Kryeministri Edi Rama ndau në rrjetet sociale pamjen e rizbulimit të mozaikut në fasadën e Muzeut Historik Kombëtar.
“Mozaiku “Shqipëria”, që copëz pas copëze ka përfunduar restaurimin me mbështetjen e Bashkimit Europian”, shkruan Kryeministri.
Në maj të vitit 2021, EU4Culture krijoi atelienë që do t’i shërbente procesit të restaurimit duke formuar një ekip ekspertësh multidisiplinor të përbërë nga inxhinierë, teknologë, specialistë të konservimit, restaurator dhe artistë që punuan për Mozaikun në vitet 1980. Pas diskutimeve të shumta dhe në konsultim me disa nga autorët, ekipi përcaktoi qasjen më të përshtatshme për restaurimin me fokus ruajtjen e elementeve origjinalë, duke marrë në konsideratë teknikat dhe materialet origjinale të përdorura si dhe zhvillimet moderne të teknologjisë në konservim dhe restaurim.
Pas kontrolleve të vazhdueshme, u vu re se uji që rridhte nga çatia depërtonte në të çarat e mozaikut duke shkaktuar ndryshkjen dhe zgjerimin e shufrave të armaturës nën sipërfaqe, gjë që çonte në krijimin e zgavrave. Për më tepër, disa nga copëzat origjinale të mozaikut pësuan fraktura për shkak të ekspozimit ndaj lagështirës dhe luhatjeve të temperaturës. Për këtë arsye, u pa i nevojshëm riparimi i çatisë. Gjatë riparimit, u zbulua se shtresat e çatisë të shtuara përgjatë viteve ishin pesë herë më të trasha se sa ishte parashikuar gjatë fazës së projektimit. Si pasojë, u hoqën më shumë se 437 tonë mbeturina dhe çatia u hidroizolua e u nivelua për të shmangur kontaktin e mozaikut me ujin e shiut.
Autorët e Mozaikut ndihmuan ekipin e EU4Culture në porositjen dhe blerjen e teserave nga fabrika me qendër në Venecia, e cila fillimisht i prodhoi ato 40 vite më parë. Kjo nuk ishte detyrë e lehtë, pasi ekspertët duhej të merrnin në konsideratë një sërë kompleksitetesh, si gjetja e mineraleve, ndikimi i temperaturave të jashtme, nivelet e lagështisë së jashtme, luhatjet termike në ditët dhe netët e prodhimit dhe shumë faktorë të tjerë. Duke qenë se disa nga mineralet e përdorura për prodhimin e teserave origjinale nuk ishin më të disponueshme dhe kimistët dhe teknologët duhej të bënin më shumë për të identifikuar dhe krijuar materiale që përputheshin saktësisht me tonet e ngjyrave origjinale.
Restauruesit e ndanë Mozaikun në segmente dhe e punuan çdo segment të dëmtuar në një atelie të përshtatur në muze, duke zëvendësuar, në zonat e prekura, hekurat dhe copëzat e ndryshkura me të reja. Gjatë 22 muajve, ata pastruan me kujdes dhe lyen me llak të gjithë sipërfaqen e mozaikut. Buxheti total i punimeve arriti në gati në një milion euro.
Restaurimi i ndërtesës së Muzeut Historik Kombëtar dhe rikonceptimi i ekspozitave muzeale do të vazhdojnë në gjysmën e dytë të vitit 2023./ atsh / KultPlus.com
Në mjediset e Akademisë së Arteve të Kosovës, sonte do të hapet ekspozita personale e piktorit Esat Valla, shkruan KultPlus.
Të gjithë artdashësit, sonte në ora 19:00, mund të marrin pjesë në ekspozitën personale të piktorit Valla.
Esat Valla u lind më 22 prill 1944 në Gjakovë, ku edhe ndoqi shkollën fillore. Në vitin 1965 mbaroi shkollën e mesme artistike në Pejë. Në vitin 1971 u diplomua në Akademinë e Arteve në Beograd (tani Universiteti i Arteve në Beograd ), ku studioi për pikturë te profesori Zoran Petroviq. Nga viti ai ishte 1974 ishte anëtar i Shoqatës së Artistëve Figurativ të Kosovës. Ai po ashtu ishte pjesë e Fakultetit të Arteve që nga viti 1976, ku ligjëronte për pikturë për studentë dhe maturantë, me titullin Profesor Ordinar në Universitetin e Prishtinës. / KultPlus.com
Kryeveprat më të bukura pianistike botërore dhe shqiptare solli pianisti Marin Gjollma në koncertin recital “Kontrapunkt”, në Teatrin Kombëtar të Operës dhe Baletit.
“Tingujt e pianos u shkrinë magjishëm në errësirën e natës, me koncertin recital “Kontrapunkt”, duke mbledhur në hollin koncertor dashamirës të artit për të përjetuar në tempullin tonë të muzikës kryeveprat më të çmuara të literaturës pianistike botërore, nga pianisti virtuoz, Marin Gjollma”, shkruan TKOB në rrjetet sociale.
Pianisti Marin Gjollma është i njohur për publikun përmes koncerteve që ka realizuar më herët. “Kontrapunkt” vjen në vazhdën e aktivitetit të tij artistik në fushën e muzikës.
Teatri Kombëtar i Operës dhe Baletit pas këtij koncerti do të sjellë më 19 maj “Tingujt e Luftës së Parë Botërore”. Në këtë koncert vjen si protagoniste vetë drejtoresha e TKOB-së, Abigeila Voshtina me violinën e saj, shoqëruar në piano nga Herta Cane./atsh/KultPlus.com
“Beetlejuice” do të vijë sërish në ekrane për dashamirët e tij. Warner Bros ka njoftuar se ky film do të lansohet vitin e ardhshëm.
Megjithatë nuk ka shumë informata rreth tij. Ai është ripunim nga filmi i Tim Burton që u lansua në vitin 1988, ndërkaq sjell në skenë skena me fantazma.
Filmi i ri po ashtu është me regji të Tim Burton. Në të me role paraqiten Michael Keaton në rolin e Beetlejuice e Winona Ryder të Lydia Deetz.
Veç tyre, me role vijnë edhe Jenna Ortega me rolin e bijës së Ryder, Justin Theroux, Catherine Ohara, Monica Bellucci e Willem Dafoe. Një prej producentëve të këtij filmi është Brad Pitt.
Skenarin e “Beetlejuice” e kanë bërë Miles Millar e Alfred Gough.
Në filmin e parë, një çift i sapomartuar i vdekur, rolet e të cilëve i luajnë Geena Davis e Alec Baldwin, inatosen për shkak të një familjeje e cila vendoset në shtëpinë ku kanë jetuar ata.
Rolet e prindërve i luajnë Catherine O’Hara e Jeffrey Jones, e Rydet të bijës së tyre.
Ata kontaktojnë me “Beetlejuice”, që është një fantazmë dinake nga Nëntoka. Kjo fantazmë u ndihmon që ti ndjekin banorët e rinj të shtëpisë.
Filmi “Beetlejuice” arriti sukses të madh komercial. Ai fitoi 74.7 milionë dollarë në box office në botë.
Ky film u bë inspirim për realizimin e edhe të një mjuzikli, që u nominua për çmimin Tony.
Ai u realizua në skenë për katër vite radhazi derisa u mbyll Broadway për shkak të pandemisë së COVID-19.
Filmi i ri “Beetlejuice” u caktua të lansohet në kinema nga data 6 shtator 2024./21Media/KultPlus.com
Me gjithsej 14 pika interpretuese dhe një performancë brilante, mbrëmë në ambientet e Kishës Katolike ‘Shën Ndou’, interpretoi kori më me zë në skenën e muzikës kosovare, Kori Siparantum, shkruan KultPlus.
Realizimi i këtij interpretimi, në ambientet e kishës, ishte një element i cili i dha ngjarjes një lloj madhështie, të cilën në plotni e kanë shijuar të gjithë të pranishmit në sallën e improvizuar e që ishin në numër të madh.
Lartësia e mureve të kishës, ngjyra e errët si dhe ajri i ftohtë në kishë, ishin elemente të cilat i jepnin madhështi, dramacitet dhe mister ngjarjes, e cila pati edhe një kombinim perfekt me anëtarët e korit të cilët ishin të veshur në të zeza.
Nën tingujt e instrumentit goditës, Bass Drumm, anëtarët e korit hynë në skenë nga fundi i sallës me lëvizje të shpejta. Numri i madh i anëtarëve të korit, veshja e tyre me ngjyrë të zezë si dhe hyrja e djemve në njërën anë dhe vajzave në anën tjetër, duke u pozicionuar në mënyrë perfekte në skenë në dy rreshta, ishte veç një paralajmërim për një perfomancë të hatashme e cila pritej të zhvillohej në vijim.
Lëshimi në tokë i dosjeve të cilat përmbanin pikat të cilat do t’i interpretonin, anëtarët e korit, krijoi një tingull dhe jehon të veçantë, i cili veprim paraqiste një formë të veçantë të artit në vete
Në këtë pikë, dukej sikur publiku ishte hipnotizuar nga vetë hyrja e veçantë e korit Siparantum. Tani ata të llahtarisur nga performanca e tyre, me buzëqeshje në fytyrë, syhapur dhe një pozitë trupore kurrize, sikur donin të thonin çka pastaj?
Me duartrokitje të shumta përfundoi dhe filloi çdo pikë interpretuese e korit më me nam në vend, vlerësim ky të cilin vazhdimisht e merrte nga publiku, në çdo performancë e vend.
Ndryshimi i pozicioneve të anëtarëve të korit, herë duke u ndarë e herë duke u bashkuar grupi i djemve dhe vajzave, në secilën pikë interpretuese, ishte një element tjetër i cili e bënte të veçantë interpretimin e tyre.
Publiku u mbajt pezull gjatë gjithë koncertit, pasi me plotë kureshtje e shikonin pikën e cila po interpretohej por duke e vrarë edhe mendjen se cila ishte befasia e radhës e këtij kori fantastik.
Kulminacioni i shfaqjes u arrit në pikën e tretë interpretuese ‘Mirëmbrëma’ të autorit Lorenc Anton, kur anëtarët e korit u zhvendosen me qirinjë në duar rreth sallës. Në këtë pikë publiku thuajse u mishërua me performancën, pasi koristët e transmetonin energjinë e tyre artistike fare afër audiencës, e cila ishte në një numër shumë të madh, ku një pjesë e konsiderueshme e tyre qëndronin në këmbë, pasi nuk kishte ulëse aq sa kishte të pranishëm në sallë.
Në këtë pikë magjepsjeje kori filloi interpretimin e tij, tingujt jehonin në sallë kurse publiku i stepur nga performanca shikonin me admirim rreth sallës, anëtarët e korit dhe dritën e vobektë e cila buronte nga qirinjtë. Këto pamje do të mbeten gjatë në memorien e publikut.
Po ashtu, një element i cili e bënte të dallojë këtë kor nga koret e tjera të zakonshme, ishte se pjesë e interpretimit të tyre ishte e plotësuar edhe me lëvizje mjaft unike me këmbë e duar, të cilat ishin të përgatitura mjeshtërisht. Kombinimi i këtyre lëvizjeve me tingujt nganjëherë të qetë e nganjëherë shpotitës, i jepnin performancës autenticitet dhe magnetizëm, të cilit ishte e pamundur t’i shpëtoje.
Përgjatë koncertit, përveç korit në përgjithësi, pati edhe pikë të cilat u interpretuan nga pianistët Denita Dedushaj dhe Agron Shujaku, sopranot Kaltrina Miftari dhe Edina Pllana, altoja Donika Rushiti dhe solistja Fiona Shabani, ndërsa interpretues me me instrumente goditëse ishin Fidan Strumcaku dhe Rizah Jahaj, të cilët i jepnin një ngjyrim madhështor e plotësues performancës.
Fundi i interpretimit pasoi me duartrokitje të gjata, të cilat nuk i kursenin fare të pranishmit pas gjithë atyre minutave shumë të ngjeshur me performanca të veçanta, e të bukura secila në llojin e vet.
Edhe pse vërehej që mbrëmjen e shijonin edhe vetë anëtarët e grupit, me një super energji ku e dhanë edhe shpirtin e tyre në sallë, këtë për KultPlus, personalisht e pohoi edhe organizatori i festivalit i cili në këtë mbrëmje ishte edhe interpretues, baritoni Shaban Behramaj.
“Për mua është festë e dyfishtë sonte, sepse edhe jam organizator i festivalit, por edhe si pjesë e Korit Siparantum, njërit prej koreve më aktive dhe më të suksesshme, tashmë në Kosovë. Kështu që për mua ishte një ndjenjë e veçantë për të performuar para publikut sonte. Ne e kemi sjellë një program goxha të mirë edhe goxha të larmishëm. Uroj që ta kenë pëlqyer publiku”, ka thënë Behramaj.
Kurse dirigjenti i Korit Siparantum, Memli Kelmendi, pas qindra urimeve, përshëndetjeve dhe falënderimeve nga të pranishmit, shumë i emocionuar dha një prononcim për KultPlus ku tha se ndihej shumë i lumtur që e dhanë para prishtinasve një performancë të tillë, të cilën anëtarët e korit e bënin krejtësisht në baza vullnetare.
‘’Me thënë të drejtën nuk kemi heshtur as unë dhe as njëri prej koristëve që këtë program të ja rikthejmë Prishtinës. Jam tepër i lumtur, tepër i emocionuar edhe tepër krenarë që kemi sjellë sonte një energji të cilën e kemi përmbledhë përgjatë këtyre muajve punë, dhe e kemi shfaqur para publikut të Prishtinës. Po shpresoj që njerëzit këtu e kanë shijuar edhe kanë arritur ta shohin një punë të përbashkët, e cila është e gjitha në baza vullnetare. Në këtë vend ka shpresë për gjëra të bukura”, ka thënë për KultPlus dirigjenti Kelmendi.
Ai po ashtu potencoi edhe vështirësinë e realizimit të këtij koncerti pasi rrjedha e tij kërkon përkushtim dhe dinamikë të veçantë, duke nënkuptuar që kjo edhe ishte arsyeja se përse publiku pati gjithë atë reagim.
“Ne sonte jemi paraqitur me një program krejtësisht ndryshe. Është një program që kërkon përkushtim edhe dinamikë të veçantë, nuk është një program i njëtrajtshëm i cili mund të luhet vazhdimisht.”
Interpretimi i korit Siparantum, ishte në kuadër të koncerteve të cilat po mbahen në Festivalin Ndërkombëtar “Re Musica”.
Koncerti i radhës dhe i fundit për këtë edicion do të jepet më 23 maj në Sallën e Kuqe, nga European Union Youth Orchestra, në ora 20:00. /KultPlus.com
Heroizmi i gruas shqiptare është i njohur ndër shekuj. Pjesëmarrja e saj në jetën shoqërore në Kosovë në përgjithësi, e sidomos pjesëmarrja e saj në frontin e luftës për çlirim kombëtar, emancipim, pavarësi e barazi nacionale deri në vitet e fundit ishte shumëdimensionale dhe gjithëpërfshirëse. Nga kjo del se numri i grave që morën pjesë në këtë luftë shumëshekullore ishte i madh. Kosova mburret me Shotë Galicën, Marie Shllakun, Gratë e Jasharajve, Xhevë Lladrovcin, Hanumshahe Avdullahun, por Kosova kishte edhe shumë e shumë heroina të tjera që në ndonjë punim tjetër do të mundohem që ti përmendi të gjitha.
Gruas shqiptare asnjëherë dhe në asnjë periudhë nuk i ka munguar atdhetarizmi dhe vetëdija e lartë e saj se atdheu i saj ishte i robëruar. Kontributi i gruas shqiptare në luftërat shekullore për çlirimin e atdheut nga robëruesit nuk mund të vlerësohet vetëm nga shkalla e pjesëmarrjes së saj të drejtpërdrejtë në luftëra, sepse veprimtaria e saj ishte shumë më e gjerë.
Duke shfletuar faqet e historisë, gratë shqiptare i gjejmë pjesëmarrëse aktive në të gjitha luftërat që u zhvilluan për çlirimin e atdheut. Pas përfundimit të LDB, më 1945, Kosova dhe viset e tjera shqiptare jashtë shtetit amë, mbetën nën kthetrat e Jugosllavisë. Mu nga kjo kohë filloi edhe një organizim më i dendur për ruajtjen e unitetit kombëtar. Gjatë kësaj periudhe gruaja shqiptare nuk deshi të jetë vetëm vështruese indiferente e proceseve shoqërore.
Ajo, me atdhedashurinë që kishte, mori pjesë drejtpërdrejt dhe aktivisht në të gjitha aksionet dhe proceset politike në Kosovën e okupuar. Në organizata ilegale patriotike shqiptare, që synim kryesor kishin çlirimin dhe bashkimin e trojeve shqiptare në mesin e burrave, vepronin edhe gratë, në një mënyrë të veçantë, legalisht dhe ilegalisht. Disa nga to u zbuluan, u arrestuan, u dënuan, e disa nga ato edhe u pushkatuan nga organet okupuese, e disa vepruan me stoicizëm edhe më tej duke iu ndihmuar shokëve e shoqeve të tyre-ilegalistë.
Gjatë periudhës rankoviqiane 1945-1966, shumë intelektuale e nxënëse shqiptare në Kosovë u maltretuan dhe u dënuan në procese të shumta politike.
Në bankë të zezë, gruan shqiptare e gjejmë edhe në vitin 1968, si pjesëmarrëse dhe udhëheqëse aktive në demonstratat e studentëve e nxënësve, në të cilat ndër shumë të plagosur kishte edhe nxënëse e studente. Nxënëset që morën pjesë në demonstrata ishin edhe anëtare të organizatave ilegale patriotike shqiptare. Andaj, qëllimet e organizatave dhe demonstratat e studentëve kishin të njëjtin objektiv-çlirimin e Kosovës dhe trojeve të tjera etnike deri në vetëvendosje.
Gjatë këtyre viteve Kosova ishte fuqi baruti. Mjaftonte një shkëndijë e vogël që zjarri t’i përfshinte të gjitha tokat shqiptare. E padurueshme ishte jeta nën okupim. Gruaja, ishte ajo, që ndjente dhembjen më të madhe si për burrin, djalin, vëllain, e mbi të gjitha, për lirinë që nuk e kishim. Prandaj, edhe kërkesat e mirëfillta studentore të vitit 1968, ato të vitit 1981 e më vonë, ato gjithë popullore, të vitit 1989, ishin kërkesa të drejta politike e kombëtare.
Demonstratat e 81-shit do të shfrytëzohen si alibi për të hedhur në burg gati një të tretën e popullatës shqiptare që jetonte nën Jugosllavi. Si vepra të rënda penale politike gjatë kësaj periudhe, pushteti serb i konsideronte demonstratat paqësore, manifestimet politike, kërkesat e drejta të studentëve, të cilët, në mënyrë të drejtë dhe të argumentuar kërkonin zgjidhjen e statusit politik të shqiptarëve dhe të Kosovës.
Në demonstratat e vitit 1981, gratë ishin shtyllë, forcë morale e politike. Edhe sot, janë të freskëta plagët e 26 marsit dhe të 1 prillit 1981, kur policia speciale famëkeqe jugosllave masakroi gratë, studentet shqiptare, duke u thënë haptas: “Kjo gjeneratë juaja nuk do të lindte kurrë më shqiptarë të vegjël…”
Dihet se prej vitit 1981 e këndej më tepër se gjysma e popullatës së përgjithshme kaloi nëpër duar të policisë dhe nuk u kursye as gratë. Ndjekjet dhe maltretimet ndaj gruas shqiptare sa vinin e shtoheshin që nga viti 1981 e këndej, e veçmas pesëvjeçari i fundit (1985-1990), jep tablonë më rrëqethëse, si për kah intensiteti ashtu edhe për kah forma më e vrazhdë. Ajo u vra, u plagos, u maltretua, u arrestua, u mor në biseda informative, u ndoq dhe u përzu nga puna.
Se sa të burgosur dhe të burgosura kishte nëpër burgje pas tërë kësaj fushate nuk kishin shënime të sakta as organet më kompetente. Se, shqiptarët kanë mundur të burgosen në çdo moment, në çdo rast dhe në çdo kohë, madje pa u bërë asfare evidencimi. Sipas disa të dhënave, vetëm gjatë viteve 1981-1990 në Kosovë janë dënuar 3.348 shqiptarë, me armë zjarri policia dhe ushtria kanë vrarë 183 veta, prej të cilëve 16 fëmijë, dhe ka plagosur 616 veta, prej të cilëve 49 fëmijë e gra.
Me gratë shqiptare burgjet u mbushën në vitet 1981-1991. Ato akuzoheshin si kundërrevolucionare, nacionaliste, separatiste… Në burgjet më famëkeqe jugosllave ato qëndruan stoikisht duke e mbrojtur edhe me jetë idealin e tyre, unitetin kombëtar, frymën e lirisë shqiptare. Ato ishin të vetëdijshme se pa përpjekje dhe pa aktivitet të përbashkët nuk ka sukses në asnjë fushë të jetës e më së paku në çlirimin kombëtar.
Në këtë dhjetëvjetësh, gratë shqiptare, përjetuan pothuajse të gjitha format e dënimit dhe të diskriminimit. Sa për ilustrim do iu prezantoi statistikën rrëqethëse të të dënuarave politikë gjatë viteve 1981-1990.
Më 1982 u dënuan 7 gra; më 1983- 4 veta; më 1984- 4 veta; më 1985 – 6 veta; më 1986- 9 veta; më 1987- 3 veta; më 1988- 9 veta; më 1989- 4 veta dhe më 1990 u dënuan 6 veta. Dhe sipas statistikave del se, brenda 10 viteve, u dënuan, gjithsej 52 gra shqiptare.
Vitet pas 1981, nuk ishin vetëm kohë lufte, por edhe kohë e veprimtarive aktive të gruas shqiptare në sferën politike. Ajo në çdo mënyrë u angazhua që çështjen kombëtare ta ngritë në fronin e merituar. Ky afirmim dhe gjithë këto obligime të shënuara e kanë edhe peshën e vet, tagrin e domosdoshëm, që gruaja shqiptare e pagoi në çdo kohë dhe në çdo periudhë.
Nënat e motrat tona po qëndronin të forta e krenare edhe para varreve e kufomave të burrave, të vëllezërve, të bijve, të bijave që ia falin Kosovës Mëmë.
Gruaja shqiptare, njësoj si burri u maltretua, u rrah me brutalitet. Ajo nuk u kursye as nga armët e shkopinjtë prej gome, nga shkelmimet, duke e shfryrë shovinizmin e çartur serb. Gruaja shqiptare edhe në fund të këtij shekulli u vra, u plagos në shtëpi dhe para shtëpisë së vet, vetëm se kërkonte liri dhe barazi. Ajo u vra e u plagos edhe në rrugë, edhe në demonstrata ku ishte pjesëmarrëse aktive.
Një ndër format më të preferuara të dhunës, për udbashët serbë, ishte e ashtuquajtura, biseda informative, e që shpesh ishin si pretekst për të përdorur torturat dhe keqtrajtimet psikike e fizike me orë të tëra ndaj grave. Sa për ilustrim po e përmendi se, vetëm në komunën e Ferizajt, gjatë një dekade (1981-1991), u keqtrajtuan mbi 53 gra, ndër të cilat kishte nëna e nxënëse. Ndërkaq në pesëvjeçarin e dytë pesha e maltretimeve sa vjen e shtohet. Gratë shqiptare u gjend edhe në mesin e të izoluarve, por ajo u maltretua edhe me pretekst të kërkimit të armëve, sidomos atje ku ishte kryefamiljare.
Pasi se demonstratat e popullit shqiptar u shuan me gjak, pushtetarët morën edhe një hap tjetër, edhe më të tmerrshëm, përveç, që hodhën në burgje shumë të rinj e të reja shqiptare, ata filluan në mënyrën më perfide, të cungonin të drejtat elementare kombëtare, si në lëmin e politikës, ekonomisë e kulturës. Ata, shkuan aq larg, sa filluan edhe të caktonin shtimin e popullsisë shqiptare, me qëllim që të pakësohej numri i natyrshëm i tyre.
Gruan shqiptare e gjejmë aktive në çdo pore të jetës: organizatore e pjesëmarrëse të protestave kundër ndryshimeve kushtetuare me dhunë, pjesëmarrëse aktive të demonstratave të vitit 1989, delegate të denjë në Kuvendin e Kosovës, ku me trimëri i ngriti dy gishta dhe votoi kundër Serbisë okupuese. Gruaja shqiptare, delegate e Kuvendit të Kaçanikut, mori pjesë pa drojë në shpalljen e Kosovës Republikë edhe pse e dinte se dyert e burgut i kishte të hapura.
Dhe krejt në fund, edhe pse gratë shqiptare u dënuan me vite të shumta burgimi, edhe pse ato u torturuan, u izoluan, u larguan nga puna, edhe pse u mbyllen institucionet arsimore e shkencore, edhe pse ato u diferencuan politikisht, megjithatë mendoi se askush në këtë botë, nuk dinë më mirë se gratë shqiptare t’i dalin zot atdheut; Dhe se, askush nuk dinë më mirë, se gratë shqiptare të punojnë edhe kur nuk punohej dot; Të veprojnë edhe kur nuk veprohej fare, dhe, nuk kishte forcë e as dhunë shtetërore e okupuese që do ti ngufaste në gjakimin suprem të tyre, që Kosova një ditë të jetë shtet sovran dhe e pavarur. Pra, e kaluara e gruas shqiptare e dëshmoi këtë.
(Punim i lexuar në konferencën shkencore “ROLI I GRAVE NË JETËSIMIN E SHTETIT TË KOSOVËS”, Instituti i Historisë “Ali Hadri”-Prishtinë, Instituti i Historisë i ASA, Tiranë.) / KultPlus.com
Michael Douglas mori Palmën e Artë të Nderit në hapjen e Festivalit të 76-të të Filmit në Kanë, dje në mbrëmje.
”Kjo do të thotë shumë për mua, sepse ka qindra festivale në mbarë botën, por ka vetëm një Kanë”, tha aktori 78-vjeçar duke e përshkruar atë si një ”nder të pabesueshëm”.
Duke vënë në dukje se ai është më i moshuar se festivali, Douglas përmendi karrierën dhe bashkëpunëtorët e tij në këtë industri.
Duke prezantuar Douglas, Uma Thurman e përshkroi atë si ”unik” edhe ”si producent” edhe si ”ikonë e filmit”.
Duke prezantuar ceremoninë e hapjes, Chiara Mastroianni tha se ”qëllimi i këtij festivali ka qenë dhe mbetet evokimi i lirisë sonë… për të shprehur fuqinë dhe brishtësinë e ekzistencës sonë”.
Ajo mirëpriti në skenë jurinë, të udhëhequr nga regjisori Ruben Ostlund.
Filmi ”Jeanne du Barry” hapi festivalin.
Ai i referohet historisë së Marie-Jeanne Becu (1743-1793), e dashura e mbretit Luigji XV.
Johnny Depp luan rolin e mbretit dhe Maiwenn atë të Becu./ atsh / KultPlus.com
Hermi Kürner është një artiste austriake e cila si pasionante e udhëtimeve ka sjell në pah edhe pikturat nga vende të ndryshme, e që këtë herë vijnë nëpërmjet një ekspozite me punime artistike nga pamjet e Austrisë dhe Shqipërisë, shkruan KultPlus.
24 punime me teknikën e akuariel do të prezantohen në KultPlus Caffe Gallery, ekspozitë që do të hapet më 28 maj, në ora 19:00.
Vlora, Kruja, Ura e Mesit në Shkodër, Tirana, Shën Gjini dhe piktura nga vende të ndryshme austriake do të prezantohen në këtë ekspozitë, e cila do të sjell ngjyrat e artistes Kürner.
KultPlus Caffe Gallery po e sjell për herë të parë në Kosovë artisten Hermi Kürner, punimet e së cilës do të qëndrojnë për tri javë.
Kürner është pasionante e madhe e udhëtimeve, ajo edhe në Kosovë vjen me mercedesin e saj old timer nga viti 1974, e cila me makinat e saj ka përshkuar pothuajse shumicën e bregdeteve Slloveni, Kroaci, Mal të Zi e Shqipëri, pa përfshirë udhëtimet e saj në Evropë./ KultPlus.com
Rreth 24 mijë nxënës më datën 4 dhe 11 korrik do t’i nënshtrohen Testit të Arritshmërisë. Për shkak të rritjes së numrit të pyetjeve, testi edhe këtë vit realizohet në dy ditë. Njohës të çështjeve të arsimit vlerësojnë se testimet e tilla janë të mirëseardhura, por sipas tyre, në Kosovë organizimi i testeve nuk matë thellësinë e njohurive, por të mbajturit mend.
Edhe këtë vit shkollor Testi i Arritshmërisë do të mbahet në dy ditë bazuar në ndryshimet që janë bërë vitin e kaluar në përmbajtjen e testit dhe kohëzgjatjen e tij. Rreth 24 semimaturantë testit të Arritshmërisë do t’i nënshtrohen me datat 4 dhe 11 korrik. Udhëheqësi i Divizionit për Vlerësim, Standarde dhe Monitorim në Ministrinë e Arsimit, Fatmir Elezi, i tha Radio Kosovës se ky testim shërben për matjen e njohurive të nxënësve dhe për regjistrimin e tyre në shkolla të mesme të larta.
“Numri i nxënësve të klasës së nëntë që do t’i nënshtrohen Testit të Arritshmerisë për ketë vit është rreth 24 mijë. Ky test iu shërben për orientim për regjistrimin e tyre në shkolla të mesme. Nga viti i kaluar kemi rritur numrin e pyetjeve dhe për këtë arsye ky test mbahet në dy ditë”, thotë Elezi.
Ndërkaq, eksperti i arsimit, Xhavit Rexhaj, tha për Radio Kosovën tha se organizimet e testeve në vendin tonë kanë nevojë për përmirësime, pasi nuk matin thellësinë e njohurive por të mbajturit mend.
“Konsideroj se mënyra se si organizohen testet e standardizume sot në Kosovë nuk masin shumë thellësi por mbamendje. Por megjithatë të gjitha masat që merren synojnë të përmirësojnë cilësinë e testimit. Gjithashtu kam vërejtje thelbësore për mënyrën e formulimit të pyetjeve”, thotë Rexhaj.
Më 4 korrik nxënësit do t’i nënshtrohen testit në lëndët gjuhë shqipe, gjuhë angleze, histori dhe gjeografi. Ndërsa, me 11 korrik do të hyjnë për testim në lëndët shkencore: matematikë, informatikë, fizikë, kimi e biologji.
Qëllimi i Testit të Arritshmërisë është që të maten njohuritë dhe shkathtësitë e nxënësve dhe njëkohësisht nxënësve të klasave të nënta rezultatet e testit do t’ u shërbejë për regjistrim në shkollat e mesme të larta./rtk/ KultPlus.com
“Mbretëresha e polemikave të Kanës”, kështu e ka cilësuar The Telegraph, regjisoren Maïwenn, regjisoren që guxoi t’i jepte një rol në filmin e saj, aktorit Johnny Depp.
Maïwenn është etiketuar si feministe apo “grua që nuk i pëlqejnë burrat”, përbuzi lëvizjen hollivudiane “MeToo”, madje edhe pështyu në fytyrë një gazetar. Por a mund të jetë pikërisht kjo gruaja që do ta shpëtojë karrierën e Depp?
Megjithëse u duk se për shkak të një procesi gjyqësor që kishte të bënte me jetën e tij private, karriera e Johnny Depp mori tatëpjetën, në industrinë e filmit ka ende njerëz që besojnë tek ai dhe e shohin vetëm si aktor.
Drejtori i Kanës, Fremaux ftoi gazetarët t’ia drejtonin komentet e tyre një figure që është edhe më e diskutueshme se aktori. Kjo është Maïwenn Le Besco (e njohur thjesht si Maïwenn), regjisorja e filmit të ri të Depp-it, “Jeanne du Barry”.
Shumica e kineastëve, nëse do të paraqisnin një film me buxhet të madh, siç është rasti për një film epik të periudhës së Luigjit XV, nuk do të donin të zinin titujt e parë të gazetave duke shpërqendruar vëmendjen. Por regjisorja Maïwenn si një nga figurat më të diskutuara të Francës, nuk i është shmangur kurrë publicitetit, qoftë i mirë apo i keq.
Cilado qoftë pritja që filmi “Jeanne du Barry” do të marrë në Francë, thashethemet tashmë kanë qarkulluar se Depp dhe regjisorja kishin mosmarrëveshje gjatë xhirimeve dhe si rezultat, ajo preu në montazh pjesën më të madhe të dialogjeve të Johnny Depp. E pyetur mbi këtë, regjisorja e pohoi me mënyrën e saj, kur tha se, “për mua, si një person që pëlqen filmat ku flitet pak, është magjepsëse të shoh gjithçka që Johnny përcjell përmes fytyrës, shikimit të tij. Si aktorët e filmave pa zë”.
Megjithatë, ajo ka rrëfyer se një pjesë e tensionit që u ngrit mes tyre erdhi nga përplasjet kulturore. “E kuptova se në Shtetet e Bashkuara, yjet e Hollivudit nuk i drejton kush”, tha Maïwenn. “Ata i shpjegojnë regjisorit se si do ta luajnë skenën dhe regjisori ndjek rrjedhën. Por në Francë, shefi është regjisori. Pra, për secilin plan xhirimi, padyshim që unë ndoqa propozimet e tij, por gjithashtu i kërkova të interpretonte edhe vizionin tim, në mënyrë që të kishim një zgjedhje gjatë montazhit”./ atsh / KultPlus.com
Karaibet e Evropës i gjeni në Shqipëri, shkruan Mark Stratton për ”The Telegraph”.
”Me ujërat e tij bruz, rërën e bardhë dhe palmat, qyteti bregdetar shqiptar i Ksamilit ofron një version ekonomik të plazheve tropikale.
Pashë një postim në Instagram pak kohë më parë që përshkruante qytetin bregdetar shqiptar të Ksamilit si Karaibet e Evropës. Kishte më shumë se një ngjashmëri kalimtare, me palmat, plazhin verbues, detin e kaltër dhe çadrat e diellit me kashtë. Me shqetësimin aktual mbi emigracionin shqiptar që po zien, fillova të imagjinoja një rrëfim alternativ të britanikëve ”të uritur” për diell, që dynden në drejtim të kundërt për të kërkuar pak rreze dielli karaibike. Kështu që vendosa të bëj një vizitë, për ta parë tamam se si bëhej ky krahasim.
Ksamili është sigurisht më i shpejtë dhe më i lirë për të shkuar se sa ishujt Barbados. Fluturova për në Korfuz, ishulli më i afërt grek me Rivierën Shqiptare, që shtrihet përreth 160 kilometra përgjatë bregut lindor të detit Jon. Nga qyteti i Korfuzit është një kalim me traget për 40 minuta drejt Sarandës.
“Atje ka shumë siguri dhe qetësi”, më tha taksisti që më çoi në portin e Korfuzit.
Në Sarandë, guida Gëzim Shimi qeshi kur i thashë komentin e taksistit grek.
”I gjithë publiciteti është i mirë. Gjatë viteve të fundit, unë kam udhëhequr shumë britanikë kureshtarë për të parë se si është Shqipëria në të vërtetë”, më tha Gëzimi.
Udhëtuam 30 minuta në jug të Sarandës për në Ksamil, i cili ndodhet pak mbi kufirin e Greqisë Veriore. Ksamili nuk ekzistonte derisa regjimi komunist i Enver Hoxhës e vendosi atë në vitet 1960 si bazë për prodhimin e vajit të ullirit. “Është vetëm disa milje nga Korfuzi, kështu që vetëm ata me prejardhje të besueshme politike lejoheshin të jetonin këtu gjatë komunizmit”, tha Gëzimi.
”Shqiptarët rrezikonin jetën duke marrë varka të vogla apo edhe duke notuar drejt Korfuzit, për t’i ikur marrëzisë staliniste të Hoxhës”, shton ai.
Ksamili është një qytet i vogël, i mbrojtur nga tre ishuj të gjelbër në det. Plazhi është i mbushur me hotele, restorante dhe bare dhe është i ndarë për përdorim privat, megjithëse shumica ishin të mbyllura kur mbërrita para sezonit. Vetëm një numër i vogël njerëzish ishin të zhytur në shtretër, nën çadra me kashtë.
”Poda Boutique Hotel” është i hapur dhe unë takova autoren e postimit në Instagram që më tërhoqi këtu, Anna Poda, drejtoreshë menaxhuese e këtij biznesi familjar me 20 dhoma.
“Ju mund të shihni se deti bruz dhe rëra e bardhë janë pothuajse si të Karaibeve”, thotë ajo.
”Britanikët, gjermanët dhe italianët zënë tre vendet e para. Njerëzit vijnë për 310 ditë me diell çdo vit dhe çmime vërtet janë të mira”, shtoi ajo.
Sedimentet nga malet e mermerta përreth krijojnë një fund deti me rërë të bardhë që jep një ngjyrë të mrekullueshme qumështi. Dhe dhoma ime dyshe, me pamjen e saj të mrekullueshme të ballkonit drejt Korfuzit, kushton vetëm 80 paund për natë. Përgjatë gjithë kohës, Riviera Shqiptare ka pasur vlera të jashtëzakonshme, veçanërisht kuzhina e ndikuar nga italianët, e pasur me ushqime deti. Në hotel, një vakt me tre pjata me sallatë greke, linguini me midhje dhe levrek të pjekur në skarë kushton vetëm 2 250 lekë (17 paund).
Megjithatë, nuk kishte asgjë nga Karaibet kur një shi i lehtë filloi të nesërmen në mëngjes. Për fat të mirë, një peizazh historik, aq i mirë sa kudo në Evropë, është pranë Ksamilit, me qytetërimet greke, romake dhe osmane që kanë lënë gjurmët e tyre.
Butrinti është një nga tre vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s të Shqipërisë dhe një vlerë arkeologjike. Virgjili e përmendi atë në “Eneidën” si datimin para rënies së Trojës, por lavdia e vërtetë filloi rreth shekullit III para Krishtit me romakët që u futën brenda dhe lanë struktura karakteristike sublime, përfshirë një teatër 3 000 vendesh me mbishkrime latine.
Një orë ecje me makinë na çoi në malet për në Gjirokastër, shtëpitë trekatëshe osmane prej guri dhe kalaja e përmasave të Kështjellës Windsor pothuajse nuk kanë ndryshuar që nga shekulli XVIII. Ajo u njoh nga UNESCO në vitin 2005. Kuzhina është e ndikuar nga osmanët. Për drekë, hëngra imam bajalldi, një pjatë e quajtur sipas emrit të një kleriku mysliman, i cili konsumoi shumë patëllxhanë të mbushur dhe i ra të fikët.
Diku tjetër, plazhi i Porto Palermos mbikëqyret nga një kështjellë me mure të trasha e ndërtuar nga Ali Pashë Tepelena si një mburojë kundër britanikëve në Korfuz.
Porto Palermo ka gjithashtu një bazë të braktisur nëndetësesh me një tunel të gjatë. Gëzimi tha se u deshën 30 vjet për ta ndërtuar, kryesisht sepse Hoxha u konfliktua me BRSS-në dhe Kinën, të cilët po financonin ndërtimin e saj. Si kompensim, ai refuzoi të kthente katër nëndetëse sovjetike.
Natën e fundit e kalova pranë Vlorës, ku deti Jon takohet me Adriatikun dhe hoteli ”Paradise Beach” ka dhoma dyshe të mëdha me pamje nga deti për 75 paund. Ajri i mbrëmjes ishte i ngrohtë, deti në ngjyrë blu dhe stafi më trajtoi si një mik të humbur prej kohësh.
Kujt i duhen Karaibet kur keni përpara një gotë raki që i kthen ishujt e largët grekë në silueta?”./ atsh/ KultPlus.com
Sot bëhen 128 vite nga lindja e shkrimtarit Haki Stërmilli, shkruan KultPlus.
Haki Stermilli ka lindur në Dibër më 17 maj të vitit 1895. Ai ishte shkrimtar, gazetar, kryetar i shërbimit sekret shqiptar në vitet 1923-’24 me dekret të Ahmet Zogu, partizan në Luftën e Dytë Botërore, anëtar i KANÇ-it, përfaqësues i Dibrës në Kuvendin Popullor dhe drejtor i Bibliotekës Kombëtare.
Në shkrimet e tij ai trajtoi tema me të drejtat e shqiptarëve të ngelur jashtë kufijve të shtetit shqiptar, republikanizmit dhe të drejtave të femrave.
Stërmilli ishte autor i tre romaneve, mbi 30 tregimeve të shkurtëra, pesë pjesëve teatrale, dy ditareve dhe disa dyzina artikuj publicistikë. Vepra e tij më e njohur është Sikur t’isha djalë të cilin e shkroi 1936.
Veprat tjera të tij ishin Dibranja e mjerueshme (1923), Dashuni e besnikri (1923), Agimi i lumnueshëm (1924), Burgu (1935), Sikur t’isha djalë (1936), Fyelli i Dibrës përmbledhje që u botua në serinë “Visaret e Kombit” (1944), Trashëgimtarët tanë (1950) ndërsa pas vdekjes u botuan ditari “Shtigjet e lirisë” (1966) dhe “Kalorësi e Skënderbeut” (1968).
Romani Sikur të isha djalë është ndoshta i vetmi roman “më i shitur” me ribotimet periodike nëpër vite. Romani është një apoteozë e fuqishme artistike për të drejtat e njeriut në përgjithësi dhe të femrës në veçanti.
Ai zgjoi kërshëri dhe luajti një rol të pazëvëndësueshëm në masën e lexuesve në të gjitha trevat shqiptare. Në vitet ’30, në vitet ’50 dhe deri në dhjetëvjeçarin e parë të shek. 21, romani ka njohur mbi 12 ribotime: në Tiranë, Prishtinë e Shkup, duke shënuar një rekord të paarritshëm në historinë e letrave shqiptare. Romani “vë gishtin” në një lëmi të ndjeshme në jetën shoqërore shqiptare – tragjizmin e jetës së femrës.
Ndotja me plastikë mund të zvogëlohet për 80 për qind, deri më 2040, nëse shtetet dhe kompanitë hartojnë politika dhe bëjnë ndryshime në tregje, ka thënë Programi i Kombeve të Bashkuara për Ambient (UNEP).
Për të arritur në atë pikë, OKB-ja ka thënë se duhet të punohet më shumë në ripërdorim, riciklim dhe riorientim të produkteve të plastikës.
Sipas ekspertëve të OKB-së, kjo nënkupton që qeveritë duhet të promovojnë shishe që rimbushen, dhe skema të rikthimit të produkteve të plastikës.
Mes tjerash, ata kanë thënë se ndotja me plastikë mund të ulet, edhe nëse riciklimi bëhet më i qëndrueshëm dhe profitabil.
Shefja ekzekutive e UNEP-it, Inger Andersen, ka thënë se mënyra sesi prodhojmë, përdorim dhe e hedhim plastikën, është duke ndotur ekosistemet, po krijon rreziqe për shëndetin e njeriut dhe po e destabilizon klimën.
Raporti i kësaj agjencie, që flet për mënyrat e dhënies fund të përdorimit të plastikës, është publikuar pas një rundi të dytë të negociatave në Paris, ku është analizuar trendi global për të luftuar ndotjen me plastikë.
Sipas agjencisë, ndryshimi i politikave në përdorim të plastikës, mund të krijojë mbi 700.000 vende të punës deri më 2040, kryesisht në shtete me të hyra të vogla.
Produktet e plastikës janë gjetur në pothuajse secilin kënd të botës, përfshirë Antarktikën.
Më herët gjatë këtij viti, shkencëtarët e kanë identifikuar te zogjtë, sëmundjen e parë të shkaktuar nga plastika.
E quajtur plasticosis, kjo sëmundje shkakton inflamacion në traktin tretës. /REL/ KultPlus.com
Jusuf Buxhovi: “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës”, roman. Botoi “Faik Konica”, Prishtinë, 2011.
Nga Ramadan Musliu
Periudha e fundit e zhvillimeve letrare shquhet për prirjet e fuqishme transformuese, me theks të veçantë në zhanrin e romanit. Ky transformim i brendshëm i zhanrit, që ndodh për shkak të ndryshimeve thelbësore socio- historike dhe socio – kulturore, gjen shfaqjen më të plotë në procesin e konkretizimit të rrëfimit e që, thënë më ndryshe, vjen si pasojë e pranisë së jetës në rrëfim, profilizimit të karaktereve të personazheve dhe përgjithësisht mbizotërimit të empirisë të të gjitha llojeve, duke filluar nga kjo e jetës së përditshme e deri te empiria historike dhe etnopsikologjike të njeriut tonë. Në këtë proces të transformimit shpesh e më shpesh ndodh që autorët t’i kthehen dokumentaritetit, por jo edhe përfoljes së tij, por duke e funksionalizuar atë, duke e shndërruar në një apokrif artistik.
Hapja e rrëfimit në të njejtën kohë ka mundësuar që të behën përkime përvojash edhe me artet e tjera. Kur është fjala për romanin mund të themi lirisht se hetohet një kthim i dukshëm nga absorbimi i teknikave të filmit, qoftë përmes përdorimit të teknikës së copëzimit të rrëfimit apo edhe të montazhit, ku sprovohet aftësia e shkrimitarit për manipulimin me kohën e rrëfimit dhe hapjen ndaj perspektivave dhe aspekteve narrative. Kjo ka bërë që amplituda e romanit të sotëm të jetë tejet e gjerë, duke filluar nga kufinjtë ekstremë, përpjekja për trivializimin e formave të zhanrit, çfarë do të ishte tipi i romanit – paskuinë, pastaj romanit – pamflet, për të pasë një shtrirje nga hapësirat e reja të prozës romanore , siç ndodh me veprat romanore t ë Ramadan Hazirit, Ardian Haxhajt, Gëzim Aliut, Anton Ndrecajt, Drenushe Zajmit, e sidomos romanit më të ri të Jusuf Buxhovit, “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës.
Teksti dhe konteksti
Romani më i ri i Jusuf Buxhovit, “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës” është një rrëfim që tematizon empirinë e realitetit aktual. Mirëpo nuk është vetëm aktualiteti i temës dhe rrethi i referencialitetit vlera dominante e tij ngase kemi të bëjmë me një rrëfim kompleks, me një roman që dallohet edhe për strukturën e veçantë kompozicionale, me teknikat narrative që ndryshojnë edhe nga proza e tij e përparshme, sikundër edhe nga trendet aktuale në zhanrin e romanit. Pra në spikamë është teknika e rrëfimit, që kur bashkëdyzohet me peshën e temës dhe aktualitetin e referencave e fuqizon këtë vepër brenda zhanrit të vet.
Objekt i tematizimit të romanit është jetëshkrimi i një sportisti, Bashkim Kosovës, një boksier me një karrierë brilante kombëtare dhe ndërkomëbtare. Jeta e boksierit, që nga fëmijëria, vrasja e prindërve nga sherbimet sekrete serbe, odieseada e tij që nga jeta në jetimore, kthimi ne vendilindje, formimi prej sportisti dhe ndërtimi i një kariere brilante, pengesave të shumta nga politika serbe, angazhimi i tij në jetën gazetareske e politike, burgosja dhe në fund, vrasja – përbën boshtin syzheik të romanit. Bashkë me zhvillimin e veprimit autori është përkujdesur në ndërtimin e një konteksti më të gjere politik, social, etik, kulturor e sportiv që e karakterizon një periudhë brenda të cilit vepron kryeprotagonisti.
Nga konteksti politik lexuesit do të kuptojnë se fjala është për një personazh që përfaqëson brezin e tretë të një familjeje të përndjekur nga strukturat e pushtetit serb, siç ka vepruar edhe me të gjitha familjet e mëdha në Kosovë. Duke e kontekstualizuar personazhin brenda një ambienti socio-politik ai jep një tabllo të gjerë të zhvillimeve politike sa rrëfimit pothuajse i jepen atributet e romanit politik. Jusuf Buxhovi, për dallim nga shumë autorë të tjerë që merren më këtë tematikë, rindërton vetëm një kontekst politik, duke mos kaluar në rrafshet e alegorizimit apo edhe të ironizimit të njërëzve konkretë nga jeta e përditshme dhe nga empiria e përditshme, duke i dhënë romanin rolin e një instrumenti për qërim të llogarive më një kohë dhe akterët e asaj kohe dhe gjithnjë të vështruar nga një prizm personalizues. Në romanin “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës” kemi vetëm një kontekstualizim të përsonazhit brenda një rrafshi politik aktual, duke e lënë atë të veprojë dhe të zhvillohet sipas ligjësive të rrëfimit romanor dhe të botës së fiksionit, çfarë është e domosdoshme për atë që nuk do ta bëjë veprën e vet artistike pamflet politik.
Shenjat e realitetit
Romani “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës” përbëhet nga tri pjese dhe “Shtojca”, si pjesë përmbyllëse e rrëfimit. Që të tri pjesët dallohen për formën e diskursit. Pjesa e parë e romanit, që duket si një ekspozicion, është një rrëfim nga perspektiva e narratorit të gjithëdijshëm, ku bëhet “prezentimi” i shenjave të biografisë. Nga kjo pjësë mësojmë jetëshkrimin e kryeprotagonistit Bashkim Kosova, ku ai na del se është trashëgimtar i një familjeje me tradita feudale, e cila është nën një presion të vazhdueshëm nga okupatori serb. Babai i kryeprotagonistit të romanit, Naim Kosova, një përfaqësues i një familjeje me traditë nga Prishtina, si pilot – kapter i armatës jugosllave, vritet nga shërbimet e caktuara sekrete serbe. Po të njejtën ditë në një aksident trafiku i vritet edhe e ëma, Marija Paleviq, e bija e një avokati kroat me origjine arbereshe nga Zara dhe motra e gjeneralit Josip Paleviq. Pas vrasjes së prindëve Bashkimi mbetet, së pari nën përkujdesjen e institucioneve shtetërore më nje status special të të birit të ish ushtarakut, që pastaj të mbetet nën përkujdesjen e familiarëve të tij në Prishtinë. Gjatë shkollimit të hershëm ai zbulon talentin e tij për sport dhe duke iu përkushtuar boksit arrin të ndërtojë një karierë të suksesshme prej sportisti me renome botërore. Duke qenë fitues i shumë medaleve, që nga e arta e lojërave olimpike, të argjendëtes si nënkampion botëror, ai bëhet idhull i rinisë kosovare dhe shenjë e identitetit të një lëvizjeje që shpie nga ideja mbi “bashkimin nacional”, që buron edhe nga emri dhe mbiemti i tij. Si tillë ai behët objekt i persekucionit të pashembulltë të të gjitha strukturave etatiste serbe.
Pjesa e dytë e romanit është kryesisht një tekst i karakterit dokumentar. Në të janë përfshirë pjesë nga “reportazhet”, “fejtonet” dhe “artikujt”, të shpeshtën denigrues nga shtypi serb (gazetat “Politika”, “Veçernje novosi”, “NIN”, “Politika ekspres”, “Jedinstvo” etj) dhe ato favorizuese të gazetës së përditshme “Rilindja” të Prishtinës. Shkrimet e gazetës “Rilindja” janë dëshmi e zhvillimeve jo vetëm sportive, por edhe kulturore, intelektuale dhe politike në Kosovë gjatë periudhës së viteve të ‘80 – ta, që shpiejne deri në krijimin e një lëvizjeje gjithëpopullore për Kosovën shtet, çfarë ishte ajo e prirë nga LDK në vitin 1989, jashtë koncepteve ideologjike marksiste – staliniste.
Krahas një përfytyrimi pozitiv që krijohet nga dokumentariteti i “dëshmive” shqip të gazetës “Rilindja”, autori përmes teksteve që janë nga burimësia e medieve beogradase, arrinë të plotësojë “dosjen e urrejtjes”, e cila asocionon traditën e gjatë të makinerisë propagandistike serbe, e filluar nga mesi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, me “Naçertanien” e Garashaninit, e plotësuar me shumë projekte gjenocidale (V.Gjorgjeviq, Moleviq, Andriq, Çubrilloviq, marreveshja serbo – turke për shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi), Memorandumi i ASHA-s, etj. do të shpie deri te gjenocidi i fundiviteve të nëntëdhjeta në Kosovë.
Autori me shumë sukses pajton dokumentaritetin me fiksionin, duke arritur që më një forcë artistike të krijojë iluzionin e fuqishëm artistik të dokumentit.
Ndërkaq pjesë e tretë e romanit është një rrëfim në vetën e parë, ku kryeprotagonisti “pasqyron” jetëshkrimin e jashtëm dhe të brendshëm të vetin, duke ndriçuar shumë moment intime, elemente që lidhen më botën e tij subjektive, raportet familiare, etj. dhe ku del në pah një proces i tërë i zhvillimeve psiko-sociale, filozofike e që tangjentojnë me proceset e jashtme, si ato sociale, morale, por edhe me zhvillimet politike, ngase vetë Bashkim Kosova është një nga akterët e rëndësishëm të skenës politike kosovare, duke qenë edhe njëri nga themeluesit të LDK-së.
Kjo pjesë është tepër e rëndësishme ngase rrëfimit ia siguron atë bazën subjektive dhe aspektin e brendshëm të karakterit, pa të cilin personazhi do të mbetej në suaza të një deskriptivizmi repertoresk.
Ndërkaq “Shtojca”, përfshin intervistat me hallën e kryeprotagonistit, Shpresa Berisha – Kosova, dajes së tij, gjeneralit Josip Paleviq, të njohurve të tij, Luan Hoti, Bekim Krasniqi. Kjo pjesë vjen si një epilog i gjithe rrëfimit, sepse krahas përmbylljes së linjës narrative, ajo njëherit ka funksionin e zbërthimit të enigmes përfundimtare, e cila bartet në gjithë rrëfimin: cili është mesazhi i një zarfi që Bashkim Kosova e ka marre nga daja Josip Paleviq.
Ideografia e veprës
Rrefimi romanor, sikundër mund të shihet, ka tri tipe të tekstit që shkrihen njëra në tjetrën, duke krijuar një mozaik narrativ funksional që për shumëçka i falet teknikave të filmit. Te themi se situata iniciale e rrëfimit është dhënë në Prolog, e fillon rrëfimin me vdekjen e kryeprotagonistit. Kjo situatë fillestare e rrëfimit jepet më një të folur pothuajse repertoresk dhe nga kjo drejpërdrejtshmëri kuptojmë se autori, analogjikisht me romanet e tipit kriminalistik, do të merret me rikonstruktimin jo vetëm të një krimi, por do të bëjë retrospekcion në jetën e Bashkim Kosovës. Pra autori veprimin e vendos në një kohë reale dhe më te gjitha shenjat të identifikueshme të realitetit: “Ditën e 17 shkurtit të vitit 2008, Bashkim Kosova, kampion i gjashtëfishtë i Kosovës në boks, i kategorisë gjysëm të rëndë, kampion i katërfishtë i Jugosllavisë se dikurshme të të njejtës kategori, kampion i pesëfishtë i Jugosllavisë me klubin “Prishtina”, pastaj kampion i Ballkanit, kampion europian, fitues i medales së artë në Lojërat Olimpike të vitit 1984 në Los Angjelos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhë së fundi edhe nënkampion botëror në Kampionatin e Boksit Amator në Toronto, në vitin 1986, do të vdesë nga plagët e marra sa po të arrijë në Qendrën e Emergjencës të Spitalit të Prishtinës.”
Pse ky krim mu në ditën që duhej të ishte solemniteti i mileniumit? Këtu zë fill rikonstruktimi i historisë së re dhe riinterpretimi i procesve politike të disa dekadave të fundit. Bashkim Kosova është më shumë se një personazh i zakonshëm i një rrëfimi që merret me tematizimin e aktualitetit, sepse ai është edhe sportist, edhe eksponent i një familjeje feudale shqiptare, e cila ose duhej të zhduket nga okupuesi serb, ose duhej të shpërngulej për në Turqi, si u tjetërsuan edhe shumë familje të tjera kombëtarisht ose duhej të “integrohej” në sistemin institucional serb me një kujtesë të fshirë nacionale. Kjo nuk ndodh me këtë familje për të vetmen arsye se gjeni i fuqishëm etnik del i patjetërsueshëm nëpër shekuj. Autori prej një mjeshtri me përovojë në interpretimin e historisë kalon nga plani individual, mbase edhe duke e margjinalizuar funksionin e personazhit letrar, sepse ai mbetet në nivelin e ilustrimit të një teze historiko-politike, e kalon rrëfimin në planin familiar e nga plani familiar në atë nacional. Po të njejtën gjë e bën edhe në planin kohor, duke e kthyer aktualitetin në kahen reverse, për të arritur deri në histori dhe parahistori. Duke i shkrirë këto aspekte dhe duke i vënë në një plan historik J. Buxhovi bën një retrospekcion historiko – politik të etnosit iliro-dardano-shqiptar në Kosovë. Ai nisët nga dosja personale e kryepersonazhet, e vë ate në planin familiar dhe nga ai familiar në atë etnik. Edhë më kohën ndodh kështu, sepse aktualiteti, që është pothuajse dominues, edhe për shkak se është rezultantë e një zhvillimi historik, shfaq të gjitha përversitetet dhe gjendja mentale që e pasqyron edhe një energji të grumbulluar shekullore, për të mbërri deri te dosja e hapur “Kosova” , që fillon në Dardaninë antike, për të arritur në kohën tonë dhe që ilustrohet qoftë përmes atentatit ndaj simbiolit të shtëtësisë së Kosovës, qoftë edhe përmes “zarfit të zbrazët”, të cilin gjenerali i KOS-it, Josip Paleviq ia jep Bashkim Kosovës për t’ia dorëzuar njeriut të parë të shtetit të Kosovës. Pikërisht zarfi bosh, që në planin narrativ del si një mjet katalize të ngadalësim-shpejtim të veprimit romanor, është edhe kumulacioni i pritjes së recepientit dhe çelësi për konstatimin e një gjendjeje politike që buron drejtpërdrejtë nga dosja “Kosova”. Sistemi i shenjave të lidhura mes veti krijon ideogramin, domethënë pasqyrën e një gjendjeje në sinkroni dhe diakroni të entiteti nacional në një kohë-hapësirë të caktuar.
Perspektivat narrative
Romani “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës” për trajtën narrative, skeletin kompozicional, mënyrën e ndërtimit të syzheut dhe shumë aspekte të tjera paraqet një vepër që ofron një lëndë të bollshme për diskutim. Romani fillon, siç kemi thënë, me prolog, ku jepet situata iniciale narrativë, për të vazhduar më tri pjësët romanit, ku se cila ka një qasje ndryshe problemit, ka natyrë tjetër proceduale, por qe të gjitha shkrihen në një vijë fabulativë. Po kaq edhe “Shtojca”, që është një fragmentim i romanit, që del jashtë koceptimit të zakonshëm të formës së rrëfimit të këtij zhanri, sepse përbëhet nga intervista si zhaner letraro-puliciatik, vetëm sa e plotëson idenë e autorit për një procedim ndryshe dhe për një formë të personalizuar të rrëfimit romanor. Cila është kjo formë, ta quajmë kushtimisht e individualizuar apo edhe e personalizuar e rrëfimit romanor dhe cilat jane efektet artistike?
Autori në stilin e një njohësi jashtëzakonisht të mirë të teknikave të kompozicionit filmik, do të bëjë copëzimin e rrëfimit, ku në të njejtën kohë do të participojnë perspektivat e ndryshme të narracionit, që nga retrospekcioni, i cili paralajmërohet në “Prolog” e deri te rrëfimi nga pozita e naratorit të gjithdijshëm të pjesës së parë, rrëfimit të karakterit dokumentar në pjesën e dytë, deri te introspekcioni, në pjesën ë e tretë. Sikundër mund të shihet në roman ka disa tipe tekstesh, perspektivash narrative, pozicionesh të ndryshme të narratorit, sikundër edhe tipe të ndryshme të dikursit narrativ.
Secila nga këto perspektiva të rrëfimit ka edhe funksionin e veta artistik. Pjesa e parë e romanit, ku autori i bën një ekspozicion të gjerë kontekstit brenda të cilit lind, zhvillohet dhe vepron kryepersonazhi Bashkim Kosova, është një vështrim neutral, të folurit përmes faktografisë biografike, ku gërshetohen kohë, përvoja dhe ku jepen indiciet për zhvillimin e mëvonshëm të syzheut, qoftë përmes tekstit kryesor apo atij ekspikativ. Në këtë pjesë dëgjohet zëri i rrëfimtari të gjithëdijshëshëm apo “zotit të rrëfimit”, të cilit i falet e gjithe fabula romanore. Edhe kjo pjesë është mjaft e copëzuar dhe funksioni i fragmentit del më shumë si një paralajmërim i asaj që do të ndodhë në sinkronicitetin rrëfimor.
Pjesa e dytë e romanit është një rrëfim që ndërtohet në vijën dokumentare dhe, siç kemi thënë diku më herët, ka funksion në krijimin e iluzionit artistik të realitetit. Këtu pasqyrohen efektet e apokrifit artistik dhe efekti që del nga letrarizimi i dokumentit. Në këtë pjesë kemi një vështrim nga jashtë edhe të personazhit edhe të problemeve të tjera që shtrohen në rrëfim. Në planin e ideve në këtë segment narrativ kemi krijimin e idesë mbi formimin e “Dosjes së urrejtjes , e cila fillon më kryepersonazhin për t’u shtrirë pastaj në gjithë kolektivitetin dhe për të përfunduar me gjenocidin e pashembulltë mbi kolektivitetin të cilit i përket Bashkim Kosova. Në këtë pjesë autori me të madhe mbështetet në empirine reale, në dokumentet konkrete, në fakte dhe të dhëna e që të gjitha këto krijojnë pasqyrën mentale të një kohe në të gjitha planet. Me zhvillimin e rrëfimit del se kjo “Dosje e urrejtjes” është vetëm një pasqyrim i një momenti historik të një dosjeje që e përcjell popullatën vendore të kësaj pjese të Dardanisë që nga antikiteti, ku shqiptarët të shumtën e herave janë vetem një element manipulues në duart e uzurpuesve të këtyre teritoreve gjatë historisë.
Pjesa e tretë e romanit është një pasqyrë e të rrëfyerit të autorit, ku jepen nyjet jetësore nga jetëshkrimi i tij, duke prekur situata ekzistenciale, morale, psikologjike po edhe të politikës, sportit dhe të aktiviteteve të tjera të kryeprotagonistit. Në këtë shtegëtim introspektiv autori personazhin e vet e vë në sprova të ndryshme, duke përkuar me momntet kyçe të një realiteti konkret. Mbase kjo është pjesa më pikante e (auto)biografisë së kryeprotagonistit si në planin intim, privat, familiar, social, etj. Këtu kemi një vështrim nga brenda të problemeve që shtrohen dhe këtu është ai diskursi vetëkritik ndaj një realieti.
Ndërkaq në “Shtojcë” kemi një si prolog, një përmbyllje të rrëfimit ku autori i kthehet prapë formës dokumentare të rrëfimit, sepse intervista dhe zhanri (kuazi)letrar-publicistik është procedimi dominues.
Brenda këtyre tipeve të rrëfimit kemi edhe forma të tjera të diskursit, ku më dominuesi është ai i valorizimit dhe rivlerësimit të historisë, por edhe të aktualitetit. Autori në vend së të përdorë korrektivin imagjinativ, ai me të madhe vë në përdorim aspektin aksiologjik, që është i domosdoshëm kur është në pyetje tematizimi i empirisë historike, aktualitetit politik dhe përgjithësisht i dukurive dominuese në një shoqëri e që lidhet me perspektivën e saj.
Horizonti receptiv
Gjatë leximit të këtij romanit nuk mund të mos imponohet pyetja: ku është kufiri mes dokumentit dhe tekstit artistik, faktografisë dhe fiksionit? Mirëpo vetë natyra e letërsisë është e tillë se mundëson absorbimin e të gjitha përvojave, madje duke e transformuar çfarëdo qoftë ai dokumentaritet në faktoigrafi të pastër artistike. Romani i takon botës së fiksionit,kurse dokumenti botës së faktografisë historike. Dallimi mes tyre qëndron në faktin se i pari është në dispozicion të përhershëm të lexuesit, kurse i dyti pronë e kohëpaskohshme e specialistëve të caktuar që merren më kohën kur u përket dokumenti.
Romani “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës” tematizon një empiri historike që përmbylet me ngjarjet aktuale të periudhës së fundit historike. Bashkë me aspektin fabulativ shkon edhe shtresimi askeptues i tekstit, në të cilin autori merret me rivlerësimin e historisë dhe pasojave në aktualitetin politik. Duke u marrë me këtë aktualitet autori konstaton gjendjet reale: riaktualizimin e “Dosjes Kosova”, referencat që dalin nga “zarfi i zbrazët”, që është një përpjekje për ta vetëdijësuar lexuesin për joperspekvizmin politik, për rigjallërimin e akterëve të “Dosjes Kosova”, për një proces politik që ka derivuar të gjitha këto perversitete që mbyllin çdo perspektivë.
Një rrëfim që bën heqjen e tabuve të çdarëdo natyre qofshin, pos efektit artistik që ka, ai njëherit mundëson edhe një katarsis moral të vetë lexuesit. Por ka pasë dhe do të ketë lexues që do të mund të identifikohen më ngjarje dhe procese, si në kuptimin pozitiv po aq edhe në atë negativ, sa reagimet e tyre do të na kujtojnë se në shoqërinë e sotme është mjaft veprues koncepti dhe praktikat e një lloji të revolucionit kulturor kinez në formën autoktone tonën. Po aq keqinterpretimi i të gjithë atyre që e gjejnë veten në këtë rrëfim na bëjnë më dije se ky roman ka qenë i domososhëm të shkruhet, së paku për ta bërë autopsinë e një politike shterpe, ku njeriu ndjehet viktimë e mekanizmave iracionalë si në romanet e Kafkës, për dallim se këtu nuk ka shtet e ka viktima.
Në fund te them se letërsia shpesh ka nevojë edhe për vepra që do të mundësojnë një katarsis moral para se atë estetik. Këtë funksion romani “Lufta e fundit e Bashkim Kosovës” i Jusuf Buxhovit e kryen më te madhe, duke e renditur autoriun tek ai grup i paktë, mbase edhe ineksistent, në kulturën tonë, që bëjnë detabuzimin e politikës dhe shoqërisë dhe që me reagimet e veta intelektuale dhe artistike krijojnë mundësinë të jenë në paqe me ndërgjegjen vet.
Ka dal sot nga shtypshkronja e shtëpisë botuese Onufri, ekzemplari i parë i veprës së plotë të Kadaresë, që do të paraqitet nesër në sallën Albania në Salone Internazionale del Libro di Torino, përcjell KultPlus.
Shtatë dekada krijimtari në shtatë vëllime të cilat botuesi Bujar Hudhri i ka quajtur realizim i një ëndrre tridhjetëvjeçare.
Botuesi Bujar Hudhri, ka ndarë për lexuesit edhe një shënim të cilin KultPlus ju sjell më poshtë:
Në vitet 2007-2009, “Onufri” e botoi në njëzet vëllime krejt krijimtarinë e deriatëhershme të Kadaresë. Për fatin e mirë të lexuesit, përgatitja e përmbledhjes u realizua nën kujdesin e vetë autorit. Vetëm një pjesë e papërfillshme, kryesisht shkrime të rinisë së hershme apo krijime që, sipas gjykimit të tij, nuk kishin cilësinë e duhur artistike, u lanë jashtë kolanës.
Ideja për një version të ri prej shtatë vëllimesh të veprës së plotë u diskutua pikërisht më 28 nëntor 2012, kur Kadareja shfletoi për herë të parë arkivin personal, në apartamentin e tij në Tiranë. Edhe numri shtatë i volumeve u zgjodh nga vetë autori. Fillimisht u mendua që e gjithë vepra e plotë prej njëzet vëllimesh të përmblidhej në gjashtë volume, ndërsa i shtati të ishte arkivi i pabotuar. Por Kadareja u tregua rreptësishtë përzgjedhës me krijimtarinë e pabotuar, sikundër do të shprehej vetë, diku, vite më vonë: “Romanet e mia kishin qenë diçka e gabuar, përderisa kishin lindur jashtë kohës së lejuar për letërsi.”
Kadareja veçoi nga arkivi një krijim të cilin e pagëzoi si zanafillën e veprës së tij letrare. Ishte novela “Në dheun e panjohur”, e cila në faqen e parë mban datën 8 tetor 1953, duke përkuar këtë vit me shtatë dekada krijimtari të autorit. Meqenëse për këtë botim është ndjekur kriteri kronologjik, vëllimi i parë hapet pikërisht me këtë novelë.
Me romanin e tij të parë “Mjegullat e Tiranës” dhe krijimet e pesëmbëdhjetë viteve të fundit, si “Mosmarrëveshja”, “Mëngjeset në Kafe Rostand (Motive të Parisit)”, “Kukulla”, “Kur sunduesit grinden” etj., ky opus shtatëvëllimësh është më i ploti i botuar deri më sot dhe e paraqet krijimtarinë e Kadaresë në përmasën integrale të saj, duke mbetur përgjithmonë versioni përfundimtar dhe referencial për të gjitha botimet e mëvonshme në shqip dhe në gjuhët e huaja.
Nuk ka fat më të bukur për një botues se të jetë i pranishëm në jetën krijuese të një shkrimtari si Kadareja, i cili i rishikon shkrimet e tij sa herë i jepet mundësia, me synimin e vetëm për t’i përmirësuar artistikisht e, sidomos, gjuhësisht. Gjatë tri viteve kur përgatitej kolana prej njëzet vëllimesh, ai lexoi kryekreje çdo libër të tij. Ndërkohë, në studion e tij, në kafenenë e preferuar, ndërsa ndjek nga afër ndryshimet, ndreqjet dhe përmirësimet që autori i shënon me dorën e tij mes rreshtave, në fund të tekstit apo anash faqeve të dorëshkrimeve të veprave të dikurshme, e ndihesh sikur ke qenë i pranishëm në kohën kur ato janë shkruar, para viteve nëntëdhjetë. Një mrekulli krejt tjetër ka qenë procesi i botimit të krijimeve të reja të autorit. Përherë, pasi dilnim nga bar “Juvenilja”, ecnim në natyrë, në Parkun e Madh te kodrat e liqenit, ai niste të tregonte vijimin e subjektit, të cilin ende nuk e kishte hedhur në letër. Si në një ëndërr, sheh si të shkasin nëpër gishtërinj grimca ari, po ashtu e ke të pamundur të fiksosh magjinë e fjalëve kur je ti i vetmi që po i dëgjon. Në ato orë të paharrueshme, sikur të mos ishin të kësaj bote, më pushtonte gjithmonë një ndjesi: sa do të doja t’ia përcillja në çast lexuesit gjithçka dëgjoja dhe përjetoja! Po si mund të arrihej kjo? Vërtet botuesi është një ndërmjetës midis autorit dhe lexuesit, por ai mund të bëhet edhe pengesë mes tyre. Nga përvoja tridhjetëvjeçare me një klasik të gjallë të letërsisë botërore, kam mësuar se si arti i botimit dhe i shtypit të kësaj kolane të bëhej i padukshëm, që lexuesi i tij shqiptar, i tanishëm dhe i ardhshëm, kudo në botë, të dëgjonte përhershëm vetë jehonën e zërit të Kadaresë. / KultPlus.com
Mozaiku i Muzeut Historik Kombëtar, i cili iu nënshtrua restaurimit, u përurua sot në një ceremoni të veçantë në sheshin “Skënderbej”.
Ministrja e Kulturës, Elva Margariti, e pranishme në ceremoninë e përurimit tha se, “është emocionuese që ia dolëm kësaj dite, që përtej vështirësive të orëve të para pas tërmetit, u kthye për të gjithë ne në një motivim pune, shprese, për të arritur këtu ku jemi, për të rimëkëmbur atë çfarë është e bukura jonë shqiptare, por mbi të gjitha për t’i ridhuruar Tiranës një kartëvizitë të vërtetë, siç është mozaiku i Muzeut Historik Kombëtar”.
Margariti u shpreh se, nuk do t’ia kishte dalë dot e vetme, pasi theksoi ajo, “është patjetër falë edhe mbështetjes së skuadrës së madhe të Ministrisë së Kulturës, që në asnjë moment nuk hezitoi që të hartonte me qindra projekte objektesh të dëmtuara”.
Ajo dha një falënderim të veçantë edhe për ambasadorin Soreca, i cili theksoi Margariti, “besoi që në fillim dhe na shtriu dorën e bashkëpunimit dhe gjithë ambasadorët e pranishëm këtu që kanë qenë prezentë, jo vetëm në rastet e vështira, por sa herë që kemi pasur për të celebruar atë çfarë na lidh bashkë, që është e bukura”.
“Faleminderit edhe ambasadores Hohmann që e mori stafetën në një moment të vështirë, kur dukej se kantieret e restaurimit ishin futur në problematikat e mëdha, por së bashku ia dolëm të arrijmë në këtë ditë”, u shpreh Margariti.
Ministrja Margariti theksoi se restaurimi i mozaikut ka qenë punë e gjatë dhe e vështirë.
“Të restaurosh një mozaik, të vendosësh ca teserina mund të dukej si një rrugë e lehtë, por nuk ka qenë e tillë. Më vjen mirë që kemi bashkëpunuar me të njëjtën fabrikë, e cila në vitet ’80 ka realizuar këto teserina dhe ndodhet në Venecia. Me habinë e madhe të tyre panë se si kishim ruajtur në magazinat tona këtë numër të lartë të teserinave dhe sot i riprodhoi me të njëjtën cilësi si atëherë, për të bërë këtë kartëvizitë që është shumë simbolike”, tha Margariti.
Margariti bëri të ditur se, shumë shpejt do të nisë projekti i madh për restaurimin e plotë të Muzeut Historik Kombëtar.
Ndërsa ambasadorja e Bashkimit Evropian në Tiranë, Christiane Hohmann në fjalën e saj falënderoi të gjithë ata që kanë punuar për restaurimin e mozaikut.
“Jnë vërtet artistë, të cilët me të gjitha aftësitë e tyre, me artin e tyre kanë bërë një punë të mrekullueshme. Kanë mësuar edhe studentët, duke i përçuar këto aftësi tek të rinjtë. Falënderoj Ministrinë e Kulturës dhe të gjithë ekipin e UNOPS, nuk mund t’ia kishim dalë pa ju”, tha Hohmann.
Ambasadorja Hohmann u shpreh se, “ju dëgjuat që bëhet fjalë për 123 tonalitete ngjyrash që janë përdorur për të gjithë pjesëzat që bëjnë mozaikun. Mendoni sa aftësi janë përdorur këtu dhe të gjitha këto do vazhdojnë të përdoren edhe në të ardhmen”.
“Janë të gjitha këto aftësi, të cilat përbëjnë çdo pjesë të këtij mozaiku, jo vetëm këtij që kemi këtu, por edhe të jetës sonë. Janë këto aftësi, të cilat do të përdoren edhe në të ardhmen, për t’i bërë ballë çdo vështirësie që do të vijë edhe në sferën ekonomike. Kemi gjithë këtë larmi aftësish dhe pikërisht kjo është edhe motoja e BE-së, të bashkuar në diversitet, në këtë larmi, që ne ofrojmë dhe këtë dëshirojmë që të bëjë Shqipëria kur të bëhet shtet anëtar i BE-së”, tha Hohmann.
Projekti madhor i restaurimit të mozaikut të Muzeut Historik Kombëtar u mundësua falë programit “EU4Culture”.
Mozaiku i fasadës së Muzeut Historik Kombëtar, sipas shënimeve, është një mozaik gjigant me dimensione 10 me 40 metra, i cili zotëron sheshin “Skënderbej”. Vepra e shtrirë në 400 metra katrorë u finalizua më 1981.
Në të janë 13 figura të paraqitura në disa grupime. Majtas është grupi i luftëtarëve dhe shigjetarëve ilirë dhe shqiptarëve të luftës antiosmane. Pastaj, përfaqësohet Rilindja Kombëtare me dy figura dhe partizani fitimtar. Dy figurat simbol, punëtori dhe fshatarja, janë në qendër të sipërfaqes, kurse djathtas pesë figura simbolizojnë Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare./atsh/KultPlus.com
Inteligjenca artificiale (AI) ka marrë “fitoren” e parë në administratën e Brukselit, shkruan portali Politiko dhe shton se makinat e teknologjisë së lartë që kalojnë zhargonin eurokratik me shpejtësi rekord kanë zëvendësuar qindra përkthyes që punojnë për institucionet e Bashkimit Evropian.
Në këtë mënyrë, siç thekson portali, u reduktua një nga departamentet më të mëdha dhe më të vjetra në mesin e institucioneve shumëgjuhëshe të Brukselit, gjë që mund të jetë vetëm fillimi pasi mjetet e reja të AI kanë potencialin për të zëvendësuar më tej njerëzit.
Përkthyesit janë dhëmbëza kyçe në makinerinë komplekse të BE-së, pasi çdo tekst zyrtar duhet të përkthehet në 24 gjuhët e punës të BE-së përpara se të hyjë në fuqi.
Deri para disa vitesh, kjo detyrë herkuliane kryhej ekskluzivisht nga njerëzit. Por, kjo nuk është më, gjë që mbështetet nga të dhënat e Komisionit Evropian se departamenti i përkthimit është ulur me 17 për qind në dhjetë vitet e fundit. Arsyeja për këtë është përkthimi me makinë.
Veteranët e përkthimit janë nostalgjikë për kohët e vjetra, kur kalonin orë të tëra duke shfletuar fjalorë të pluhurosur dhe duke shtypur dokumente voluminoze.
Përkthimi me makinë i ndihmon përkthyesit, por nuk mund t’i zëvendësojë ata. Gjithmonë do të kërkohet konfirmimi i ekspertit njerëzor
Teknologjia kursen kohë, tha për Politiko përkthyesi Markus Foti, i cili tani është kreu i departamentit të përkthimit automatik të KE-së.
“Kohën që e kaloja duke ecur në bibliotekën lokale… në vitin 1999 ose rreth e rrotull, duke kërkuar paragrafë përkatës, tani mund ta kaloj në përkthimin aktual”, tha ai.
Megjithatë, përkthyesit këmbëngulin se pretendimet se koha e tyre ka kaluar janë shumë të ekzagjeruara. Megjithëse biznesi po i përshtatet inteligjencës artificiale, elementi njerëzor mbetet thelbësor, argumentojnë ata.
“Bota po ndryshon dhe përkthimi nuk do të lihet jashtë“, tha Spiridon Pylos, një ish-zyrtar i KE-së që mbikëqyri prezantimin e makinave të përkthimit në 2013.
Pilos thekson se “përkthyesi ka gjithmonë përgjegjësinë përfundimtare dhe është përgjegjës për rezultatet”, veçanërisht kur bëhet fjalë për tekste të rëndësishme.
“Për fjalime të tilla urgjente, ata ende preferojnë një përkthim njerëzor, veçanërisht për shkak të ndjeshmërisë së temës. Gjëra të tilla nuk duhet të rrjedhin” ,tha Sheila Castilla, drejtuese e departamentit për studimet pasuniversitare të përkthimit në Universitetin e Dublinit.
Përkthyesit e BE-së theksojnë se rutina e tyre e përditshme po shkon drejt zbulimit të gabimeve dhe përshtatjes së teksteve të përkthyera me makinë në gjuhën e BE-së.
Në zhargonin e përkthyesit, kjo njihet si “korrektim” dhe po bëhet një pjesë gjithnjë e më e rëndësishme e punës.
“Unë tashmë e di që ndoshta nuk do të përkthej për pjesën tjetër të jetës sime”, i tha Politico një përkthyese e re e Këshillit të Evropës, e cila foli në kushte anonimiteti, sepse nuk është e autorizuar të flasë në media. Ajo shtoi se korrigjimi ndoshta do të jetë pjesa më e madhe e punës së saj në të ardhmen.
Përkthyesit shpresojnë gjithashtu se përdorimi në rritje i rrjeteve sociale nga BE do të krijojë mundësi të reja.
“Shumica e llogarive zyrtare të BE-së në mediat sociale janë në anglisht, por kjo do të thotë se disa do të ndihen të lënë jashtë,” tha përkthyesi. “Pyes veten se si do të ndryshojë profesioni ynë”,
“Mbrojtja e shumëgjuhësisë nuk është një betejë popullore – sepse është e shtrenjtë,” i tha Politiko Cristiano Sebastiani, presidenti i sindikatës që përfaqëson punonjësit në institucionet e BE.
Ai beson se shkurtimi i vendeve të punës për përkthim kërcënon të dobësojë shumëgjuhësinë e BE-së në favor të gjuhës angleze. / Express / KultPlus.com
Aktori amerikan, Tom Hanks, e ka thënë emrin e aktorit që ai do të dëshironte ta luante James Bondin e ardhshëm.
Ndërkohë, ende është duke vazhduar kërkimi për zëvendësuesin e Daniel Craigut në rolin e spiunit britanik.
Hanksi ka thënë që duhet të jetë Idris Elba ai që duhet ta marrë stafetën nga Craigu.
“James Bondi ka një licensë për të vjedhur. Unë do t’ia jepja atë licensë Idris Elbës bazuar në punën që e kam parë që ai e bën”, ka thënë Hanksi për BBC-në./klankosova
Shkrimtari Salman Rushdie ka mbajtur një fjalim publik, nëntë muaj pasi u godit me thikë dhe u plagos rëndë në skenë.
Ai ka paralajmëruar se liria e shprehjes në Perëndim është nën kërcënimin më të rëndë në jetën e tij.
Rushdie e dha një video-mesazh për British Book Aëards, ku iu dha çmimi “Freedom to Publish” mbrëmjen e së hënës. Organizatorët thanë se çmimi në fjalë “pranon vendosmërinë e autorëve, botuesve dhe librashitësve që mbajnë qëndrim kundër intolerancës, pavarësisht kërcënimeve të vazhdueshme me të cilat përballen”.
Ndërsa Rushdie nga ana tjetër theksoi se “ne jetojmë në një moment, mendoj unë, në të cilin liria e shprehjes, liria e botimit nuk ka qenë në jetën time nën një kërcënim të tillë në vendet e Perëndimit”, shkruan Associated Press, transmeton Klankosova.tv.
“Tani jam ulur këtu në SHBA, më duhet të shikoj sulmin e jashtëzakonshëm ndaj bibliotekave dhe librave për fëmijët në shkolla,” tha ai. “Sulmi ndaj idesë së vetë bibliotekave. Është jashtëzakonisht alarmant, dhe ne duhet të jemi shumë të vetëdijshëm për të dhe të luftojmë kundër tij shumë fort.”
Rushdie, 75 vjeç, u verbua në njërin sy dhe pësoi dëmtim nervor në dorën e tij kur u sulmua në një festival letrar në shtetin e Nju Jorkut në gusht. Sulmuesi i tij i dyshuar, Hadi Matar, është deklaruar i pafajshëm për akuzat për sulm dhe tentativë për vrasje, transmeton Klankosova.tv.
Rushdie kaloi vite të tëra duke u fshehur me mbrojtjen e policisë pasi Ajatollah i Madh i Iranit Ruhollah Khomeini lëshoi një fetva, ose dekret, në vitin 1989 duke bërë thirrje për vdekjen e tij për blasfeminë e supozuar të romanit “Vargjet Satanike”, transmeton Klankosova.tv.
Në fjalimin e tij, Rushdie kritikoi gjithashtu botuesit që ndryshojnë librat me dekada të vjetër Ai tha se botuesit duhet të lejojnë që librat “të vijnë tek ne nga koha e tyre dhe të jenë të kohës së tyre”.
“Dhe nëse kjo është e vështirë për t’u marrë, mos e lexoni, lexoni një libër tjetër”, tha ai./KultPlus.com
“Njerëzit e dobët hakmerren. Njerëzit e fortë falin. Njerëzit inteligjentë injorojnë”.
“Vetëm në errësirë mund të arrish t’i shohësh yjet”.
“Falja nuk është një akt rastësor, por një veprim permanent”.
“Dashuria është e vetmja forcë e vlefshme për të transformuar një armik në një mik”.
“Mos e lejo asnjë mashkull të të ulë aq shumë, sa ta urresh atë”.
“Nëse unë nuk mund të bëj dot gjëra të mëdha, unë mund të bëj gjëra të vogla, por me rëndësi të madhe”.
“Urrejtja e shkatërron urryesin”.
“Disa gjëra janë të drejta dhe disa gjëra janë të gabuara. Është e gabuar të urresh. Do të jetë përherë një gabim”.
“Koha është gjithmonë e duhura për të bërë atë që është e duhur”.
“Unë kam vendosur të kapem pas dashurisë. Urrejtja është një barrë shumë e rëndë për t’u mbajtur”.
“Nëse nuk mund të fluturosh, vrapo. Nëse nuk mund të vraposh, ec. Nëse nuk mund të ecësh, zvarritu. Bëj çdo gjë vetëm për të vazhduar përpara”.
“Errësirën nuk mund ta dëbojë dot errësira; vetëm drita mund ta bëjë këtë gjë. Urrejtjen nuk mund ta largojë dot urrejtja; vetëm dashuria mund ta bëjë këtë gjë”.
“Pesha e një njeriu nuk shihet se si reagon në momentet e rehatisë dhe komoditetit, por se si reagon në kohërat e vështirësive dhe debateve”.
“Unë kam një ëndërr që të katër fëmijët e mi një ditë të jetojnë në një vend, ku nuk do të gjykohen për ngjyrën e lëkurës së tyre, por për përmbajtjen e karakterit të tyre”. / bota.al/KultPlus.com
Ky artikull i gazetës amerikane “The Seattle Star”, i datës 29 prill 1904, botuar nga gazeta DITA është përkthyer nga studiuesi Armand Plaka dhe ka titullin domethënës: “Shqiptarët, një racë e rrallë; miq dhe armiq të turqve!” ( origj: Albanians, strange race; friend and foe of the turks).
Artikulli flet me nota vërtetë pozitive e objektive për shqiptarët, duke i vlerësuar atyre më së shumti virtytet, për të cilat ata në fakt do të dëshironin gjithnjë t’u njiheshin dhe u kundërvihet artikulimeve se ata qenkëshin “të egër”.
Por sigurisht se artikulli në fjalë na rrëfen më shumë se kaq. Ai, me termat e sotëm, do të përbënte një reklamë të mirë për një komb që sapo kishte nisur luftën për të rigjetur vetveten, në një rrugë që do zgjaste shumë e që vazhdon të hasë në shumë pengesa e sakrifica – shkruan Plaka në DITA.
Klerik mysliman në Shkodër në fillimvitet 1900
16 prill 1904, Manastir – Nga vendasit quhet Shqipëri ndërsa nga turqit njihet me emrin Arnautlluk. Për këta të fundit, shpesh ajo ka qenë një hallë në sy, ose një kërbaç në duart e tyre. Shqipëria shtrihet në pjesën jug-perëndimore të Turqisë europiane në koordinatat 39 dhe 43 gradë në veri dhe laget në perëndim nga detërat Adriatik dhe Jon.
Ka një gjatësi prej 290 miljesh dhe gjerësi që shkon nga 40-90 milje. Terreni është malor me 9 varg-male me shtrije veri-jug. Maja më e lartë kap nivelin 8000 këmbë. Një tipar interesant që vihet re në këtë vend janë lumenjtë nëntokësorë si dhe liqenjtë e mrekullueshëm. Eksportet konsistojnë në pambuk, kuaj, dru dhe misër. Shqiptarët janë pasardhës të ilirëve antikë dhe epirotasve. Gjuha e tyre përmban disa dialekte me diferenca të theksuara. Popullsia vlerësohet se kap shifrat e 1 milion e gjysëm.
Shqipëria që shtrihet në brigjet e Adriatikut është vendi më i ashpër dhe më i paeksploruar i Europës, ashtu siç është edhe Tibeti në Azi. Ajo çka pjesa e mbetur e kontinentit nuk di rreth këtij vendi, do të përbënte material për botimin e një libri të madh. Ajo çfarë di, zor se do të mbushte dot një fletushkë. “Fuqitë e Mëdha” në të shkuarën i kanë kërkuar sulltanit ta rregullojë problemin shqiptar. Sulltani duket se nuk e pëlqente këtë ide, e vetmja mënyrë që ai ta rregullonte këtë punë, ishte nëpërmjet religjionit ….
Është tmerrësisht joshëse për një europian të shkelë në këto vise. Është po ashtu po aq e rrezikshme për një shqiptar për ta lënë shtëpinë e tij, qoftë edhe për një distancë të vogël pa u shoqëruar nga një eskortë e madhe, pasi gjakmarrja korsikane s‘ka qenë kurrë më krenare sesa ajo e shqiptarëve. Dikush mund të mendojë se shqiptarët janë të egër, por në anën tjetër, ata janë kaukazianë të gjakut më të pastër dhe renditen si populli më fisnik brenda Perandorisë osmane.
Crispi, kryeministri i famshëm Italian, ishte një shqiptar dhe postet në ushtrinë turke dhe administratën civile që kërkojnë zotësi të madhe, kanë qenë vazhdimisht monopol i shqiptarëve. Një oficer ushtrie me origjinë shqiptare, mund të dallohet fare lehtë, pasi ai nuk e ka kokën e ulur dhe vështrimin tinëzar të një turku, por mbart një vështrim të hapur me sy të shndritshëm dhe qëndrimin e një atleti.
Karakteristika të rralla e shënjojnë këtë racë. Ata janë këmbëngulës në qëllime, por me të cilët, brenda rrethanave normale, mund të merresh vesh. Fillimisht ata ishin të gjithë kristiane, por kur u pushtuan nga turqit, u asimiluan në besimin e turqve, duke u bërë kështu i vetmi popull, i cili e ndryshoi besimin në masë.
Ndjenjat e shqiptarit për turkun janë të dyzuara. Ashtu sikurse të gjitha racat e zonave të Maqedonisë, ai (shqiptari) e dëshiron pavarësinë e vet dhe e do këtë para se të vdesë Abdyl Hamiti. Ai do të luftojë për sulltanin duke u vënë në krah të tij e penguar atë për t’i dhënë pavarësinë racave të tjera.
Duke trajtuar religjionin si një levë, zyrtarëve të sulltanit u duket më e lehtë të merren vesh me shqiptarët, sesa me bullgarët, ndërkohë që këta të parët mbrojnë fuqinë e “të sëmurit të Europës”, klerikët e tyre të lartë u thonë atyre se: rebelimi nuk është dëshira e Muhametit.
Shqiptarët kanë një gjuhë. Alfabeti i tyre konsiston në 30 germa, një miksturë e rrallë greko-latine. Pushteti turk, gjithsesi, ua ndalon atyre mësimdhënien në shkolla në gjuhën e vet. Italianët dhe francezët kanë kryer një propagandë kristiane në veri dhe në jug, por kanë arritur të konvertojnë vetëm nja dhjetë mijë vetë në të gjithë vendin.
Malësor shqiptarë në fillimvitet 1900
Vetë në Turqi, diçka e tillë do të thoshte vdekje me torturë, pra që një musliman te bëhej kristian, por shqiptarët kristanë dhe muhamedanë jetojnë sëbashku pranë njëri-tjetrit. Shqiptarët janë pra, miq dhe armiq të turkut. Ata kanë luftuar kundër tij si tigra dhe po në të njëjtën mënyrë, edhe përkrah tij. Në këtë moment, ata duken se duan ta bëjnë sërish këtë gjë. Ata janë ofruar për të luftuar kundër fuqive të mëdha për sulltanin dhe para pak kohësh, e mundën atë kur ai dërgoi një ushtri për t’i shtypur.
Ta konsiderosh turk një shqiptar, është një ofezë e madhe për të dhe nuk ka gjë që do ta bënte atë të luftonte më shumë sesa ta quaje atë turk.
Një gjë për të cilën shqiptari është krenar, është se fjala e tij është po aq e barasvlershme sa një marrëveshje e nënshkruar. Kjo gjë për turqit nuk merret në konsideratë.
Disa europianë dikur kaluan në Shqipëri nën mbrojtjen e një bajraktari, miqësinë e të cilit tashmë e gëzonin, dhe që u kishte dhënë fjalën e tij për qëndrim të sigurtë të tyre. Një fis që ishte në gjak me të, vrau një pjesëtar të grupit dhe qysh prej asaj kohe, këto dy fise janë në gjak me njëri-tjetrin.
Sulltani është i lodhur nga dëmshpërblimet dhe nuk do ta nxjerrë zbuluar ushtrinë e tij për momentin në vështirësi, në Shqipëri. Sulltani dhe nëpunësit e trupit diplomatik përdorin shqiptarët si truproja. Kur një shqiptari i besohet një detyrë e tillë, apo jep fjalën, ai e mbron me jetën e vet punëdhënësin e tij.
Mikpritja e shqiptarëve është një virtyt i paarritshëm i tyre. Nëse një vrasës që arratiset nga shokët e viktimës së tij, shkel pragun e një shtëpie, edhe nëse kjo shtëpi është e vëllait të viktimës së tij, ai mund të qëndrojë për tri ditë absolutisht i sigurtë, por pas mbarimit të afatit treditor, ai duhet të largohet. Ai ka në dispozicion 24 orë për t’u larguar dhe që nga ky moment, dyert e gjakmarrjes konsiderohen të hapura.
Shqiptarët i kushtojnë vëmendje veshjes. Kostumet e tyre ndryshojnë sipas zonave, por zakonisht konsistojnë në një këmishë të bardhë, të punuar me dorë, me material prej tekstili të lehtë, me xhaketë pa mëngë, e punuar bukur me shirita kuq e zi: një brez zakonisht i kuq i lidhur rreth e qark belit, me pjesën fundore që shtrihet plot elegancë poshtë.
Rreth brezit ngjeshën thika dhe pisqolla. Pantallonat janë të lehta të ngjitura pas këmbëve, duke mbuluar këmbët deri mbi këpucë, të punuara nga vithet deri tek gjunjët. Kjo veshje finalizohet me një qeleshe të këndshme dhe ju në fund keni rastin të shihni një krijesë të veçantë. **** Nga gazeta amerikane “The Seattle Star”, datë 29 prill 1904, fq. 4. Botuar për herë të pare në shqip nga DITA. Foto kryesore: Taborr turk në fillimvitet 1900, në një ceremoni festive në qytetin e Lezhës./KultPlus.com
“Edhe nëse ky qe fati im, unë pajtohem me të, pavarësisht nga çmimi që mund ta paguaj, sepse fëmijët e mi dhe jo unë vetë, janë kuptimi i jetës sime. Atdheu e fiton kuptimin me ta dhe jo pa ta, pasi që për atdheun mund të luftohet vetëm në emër të njerëzores dhe kurrsesi ndryshe.”
“Historia e shqiptarëve nuk duhet të bëhet nga të tjerët, por duhet njohur nga të tjerët.”
“Populli duhet të jetë i kujdesshëm, të mos zgjedh për udhëheqje persona që sillen para të tjerëve në mënyrë inferiore, inferioriteti i liderëve i jep imazh inferior edhe vendit, shtetit e shoqërisë. Shtetet e liderët e fortë nuk i duan afër vetes lider e shtete që sillen në mënyrë inferiore.”
“Një Serbi që e mban të pushtuar Kosovën nuk është as vetë e lirë. Liria e vërtetë e Kosovës është një premisë themelore edhe për lirinë e vërtetë të Serbisë. Kosova për Serbinë është kulti i robërisë së vetvetes, nëse nuk bëhet shans i lirisë dhe i evropianizimit të saj të ardhshëm.”
Drejtori i Muzeut Historik Kombëtar në Shqipëri, Dorian Koci ka publikuar sot një citat të rrallë të Hasan Prishtinës, shkruan KultPlus.
Këto fjalë, Hasan Prishtina i kishte thënë për “Ora e Shqipnisë”, nr.7 që ishte botuar në Vjenë më 22 maj 1928.
Po sjellim të plotë fjalimin:
“Akuza, shpifje, kërcenime, rreziqe nuk më kanë frikësue kurrë deri më sot, e kundërshtarët e mij le të janë të sigurtë se nuk do të më friksojnë as mbas sodit (…). Nderin tem si njeri e si shqiptar e çmoj, e tham me krenari, nuk e le të përlyhet me llumin e shpifjeve. Mua n’idenë t’eme patriotike nuk ka muejtë as nuk do të muej me më shtrue as ari i të tanë botës, por as mënia e të tanë anmiqve. Ka me më shtrue vetëm vdekja” Hasan Pishtina (*1873 në Vushtrri – 13.08.1933 në Selanik) “Ora e Shqipnisë”, nr. 7, Vjenë, 22.V.1928 Per fat te keq vetem vdekja e pabese e ndali…/KultPlus.com
Sikur edhe njiherë të kisha mujt me jetue jeten teme, unë do t’isha përpjekë që në jetën e re me ba ma shumë gabime. nuk kisha dashë me qenë aq i përsosun, kisha dashë me qenë ma i qetë.
Kisha dashë me qenë edhe ma i çmendun se ç’isha, shumë ma pak gjâna i kisha marrë kaq seriozisht. Nuk do t’kisha rrnue kaq shnetshëm.
Do t’kisha rreziku ma shumë, do t’kisha udhëtu ma shumë, ma shumë perëndime dielli kisha me vështrue, ma shumë do t’isha ngjitur maleve, ma shumë do t’kisha notu lumenjve.
Kam qenë njâni prej atyne njerëzve t’mençun, që çdo minutë të jetës e ka kalue frytshëm; vërtet unë kam pasë edhe çaste të gëzimit, por, sikur t’kisha mujt me u kthye prapa edhe njiherë, do t’kisha ba përpjekje me shijue vetëm çaste t’mira.
Nëse ti ende nuk e din, vetëm prej tyne përbahet jeta; vetëm prej çasteve, mos e harro të tashmen!
Sikur edhe njiherë të kisha mujtë me jetue jetën teme, prej fillimit të pranverës deri në fund të vjeshtës kisha me ec kambzbathun. Po ashtu kisha me lozun ma shumë me fëmijë, sikur jetën ta kisha para vetes. Por, shikoni… i kam 85 vjet, jam plak dhe e di se së shpejti kam me vdekë./ KultPlus.com
