo rikrijimi gati historik si te Gjenerali i ushtrisë së vdekur, s’jeni shumë të sigurtë nëse keni parë apo jo një ëndërr. Kadare na shtyn vazhdimisht të vëmë në dyshim ndryshimin midis gjendjes së zgjimit dhe ëndërrimit dhe na bën të reflektojmë për mënyrat me të cilat jeta është si një ëndërr dhe në çfarë mënyre makthet janë si jeta.
Prandaj s’është për t’u habitur që Pallati i Ëndrrave (titulli i motërzmit të parë ishte Nëpunësi i Pallatit të Ëndrrave) është kolona qendrore e botës shumëplanëshe të trilluar të Kadaresë: një roman që në qendër të një shoqërie ogurzezë dhe të paparashikueshme autokratike ka një institucion të përkushtuar ndaj manipulimit të ëndrrave, dhe në qendër të këtij institucioni është një i ri i ndjeshëm dhe i hutuar që me të vërtetë s’e di se çfarë po bën, ose pse përfundon duke u bërë strumbullari i të gjitha ngjarjeve.
Në fund, në rast se e gjithë kjo ju frikëson, pasi s’mund të tërhiqeni menjëherë nga mendjet e mjegullta që enden brenda dhe jashtë peisazheve të ëndrrave ku bie shi dhe dëborë, duhet të shtoj, dhe vërtet të këmbëngul që rrëfimi i Kadaresë është me të vërtetë mjaft argëtues. Duhet ta lësh veten të zhytet thellë në këtë univers paralel, por pasi ta bëni, do të zbuloni një humor dredharak, përtallës, që përcillet si nga situatat ashtu edhe nga fjalët. Ndoshta çuditërisht, stërhollimet e humorit dredharak të Kadaresë vijnë edhe në përkthim të larmishëm.
Kadare ka thënë në më shumë se një rast se lexuesit dhe kritikët e tij s’duhet t’i kushtojnë vëmendje të tepërt kontekstit. Në mbështetje të kësaj mënyre leximi, do të theksoja se mënyra e rrëfimit dhe natyra e historive që rrëfen Kadareja, s’ka ndryshuar aspak gjatë gjashtëdhjetë viteve të fundit, edhe pse konteksti shoqëror, gjeografik dhe politik ka ndryshuar në mënyrë të jashtëzakoshme. Është sikur e gjithë bota imagjinare e Kadaresë të jetëshfaqur plotësisht e formësuar që në fillim fare dhe se dyzet apo pesëdhjetë historitë dhe romanet që ai ka rrëfyer qysh atëherë s’janë veçse pjesë të një tërësie më të madhe, të ndërlidhur dhe të pandryshueshme.
Ajo që thekson ndërlidhshmërinë e opusit të veprës së Kadaresë është ripërdorimi sistematik i vendndodhjeve, objekteve, historive dhe aluzioneve. Në Murin e Madh, për shembull, ekziston një simbol që rikthehet tek Ura me tri harqe; tek Dosja H është një han që rishfaqet në disa histori të tjera; te Qorrfermani, është një djalosh që do të bëhet më vonë protagonist i Pallatit të Ëndrrave dhe në atë roman, këndohen disa këngë epike që na çojnë sërish te Dosja H… Kjo është një teknikë si e Balzakut me “personazhet e rishfaqur” në Komedinë Njerëzore, por për mendimin tim tek Kadareja është shumë më e mprehtë, pasi nuk lidh edhe aq subjektet rrëfimore të romaneve sesa tërë strukturën e tyre të aluzioneve dhe referencave. Kjo përbën një arritje të jashtëzakonshme, dhe gjithashtu do të thotë që secila histori që lexon nuk është vetëm ajo histori – është një kontribut në kujtesën tënde dhe në kuptimin e historive të tjera që ke lexuar, dhe forcon ndjenjën e përgjithshme se vërtet je në një botë të ndryshme që është çuditërisht si ëndërr.
Sigurisht, sa më shumë që lexon, aq më shumë përkap mijëra fije që lidhin së bashku veprat e Kadaresë. Për fat të keq, deri më sot është përkthyer në anglisht vetëm rreth një e treta e saj. Kjo është një arsye mjaft e mirë për të mësuar frëngjisht, nëse nuk provoni të mësoni gjuhën shqipe aq sa të jeni në gjendje për të lexuar këtë mjeshtër të madh të letërsisë moderne evropiane. Le të shpresojmë se është edhe një arsye mjaft e mirë për botuesit britanikë dhe amerikanë që të porosisin një mori përkthimesh të reja, pasi janë nxitur nga dhënia e Çmimit Neustadt. Nga David Bellos
Princeton, New Jersey
David Bellos është profesor i letërsisë frënge dhe letërsisë krahasuese në Princeton University dhe përkthyes i shumë autorëve nga frengjishtja. I shkolluar në Oksford,Bellos është autori i biografive të Georges Perec dhe Jacques Tati, i një studimi për Romain Gary-n dhe një hyrjeje në studimet e përkthimit. Libri i tij i fundit është një studim i kryeveprës së Viktor Hygosë, Të mjerët.-/KultPlus.com
Ai lindi në fshatin Qershizë të krahinës së Devollit, në janar të 1922-së. Kur lindi, gjeti mbi tokë shumë dëborë. Prandaj iu bënë flokët të verdhë dhe sytë të kaltër. Gjeti mbi tokë shumë dëborë, tregonte e ëma, Fahrije Mara. Dhe lindi i vockël sa një lepur i egër, bile më i vockël se lepuri i egër. Lindi shtatëmuajsh, prandaj ata që vinin dhe e shikonin i thoshin “Dështak”. Pastaj, edhe se ia vunë emrin Xhelo, e thërrisnin “Dështak”. Por gjirin e nënës e thante. Pinte si shushunjë. Ngulej në sisën e saj dhe thithte gjersa të mos mbetej asnjë pikë. “Ky po më thith edhe ujërat e trupit”, thoshte Fahrija. Duke thithur sisën, rritej. Nga një lepur i egër, u bë qengj, bile derrkuc, se thithte gjithçka. Kur s’e kishte pranë gjirin e nënës, thithte çarçafin e jorganit, thithte gishtin e dorës, thithte gishtin e këmbës duke e ngritur dhe shpënë te goja, thithte çdo gjë që i shëmbëllente sisës. Shikonte pranë diçka të gjatë, fjala vjen, një kleçkë, një grykë shisheje, një bisht sqepari, një pykë, zvaritej, e merrte, e vinte në gojë dhe e thithte. Prandaj ia ngjitën edhe nofkën “thithak”.Por i mbeti emri “Dështak”, ndofta edhe nga një arsye tjetër. U vonuan tre muaj për t’ia vënë emrin. Ai që dinte të vinte emra, baba Ahmeti i teqesë së Kuçit të Devollit, kishte shkuar në Vjenë të Austrisë për t’u bërë operacion nga një gjendër në gushë. Gjyshi i “Dështakut”, plaku Nesim Mara, ishte myhyb bektashi dhe babai i teqesë duhej të ndodhej në krye të sofrës, që t’i vinte edhe emrin.Ashtu u bë. U kthye nga Vjena babai i teqesë dhe në fund të marsit, kur dëbora ende nuk kishte shkrirë e gjitha, në shtëpinë e Morave u therr dashi më i madh i kopesë, u tundën muret nga vala e ziafetit dhe në sofrën e gjerë sa një lëmë baba Ahmeti thirri tri herë: “Xheladin, Xheladin, Xheladin!” Ai, me mjekër të zezë e me sërëk jeshil, shpallte emrin e “Dështakut”, që shkurt tani i thonë Xhelo.“Dështaku”, kur u bë pesë vjet, mbante një manar të bardhë. Manarin e ushqente dhe ai e ndiqte hap pas hapi. Madje flinte edhe me të. Gjyshi i “Dështakut”, Nesim Mara, e kishte taksur manarin të bëhej kurban në teqenë e Kuçit para këmbëve të baba Ahmetit. Atëherë në vjeshtën e 1927-s gjyshi, gjyshja, i ati dhe e ëma e morën me vete Xhelon, që rrallë tani i thoshin “Dështak”, morën edhe manarin me brirë të kthyer tri herë, dashin e vërtetë, dhe shkuan në teqe. Atje gjyshi e shtriu dashin para këmbëve të baba Ahmeitt, që qëndronte në fund të shkallëve të teqesë, dhe ia vuri nën qafë thikën. Manari i bukur i drodhi disa herë këmbët mes gjakut dhe dha shpirt. Babai ngriti tre gishtërinjtë e tij lart mbi kokën me sërëk, vështroi qiellin dhe tha: “I madhi Haxhi Bektash Veliu, na prit se po vijmë me dashin më të madh që kam parë!”Atë natë teqeja ziente. Luanin valle dervishët, këndonte babai i teqesë, ia priste këngës gjyshi, mbanin iso gjysja, i ati i “Dështakut”, e ëma. Vetëm Xheloja qante. I vinte keq për manarin. Që atëherë i mori inat baballarët dhe dervishët e teqeve. U zemërua me ta dhe s’u pajtua kurrë./ KultPlus.com
Shpella e Trenit ndodhet në rrethin e Devollit e njohur edhe si “Gryka e Ujkut”, ndodhet në pjesën perëndimore të liqenit të Prespës së Vogël dhe daton nga viti 6000 p.e.s, ajo vazhdon të studiohet edhe në ditët e sotme për vlerat e saj historike dhe natyrore.
Ka qenë vendbanim prehistorik i njeriut të lashtë, nga neoliti i hershëm deri në epokën e hekurit. Në brendësi, shpella është e gdhendur me piktura të mrekullueshme murale prehistorike kryesisht me skena gjahu. Brenda shpellës gjatë verës takohen koloni prej 2000-2500 lakuriqë nate por edhe specie insektesh dhe jorruazorë të tjerë, karakteristike e shpellave të errëta.
Piktura e Trenit gjendet buzë liqenit të Prespës së Vogël, e bërë në faqen e shkëmbit të Spilesë, që njihet nga vendasit me emrin “Shpella e shkruar”. Ajo paraqet një skenë gjuetie ku katër kalorës me qentë e tyre ndjekin një dre. Figurat janë paraqitur në siluetë, të bëra me bojë të bardhë.
Shpella e Trenit është studiuar për vlerat e saj historike dhe natyrore.
Shpella e Trenit në rrethin e Devollit, një vlerë e trashëgimisë historike në rajonin juglindor, është marrë në mbrojtje nga pushteti vendor me qëllim ruajtjen nga dëmtimi si pasojë e aktivitetit privat të guroreve në afërsi të saj. Mendohet se kjo shpellë ka qenë banuar që në lashtësi, gjë që vërtetohet nga pikturat murale prehistorike me skena gjahu në brendësi të saj. Arkeologët shprehen se shpella e Trenit dhe zona në afërsi të saj është bërë objekt gërmimesh dhe ekspeditash arkeologjike që në vitin 1966, duke zbuluar objekte me vlera në të. Por, kalaja e Trenit që shënon dhe fillimin e fortifikimeve në këtë zonë tashmë nuk ka asnjë gjurmë të mureve të saj. Në sezonin veror, kjo shpellë vizitohet nga mjaft turistë dhe kuriozë të natyrës dhe historisë. /dp/ KultPlus.com
As luftë s’bëj dhe askund s’gjej paqe’ dhe frikë dhe shpresë: kam zjarr dhe akullohem, në qiell nxitoj, në tokë prap rrëzohem, askënd s’takoj dhe botën kam përqafe.
Ajo më futi në burg, hapsan e laqe, as nuk më mban, as nuk më lë të iki, dhe më largon dhe hallke më vë tek shpirti, as rroj, as vdes, as dhimbjet s’kanë cae.
Pa sy dhe shoh, pa gjuhë dhe nxjerr klithme, kërkoj të vdes, thërras që të shpëtoj, përbuz vetveten, ju jap ju lumturinë.
Mes lotësh qesh, ju jap ju dhembshurinë, dhe jet’,dhe vdekje i vë në barazi, po për këto, o grua, faj ke ti. / KultPlus.com
Gjon’s Tears [Gjon Muharremaj] përfaqësoi Zvicrën në festivalin e muzikës evropiane, Eurovizion 2020.
Kënga u titullua “Repondez-moi” (Përgjigjmu mua) dhe u interpretua me shump mjeshtëri nga Gjon’s Tears.
Vlen të theksohet se Gjon’s Tears është emri skenik i Gjon Muharremit. Ai gjithashtu interpreton në një grup me të njëjtin emër. Gjon është i lindur në Zvicër, por prindërit e tij janë shqiptarë.
Ai njihet te shqiptarët, sidomos për paraqitjen e tij në ‘Albania’s Got Talent’ në vitin 2010 dhe së fundmi, ai bëri emër në Francë vitin e kaluar, duke u shfaqur në “The Voice”.
Tanimë tradicionalisht çdo vit njerëzit nga mbarë bota votojnë për të zgjedhur 250 këngët më të mira të Eurovizionit.
Festivali që ka nisur para 64 vjetësh ka numëruar plot këngë pjesëmarrëse çdo vit, prandaj një përfshirje në këtë listë çdo vit i nderon artistët më të mirë dhe krijimet më të mira, por edhe të famshme të festivalit.
Gjon`s Tears, që përfaqësoi Zvicrën në Eurovizionin e vitit 2020-të, në këtë listë është renditur në pozitën e 31-të.
Po ashtu, edhe shumë këngëtarë që përfaqësuan Shqipërinë u rënditën në këngët më të mira të Evrovizionit. Në pozitën e 58-të në këtë listë është kënga ‘Mall’ e Eugent Bushpepës, këngëtar ky që e përfaqësoi Shqipërinë në Eurovizion në vitin 2018. Në pozitën e 78-të është Jonida Maliqi me këngën ‘Ktheju Tokës’, ndërsa Elhaida Dani, e cila në Eurovizion përfaqësoi shqiptarët në vitin 2015, me këngën ‘Im Alive’ është në pozitën e 92-të.
Nga ana tjetër, në vendin e 100 është Rona Nishliu me këngën ‘Suus’, ndërsa kënga e fundit shqipe në këtë listë është ajo nga Arilena Ara, e cila përfaqësoi Shqipërinë në Eurovizionin e vitit 2020.
Kënga më e votuar në listë është ajo nga Loreen – ‘Euphoria’, e cila e fitoi Eurovizionin në vitin 2012-të. Eleni Foureira, me origjinë shqiptare, është në vendin e dytë të kësaj liste. /Albinfo.ch./ KultPlus.com
Më 10 janar 1504 në Venedik u botua latinisht vepra e Marin Barletit, “De obsidione Scodrensi”- “Rrethimi i Shkodrës”, i vlerësuar si një nga veprat më të njohura historike që bëri të njohur luftën e shqiptarëve kundër perandorisë osmane në mesjetë.
Libri është ndarë në tre kapituj, dhe përshkruan kujtimet e autorit për ngjarjet e rrethimit të dytë të Shkodrës në vitin 1478. Në kapitullin (librin) e parë është parathënia që i kushtohet dukës së Venedikut Leonard Loredano, ndërsa më pas teksti bën fjalë për prejardhjen e turqve, deri me pushtimin e Konstantinopojës me 1453, për të përfunduar me shënimet historike rreth Shkodrës dhe përshkrimin e pozitës së saj. Në kapitullin e dytë që është më voluminozi dhe pjesa qendrore e librit, flitet konkretisht mbi rrethimin e Shkodrës në vitin 1474 dhe 1478.
Aty përshkruhen operacionet e rrethimit, sulmet, dhe mbrojtja heroike e Kalasë nga shqiptarët. Ndërsa në fund, në kapitullin e tretë, prezantohen në formë të sintezës ngjarjet e rrethimit të Shkodrës, si dhe dorëzimin e saj nga ana e venedikasve përfaqësuesve të Perandorisë Osmane. Kjo vepër është shkruar në latinisht dhe u botua për herë të parë në Venedik më 1504, pothuajse 100 vjet pas lindjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut.
Përkthimin e saj në shqip për herë të parë e realizoi studiuesi i shquar Henrik Lacaj më 1962, në përvjetorin e 50-të të Pavarësisë së Shqipërisë.
Më vonë është ribotuar në gjuhën shqipe shtëpia botuese Onfuri më 2012, duke u mundësuar lexuesve shqiptarë për ta njohur përmes saj historinë e vendit e vlerat e kombit shqiptar.
Dom Marin Barleti (rreth 1450 – 1512), i njohur edhe si Dom Marinus Barletius, çmohet si historiani i parë shqiptar. Prift katolik dhe qytetar i Shkodrës, ai qe dëshmitar e luftëtar në dy rrethime osmane të këtij qyteti. Kur Venediku, së fundmi, ua dorëzoi Shkodrën osmanëve, si shumë bashkatdhetarë të tjerë të rinj, ai emigroi në Itali. U vendos në Padova e në këtë dioqezë kishtare, Dom Marin Barleti, apo Barleci, shërbeu i prift famullitarë e më vonë, si rektor i Kishës së Shën Shtjefnit.
Megjithëse “Rrethimi i Shkodrës” ishte vepra e tij e parë, ai njihet më shumë për veprën e tij të dytë “Historia e Skënderbeut”. Barleti tërhoqi vëmendjen e lexuesit europian të shekullit XVI, i cili me turqit në portat e Vjenës më 1529, po shqetësohej gjithnjë e më shumë për mundësinë e pushtimit të të gjithë Europës Perëndimore nga osmanët. /dp/ KultPlus.com
Baritoni Gëzim Myshketa po vazhdon debutimin e tij artistik, shkruan KultPlus.
Ai nëpërmjet publikimit të një fotografie ka bërë të ditur se do të interpretoj në Operën Berlioz në Francë.
“Ende nuk e dijmë nëse do të hipim në skenë, por ja ku jemi, në teatër…Ne frymojmë dhe jetojmë me artin, dhe kjo është diçka e madhe!!!”, ka shkruar baritoni Myshketa.
Opéra Berlioz është një sallë shfaqjesh e krijuar në 1990 në Montpellier brenda qendrës së kongreseve Le Corum. / KultPlus.com
Robert Ndrenika feston sot ditëlindjen e 79-të. Vitet kalojnë, por aktori i madh vetëm sa fiton gjithnjë e më tepër dashurinë e publikut shqiptar. Pa të, arti do të ishte më i paplotë, shpirtrat më të varfër.
Aktori tejet i dashur për të gjithë brezat, sjell gjithnjë mesazhe me peshë dhe aktuale me rolet e tij. Të gjithë e duan dhe e admirojnë thjeshtësinë e tij. Të gjithë e vlerësojnë për sjelljen në jetën reale, por edhe për personazhet që tashmë i përkasin. Askush s’i harron batutat e tij në teatër apo filma, dy botë që Ndrenika s’i ndau kurrë.
Robert Ndrenika lindi në Tiranë, në vitin 1942. Talenti i tij spikati që në vitet e para të jetës, kur ai kultivonte pasionin e tij për teatrin në Shtëpinë e Pionerit në Tiranë. Pas përfundimit të gjimnazit “Qemal Stafa”, në vitet ai 1960-1964 nis studimet për aktor në Shkollën e Lartë “Aleksandër Moisiu”.
Nga ky vit, deri më 1970, punon si aktor në Teatrin “Skampa” të Elbasanit. Në vitet 1970-1974 punon si aktor në Teatrin e Institutit të Lartë të Arteve (sot Akademia e Arteve), më pas në Teatrin Kombëtar, deri sa doli në pension.
Për shumë vite punoi si aktor i lirë (pas pensionit). Midis të tjerash, ka interpretuar: “Besa” e Sami Frashërit, “Ura” e Minush Jeros, “Prefekti” i Besim Levonjës, “Familja e peshkatarit” e Sulejman Pitarkës, “Bashkë me agimin” e Kolë Jakovës, “Midis dy njerëzve” e Kiço Blushit, “Skënderbeu” i Lec Shllakut, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” dhe “Stinë e mërzitshme në Olimp” të Ismail Kadaresë, “Lumi i vdekur” i Jakov Xoxës, “Fytyra e dytë” dhe “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” të Dritëro Agollit, “Shkallët” dhe “Shtëpia me dy porta” të Ruzhdi Pulahës, “Shumë zhurme për asgjë”, “Nata e dymbëdhjetë” dhe “Zbutja e kryeneçes” të Shekspirit, “I sëmuri për mend” dhe “Kopraci” të Molierit, “Udha e largët” e Arbuzovit, “Luiza Miler” e Shilerit, “Prometeu” dhe “Njeriu që pa vdekjen me sy” të Viktor Eftimiut, “Dashuri e tillë” e Kohoutit, “Banja” e Majakovskit, “Arturo Ui” e Brehtit, “Vdekja e një komisioneri” e Millerit, “Vizita e damës plake” e Dyrrenmatit, “Magjia e madhe” dhe “Cilindri” të De Filipos, “Darka e të marrëve” e Veberit, “6 vjet shtatzënë” e Cikliropulosit, “Pulëbardha” e Anton Çehovit, “Histori zooparku” e Ollbit, etj.
Në vitin 1979, Ndrenikës iu akordua titulli “Artist i Merituar” dhe në vitin 1988 titulli “Artist i Popullit”.
Është nderuar me Kupën për Aktorin më të Mirë në Festivalin Kombëtar të Teatrit, më 1994, për rolin e Di Spetes në shfaqjen “Magjia e Madhe”, te De Filipos dhe në Festivalin e Filmit te vitit 1979, për rolin e Prefektit në filmin “Koncert në vitin 1936”.
Për disa vite, punoi si pedagog i mjeshtërisë së aktorit dhe fjalës artistike, në degën e aktrimit, në Institutin e Lartë te Arteve.
Robert Ndrenika ka dy vajza. Ai kishte një histori mjaft të bukur dashurie me gruan e tij, Polikseni. Ai e adhuronte bashkëshorten e tij. Por edhe ajo e adhuronte të shoqin, dhe e shoqëronte gjithmonë në prova. Por pasi Polikseni u sëmur dhe vdiq, Robert Ndrenika e vuajti shumë largimin nga jeta të bashkëshortes së tij. Aq sa për katër vite nuk shkeli më në teatër.
Por në prill të vitit 2012 ai fitoi mbi vuajtjen dhe iu rikthye fuqishëm teatrit me rolin e doktor Shuster.
Ai nderohet nga presidenti i asaj kohe, Bamir Topi me titullin “Nder i Kombit” ( ne 2012).
Ne 2014 ai futet në botën e një personazhi kapriçoz përmes premieres “Djemtë gazmore”, pjesë e shkruar nga shkrimtari amerikan Neil Simon.
Në 2015, u shpall Aktori i Vitit dhe gjatë marrjes së çmimit, publiku u ngrit në këmbë dhe duartrokiti gjatë në nder dhe respekt të tij.
Robert Ndrenika, “Artist i Popullit” meritoi çmimin vjetor nga Akademia e Artit dhe Kulturës “Kult”. Robert Ndrenika përfaqëson jo vetëm nderin e dhe krenarinë e kombit por historinë e jashtëzakonshme të një njeriu të madh, që ka bërë histori përmes thjeshtësisë së madhështisë së tij.
Filmat :
Kronikë provinciale (2009) Tifozët – (2004) komedi Njerëz dhe fate – (2002-2 Tirana, viti zero Parullat – (2001), Lleshi Bolero – (1997) Nata e dymbëdhjetë Edhe kështu edhe ashtu Botë e padukshme -azi Përrallë nga e kaluara – (1987), Vangjeli Vrasje në gjueti Dhe vjen një ditë – (1986) si vëllai i Llano Bletës Gurët e shtëpisë sime – (1985) Tre njerëz me guna – (1985) Shi në plazh – (1984) teater-komedi Shirat e vjeshtës – (1984) , Sotiri Nxënësit e klasës sime – (1984), Kristofori Kohë e largët – (1983), Anastas Grigori Besa e kuqe – (1982), Gjoni Era e ngrohtë e thellësive – (1982) (TV) Nëntori i dytë – (1982), karrrocieri i Ismail Qemalit Prefekti, komedi, Qazim Mulleti
Vëllezër dhe shokë – (1982), Sokrati Një shoqe nga fshati – (1980) Agushi Ditët që sollën pranverën – (1979) (TV) Mësonjëtorja – (1979), kocka Në shtëpinë tonë – (1979), Stefi Koncert në vitin 1936 (1978), Fotaqi (n/prefekti) Shembja e idhujve – (1977), kapteri Emblema e dikurëshme – (1976) (TV) Duke kërkuar 5-orëshin – (1974) Zeqo Rrugë të bardha – (1974), Ganiu Shtigje të luftës – (1974), Shabani Kryengritje në pallat – (1972) Odiseja e tifozave – (1972) Kapedani – (1972), i biri i xha Sulos I teti në bronx – (1970), Xhemali Horizonte të hapura – (1968), Azemi Oshëtimë në bregdet – (1966), Gjergjiekti komedi , Qazim Mulleti / KultPlus.com
Pesë vjet më parë, vdiq artisti kameleon dhe revolucionar, që fshiu kufijtë midis artit dhe jetës, një gjeni i rënë në Tokë, David Bowien.
David Bowie vdiq më 10 janar 2016, në moshën 69-vjeçare, në të njëjtën ditë kur u lëshua në treg “Ylli i Zi”, testamenti i tij artistik.
David Robert Jones, emri me të cilin ai u regjistrua në Brixton, South London, dëshmoi se një yll roku mund të jetë shumë më tepër sesa një roker dhe diçka ndryshe nga një yll.
Një karakter unik, i ndriçuar, i nxitur nga një kuriozitet i pashuar dhe një dëshirë e pandalshme për dije, pothuajse sikur të komunikojë atë ndryshim dhe zbulimi i së resë janë një metodë për vendosjen e rendit në kaos, David Bowie ishte dhe vazhdon të jetë një nga artistët më me ndikim në historinë e kulturës popullore, siç dëshmohet edhe nga një ekspozita e krijuar nga Muzeu “Victoria dhe Albert” në Londër.
Ai ishte një nga të parët që kuptoi se Rock’n’Roll mund të ishte shumë më tepër sesa muzika që i shpalli botës lindjen e të rinjve si një kategori shoqërore, për të kuptuar se ishte e mundur të dilnin përtej kufijve dhe konventave, që rreth muzikës ai mund të ndërtonte një univers të vërtetë të shenjave.
Madje edhe vdekja u shndërrua në diçka përtej së vërtetës së saj të pashmangshme, kur, të ballafaquar me veprimin e fundit, David Duncan Jones dhe David Bowie u bënë sërish i njëjti person./ ata/ KultPlus.com
Petro Marko la gjurmë të pashlyeshme në historinë e letrave shqipe, duke qenë ende ‘i gjallë’ nëpërmjet fjalës së tij të shkruar, shkruan KultPlus.
Veprimtaria e tij e bujshme do të kujtohet sonte nëpërmjet ekranit televiziv, teksa në videodokumentar do të shfaqen sekuenca ekskluzive nga Petro Marko, familjarët dhe miqtë e tij.
Ndër të tjera, Marko në këtë video thekson se asnjëherë nuk kishte menduar për botime, mirëpo gjithmonë e kishte parë shkrimin si një shprehje të dhimbjes së tij.
Lajmin e ka bërë të ditur shkrimtari Zija Çela. / KultPlus.com
Zëri unik i Haki Misinit dhe tekstet lirike kanë bërë që grupi i muzikës Rok “MAK”, të vazhdon të dëgjohet edhe sot e kësaj dite, shkruan KultPlus.
Pavarësisht që ky grup funksionoi deri në vitin 1978 në përbërje prejHaki Misinit, Mehmet Tupellës, Rexhep Ismajli-Bullit, Halil Bajraktarit, Sedat Isufit dhe Xhevdet Gashit, “MAK” vazhdon të depërtoj në zemrat e dëgjuesve me artin e mirëfilltë.
Një ndër këngët e këtij grupi është edhe “Idila Verore”, vlera e së cilës dëshmohet edhe nga fakti që paslufte janë sjellur versione të reja të këngës duke u përzier zhanret muzikore.
KultPlus ua sjell tekstin dhe tingujt e bukur të këngës “Idila Verore”:
Një ndër emrat që ka hyrë në histori nëpërmjet profesionalizmit të tij është edhe shqiptari Karl Gega, shkruan KultPlus.
Ai ishte një nga inxhinierët pionerë të hapjes së tuneleve në veprat e mëdha infrastrukturore.
I lindur më 10 janar të vitit 1802 në Venecia të Italisë, Karl Gega ka prejardhje shqiptare, teksa të parët e tij kishin emigruar nga Shqipëria e Veriut pas vdekjes së Skënderbeut dhe pushtimit osman.
Ai ishte ndërtues i hekurudhës së Semmering-ut prej Gloggnitz deri në Mürzzuschlag në Austri. Ai studioi në Padova të Italisë, ku edhe mori titullin Doktor i Shkencave Matematikore. Karrierën e filloi si inxhinier në pjesën e Italisë verilindore dhe ndërtoi rrugë e ujësjellës në Venecia.
Në vitin 1842, Gega u emërua udhëheqës planifikimi për të gjithë jugun e shtetit Austro-Hungarez. Ndër të tjera, ndihmoi në ndërtimin e rrugës “Strada d’alemagna”, rrugës nga Treviso për në Cortina d’Ampezzo, hekurudhën Vjenë-Graz-Trieste dhe hekurudhën e Semmeringut. Kjo e fundit mbetet si një nga veprat me të hershme dhe më të shquara të hekurudhave në Europë.
Në vitet 1853-54, Gega planifikoi të gjithë rrjetin e hekurudhave në monarkinë Habsburge. Por, ndërtimi i hekurudhës së Semmeringut i kushtoi jetën Gegës, pasi rivalët thurën fjalë se tuneli i projektuar prej tij do të dështonte. Ndaj ai, vrau veten para se tuneli të përfundonte. Pas vdekjes së tij, punimet vazhduan dhe tuneli përfundoi me sukses.
Karl Gega u vendos në panteonin e njerëzve të mëdhenj. Shtatë vjet më vonë, d.m.th. në 1867 eshtrat e tij u vendosën përfundimisht në një varr përmendore. Edhe në stacionin e Semmeringut. Pas dy vjetësh, iu ngrit një përmendore në kujtim të këtij nismëtari të hekurudhave malore.
Vite më vonë u emetuan pulla poste dhe kartmonedha me fytyrën e Karl Gegës. Ndërkohë filluan shtrembërime tendencioze lidhur me kombësinë, gjoja italiane apo gjermane të këtij personaliteti. Por në vetë qarqet e kulturës austriake nuk munguan autorë objektivë, që e kanë vënë në dukje origjinen e tij shqiptare, siç është p.sh. rasti i Friedrich Uallisch, i cili, në librin me titull “Neuland Albanien”, botuar në Stuttgart 1931, thotë në faqen 113: “Karl Gega, ndërtuesi gjenial i hekurudhës së Semmeringut, ka qenë me prejardhje shqiptare, siç dëshmon vetë mbiemri i tij “Gega”, që do thotë nga Shqipëria Veriore”. / KultPlus.com
Joseph Pulitzer ishte një gazetar, editor dhe politikan hungaroamerikan.
Lindur në Makó, në Hungari më 10 janar 1847 dhe emigruar në Shtetet e Bashkuara, Pulitzer u bë një reporter dhe editor i famshëm. Një shpërblim i tij, Pulitzer, më i rëndësishmi në fushën e gazetarisë, që u caktua për herë të parë në vitin 1917, sipas dëshirës së lënë nga gazetari i ndarë nga jeta pak vite më parë.
Pulitzer emigroi në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në 1864, gjatë luftës së secessionit amerikan. Pas përfundimit të konfliktit u vendos në St. Louis, në Missouri, filloi të punojë për një gazetë në gjuhën gjermane, Westliche Post, më 1868.
Në zgjedhjet parlamentare në Missouri, më 1869, Partia Republikane e paraqitën si kandidat të saj në një kolegj që demokratët e konsideronin të blinduar. Befas ai u zgjodh duke mundur kandidatin demokrat. Vazhdoi një periudhë të shkurtër me republikanët për të kaluar tek Partia Demokratike, deputet i së ciës u bë më 1885.
Më 1872, Pulitzer bleu The Post për 3.000 dollarë. Pastaj, në vitin 1878, bleu edhe St. Louis Dispatch për 2.700 dollarë, si dhe dy gazeta, të cilat e shndërruan The St. Louis Post-Dispatch, e cila mbetet ende sot e përditshmja kryesore e qytetit.
Në vitin 1883, Pulitzer bleu edhe The New York World (një gazetë që po qëndronte me humbje prej rreth 40.000 dollarë në vit) për 346.000 dollarë nga Jay Gould. Pulitzer e ktheu vëmendjen tek lajmet me interes njerëzor, skandalet dhe sensazionalizmi. Pulitzer ishte bërë një urë ndërmjet shoqërisë amerikane dhe emigrantëve që e popullonin Nju Jorkun në vitet e fundit të shekullit XIX. Në brendësi të gazetës së tij vendosi rubrika të cilat vazhdojnë edhe sot e kësaj dite në gjithë shtypin botëror, përfshiu reklama tregtare. Emigrantët e shohin gazetën e Pulitzerit si një pikëtakim ku ata grumbullohen në një vend që nuk ishte (ende) i tyre. Në vitin 1885, një vit më vonë, kur do të zgjidhej në Dhomën e Përfaqësuesve, punësoi Richard F. Outcaultin për të sjellë ilustrime bazuar në jetën e përditshme në rrethinat më të varfëra; kështu gazeta arriti në 600.000 kopje – kundrejt 15.000 sa ishte kur e bleu gazetën – duke e bërë The New York World të parën të përditshme të Shteteve të Bashkuara. Atë vit u bë protagonist i mbledhjes së fondeve për ndërtimin e bazamentit për Statujën e Lirisë, i cili u përurua më 26 tetor 1886. Falë kësaj iniciative u grumbulluan 100.000 dollarë.
Në vitin 1887, filloi të punojë në The New York World gazetarja Elizabeth Cochran, e cila do të bëhej e famshme me pseudonimin Nellie Bly, së cilës Pulitzer ia beson disa hetime të bëra më vonë të famshme si, si keqtrajtimet ndaj pacienteve femra në spitalin psikiatrik të qytetit me titull “Ten Days in a Mad-House” ( “Dhjetë Ditë në një shtëpi të çmendur “). Ky hetim pati jeohnë tejet të madhe në publik dhe i deturoi autoritetet të marrin masa të posaçme.
Më 1888 Pulitzer kishte idenë e realizimit të asaj që shkrimtari francez Jules Verne kishte imagjinuar në një nga librat më të famshëm të tij, Udhëtim rrotull botës për 80 ditë. Pulitzer ia ngarkoi këtë mision gazetares Nellie Bly dhe ajo e sfidoi duke realizuar udhëtimin në më pak se 80 ditë. Më 14 nëntor 1889 ajo u nis nga Hoboken, në Nju Xhersi, për udhëtimin e saj prej 40 000 kilometrash. Më 25 janar 1890 Nellie arriti në New York, pas shtatëdhjetë ditësh, një rekord absolut (edhe pse u përmirësua pak muaj pas nga George Francis Train, i cili përfundoi udhëtimin në 60 ditë). Ditari i saj Around the World in Seventy-two Days (Rrotull botës në shtatëdhjetë e dy ditë) ishte një sukses i madh.
Po më 1890, botuesi i revistës “New York Sun”, e sulmoi Pulitzerin në gazetën e tij, duke e definuar “hebreu që ka braktisur fenë e tij” (babai i Pulitzerit ishte hebre, nëna katolike, ndërsa gruaja, Kate Davis, ungjillore). Ky veprim, që kishte për qëllim t’ia largonte Pulitzerit lexuesit e besimit të krishterë, e përkeqësoi shëndetin e gazetarit, tashmë jo në gjendje të mirë, dhe e detyroi atë të largohet nga drejtimi i gazetës, duke mbajtur, megjithatë, kontrollin financiar.
Në vitin 1895, William Randolph Hearst bleu The New York Jurnal, duke filluar një betejë gazetareske kundër The New York World të Pulitzerit. Kjo garë me Hearstin, sidomos para dhe pas Luftës Spanjollo-Amerikane, e lidhi emrin e Pulitzerit me gazetarinë e karakterizuar nga sensacionizmi apo spekulimet skandaloze. Më 1896, The New York World inauguroi një shtojcë me ngjyra, një inovacion absolut për atë kohë. The New York World denoncoi një skandal që përfshinte një pagesë mashtruese prej 40 milionë dollarësh nga Shtetet e Bashkuara në kompaninë franceze të French Panama Canal Company në vitin 1909, dhe Pulitzer u hodh në gjyq nga Theodore Roosevelt dhe John Pierpont Morgan. Gjykata hodhi poshtë akuzat duke vendosur një fitore të rëndësishme për lirinë e shtypit. Më 1892, Pulitzer i propozoi presidentit të Universitetit të Kolumbias, Seth Low, të krijonte një shkollë të gazetarisë dhe ofroi veten si huadhënës i kursit. Do të ishte shkolla e parë e gazetarisë në botë. Universiteti fillimisht nuk pranoi propozimin dhe paratë, por në vitin 1902 presidenti i ri i Universitetit, Nicholas Murray Butler, pranoi kërkesën. Por projekti u realizua vetëm pas vdekjes së Pulitzerit, i cili nuk mund të admirojnë ëndrrën e tij të realizuar. Me vullnetin e tij, Pulitzer dhuroi 2 milionë dollarë në universitet, gjë që çoi në krijimin e Shkollës së Studimeve të Avancuara të Gazetarisë në vitin 1912; megjithatë, nuk ishte shkolla e parë e gazetarisë në botë, pasi u parapri nga Universiteti i Misurit. Më 1917 u dha Çmimi i parë Pulitzer, në përputhje me dëshirat e Pulitzerit; shkolla e gazetarisë që ai donte mbetet më prestigjiozja e Shteteve të Bashkuara të Amerikës sot. Joseph Pulitzer vdiq ndërsa ishte në bordin e jahtit të tij në portin e Charleston, Karolina e Jugut, në vitin 1911. Ai është varrosur në Varrezat e Woodlawn në Nju Jork (në rrethin e Bronksit). /KultPlus.com
Filmi i Chloe Zhao “Nomadland” ka fituar katër çmime në Shoqatën Kombëtare të Kritikëve të Filmit, shkruan KultPlus.
Ky sukses i arritur në mbledhjen e 55-të të kësaj organizate, u kurorëzua me çmimin për fotografinë më të mirë, kinematografinë më të mirë, regjisoren më të mirë dhe aktoren më të mirë.
Frances McDormand ka fituar atë të aktores më të mirë ndërsa Zhao atë për regjisorin më të mirë.
Maria Bakalova fitoi çmimin e aktorës më të mirë në rol dytësor, në filmin “Borat Subsequent Moviefilm” dhe Paul Raci për “Sound of Metal”.
Ndërsa, Delroy Lindo fitoi çmimin për aktorin më të mirë me rolin e tij në “Da 5 Bloods”.
Shoqata Kombëtare e Kritikëve të Filmit përbëhet nga 50 kritikë të filmit nga e gjithë SHBA-ja. / KultPlus.com
Çështja kombëtare i kishte bërë që të uleshin në një tavolinë tre shkrimtarët nga dy vendet shqiptare, Dritëro Agolli nga Shqipëria, Ibrahim Rugova dhe Ali Aliu nga Kosova, shkruan KultPlus.
Vajza e shkrimtarit Agolli, Elena Agolli ka shpërndarë fotografinë e viteve të 90’ta, teksa ka thënë se bisedat gjallëroheshin me temën e bashkimit kombëtar.
“Shpesh rrinin bashkë në tryeza të përbashkëta ,të gjallëruara nga bisedat për çështjen kombëtare dhe bashkimin kombëtar. Herë – herë debatonin fort , disa të tjera herë miratonin mendimet e njëri – tjetrit”, ka shkruar Elena Agolli.
Në fotografi shihet edhe gruaja e shkrimtarit nga Menkulasi, Sadije Agolli. / KultPlus.com
Nuk janë të pakta rastet kur The Simpsons kanë parashikuar disa nga ngjarjet që kanë bërë bujë në histori e sidomos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Si fillim ata parashikuar protestat antiracizëm si dhe momentin kur policia vendos gjurin në fytin e George Floyd. Ndoshta mund të jetë një rastësi, por ky film i animuar në dukje po duket shumë real.
Së fundmi në një pjesë të këtij seriali kaq të famshëm dalin në pah edhe trazirat që ndodhën në Capitol Hill, ku protestuesit hynë në ndërtesë në përpjekje për të ndaluar certifikimin e presidentit të 46-të të SHBA-së. Episodi 4 i sezonit 32 të ‘The Simpsons’ parashikoi luftë civile, protesta të dhunshme dhe mbështetësit e Trump që shkatërronin Amerikën
https://www.youtube.com/watch?v=_KhA19UFzHo
Disa përdorues në Twitter ndanë disa skena nga një episod në të cilin ndodh një shpërthim në Capitol, duke djegur e shkatërruar çdo gjë. Aty tregohet edhe momenti që përshkruan përpjekjen Dhomës së Përfaqësuesve ku nëpërmjet e amendamentit e 25-të të Kushtetutës ndalin djegien e flamurit.
Ndërkaq disa të tjerë nëpërmjet postimeve në Twitter ndanë parashikimin e Simpsons për 20 Janarin 2021. Kjo është data zyrtare për inaugurimin e presidentit të ri të SHBA Joe Biden. Po ashtu The Simpson parashikuan edhe zgjedhjet në Amerikë të cilat nxirrnin humbës Donald Trump.
Rastet e tjera, të cilët kanë rezultuar të vërteta është edhe në një episod të vitit 1993, ku flitet për një pandemi që ngjan shumë me koronavirusin.
Ky episod i sezonit të katërt të serialit të animuar nis me një punëtor aziatik që teshtin në një pako që do të niset për në Springfield dhe me të mbërritur kjo pako, shpërthen “Gripi i Osakës”.
Në panik, njerëzit rrëzojnë një kamion pasi mendojnë se aty ndodhet kura, por në fakt shkatërrojnë një kuti me etiketën “Grerëza vrasëse”. /express/ KultPlus.com
(Letra e çekes Milada Horakova për të bijën 16-vjeçare, një natë para ekzekutimit)
Në vitin 1950 politikania Çeke Milada Horakova arrestohet nga policia sekrete për “tradhëti të lartë”, sepse dyshohej se ajo kishte organizuar komplotin për përmbysjen e regjimit komunist në vend. Në 27 qershor të atij viti ajo ekzekutohet, pavarësisht kërkesave për lirimin e saj nga Albert Einstein dhe Winston Churchill. Një natë përpara ekzekutimit, ajo i shkroi vajzës së saj 16 vjeçare këtë letër :
“E vogla vajza ime, Jana, Zoti ma bekoi jetën time si grua me Ty. Siç shkruante edhe yt atë në poezinë nga burgu gjerman: “Zoti të fali ty, sepse Ai na desh ne…” Përpos dashurisë magjike e mahnitëse të babait tënd, ti ishe dhurata më e madhe që fati më dhuroi. Mirëpo, Perëndia e ndërtoi jetën time në atë mënyrë që unë të mos mundja të të jepja gjithçka mendja dhe zemra ime kishte përgatitur për ty. Dhe jo sepse unë të doja pak; unë të dua njësoj me dëlirësinë dhe zjarrin e shpirtit si gjithë nënat i duan fëmijët e tyre. Por kuptova se detyra ime në këtë botë ishte të bëja ty të mirë duke u kujdesur që edhe jeta të bëhej më e mirë, dhe të gjithë fëmijët të jetonin në gjendje më të mirë. Prandaj, shpesh na u desh të rrinim larg për kohë të gjatë. Kjo është e dyta herë që Fati po na ndan. Po ti mos u tremb, as mos u ligështo pse unë s’po kthehem më. Mëso bija ime, ta shohësh jetën qysh herët si një çështje me rëndësi. Se jeta është e vështirë dhe s’përkëdhel askënd. Për çdo ledhatim që mund të të dhurojë do të të japë dhjetëra fshikullime. Mësohu sa më shpejt me të dhe mos e lejo që ajo të të verë përfund. Vendos të luftosh. Ki kurajë dhe synime të kthjellëta dhe shpejt do ta shohësh që do të fitosh mbi jetën. Shumë gjëra janë ende të paqarta për mendjen tënde të re, dhe mua s’më mbetet më kohë të të shpjegoj ato për të cilat ti ende dëshiron të më pyesësh. Një ditë kur të rritesh, do të vrasësh mendjen pse nëna jote që të desh aq shumë dhe të kishte dhuratën e saj më të çmuar, e drejtoi jetën e vet kaq çuditshëm. Mbase atëherë do t’i gjesh një përgjigje të drejtë kësaj pyetjeje, një përgjigje ndoshta më të mirë se kjo që të jap unë sot. Natyrisht, ti do të jesh në gjendje ta zgjidhësh korrektësisht dhe me vërtetësi, duke mësuar gjithnjë e më shumë. Jo vetëm prej librave, por edhe prej njerëzve. Mëso prej çdokujt, s’prish punë nëse ata janë të rëndësishëm apo jo! Çaj përmes botës me sytë hapur, dhe mos u merr vetëm me brengat dhe problemet e tua, por edhe me shqetësimet, interesat dhe përgjërimet e të tjerëve. Kurrë mos mendo që diçka s’të përket ty gjithashtu! Jo, gjithçka duhet të të interesojë dhe ti duhet të reflektosh rreth çdo gjëje, duke i krahasuar fenomenet individualisht. Njeriu nuk jeton veçmas botës; ekziston një lumturi e madhe, por edhe një përgjegjësi e pakufi. Në radhë të parë, detyra jote duhet të jetë që të mos qëndrosh dhe të mos veprosh ndarë nga të tjerët, por t’ju bashkohesh nevojave dhe qëllimeve të tyre.
Kjo s’do të thotë të humbasësh në turmë, por ta dish që edhe ti je pjesë e gjithësisë dhe ta mbartësh më të mirën tënde në atë bashkësi. Nëse e bën këtë gjë, ti do të arrish të kontribuosh në qëllimet e përbashkëta të shoqërisë njerëzore. Mbaje parasysh mirë këtë parim, më shumë seç e bëra unë dhe gjithnjë afroju jetës pozitivisht. Ruaju prej kontradiktave boshe por jo prej çdo lloj kontradikte, sepse unë besoj që njeriu duhet t’i rezistojë së ligës. Por që të jesh me të vërtetë person me vlera, duhet që në çdo rrethanë të mësosh të dallosh floririn safi nga xhinglat. Sigurisht është vështirë, se xhinglat shpesh herë shkëlqejnë e të magjepsin. Po të rrëfej fëmija im, se shpesh në jetë jam magjepsur nga xhinglat. Ndonjëherë madje shkëlqenin aq shumë, saqë unë e lëshoja floririn e vërtetë nga dora dhe marrosesha pas xhinglave kallpe.
E di që të organizosh mirë shkallën e vlerave të tua duhet jo vetëm ta njohësh veten mirë e të jesh e prerë në gjykimin e karakterit tënd, por të njohësh në veçanti të tjerët, të njohësh sa më shumë historinë e botës: të kaluarën, të tashmen, dhe zhvillimet e së ardhmes. Pra, me pak fjalë: të zbulosh, të kuptosh. Mos i mbyll veshët në asnjë mënyrë para asgjëje; dhe as mos i përjashto mendimet dhe opinionet e cilitdo që të ka prekur a ndoshta të ka lënduar thellë. Vëzhgo, mendo, kritiko, po, po, kritiko sidomos veten, dhe mos ki turp të pranosh një të vërtetë që ti ke arritur ta kuptosh, edhe nëse kohë më parë ti vetë ke deklaruar të kundërtën; mos u bëj kokëfortë në opinionet e tua, por kur ke arritur ta konsiderosh diçka si të drejtë, atëherë ji aq e vendosur sa të mund të luftosh e të vdesësh për të. Siç ka thënë Ëolker : “Vdekja nuk është e frikshme! Vetëm mundohu të shmangësh vdekjen e ngadaltë, e cila ndodh kur dikush e gjen veten të shkëputur nga jeta e përditshme e të tjerëve…” Ti do t’i hedhësh rrënjët e tua aty ku fati ka vendosur për ty të jetosh. Ti duhet ta gjesh rrugën tënde. Kërkoje atë e pavarur dhe mos lejo asgjë të të kthejë mbrapsht, as kujtimi i nënës apo babait tënd. Nëse i do ata me të vërtetë, nuk i lëndon aspak kur i vështron me sy kritik – thjesht mos shko në një rrugë të gabuar, të pandershme e që nuk harmonizohet me jetën. Unë kam ndërruar mendje disa herë dhe i kam rishikuar shumë vlera, por ajo që më mbeti si vlerë thelbësore, pa të cilën unë s’mund ta përfytyroja jetën time, ishte liria e ndërgjegjes sime. Do dëshiroja që edhe ti e vogla bija ime, të mendohesh nëse unë e kisha drejt.
Një vlerë tjetër është puna. Nuk di kë të rendis të parën dhe kë të dytën. Mëso ta duash punën! Cilëndo punë, por njërën duhet ta njohësh shumë mirë dhe tërësisht. Kështu s’do të kesh frikë për asgjë dhe gjërat do të të ecin mbarë. Dhe kurrë mos harro dashurinë në jetën tënde. Nuk e kam fjalën vetëm për boçet e kuqe që një ditë do të çelin në zemrën tënde, dhe nëse fati ta mban anën, do të gjesh një të ngjashëm në zemrën e një personi tjetër me të cilin do ta shkrish jetën. Po të flas për atë lloj dashurie pa të cilën njeriu s’mund të rrojë i lumtur. Dhe mos e thërrmo dashurinë; mëso ta dhurosh të plotë dhe të vërtetë. Mëso të duash pikërisht ata që inkurajojnë pak dashurinë, e kështu s’do të gabosh. E vogla bija ime Jana, kur ti ta zgjedhësh atë për cilin zemra jote do të digjet, atë që do t’i falësh vërtet veten – kujto babanë tënd! Unë nuk e di nëse do të kesh fatin tim, nuk e di nëse do të kesh fatin të takosh një krijesë aq njerëzore e të mrekullueshme, por zgjidhe idealin tënd sa më afër atij. Mbase ti e vogla ime ke filluar tashmë të kuptosh, mbase tani e kupton deri në dhimbje se çfarë kemi humbur me Atë. Unë ndihem fajtore për atë humbje dhe kjo është më e vështira për t’u përballuar.
Ji e ndërgjegjshme për dashurinë dhe sakrificën e madhe që Pepiku dhe Veruska po të dhurojnë. Jo vetëm që duhet t’u jesh mirënjohëse… por duhet t’i ndihmosh, që ta ngrini lumturinë tuaj të përbashkët pozitivisht e në mënyrë konstruktive. Gjithmonë duhet t’u dhurosh atyre më shumë, për të mirën që po bëjnë për ty. Vetëm kështu do jesh në gjendje t’ua shpërblesh mirësinë.
Mësova nga avokati se po shkon mirë me mësime dhe se dëshiron të vazhdosh më lart… U gëzova shumë. Edhe sikur një ditë të të duhet ta lësh shkollën dhe të punosh për të mbajtur veten, mos ndal së mësuari dhe së studiuari, nëse vërtet do që t’ia arrish qëllimit tënd. Do të kisha dashur që të bëheshe doktoreshë – të kujtohet kur kemi folur për këtë gjë? Natyrisht ti do të vendosësh vetë drejtimin në jetë, edhe rrethanat gjithashtu. Por, nëse një ditë qëndron në traditën e “alma mater”, dhe sjell në shtëpi jo vetëm diplomën e mjekësisë, por edhe aftësinë e vërtetë për t’u dhuruar njerëzve ndihmesën si mjeke, atëherë o e vogla ime nëna jote do të jetë e lumtur pa masë. Megjithatë nëna jote do të jetë… vërtet e lumtur, s’ka rëndësi ku qëndron ti, nëse je tek salla e operacionit, apo tek… një torno; tek djepi i fëmijës, apo tek tavolina e shtëpisë, mjaft që ta bësh punën me shkathtësi, ndershmëri e përkushtimin e gjithë qenies tënde. Atëherë do të jesh e suksesshme. Mos u bëj kërkuese ndaj jetës, por ki gjithnjë qëllime të larta. Ato nuk e përjashtojnë njëra-tjetrën, sepse ajo që unë e quaj kërkuese janë ato nevojat dhe nocionet egoiste. Mos u jep rrugë atyre! Kuptoje që në saje të fatkeqësisë dhe brengës që të ka ndodhur ty, Vera, Pepicek, gjyshja dhe gjyshi… e shumë të tjerë do të përpiqen të të japin gjithçka kanë, ndoshta edhe atë që s’janë në gjendje ta përballojnë. Ti jo vetëm që s’duhet të pretendosh prej tyre, por duhet të mësosh të jesh sa më modeste. Nëse mësohesh me këto gjëra, s’do të jesh e pakënaqur pse të mungojnë sendet materiale. Ti s’e merr dot me mend sa i lirë ndihet njeriu kur e mëson veten me thjeshtësi… e jo si ai që fiton epërsi ndaj të dobëtit, sa më i sigurt dhe i fortë që ndihet. Unë vërtet u përpoqa ta bëj vetë këtë gjë, por nëse ti mund t’i dyfishosh fuqitë e tua, përgatit veten me guxim për qëllime të larta… Lexo shumë dhe mëso gjuhë të huaja. Në këtë mënyrë do të zgjerosh horizontin e jetës dhe do ta pasurosh përmbajtjen e saj. Ka qenë një periudhë në jetën time kur lexoja me etje gjithçka; dhe më pas kohë të tjera kur puna s’më lejonte as të merrja në duar libër tjetër, veç literaturës profesionale. Oh ç’mëkat! Këtu, këto muajt e fundit kam lexuar plot, edhe libra që me gjasë s’do të më interesonin po të isha jashtë, por është detyrë me rëndësi të madhe të lexosh çdo gjë me vlerë, ose së paku sa të jetë e mundur. Në fund të kësaj letre do t’i shkruaj titujt e librave që kam lexuar muajt e fundit, e bindur se do të më mendosh mua kur t’i lexosh ato…
E tani diçka rreth trupit tënd. Jam e gëzuar që merresh me sport. Vetëm bëje në mënyrë sistematike. Unë mendoj se duhet të kryesh ushtrime ritmike, dhe po të kesh kohë, gjithashtu pak gjimnastikë të mirë sistematike. Dhe këto pesëmbëdhjetë minuta çdo mëngjes! Më beso, po të merresh seriozisht, do t’i kursesh shumë bezdi dhe përmasa të pakëndshme shtatit tënd. Kjo është e mirë, sepse të përgatit vullnetin dhe këmbënguljen. Gjithashtu kujdesu rregullisht për pamjen e fytyrës – nuk e kam fjalën për make-up, mos o Zot, por për kujdesin e përditshëm sanitar. Dhe duaji qafën dhe këmbët, siç do fytyrën dhe buzët e tua. Një furçë duhet të jetë shoqja jote e mirë, çdo ditë, dhe jo vetëm për duart dhe këmbët; përdore në çdo cep të lëkurës. Alkooli Salicyl dhe Fennydin, aq mjafton për bukurinë, e pastaj ajër dhe diell. Por për këtë do të gjesh këshilltare më të mira sesa unë…
Fotografia jote më tregoi stilin e ri të flokëve! Duken bukur, por a s’ndihesh keq kur e fsheh ballin tënd të bukur? Gjithë kjo zonjushë në fustan balloje! Vërtet dukeshe mrekulli, por sytë e nënës tënde vunë re një gabim, që mund të jetë pasojë e mënyrës së fotografuarit. A nuk ishte dekolteja pak si shumë e ekspozuar për një gjashtëmbëdhjetëvjeçare? Më vjen keq që unë s’e kam parë foton e palltos tënde të re. Mos ke përdorur manshetat e tezes si jakë të pellushit? Mos u pispillos, por kur të jetë e mundur, vishu me kujdes dhe me thjeshtësi. Dhe mos vish këpucë derisa harku të të drejtohet poshtë në thembër. A je duke i veshur me shollë nga brenda? Po me gjëndrën tiroide si je? Këto pyetje natyrisht s’kanë nevojë për përgjigje, janë thjesht sa për kujtesë nga ana ime.
Në burgun e Leipzig-ut lexova një libër; letrat e Maria Theresa-s drejtuar vajzës së saj Marie Antoinette-s. Më bëri shumë përshtypje mënyra se si kjo sunduese e tregoi veten e saj në të qenit praktike dhe femërore në porositë e saj për të bijën. Ky ishte një libër origjinal gjerman dhe s’e mbaj mend emrin e autorit. Nëse të bie ndonjëherë ta shohësh atë libër, kujtohu që atë kohë më qe mbushur mendja top të të shkruaja edhe ty letra të atilla rreth përvojave dhe porosive të mia. Fatkeqësisht gjithçka mbeti një dëshirë.
Janinkë, të lutem kujdesu shumë për gjysh Kralin dhe gjyshe Horakovan. Tani më shumë se kurrë zemrat e tyre të mplakura kanë nevojë për pak ngushëllim. Shko shpesh tek ata dhe lëri të flasin për rininë e babait dhe nënës tënde, kështu mund t’i ruash në kujtesë për fëmijët e tu. Vetëm kështu një individ bëhet i pavdekshëm; dhe ne do vazhdojmë në ty dhe të tjerë në gjakut tënd.
Edhe diçka tjetër – muzikën. Unë besoj se duhet t’i shfaqësh mirënjohjen gjyshit Horak për pianon që të dhuroi duke e praktikuar seriozisht dhe se do t’ia dalësh me sukses në atë që Pepiku dëshiron aq shumë: ta shoqërosh kur ai luan me violinë o violë. Të lutem, bëja këtë nder. Unë e di që atij do t’i bëhet shumë qejfi dhe do të jetë vërtet diçka e bukur. Dhe kur të luani bashkë, luaj arien nga Martha: “Trëndafili im, ti lulëzon atje në kodër…”, dhe pastaj: “Fli princi im i vogël” nga Mozart; edhe të preferuarën e tët eti “Nën dritaren tënde…” të Chopin-it. Ti do t’i luash për mua, apo jo? Unë do të jem përherë duke të të dëgjuar…
Vetëm diçka ta theksoj. Zgjidhi miqtë me kujdes. Ndër të tjera, mos harro se çdonjëri prej nesh kushtëzohet edhe nga njerëzit me të cilët shoqërohet. Prandaj përzgjidhi me shumë kujdes ata. Ji e vëmendshme në çdo gjë dhe dëgjo opinionet e të tjerëve për shoqet e tua pa thënë asgjë. Nuk do ta harroj kurrë letrën tënde të dashur (sot mund të ta them) dikur një mbrëmje që e kishe ngjitur në jastëkun tim, tek e cila më kërkoje ndjesë kur të zura për herë të parë te porta, në shoqërinë e një vajze dhe një djali. Ti më shpjegove atë kohë sa e domosdoshme ishte që të kishe një rreth shoqëror. Mbaje rrethin tënd vajzë e vogël, por me njerëz të mirë e të ndershëm. Dhe konkurroni mes njëri-tjetrit në çdo gjë të mirë. Vetëm të lutem mos ngatërro pasionin e të rinjve në pranverë me dashurinë e vërtetë. Më kupton, apo jo? Nëse jo, teze Vera do të të shpjegojë çfarë dua të them. Kështu pra, o vajza ime e vetme, o e vogla ime Jana, o jetë e re, o shpresa ime, o falja ime e ardhshme, jeto! Kape jetën me të dyja duart! Deri në frymëmarrjen time të fundit, unë do të lutem për lumturinë tënde, fëmija im i shtrenjtë!
T’i puth flokët, sytë dhe buzët, të përkëdhel dhe të mbaj në krahët e mi (vërtet të mbajta në krahë kaq pak). Unë do të jem përherë me ty. Po e mbyll këtë letër, duke e nxjerrë nga kujtesa poemën që yt atë e shkroi për ty, në burg, në vitin 1940…/ KultPlus.com
