O Atdhe! Më je i dashur sa më s’ka
Më je nënë, më je motër, më je vlla.
Nga ç’ka rrotull më i shtrenjti ti më je,
Je më i miri nga çdo gjë që ka ky dhé.
Ty përditë të pat parë ime nënë,
Dheu yt në fund atë e pati ngrënë.
Nëmëruar t’i pat lulet syri i saj.
Te ti lindi, te ti vdiq ajo pastaj.
Ti i ke parë gjysh stërgjyshërit e mi,
Edhe eshtërat tretur ua ke po ti.
Nga ti, o shpirt-o kurrë s’qenë ndarë.
Pranë teje patën qeshur, patën qarë.
Nëna ime vdiq, ndaj ty të kam sot nënë,
Nënë që s’ke vdekje kurrë, faqehënë,
Numri prapë në vend mbetet kurdoherë.
Begatoje, o Zot, ti këtë vend!
Epu njerëzve të tij ti mbroth e shend!
Hi u bëfshin gjithmon’ armiqtë e tij! Gas përjetë paçin zotërit e tij! I begatë, i lulëzuar qoftë ai, Një të ardhme pastë plot me lumturi!
Do të tregojmë dikur, kur koha të fshijë gjurmët në lëkurë, si jetuam “Kohën e Coronavirusit”, mikrobit të vogël, të padukshmit.
Do të tregojmë, si iu fshehem, të voglit ushtar, si për njëri-tjetrin, ndjemë mall.
Si luftuam me paqe dhe qetësi, si qëndruam në shtëpi, me ndërgjegje, i bëmë ballë luftës duke i thënë JO rrugës.
Duke ndryshuar çdo rutinë, për jetën në karantinë. Kur përditshmërinë, ta lyejme me lenten e nostalgjise, do ia tregojmë si përrallë fëmisë, “Dashuri, në kohën e Coronavirusit” kështu ishte, në kohën e gjyshit.
Ti, nuk e beson sot, por në atë kohë nuk shkoje dot, nga Shkodra në Tirane, kufinjtë u mbyllën anëmbanë.
Kjo luftë, nuk njihte shpata, dhe pse gjak kulllonin plagët, luftohej veç me mënçuri, nuk ishte kohë për trimëri.
Ne u deshëm, pa u përqafuar, të gjithë bashkë dhe solidarë, shiheshim veç në celularë.
Armiku ishte i vogël, por kishte zënë pritë kudo, udhëtonte prej nga Kina, ndalte aeroplanë dhe makina.
Mjekët, ishin heronjte tanë, engjëjt me bluzat e bardha, sfidonin ditë për ditë betejat, me duart e arta.
Ishte kohë për këshilla, ishte kohë të bëhemi nji, s’kishte politikë, të na ndante, as parti dhe as kufij.
Një grua e shndërruar në një grusht dheu ende e mban mend që dikur kishte dashuruar shumë aq shumë sa tani nga ajo në një fushë pa Zot mbinë lule Nganjëherë por vetëm nganjëherë kafshët u afrohen i nuhasin ato e dridhen pastaj e lëshojnë një zë të dhimbshëm si në ditën e parë të botës
Po të ishte biri yt
do ta mbushje detin me anije
të çdo lloj flamuri.
Do të dëshiroje që të
gjithë bashkë me miliona
të bënin urën që ai
të kalonte.
Po të ishte biri yt do
të hidheshe në det,
do ta vrisje peshkatarin që nuk ta huazoi
barkën, do të ulërije për të kërkuar ndihmë,
do të trokisje në dyert e qeverive.
Por rri i qetë,
nuk është biri yt.
Mund të flesh i qetë
E sidomos i sigurt.
Nuk është biri yt.
Është vetëm biri i
humanizmit të humbur,
i humanizmit të ndytë, që nuk bën zhurmë.
Nuk është biri yt. Fli i qetë, nuk është i yti. Ende jo…/KultPlus.com
Sa të shumta mretneshat e pabesa Teutëri, kjo filozofi shkambi Mbase këtë poezi e shkroi nji romak Që heshta në shpinë iu ngul pas marrëveshjes.
Sa të shumta të pabesat që u vetquajtën mretnesha; Të atilla s’u banè me t’vertetë asnjiherë Mbase keto fjalë i ka rreshtu ndoj nrikull Që n’zemren e saj pat lulzu veç vetmia.
Të shumta mretneshat e ma t’shumta tradhtitë; Në puse fjalësh të dhëna mbyten; Vetveten së pari, armikut ia shpërfaqen Realitetin, pasqyrën fytyrën.
Prej marres a marrisë trumbetuen gurët Iu ngri asaj ai gjak n’vetull Teutëri, e fjalëpërpirjes filozofi Tradhëti, sinonim shekulli.
Kjo pranverë e marrë,
e ethshme,
mërmëritej që në dimër,
po vij, po vij, po vij.
Toka lëvizte
dhe përrenjtë e rinj të dritës
binin mbi lëkurë,
të ngrohtë,
të lëmuar,
të heshtur.
Kjo pranverë e epshme
që po vjen,
hijet shkul prej trupi
pa dhembje.
Gjaku i lehtë
rrjedh prej plagës së lëngët
në damarë,
e kuqe e fshehtë,
dalldisëse.
Kjo pranverë e dashur,
që duam të jetë e dashur
trupit gulfohet
e shpirtit shpërthen.
Rrjedhat e saj nën lëkurë
këndojnë,
harro, harro, harro.
Kjo pranverë e re me kujtesë të re, tundim i ëmbël e ujë në syth, i ka hyrë trupit gjer në shpirt.
Ah, duke kaluar tallazeve të jetës
i kredhur në mendime të thella
përherë më kapte trishtimi,
misticizmin rrekesha ta kuptoja
kur ja, ashtu befas m’u shfaqe,
dhe trishtimin si me dorë ma hoqe.
Gjallëri i dhe shpirtit tim,
s’di si ta shpjegoj këtë mrekulli.
Nga vështrimet e shumë vajzave nuk më lëvizi fytyra, kur u afrove ti, më fole, thjesht mora pamje fëmijërore me dëshirën për të qarë…
O vajzë me thjeshtësi shenjtërore! Kur t’i ngula sytë dhe thellë të zhbirova e kuptova sakaq se ishe ajo vajza që gjithmonë e kam dashur, kam ëndërruar që ta takoj një si ti.
Kur t’i shoh ata sy, bukuroshe, nuk ma ka ëndja të sodis asgjë, as ndërtesat qindravjeçare italiane, as mrekullitë e Luvrit, madje as peizazhet zvicerane.
Fjalët që ti nxjerr nga goja rrjedhin si muzika e Bahut, edhe sot e kësaj dite kur më flet dhe fytyrën buzëqeshja ta ndriçon, unë e marr prapë atë pamje prej fëmije dhe lotin në majë të syrit prapë e kam gati të më shpërthej… /KultPlus.com
Dashuro një burrë që me mëngjes e kupton si ndihesh në drekë me buzëgaz të pret e në mbrëmje s ‘harron kush je dashuro një burrë që frymon për ty je vegim i tij i parë e i fundit dashuro një burrë që të puth papritur një burrë të hareshëm që nuk e njeh trishtimin dashuro një burrë që respekton lirinë tënde e vlerëson zgjedhjet e tua dashuro një burrë që të pranon ashtu siç je, e brishtë e guximshme unike dashuro një burrë që e ka kuptuar që gjithçka që e rrethon je ti e nëse nuk e gjen atëherë dashuro jetën se vlen të dashurosh çfarëdo burri.
Henry Wadsworth Longfellow (lindi më 27 shkurt 1807 në Portland, Massachusetts, tani Maine; vdiq më 24 mars 1882 në Kembrixh, Massachusetts) ishte një shkrimtar, poet, përkthyes dhe dramaturg amerikan.
Nëna e Longfellowt vinte nga një familje e vjetër puritan në New England, gjyshi i tij Peleg Wadsworth ishte një gjeneral në Luftën e Pavarësisë dhe më vonë u bë anëtar i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA ashtu si babai i tij Stephen Longfellow. Longfellow, i cili lindi në atë që tani është Maine, u rrit i sigurt dhe studioi në Bowdoin College në Brunswick, ku ai u miqësua me Nathaniel Hawthorne. Midis 1825 dhe 1829 dhe nga 1831-1835 ai udhëtoi në Evropë, mësoi gjermanisht, holandezisht, suedisht dhe finlandisht, ndër të tjera, lexoi shumë dhe u ndikua aq thellë nga Romantizmi gjerman dhe Goethe. Pas kthimit të tij, ai dha mësim në Universitetin e Harvardit. Pasi gruaja e tij e parë Mary Storer Potter vdiq më 1835 pas vetëm katër vjet martese, Longfellow në vitin 1843 pati një martesë të dytë Frances Elizabeth “Fanny” Appleton, një vajzë e Nathan Appleton, me të cilën pati gjashtë fëmijë: Charles Appleton (1844-1893), Ernest Wadsworth (1845-1921), Fanny (1847-1848), Alice Mary (1850-1928), Edith (1853-1915) dhe Anne Allegra (1855-1934). Më 1844 Longfellow u zgjodh në Akademinë Amerikane të Arteve dhe Shkencave.
Longfellow ishte një poet popullor. Vjershet e tij ishin tërheqëse. Ai ishte një nga të parët që merrej me tema tipike amerikane: patriotizëm, dashuri për peizazhin, natyrën dhe traditat e atdheut të tij. Ai shkroi shumë dramë dhe disa romane, të gjitha këto pak a shumë janë harruar. Poezitë epike Evangeline (1847) dhe Kënga e Hiawathas (1855), të cilat ai i modeloi në epikën kombëtar finlandeze Kalevala, kanë një rëndësi të qëndrueshme. Ai përshkruan jetën e shefit të Ojibwa Hiawatha dhe përfundon me rekomandimin e tij për popullin e tij që të përkulen para ‘burrit të bardhë’. Vepra frymëzoi Antonín Dvořák në lëvizjen e 2-të të simfonisë së tij të 9-të “Nga Bota e Re”.
Për shkak se vepra e tij dukej se ishte tepër konvencionale – dhe kështu shumë evropiane – ajo u fshi nga kanuni i letërsisë amerikane pas vitit 1900, në veçanti për shkak të gjykimit të George Santayanas dhe Vernon Louis Parringtons. Sidoqoftë, deri jo shumë kohë më parë, shumë studentë amerikanë mësuan përmendësh poezinë e tij Paul Rvere’s Ride, e cila glorifikon një episod nga Lufta Revolucionare. Kënga I Heard the Bells Dita e Krishtëlindjes, e cila është e bazuar në poemën e Longfellowt “Christmas Bells” është akoma e popullarizuar në Krishtëlindjet.
Një pullë e Shërbimit Postar të Shteteve të Bashkuara e vitit 2007 tregon portretin e Longfellowt dhe në sfondin në të djathtë një përshkrim të kalorësit Paul Revere.
Busti i Longfellowt është në Këndin e Poeteve të Westminster Abbey në Londër, një monument u inagurua më 1888 në qytetin e tij të lindjes Portland. Në vitin 1959, një varg malesh në shtetin e Maine u emërua pas tij: Malet Longfellow. Ura e Longfellow në vendlindjen e tij në Kembrixh u emërua gjithashtu pas tij. Longfellow jetoi nga viti 1837 deri në vdekjen e tij në një shtëpi tradicionale që shërbeu si seli e ushtrisë kontinentale në Luftën Amerikane të Pavarësisë. Shtëpia ku Longfellow krijoi pjesën më të madhe të veprës së tij, mbeti në pronësi të familjes dhe u rendit në vitin 1966 si Shtëpia Longfellow – Sheshi Historik Kombëtar i Uashingtonit. Ajo u bë pronë e qeverisë federale më 1972 dhe tani është memoriali kombëtar për jetën dhe veprën e Longfellow tdhe për rrethimin e Bostonit në Luftën e Pavarësisë në 1775/76. Ndër të tjera, ajo përmban bibliotekën e ruajtur plotësisht të Longfellowt, por dokumentet e saj gjenden në arkivin e Universitetit të Harvardit.
Titulli i këngës Longfellow Serenade (1974) nga këngëtari Neil Diamond është një referencë për Henry Wadsworth Longfellow.
Shqiptarët e njohin nga poema e tij kushtuar Skënderbeut të cilën e ka shqipëruar Fan Noli./Elida Buçpapaj (Wikipedia)
VEPRAT
Outre-Mer: A Pilgrimage Beyond the Sea (Travelogue) (1835)
Ja se ç’më tha një grua: – Ia mbatha në një qoshe. Kisha vajzën në gji. E mjera vogëloshe Qante, dhe kisha frikë mos dëgjohej ai zë.
Dy muaj s’i kish mbushur, nuk dinte ajo asgjë. Si mizë, shpirt’ i mamit, aq mundej të vajtojë. Me të puthura plasa t’ia mbyllja atë gojë. Atë natë të zezë e shkuam kësisoj.
Prapa një porte mbudhë u fsheha të pushoj. Ajo ckinjej pa reshtur: bobo! se ç’po më vdisë! Donte të pinte, murga, po unë s’kisha sisë, Shihja pushkët që ndrinin dhe lotët gërr! rrëke, Po kërkonin tim shoq që ta vrisnin atje.
Kur, sa filloi të gdhihej, nën portën e tmeruar, Çupa s’u ndie më. E zeza! kish mbaruar! I vura dorën: ish e ftohtë, zotëri. Tani le të më vrisnin, aq më bënte tani.
Me çupëzën në dorë, dolla: isha marrosur; Dikush desh të më fliste, un’ ikja e brengosur, Po rendja si e marrë as unë s’di se ku, Me këto duar hapa një gropë, – ububu!
Atje rrëzë një peme te një vënd i vetmuar, Dhe ëngjëllushkën time atyth e kam mbuluar. Sa keq ta shtiesh në dhé loçkën e zëmrës, zot!
Nënë, thuamë, bombën a do ta hedhin?
Nënë, thuamë, këtë këngë a do e pëlqejnë?
Thuamë, nënë, a do të më shkërmoqin?
Oh, nënë, më thuaj a duhet murin ta ndërtoj?
Nënë, thuamë, a duhet të garoj për president?
Qeverisë a duhet t’i besoj, nënë?
Pa më thuaj moj nënë, a do të më pushkatojnë?
Apo e gjithë kjo s’është veçse humbje kohe?
Vogëlushi im, të qash nuk bën assesi, gjithë makthet tua e jotja nënë do t’i largojë tani, edhe frikën gjithashtu dhe do të të mbajë në krah, këtu. Nëna në krahun e saj do të të mbajë, të fluturosh nuk do të të lejojë, por t’ia thuash këngës ajo do të të lejojë. Nëna gjithmonë do të të mbajë të sigurtë dhe të ngrohtë…
Oh, i vogli im, vogëlushi im, oh,
natyrisht që nëna do të të ndihmojë
atë mur ta ndërtosh.
Nënë, thuamë, e gjithë kjo a është e mirë për mua? Nënë, thuamë, mos është tërë kjo e rrezikshme? Oh, nënë, kjo vogëlushin tënd a do ta dërmojë? Dhe, oh nënë, zemrën atij a do t’ia copëtojë?…
Eja tani vogëlush, thaji ata lotë, ëma jote gjithë të dashurat e tua do t’i kontrollojë asnjë të përdalë afër teje nuk do ta lejojë, nëna do të të pres gjersa të kthehesh, nëna gjithmonë do ta dijë se ku ke qenë, ty djalo, ajo gjithmonë do të të mbajë të shëndetshëm…
Oh, djali im i vogël, vogëlushi im,
po, ti gjithmonë për mua vogëlushi im do të mbetesh.
Unë e humbas kontrollin sepse je ti vogëlushe, po, e humbas tërësisht kontrollin kur ti më sodit ashtu. Seç ka diçka në sytë e tu që më flet sonte, nuk jam më fëmijë, jeta i hapi dyert për mua, një jetë krejt e re mbushur me emocione…
Kontrollin e humbas kur afër teje jam vogëlushe,
oh, mos më shih ashtu në atë mënyrë
sepse e kam vështirë të rezistoj,
kjo që reflekton në sytë e tu
a është vallë dashuri në shikim të parë?
Thjesht jeta dëshiron që ti ta dish,
krejt sekretet e saj t’i kuptosh
porsi një lule teksa e sheh që rritet…
Gjithçka është shkruar brenda zemrës tënde…
Ti dhe unë e kemi një ëndërr,
ta gjejmë një vend ku mund të fshihemi
dhe dashurinë njëri-tjetrit t’ia shfaqim.
Ti dhe unë jemi krijuar
njëri-tjetrin ta duam sot e përgjithmonë…
Koha qëndron dhe kalon edhe kur ditët e pafajshme shkrihen në net, unë të dua vogëlushe, do të të dua gjithmonë, betohem se do të jem këtu për ty deri në ditën kur do të ikë në amshim…
Unë e ti kemi një ëndërr, dashurinë tonë për ta gjetur në një vend ku jemi vetëm unë e ti ku nuk na sheh askush, jemi krijuar që ta duam njëri-tjetrin sot e përgjithmonë… /KultPlus.com
Unë biri yt, Kosovë, t’i njoh dëshirat e heshtura, t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj, t’i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet, t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tua të kallura; ta di gjakun që të vlon në gji, dallgën kur të rrahë netëve të pagjumta, e të shpërthejë do si vullkan, më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë, Unë, biri yt.
Të du pse je ti Asnjëherë andrru s`e kam Me jetu pa të pas ngat Në mes neve është një oqean I kthjelltë e i kaltër si na E kur e gëlltit diellin e fut n`bark
Të du Se kur qesh unë, i gëzuem je ti E kur qaj, i trishtuem je Të du, se kurrë nuk e di deri n`fund kush je Asnjiherë s`kam dashtë me ditë Këtë betejë t`humbun e kam pas Të du Se kjo fjalë ka kuptim me ty I ka rezistu çdo hipokrizie ngatë saj
Të du Se dashnia i pengon njerëzve Tuten se me dashtë asht me u ndi i vogël E kurrë s`u tuta mu ni e tillë
Të du Se ti më ke mësu qysh asht me dashtë Ma ke mësu nji rrugë t`cilën se kam shiju tu nga sa ç`kam mujtë E me ecë ditë kurrë s`kam
Të du Se kur kam ra përtokë, ti mi ke njeh yjet M`ke thanë qoje kryet e shihe veten qysh po shndrit Si nur i bukurisë
Të du Se ma ke thjeshtu jetën Mi ke tretë dilemat E m`ke dhanë puthje të panumërta
Të du Se njerëzia pak e përdorin këtë fjalë, prandaj besojnë në religjion Të du Sepse me dashtë nuk asht veç një akt Asht esencë…
E dashura ime,
në mes të urrejtjes
zbulova brenda vetes një
dashuri të pathyeshme.
Mes lotëve zbulova brenda vetes një buzëqeshje të
pathyeshme.
Mes kaosit zbulova brenda vetes një qetësi të pathyeshme.
Në mes të dimrit kam kuptuar, më në fund, se brenda vetes kam një behar të
pathyeshëm.
Dhe kjo më bën të lumtur.
Sepse kjo vërteton se s’ka rëndësi se sa ashpër
më kundërvihet bota
ngase brenda vetes
kam diç më të fortë,
diç më të mirë që sakaq
më shtyn të shkoj përpara.
Immanuel Kant, kunguesi i “Kritikës së arsyes së kulluar” në mendimin filozofik, mëtuesi i postulatit: “Qielli me yje mbi mua, ligji moral në mua”
Mbi jetën e Immnauel Kant
Immanuel Kant (1724 — 1804)
ishte një filozof i madh gjerman dhe një ndër filozofët më të shquar. Vepra e
tij “Kritikë e arsyes së kulluar” shënon pikë-kthesën qendrore në historinë e
filozofisë dhe fillimin e filozofisë moderne. Lindi në vitin 1724 në
Kënigsberg, Prusi (sot Kaliningrad, Rusi) si fëmija i katërt nga nëntë fëmijë. Ai
e kaloi gjithë jetën e tij në qytetin e tij të lindjes, aso kohe kryeqytet i
Prusisë Lindore. Kanti ishte një nxënës i mirë, megjithëse jo i shkëlqyer. Ai u
rrit në një shtëpi pietiste, një Lëvizje pas Luteriane që dallohej për një
përkushtim të fortë, dhe një lexim të hollësishëm të Biblës. Për pasojë, Kanti
mori një edukim të ashpër dhe të rreptë, ndëshkues dhe disiplinor gjë që e
ndihmoi atë në mësimin fetar, të latinishtes, dhe rreth shkencave dhe
matematikës. Kanti ishte i pari i cili predikoi dhe hodhi hipotezën se planetët
formoheshin nga mjegullnaja grimcash dhe pluhuri, kundrejt idesë teologjike
fetare, e cila ishte akoma ideja dominante në kohën e kur ai jetoi, se planetet
janë të krijuar nga fuqia hyjnore. Ai gjithashtu do të predikonte për
ekzistencën e galaktikave të tjera përveç galaktikës tonë.
Filozofia e Kantit pati një
ndikim të jashtëzakonshëm në mendimin perëndimor. Gjatë jetës së tij, mendimi i
tij pati një vëmendje të madhe, shumica kritikë, megjithëse ai pati një ndikim
pozitiv të Fishte, Shelingu, Hegeli dhe Novalisi gjatë viteve 1780 dhe 1790. Nga
studimet e rëndësishme të periudhës parakritike është interesante sidomos vepra
e Emanuel Kantit “Historia e përgjithshme e natyrës dhe teoria e qiellit”, në
të cilën paraqiti hipotezën e njohur të tij mbi krijimin e botës nga thërrmijat
materiale të panumërta kaotike që bashkohen atje ku ekziston forca më e madhe e
tërheqëse. Sistemi ynë diellor është, ndërkaq, vetëm një pjesë e universumit,
thotë Immanuel Kant. Duke dalluar në këtë studim të madhërishmen dhe të
bukurën, Kanti konsideronte se e madhërishmja duhet gjithmonë të jetë e madhe,
ndërsa e bukura mund të jetë edhe e vogël. Immanuel Kant vdiq ne 12 Shkurt,
1804, ndërkohë që shumë nga veprat e tij i gjejmë dhe sot, e janë ende të
vlefshme.
Disa nga thëniet më të njohura të Imanuel Kantit që përbejnë veprimtarinë e tij:
1. Me ligj, njeriu është fajtor nëse shkel të drejtat e të
tjerëve. Me etikë, ai është fajtor qoftë edhe vetëm kur e mendon këtë.
2. Shkenca është dije e organizuar. Urtësia është jetë e
organizuar.
3. Mendimet pa përmbajtje janë boshe, intuita pa koncept
është e verbër.
4. M’u desh të eleminoja dijen, me qëllim që t’i bëja vend
besimit.
5. Lumturia nuk është një ideal i arsyes, por i
imagjinatës.
6. Moraliteti nuk është doktrina se si ne e bëjmë veten të
lumtur, por se si mund ta bëjmë veten që ta meritojë lumturinë.
7. Prano gjithmonë se individët njerëzorë janë qëllime,
dhe mos i përdor si mjete për qëllimin tend.
8. Jetoje jetën sikur çdo akt i yti, do të shndërrohej në
një ligj universal.
9. Nuk është e domosdoshme që ndërkohë që jetoj, të jetoj
i lumtur; por është e domosdoshme që sa kohë që jetoj, ta bëj me nder.
10. E gjithë dija jonë nis me shqisat, vazhdon me kuptimin
dhe përfundon me arsyen. Nuk ka asgjë më të lartë se sa arsyeja.
11. Me një gënjeshtër, njeriu e asgjëson dinjitetin e tij
si njeri.
12. Mosmirënjohja është esenca e poshtërsisë.
13. Vetëm i ndriçuari nuk ka frikë nga hijet!
14. Shiko nga afër. E bukura mund të jetë e vogël.
15. Vdekja e dogmës është lindja e moralitetit.
16. Nuk ka njeri me virtyt aq të madh, sa të jetë i sigurt
prej tundimit.
17. E madhja dhe e vetmja dobi e shembujve është se ata
rafinojnë gjykimin.
18. Kush është mizor ndaj kafshëve ,është po aq i pandjeshëm
edhe ndaj njerëzve.
19. Arsyetimi i kthjellët është në vetvete praktik dhe i
jep njeriut një ligj universal, që ne e quajmë ligji moral.
20. Askush nuk ka të drejtë të më mësojë, si do të jem i lumtur./KultPlus