Fragment nga romani  ‘Gjarpri i shtëpisë’ nga  Arif Demolli


Në shtatë vjetorin e vdekjes së shkrimtarit Arif Demolli, Kult Plus ua sjell një fragment nga romani i tij “Gjarpri i shtëpisë’.

Në atë farë fshati ishte një shtëpi… Shtëpia ku isha lindur dhe ku po e kaloja fëmijërinë, bota e tërë që po e njihja në vitet e para të jetës sime. Ajo ishte goxha shtëpi, me një bodrum poshtë dhe me tri dhoma lart (në midis ishte dhoma e zjarrit, kurse në të dy krahët e saj ishin dhoma jonë e fjetjes dhe dhoma e xhaxhait). Para derës së shtëpisë shtrihej një copë oborr, i ngushtë dhe i pjerrët, që merrte fund me dyert e mëdha me deriçkën përngjitur me to. Një herë, derisa dyert ishin të hapura dhe zbrazëtinë e mbushte hija e dendur e arrave të xha Fejzës, nuk e di pse, oborri ynë më qe dukur si një gjuhë e nxjerrë jashtë nga vapa e një qeni gjigant, kurse dyert – si goja e tij. Ndoshta pse ua kisha frikën qenve, ndodhte që ndonjëherë të më bëhej se po mblidhej nën këmbët e mia ajo gjuha e stërmadhe dhe kështu po më fuste në gojën e vet ai farë qeni gjigant i përfytyruar. Skajit të oborrit rridhte vija e hollë e ujit, sikur të donte ta njomte përherë gjuhën e atij qeni dhe kështu ta zbuste egërsinë e tij. Në njërën anë shtriheshin vatha, pojata, çilari dhe oda, kurse në anën tjetër ishin kopshti, lëmi, hambari dhe plemja. Nën të gjitha këto zbriste fort pjerrtas Ara e Bregut, ku kishte rrezik t’i thyeje jo vetëm këmbët, por edhe qafën. Po t’i shikoje nga Shpati (ku dilja shpesh me gjy- shen për t’i kullotur qengjat), krejt këto krijonin një pa- mje laramane: shtëpia ishte e mbuluar me qeramidhe, pojata me dushk, hambari e çilari me kashtë, kurse oda, e ndërtuar vonë, – me tjegulla, të kuqe gjak. Aty i shtrinin kurorat e tyre dy arrat e mëdha, ngriheshin përpjetë disa dardha, sesi i ngatërronin degët disa mollë e disa kumbulla, përpiqej të grabiste sa më shumë tokë një ftua me shumë trungje nga të njëjtat rrënjë, sikur të mos donte të rronte i vetmuar në atë vend, ku çdo pemë e kishte së paku një shoqe të llojit të vet. Nga Shpati shihej gjysma e shtëpive të fshatit. Përpiqesha t’i krahasoja dhe më dilte se shtëpia jonë ishte ndër më të bukurat. IN MEMORIAM 28 – Gjyshe, kush e ka shtëpinë më të bukur? – pyetja. Ajo i numëronte katër-pesë shtëpi dhe ndër to ishte edhe shtëpia jonë. -Ne, pëllumbi i gjyshes, – më shpjegonte ajo, – i kemi pasur të gjitha të mirat: edhe shtëpinë e mirë, edhe në vend të mirë, edhe tokën më pjellore se të askujt… vetëm meshkujt nuk i kemi pasur të hajrit. Prandaj, na ka mbetur vetëm kjo shtëpi si dëshmi e asaj se kush kemi qenë dikur. Po edhe kjo e shkreta i ka hequr një mijë të zeza. Sa e mbaj mend unë – kush mund ta dijë se ç’ka pësuar më përpara? – deri tash e kanë djegur tri herë… – Kush e ka djegur, gjyshe?! – Së pari e kanë djegur zaptijet e turkut, pastaj xhandarët e Serbisë dhe, së fundi, italianët… Doja të pyetja se ç’ishin ata farë zaptijesh, xhandarësh e italianësh, po më vinte keq ta preja në gjysmë rrëfimin e gjyshes. -Dhe secilën herë, – vazhdonte gjyshja, – e kemi ngrehur më të fortë e më të bukur. Së pari ka qenë me kashtë të zakonshme, së dyti me kashtë thekre tërë renda-renda, së treti me shinra… të gjitha të gdhendura me durim për inat të armiqve… dhe tash, si e sheh, e mbuluam me qaramidhe… që ta kenë më vështirë kur ta djegin sërish… Ndonëse nuk më kishte rënë të shihja ndonjë shtëpi duke u djegur, përfytyrimet e mia ishin më se të llahtarshme. – E pse e kanë djegur kështu vazhdimisht shtëpinë tonë? -Pse, a? Sepse të zotët e saj kanë qenë gjithmonë dofarë kryengritësish, kaçakësh, gjakësorësh, vullnetarësh… e ku ta di unë çka jo, të cilët nuk i shtroheshin dot as pushtetit të fshatit, as pushtetit të shtetit. Secili prej tyre ishte më kokëfortë e më i papërkulur se tjetri… Të gjithë njësoj: e mira e tërë botës, e keqja e kokës dhe e shtëpisë së vet… Më tej rrëfimet e gjyshes merrnin ngjyra të tjera emocionale dhe nuk e dije më në i qortonte për së vdekuri e për së gjalli ata burra kryeneçë (babai e xhaxhai domosdo ishin dy prej tyre), apo mburrej me trimëritë e tyre. Dikur ajo kridhej me tërë shpirtin në botën e kujtimeve të saj të pazakonshme dhe tashmë fliste hapur me mburrje e me krenari për vjehrrin, për burrin dhe për djemtë e saj, kurse mua më kapte njëfarë shqetësimi. Në fytyrën e saj të ndezur nga krenaria më dukej se e shihja flakën e shtëpisë dhe zija të dridhesha nga frika se dikush mund të na e digjte sërish shtëpinë dhe të na linte në titërr të lënd- 29 inës. Ajo pothuaj harronte fare se më kishte pranë (lëre më të mundohej të hynte në shpirtin tim të vogël e plot shqetësime), ia ngjallte vetes kujtimet e kohëve të shkuara, prandaj e merrte si krejt të zakonshme djegien e herëpashershme të shtëpisë sonë dhe derisa e shikonte atë sikur mrekullohej dhe u thoshte në vetvete ndezësve të ardhshëm: “Do t’ia merrni të ligat shtëpisë sonë! Muret i ka prej guri, pullazin prej qeramidhesh, digjeni në mundshi!”. Për një çast trimërohesha edhe unë. Besoja se nuk mund ta digjnin po t’i lëshoheshin të gjithë ndezësit e botës, prandaj lirisht mund të bëhesha edhe unë kryengritës, kaçak, gjakësor, vullnetar e çkado që të më tekej. Dhe ia shihja vetes për të madhe pse isha shqetësuar e isha frikësuar kot së koti. Po mua më tepër ma nxitnin kureshtjen ata që fshihnin përbrenda të gjitha ato që i takonin shtëpisë dhe oborrit tonë, sesa t’ia shikoja ashtu për karshi dhe t’i dë- gjoja rrëfimet e gjyshes për kohët e djegësve të pamëshirshëm. Isha në një moshë kur nuk më rrihej në një vend, as nuk mund të kënaqesha dot me një të shikuar. Hyja e dilja prej një dhome në tjetrën nga disa herë në ditë. Zbritja me kënaqësi në bodrum me nënën dhe me gjyshen, kur shkonin ta milnin lopën. U shkoja pas në pojatë. Kisha dëshirë të ndukja edhe unë kashtë a sanë me kërrabë në pleme, t’i shihja zogjtë se si hynin e dilnin nëpër pallzina, t’i kërkoja e t’i gjeja çerdhet e tyre, me të cilat ishte plot kashta e pullazit. Edhe në çilar e në hambar mund të ndiente njeriu një kënaqësi të veçantë, sidomos po ta shikonte botën nëpërmjet pallzinave të tyre. Kështu, secila më dukej më tërheqëse se tjetra, kurse çdo herë që hyja në ndonjërën prej tyre më bëhej se zbuloja diçka të re, apo ato që i kisha parë tash më dukeshin disi më ndryshe. E sidomos bodrumi më tërhiqte me njëfarë fuqie magjike. Ashtu i errët, tërë pleh, ku gati ta zinte frymën duhma e shurrës dhe e bajgave që digjeshin, me vatrën e mbetur shkret (bodrumi kishte qenë dikur dhomë zjarri), me raftet anash saj dhe me dollapët në të gjitha muret, ku tash pulat i bënin furriqet – gjithnjë më dukej plot fshehtësi, plot b 30 rënë. Kishin mbetur vetëm gurët e zhvoshkur, kurse ndërmjet tyre i hapnin gojët vrimat e panumërta, formash dhe madhësish të ndryshme. Ashtu të shplarë edhe nga grimca e fundit e baltës së dikurshme ndërlidhëse, gurët dukej se kacavareshin apo se rrinin pezull fare dhe vetëm pritnin çastin të shembeshin. Hardhucat hynin e dilnin nëpër ato vrima si në shtëpi të vet. – Duhet të mbajmë sa më shumë pula, – thoshte gjyshja, – sepse, si na është bërë ky bodrumi ynë – sikur të mos kishim burrë në shtëpi – do të na mbysin gjarpërinjtë. Pulat, sikur vërtet ta kishin kuptuar këtë mendim dhe këtë frikë të gjyshes, shkonin e shpurthnin tërë ditën e lume pikërisht rrëzë mureve të bodrumit dhe përreth plehut, ku shpesh gjenim vezë gjarpërinjsh. Ato ishin më të mëdha se të vremçave dhe më të vogla se të pulave – ve të tjera nuk më kishte rënë të shihja – më dukeshin të bukura dhe më pëlqente të luaja me to. Prandaj, i kërkoja me ngulm dhe kjo dëshirë do të më mbetej përgjithmonë, derisa të rritesha, sikur nga një sosh të mos më dilte një gjarpër i vogël, i hollë, tërë lara… Ai filloi të zvarrisej tërë qejf, sikur mezi të kishte pritur ta çliroja nga gëzhoja e vezës së tij, duke e nxjerrë ritmikisht thimthin e tij të vocërr. Unë bërtita dhe as dita të ikja nga tmerri, gjarpri ikte lakadredhas, një pulë e vuri re dhe sakaq e goditi në kokë me sqepin e saj të sigurt, vdekjeprurës. Ja, nuk ishte e thënë që të rronte më gjatë, të bënte më tepër se një hap rrugë, as të shihte më shumë se një pleh, një fëmijë të trembur dhe një pulë vrastare, në e pastë parë fare, duke qenë i mrekulluar nga drita që po e shihte për herë të parë dhe nga sendet, të cilave ajo u jep shkëlqim dhe ngjyra. Nga kjo ditë nuk guxova të luaja dhe më me vezë gjarpërinjsh. Edhe murin e çaraveshur zura ta shikoja me frikë gjithnjë më të madhe. Tamam kur në shpirtin tim nisi të lëshonte rrënjë gjithnjë më të thella kjo frikë, në dhomën tonë të fjetjes, në pikë të ditës, e gjetëm një gjarpër të madh. Ishte shtrirë në tërë gjatësinë e shtrati, fare i qetë, thuajse ndodhej në shtrat të vet e jo në shtrat të botës. Nëna këlthiti. Mua, që po i shkoja bisht pas, nuk më doli as zëri nga frika. Gjyshja hyri me nxitim në dhomën tonë. Ajo sikur u qetësua nga ajo që pa në shtrat. 31 – Dil përjashta, – i tha nënës. – Jepi djalit ujë që t’i kalojë frika. Nëna më dha ujë dhe piu edhe vetë. Gjyshja mbeti të merrej vetëm me gjarprin. Nuk ka më trime se gjyshja, mendoja. Pa e prishur fare terezinë – kjo mbresë mund të fitohej nga zëri i saj – zuri t’i fliste gjarprit. Fjalët e saj ishin të qeta, të ëmbla, plot kujdes e perkëdheli. E luste të mos na bënte keq, të largohej nga shtrati ynë dhe të strukej në vrimën e vet. Herë pas here e vidhja me bisht të syrit se ç’bënte gjyshja e si ia dëgjonte fjalët gjarpri – uji vërtet më kishte qetësuar pak – dhe nuk mund t’u besoja as syve, as veshëve të mi. Gjarpri, sikur t’i thoshte gjyshes: “Ndonëse më pëlqen të prehem në këtë shtrat të pastër, që kundërmon erë sane të re, po iki, po ta bëj qejfin, pasi qenke kaq plakë e mirë e trime”, zbriti nga shtrati, e trupoi dhomën dhe u fut pak me përtesë në një vrimë të murit, skaj dyshemesë. – Pse nuk e thirre dikë nga burrat që ta mbyste?! – pothuaj e qortoi nëna. – Si të flemë tash në këtë dhomë, kur e dimë se në atë vrimë është strukur një gjarpër aq i madh?! Gjyshja e shikoi nënën më tepër me keqardhje e me habi, si të ishte e vogël fare, sesa me hidhërim. – Si të mbytet, moj, gjarpri i shtëpisë?! Je në vete ti? Ai është roja jonë… Nëna u skuq dhe e uli kokën. Ishte turp të flitje keq për të, apo të mos e njihje fare gjarprin e shtëpisë. Si të mos kishte ndodhur gjë fare, gjyshja u ul në stolin e saj pranë vatrës, e futi në shokë furkën tërë zbukurime, i dha hov boshtit gati të mbushur plot dhe pastaj filloi t’i fliste nënës, duke i mbajtur sytë në fundin e shtëllungës së leshit, prej nga dilte peri: -Si nuk e ditke, moj, se gjarpri i shtëpisë nuk të kafshon?! Ku më je rritur ti që nuk e paske mësuar?! – E di, e di, – u përgjigj nëna e turpëruar. – Ama sa vlen kjo, kur rrëqethem sapo ta kujtoj gjarprin, e lëre më edhe ta shoh në shtratin tim, ta di se e kam në dhomë, se mund të më futet nën jorgan, në gji të fëmijëve… -Edhe në u futtë, nuk u bën gjë, – fliste gjyshja me siguri të plotë. – E kam gjetur gjarprin unë edhe nën jorgan, edhe në djep të burrit tënd kur IN MEMORIAM 32 ka qenë foshnjë… I kam folur dhe ai më ka dëgjuar, është futur në vrimë të vet… Mbaje mend, se je e re ti, gjarpri është rojë e robëve të shtëpisë. Kur ne flemë, ai kalon mbi trupat tanë që të na mbrojë. Ku ka gjarpër, nuk ka të keqe… – E si na mbron, gjyshe? – pyeta, pasi nuk më bindën fjalët e saj. – Si?! – u zu ngushtë ajo. – Këtë nuk e di as unë… Gjarpri është fshehtësi e madhe… Ai ashtu na duket, por vetëm zoti e di se ç’fshihet nën lëkurën e tij… dhe sa është… sa fuqi ka… Gjarpri mund të jetë edhe njeri… Ta kam treguar atë përrallën për djalin gjarpër që martohet me çikën e mbretit? – Po, gjyshe. – Edhe ata kanë menduar se ajo është martuar me gjarpër, po ç’djalosh i bukur na ka qenë ai! Gishtat e thatë të gjyshes e nduknin dhe e ngjeshnin leshin me shpejtësi të pabesueshme, boshti sillej aq shpejt sa agërshaku gati nuk shihej fare. Gjyshja e ndër- prente pakëz rrëfimin sa për t’i pështyrë gishtat, kurse unë sakaq tretesha në përfytyrime të botës mahnitëse e plot befasi të asaj përrallës për djaloshin 33 Gjyshja vazhdoi të fliste, nëna gjeti një arsye dhe doli përjashta, kurse mua më kujtoheshin përralla e rrëfime të ndryshme për gjarpërinj e për bolla. Ishte rrëqethës sidomos rrëfimi për një bollë të gjatë sa një litar, me flokë të kuqe si një vajzë, e cila i mbyste njerëzit që hynin në livadhin ku rronte ajo. Më bëhej se e ndieja se si ma shtrëngonte trupin ajo bollë gjigante dhe pastaj sesi e fuste kokën e saj nën sqetullën time, që të ma shponte trupin dhe të ma hante zemrën… Dora më shkonte vetvetiu së pari nën sqetull, pastaj mbi zemër… Zemra ishte aty dhe rrahte pak më shpejt se zakonisht, duke treguar kështu jo vetëm se ishte aty, në vendin e vet, shëndoshë e mirë, por edhe shqetësimin tim. Pas kësaj ngjarjeje frika erdhi duke m’u shtuar me hov për çdo ditë e për çdo natë. Ditët i kaloja disi, ama netët donin të më çmendnin fare. Sapo fikej drita, më bëhej se më sulej një gjarpër në fytyrë. Bërtitja. – Ç›ke? – më afrohej nëna. – Po kam frikë, – mezi flitja. – Ih, edhe ti! Duke u rritur, duke u bërë më frikacak! E sheh se nuk ka gjë?! Fli tash! Ja, edhe llambën po ta lë të ndezur. Nëna e ndizte Ilambën, ia ulte fitilin që të mos shpenzonte shumë vajguri dhe shtrihej. – Ke frikë tash? – më pyeste. – Jo, – i thosha, duke ia ngulur sytë dritës së zbehtë të llambës, sikur prej saj të më vinte shpëtimi. Babai kishte filluar të gërhiste kaherë. Edhe nëna flinte. Unë përpiqesha të rrija zgjuar, duke e endur shi- kimin prej dritës së llambës nëpër trarët e tavanit dhe prej trarëve te drita, gjithnjë duke u përpjekur të mos e lëshoja shikimin poshtë te dyshemeja, në fund të murit, ku ishte vrima e atij gjarprit të tmerrshëm. S’e di sa rrija ashtu, po dikur qepallat më rëndoheshin dhe gjumi pa- pritmas më kapte në kurthin e vet. Ëndrrat më shfaqeshin secila më frikësuese se tjetra. Shembje dhe gjarpërinj. Përnjëherësh shembeshin muret e bodrumit, gurët merr- nin rrokullisjen teposhtë Arës së Bregut, kurse gjarpërinjtë dilnin grumbuj-grumbuj prej tyre dhe, duke bërë leqe me trupat e tyre të shkruar e duke i nxjerrë thimthat, vinin drejt meje, donin të më hidheshin sipër bashkë me tavanin, i cili tashmë kishte mbetur pezull pas shembjes së mureve. IN MEMORIAM 34 Këlthitja dhe ia nxirrja vetes gjumin me zërin tim, apo më tundnin e më zgjonin prindërit, nuk e kuptoja dot. Kur i hapja sytë, veten e shihja të ulur në cep të shtratit. Anash më qëndronin prindërit, të cilët nuk mund të ma gjenin çarenë. Llamba vazhdonte ta dridhte atë dritën e vogël e të dobët. Muret ishin të tëra e të bardha, si gjithmonë. Tavani – në vendin e vet, i nxirë dhe i bluar nga krimbat si mos më keq, i bërë blozhdë. – Ç›pate? – më pyetnin. – Ç›të trembi? Në sy ua shihja frikën, shqetësimin, dhembshurinë. I shikoja i hutuar, duke u dridhur, pa mundur të vija në vete, pa arritur të kthehesha plotësisht në botën e qetë të dhomës sonë. – Pse bërtite? – më pyetnin sërish. – Na trego… Ç’po të dëftohet? -Gjarpërinjtë… gjarpërinjtë dhe bodrumi… – mezi përgjigjesha dhe trupin ma përshkonin të rrëqethurat. – Ç›gjarpërinj?! Ç›bodrum?! -Bodrumi po shembet… gjarpërinjtë po dalin prej vrimave të veta… po më sulmojnë… Më shikonin me habi, me frikë, me shqetësim, me dhembshuri. -Ç›gjarpërinj? – babai përpiqej të më largonte nga ankthi i ëndrrave të mia. – E sheh, këtu nuk ka asgjë. Edhe ne jemi me ty. Edhe llambën po ta lëmë të nde- zur… Ndërkaq, bodrumi është i fortë… nuk mund ta rrëzojë as gjylja e topit… – Nesër duhet të shkosh te hoxha, – i pëshpëriste nëna babait. Ai sesi mëdyshej në vetvete e nuk thoshte gjë. Për çdo natë ëndrrat vinin duke m’u bërë më të tmerrshme. Nuk më ndihmonin gjë as prania e prindërve, as llamba e ndezur, as fjalët më të ëmbla të botës… Më sollën hajmali të shumë hoxhallarëve. M’i vunë ato në trup, nën jastëk, ku jo? Ma dhanë ta pija ujin e tyre dhe ujin e shehlereve, të cilat më kishin shkrirë plumb (nëna thoshte se plumbi tregonte shumë gjarpërinj të lidhur lëmsh). Edhe në tyrbe ma shpunë një rrobë trupi. Edhe baba shehu më përbiroi nëpër tespihet e tij të gjata, duke kënduar dua arabisht… Mirëpo, gurët dhe gjarpërinjtë e ëndrrave të mia sikur vetëm merrnin forma të reja nga çdo hajmali dhe nga çdo të yshtur. Gurët rro- kulliseshin gjithnjë 35 më marramendshëm teposhtë Arës së Bregut, gjarpërinjtë lakadredheshin e nxitonin gjithnjë e më shumë drejt meje, tavani më zbriste një pëllëmbë mbi kokë… Dhe do të binte e do të ma zinte frymën sikur të mos bërtitja me sa zë kisha dhe sikur prej zërit tim të mos trembeshin të gjithë, të mos e ndalnin hovin dhe të mos pendoheshin për atë që kishin dashur të bënin: gurët ktheheshin sërish në mure, gjarpërinjtë fshiheshin në biruca, tavani nderej mbi kokat tona dhe qëndronte më se i sigurt mbi të katër muret… Ja, papritur të gjitha shta- ngeshin në vend dhe të mbushej mendja se ashtu të ngrira kishin qenë gjithmonë. Vetëm nëna dhe babai viheshin në lëvizje: kërcenin të trembur nga shtrati, më jepnin të pija një gëllënkë ujë, përpiqeshin të më sillnin në vete më fjalët më të ëmbla. Me të mbaruar të të shirave babai na çoi te dajat. – Po të çoj më herët se viteve të tjera, – i tha babai nënës, – që djali ta ndërrojë pak vendin dhe që gjyshja e tij t’i kërkojë farë ilaçi për ato ëndrrat. Nëna mezi priste të shkonte në gjini. Edhe unë u gëzova shumë. Më kishte marrë malli për gjyshen. Për një çast i harrova edhe gurët e zhvoshkur të bodrumit, edhe gjarpërinjtë, edhe hajmalitë. Fshati i dajave ishte një botë krejt tjetër kundruall Murrizajës. Atje kishte vetëm pyje të mëdha ahu, ku nuk mund të hynte as drita e diellit, lëndina me fier dhe tek-tuk ndonjë arë. Kishte shumë lajthi, kumbulla dhe patate. Lajthi dhe kumbulla kishte edhe te ne, po patate nuk kishte. (Ndonëse e kishim tokën më të mirë në botë, thoshin se nuk i bënte patatet, prandaj nuk mbillte njeri). Unë i doja shumë patatet dhe vazhdimisht e përfytyroja gjyshen duke i nxjerrë nga prushi patatet e pjekura. Ahet i gjetëm ashtu madhështore e të errëta si edhe herat e tjera. Fierin të skuqur dhe aty-këtu të kositur (ua shtronin kafshëve dhe e hidhnin mbi kulme shtëpish). Lajthi dhe kumbulla mund të shihje edhe ndanë rrugës. Gjethet e patateve shiheshin në çdo arë, po ato vetë ishin fshehur thellë në dhe, sikur ta kishin kuptuar se ç’me- raklinj po u urdhëronin në fshat. E merrja me mend se atyre së para u pëlqente t’i hidhje në zjarr, t’i piqje dhe t’i haje pastaj. Edhe shtëpia e dajave ishte po ajo, mbase pak më e rrëzbitur: e zezë futë nga tymi (kishin qorroxhak), por disi e ngrohtë, e dashur. Nuk kishte bodrum dhe ende pa hyrë mirë në të e ndieja veten të sigurt. IN MEMORIAM 36 E vumë re edhe njeriun e parë, gjyshen. Ishte në lëmë. Ashtu e vogël, e hajthme dhe e gërmuçur, hidhte dy-tri tërplote në hava, pastaj e linte tërplotën menjanë që me fshesë ta lante grumbullin e drithit nga kashtëzat dhe nga kallëzat. Ajo punonte me nguti, që ta hidhte drithin para se të binte terri, prandaj as kishte kohë të shikonte anash. – Gjyshe! – e befasova. Ajo e hodhi fshesën, më shtrëngoi fort në parzmën e saj të ligësht, m’i përkëdheli flokët dhe më tha: – Qenke bërë burrë, lum gjyshja për ty! Në mbrëmje u mblodhën të gjithë rreth vatrës, pos dajës, i cili se ku ishte argat. Drita e fitilaçes ishte aq e dobët, sa nuk mund shihje as të haje, lëre më të punoje gjë (gratë domosdo duhej të thurnin diçka, sidomos nëna, që vetëm tash kishte kohë më shumë për çorapët, jelekët e dorezat tona dhe për pështjellakët e vet dhe të gjyshes). Babai u ngrit, e mori fitilaçen nga gozhda dhe pastaj, pak prej së larti e si zot shtëpie e jo si mysafir, i tha nuses së dajës: – Ma sill një gjilpërë! Ajo zuri të sillej si e ndërkryer nëpër mugëtirën e dhomës, duke gjëmuar sikur të kërkohej të bënte një gjë të pamundshme. Dikur mezi ia solli babait gjilpërën. -Merre, – i tha me zë të dridhur, – po mos ia ngrit shumë, se nuk bën, se prishet… – Këtë e di unë, – iu përgjigj prerë dhe me mospërfillje babai dhe ia rriti flakën derisa zuri të nxirrte tym. – Nuk do të fikeni për një natë, xhanëm. Nesër- mbrëma, pasi të kem ikur unë, po deshët mos e ndizni fare. -Të lumtë dora! – e uroi gjyshja me gjysmë zëri, nga frika se po e dëgjonte e reja. – Më verbuan para kohës. I ka bashkuar zoti… Në ato fjalë u hap dera. – Ç›e keni çuar aq shumë fitilin e fitilaçes?! – e dëgjuam më parë zërin e dajës sesa e pamë atë vetë. Kur na pa ne, e uli zërin, u përshëndet me mysafirët, po më dukej se syri i kishte mbetur te drita e fitilaçes. Rrija në një qoshe dhe ç’mendoja. 37 – Eja në prehrin tim të të dhuroj diçka. U ula në prehrin e ngrohtë të gjyshes dhe iu dorëzova dëshirës së saj posi një qengj i perkëdhelur. Ajo se ç’më vuri rreth qafës. E ndjeva vetëm se qe e ftohtë. – Sa i bukur! – tha nëna tërë kënaqësi. E shikova për së kithi: ishte një krahosh fort i bukur, me gjithfarë larash e me plot rrusha tërë lajle. – Ta bajë djali, që të mos i bjerë mësysh, – tha gjyshja. – Ma ka punuar për qejf një arnaute… Dajat i quanin kështu gratë e disa fshatrave fqinjë, të cilat vishnin dimi të leshta, dofarë rrobash të tjera të veçanta dhe punonin me rruaza gjithçka, me të cilat e stolisnin çdo pjesë të veshjes dhe të trupit. – Duart e arta i kanë këto arnautet! – i mburri gjyshja. – Ç’u sheh syri e punon dora. E shihni, e ka punuar gjarprin si të ishte i gjallë, me lara, me sy… – Gjarprin! – këlthita dhe brofa në këmbë i shastisur. Nëna, që ma dinte hallin, më kapi për krahësh. – Rruaza janë ato, rruaza… – më fliste ajo, pa e ditur se si të më sillte në vete. – Ja shikoji, preki! Ma hoqi krahoshin nga qafa dhe ma afroi ta prekja. Po unë u struka në një kënd të dhomës, pa guxuar as ta shikoja atë krahosh në formë gjarpri, i cili më dukej se ende po ma shtrëngonte fytin, kurse nga ftohtësia e tij më ngjethej trupi. Unë mbeta ashtu në kënd, kurse babai e nëna se ç’i shpjegonin diçka gjyshes me zë të ulët që të mos i dëgjoja unë. E qartë: flitnin për mua dhe për frikën time. – Si, more?! – foli gjyshja me zë pak më të lartë sa ta dëgjoja edhe unë. – Deri tash nuk më ka rënë të dëgjoj të jetë frikësuar fëmijë nga rruazat. I ç’brumi na qenka ky nipi im?! Më vinte shumë keq se pse ia kisha lënduar zemrën gjyshes sime të mirë, duke e refuzuar një dhuratë aq të bukur, po ç’të bëja, pasi frika ime, si çdo frikë tjetër, kishte shpërthyer krejt papritur dhe pa dëshirën time? As gjyshja nuk mund të vinte në vete pas kësaj ngjarjeje. Të nesërmen, sigurisht jo pa keqardhje, gjyshja e bëri copë-copë atë krahosh të mrekullueshëm. Rrethin në formë gjarpri e la për tezet e mia të IN MEMORIAM 38 vogla, që ta varnin në qafë pasi të ikja unë, kurse rrushat m’i vuri në jelek dhe në flokë, që të mos i shkonte krejt kot mundi asaj arnautes duarartë dhe që syri i keq të ikte sa më larg prej meje. Ndonëse te dajat e ndieja veten shumë më mirë, ndodhte që ndonjëherë të ëndërroja se si ngjallej ai gjarpri i krahoshit dhe zinte të ma shtrëngonte fytin… Kështu, krejt në ankth, më kaluan edhe vjeshta, dimri, gjysma e pranverës… Atëherë babai u kujtua t’i lyente me baltë faqet e jashtme të mureve të bodrumit dhe të më sillte dy gjarpërinj të mbytur. – Ja, – më tha, – murin e leva që të mos mund të hyjë në të as buburreci, kurse gjarpërinjtë i mbyta që të gjithë. Tash fli i qetë. Gjarpërinjtë me koka të çallamitura i vari në gardh. Po t’i prekje me thupër, trupat e tyre, e sidomos bishtat, lëviznin ende. – Baba, ata lëvizin! – thashë me shqetësim e me frikë, derisa fëmijët e tjerë i preknin për t’u argëtuar. – Do të ringjallen dhe… – Jo, jo, nuk do të ringjallen, – ma priti babai me një ton të zërit që të jepte siguri të plotë. – Sapo të perëndojë dielli, nuk do të lëvizin më. Në mure nuk kishte mbetur plasë as për të hyrë maja e briskut, e lëre më vrima për gjarpërinj. Plehu ishte hedhur i tëri në ara, vendi i tij ishte bërë tepsi. Gjarpërinjtë e mbytur u ngrinë, përgjithmonë, me të perënduar të diellit; kot i preknin me thupër, muskujt e tyre nuk do të lëviznin kurrë më për jetë të jetëve. E mora edhe unë një thupër. E preka të parin: ishte bërë koçan. E preka të dytin: po ashtu. Tash e ndjeva njëfarë sigurie të papandehur, njëfarë çlirimi të atypëratyshëm nga ankthi që më kishte mbajtur në kthetrat e veta aq muaj me radhë. Po nga ëndrrat e mia shembjet dhe gjarprinjtë u larguan shumë më ngadalë, me manovrime të papritura, me tërheqje taktike dhe me sulme të sërishme krejt të befasishme. Ndodhte kështu, sepse ishte e pamundshme që rreth e përreth të mos shihje gjarpërinj për çdo ditë e në çdo gjë. Gjarprin e skalitnin në arka të nuseve, në kërroqe, në dërrasa të 39 tavanit, në bisht të kosës, në kënata, në ibrigë e në kalanica, e qëndisnin në këmisha, e punonin për qafore e për byzylykë, e paraqitnin në qilima e në sixhade… Madje edhe ato vijat zigzag zbukuruese të ço- rapëve dhe të punëdoreve të tjera të kujtonin gjarprin, të thjeshtuar e të shndërruar tashmë në shprehje simbolike. Ndonëse nuk e kuptoja pse ndodhte kështu, gjithnjë e më tepër po bindesha se as plakat, as pleqtë, as burrat, as gratë, as vajzat nuk mund ta merrnin dot me mend pa ato figura të pafund e aq të larmishme të gjarpërinjve. Gjarprin e nderonin të gjithë dhe nuk ishte aspak në rregull t’ia kishe frikën, apo, ruajna zot, ta urreje. Dhe përpiqesha të mësohesha me të. Disa vjet më vonë, pasi kisha dëgjuar aq shumë përralla të reja për gjarprin, kisha parë aq shumë skalitje, qëndisje e endje të tij dhe pasi kisha parë shumë gjarpërinj të gjallë, sërish ma përshkuan trupin të dridhurat, kur në derën e oborrit të një bashkëfshatari, tek i cili babai më kishte dërguar të kërkoja diçka, e vura re se trakulloja vinte disi si gjarpër. Përnjëherësh më sulmuan të gjitha ato kujtime e ëndrra të ankthshme të dikurshme. E përmblodha veten, e ngrita dorën dhe trokita tri herë, me guxim, gjithnjë më fuqishëm se herën e mëparshme. Të trokiturat jehuan të qarta, të sigurta, të fuqi- shme… Ato sikur shprehnin ngadhënjimin tim përfun- dimtar mbi ankthin e frikës nga çfarëdo gjarpri, e jo vetëm prej atyre të shtëpisë, apo prej atyre gjarpërinjve të pajetë, të cilët qëndronin gjithmonë në të njëjtin vend dhe në të njëjtën pozitë nëpër arka, bishta kose, kërroqe, tavane, qilima, këmisha… Kur u rrita edhe ca, më hyri meraku të kisha një brisk. Ëndërroja se si do të punoja një mulli të vogël, me rrotë që do ta sillte uji i Gurrës, me gur të bërë nga një copë gërnaç, me dizhmë, me koshin e drithit, madje edhe me një çakallë sa grima… Doja të gdhendja edhe një shkop të bukur, ta thurja një shportë për gjyshen, t’i punoja disa drugëza ojmesh për Beharen… Xhaxhai vërtet ma plotësoi dëshirën. Brisku që më bleu në Prishtinë m’u duk më i bukur se asnjë brisk që kisha parë ndonjë herë. Nxitova në oborr që ta provoja në prente mirë, në i lakohej maja. Syri ma kapi një copë shkopi lajthie. Pa e kuptuar as vetë se ç’doja të punoja, zura ta skalitja në të figurën e gjarprit. Brisku ishte shumë i mprehtë, maja ishte IN MEMORIAM 40 e fortë dhe shumë e përshtatshme, prandaj as e hetoja se si ia gdhendja kokën, gojën e hapur, syrin, vijat dhe larat e trupit, bishtin e përdredhur, madje edhe thimthin e nxjerrë përjashta, pa më shkuar aspak ndër mend se ç’tmerr më kishin futur në shpirt dikur ato vija, ata sy, ai thimth… / KultPlus.com

Kush ishte mbretëresha Elizabeth II, monarkja më jetëgjatë britanike – Jeta e saj ndër vite

Në kohën e lindjes së saj më 21 prill 1926, princesha e atëhershme Elizabeth ishte e treta në radhën e fronit – vajza e madhe e një djali të dytë, dhe për këtë arsye konsiderohej e pamundur të sundonte. Pas 10 vitesh, ajo u bë trashëgimtarja më e mundshme pasi xhaxhai i saj abdikoi, duke e zhytur vendin në krizë.

Në vitin 1947, ajo u martua me Princin e guximshëm Philip të Greqisë dhe Danimarkës, me çiftin që qëndroi së bashku për 73 vjet. Ndërsa udhëtonte në Kenia në shkurt të vitit 1952, ajo mësoi se babai i saj kishte vdekur dhe kështu filloi mbretërimi i monarkes britanike më jetëgjatë në histori.

Që nga qershori 2022 ajo ishte gjithashtu monarkja e dytë më e gjatë mbretëruese në historinë botërore. Në shtator 2015, Elizabeth tejkaloi rekordin prej 63 vjetësh e 216 ditësh në fron të mbajtur nga mbretëresha Victoria (stër-stër-stërgjyshja e saj) për t’u bërë monarkja britanike më jetëgjatë në histori.

Ndërsa në shkurt 2022, Mbretëresha Elizabeth festoi ‘Jubileun e Platinit’ të saj, duke shënuar shtatë dekada shërbimi ndaj Commonëealth.

Ngjitja në fron

Në verën e vitit 1951, shëndeti i mbretit George VI filloi të përkeqësohej dhe Princesha Elizabeth e përfaqësoi atë në paradën e ngjyrave dhe në funksione të tjera zyrtare. Më 7 tetor ajo dhe bashkëshorti i saj nisën një turne shumë të suksesshëm në Kanada dhe Uashington.

Pas Krishtlindjeve në Angli, ajo dhe Duka u nisën në janar 1952 për një turne në Australi dhe Zelandën e Re, por gjatë rrugës, në Sagana, Kenia, lajmi i vdekjes së Mbretit arriti më 6 shkurt 1952. Elizabeta, tani mbretëreshë, u kthye menjëherë në Angli.

Tre muajt e parë të mbretërimit të saj, një periudhë zie e plotë për të atin, i kaloi në një izolim relativ. Por në verë, pasi u zhvendos nga Clarence House në Buckingham Palace, ajo mori detyrat e zakonshme të një monarku dhe mbajti hapjen e saj të parë zyrtare të Parlamentit më 4 nëntor 1952.

Kurorëzimi i saj u bë në ëestminster Abbey më 2 qershor 1953.

Nga nëntori i 1953, Mbretëresha dhe Duka i Edinburgut ndërmorën një turne gjashtëmujor rreth Komonuelthit, i cili përfshinte vizitën e parë në Australi dhe Zelandën e Re nga një monark britanik në fuqi. Në vitin 1957, ajo dhe Duka vizituan Kanadanë dhe Shtetet e Bashkuara.

Gjatë “Jubileut të saj të Argjendtë” në vitin 1977, ajo drejtoi një darkë zyrtare në Londër ku morën pjesë liderët e 36 anëtarëve të Komonuelthit, udhëtoi në të gjithë Britaninë dhe Irlandën e Veriut dhe bëri turne jashtë shtetit në Paqësorin Jugor dhe Australi, në Kanada dhe Karaibe.

Mbretëresha Elizabeth dhe Princi Filip

Elizabeth dhe Margaret kaluan pjesën më të madhe të Luftës së Dytë Botërore duke jetuar veçmas nga prindërit e tyre në Kalanë Windsor, një kështjellë mesjetare jashtë Londrës. Në vitin 1942, mbreti e bëri Elizabetën një kolone nderi në Gardën e 500 Grenadierëve, një regjiment i ushtrisë mbretërore.

Dy vjet më vonë, ai e emëroi atë anëtare të Këshillit të fshehtë dhe Këshillit të Shtetit, duke e lejuar atë të vepronte në emër të tij kur ai ishte jashtë vendit.

Në vitin 1947, menjëherë pasi familja mbretërore u kthye nga një vizitë zyrtare në Afrikën e Jugut, u njoftua fejesa e Elizabeth me Princin Filip të Greqisë dhe një toger të Marinës Mbretërore. Ajo e njihte kur ishte vetëm 13 vjeç dhe marrëdhënia e tyre u zhvillua përmes vizitave dhe korrespondencës gjatë luftës.

Edhe pse shumë në rrethin mbretëror nuk e konsideronin Filipin për shkak të mungesës së parave dhe gjakut të huaj (gjerman) – madje edhe babai i saj nuk e miratoi – Elizabeta ishte e vendosur dhe shumë e dashuruar. Ajo dhe Filipi u martuan më 20 nëntor 1947 në Westminster Abbey.

Djali i tyre i parë, Charles (Princi i Uellsit) lindi në 1948, ndërsa vajza e tyre, Anne (Princesha Royal) erdhi dy vjet më vonë. Elizabeth dhe Philip ishin të martuar për 73 vjet, derisa Princi Philip vdiq në prill 2021 në moshën 99 vjeçare.

Monarkia moderne e Mbretëreshës Elizabeth

Jashtëzakonisht popullore gjatë pjesës më të madhe të mbretërimit të saj të gjatë, mbretëresha është e njohur për interesimin serioz për qeverinë dhe çështjet politike, përveç detyrave të saj ceremoniale, dhe i njihet merita për modernizimin e shumë aspekteve të monarkisë.

Mbretëresha dukej se ishte gjithnjë e më e vetëdijshme për rolin modern të monarkisë, duke lejuar, për shembull, transmetimin televiziv të jetës familjare të familjes mbretërore në 1970.  Megjithatë, në vitet 1990, familja mbretërore u përball me një sërë sfidash.

Në vitin 1992, një vit që Elizabeth e përshkroi si “annus horribilis” e familjes mbretërore, Princi Charles dhe gruaja e tij, Diana, Princesha e Uellsit, u divorcuan, si dhe Princi Andrew dhe gruaja e tij, Sarah, Dukesha e Jorkut.

Për më tepër, Anne u divorcua dhe një zjarr shkatërroi rezidencën mbretërore të Kalasë Windsor. Gjithashtu, ndërsa vendi luftonte me recesionin, pakënaqësia me stilin e jetës mbretërore u rrit dhe në vitin 1992 Elizabeth, ra dakord të paguante taksa për të ardhurat e saj private.

Ndarja dhe divorci i mëvonshëm (1996) i Charles dhe Princeshës Diana minuan më tej mbështetjen për familjen mbretërore. Kritikat u intensifikuan pas vdekjes së Dianës në 1997, pasi Elizabeth fillimisht refuzoi të lejonte që flamuri kombëtar të ulej në gjysmështizë mbi Pallatin Buckingham.

Disa vite më vonë, në vitin 2005, Mbretëresha gëzoi mbështetjen e publikut kur dha pëlqimin e saj për martesën e Princit Charles me të dashurën e tij prej shumë kohësh Camilla Parker Bowles. Në përputhje me përpjekjet e saj të mëparshme për të modernizuar monarkinë, mbretëresha që atëherë është përpjekur të paraqesë një imazh më pak të ashpër dhe më pak tradicional të monarkisë.

Dalja në pension e Princit Philip dhe vdekja e tij e mëvonshme

Në gusht 2017, Princi Philip u tërhoq zyrtarisht nga jeta publike, duke u shfaqur periodikisht në angazhimet zyrtare. Ndërkohë, Mbretëresha Elizabeth filloi të zvogëlojë detyrat e saj zyrtare , duke i dorëzuar disa detyra Princit Charles dhe anëtarëve të tjerë të lartë të familjes mbretërore.

Djali më i vogël i Charles, Princi Harry, duka i Sussex, dhe gruaja e tij, Meghan Markle, Dukesha e Sussex-it, zgjodhi të tërhiqej nga rolet e tyre mbretërore në mars 2020. Gjatë kësaj kohe, interesi i publikut për Mbretëreshën dhe Familjen Mbretërore u rrit si rezultat i popullaritetit të gjerë të ” The Crown”.

Pasi u përball me disa pengesa fizike në vitet e fundit, Filipi, i cili ishte bashkëshorti i Elizabeth për më shumë se shtatë dekada, vdiq në prill 2021. Në përvjetorin e tyre të 50-të të martesës, në vitin 1997, Elizabeta kishte thënë për Filipin, të cilin do ta “takonte” sërish një vit pas vdekjes së tij.

“Ai ishte thjesht forca ime dhe shtëpia ime gjatë gjithë këtyre viteve”.

Ndërsa pasuria e saj e patreguar e bëri atë një nga gratë më të pasura në botë, Mbretëresha Elizabeth në nivel personal e donte thjeshtësinë. Ajo ishte një kalorëse e mprehtë, ndërsa mbante kuaj garash, shpesh merrte pjesë në gara dhe vizitonte periodikisht fermat e Kentakit në Shtetet e Bashkuara.

Një nga personat më me ndikim në botë nisi rrugëtimin e saj drejt përjetësisë plot ditë në moshën 96-vjeçare dhe me përvoja jetësore që shumëkush do t’i kishte zili. /abcnews.al/ KultPlus.com

”Financial Times”: Udhëtim nëpër Shqipërinë antike

Në bregun e liqenit të Ohrit, në manastirin e lashtë të Shën Naumit, gjeta një mik të ri për të pirë, murgun Dongo, shkruan Stanley Stewart për ”Financial Times”.

”Unë isha duke udhëtuar në Shqipëri me Elvis Nanajn, shoferin tim, dhe kishim kaluar kufirin për në Maqedoninë e Veriut për të kaluar një pasdite atje, duke ndjekur vijën bregdetare në drejtim të lindjes për të vizituar manastirin.

Një rrugë e gjatë plepash të çonte mbi një urë drejt një oborri me kalldrëm, ku disa pallonj bërtisnin dhe frynin bishtin. Brendësia e manastirit në Shën Naum nuk ka ndryshuar për 1 000 vjet. Është i ngushtë, me dyer aq të ulëta sa duhej të përkulesha shumë, dhe një dysheme me gurë të mëdhenj të pabarabartë të lëmuar nga një mijëvjeçar i tërë.

Afresket e shenjtorëve dhe profetëve vërshonin mbi mure dhe ikonat prej bakri shkëlqenin në dritën e qirinjve dhe llambave të vajit. Kur shkrimtarja britanike, Rebecca West e vizitoi në vitin 1937, ajo zbuloi se manastiri vepronte si një strehë edhe për të çmendurit; një murg po u këndonte një arie nga ”Madam Butterfly” dy njerëzve të dëshpëruar për t’i shëruar.

Dongo u ul pak jashtë hyrjes në një kioskë të vogël që shiste kartolina dhe qirinj. Ai dukej si Moisiu në vitet e shkretëtirës, ​​tullac, i shëndoshë, me mjekër të gjatë dhe me një shkëlqim mesianik në sytë e tij. Ne biseduam gjatë. Ai më dha dhurata nga kioska e tij – një unazë çelësash, një medaljon me një ikonë brenda dhe një kartolinë bardhë e zi të manastirit.

Pastaj më shkeli syrin dhe solli një shishe me “rakinë mrekulli” të manastirit. “Është 21 gradëshe”, pëshpëriti ai. “Por, gjithçka është bio, kështu që nuk ka problem”, shtoi ai. Ai mbushi dy gota dhe ngritëm dolli për njëri-tjetrin.

Raki kishte shije pishe dhe kumbulle. Dongo mbushi edhe dy gota të tjera. E pyeta sa kohë kishte qenë këtu, në manastir. ”Shumë gjatë”, qeshi ai. Ai kishte dalë nga kioska e tij e vogël për t’u ulur me mua në një stol prej guri. Na mbushi gotat. E pyeta sa murgj kishte. “Një”, tha ai duke goditur kofshën e tij. “Për gjithçka – kartolina, liturgji, këngë, qirinj, kopsht, pallua, gjithçka”. Na mbushi sërish gotat.

Kalova 10 ditë në Shqipëri, duke bërë turne me Elvisin, duke bredhur nga vendstrehimet malore në lumturinë bregdetare, nga manastiret në kampet e safarit. Vendi është  magjepsës dhe i bukur, dhe njerëzit janë jashtëzakonisht miqësorë. Vendet antike si Butrinti dhe Apolonia kanë disa nga rrënojat më të bukura klasike në Mesdhe. Në brendësi, malet shpalosen në distanca të gjata, me qytetet e lashta osmane që komandonin luginat e tyre. Rrugët janë të mira po ashtu dhe restorantet. Por, udhëtimi këtu ishte si nëpër dekada. Nganjëherë Shqipëria ndihej si Europa e stërgjyshërve tanë – karroca me kuaj, barinj që kullosin tufat, burra që korrin grurin me dorë dhe thithin bykun.

Gjatë viteve 1950-1960, kur Shqipëria ishte lloji i shtetit komunist të izoluar që do ta bënte Korenë e Veriut të dukej përkëdhelëse, një dritare në botën e jashtme erdhi nga filmat e Norman Wisdomit, humoristit anglez, të vetmit filma të huaj që kaluan censurën e rreptë. Ndoshta popullariteti i tij është i kuptueshëm, pasi e tillë ishte bota e Wisdomit, e absurditeteve të çmendura dhe të pakuptimta.

Në vitin 1995, pas rënies së komunizmit, Wisdom u bë njeri i lirë i Tiranës, sepse i bëri shqiptarët të qeshin në një epokë kaq të errët tiranie.

Tirana është një qytet më simpatik se sa thonë njerëzit për të. Ka kafene me tarraca në natyrë, një sallë të bukur koncertesh, një muze të madh arkeologjik dhe disa muze modernë tërheqës që katalogojnë idiotizmin dhe tmerret e periudhës komuniste. Por, isha i lumtur që dola nga qyteti në peizazhe të gjera rurale. Isha nisur drejt liqenit të Ohrit në kërkim të ilirëve. Nuk është dëgjuar shumë për Ilirinë, një qytetërim pararomak në Ballkan, në dy mijëvjeçarët e fundit, dhe kuptimi ynë për ta është disi e mjegullt. Thuhej se kishte varre në Selcë në kodrat mbi liqen.

Në fund të një rruge të bardhë, afër fshatit Selcë e Poshtme, një grua e moshuar me dy pula nën krahë na drejtoi në një si fushë. Eca nëpër lule të egra drejt një shkëmbi të ulët, ku gjeta fasadat klasike të gdhendura në shkëmbin e butë. Dukej një vend i mrekullueshëm për të vdekur, i zhytur këtu mes hardhive dhe ullinjve – një ndjenjë qetësuese e përjetësisë, një sfond majash malesh që lë të nënkuptojnë përjetësinë. U ula në shkallën e një prej varreve të vogla dhe shikoja fluturat. U dëgjua kënga e zogjve, zhurma e këmbanave të deshëve dhe zërat e largët të fëmijëve. Qentë lehnin në oborret e shtëpive.

Isha vetëm me botën antike.

Shekspirit iu desh që ta bënte Ilirinë një metaforë që ndoshta ishte arsyeja pse isha këtu. Emri dukej se mbante njëfarë ndjesie romantike dhe misteri. Kur Viola dhe Sebastiani mbyten në bregun ilirik në fillim të ”Natës së Dymbëdhjetë”, ka kuptimin se ata i kanë shpëtuar botëve të tyre të kufizuara për një tokë të askundit, ku asgjë nuk është siç duket, ku marrëzia bëhet realitet, një version elizabetian i Norman Wisdom. Ishte një ide që dukej se më ndoqi nëpër Shqipëri.

Për pesë shekuj, Shqipëria u sundua nga osmanët, duke u bërë e pavarur në vitin 1912 dhe u pushtua nga ushtritë e gjashtë fuqive të ndryshme pas fillimit të Luftës së Parë Botërore. Pas luftës u tentua të ndërtohej vetëdija kombëtare. U përfol se froni iu ofrua lojtarit anglez të kriketit, CB Fry, por në fund ata morën mbretin Zog.

Zogu ishte tamam njeriu i kohës së tij. Ai mbante llojin e mustaqeve trend për diktatorët e viteve 1930. Ai burgosi kundërshtarët e tij, shpiku përshëndetjen e tij – përshëndetjen zogiste – dhe pinte 200 cigare në ditë. Thuhej se ai ishte objekt i jo më pak se 600  gjakmarrjeve si edhe u mbijetoi më shumë se 55 atentateve, njëra prej tyre në shkallët e Teatrit të Operës së Vjenës pas një shfaqjeje të ”Pagliacci”-t.

Gjithsesi, Zogu shpëtoi. Por, tetë vjet më vonë, ndërsa italianët aneksuan Shqipërinë, ai iku në mërgim duke marrë me vete pjesën më të madhe të arit në kasafortat e Bankës së Tiranës dhe Durrësit. Më pas ai udhëhoqi ekzistencën nomade të një monarku të mërguar, duke përfshirë një qëndrim në ”Ritz” në Londër, në ditët kur mund ta shlyente faturën me një lingotë ari, përpara se të vinte të pushonte përfundimisht në Paris. Ai vdiq në moshën 65-vjeçare.

Zogu i kishte mbajtur të mbyllur kundërshtarët politikë në birucat mesjetare të kalasë së Gjirokastrës. Një qytet i lashtë me korsi dredha-dredha të pjerrëta, shtëpitë e Gjirokastrës janë grumbulluar së bashku, pllakat e tyre prej guri ngjyrë hiri si luspat e bishave të çuditshme që janë ngjitur me kthetra në shpatin për t’u grumbulluar nën muret e kështjellës.

Imazhi i përket shkrimtarit më të madh të Shqipërisë, Ismail Kadaresë, gjirokastrit. Ai e quajti qytetin të çuditshëm dhe ëndërrimtar. Shtëpia e dikurshme e Kadaresë tani është muzeu etnografik i Gjirokastrës. Është një vend qilimash dhe kostumesh, fustanesh prej kadifeje dhe jelekësh. Muzeu mban të gjitha kontradiktat e Shqipërisë.

Por, është vetë shtëpia që zë vendin qendror. Ka një intimitet për shtëpitë e vjetra osmane të Gjirokastrës, të cilat strehonin familje shumë brezash. Modeli është labirint, pothuajse i fshehtë. Në katin e parë banonin bagëtitë, çdo dhomë kishte me divane të ftohta me jastëk dhe një dhomë gjumi e veçantë iu caktohej të sapomartuarve, në një distancë të respektueshme nga të tjerët.

Veçimi i grave ishte në qendër të arkitekturës; Në të gjitha këto shtëpi ka galeri të fshehta ku gratë, të ulura pas punimeve të drurit me grilë, mund të ndiqnin bisedat dhe marrëveshjet pa u parë nga vizitorët. Mbi çatitë e shtëpive të Gjirokastrës është kështjella, një kolos, një strehë kalimi dhe betejash dhe dhoma të harkuara. Një rampë e gjatë të çon poshtë në birucat ku, në një dhomë të errët tetëkëndore, të burgosurit ishin të lidhur me zinxhirë në mur. Të burgosurit ishin aty në fillim të shekullit XIX, në kohën e Ali Pashës sadist me të cilin lord Bajroni pinte çaj. Pashai ishte i fiksuar pas duarve të bardha delikate të poetit dhe e përkëdhelte me ëmbëlsira. Ata ishin aty në kohën e mbretit Zog. Dhe ata ishin ende aty gjatë periudhës komuniste, duke mbajtur kundërshtarët e liderit komunist, Enver Hoxha. Të paktën deri në vitin 1968 kur vendosën të organizojnë një festë folklorike në kështjellë dhe shqetësoheshin se vajtimet e të burgosurve mund të prishnin këngët e paqes.

Enver Hoxha është djali tjetër i famshëm i Gjirokastrës. Lideri komunist i Shqipërisë për gati 40 vjet deri në vdekjen e tij në 1985, ai ende rri pezull mbi Shqipërinë si një re e errët. Në 10 ditë në vend, nuk kam dëgjuar askënd të thotë emrin e tij. Si gjithë të tjerët, edhe Elvisi e quajti atë thjesht si diktator. Kur regjimi i vjetër u shkatërrua përfundimisht në fillim të viteve 1990, shqiptarët u përballën me kapitalizmin. Skemat piramidale dolën duke ofruar shpërblime financiare të pallogaritshme për një popullsi naive që mendonte se kështu duhet të funksiononte kapitalizmi. Njerëzit hipotekuan shtëpitë dhe fermat e tyre për të investuar. Ndërsa skemat e Ponzi-t falimentuan të gjitha, rreth dy të tretat e popullsisë së Shqipërisë humbën kursimet e tyre. Ishte shkas për shpërthimin e një anarkie të dhunshme në vitin 1997, aq të rëndë saqë kishte nevojë për një forcë paqeruajtëse ndërkombëtare për të bashkuar vendin përsëri.

Rreth 60 kilometra në veri është Berati, një tjetër qytet i epokës osmane, por historia e të cilit shtrihet 2 400 vjet më parë, madje edhe përtej ilirëve. Shtëpitë e tij të zbardhura që ngrihen në faqet e pjerrëta të kodrave duket se qëndrojnë mbi supet e njëra-tjetrës, rreshtat e tyre të dritareve të grumbulluara që reflektojnë dritën. Në korsitë dredha-dredha të kalasë, arrita te Kisha e Shën Mërisë, tani një muze i pikturave të Onufrit, një prej piktorëve të mëdhenj të ikonave të shekullit XVI.

Mbi ikonostas, jeta e Krishtit ndriçohet në të kuqen dhe blunë e lavdishme nën qiejt e artë. Ato mund të kenë qenë disa shekuj më të vonë, por këto piktura janë ekuivalenti lindor i Duccio-s dhe Giotto-s, të stilizuara, të ndritshme dhe të përhumbura. Janë të bukura, por në këto hapësira të errëta vëreni se si fokusi i rrëfimit është pa ndryshim tragjik, një lloj entuziazmi i pafund ndaj tradhtisë, kryqëzimit, martirizimit dhe vdekjes.

Në Berat ka një traditë tjetër fetare. Në sheshin me kalldrëm prapa Xhamisë Mbret, gjeta një teqe’ ose vend kulti për një urdhër sufi që erdhi nga Turqia në shekullin XVI. Një formë soditëse dhe shpesh e pavarur e Islamit, bektashizmi lulëzoi në Shqipëri, shumë kohë pasi u ndalua në Turqi si heretik, dhe selia botërore e bektashizmit është tani në Tiranë. Por, teqeja ishte bosh. Ashtu si me shumë vende kulti në Shqipëri, mbi katër dekada ateizmi zyrtar i kishte grabitur asaj shumicën e adhuruesve të tij.

Ishte një ndërtesë modeste, por e shkëlqyer, e përbërë nga një dhomë e vetme katrore. Një kube tetëkëndëshe dukej sikur notonte mbi të. Muret ishin të zbardhura dhe të thjeshta, përveç kornizave të dyerve dhe dritareve dhe dollapëve të vegjël të vendosur në mure, të cilat ishin të lyera me dizajne të ndërlikuara. Dielli zbriste nga një grumbull i lartë dritaresh nëpër dërrasat e lashta të dyshemesë. U ula vetëm për një kohë të gjatë në këtë dhomë qiellore në një nga stolat e ulëta rreth mureve duke shijuar qetësinë meditative. I lodhur nga pritja, kujdestari më la çelësat për t’i mbyllur.

“Lërini nën vazo kur të largoheni. Kaq mjafton”, më tha ai./atsh/KultPlus.com

Ekspozita e Pjerin Kolnikajt në Galerinë e Fakultetit të Arteve të Bukura

 “Skulpturë” titullohet ekspozita vetjake e skulptorit Pjerin Kolnikaj, e cila u çel në Galerinë FAB. Në ceremoninë e inaugurimit ishin të pranishëm miq, kolegë artistë e dashamirës të artit.

“Sa herë e sjell në vëmendje, Pjerin Kolnika më ndërlidhet me disa livadhe të munguara në peizazhin e artit, ku në një formë apo në një tjetër presim të lulëzojnë trajtat parake të pavetëdijes, që në të shumtë kanë diçka nga adoleshenti që rreket të vendosë një rend të ri estetik”, është shprehur Vladimir Myrtezai, i cili e konsideron Kolnikën, një artist të rëndësishëm të pasnëntëdhjetës, në një lidhje organike me misionin e tij si artist dhe si njeri.

Shumë nga punët e Kolnikës janë embrionale, me një trajektore parashikimi të hershëm, si një ëndërr që nuk dorëzohet në një territor të pamundur mundësish kur bëhet fjalë për ta aplikuar në hapësirë.

Veprat e Kolnikajt do të presin artdashësit deri më datën 2 prill 2024./KultPlus.com

Letra e Frida Kahlos për të dashurin: Të adhuroj më shumë se kurrë më parë

Diego, i dashuri im,

Sapo ta mbarosh atë afresk do të jemi bashkë përgjithmonë, një herë e përgjithmonë, pa kurrfarë argumenti apo ndonjë gjë tjetër, sall dashuri do të kemi për njëri-tjetrin.

Eja dhe bëj gjithçka që do t’ju thotë Emi Lu*.

Unë të adhuroj më shumë se kurrë më parë.

Vogëlushja jote, Frida!

Përktheu: Bujar Meholli

*Artiste kaliforniane e pikturës dhe muraleve. Mike e ngushtë e Fridas dhe Diegos.

Takimi me Diego Riveran

Pikturat që Frida bënte në shtëpi ia dërgoi Diegos, që ishte një ndër personalitetet e shquara të artit pamor. Arti i saj i bëri aq shumë përshtypje saqë ai vendosi ta bëjë pjesë të skenës politike dhe kulturore në Meksikë. / KultPlus.com

Verë e largët

Poezi nga Rozafa Shpuza

Verë e largët

E fundit verë e fëminisë
la mbi pluhnin e rrugicës nji botë
vizatue shtrembët me shkop
dhe nji pantofël hedhun kuturu mbi hatlla…
Trumnajat shtegtare klithën marrisht
mandej ndoqën symbyllun fatin
si tana dashnitë e virgjëna
që u paluen në sepetin e gjyshes
diku nën degërminë e saj të bardhë.
Atë verë iu rrëfeva ditarit. Kësisoj
për djemtë me gjunjë të coptuem
përdora iniciale që kujtesa mënon me m’i çkodue,
kurse nën minder msheha kukllën e pecave,
trill i fantazisë t’burgosun prej televizorit Iliria
me nji antenë asimetrike mbi pullaz
si shenja mbi vetullën e vëllait.
Veç vathët me pe të kuq
përshkue prej zjermit të nji gjylpane cigane
m’i kthejnë jehona e asaj vere të largët…/ KultPlus.com

O shokë, ç’u prish dynjaja

Poezi nga Çajupi

“O shokë, ç’u prish dynjaja
si për burra dhe për gra,
tani shitetë sevdaja,
mjer’ ai që s’ka para.

I pasur, të palltë varri,
ti që bleve dashurinë
dhe nuk e le si në pari,
të martë djalli shpirtinë!

Ndëgjoni, more të ri,
ndëgjoni dhe ju të ra:
duani atë që di,
jo atë që ka para.

Duani dhe vjershëtorë
barabar me perëndinë,
se rri me lule në dorë
edhe këndon dashurinë…”

Dhjetë letrat më romantike të dashurisë

Lista e dhjetë letrave më romantike të dashurisë të shkruara nga meshkujt së bashku me disa pjesë të veçanta prej tyre.

Letra e Ernest Hemingway për Marlene Dietrich

“Nuk mund të ta them dot, sesa herë hidhja krahët e mi rreth teje ndihesha sikur isha në shtëpi”.

Letra e Napoleon Bonapartit për të dashurën e tij Josephine

“Qëkur të lashë, kam qenë vazhdimisht në depresion. Lumturia ime është të jem pranë teje…”.

Letra e Frida Kahlo për Diego Riverën

“Asgjë nuk krahasohet me duart e tua, me ngjyrën jëshile në të verdhë të syve të tu. Shpirti im plotësohet nga prania jote. Gishtat e mi prekin gjakun tënd…”.

Letra e Georgia O’Keeffe për Alfred Stieglitz

“I dashur, trupi im është çmendur duke të kërkuar ty. Nëse nuk vjen nesër, nuk e di se si do të mund të pres më tepër për ty. Pyes veten nëse trupi yt e dëshiron trupin tim, po aq sa unë e dëshiroj trupin tënd aq pranë, saqë lëndohem kur ti largohesh”.

Letra e Beethoven në shtratin e vdekjes për personat e dashur që ende jetonin të shëndetshëm

“Edhe pse në shtrat, mendimet e mia janë me ju, të dashurit e mi të pavdekshem. Vazhdoni të më doni, mos më gjykoni. Mos e gjykoni zemrën më besnike të të dashurit tuaj”.

Letra e George H. Bush për Barbara Bush

“Kjo duhet të jetë një letër e thjeshtë për t’u shkruar – fjalët duhet të vijnë vetë dhe shkurtimisht unë do ta kem të thjeshtë të të them se sa u lumturova, kur hapa letrën dhe pashë njoftimin e fejesës sonë, por çuditërisht nuk po mundem dot ta shkruaj çdo gjë në këtë letër. Të dua, e dashur, me gjithë zemrën time dhe të di që edhe ti më do, do të thotë shumë për mua. Kushedi sa herë e kam menduar lumturinë e pamatshme që do të jetë jona një ditë. Sa me fat do të jenë fëmijët tanë që do të kenë një nënë si ty”.

Letra e Ronald Reagan për Nancy Reagan

“Gjëja më e rëndësishme është se nuk dua të rri pa ty për 20, apo 40 vitet e ardhshme, apo për gjithë vitet e jetës që më kanë mbetur. Jam bërë i varur nga ndjesia e të qenurit i lumtur dhe të dua shumë ty”.

Letra e Oscar Wilde për Lord Alfred Douglas

“Çdokush është i nevrikosur me mua që erdha sërish tek ty, por ata nuk na kuptojnë ne. Unë ndihem sikur vetëm me ty mund të bëj gjithçka. Më ndihmo të sjell në vend jetën time të rrënuar dhe atëherë shoqëria dhe dashuria jonë do të marrin një tjetër kuptim në këtë botë”.

Letra e Henry VII për Anne Boleyn

“Por nëse ti më dhuron trupin dhe zemrën tënde, unë premtoj të jem shërbëtori yt, siç kam qenë përherë dhe vazhdoj të jem edhe tani”.

Letra e Vita Sackville për Virginia Woolf

“Por, e dashur, unë nuk mund të qëndroj dot i zgjuar apo serioz me ty. Të dua shumë për ta bërë këtë gjë. Të dua sinqerisht. Ti nuk e ke idenë sa serioz rri unë me njerëzit që nuk i dua, por ti i ke thyer gjithë barrierat e mia”./ KultPlus.com

“Kayak Fest” në Parkun Kombëtar të Prespës

Parku Kombëtar i Prespës u bë këtë vit mikpritësja e “Kayak Fest”, një aktivitet që bashkon sportin, aventurën dhe trashëgiminë kulturore në një nga zonat më piktoreske në juglindje të vendit.

Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro ndau në rrjetet sociale momente nga organizimi i “Kayak Fest” në Parkun Kombëtar të Prespës, që shërbeu si një mundësi e shkëlqyer për të eksploruar bukuritë natyrore të Liqenit të Prespës, për të mësuar teknikën e kajakimit dhe për të shijuar kulturën dhe traditat lokale në një ambient miqësor dhe familjar.

Me një itinerar që shtrihet nga 2.5 deri në 5 kilometra, pjesëmarrësit përshkuan ujërat e qeta të liqenit të Prespës me kajak, nga plazhi i Zaroshkës deri në ishullin e Maligradit.

Dhjetëra të apasionuar pas natyrës dhe sportit përjetuan një eksperiencë të veçantë përmes këtij aktiviteti.

Pjesëmarrësit e “Kayak Fest” e përshkruan këtë përvojë jo vetëm si një sfidë fizike, por edhe si një lidhje të thellë me natyrën dhe komunitetin vendas. Aktiviteti po shndërrohet gradualisht në një traditë që promovon turizmin e qëndrueshëm dhe zhvillimin e zonave të nënvlerësuara të Shqipërisë.

“Kayak Fest” në Parkun Kombëtar të Prespës vlerësohet si një vlere e shtuar në ofertën turistike të zones. Ngjarje të tilla ndihmojnë në formësimin e Prespës si një destinacion të qëndrueshëm dhe tërheqës për turizmin natyror.

Prespa, me liqenin e saj të kthjellët dhe trashëgiminë historike, po fiton gjithnjë e më shumë vëmendje si një destinacion i gjithanshëm për ata që kërkojnë më shumë sesa pushime – një përjetim të plotë natyror dhe kulturor./atsh/KultPlus.com

54 vite nga vdekja e xhaz artistit botëror, Louis Armstrong

Louis Daniel Armstrong, trombist i xhazit, është një nga eksponentët më të mëdhenj të këtij lloji të muzikës dhe ai që ka dhënë një etapë krejtësisht të re në muzikën afrikano-amerikane. Sa i përket lindjes së tij ka një sfond të vogël që gjithashtu përcakton një hije të vogël. Armstrong ka pohuar gjithmonë të jetë i lindur më 4 korrik (Dita e festës kombëtare të SHBA), por, në fakt, studimet e fundit kanë treguar se trombisti i madh ka lindur 4 gusht, 1901.

Në veçanti, janë për t’u shënuar hulumtimet e tyre ndërmarra nga New Orleans, vendlindja e tij, të kryera nga Tad Jones, i cili duket se ka gjetur certifikatat origjinale të pagëzimit të “Mbretit të Jazzit”. Sipas këtyre akteve, “Satchmo” (pseudonim që do të ngarkuar do të thotë, përafërsisht, “Goja në saksofon”, ai i kishte shtuar moshës një vit e një muaj, ndoshta për të zgjidhur disa probleme që lidhen me fillimet e tij të hershme në Çikago dhe Nju Jork, ku ai nuk donte të dukej më i ri se ishte.

Louis Armstrong kishte një fëmijëri të trazuar. Prindërit janë të ndarë pak para lindjes së tij dhe ai i besohet Josephines, gjyshes nga ana e nënës, ndërsa nëna, me gjasë, u bë prostitutë.

Ditët e tij kalojnë në zgripin në mes përjashtimit social dhe krimit, edhe pse, për fat të mirë, një interes i madh lind brenda tij, një antidot i aftë për ta mbajtur atë larg nga devijimet e rrezikshme dhe në të njëjtën kohë për ta “hedhur” në një të vetmen atmosferë: muzikën.

Ende shumë i ri të luajë në trombë apo të vlerësojë potencialin dhe të metat, u kufizua në këtë kohë për të kënduar në një grup mjaft karakteristik lokal, sepse kjo ishte mundësia e vetme. Kjo e ndihmon për të zhvilluar një intonacion të shkëlqyer dhe një ndjenjë të shquar të improvizimit, dhe të mos harrojmë se në fakt ky është tipari kryesor që e dallon jazz-in.

Por jeta e rrugës është gjithmonë jetë rruge, me të gjitha rreziqet dhe shqetësimet që ajo sjell. Louis, ndërsa dëshiron, nuk mund të tërhiqet tërësisht nga ky kontekst. Një ditë ai befas e gjen veten me një revole të vjedhur nga një prej bashkëjetuesve të nënës së tij, për të festuar fundin e vitit. Pasoja është se ai u transferua në një qendër riedukimi për rreth dy vjet, pjesërisht për shkak se gjykata e kishte njohur nënën e tij të paaftë për rritje të pasardhësve. Nga kjo vjen ndoshta ankthi i dashurisë që shënon jetën e tij, e cila do të shohë para tij dy gra dhe shumë marrëdhënie.

Gjithashtu në qendrën e riedukimit Louis Armstrong gjen rrugën për të bërë muzikë: ai bashkohet me korin e institutit dhe pastaj me grupin, ku ai fillon të luajë me daulle. Ai gjithashtu merr mësimet e para të kornos. Merita është e gjitha e mësuesit të tij, Peter Davis, i cili i jep atij mundësinë për të studiuar bazat e këtij lloji të “zëvendësimit” të trombës. Grupi i institutit është shumë i dashur nga njerëzit dhe ai shëtit rrugët duke luajtur melodi në modë në atë kohë si e famshmja “”When the Saints Go Marchin’in”, e cila, e përmirësuar disa vite më vonë, do të bëhet një nga pikat e tij të forta.


Pas largimit nga riedukimi ai filloi të frekuentojë klubet me shpresën se ai do të ishte në gjendje të luante në ndonjë orkestër. Në një nga këto mbrëmje, ai takon Joe Oliver, i cili konsiderohet më i miri në New Orleans (tashmë i quajtur “King Oliver”). Mes të dyve ekziston një marrëdhënie e shkëlqyer, aq shumë sa që Oliver, para se të transferohet, kërkon Kid Ory (një tjetër lojtar i njohur i xhazit të xhazit) që të zëvendësohet nga Louis.

Vetëm në nëntor të vitit 1918, i inkurajuar nga puna në “riverboats” (anijet që lundronin në lumin Misisipi), Armstrong mëson të deshifrojë rezultatet, duke u bërë kështu një muzikant i plotë. Pas disa viteve të këtij regjimi jo vërtet relaksuese (punën në barkë ishte shumë e lodhshme), në vitin 1922 ai u transferua në Çikago, duke lënë një New Orleans që gradualisht “korruptonte” gjithnjë e më shumë shijet e tij muzikore, derisa të ringjallë një folklor të plakur e bajat.

Armstrong në kohën e pjekurisë së tij artistike ndjekur një tjetër rrugë, krejtësisht të ndryshme, bazuar në ashpërsinë e linjave polifonike muzikore dhe në përpjekjne për t’i dhënë solistit një rol hegjemonist dhe të integruar në lëndën muzikore.

Për fat të mirë ai u punësua nga King Oliver në “Creole Jazz Band” tüe tij, ku ka aftësinë për të vepruar si solist dhe të spikasë mjeshtërinë ekstreme të arritur tashmë me instrumentin e tij. Dhe në fakt, mendimi i përbashkët i entuziastëve dhe historianëve është se “Satchmo” kishte imagjinatë pjellore ritmike dhe melodike, kombinuar me një vëllim mbresëlënëse zanor dhe me një vulë të pagabueshme.

Pas një sërë turesh, arrijmë në vitin 1924, një vit veçanërisht i rëndësishëm për “Satchmo”. Ai martohet dhe lë orkestrën Oliver dhe hyn në grupin e adh të Fletcher Henderson, një gjigant i xhazit i cili zotëronte një nga orkestrat më të mira të kohës, plot solistë të zotë. Si dëshmi e hopit cilësor, Armostrong ka mundësinë të regjistrojë këngë me Sidney Bechet, Bassie Smith dhe shumë të tjerë.

Më vonë ai vendos të nisë një karrierë solo. Regjistron “Hot five dhe Hot Sevens” transformuar jazz në një nga shprehjet më të larta të muzikës, me trombë të qartë dhe të shkëlqyer dhe me zëri i tij të vrazhdë që del direkt nga thellësia e grykës.

Që atëherë ai është vetëm një sukses i sukseseve, por në hije, megjithatë, të disa zërave kritikë që denoncojnë kufijtë dhe skadimin e fenomenit Armstrong. Louis akuzohet edhe për të qenë një Xha Tom për shkak të dykuptimësisë ndaj vëllezërve të zinj. Por për shkak të pranisë së tij karizmatike ai ndihmon për të thyer çdo barrierë racore duke u bërë një nga yjet e para të njerëzve me ngjyrë në muzikë. Jeta e tij, përveç për të jetuar koncerte dhe turne, është pasuruar me bashkëpunime (p.sh. me Zilmer Randolph), dhe gjithashtu fillon të hapet ndaj kinemasë, duke u shfaqur në disa filma; ndër këta kujtojmë një, “Shoqëria e lartë” (High Society), 1956, me Charles Walters, Grace Kelly, Bing Crosby dhe Frank Sinatra, në të cilën prezanton dhe përfundon skenat e para dhe të fundit të filmit.

Shndërruar në një ikonë, Louis Armstrong në vitet e fundit sigurisht ishte bërë ambasadori i xhazit në botë, por ai gjithashtu ua huazoi  imazhin e tij një seri të ngjarjeve shumë të diskutueshme në rrafshin artistik. /KultPlus.com

Aziz Nesin: Vendi po shkon drejt humnerës

Nga Aziz Nesin

Përktheu: Fatijona Bajraj

Në kafene u dëgjua një goditje shpulle, shkllap. U ndal gjithçka, tallva, domino, loja e letrave dhe bisedat. Kokat u kthye kah tavolina prej nga u dëgjua zëri i shuplakës. Ai i cili u godit ishte njeri i madh dhe i trashë. Kurse ai që e goditi, të kundërtën e tij, i hollë, i ligsht dhe i vogël. Gishtat e të dobëtit kishin lënë shenjën e pesë gishtave në faqen e majtë të të trashit. Po të donte, polici nëpërmjet shenjës së gishtërinjve lehtë mund ta gjente kush i ka rënë.

Burrat në kafene menduan se burri trashaluq do ta kapë të hollin dhe do ta shkelë si shajak rruge, por nuk u bë ashtu, por vetëm bërtiti: Jam paditës! Nuk doli zë nga askush. Më pas tha: E patë të gjithë. Dhe duke iu kthyer të dobëtit, i cili nuk i vinte as deri të krahët, i tha: Ec, drejt në stacion policor.

Goditësi në vend të përgjigjes bëri një gjest sikur ta trembte mizën. Më pas lëshoi një zë si avull nga goja: Psss!

I trashi doli jashtë.

Burrat e kafenesë iu kthyen përsëri lojërave e muhabeteve. Trashaluqi më pas u kthye me një polic pranë. Ia tregoi policit të dobëtin. Ja, ky është! Më pas i tregoi edhe të ulurit si dëshmitarë, duke thënë: Edhe këta e kanë parë!

Polici i dërgoi në stacionin policor të trashin, goditësin dhe katër persona të tjerë që ishin ulur pranë tavolinës së tyre.

I trashi duke mbajtur ende faqen e majtë, tha: Zotëri komisar, jam paditës ndaj këtij burri. Më goditi. Janë dëshmitarë edhe këta.

Komisari shkroi me makinë shkrimi të dhënat e paditësit, të paditurit dhe dëshmitarëve. Paditësi thoshte se nuk e njeh atë që e goditi. Edhe dëshmitarët ashtu, duke thënë se ne nuk dimë gjë.

Paditësi pyeti: A e keni dëgjuar zhurmën e shuplakës?

Dëshmitarët thanë: Jo, as nuk kemi parë e as dëgjuar gjë.

I padituri tha: Unë nuk e mohoj që e kam goditur këtë burrë.

Komisari e pyeti: Përse e ke bërë? A ka diçka që nuk shkon mes jush? A ju ka fyer?

– Jo, s’ka gjë mes nesh. Nuk e njoh atë.

E si ndodhi?

I dobëti filloi të rrëfejë: Mbrëmë erdha nga puna në shtëpi. Kur pashë na e kishin shkëputur rrymën elektrike. Nuk e kishim paguar. E kaluam tëre natën në errësirë. Natën nuk fjeta fare. Veç kësaj, edhe nëna është e sëmurë tash dy vjet. Vuan nga dhimbja e lukthit. Mjeku i jep një ilaç. Kur e merr atë, i pushon dhimbja. Mirëpo, ku është tani ilaçi se? Kur u bë mëngjes u ngrita nga shtrati, po më ishte mpirë ana e majtë. Xhami i dhomës në të cilën rashë është thyer tre muaj më parë. Nuk po gjejmë xham. As ai vetë nuk po vjen. I vendosem jastëk e çarçaf dritares. Mirëpo nuk pati dobi. Deri në mëngjes hyri brenda të ftohtit. Më ishte mpirë ana e majtë. U ngrita nga shtrati, më falni, shkova në tualet. Uji ishte ndalur. Jashtë binte shi i furishëm. Në çezme nuk kishte ujë. Hyra në dhomë. Po dridheshim. Kishin marrë pak dru. Por, u harxhuan. Tani nuk po gjejmë dru. S’ka. Gazetashitësi e kishte lënë gazetën. Çdo mëngjes pa shkuar në punë lexoj gazetë. Shikova gazetën. Kishte tituj si “Garë bukurie”, “Gallatasaraji u bë kampion i ligës”. Desha ta hedh shpirtin jashtë shtëpisë. Kur po dilja në derë, erdhi nëpunësi ekzekutiv me përmbaruesin. Për shkak që nuk e kemi paguar qiranë, pronari na ka paditur. Nuk gjetën gjëra për t’i marrë në shtëpi. Nuk dua asnjëherë që në shtëpi të me vijnë nëpunësi ekzekutiv dhe përmbaruesi. Nuk gjetën gjë për të marrë. Njeriu turpërohet.

Përmbaruesi tha: Ta marrim këtë kanape.

Me ta çuar dorën në kanape dolën në pah mbi sëndukët e vjetër të sheqerit, pantallona, copëza zhelesh e jorganë të grisur.

Përmbaruesi këtë herë tha: Radion.

Sikur ta marrin këtë dreq radioje dhe të shpëtoj. Dhjetë muaj të vitit është te mjeshtri. Fito, fito, e jepja rregullimit të radios. Zaten radio na ka sjellë në këtë gjendje.

Duke dalë nga dera, gruaja më tha: Vajza nuk po shkon në shkollë.

E pyeta pse?

Mësuesi i ka kërkuar uniformë sportive. Pa të nuk e lejon të hyjë në mësim.

Mirë, mirë…

Nuk ka as vaj ulliri.

E hodha vetën rrugëve. Sido që të jetë, në punë nuk kisha mbetur vonë. Nuk shkoj as sot, thashë.

Shi i rrëmbyeshëm.

Tramvajin aty te ne e kanë hequr. Autobusi vjen çdo gjysmë ore. Nuk ka mundësi të hip. Është i stërmbushur. Minibusët edhe ata të mbushur plot.

Veturat kalojnë një pas një, mirëpo asnjëra nuk ndalon. Uji me hynë në këpucë. Sikur shiu ra me kove. U bëra qullë. Po dridhem. Një djalosh më erdhi afër dhe më tha: Më falni xhaxha!

Mendova se do të më pyeste për orën.

Më tha: A keni dijeni për ndeshjen e djeshme?

Hë, Zoti im… Vazhdova të ec. Aty gjendet një kafene. Hyra në kafene. Uji më rridhte nga çdo anë. E porosita një çaj. Pranë meje ishte i ulur ky burri që i meshova shuplakë. Lexonte gazetë.

Unë duke thënë me vete: More çka do të bëhet kjo gjendja ime? Si do të jetë fundi ynë?

Teksa unë po mendoja kështu, ky burri me mllef e gjuajti gazetën që mbante në duar dhe bërtiti: More vendi po shkon drejt humnerës!

Mendova që edhe ai ishte me brenga si unë, dhe thashë të flasim e t’i rrëfehemi njëri-tjetrit. I thashë: Përse zotëri? Më falni, mos të jetë sikur po përzihem, përse jeni tendosur?

Ai përsëri me mllef: Çka të jetë më shumë! Ej, në këtë vend nuk ka arbitër! Nuk ka arbitër, i poshtër qofsha. Në ndeshjen e djeshme arbitri përsëri ka gjykuar duke mbajtur anën..

Më pas nuk e di se çfarë më ndodhi mua. Për besë as unë nuk e kuptova, zotëri komisar. Në jetën time nuk e kam qëlluar askënd asnjëherë. Sikur në trupin tim më është shtypur një sustë, sikur është ngritur me forcën elektrike, u ngre përnjëherë lart kjo dora ime e djathtë. I mëshova një shpullë në fytyre këtij herifit. Unë nuk po e mohoj. E godita. Mirëpo, jo qëllimisht. Për besë nuk e kisha me qëllim. Ishte diçka jashtë vullnetit tim. Më pas me erdhën mëndtë. U frikësova, madje thashë se ky njëri do të më bëjë copë-copë tani. Mirëpo, u bë një herë. Zoti, duke ma dhënë në krahun e djathtë forcën e mundësit Zalolu Rrystemit, i mëshova shuplakë këtij herifit.

Komisari e shikoi burrin e trashë i cili e kishte hëngër shpullën. I shtrëngoi dhëmbët, bëri sikur u çua në këmbë. Filloi ta kruante dorën e këmbën e djathtë, dhe i tha paditësit: Hajde më! Pajtohuni mos e zgjatni!

I godituri u rebelua dhe tha: Nuk pajtohem!

Komisari i zemëruar, iu drejtua policit që shkruante në makinë: Shkruaj! “Paditësi, duke thënë vendi po shkon drejt humnerës, interesat e mëdha të vendit, personalitetin shpirtëror të qeverisë…”

Iu kthye burrit të trashë edhe një herë: Hajde pajtohuni!

Burri i trashë, duke fërkuar me dorën e majtë faqen në të cilën ende qëndronte shenja e shpullës, tha: Mirë zotëri, pajtohemi.

Marrë nga numri i pestë i revistës “Akademia”/ KultPlus.com

We Don’t Talk about Bruno – Mbi letërsinë e Ballsor Hoxhës

Emrin e Ballsor Hoxhës, për herë të parë, e kam hasur në ExLibris, ku ai tashmë është një kontribues i rregullt dhe gjerësisht i pëlqyer. Që në fillim, më pati bëri përshtypje thellësia e mendimit, njohuritë josipërfaqësore, si dhe ndërthurja e fjalës që përshkonte çdo kontributin të tijin në këtë botim periodik. Fillova ta përcjell me ëndje, pasi shkrimet ‘shijonin’ dhe nxisnin mendimin, si ndodh me autorët cilësorë dhe të ditur. Pra, me një qasje, dukshëm, perëndimore në mbrujtje, artikujt e Ballsorit nuk ishin rastësisht të mira; ato përmbushnin standardet bashkëkohore të studimeve letrare.

Edona Llukaçaj

Vlerësimi për Ballsor Hoxhën m’u shtua kur lexova dy romanet “Përbri jetës” (2025, Onufri) e “Bora dhe unë” (2024, Onufri), si dhe përmbledhjen “Ish-gruaja ime është piktore” (ende dorëhshkrim), tregimet e së cilës janë më mbresëlënës se titulli (e një pjesë të të cilave pata shansin të përkthej e mezi pres të botohen në gjuhën angleze). Ndryshe nga shumica dërrmuese e atyre që prodhojnë studime të arritura letrare, Ballsor Hoxha e ka edhe letërsinë krijuese mjaft cilësore. Nuk i përkiste kategorisë së atyre që qëllon dhe sjellin diçka të kënaqshme një herë në sa kohë apo kategorisë së atyre që me mirësjellje i quajmë të talentuar dhe shkruajnë, si i bien adoleshentët ndonjë vegle muzikore, me vesh. Për këtë u binda kur lexova përmbledhjen me shtatë novela “Sytë e zinj të Borës” (2025).  Ashtu si u binda se – pak rëndësi ka nëse përmes përkthimit tim a jo – letërsia e B. Hoxhës, me doemos, të përkthehej në të ashtuquajtarat gjuhët e mëdha të botës, si një mënyrë përfaqësimi e spikatur e letërsisë bashkëkohore shqipe.

 Sidomos “Borërat” e tij, që janë tjetërsoj e prap njëlloj ngrirëse sa “Bora” e nobelistit O. Pamuk, të cilit Ballsori i referohet jo rrallë. Ndoshta prej faktit se si letërsia e Pamukut, që është e ngulur thellë në vendin e tij të lindjes, edhe motivet e B. Hoxhës, veçanarisht në përmbledhjen “Sytë e zinj të Borës” janë thellësisht shqiptare. Madje do guxoja të thoja, fort prishtinase. Në këto novela krijuar përgjatë një dekade, herë dimrash që hedhin borë mbi çadra të zeza e herë verës zhuritëse, Ballsori e shoqëron lexuesin e vet në rrugët e Prishtinës. E çon gjithandej, por qëllimshëm eviton të lavdishmen dhe (post)luftën. E çon në lagjet më pak pompoze, në hotele të veçuara, në bar-kafene ku shërbejnë kamarierë që tërheqin veç vëmendjen e tij, në varreza, në qendra që nuk duam të na bie rruga, në katet përdhese të ndërtesave të braktisura. E çon në skutat e qytetit dhe të njeriut urban të ditëve tona, me një tregimtari dhe stil postmodernist në shumë aspekte.

Po si Pamuku, në këtë mënyrë, B. Hoxha i jep letërsisë së vet një tjetër dimension; e bën atë pjesë të një lëvizjeje në thelb perëndimore (postmodernizmi është një lëvizje dhe qasje veçse Perëndimore, ende me ndikim në shekullin XXI-të); dhe, kështu, arrin të krijojë ura mes vendases/lokales dhe botës, duke ngulmuar për mbijetesë dhe dinjitet. Spiranca të qënies sonë, shpesh të dobët.

Me fjalë të tjera, B. Hoxha, dukshëm ndjek me fanatizëm atë që Kadare e përkufizonte si “të shkruash letërsi normale në një vend anormal”. Po ashtu, edhe Ballsori përpiqet të shkruajë letërsi bashkëkohore, në përputhje me dinamikat dhe trendet përtej trojeve shqipfolëse, në gjuhën e një populli që – qoftë këtej a andej kufirit – viktimizimin e ka të shenjuar në gjene. Kjo bashkërenditje letrare është ndoshta elementi më i rëndësishëm që përshkon librat e tij, të cilët po bëhen gjithnjë e më të guximshëm e po thonë gjithnjë më shumë. Veçanarisht përmbledhja e novelave, botuar rishtazi, mund të karakterizohet pa droje si një mozaik letrar pa squllje e filtra. Në këtë libër, autori sjell në vëmendje një sërë temash tabu që, haptazi, shoqëritë në zhvillim, sidomos e jona, kanë tendencën t’i fshehin, të bëjnë kinse se nuk janë aty. Si duket, besojmë se kështu do dukemi më bukur, do jemi më të pranueshëm, më të dashur, duke harruar se kjo na bën të huaj me veten dhe botën që na rrethon. Dukemi si fotot e riformësuara a deformuara që disa vendosin në rrjete sociale, që duket se shfaqin gjithçka por, sigurisht, jo ata vetë.

Për më tepër, Ballsori e bën edhe këtë me terma tabu: me një gjuhë që shumë do e quanin vulgare, të papërshtashme, të panevojshme, bezdisëse e kështu me radhë. Shpesh e ndërmarrë përmes një ironie therëse dhe humorit të zi (black humor), në sytë e mi, tronditja e lexuesit është një prej taktikave të Ballsorit për të rrëmbyer vëmendje, për të çmitizuar, si një thirrje (në fakt, çjerrje) që na bën të arsyetojmë dhe reflektojmë dhe kërkon minimalen empati për të palavdishmit në rutinën, rënien dhe rikthimin e vet. I tiji është arti i ferrit, që nuk kursen as qefinin e gjyshit, as domatet (patlixhanat), as virgjëreshat, as të përdalat, madje as veten.     

Për të ilustruar këtë dimension të novelave të tij po sjell pasazhin e mëposhtëm nga novela “Të duash”:

E ti, prapë po të pyes: a ke frikë? Megjithëse e di se ka raste kur të gjithë të dhunojnë, si të gjymtin, të pafjalin, të palëvizshmin në kufi të Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut, dhe në këtë të gjithë kënaqen me të dhunuarit ty, si ata policë maqedonas, megjithëse e di që edhe dhunimi është i kalueshëm, dhunim i kalueshëm, megjithatë kam frikë dhe shpresoj kurrë të mos kthehet, si që është varësimi  nga heroina dhe të varësuarit tënd nga tjetri pikërisht në heroinë. E ti: derisa përqafon fëmijën tënd, ti derisa adhuron mjekrën e babait tënd dhe mendon si do ta bëje pallto, ti derisa djali ta ka blerë edhe një shtëpi, ti derisa u këndon miliona njerëzve, ti derisa mbanë fjalim, ti derisa gjuan molotovin e radhës, ti derisa je duke vdekur nga kanceri, ti derisa je duke lindur, ti derisa je duke lexuar, a ke frikë? (fq. 245-6)

Prandaj, Ballsor Hoxha mua më kujton Brunon e Encanto, filmit të animuar të Disney-t të vitit 2021.  Një prej këngëve të këtij filmi titullohet “We don’t talk about Bruno” (Ne nuk flasim për Brunon), e cila u bë më e famshme se filmi. Në fakt, konsiderohet kënga më e famshme në mesin e të gjithë kolonave zanore të filmave të Disney-t deri më sot. Fama e saj, me sa duket, nuk lidhet vetëm me ritmin. Teksti, veçanërisht refreni duket se shfaqë në mënyrë të goditur natyrën njerëzore.

Prej kësaj kënge, në mbarë botën, “Bruno” është kthyer në simbolin e sekreteve dhe të pathënave në familjet tona, që dihen nga të gjithë por gjoja nuk i flasin dhe kinse i harrojnë. Bruno është simboli i çdo çështjeje që njerëzit shmangin ta trajtojnë, çdo problemi të paadresuar që, megjithatë, me kokëfortësi e bën të ndihet prania e tij. Bruno është, gjithashtu, çdo sukses i anashkaluar, çdo mundësi e humbur.

Encanto, Bruno është anëtari i ditur i familjes që nuk e harron të kaluarën dhe mund të parashikojë të ardhmen – një version kolumbian i Kassandrës, do thoja. Kjo është arsyeja pse fjalët e tij na shqetësojnë, prishin status quo-në, trazojnë qetësinë dhe paqen e imagjinuar, bezdisin bekimin fluid që fal padija. Mbi të gjitha, Bruno ka një të metë të madhe: ai thotë të vërtetën. Kjo është arsyeja pse ai përjashtohet e shmanget me bezdi.

Si e dini nga përvoja, as në kulturën tone” Brunot” nuk parapreferohen. Ne nuk flasim për to. Nuk i përmendim. Prej kësaj, mua shpesh Ballsori më duket si një farë “Brunoje”. Më duket si një Bruno trazues i letrave tona, që mund ta shmangim si muzikën e lartë kur mbyllim veshët, që do bëjmë se nuk e dëgjojmë por do i kthehemi letërsisë së tij, të bindur se do na thotë brutalisht të vërtetën.

Prandaj më pëlqen ta shoh botën përmes syve të Ballsorit –a syve të zinj të Borës-. Më pëlqen prej faktit se letrat shqipe kanë edhe një tjetër përfaqësues bashkëkohor letrash që shkruan pa filtra, që me artin e tij multidimensional, letërsinë e tij të guximshme në fjalë dhe ide na bezdis staus quo-në. Më pëlqen prej faktit se ndërton ura stilistike me perëndimin duke çmuar traditën, dhe, mbi të gjitha, për vërtetësinë këmbëngulëse dhe brutale deri në tronditje.      

Autorja e këtij shkrimi është PhD në Letërsi Krahasimtare./KultPlus.com

Gjuha shqipe

Poezi nga Gjergj Fishta

Porsi kanga e zogut t’verës,
qi vallzon n’blerim të prillit;
porsi i ambli flladi i erës,
qi lmon gjit e drandofillit;
porsi vala e bregut t’detit,
porsi gjâma e rrfès zhgjetare,
porsi ushtima e nji tërmetit,
ngjashtu â’ gjuha e jonë shqyptare.
Ah! po; â’ e ambël fjala e sajë,
porsi gjumi m’nji kërthi,
porsi drita plot uzdajë,
porsi gazi i pamashtri;
edhè ndihet tue kumbue;
porsi fleta e Kerubinit,
ka’i bien qiellvet tue flutrue
n’t’zjarrtat valle t’amëshimit.
Pra, mallkue njai bir Shqyptari,
qi këtë gjuhë të Perëndis’,
trashigim, që na la i Pari,
trashigim s’ia len ai fmis;
edhe atij iu thaftë, po, goja,
që përbuzë këtë gjuhë hyjnore;
qi n’gjuhë t’huej, kur s’asht nevoja,
flet e t’veten e lèn mbas dore.
Në gjuhë shqype nanat tona
qi prej djepit na kanë thânun,
se asht një Zot, qi do ta dona;
njatë, qi jetën na ka dhânun;
edhe shqyp na thanë se Zoti
për shqyptarë Shqypninë e fali,
se sa t’enden stina e moti,
do ta gzojn kta djalë mbas djali.
Shqyp na vete, po pik’ mâ para,
n’agim t’jetës kur kemi shkue,
tue ndjekë flutra nëpër ara,
shqyp mâ s’pari kemi kndue:
kemi kndue, po armët besnike,
qi flakue kanë n’dorë t’shqyptarëvet,
kah kanë dekë kta për dhè të’t’Parvet.
Në këtë gjuhë edhe njai Leka,
qi’i rruzllim mbretnin s’i a, xûni,
në këtë gjuhë edhe Kastriota
u pat folë njatyne ushtrive,
qi sa t’drisë e diellit rrota,
kanë me kênë ndera e trimnive.
Pra, shqyptarë çdo fès qi t’jini,
gegë e toskë, malci e qyteta,
gjuhën t’uej kurr mos ta lini,
mos ta lini sa t’jetë jeta,
por për tê gjithmonë punoni;
pse, sa t’mbani gjuhën t’uej,
fisi juej, vendi e zakoni
kanë me u mbajtë larg kambës s’huej,
Nper gjuhë shqype bota mbarë
ka me ju njohtë se ç’fis ju kini,
ka me ju njohtë për shqyptarë;
trimi n’za, sikurse jini.
Prandaj, pra, n’e doni fisin,
mali, bregu edhe Malcija
prej njaj goje sod t’brohrisim:
Me gjuhë t’veten rrnoftë Shqypnia!/KultPlus.com

Cirku italian në Berat, akrobatët dhurojnë spektakël për fëmijët e të rritur

Prej disa ditësh qyteti i Beratit është ndriçuar nga dritat magjike të cirkut italian “Marina Ofrei”.

I pozicionuar në fushën e lumit Osum, ky cirk me animatorë dhe akrobatë italianë ka dhuruar prej disa netësh të qeshura, emocione dhe spektakël për familjet beratase.

Aktorët nga shteti fqinj kanë performuar çdo natë në skenën e cirkut, ku për rreth 1-orë e 30 minuta, spektatorët kanë parë numrat ajrorë dhe akrobaci të ndryshme, kanë parë tigrat të ngjiten në skenë, ndërkohë që fëmijët janë argëtuar pa fund me dy kllounët “Banana e Briciola”.

Regjizori i cirkut Ricardo Zafatta ka pohuar në fund të shfaqjes se ata e kanë zgjedhur Beratin për të dhënë shfaqjen e tyre pasi është një qytet shumë i bukur, me një shtrirje të gjerë dhe se duke qenë një qytet turistik për ta ishte zgjedhja më optimale për të ardhur këtu.

“Publiku është shumë i ngrohtë, qyteti është shumë i bukur, po ndihemi shumë mirë. Spektakli është i kompletuar me kafshë, ekuilibristë, akrobatë dhe kllounët veçanërisht për fëmijët”, tha Zafatta për medien.

Ndërsa dy kllounët “Banana e Briciola”, Roberto Riva dhe Alex Spada janë shprehur se publiku beratas ka qenë mjaft i ngrohtë e sidomos fëmijët që janë argëtuar pa masë me ta./atsh/KultPlus.com

‘Të pashë, më pe, dhe tash, zhveshur nga keqkuptimi, ti, amazonë mbi shkrepëtimë, regëtin nga e fundmja e papritura mbërrimë’

Poezi nga Pedro Salinas


“[XII]
S’më duhet kohë
të di sesi je:
të njihesh me dikë është xixëllimë.
E kush mund të t’njohë
aty ku ti hesht, a në
fjalë me të cilat hesht?
Ai që ti mëton në at’jetë
që rron, s’di gjë rreth teje
veç nënkuptimeve, shkaqeve
të rreme pas të cilave fshihesh.
Dhe të t’ndjeki së prapthi
në bëmat e tua, të kaluara,
të mbledhë veprim a gëzim,
mote dhe emra, do të qe
si të t’humbiste. Une jo.
Të njoha në shtrëngatë.
Të njoha, të beftë,
n’atë çarje mizore
mugëtire dhe drite,
atje ku përshfaqet thelli
q’ikën ditës dhe natës.
Të pashë, më pe, dhe tash,
zhveshur nga keqkuptimi,
nga rrjedha, nga e shkuara,
ti, amazonë mbi shkrepëtimë,
regëtin nga e fundmja
e papritura mbërrimë,
imja je prej qindra motesh,
prej kaq kohësh që të njoh,
sa në dashurinë tënde sytë i mbyll,
dhe bëj përpara pa e humbur,
krejt qorrazi, pa kërkuar gjëkafshë
tek ajo dritë e ngadaltë dhe e bindur
me të cilën shfaqen shkronja
e trajta dhe mbyllen hesape
me besimin se kthjellohet
cila je ti, e padukshmja ime.

Përktheu: Edon Qesari / KultPlus.com

Frida Kahlo, artistja që pikturoi jetën e saj

Ajo donte të ndryshonte botën, duke filluar nga bota e saj dhe e përkushtuar me gjithë shpirt.

Jeta e Frida Kahlos u zhvillua me një intensitet të fortë emocional, një grua me tundime kontroverse; e mbushi biografinë e saj me dashuri, luftë dhe shpresë, duke i treguar botës se mund të jetohet edhe një jetë tjetër, përveç asaj “të shkruar”.

U shqua për aftësinë e jashtëzakonshme në pikturë dhe poezi, sidomos për dashurinë e trazuar me atë që do ishte burri i saj në dy martesat: po aq i famshëm, Diego Rivera. Kemi të bëjmë me një grua që theu konvencionalitetin, qe në gjendje të përfaqësonte veten dhe të shndërrohej në një mrekulli. Kishte aftësinë të paraqitej mashkullore, të dilte në krah të feminizmit në një kohë kur bota ishte zemëruar përmes mbishkrimit të maskilizmit mbizotërues. Refuzoi nënshtrimin ndaj universit mashkullor, u vetëmjaftua, u shndërrua në simbolin e feminizmit dhe barazisë gjinore. Me veprimet dhe krijimet e saj, mbështeti idenë se të gjitha qeniet njerëzore kanë të njëjtin pozicion në piramidën e jetës.

Thuhet se ka realizuar mbi 150 piktura, të paktën 55 prej tyre janë autobiografike. Gjithë shtegtimi i jetës së saj përfaqësohet në këto piktura enigmatike, që vijojnë të magjepsin audiencat mbarë. Arti i saj është i sinqertë dhe i thellë, ashtu siç ishte edhe ajo vetë. Aktualisht një nga pikturat e Frida Kahlos mban rekordin si më e shtrenjta e shitur ndonjëherë nga një artist i Amerikës Latine, pikërisht “Raices”, e cila u ble për më shumë se 5 milionë dollarë në 2006. Po ashtu ishte artistja e parë meksikane që shiti një nga veprat e saj në Muzeun e Luvrit.

Andre Breton, themeluesi i surealizmit dhe një nga admiruesit e saj më të mëdhenj, e klasifikoi  punën e saj si surealiste. Sidoqoftë, Frida Kahlo këmbëngulte se ajo pikturon jetën e saj, jo ëndrrat, për këtë arsye nuk mund të konsiderohej e tillë. Kur Bretoni e vizitoi atë në Meksikë, pranoi se kishte gabuar. Surealiste nuk ishte Frida, por i gjithë vendi i saj. Jeta dhe vepra e Frida Kahlos janë të pandara, njëra nuk mund të kuptohet pa tjetrën. Piktorja magjepsëse ishte asokohe një artiste interesante, por mbi të gjitha gruaja e Diego Riveras, piktorit të famshëm meksikan. Me kalimin e viteve, ndryshoi edhe situata. Rivera kujtohet shpesh si burri i Frida Kahlos, piktores së madhe.

Kahlo ishte vajza e një fotografi gjerman dhe një gruaje meksikane. Lindi në Meksiko Siti më 6 korrik 1907, megjithëse më vonë u përpoq t’i bënte njerëzit të besonin se kishte lindur në vitin 1910, vitin e revolucionit meksikan. Kur ishte 6-vjeç, e zuri poliomeliti, çka i shkaktoi probleme në ecje. Për t’u rehabilituar, i ati e inkurajoi të merrej me aktivitete të rënda fizike si futbolli dhe boksi. U shërua pjesërisht, po sëmundja e bëri një fëmijë të vetmuar, e cila kalonte ditë të tëra e mbyllur në dhomën e saj. Në shkollë e quanin “Frida këmbëdruri”, sepse njërën këmbë e kishte më të hollë e më të dobët se tjetra, madje shumë prej pikturave i nënshkroi me këtë pseudonim. Ndërkohë pësoi edhe një aksident tjetër të rëndë, çka bëri që t’ia ndryshonte përgjithmonë jetën. Filloi të pikturonte, ndërsa ishte e lidhur me shtratin dhe që prej nuk ndali kurrë. Me Diego Riveran i prezantoi një mik i përbashkët dhe dashuria e tyre qe me shikim të parë: ai ishte 43-vjeç, kurse ajo 22. Babai e paralajmëroi se po bëhej “një demon”, kurse e ëma i thoshte se dukej si shkrirja e një elefanti me pëllumbin. Ai e tradhtonte, ajo e donte marrëzisht. Ai e adhuronte, por nuk ishte në gjendje t’i ofronte një jetë të përbashkët që të ishte ekskluzive. Megjithatë, ata evoluan si bashkërisht, ashtu edhe veçmas, duke skalitur hapësirën e tyre në historinë e një bote të paanë. Dy artistët jetuan një marrëdhënie pasionante, të shënuar nga tradhti reciproke dhe vuajtje fizike të Fridës. Ndërkohë, puna e saj rritej dhe bëhej gjithnjë e më interesante. Ekspozoi në qendra të ndryshme arti në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë. Episod shumë i dhimbshëm ishte zbulimi i marrëdhënies së Riveras me të motrën e saj, e cila kishte qenë e besuara e Fridës. Ngjarja çoi në divorc, për t’u rimartuar pas një viti. Mësimet e dashurisë pasqyrohen në vuajtjet që burojnë në artin e saj, veçanërisht në autoportretet. Piktura e saj projekton vështirësitë, njeh ekspozimin ndaj jetës dhe përshkruan rrugën e vetëpranimit, hap pas hapi. Në përgjithësi, jeta e saj qe një kalvar fatkeqësish dhe sëmundjesh që minuan pjesën më të madhe të jetës dhe aspiratave që ajo kishte. Frida pohoi se vuajtja është një gjendje e vetëdijes, përmes një fraze që do të mbetet përgjithmonë në kujtesën tonë: “Unë pi për të mbytur dhimbjet, mirëpo ato kanë mësuar të notojnë”.

Frida Kahlo vdiq më 13 korrik 1954, në moshën 47-vjeçare. Dy vjet më vonë, vdiq Diego, i cili kërkoi që të varrosej pranë saj. Sidoqoftë, dëshira e fundit nuk iu plotësua.

Pra, jeta e saj na jep një mësim të madh: “Duhet ta duam veten mbi gjithçka”; duhet t’u themi “Mjaft!” vuajtjeve tona, vetëm kësisoj do të jemi në gjendje të kultivojmë esencën dhe të shpalosim me fisnikëri stilin tonë personal. / KultPlus.com

Thënie për librat: Gjurmët e një kulture a qytetërimi që më së shumti i rezistojnë kohës janë librat

Këto janë disa nga shprehjet më të veqanta për librin:

1. Shoku më besnik kur mbetem vetëm është libri, tek ai gjejë ngushëllimin kur të tjerët më tradhtojnë.
2. Prindërit, që t’i edukojnë mirë fëmijët, duhet t’i rrethojnë me libra.
3. Librat janë thesari i deponuar i botës dhe trashëgimia më me vlerë e gjeneratave dhe popujve.
4. Koleksionimi i librave është në fakt koleksionim i lumturisë.
5. Libri është dritare prej nga ne e shohim botën.
6. Leximi pa meditim është thjesht sikur ngrënia e ushqimit pa marrë frymë (pandërprerë).
7. Lexoje një libër të mirë tre herë sepse është më e dobishme për ty se të lexosh tre libra të mirë. Abbas Akkad
8. Më i rrallë se libri i mirë është lexuesi i mirë.
9. Kush shkruan, lexon dy herë.
10. Gjurmët e një kulture a qytetërimi që më së shumti i rezistojnë kohës janë librat.
11. Më thuaj çfarë lexon të të them se kush je.
12. Krenaria e një tregtari është në mallin që posedon, krenaria e një dijetari në librat që posedon.
13. Libri është shok që nuk të bën hipokrizi, nuk mërzitet duke qëndruar me ty, nuk të qorton nëse e anashkalon dhe nuk të përhap sekretet kurrë.
14. Prapa çdo libri ka një ide e parapa çdo ideje ka një hap përpara.
15. Në përfundim të leximit të një libri të mirë ndihemi sikur po i japim lamtumirën një shoku të çmuar.
16. I urituri nuk ia di vlerën ushqimi pa mos u ngopur më parë. Kështu është puna edhe me lexuesin që lexon librin e parë që i ka rënë në dorë.
17. Proverbat popullor janë libër enciklopedik në të cilin lexon me lehtësi moralin dhe kulturën e një populli.
18. Të mbushësh raftet me libra është më e dobishme se të mbushësh portofolin me para.
19. Edukatorët të thonë: “Lexoje librin që të bën dobi!”, ndërsa unë të them: përfito nga ajo që lexon!
20. Dija është ndër shkaqet më të rëndësishme të lumturisë, andaj bëje librin, mjetin e dijes, shoqërues tëndin të përhershëm.
21. Trupi nuk zhvillohet pa ushqim, po kështu as mendja pa lexim dhe meditim.
22. Dashuria për leximin është mirësi e përshpejtuar për besimtarin në këtë botë.
23. Nuk ka anije si libri që na bartë sa në një vend sa në tjetrin!
24. Dashuria për leximin nënkupton shndërrimin e monotonisë në dëfrim.
35. Libri është drita që na udhëheq drejt qytetërimit.

Përktheu: Dr. Sedat Islami/ KultPlus.com

Franca mbyll centralet bërthamore për shkak të valës së të nxehtit

 Kompania shtetërore franceze e energjisë, EDF ka mbyllur termocentralin e saj bërthamor ”Golfech”, në jug të vendit në përgjigje të nxehtësisë ekstreme në zonë.

”Mbyllja u krye për të parandaluar mbinxehjen e lumit Garonne, nga i cili termocentrali merr ujë ftohës”, tha sot EDF-ja.

Për shkak të motit të mesit të verës, lumi Garonne pritej të arrinte një temperaturë prej 28 gradësh Celsius.

EDF-ja nuk specifikoi se sa kohë do të mbetej impianti i mbyllur.

Vala e të nxehtit në Francë, me temperatura që arrijnë 40 gradë Celsius, pritet të vazhdojë deri në mesjavë.

Ndërkohë, termocentrali bërthamor ”Blayais” në Francën perëndimore po redukton prodhimin për të parandaluar mbinxehjen e grykëderdhjes së Gironde.

Termocentrali bërthamor ”Bugey” në jug, i cili merr ujë ftohës nga lumi Rhone, po shqyrtohej gjithashtu për mbyllje.

”Kufizimi ose mbyllja e centraleve bërthamore gjatë valëve të të nxehtit ka çuar në një ulje mesatare të prodhimit vjetor të energjisë elektrike prej 0,3 për qind që nga viti 2000”, theksoi kompania./atsh/ KultPlus.com

 Rihapet për notarët lumi Sena

Lumi Sena në Paris është rihapur publikisht për notarët, për herë të parë që nga viti 1923 pas një ndalimi shekullor, sipas BBC-së.

Hapja sezonale e Senës për not shihet si një trashëgimi kyçe e Lojërave Olimpike Paris 2024, kur notarët dhe triatlonistët në ujëra të hapura garuan në ujërat e saj, të cilat u pastruan posaçërisht për ngjarjen.

Dje në mëngjes, në orën 08:00 sipas orës lokale disa dhjetëra notarë mbërritën përpara hapjes dhe u zhytën në ujë.

Në Senë ka tre zona të caktuara për not publik, një pranë Kullës Eiffel, një tjetër pranë Katedrales Notre Dame dhe një e tretë në Parisin lindor.

Zonat kanë dhoma zhveshjeje, dushe dhe mobilie në stil plazhi, të cilat lejojnë deri në 300 persona të shtrojnë peshqirët e tyre.

Deri në fund të gushtit, tre vendet e notit do të jenë të hapura falas në orare të planifikuara për këdo me një moshë minimale prej 10 ose 14 vjeç, varësisht nga vendndodhja.

Rojet bregdetare do të jenë gjithashtu të pranishëm për të mbajtur nën vëzhgim ata që janë në lumë.

Premtimi për të hequr ndalimin e notit daton që nga viti 1988, kur kryetari i atëhershëm i bashkisë së Parisit dhe më pas president, Jacques Chirac, mbështeti për herë të parë anulimin e tij.

Përmirësimet gjatë 20 viteve të fundit kanë çuar tashmë në një ulje të ndjeshme të baktereve fekale që hyjnë në lumë.

Për 100 vjet, noti në lumë ishte i ndaluar për shkak të niveleve të ndotjes së ujit, që mund të shkaktonte sëmundje te njerëzit.

Përpara Lojërave Olimpike të verës së kaluar, më shumë se 1,4 miliardë euro u investuan në pastrimin e Senës. Por, në prag të lojërave kishte dyshime nëse lumi Sena do të ishte gati për Lojërat Olimpike, pasi u zbulua se nuk i kaloi testet e cilësisë së ujit. Organizatorët fajësuan reshjet e shiut për ndotjen në rritje, e cila kufizoi aftësitë e atletëve për t’u stërvitur për triatlonin, notin maratonë dhe paratriatlonin.

Korrikun e kaluar, kryetarja e bashkisë së Parisit, Anne Hidalgo, dhe anëtarë të tjerë të Komitetit Olimpik shkuan në Sena për të provuar se ishte e sigurt të notohej në të./atsh/ KultPlus.com

Casares: Dy tregime

Adolfo Bioy Casares (1914 – 1999), shkrimtar, gazetar, diarist dhe përkthyes argjentinas.

LUNDRUESI KTHEHET NË ATDHEUN E TIJ

Nga A. B. Casares

Mendoj se e pashë A passage to India ngase vendi im ishte në titullin e filmit. Pasi dola nga teatri mora transportin nëntokësor – ose metronë, siç e quajnë këtu – që të shkoja në ambasadë, ku punoj çdo ditë për pak orë. Ajo çka fitoj këtu më mundëson të blej ca gjëra ekstravagante të cilat ma ndriçojnë jetën time si student i skamur. Dyshoj se për shkak të këtyre gjërave ekstravagante, nganjëherë bie pre e një lloj somnabulizmi që zakonisht më shkakton situata trazuese. Ja një shembull: me ta kujtuar udhëtimin nëntokësor, e shoh veten të ulur rehatshëm, edhe pse kam dëshmi se isha në këmbë, pranë derës, duke u mbajtur për shtyllës së hekurt dhe gati duke u rrëzuar saherë që treni ndalet ose niset. Nga aty shikoj, me një përzierje përbuzjeje dhe keqardhjeje, mbi një student kamboxhian krejt të rreckosur, në një ulëse në mes të vagonit, duke u kotur me kokën e mbështetur në dritare. Flokët e tij, të bollshme aq sa të palara, tregojnë një rreth tullac dhe me rrudha dhe mjekra e tij tri a katër ditësh është e shpupurishur. Buzëqesh në gjumë, i lëviz buzët shpejt dhe njerëzishëm, si të ishte duke bërë një muhabet miqësor me vetveten duke pëshpëritur.

Mendoj: “Ai duket i lumtur, megjithëse ai s’ka asnjë arsye të jetë i lumtur. Ai jeton, si unë, në mesin e evropianëve armiqësorë. Sado që të mundohen ta fshehin, ata janë armiqësorë ndaj atyre që gjykojnë se janë ndryshe. Në këtë kuptim ne indianët kemi ca përparësi, se jemi më pak ndryshe, po kush s’e ka një përparësi ndaj këtij djaloshi, që duket kaq i veçantë? Edhe po të ishte perëndimor dhe nga veriu, prapë do të konsiderohej përfaqësues i llumit të shoqërisë. Bile as unë, që e konsideroj veten njeri pa paragjykime, s’do të futesha në aventura t’i besoj atij.

Zbrita në stacionin La Muette dhe menjëherë ia beha në Rue Alfred-Dehodencq, ku ishte vendosur ambasada. Sado e pabesueshme që të duket, derëtari nuk më njohu dhe refuzoi të më linte të kaloja. Teksa po ziheshim me duar të zbrazëta, burri bërtiti: “Ik nga këtu! Ik!” disa herë. Herën e fundit, britma u kthye në një “Sour-sday” miqësore, që në gjuhën kamboxhiane do të thotë “Mirë mëngjesi.” I hapa sytë dhe ende i trandur pashë shokun tim, shoferin e taksisë, një bashkëatdhetar, që po më shkundte të zgjohesha dhe i cili ma përsëriti përshëndetjen dhe shtoi: “Duhet të dalim. Po mbërrijmë te stacioni ynë.” U ngrita dhe gati mora në thua teksa po dilja nga vagoni; e ndoqa bashkatdhetarin përgjatë platformës, pa e pyetur asgjë, nga frika se mos po bëj ndonjë gabim dhe po e bëja të mendonte se jam i çmendur, ose droguar. Para se të ngjiteshim shkallëve, pata një fanitje, jo më pak të dhimbshme sado që e parashikuar. E kam fjalën pra për atë se pasqyra reflektonte flokët e mia të pista, mjekrën time të shpupurishur tri a katër ditësh; po ajo që merakoste me tamam ishte po ashtu të kuptoja në po atë moment se po lëvizja buzët dhe, çka është edhe më keq, po buzëqeshja si të isha duke folur vetmevete, si një idiot.

FITIMI I DASHURIË

“Më fol për të”, ma kërkoi ai.

S’e di mirë si nisi as ku jemi. Kur Virxhinia pyeti:

“A e mban mend çka ke premtuar?” unë s’e kam guximin t’i them, edhe njëherë, se javën tjetër do të drekojmë së bashku, por se po më presin prindërit e mi. Llomotis së koti si të doja të shmangia tensionin duke i pështjelluar gjërat në një muhabet vërdallisës.

Me gjasë me anë të asociacioneve të ideve unë flas rreth një restoranti të hapur në një mansion të vjetër dimrin e kaluar nga një kuzhinier francez ne emrin Pierre – në San Isidro? apo San Fernando? Apo mos Pierre në të vërtetë qëndroi në Southside? Pas ca belbëzimesh mezi e mbaj në mend vagullt emrin dhe adresën – shkarjet e mia të kujtesës mund të nënkuptojnë se për ta bërë veten të dukem i rëndësishëm po e hapja një restorant të cilin mezi e njihja; dhe për të treguar se jam njohës vazhdoj të përshkruaj në hollësi delikatesat që i shërbejnë atje – një përshkrim që me gjasë duket i pa vend për një njeri me qiellëz të thjeshtë si imja. Nuk po mundohem të sajoj ndonjë shfajësim nga të qenët zemërlepur apo nga inercia, apo të pranoj një kompromis me qëllim që të shpëtoj fytyrën. Jam i trishtuar, ma ha mendja, saktësisht ngase kam vepruar kundër dëshirsë sime – për të sajuar një shfajësim, jo për të pranuar ndonjë kompromis. 

Meqë s’po ia dal dot të çlirohem nga Virgjinia, atëherë më duhet gjej një mënyrë t’ua bëjë me dije prindërve të mi se nuk do të drekojmë së bashku. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, mamaja ime tashmë është duke më pritur në Rosedale Gardens. E përfytyroj të ulur në stol, e buzëqeshur dhe e gjallë, si të ishte në një fotografi të zbërdhulur të shkrepur për të në po ato ato parqe dhe tash mua më duket e trishtë. Duke ecur përgjatë vereandës së shtëpisë sonë në fshat mbërrij te studioja e vjetër me suvanë e leckerosur. Më merr goxha kohë ta zgjoj tim atë, i cili po pushon në një pozicion krejt i kruspullosur në kauç. “Nuk kam fjetur mirë mbrëmë,” thotë ai, që të shfajësojë veten. Është shumë i lumtur që po më sheh. I them menjëherë: “Nuk do të ha drekë me ju.” Babai im nuk e kupton fillimisht, ngase nuk është krejtësisht zgjuar dhe unë ngutem t’i kërkoj t‘ia “bëjë me dije mamasë”. Dua të largohem para se të zgjohet tamam, sepse është ende i lumtur dhe e di se shumë shpejt do të trishtohet.

Ua shkaktoj këtë dhimbje atzre dhe vetes sime që të mos e zhgënjej një grua për të cilën takimi me mua do të thotë (si ta them këtë pa qenë i lig?) thjesht ashtu, një takim dreke.

Ai ma dha interpretimin e tij:

“Çka do të thotë kjo është se ti nuk dëshiron t’i takosh ata tash.”

“Ishim aq shokë të mirë,” i thashë.

Nuk kisha energji t’ia shpjegoja.

/ Adolfo Bioy Casares, ‘A Russian Doll&Other Stories’ New Directions, 1992

/Gazeta Express

‘National Geographic’: Riviera Shqiptare mbetet perfekte për një udhëtim me makinë

 Nisuni për një udhëtim me makinë përgjatë një prej zonave më piktoreske të bregdetit të Shqipërisë, duke iu drejtuar fshatrave në kodra dhe plazheve që mund të zëvendësojnë lehtësisht tropikët, shkruan sot Dom Tulett për prestigjiozen “National Geographic”.

Duke u shtrirë përgjatë krahut jugperëndimor të vendit, nga qyteti i Vlorës në veri deri në fshatin Ksamil, Riviera Shqiptare është shpallur ”Maldivet e Evropës”. Është e vërtetë që plazhe të panumërta me rërë të bardhë gjenden pranë një vije bregdetare me ujëra të kaltra verbuese, nga zona të mbushura me njerëz dhe të mbështetura nga vendpushime moderne deri te gjiret e izoluara.

Por, Riviera është më shumë sesa thjesht det; ka fshatra tradicionalë të shtrirë pas shpateve të kodrave të mbuluara nga ullishte shekullore dhe rrënoja të lashta së bashku me mbetjet e së kaluarës komuniste të vendit.

Mbërritja në zonë tani është më e lehtë se kurrë falë një numri në rritje të fluturimeve direkte që lidhin Mbretërinë e Bashkuar me kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranën, një udhëtim dyorësh nga Vlora. Pastaj mund të shkoni në jug përmes rrugës kryesore bregdetare të Rivierës, duke e mbajtur detin Jon në shikimin tuaj periferik pothuajse gjatë gjithë rrugës. Pikat kryesore të rajonit mund të eksplorohen gjatë një fundjave, por ndaloni për më gjatë për të zbuluar më shumë nga thesaret e tij arkeologjike dhe kaloni pasdite të qeta duke u çlodhur në plazhet e tij më pak të njohura.

Dita e parë: Historia dhe vendet e fshehura në kodra

Mëngjesi: Filloni në Vlorë, qyteti i tretë më i madh i Shqipërisë dhe vendlindja e kombit modern. Në Sheshin e Flamurit, Monumenti i Pavarësisë qëndron pranë vendit ku flamuri shqiptar u ngrit për herë të parë në vitin 1912, duke shënuar fundin e shekujve të sundimit osman. Për të mësuar më shumë, shkoni poshtë bulevardit ‘’Ismail Qemali’’, i emëruar sipas kryeministrit të parë të Shqipërisë, drejt Muzeut Kombëtar të Pavarësisë, i cili ju tregon ngjarjet dhe aktorët kryesorë pas vetëqeverisjes së vendit.
Pastaj, drejtohuni shtatë kilometra për në jug përgjatë bregut të detit, duke kaluar pikën në të cilën detet ndryshojnë nga Adriatiku në Jon dhe drekoni në Qendrën e Peshkimit në fshatin Radhimë. Zgjidhni nga peshku i freskët i kapur dhe shijojeni atë me pamje nga porti i vogël.

Pasditja: Shëtitni pas drekës në Parkun Kombëtar të Llogarasë, një orë me makinë në jug të Vlorës. Shtegu i Qafës së Cezarit fillon jashtë hotelit ‘’Sofo Llogara’’ dhe ndjek rrugën që thuhet se ka ndjekur Jul Cezari në ndjekje të Pompeut, një gjeneral romak dhe rivalit të betuar të Cezarit. Ngjitja gjysmë ore gjarpëron përmes pyllit me pisha, duke kulmuar në një platformë me pamje mbi Gjirin e Vlorës.
Rruga që del nga malet ofron pamjen e parë të plazheve, por rezistojini tundimit të tyre dhe vazhdoni drejt gjirit të Porto Palermos. Një fortesë, e ndërtuar në vitin 1804 nga Ali Pashë Tepelena, që ruan hyrjen në portin natyror të gjirit. Do të shihni korridore dhe dhoma të zymta, duke përfshirë një burg të frikshëm të errët.

Mbrëmja: Vazhdoni të shkoni drejt jugut për një shëtitje përgjatë shëtitores së ndriçuar nga llambat midis bareve të ndritshme dhe plazhit me guralecë të fshatit Qeparo Fushë. Bari i koktejleve ‘’Sunset Boulevard’’ bën një mojito të jashtëzakonshme me limona vendas dhe është një vend i shkëlqyer për të parë perëndimin e diellit përtej ishullit grek të Korfuzit, i cili shtrihet pak në perëndim të bregdetit shqiptar.
Një udhëtim i shkurtër me makinë nëpër kodra të çon në Qeparo Fshat, i cili paraqet një mënyrë jetese më tradicionale. Pas rënies së komunizmit, ai u tkurr, por zemra e tij mbetet e paprekur. Në restorantin ‘’Ida & Xhorxhi’’, Ida Thanasi ofron çdo gjë të freskët dhe të stinës për klientët për të ngrënë në verandën e mbuluar me hardhi, ndërsa burri i saj Xhorxhi ju shërben raki.

Dita e dytë: Shkoni pranë ujit

Mëngjesi: Pas një mëngjesi me petulla të buta dhe kafe turke, kthehuni në restorantin ‘’Ida & Xhorxhi’’, shëtitni nëpër rrugicat e pjerrëta të Qeparo Fshatit. Shumë nga shtëpitë e rrënuara po rindërtohen duke përdorur materiale të rikuperuara nga prona të tjera të braktisura, për të ruajtur estetikën origjinale të fshatit. Rrugicat të çojnë në pamje panoramike, me pamje nga bregdeti ose luginat malore. Kthehuni dhe shkoni në plazhin e Bunecit. Ujërat e buta këtu janë ideale për t’u zhytur nga skela prej guri ose për të eksploruar me kajak ose dërrasë me vozitje më këmbë.

Pasditja: Ndiqni shtegun përgjatë Bunecit deri në jug për një drekë me kocë deti të pjekur në skarë nën çatinë prej kashte të tavernës ‘’Nikolas’’. Pastaj, largohuni nga bregu drejt burimit të Syrit të Kaltër. Ai del nga thellësia poshtë lumit Bistricë, duke krijuar një pellg të errët si iris brenda blusë dhe jeshiles së rrethinave më të cekëta. Dikur, vetëm ish-diktatori Enver Hoxha dhe zyrtarë të lartë të Partisë Komuniste lejoheshin ta vizitonin, por tani është një nga vendet më të njohura të Shqipërisë. Një shëtitje 20-minutëshe nga parkingu i makinave të çon në një platformë vëzhgimi që ofron pamjet më të mira poshtë humnerës. Noti në Syrin e Kaltër nuk lejohet, por mund të përballeni me lumin e ftohtë vetëm gjatë një shëtitjeje të shkurtër poshtë rrjedhës së lumit.

Mbrëmja: Kthehuni drejt bregdetit, duke shkuar drejt Liqenit të Butrintit. Ujërat e tij të cekëta dhe të kripura janë perfekte për rritjen e midhjeve, dhe fermeri Soraldo Nebo organizon ture me varkë për të demonstruar se si janë mbledhur molusqet këtu për shekuj me radhë. Më pas, shikojeni atë duke përgatitur molusqet – të ziera në avull në një lëng hudhre ose të kripura dhe të pjekura në skarë – dhe provoni disa, të shoqëruara me një gotë verë të bardhë shqiptare.
Më pas shkoni gjysmë ore larg me makinë në plazhin privat të resortit ‘’Kep Merli’’, të fshehur në periferi të fshatit të zhurmshëm të Ksamilit. Vetëm një numër i caktuar vizitorësh ditorë lejohen në barin e plazhit; Rezervoni paraprakisht për të shijuar kokteje duke u relaksuar në rërën më të butë të Rivierës.

Tri vende arkeologjike për t’u vizituar

Orikumi

Në rrugën për në Orikum, në skajin jugor të Gjirit të Vlorës, ka pak gjëra që sugjerojnë se një vend historik ndodhet pak përpara. Fragmente bunkerësh të epokës komuniste gjenden në anë të rrugës, të ripërdorur si mbrojtje bregdetare; kuajt kullosin pranë kazermave të braktisura. Por, kjo harrohet shpejt ndërsa kthehesh në park, dikur një port i rëndësishëm tregtar, ku perandoritë e njëpasnjëshme kanë lënë gjurmët e tyre që nga shekulli VI. Blloqet e rrënuara të një porti helen zhyten në lagunë, të mbështetura nga mure perimetrale të përforcuara gjatë epokës bizantine. Shtigjet në kodër lidhin shtëpitë romake me një teatër grek. Edhe Jul Cezari ishte këtu në vitin 48 para Krishtit duke mbikëqyrur postin gjatë fushatës së tij të luftës civile kundër Pompeut.

Finiqi

Duke zënë një pozicion në majë të kodrës pranë qytetit të Sarandës, me pamje nga luginat dhe fushat përreth, Finiqi ishte një qendër e madhe e mbretërisë së lashtë greke të Epirit. Ka më pak vizitorë sesa parqet e tjera arkeologjike në zonë, por është i bekuar me bukuri natyrore, me një shtresë lulesh të egra që çelin të verdhë, rozë, të bardhë dhe blu midis blloqeve të lashta. Një teatër helen i lakuar ndodhet brenda një kodre, dikur i pozicionuar në mënyrë perfekte akustike; sot, ai i bën jehonë tingullit të zilkave të dhive nëpër lugina. Në kontrast me mbetjet e antikitetit, një kompleks i vogël bunkerësh të epokës komuniste, të lidhur nga një rrjet tunelesh, krijon një ‘’përleshje’’ interesante nëntokësore.

Butrinti

Mbi 2 500 vjet histori janë të shtresuara mbi këtë qytet të lashtë, një Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në skajin jugor të Rivierës. Siç është rasti me Orikumin, perandoritë pushtuese ndërtuan mbi atë që kishte qenë më parë, duke krijuar një përzierje kulturash dhe stilesh. Ndërtesat e lashta greke, romake, bizantine dhe veneciane janë të gjitha të shpërndara brenda mureve të mëdha rrethuese prej guri gëlqeror, me shumë të tilla që zbulohen çdo vit. Në kulmin e saj, deri në 16 000 banorë jetonin këtu, duke përdorur banjot romake, një forum dhe një nimfe. Më mbresëlënëse janë mbetjet e ujësjellësit romak, i cili dikur shtrihej shumë larg liqenit të Butrintit, duke sjellë ujë burimi nga kodra të largëta./atsh/ KultPlus.com

Pse Frida Kahlo vazhdon të na frymëzojë edhe pas vdekjes së saj

Nga Jonathan Wright

Sot të gjithë e ndeshim diku vështrimin e Frida Kahlos. E kudondodhur në posterat, printimet, kopertinat e librave, gotat apo bluzat, imazhi i saj është më i njohur sot se sa ishte gjatë jetës së saj të shkurtër. Ndonjëherë ajo shfaqet më tipare mashkullore, dhe ndonjëherë femërore dhe delikate.

Megjithatë ekziston gjithmonë ndjenja e një gruaje që e kuroi me kujdes imazhin e saj publik. Nuk është çudi që Kahlo përshtatet kaq lehtë në ikonografinë e botës së shekullit XXI që ka shpikur idenë e influencuesit, duke e personifikuar jo pak, pasi ky version i Kahlospërfaqëson një përzierje midis bohemizmit, heroinës tragjike dhe të jetuarit sa më mirë.

Nga ana tjetër ajo na tregon shumë Frida Kahlo-n historike, një artiste me talent të rrallë e cila u rrit në mesin e trazirave të Revolucionit Meksikan, duroi dhimbjet kronike dhe shëndetin e brishtë gjatë gjithë jetës së saj në vazhdën e martesës me artistin e famshëm meksikan, Diego Rivera, dhe nën shoqërinë e disa prej figurave më të rëndësishme të shekullit XX-të?

Historia e saj nis në vitin 1907 në Kojoakan, asokohe një fshat i vogël në periferi të Meksiko Siti, kur Kahlo lindi si e treta nga 4 vajzat e emigrantit gjerman Guilermo Kahlo (1871–1941) dhe Matilda Gonzalez (1874-1932), vajza e një babai indigjen dhe një nëne me origjinë spanjolle.

Guilermo ishte një fotograf i talentuar dhe i suksesshëm, edhe pse shpërthimi i Revolucionit Meksikan në vitin 1910 kjo ndikoi negativisht në punën e tij, pasi ai mbështetej tek porositë që merrte nga qeveria e përmbysur. Ndërsa marrëdhënia e Fridës me nënën e saj konservatore ishte shpeshherë e tensionuar, ajo ishte e afërt me të atin, sidomos pasi Kahlo u sëmur nga poliomieliti kur ishte 6-vjeçe.

Ajo sëmundje e la me këmbën e djathtë më të dobët dhe më të shkurtër. Kjo mund të shpjegojë pjesërisht edhe dashurinë e saj për fustanet e gjata tradicionale, sepse ato e mbulonin defektin e saj fizik. Sipas biografisë së historianit të artit Hajden Herrera, përvoja e vetë Guilermos me sulmet epileptike, ndihmoi babë e bijë të krijonin një lidhje shumë të ngushtë bazuar në përvojën e përbashkët të sëmundjes.

Guilermo i mësoi vajzës së tij fotografinë dhe pikturën. Më vonë ajo do të shkruante në ditarin e saj mbi “butësinë” e tij dhe “mirëkuptimin për të gjitha problemet e mia”. Në vitin 1922, Kahlo hyri në shkollën prestigjioze “Escuela Nacional Preparatoria” (Shkolla Përgatitore Kombëtare), një nga vetëm 35 vajzat mes 2000 studentëve.

Autoritetet e shkollës përqafuan ‘indigenismo’-n, një qasje antikoloniale ndaj identitetit meksikan që luajti një rol të veçantë krijimin e një imazhi të veçantë publik nga Kahlo. Ajo filloi të pretendonte se kishte lindur në vitin 1910, se ishte “një bijë e revolucionit”.

Së bashku me shokët dhe shoqet e saj krijuan një grup të vogël të quajtur “Los Cachuchas” për shkak të kapeleve të larta që mbanin. Ato ishin rebele dhe të angazhuara politikisht dhe intelektualisht. Frida Kahlo mendonte të bëhej mjeke, derisa një aksident i tmerrshëm ndryshoi trajektoren e jetës së saj. Më 17 shtator 1925, Kahlo dhe dashuria e saj e parë, Alehandro Arias, udhëheqësi jozyrtar i “Los Cachuchas”, po udhëtonin në një autobus kur ai u përplas nga një tramvaj. Disa pasagjerë vdiqën. Kahlo u ngjesh pas një parmaku prej hekuri, duke pësuar çarjes të legeni. Po ashtu iu shpua barku dhe mitra, pati disa kocka të thyera dhe shtypje të këmbës së saj të djathtë.

Mjekët dyshonin nëse ajo do të arrinte të mbijetonte. Pas rikuperimit të saj fillestar, ajo u diagnostikua se kishte 3 rruaza të zhvendosura në shtyllën kurrizore, ndaj duhej të vishte një korse prej gipsi dhe të kalonte edhe 3 muaj të tjerë shtrirë në shtrat. Marrëdhënia e saj me Ariasin, të cilën prindërit e tij nuk e miratuan, do të përfundonte pasi ai u dërgua në një turne në Evropë.

Kur po i nënshtrohej një rikuperimi të dytë të gjatë – beteja e saj me poliomielitin e kishte izoluar për 9 muaj – Kahlo nisi ta merrte seriozisht artin. Nëna e saj i dha asaj një kavalet të projektuar posaçërisht në mënyrë që Frida të mund të pikturonte në shtrat. Më vonë ajo shkroi: “Unë pikturoj veten shpesh, sepse jam subjekti që njoh më mirë”.

Në fundin e vitit 1927, megjithëse do të jetonte me dhimbje kronike për pjesën tjetër të jetës së saj dhe do t’i nënshtrohej shumë operacioneve, Kahlo ishte mjaftueshëm mirë për t`u rikthyer tek përditshmëria. Miqtë e saj, tani në universitet, ishin përfshirë në politikën studentore.

Kahlo iu bashkua Partisë Komuniste Meksikane (PCM), anëtarët e së cilës përfshinin figura të tilla radikale si fotografja italo-amerikane Tina Modoti (1896-1942). Në një nga mbrëmjet argëtuese të organizuara nga Modoti, Kahlo u njoh me Diego Riverën (1886-1957), një artist i njohur tashmë.

Ajo i kërkoi Riverës të shikonte veprat e saj të artit dhe të gjykonte nëse ajo kishte ndonjë talent. “Vepra e saj rrezatonte një energji të pazakontë shprehëse, një përcaktim të saktë të karakterit. Shumë shpejt, ajo u bë gjëja më e rëndësishme në jetën time”- do të shkruante më vonë Diego.

Të dy u martuan në gushtin e vitit 1929. Matilda nuk ishte dakord që Kahlo të martohej me një bohem radikal, 20 vjet më i madh se vajza e saj, një burrë, jeta personale e të cilit ishte shumë e ndërlikuar. Ndërkohë Guilermo, i vetëdijshëm për pasurinë e Riveras dhe nevojën e së bijës për për trajtime mjekësore të kushtueshme në vitet në vijim, kishte një pikëpamje të kundërt.

Ata e quajtën çiftin me nofkën “elefanti” dhe “pëllumbi”, i tillë ishte ndryshimi në fizikun e tyre. Lajmi mbi martesën e tyre bëri bujë edhe në media ndërkombëtare. Në vitet që pasuan, Rivera nënshkroi kontrata shumë fitimprurëse për realizimin e muraleve të paguara nga industrialistët dhe financierët si Ford dhe Rokfeler.

Gjatë viteve 1930 dhe deri në vdekjen e saj në 1954, ajo e mbështeti këtë ide me një seri kanavacash, shpeshherë çuditërisht të vogla kur i shihni në ndonjë galeri, por që janë bërë të famshme në mbarë botën. Ajo hapi një ekspozitë në vitin 1938 në qytetin e Nju Jorkut, ndërsa i shiti tablonë “The Frame” Muzeut të Luvrit në vitin 1939.

Vepra e saj u ndikua shumë nga arti popullor meksikan, i pasur me simbolika, si para–kolumbiane ashtu edhe të krishtera. Shpesh ai ishte thellësisht politik dhe përballej me çështjet rreth gjinisë, klasës dhe racës. Marrëdhënia e saj e stuhishme me Riverën, e ndërprerë nga divorci në vitin 1939, vazhdoi sërish. Çifti u pajtua dhe u martua përsëri, edhe pse asnjëri nuk e mësoi kurrë aftësinë e besnikërisë.

Gjatë rrjedhës së marrëdhënies së tyre, Kahlo kishte lidhje me burra dhe gra, përfshirë këngëtaren e lindur në Kosta Rika, Chavela Vargas. Në prill 1953, Kahlo organizoi ekspozitën e saj të parë personale në Meksikë në Galería Arte Contemporaneo.

Pakkush priste që ajo të merrte pjesë personalisht. Por, duke injoruar këshillat e mjekëve, ajo mbërriti në ceremoninë hapjes së ekspozitës me një ambulancë përpara se të çohej me barelë në shtratin e saj me katër postera, të cilin ajo e kishte rregulluar që ta zhvendoste nga shtëpia e saj në galeri. Vdiq më 13 korrik 1954 në moshën 47-vjeçare. Shkaku zyrtar i vdekjes ishte embolia pulmonare, edhe pse disa besojnë se ajo mund të ketë vrarë veten. / “History Extra” – Bota.al/KultPlus.com

Kumbaro: Hapësira të përmirësuara publike në plazhin e Velipojës

Me një shtrirje prej mbi 14 km, plazhi i Velipojës mbetet ndër më të preferuarit për vizitorët vendas dhe të huaj.

I cilësuar si një ndër plazhet ranore me shtrirjen më të gjerë në Shqipëri, Velipoja këtë sezon turistik ka një përmirësim të dukshëm në hapësirat publike.

Ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro ndau në rrjetet sociale përshtypjet e disa pushuesve për këtë plazh.

“Velipoja këtë sezon veror sjell një përvojë të përmirësuar me hapësirat publike, rregullin dhe pastërtinë në plazhe për të gjithë pushuesit, veçanërisht ata të Kosovës që janë vizitorët më besnikë të saj”, theksoi Kumbaro.

Një pushues nga Kosova u shpreh se “vij prej 16 vitesh në plazhin e Velipojës, hapësirat publike i kanë përmirësuar shumë”.

Një tjetër pushues u shpreh se këtë vit është më mirë se vitet e tjera. “I kam parë të gjitha plazhet, por Velipoja është më e mirë se të tjerat”, tha ai.

“Këtu çmimet janë më të lira, çadrat variojnë nga 500 lekë deri në 700 lekë. Ambienti është shumë i mirë, pse mos ta shfrytëzojmë këtë mundësi. Ushqimi është shumë i mirë”, tha një tjetër pushues nga Kosova.

Shtimi i plazheve publike dhe menaxhimi më i mirë i hapësirës bregdetare edhe këtë vit kanë sjellë rritje të numrit të pushuesve që frekuentojnë këtë plazh.

Velipoja njihet për ndërthurjen me hijeshi të detit, lumit, delta me ishuj, kodrat, pylli, laguna e fusha, që tërheqin çdo vit e më shumë pushues.

Cila është gruaja misterioze së cilës i madhi Ludwig van Beethoven i shkruante këtë letër, më 6 korrik 1806?!

Nga Albert Vataj

Ludwig van Beethoven (1770-1827), ishte dhe mbeti në historinë e muzikës si një nga kompozitorët më të famshme të historisë. Ai vdiq në moshën 57-vjeçare duke marrë me vete në varr një sekret të madh, atë të gruas misterioze, së cilës ai i shkruan me kaq pasion dhe zjarr dashurie.

Pas vdekjes së tij, një letër dashurie është gjetur në gjërat e vlefta që kanë lënë si testament. Ajo letër është shkruar për një grua të panjohur që Beethoven thjesht e quante “e pavdekshmja dashuri.”

Bota dhe adhuruesit e Beethoven nuk do të mund të njohin kurrë, as të përfytyrojnë dot profilin e gruas misterioze, asaj gruaje, së cilës kompozitori i madh i shkruan me kaq zjarr dhe pasion, gruas që kishte mundur të hynte kaq thellë në zemrën e tij, dhe kishte trazuar kaq keqaz këtë shpirt të stolisur me virtytet e një hyu.

Një dashuri e tillë e rrethuar me mantelin e ngrohtë të ndjenjave dhe e mbetur qëllimisht jashtë vëmendjes së publikut dhe kyçur në mister, duket se kishte ardhur jo dhe aq si një manifestim hiresh dhe pasioni, se sa si një trandje e themeltë e këtij kurmi që gjithë jetën e tij i’a kishte kushtuar asaj, muzikës, të vetmes gjë të hyjshme që Zoti kishte pranuar të zbriste në tokë.

Ludwig van Beethoven e jetësoi këtë dashuri mes notash e fletëve të pentagramit, mes vijash ngjethëse muzikore, mes gjëmimit të ojmt të larushisë së ngjyrave që ai derdhi në kompozimet e veprave të tij monumentale. Kompozime të tilla si Moonlight Sonata si dhe shumë simfoni të Beethoven kanë shprehur me elokuencë tragjiken e një marrëdhënie të mbetur përgjithmonë sekret.

Letra

Engjëlli im, gjithësia ime, ti, vetvetja ime! Po të them vetëm pak fjalë sot, e po i shkruaj me lapsin tënd. Boshllëku që më le nuk do të mbushet deri nesër; ç’humbje e pavlerë e kohës!

Përse është i nevojshëm gjithë ky trishtim?

Nuk ka tjetër gjë veç sakrificës dhe kufizimeve për dashurinë tonë?

A bën dot ti të mos jesh në gjithçka e imja, apo unë mos jem i gjithi i yti?

Zot!

Shiko këto bukuri të natyrës dhe ngroh shpirtin me atë që duhet të jetë.

Dashuria kërkon gjithçka dhe kjo me plot të drejtë, sepse është me mua tani, njësoj siç je edhe ti. Nëse trupat tonë do ishin të bashkuar, ti do të ndjeje të njëjtën dhimbje si dhe unë.

Tani një ndryshim, nga ajo që shohim jashtë, te ajo që jemi brenda. Me siguri to të shihemi disi më shpesh. Nuk mund të t’i them dot të gjitha ato që kam vënë re në jetën time këto ditë të fundit.

Nëse zemrat tona do ishin pranë e pranë, sigurisht nuk do mund të shihja asgjë ç’kam parë.

Zemrën e kam plot me ato që dua të të them, por ka momente kur mendoj se fjalët nuk thonë dot asgjë. Por gëzohu!

Qëndro thesari im i vërtetë, gjithçkaja ime ashtu siç jam unë i yti.

Zotat më pas do na japin atë që ata mendojnë se do jetë më e mira për ne./ KultPlus.com

Miku i madh i shqiptarëve George Bush feston 79-vjetorin e lindjes

George Bush lindi më 6 korrik të vitit 1946 në New Haven, Connecticut. Bush ishte presidenti i 43-të i vendit. Është djali më i madhi i ish presidentit amerikan George H. W. Bush. Para se te zgjidhej si president ka qenë governatori i 46-shtë i Teksasit qe prej 1995. Bush u rizgjodh president në vitin 2004.

Ndërmjet viteve 1968 dhe 1973, Bush shërbeu si pilot për Rojen Kombëtare Ajrore të Teksasit. Më 1975 ai filloi karrierën profesionale të tij në biznesin e naftës dhe gazit, të cilën e la më 1986. Më 1988 ai u përfshi aktivisht në fushatën e suksesshme të babait të tij për presidencën dhe më 1989, së bashku me një grup investitorësh, bleu ekipin profesionist të bejsbollit Texas Rangers, për të shërbyer si partneri administrues i përgjithshëm i tij deri në nëntor 1994, kur u zgjodh guvernator i Teksasit. Më 1998 Bush krijoi një precedent duke u rizgjedhur për një mandat të dytë katër-vjeçar si guvernator i Teksasit.

Në vitin 2006, Kongresi u rimor nga Partia Demokratike dhe u vështirësua vendimmarrja gjatë 2 vjecarit të fundit. Në Dhjetor 2007 u shfaqën dhe shenjat e para të recensionit dhe krizës ekonomike botërore, gjë që do e kthente George Bush në një nga presidentët më pak të pëlqyer në historinë modern të ShBA-ve. Në kuadër të luftës së tij kundër terrorizmit, Bush i kushtoi rëndësi të madhe dhe aleancave ushtarake, si NATO dhe luajti një rol të rëndësishëm në modernizimin e kapaciteteve të NATO dhe në muajt e fundit të mandatit të tij të dytë, firmosi dhe për zgjerimin e aleancës me Kroacinë dhe Shqipërinë. Rol të rëndësishëm luajti dhe në shpalljen e pavarësisë së Kosovës dhe pranimin e saj nga shtetet perëndimore. Pavarësisht pëlqimit të ulët nga populli amerikan, së bashku me Bill Clinton, George Bush mbetet një nga presidentët e figurat më të dashura për popullin shqiptar. /KultPlus.com

Frida Kahlo, artistja që pikturoi jetën e saj

Ajo donte të ndryshonte botën, duke filluar nga bota e saj dhe e përkushtuar me gjithë shpirt.

Jeta e Frida Kahlos u zhvillua me një intensitet të fortë emocional, një grua me tundime kontroverse; e mbushi biografinë e saj me dashuri, luftë dhe shpresë, duke i treguar botës se mund të jetohet edhe një jetë tjetër, përveç asaj “të shkruar”.

U shqua për aftësinë e jashtëzakonshme në pikturë dhe poezi, sidomos për dashurinë e trazuar me atë që do ishte burri i saj në dy martesat: po aq i famshëm, Diego Rivera. Kemi të bëjmë me një grua që theu konvencionalitetin, qe në gjendje të përfaqësonte veten dhe të shndërrohej në një mrekulli. Kishte aftësinë të paraqitej mashkullore, të dilte në krah të feminizmit në një kohë kur bota ishte zemëruar përmes mbishkrimit të maskilizmit mbizotërues. Refuzoi nënshtrimin ndaj universit mashkullor, u vetëmjaftua, u shndërrua në simbolin e feminizmit dhe barazisë gjinore. Me veprimet dhe krijimet e saj, mbështeti idenë se të gjitha qeniet njerëzore kanë të njëjtin pozicion në piramidën e jetës.

Thuhet se ka realizuar mbi 150 piktura, të paktën 55 prej tyre janë autobiografike. Gjithë shtegtimi i jetës së saj përfaqësohet në këto piktura enigmatike, që vijojnë të magjepsin audiencat mbarë. Arti i saj është i sinqertë dhe i thellë, ashtu siç ishte edhe ajo vetë. Aktualisht një nga pikturat e Frida Kahlos mban rekordin si më e shtrenjta e shitur ndonjëherë nga një artist i Amerikës Latine, pikërisht “Raices”, e cila u ble për më shumë se 5 milionë dollarë në 2006. Po ashtu ishte artistja e parë meksikane që shiti një nga veprat e saj në Muzeun e Luvrit.

Andre Breton, themeluesi i surealizmit dhe një nga admiruesit e saj më të mëdhenj, e klasifikoi  punën e saj si surealiste. Sidoqoftë, Frida Kahlo këmbëngulte se ajo pikturon jetën e saj, jo ëndrrat, për këtë arsye nuk mund të konsiderohej e tillë. Kur Bretoni e vizitoi atë në Meksikë, pranoi se kishte gabuar. Surealiste nuk ishte Frida, por i gjithë vendi i saj. Jeta dhe vepra e Frida Kahlos janë të pandara, njëra nuk mund të kuptohet pa tjetrën. Piktorja magjepsëse ishte asokohe një artiste interesante, por mbi të gjitha gruaja e Diego Riveras, piktorit të famshëm meksikan. Me kalimin e viteve, ndryshoi edhe situata. Rivera kujtohet shpesh si burri i Frida Kahlos, piktores së madhe.

Kahlo ishte vajza e një fotografi gjerman dhe një gruaje meksikane. Lindi në Meksiko Siti më 6 korrik 1907, megjithëse më vonë u përpoq t’i bënte njerëzit të besonin se kishte lindur në vitin 1910, vitin e revolucionit meksikan. Kur ishte 6-vjeç, e zuri poliomeliti, çka i shkaktoi probleme në ecje. Për t’u rehabilituar, i ati e inkurajoi të merrej me aktivitete të rënda fizike si futbolli dhe boksi. U shërua pjesërisht, po sëmundja e bëri një fëmijë të vetmuar, e cila kalonte ditë të tëra e mbyllur në dhomën e saj. Në shkollë e quanin “Frida këmbëdruri”, sepse njërën këmbë e kishte më të hollë e më të dobët se tjetra, madje shumë prej pikturave i nënshkroi me këtë pseudonim. Ndërkohë pësoi edhe një aksident tjetër të rëndë, çka bëri që t’ia ndryshonte përgjithmonë jetën. Filloi të pikturonte, ndërsa ishte e lidhur me shtratin dhe që prej nuk ndali kurrë. Me Diego Riveran i prezantoi një mik i përbashkët dhe dashuria e tyre qe me shikim të parë: ai ishte 43-vjeç, kurse ajo 22. Babai e paralajmëroi se po bëhej “një demon”, kurse e ëma i thoshte se dukej si shkrirja e një elefanti me pëllumbin. Ai e tradhtonte, ajo e donte marrëzisht. Ai e adhuronte, por nuk ishte në gjendje t’i ofronte një jetë të përbashkët që të ishte ekskluzive. Megjithatë, ata evoluan si bashkërisht, ashtu edhe veçmas, duke skalitur hapësirën e tyre në historinë e një bote të paanë. Dy artistët jetuan një marrëdhënie pasionante, të shënuar nga tradhti reciproke dhe vuajtje fizike të Fridës. Ndërkohë, puna e saj rritej dhe bëhej gjithnjë e më interesante. Ekspozoi në qendra të ndryshme arti në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë. Episod shumë i dhimbshëm ishte zbulimi i marrëdhënies së Riveras me të motrën e saj, e cila kishte qenë e besuara e Fridës. Ngjarja çoi në divorc, për t’u rimartuar pas një viti. Mësimet e dashurisë pasqyrohen në vuajtjet që burojnë në artin e saj, veçanërisht në autoportretet. Piktura e saj projekton vështirësitë, njeh ekspozimin ndaj jetës dhe përshkruan rrugën e vetëpranimit, hap pas hapi. Në përgjithësi, jeta e saj qe një kalvar fatkeqësish dhe sëmundjesh që minuan pjesën më të madhe të jetës dhe aspiratave që ajo kishte. Frida pohoi se vuajtja është një gjendje e vetëdijes, përmes një fraze që do të mbetet përgjithmonë në kujtesën tonë: “Unë pi për të mbytur dhimbjet, mirëpo ato kanë mësuar të notojnë”.

Frida Kahlo vdiq më 13 korrik 1954, në moshën 47-vjeçare. Dy vjet më vonë, vdiq Diego, i cili kërkoi që të varrosej pranë saj. Sidoqoftë, dëshira e fundit nuk iu plotësua.

Pra, jeta e saj na jep një mësim të madh: “Duhet ta duam veten mbi gjithçka”; duhet t’u themi “Mjaft!” vuajtjeve tona, vetëm kësisoj do të jemi në gjendje të kultivojmë esencën dhe të shpalosim me fisnikëri stilin tonë personal. / KultPlus.com

Berati me turistë në çdo stinë, mbi 370 mijë nga janari deri në maj

Berati mbetet tërheqës për vizitorët e huaj dhe ata vendas, jo vetëm për bukuritë historike, por edhe për ofertat e pasura të agroturizmit dhe përvojat autentike që ofron.

Drejtoresha e Turizmit dhe Aktiviteteve në bashkinë e Beratit, Silvi Merdani tha për ATSH-në se “gjatë periudhës janar-maj 2025 qyteti ka pritur rreth 370 mijë turistë, një rritje e dukshme prej 15% krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar”.

Sipas saj, shifrat e turistëve nuk janë të vetmet që reflektojnë rritje.

“Netqëndrimet gjithashtu janë në rritje, aktivitetet ku turistët përfshihen janë në rritje. Përveç vizitave në monumentet historike, apo turizmit të aventurës, turistët mund të marrin pjesë në degustime vere, ekspozita artizanale dhe ngjarje folklorike që sjellin në jetë traditat e pasura të rajonit”, theksoi Merdani.

Merdani u shpreh se “bashkia e Beratit po organizon një sërë aktivitetesh, të cilat, si çdo vit, ndikojnë në rritjen e fluksit të vizitorëve”.

“Më e bukura është se në Berat nuk ka më nisje dhe as mbyllje të sezonit. Turistët e zgjedhin në çdo ditë të vitit, se kurdoherë ka shumë për të ofruar. Ndër atraksionet më të vizituara vijojnë të jenë Kalaja, lagjet muzeale “Goricë” dhe “Mangalem”, ndërsa në qark më të vizituarat janë Kanionet e Osumit, kantinat e qytetit, muzeumet Onufri, Etnografik etj.”, shtoi Merdani.

Arkitektura interesante e Beratit dhe trashëgimia që mbart e bëjnë këtë qytet vërtetë të rrallë dhe ndër më të vizituarit në vend.

“Thompson” mbledh gjysmë milioni shikues në Zagreb

Kryeqyteti i Kroacisë nuk ka përjetuar kurrë një tension të tillë në prag të një eventi kulturor. Koncerti i këngëtarit nacionalist të djathtë, Marko Perkoviq, i njohur edhe si “Thompson”, që është zhvilluar mbrëmë në Zagreb, tejkalon të gjitha eventet e krahasueshme.

Kjo nuk ka të bëjë vetëm me pikëpamjet ekstreme politike të muzikantit 58-vjeçar, i cili e quan veten sipas mitralozit “Thompson” që përdori në luftën e Kroacisë për pavarësi nga viti 1992 deri në vitin 1995.

E diskutueshme është po ashtu se si qyteti me 800,000 banorë do të përballojë afërsisht 500,000 shikues të koncertit që kanë blerë bileta paraprakisht deri më sot, raporton DW.

Duke pasur parasysh këtë turmë, thuhet se ekziston frika e një kolapsit të trafikut, kujdesit shëndetësor dhe sigurisë publike në skenarin më të keq. Edhe sigurimi i koncertit është një sfidë për Kroacinë, një vend me katër milionë banorë. Kësaj i shtohen shërbimet e emergjencës, parkimi dhe transporti publik.

Në të njëjtën kohë, debati rreth arsyeve të popullaritetit të Perkoviq vazhdon. Është e padiskutueshme që paraqitjet e “Thompson” në festime të ndryshme të fitores së ekipit kombëtar kroat të futbollit dhanë një kontribut të madh në karrierën e tij.

Politikanë kryesorë nga shteti më i ri anëtar i BE-së ishin të pranishëm në disa raste – edhe pse “Thompson” i lavdëron hapur fashistët ustashë kroatë, të cilët ishin aleatë me Gjermaninë e Hitlerit gjatë Luftës së Dytë Botërore, në këngët dhe koncertet e tij.

Ekstremizëm i djathtë i pranueshëm?

“Duke pasur parasysh zhvendosjen e përgjithshme djathtas, jo vetëm në Kroaci, por në të gjithë Evropën dhe botën, popullariteti i Thompson nuk është i habitshëm”, thotë muzikologia dhe historiania Lada Durakoviq në një intervistë me DW.

Në Kroaci, arsyeja e suksesit të këngëtarit ekstremist të krahut të djathtë është më pak lufta midis kroatëve dhe serbëve në vitet 1990 sesa pushtimi serb i një të tretës së Kroacisë në vitin 1992 dhe çlirimi i mëvonshëm i vendit në vitin 1995. Gjatë kësaj periudhe, ekstremizmi i krahut të djathtë u bë i pranueshëm në shoqërinë kroate – me iniciativën e elitave të vendit.

Për shembull, përdorimi i përshëndetjes ustashe “Për atdheun – gati!” (kroatisht: Za dom – spremni) u legalizua. Thompson e përdor përshëndetjen në performancat e tij, për shembull, si hyrje në hitin e tij të parë dhe ndoshta më të madh, “Cavoglave” – ​​emri i fshatit nga vjen këngëtari dhe të cilin e mbrojti kundër luftëtarëve serbë gjatë luftës. Perkoviq demonstron hapur edhe qëndrimin e tij pro-kroat në këngë të tjera, të tilla si “Lijepa li si” (Sa e bukur je), në të cilën ai përshkruan një rajon të Bosnjë-Hercegovinës fqinje si pjesë të Kroacisë.

Reagimi ndaj frustrimit të thellë shoqëror

“Në një vend ku Akademia e Shkencave dhe Arteve e zbardh ikonografinë ustashe, simbolet ustashe në koncertet e Thompson nuk janë një skandal, por pjesë e procesit të normalizimit institucional të revizionizmit historik”, thotë Lada Durakoviq.

Në këtë drejtim, Perkoviq është “pjesë e një politike kulturore të miratuar nga shteti”. Për të paktën një pjesë të audiencës, popullariteti i Thompson është një vendim i vetëdijshëm ideologjik: “Këta njerëz ndajnë narrativen e tij; ata mbështesin banalizimin dhe relativizmin e krimeve fashiste”.

Por është një thjeshtëzim i tepërt të shikosh popullaritetin e këngëtarit ekstremist të krahut të djathtë vetëm nga një perspektivë politike. Muzika e tij është të paktën po aq e rëndësishme: “Modele hard rock ose heavy metal me refrene melodike dhe ritme të forta, tranzicione të thjeshta harmonike, kitara të shtrembëruara, bateri të fuqishme, përdorimi i instrumenteve tradicionale dhe vokale të artikuluara dominuese emocionalisht – ky është thelbi i apelit të Thompson”, thotë Durakoviq.

“Thompson ofron përgjigje për probleme të tilla si pasiguria materiale, çorientimi kulturor, boshllëku simbolik. Kush jemi ne? Çfarë kemi mbijetuar? Për çfarë kemi luftuar? A është kjo Kroacia që ëndërruam? Dhe përgjigjet e tij janë: Vuajtja juaj është legjitime, përkatësia ndaj popullit kroat është e shenjtë, sakrifica juaj është e vërtetë dhe historike”. “Thompson” është “një hartë e qëndrueshme afektive” për shumë njerëz në Kroaci, vazhdon Durakoviq. “E di si ndiheni – dhe muzika ime konfirmon se keni të drejtë”, thotë ai.

Prandaj, Perkoviq nuk është si “çdo këngëtar, por një qendër emocionale për mijëra, një rregullator i ndjenjës së identitetit, një prodhues i një lloj kohezioni afektiv kolektiv që përcjell një ndjenjë rendi, kuptimi dhe përkatësie në një shoqëri me pasiguri të thellë”.