Një fosil, pothuajse i anashkaluar, i zbuluar në një koleksion muzeu brazilian ka zbuluar ekzemplarin më të vjetër të milingonave të njohur nga shkenca, bëhet e ditur nga një studim i ri.
Milingona prehistorike jetoi midis dinosaurëve 113 milionë vjet më parë – disa milionë vjet para se të gjendeshin më parë milingonat e fosilizuara – dhe kishte një mënyrë të pazakontë për të vrarë prenë e saj, raporton CNN.
Anderson Lepeco, një studiues në Muzeun e Zoologjisë të Universitetit të São Paulo, tha se hasi ekzemplarin “e jashtëzakonshëm” në shtator 2024, ndërsa shqyrtonte një koleksion fosilesh të vendosur në Muzeun e Zoologjisë të Universitetit të São Paulos.
Muzeu ka një nga koleksionet më të mëdha në botë të insekteve të fosilizuara dhe përmban ekzemplarë nga Formacioni Crato, në Brazilin verilindor, një depozitë gjeologjike e njohur për ruajtjen e jashtëzakonshme të fosileve.
I ruajtur në gur gëlqeror, insekti i zhdukur, i përshkruar rishtazi, është ai që njihet si milingona e ferrit, një anëtar i një nënfamiljeje të quajtur Haidomyrmecinae që jetoi gjatë periudhës Kretake, midis 66 milionë-145 milionë vjet më parë, dhe nuk ka lidhje me asnjë milingonë të gjallë sot, sipas një studimi të botuar të enjten në revistën Current Biology. Speciet fosile, të cilat janë quajtur Vulcanidris cratensis, kishin nofulla të ngjashme me kosë që, me shumë gjasa, i përdornin për të ngulur ose shpuar prenë.
“U shokova kur pashë atë projeksion të çuditshëm përpara kokës së këtij (insekti),” tha Lepeco, autori kryesor i studimit.
“Milingona të tjera të ferrit janë përshkruar me nofulla të çuditshme, por gjithmonë si ekzemplarë qelibar.”
Është e rrallë të gjesh insekte të ruajtura në shkëmb. Milingona të tjera të ferrit nga Kretake janë gjetur të varrosura në qelibar nga Franca dhe Myanmari, por ato datojnë rreth 99 milionë vjet më parë. Autorët e studimit vunë në dukje se fakti që një milingonë ferri ka jetuar para kësaj kohe në Brazil do të thotë që milingonat ishin tashmë të shpërndara gjerësisht në të gjithë planetin në një pikë të hershme të evolucionit të tyre.
Zbulimi hedh dritë mbi mënyrën se si milingonat evoluan gjatë Kretakut të hershëm, një kohë ndryshimesh të rëndësishme. Ai gjithashtu ofron një pasqyrë të karakteristikave të pazakonta në speciet e milingonave të kësaj periudhe që nuk i mbijetuan zhdukjes masive që i dha fund epokës së dinosaurëve, thanë studiuesit.
Tipare anatomike të humbura në kohë
Sot, milingonat janë një nga grupet më të spikatura dhe të bollshme të insekteve në planet, të gjetura në të gjitha kontinentet përveç Antarktidës, vuri në dukje studimi.
Megjithatë, milingonat nuk kanë qenë gjithmonë dominuese. Ato evoluan gjatë Jurasikut të vonë dhe Kretakut të hershëm, afërsisht 145 milionë vjet më parë, kur paraardhësit e milingonave u ndanë nga i njëjti grup, që do të jepte jetë grerëzave dhe bletëve.
Vetëm pasi një goditje asteroidi dënoi dinosaurët dhe speciet e tjera me zhdukje 66 milionë vjet më parë, milingonat u bënë insekti më i zakonshëm i gjetur në të dhënat fosile, sipas studimit.
Fosili është një “gjë mjaft e madhe”, tha Phil Barden, një profesor i asociuar në Institutin e Teknologjisë të New Jersey-t i cili studion historinë evolucionare të insekteve.
“Ky zbulim i ri tani përfaqëson milingonën më të vjetër të njohur, ajo thellon të dhënat të fosileve të njohura për milingonat me rreth dhjetë milionë vjet”, tha Barden.
“Edhe pse milingonat fosile janë përshkruar që nga shekulli i 19-të… Deri më tani, nuk ishte e qartë nëse mungesa e milingonave më të vjetra se 100 milion vjet ishte për shkak se ato nuk kishin jetuar përreth apo thjesht, ato nuk ishin ruajtur në depozita”, shtoi ai.
Speciet e identifikuara rishtazi kishin gjithashtu disa karakteristika të ngjashme me grerëzat që tregonin prejardhjen e përbashkët midis dy krijesave. Për shembull, krahët e milingonës kishin shumë më tepër vena, sesa ato të milingonave të gjalla, tha Lepeco.
Imazhet e tomografisë mikro-kompjuterike – një teknikë imazhi 3D që përdor rreze X për të parë brenda milingonës – zbuluan se insekti ishte i lidhur ngushtë me milingonat e ferrit të njohura më parë vetëm nga fosilet e qelibarit birmanez.
Ajo që ishte më mbresëlënëse në lidhje me milingonën ishin tiparet e saj të pazakonta anatomike. Milingonat moderne kanë nofulla që kapin prenë anash – nga njëra anë në tjetrën. Megjithatë, kjo milingonë zotëronte nofulla të ngjashme me kosë që shkonin paralelisht me kokën e saj dhe projektoheshin përpara nga afër syve, vunë në dukje studiuesit në studim.
“Mund të ketë funksionuar si një lloj piruni ngritës” ndërsa milingona gjuante insekte të tjera të zhdukura, shpjegoi Lepeco.
“Morfologjia e ndërlikuar sugjeron që edhe këto milingona më të hershme kishin zhvilluar tashmë strategji të sofistikuara grabitqare, dukshëm të ndryshme nga homologët e tyre modernë”, shtoi Lepeco.
